Psychologia rozwojowa

Wykład nr 1.
 Czy zajmuje się psychologia
rozwojowa
⚫ nauka badająca przebieg procesu rozwojowego
człowieka od urodzenia, przez wszystkie fazy
życia, aż do starości, opisująca właściwości
psychiczne jednostki w różnych okresach,
wykrywająca prawidłowości powstawania i
rozwoju procesów psychicznych
(spostrzegania, zapamiętywania, myślenia itp.)
oraz właściwości osobowości jednostki
(uzdolnień, zainteresowań, motywacji, postaw
itp.), a także badająca warunki i wpływ
czynników zewnętrznych na kształtowanie się i
doskonalenie psychiki.
⚫ Cel poszukiwań wyznaczony przez psychologię
rozwoju człowieka
 RODZAJE ZMIAN
⚫ Helen Bee wyróżniła trzy rodzaje zmian,
interesujących psychologię rozwoju człowieka.
Są to zmiany
⚫ Uniwersalne (zegar biologiczny, zegar
społeczny)
⚫ Wspólne
⚫ Indywidulane (okres krytyczny)
 Jakie cechy musi mieć zmiana
rozwojowa
⚫ 1. nie może być to zmiana nagła, jednorazowa i
krótkotrwała, ale musi to być zmiana względnie
długotrwała
⚫ 2.nie może być to zmiana pojedyncza, ale
pewien ich ciąg
⚫ 3.ciąg o charakterze jednokierunkowym, kiedy
jeden parametr obiektu zmienia się
monotonicznie
⚫ 4.zmiany układu są względnie nieodwracalne
⚫ 5.przyczyny tkwią w samym układzie-wywołane
przez czynniki wewnętrzne
 Przedmiot rozwoju
⚫ Podejście mechanicystyczne
⚫ Podejście organizmiczne
 Mechanicystyczne
⚫ Rozwój jako efekt oddziaływania czynników
zewnętrznych
⚫ Efektem jest rozwój jako zmiana zachowania
 Organizmiczne
⚫ Rozwój odnosi się do do zmian w strukturze
wewnętrznej
⚫ Na podstawie zmian w zachowaniu można
wnioskować o zmianach w strukturach
psychicznych i stawiać hipotezy:
⚫ 1. zasad dokonywania zmian i ich powiązania z
zasadami zmian na poziomach głębszych
⚫ 2. mechanizmów przechodzenia z jednych
stanów do drugich
 Modele zmiany rozwojowej
⚫ Model liniowy i stadialny (mechanicystyczne)
⚫ Model cykliczno-fazowy (organizmiczne)
 Liniowy

⚫ Opis zmiany: wzrost, progres lub regres

⚫ Brak etapów
⚫ Zmiany ilościowe
 Model Stadialny

⚫ Opis zmiany-rozbudowa,poszerzanie się oraz

porządkowanie i integracja
⚫ Etapy-a)progres, b)plateau(podporządkowanie i
integracja)
⚫ Zmiany ilościowe i jakościowe
 Model cykliczno- fazowy

⚫ Opis zmiany- budowanie, demontowanie,

budowanie na nowo
⚫ Etapy-a)progres,b)plateau,c)regres d)kryzys
⚫ Zmiany ilościowe i jakościowe,
Kształtowanie się naukowej psychologii rozwoju człowieka

Historia w wielkim skrócie, najważniejsze metody wychowawcze XX

wieku
Dziecko i dzieciństwo na przełomie wieków

●W ciągu wieków obserwuje się

coraz większe zainteresowanie
dzieckiem i okresem dzieciństwa.
Średniowiecze

●W średniowieczu idea dzieciństwa nie istniała – stwierdził

kiedyś francuski historyk Philippe Aries.
●W średniowieczu poród był bardzo niebezpieczny – niski

poziom higieny prowadził do śmierci noworodków i ich

matek. Wiele dzieci umierało zaraz po narodzinach.
●Rodzącym wieśniaczkom pomagały sąsiadki, niektóre mogły
jednak liczyć jedynie na swoich mężów. Kobietami z rodzin
kupieckich lub szlacheckich opiekowały się krewne oraz
położne.
●Poród odbywał się w słabo oświetlonej komnacie, a

noworodka kąpano w ciepłej wodzie, co miało na celu

zmniejszenie kontrastu między łonem matki a światem
zewnętrznym. W czasie porodu obowiązkiem ojca było błagać
świętych o opiekę nad żoną i dzieckiem.
●Dziecko uczestniczyło w naturalnych sytuacjach z życia
codziennego.
●Miało czas na zabawę z innymi.

●Było traktowane jak dziecko dopóki nie zaczynało radzić

sobie samo tj. 5-7 rok życia i wtedy włączane było do świata
dorosłych.
Pętanie

●Przyjmuje się, że średniowieczne dziecko pierwszy rok swojego życia

było owijane szmatkami jak mumia i zostawiane w kołysce. Miało im
to ułatwić lub zagwarantować wykształcenie prostych kończyn. Nogi
wiązano razem, a ręce krępowano blisko przy bokach. Naturalnie nie
pozostawiano ich tak zupełnie samym sobie. Były regularnie
przewijane i wypuszczane, żeby mogły raczkować.
●Związki uczuciowe były powierzchowne, nie nawiązywano
silnej i głębokiej więzi. Dziecko w tym czasie nie było
wartością, a strata dziecka nie była bolesna (świadczy o tym
brak nagrobków dzieci), można mówić o tolerancji dla
dzieciobójstwa i nie ratowania chorych dzieci.
●Związek rodziców i dzieci w rodzinach zamożnych był

nikły, dziećmi zajmowały się mamki.

●Dzieciństwo traktowane było jako okres przejściowy, nie

wart zapamiętania.
●Śmierć dziecka była w średniowieczu zjawiskiem
tak powszechnym, że zaledwie co trzecie dożywało
16 lat. Średniowieczne dzieci były mniejsze od
naszych, bardziej podatne na choroby
Bicie

●Spuszczane przy różnych okazjach cięgi były akceptowane. Dla

teocentrycznego średniowiecza ciało ludzkie było siedzibą nieczystych żądzy,
karą dla duszy, wręcz należało je karać, ignorować, umartwiać. Zdarzało się,
że uczniowie dostawali raz w tygodniu ustawowe lanie “za grzechy
przewinione i te, których dopuścić się mogli…” Podejście to znakomicie
ilustruje popularny wtedy wśród duchownych-wychowawców wierszyk:
“Duch Święty dzieci bić radzi – Różdżka do nieba dzieci prowadzi”.
Oświecenie i romantyzm

●Wyodrębnianie dzieciństwa przed wejściem w świat

dorosłych.
●Następuje oddzielenie spraw rodziny od spraw

publicznych i rodzina zaczyna pełnić funkcje

emocjonalne wobec dziecka!
●Rodzice są zainteresowani dzieckiem, jego

postępami w rozwoju i nauką.

●Rezygnuje się ze spowijania dzieci i z mamek.

●Dorośli starają się dostosowywać otoczenie do

dziecka, pojawiają się zabawki specjalnie dla dzieci.

●Obok dbałości o ciało zainteresowano się
życiem psychicznym dziecka:
●pojawiły się poglądy Locke'a, odrębność

dziecka i dzieciństwa od dorosłości.

●Zauważono, że dla fizycznego i

intelektualnego rozwoju dziecka potrzebne są

odpowiednie warunki.
●Rodzicielstwo było pojmowane, jako okazywanie zainteresowania
rozwojem potomstwa, jednak nadal bez zbytniej wyrozumiałości.
Kochać swe dziecko oznaczało chronić je przed chorobą, upadkiem
moralnym oraz dbałość o edukację. Serdeczność i czułość były
uważane za zgubne dla prawidłowego przebiegu procesu wychowania.
●Umysł dziecka to niezapisana karta TABULA
RASA, a samo dziecko jest podatne na kształtowanie
jak wosk i można je „uformować” w dowolny
sposób.
Wiek XVIII

●To okres naturalnego dziecka:

●rozwój dziecka powinien odbywać się według jego

własnego tempa i rytmu.

●Istotną rolę w kształtowaniu tego poglądu odegrała powieść

Rousseau Emil, czyli o wychowaniu.

●Rousseau opowiadał sobie się po stronie życia bliskiego

naturze, wzniósł naturę ponad cywilizację i rozum.

●Pod wpływem filozofii Rousseau pozostawały poglądy

Pestallozziego, który zwrócił uwagę na wychowanie i

samowychowanie jako warunki rozwoju człowieka.
XIX wiek

Dyskurs naukowy, który pojawił się w XIX wieku, zmodyfikował

spojrzenie na dziecko, które zaczęto pojmować jako „osobę stającą
się”, wymagającą troski jako o przyszłego dorosłego.
XIX

●W konsekwencji powyższego poglądu dziecko stało się przedmiotem

nieustannego wysiłku rodziców, psychologów, lekarzy, moralistów i
pedagogów, którzy chcieli je najlepiej poznać, by móc tak pokierować
jego rozwojem, aby w pełni wykorzystać drzemiący potencjał. Dziecko
miało bowiem żyć i uczyć się nie tylko dla rodziny, ale i dla narodu.
●Trud wychowawczy podejmowany był głównie przez rodziców, tylko
wspieranych przez pozostałe instytucje wychowawcze.
●Obok kontroli i władzy rodzicielskiej, ustępującej z chwilą osiągnięcia

pełnoletniości przez potomstwo w relacjach z matką pojawiła się

czułość. Matka starała się wypełniać codzienność dzieci, dbała o nie,
poświęcała się dla nich, poszerzała swe kompetencje, czytając
poradniki z zakresu pediatrii, psychologii i pedagogiki (T. Buliński,
2007, s. 110).
 Dzieciństwo XX wieku

●W XX wieku powstaje wiedza naukowa o rozwoju dziecka , a także o

procesach socjalizacji.
●Wiek XX z jednej strony został nazwany przez Helen Key „stuleciem

dziecka” skupienie na dziecku i jego prawach, z drugiej strony system

państwa totalitarnego doprowadził do zniewolenia dzieciństwa,
traktując dziecko jako materiał do obróbki według przyjętej ideologii.
●Pod koniec XX wieku psychologia ukazuje dziecko jako jednostkę

całkowicie odrębną, posiadająca własne potrzeby i cechy. Nastąpił

wzrost zainteresowania rozwojem psychicznym. Zaczęto zwracać
uwagę na wczesne doświadczenia dziecka.
●Ewolucja poglądów na dziecko oraz okres dzieciństwa przyczyniła się

do zaistnienia praw dziecka jako nowej dziedziny. Fakt ten wiązał się z
próbą wzmocnienia systemu opieki oraz ochrony nad nieletnim,
XXI wiek

●Znowu zaczyna się rozmywać granica między dorosłym a dzieckiem,

przy jednoczesnym zachowaniu ochrony praw dziecka.
●Dzieciństwo staje się kategorią polityczną i społeczną.

●Znaczący wpływ ma technologia: dzieci i dorośli korzystają z tych

samych technologii/mediów, a opanowując szybciej kompetencje

medialne stają się nauczycielami dorosłych.
●We współczesnym ujęciu dzieciństwa uwagę zwraca traktowanie

dziecka jednocześnie jako poznającego , wiedzącego podmiotu oraz

jako obiektu wiedzy.
●Dziecko traktowane jest nadal jako zadatek przyszłej osoby, jako
osoba „stająca się”,
●Takie ujęcie sprzyja postrzeganiu dziecka z perspektywy rynku, jako

osoby zanurzonej w konsumpcji.

●Pojawia się zjawisko komercjalizacji i uniformizacji dzieciństwa,

czego wyrazem jest promowanie w reklamach szczęśliwego

dzieciństwa jako towaru, obiekt kupna-sprzedaży.
Metody wychowawcze, a moda XXwiek

Tak jak wszystko , tak i sposób wychowania ulega modzie i trendom.

●

Jean Liedloff: The Continuum Concept (metoda

kontinuum), lata 70.

W Polsce ukazała się książka pod dwoma tytułami:

W głębi kontinuum oraz: W poszukiwaniu
straconego szczęścia.

Bliskość cielesna od pierwszych chwil życia jak

najdłużej.
Spokojna miłość i akceptacja.
●„W głębi kontinuum to zdecydowanie lektura dla każdego
rodzica, któremu zależy na dobru swojego dziecka. Nawet
jeśli może nie ze wszystkim łatwo się będzie zgodzić, znać po
prostu należy i kropka! Ostrzec muszę, że książka nie jest
najłatwiejsza w odbiorze. Absolutnie nie jest to sympatyczny
poradnik dla zagubionych mam. Jean Liedloff przedstawia
czytelnikowi swoją koncepcję wychowywania dzieci (choć
wychowywanie nie jest tu najlepszym słowem), którą nazywa
koncepcją kontinuum.”
Wychowanie bezstresowe

Za ojca tej metody uważa się Benjamina

Spocka.

Spock przede wszystkim odrzucał dyscyplinę,

jako podstawowe narzędzie wychowawcze.

Uważał, że do prawidłowego rozwoju młodego

człowieka w zupełności wystarczy relacja
oparta na rodzicielskiej miłości i naturalnych,
intuicyjnych odruchach.
●„Dziecko” Benajmina Spocka – pozycja ta po raz
pierwszy ukazała się w USA w latach czterdziestych
zeszłego stulecia, a jej ostatnie wydanie ukazało się
w 2012 roku!
Dr Spock cd.

●Doktor Spock namawiał rodziców aby w czasach kiedy przytulanie,

noszenie na rękach i okazywanie dzieciom ciepłych uczuć było
postrzegane jako niestosowne, uwierzyli w siebie i traktowali swoje
dziecko jako odrębnego człowieka ze swoimi indywidualnymi
potrzebami i zachowaniami. Był przeciwny traktowaniu wszystkich
dzieci według jednakich schematów.

●Odrzucał żywienie dzieci według zegarka oraz pogląd że okazywanie

dzieciom miłości i troski uniemożliwi im bycie samodzielnymi.
Truby King
● W tej metodzie ważna jest rutyna

● Pojęcie rytmu dobowego u niemowląt

● Nie okazywanie uczuć, brak pieszczot

● Wychowanie bez emocji

●Truby King, najpierw zaaplikował swe metody zimnego chowu i
karmienia o określonych godzinach cielakom.

●Sir Frederic Truby King “Feeding and Care of Baby” (1907).

Niezwykle popularna pozycja w latach 50. Podawała, ile czasu maluch
powinien spędzić na zabawie, ile na kąpieli, a ile na samotnym płaczu.
Płaczący maluszek miał być pozostawiany do momentu, aż przestanie
łkać.
 Psychologia rozwojowa

Rozwój: ciąża, depresja, „baby blues”, noworodek, odruchy

 Okres prenatalny

Okres ciąży trwa około 38-40 tygodni.

●

●Najważniejsze aspekty z życia płodu

●-12 tydzień, można określić płeć dziecka, mięśnie są już dość

mocno rozwinięte
●-16 tydzień- zwykle matka wyczuwa pierwsze ruchy płodu

●początek rozwoju kości

●-20 tydzień- rosną włosy, płód przypomina już wyglądem

człowieka mimo, że głowa nadal jest duża

●-24 tydzień-całkowicie rozwinięte są już oczy,powstają

paznokcie, gruczoły potowe i kubki smakowe

●-28 tydzień- układ nerwowy, krwionośny i oddechowy są

wystarczająco rozwinięte, by utrzymać dziecko przy życiu

●-29-40 tydzień- powstaja połączenia między komórkami

nerwowymi, płód przybiera na wadze

 Czynniki zagrażające

Potencjalne problemy można podzielić na dwie duże grupy

●

-błędy genetyczne
●

-teratogeny
●
Poród dzieli się na trzy fazy:
●Pierwsza faza: rozwarcie do porodu
●Pierwsza faza porodu to okres między początkiem

regularnej czynności skurczowej macicy a pełnym

rozwarciem. Jest to najdłuższa faza porodu, która
może trwać niekiedy nawet 15 godzin. W jej trakcie
możemy wyróżnić fazę utajoną, która następuje od
początku skurczów do rozwarcia na szerokość 4 cm, a
także fazę aktywną, która ma miejsce od rozwarcia
szyjki macicy od 4 do 10 cm. Pierwsza faza porodu to
także moment, w którym ciężarna kwalifikowana jest
m.in. do znieczulenia zewnątrzoponowego.
●Druga faza: etap wydalania/parcia/poród właściwy
●Drugi okres porodu trwa od końca pierwszej fazy, czyli pełnego

rozwarcia, do momentu urodzenia się dziecka. Jest to

zdecydowanie najbardziej dynamiczny okres podczas całego
porodu. Urodzenie dziecka jest możliwe przede wszystkim
dzięki coraz częstszym skurczom, następującym co 2–3
minuty. Są one coraz dłuższe i cechują się narastającym
napięciem. Dołączają do nich również tzw. skurcze parte, które
są wynikiem pracy całej tłoczni brzusznej kobiety. Jest to
najbardziej bolesny dla ciężarnej etap porodu. Drugi faza trwa
od 30 minut do 2 godzin.
●Trzecia faza: okres łożyskowy
●Okres trzeci, jak sama nazwa wskazuje, prowadzi do

urodzenia łożyska. W większości szpitali, aby przyspieszyć cały

proces, kobiecie podaje się 5 jednostek oksytocyny, czyli leku,
który ma za zadanie wywołać czynność skurczową macicy.
Trzeci okres trwa z reguły 30 minut. Następnie lekarz bardzo
wnikliwie ogląda powierzchnię łożyska w celu stwierdzenia, czy
jego fragmenty nie pozostały w jamie macicy. Jeżeli dojdzie do
takiej sytuacji, lekarz ginekolog musi zabiegowo opróżnić ją z
pozostałych elementów łożyska.
●Czwarta faza: etap poporodowy
●Czwarty etap jest nieco sztucznie wytworzonym okresem,

kiedy poród dobiegł już końca, a ciężarna pozostaje pod opieką

i nadzorem personelu medycznego. W tym czasie
kontrolowany jest m.in. stan ogólny kobiety, obkurczenie
macicy, a także zszywane jest krocze, jeżeli doszło do jego
rozerwania. Jest to również moment, kiedy kobieta ma okazję
przywitać się ze swoim dzieckiem, oczywiście jeżeli noworodek
nie wymaga pomocy lekarzy neonatologów. Otrzymuje ona
również wskazówki, jak poprawnie przystawiać dziecko do
piersi. Czwarty okres trwa ok. 2 godzin.
Po porodzie kobieta może
doświadczyć depresji poporodowej
Depresja poporodowa pojawia się u kobiet wkrótce po
●

narodzinach dziecka i bardzo często nie ma żadnej jasnej i

oczywistej przyczyny. Pierwsze jej objawy mogą pojawić się
pomiędzy pierwszym, a szóstym miesiącem po narodzinach
dziecka.
●Może trwać zarówno kilka tygodni, jak i niestety kilka miesięcy,
kryterium koniecznym do jej rozpoznania jest utrzymanie się
objawów przez przynajmniej 2 tygodnie.
● Ten rodzaj depresji w łagodnej postaci wymaga jedynie

wsparcia bliskich, ale w cięższych postaciach niezbędna może

okazać się pomoc lekarza lub opieka psychiatryczna.
● Zaburzenie to negatywnie wpływa nie tylko na matkę, ale ma

też pośredni wpływ zarówno na dziecko, jak i partnera

●Ważne zatem by szybko dostrzec jej objawy.
●Depresja czasem mylona jest z przygnębieniem, jest jednak
czymś o wiele bardziej poważnym. Jej najważniejszymi
cechami klinicznymi są: niska samoocena, napięcie i
hipochondria.
● Częstymi objawami depresji poporodowej są też:

przygnębienie, rozdrażnienie, poczucie wyczerpania,

bezsenność, nadmierne objadanie się lub brak apetytu,
poczucie winy, niepokój, negatywne myśli, strach przed
pozostaniem z dzieckiem sam na sam, niezdolność do
podejmowania codziennych obowiązków, nadmierne obawy o
zdrowie dziecka, myśli o śmierci, obojętność wobec dziecka.
●Pod wieloma względami depresja poporodowa przypomina
depresję w innych okresach życia.
●Główna różnica, co zrozumiałe, polega na tym, że w tym

przypadku skupia się na dziecku oraz fakcie bycia matką. Może

niestety utrudniać budowanie więzi z niemowlakiem, a także
negatywnie wpływać na rozwój poznawczy, emocjonalny i
społeczny dziecka. Należy mieć świadomość, że ten rodzaj
depresji jest jednym z najczęstszych powikłań okresu
okołoporodowego, występujące nawet częściej niż cukrzyca
ciążowa.
 Czy to tylko baby blues?

●Nawet do 75 proc. kobiet po porodzie może odczuwać smutek

oraz niepewność i być rozdrażniona. Ile trwa „baby blues”, bo
tak jest nazywany ten stan? Tej tak zwanej depresji dnia
trzeciego towarzyszy obniżenie nastroju, labilność
emocjonalna, bezsenność i poczucie stałego zmęczenia.
Występuje w ciągu pierwszych dni po porodzie, największe
nasilenie uzyskując zwykle między trzecią a piątą dobą.
●W odróżnieniu od depresji poporodowej ten stan mija szybciej,
objawy utrzymują się maksymalnie do 2 tygodni. Nie wymaga
leczenia, ale pojawienie się „baby blues” nie można
bagatelizować, ponieważ jest potwierdzonym istotnym
czynnikiem ryzyka wystąpienia depresji w późniejszym okresie.
Kluczowe jest wsparcie ze strony otoczenia, w tym szczególnie
partnera.
 Dlaczego depresja uderza w kobiety po porodzie?

●Specjaliści nie są zgodni w kwestii przyczyn depresji

poporodowej. Zazwyczaj jednak są zgodni, że powodów jest co
najmniej kilka.
●Ryzyko wystąpienia tego zaburzenia jest wyższe u kobiet,

które: w przeszłości przechodziły depresję, zwłaszcza

poporodową, mają wcześniaka lub chore dziecko, doświadczyły
w swoim życiu stresujących sytuacji w niedalekiej przeszłości
(np. ciąża zagrożona, śmierć bliskiej osoby, kłopoty finansowe,
utrata pracy). Jedną z przyczyn może być też niedostateczne
wsparcie ze strony partnera.
 PTSD

●U około 7 proc. kobiet może również wystąpić poporodowy

zespół stresu pourazowego (PTSD). Zazwyczaj jego pojawienie
się związane jest z traumatycznym przeżyciem matki w trakcie
porodu, takich jak: nieplanowane cesarskie cięcie, użycie
vacuum, czy wypadnięcie pępowiny. Do objawów
poporodowego zespołu stresu pourazowego zalicza się
nawracające wspomnienia stresującego wydarzenia, koszmary
senne, doświadczanie flashbacków, unikanie bodźców
przypominających traumatyczne wydarzenie. Jest to uleczalne
zaburzenie, w którego leczeniu pomoże psychoterapeuta lub
psychiatra.
 Test na depresję poporodową

●Istnieją bardzo różne metody oceniania stanu psychicznego

młodej mamy, które mogą pomóc zdiagnozować depresję
poporodową. Jedną z najpopularniejszych jest Edynburska
Skala Depresji Poporodowej (EPDS). To kwestionariusz
składający się z 10 pytań z 4 gotowymi odpowiedziami. Każda
odpowiedź punktowana jest w skali od 0 do 3 punktów. Wynik
powyżej 9 oznacza możliwe występowanie depresji
poporodowej, a wynik w granicach 12-13 punktów wskazuje na
prawdopodobną depresję poporodową. Taki test można
przeprowadzić w warunkach domowych. Może go zrobić na
przykład partner, by dowiedzieć się, czy to depresja, czy tylko
chwilowe złe samopoczucie.
 Edynburska Skala Depresji Poporodowej

●1. Byłam zdolna do radości i dostrzegania radosnych stron

życia

0 - tak często jak zazwyczaj

●

1 - trochę rzadziej niż zwykle

●

2 - zdecydowanie rzadziej niż zwykle

●

3 - zupełnie nie byłam zdolna do radości

●

●
2. Patrzyłam w przyszłość z nadzieją
●

0 - tak jak zawsze

●

1 - rzadziej niż zwykle

●

2 - zdecydowanie rzadziej niż zwykle

●

3 - nie potrafiłam patrzeć w przyszłość z nadzieją

●
3. Obwiniałam się niepotrzebnie, gdy coś mi się nie udawało
●

3 - tak, w większości wypadków

●

2 - tak, czasami
●

1 - rzadko
●

0 - wcale
●
4. Bez istotnej przyczyny odczuwałam lęk i niepokoiłam się
●

0 - zupełnie nie
●

1 - raczej nie
●

2 - tak, czasami
●

3 - tak, bardzo często

●
5. Czułam się przestraszona i wpadałam w panikę bez
●

większych powodów

3 - tak, często
●

2 - tak, czasami
●

1 - nie, raczej nie

●

0 - nie, wcale
●

●
6. Wydarzenia przerastały mnie
●

3 - tak, prawie wcale nie dawałam sobie rady

●

2 - czasami nie radziłam sobie tak dobrze jak zwykle

●

1 - przez większość czasu radziłam sobie dobrze

●

0 - radziłam sobie tak dobrze jak zwykle

●

●
7. Czułam się tak nieszczęśliwa, że nie mogłam spać w nocy
●

3 - tak, przez większość czasu

●

2 - tak, czasami
●

1 - rzadko
●

0 - nie, wcale nie

●
8. Czułam się samotna i nieszczęśliwa
●

3 - tak, przez większość czasu

●

2 - tak, dosyć często

●

1 - niezbyt często
●

0 - nie, wcale nie

●
9. Czułam się tak nieszczęśliwa, że płakałam
●

3 - tak, przez większość czasu

●

2 - tak, dosyć często

●

1 - tylko sporadycznie
●

0 - nie, wcale nie

●
10. Zdarzało się, że myślałam o zrobieniu sobie krzywdy
●

3 - tak, dosyć często

●

2 - czasami
●

1 - rzadko
●

●0 – nigdy
●Autorzy skali podkreślają konieczność zwrócenia uwagi na

osoby, które ujawniają myśli o zrobieniu sobie krzywdy (pozycja

10), nawet, jeśli ich ogólny wynik uzyskany w badaniu jest niski
 Noworodek

● Dziecko od urodzenia do ukończenia 4 tygodni (28 dni)

●Wcześniak – urodzony przed 37 tygodniem

●Noworodek donoszony - czas trwania ciąży 37-41 tygodni

●Noworodek przenoszony - czas trwania ciąży powyżej 41

tygodni
●Dziecko martwo urodzone to noworodek bez objawów życia

urodzony po upływie 22 tygodnia ciąży.

●Smółka (łac. meconium) – pierwsze stolce w życiu noworodka
o dużej gęstości, lepkości i ciemnym zabarwieniu zanikające
około czwartej doby życia. Smółka zaczyna gromadzić się w
jelitach około 4-5 miesiąca życia płodowego. Składają się na
nią wody płodowe, maź płodowa, złuszczony nabłonek
śluzówki przewodu pokarmowego, enzymy trawienne, bilirubina
i biliwerdyna oraz cholesterol.

●Zbyt wczesne oddanie smółki, jeszcze wewnątrzmacicznie

(tzw. "zielone wody płodowe") może doprowadzić do
zachłystowego zapalenia płuc (zespół aspiracji smółki).
●Maź płodowa (łac. vernix caseosa, vernix – lakier, caseosa –
ser) − mazista substancja pokrywająca skórę płodów u ssaków,
● Maź płodowa zawiera duże stężenie przeciwciał, a podczas

rozwoju płodowego izoluje ona skórę od czynników

infekcyjnych, znajdujących się w płynie owodniowym. Chroni
przed brudem, zapobiega wysuszaniu skóry i zapewnia jej
prawidłowe zakwaszenie, uniemożliwiając rozwój
drobnoustrojów chorobotwórczych. W czasie porodu ułatwia
ona przechodzenie dziecka przez kanał rodny.
 Ocena noworodka

Zaraz po porodzie noworodek oceniany jest w skali Apgar

●

Skala oceny od 0-2 w pięciu kategoriach

●

Oceniane są: częstość akcji serca, częstość czynności

●

oddechowych, napięcie mięśniowe, reakcja stóp na

dostarczane bodźce, barwa ciała.

Noworodek oceniany jest w pierwszej i piątej minucie życia

●

Każdy wynik powyżej 7 oznacza, że dziecku nic nie zagraża.

●
 Odruchy

Dziecko rodzi się wyposażone w cały zestaw odruchów,

●

będących mimowolnymi fizycznymi reakcjami na określone

bodźce.

Odruchy przystosowawcze: ssania i połykania, poszukiwawczy

●

Odruchy prymitywne.
●

●Około szóstego miesiąca życia odruchy prymitywne zaczynają

zanikać
●Odruchy przystosowawcze także powoli zanikają w ciągu

pierwszego roku życia

Odruchy prymitywne- Moro
Moro cd.
 Co wywołuje odruch Moro ?
●

-ostre światło w pokoju

-stymulacja błędnika poprzez zmianę pozycji głowy
-zmiana temperatury
-gwałtowny dotyk drugiej osoby (bodziec dotykowy)
-nagły ruch lub zmiana światła w polu widzenia (bodziec
wzrokowy)
-głośne klaśnięcie w dłonie
-ból
-hałas
-zmiana położenia ciała.

Cały odruch trwa około 2 sekundy.

●
 Świat dziecka z przetrwałym odruchem Moro,

to świat pełen bodźców, jaskrawego światła,drażniących

dźwięków. System sensoryczny nie potrafi filtrować wszystkich
bodźców, odrzucać tych nieistotnych.
Takie dzieci są często bojaźliwe, trudno nawiązują kontakty, lub
wręcz przeciwnie są nadmiernie pobudzone, aktywne, lubią
okazywać dominację.
W dorosłym życiu, to duże zużycie adrenaliny i kortyzolu -
hormonów stresu (ciągłe czuwanie, obawa przed stresorem)
prowadzi do osłabienia organizmu, obniżenia odporności i
mogą pojawić się:
 astma, alergia, katar sienny, częste infekcje, bóle głowy,
migreny, wrzody żołądka
* choroba lokomocyjna i problemy z równowagą i koordynacją
* niechęć do zmian (źle znosi krytykę)
* nadpobudliwość
* źle rozwinięty odruch CO2 (częste oddychanie przez buzię)
* skłonność do gwałtownych reakcji
* lęk wysokości
* niedojrzałość emocjonalna , częsty niepokój
* problemy z adaptacją w nowej sytuacji
* manipulacja otoczeniem
* nieumiejętność wyrażania uczuć i trudności w odbiorze
cudzych uczuć
 * spadki poziomu cukru
* obniżony nastrój (często bez obiektywnego uzasadnienia)
* skłonność do łakomstwa
* złe widzenie w nocy
* nadwrażliwość na światło
* nadwrażliwość na dźwięki
* niska umiejętność rozróżniania dźwięków;
problemy z izolowaniem się od dźwięków słyszanych w tle,
przez co trudności ze skupieniem się
* nieprawidłowa reakcja na leki
* niska wytrzymałość fizyczna
* trudności z przyjmowaniem krytyki
* nadmierne zmęczenie (np. rano po obudzeniu)
* trudności z podejmowaniem decyzji
* nagłe wahania nastrojów
* niska samoocena
* zwiększone napięcie mięśniowe.
Postępowanie z dzieckiem z przetrwałym odruchem Moro:

- dziecko należy układać na brzuchu i mobilizować do chwytan

- ostrożnie przyzwyczajać do hałasów;

- na różne sposoby uprzedzać dziecko o mającym za chwile w

 Odruch Chwytny

●Jeśli dotkniesz opuszkiem palca wnętrze dłoni dziecka, w tej

samej chwili jego piąstka zaciśnie się wokół palca.
● Uścisk dziecka jest na tyle silny, że można nawet unieść w ten

sposób noworodka do góry!

●Podobną reakcję można wywołać na stopie, przez delikatne

łaskotanie pod paluszkami - malec próbuje wtedy schwycić

palec paluszkami stóp.

●Odruch chwytny jest pozostałością po naszych praprzodkach,

którzy potrzebowali go do... chwytania się gałęzi.
●Rączki malca przestają reagować tym odruchem około 3.

miesiąca życia, stópki nieco później-odruch może utrzymać się

nawet do 6 miesięcy.
 Skutki przetrwałego odruchu chwytnego.
●

Odruch chwytny niewyciszony w odpowiednim momencie

●

będzie mieć negatywny wpływ na koordynację motoryki małej,

mowy i wydawania dźwięków. Niemowlęta, które trafiają do
logopedy, mają zawsze wykonywane ćwiczenia rąk, gdyż
motoryka mała jest związana właśnie z rozwojem mowy.

● Przede wszystkim osłabiona może być zręczność manualna.

Mogą pojawić się trudności w mowie, w skutek słabej kontroli
mięśni odpowiedzialnych za artykulację i trwającego
powiązania miedzy ręką a ustami. Dziecko rusza ustami lub
językiem podczas rysowania lub pisania. Przetrwanie odruchu
chwytnego może też stać się przyczyną nadwrażliwości dłoni.
 Ponadto może wystąpić:

* nadmierne naciskanie długopisu albo ołówka przy rysowaniu i

pisaniu
* niechęć do pisania i innych działań wymagających motoryki
małej rąk.
Postępowanie z dzieckiem z przetrwałym odruchem chwytnym:

- mobilizować dziecko do dotykania ręką swojego ciała (

głaskanie drugiej ręki, brzucha , twarzy);

- mobilizować dziecko na ile jest to możliwe do samoobsługi;

- często poklepywać, głaskać powierzchnie grzbietowe ręki;

- do zabawy używać często zabawek większych niż dłoń

dziecka( małe zabawki mogą wzmagać odruch chwytny);

- mobilizować dziecko do zabawy swoimi rączkami, np. kosi -

kosi, itp.
 Przetrwały odruch chwytny stóp:

- mobilizować dziecko do zabawy stopami;

- zachęcać do chodzenia boso po różnym terenie ( dywan,

trawa, piasek);

- dotykać i głaskać powierzchnie grzbietową stopy

rozpoczynając od palca małego w kierunku pięty;

- nie wywoływać niekontrolowanego odruchu przez

niepotrzebne punktowe drażnienie podeszwy stopy;
Odruch prymitywny- Babińskiego
●Nie pojawia się u dzieci z zaburzeniami dolnego odcinka
rdzenia kręgowego oraz u dzieci z zaburzeniami nerwów
obwodowych. Odruch Babińskiego to specyficzna reakcja
dziecka w pierwszych tygodniach życia, po raz pierwszy opisał
ją francuski neurolog polskiego pochodzenia Józef Babiński,
było to w 1896 roku, stąd nazwa odruch Babińskiego lub objaw
Babińskiego.
●Nie pojawia się u dzieci z zaburzeniami dolnego odcinka
rdzenia kręgowego oraz u dzieci z zaburzeniami nerwów
obwodowych. Odruch Babińskiego to specyficzna reakcja
dziecka w pierwszych tygodniach życia, po raz pierwszy opisał
ją francuski neurolog polskiego pochodzenia Józef Babiński,
było to w 1896 roku, stąd nazwa odruch Babińskiego lub objaw
Babińskiego.
 Odruch Babińskiego

●Kiedy połaskocze się dziecko po podeszwie stopy,palce

(zamiast jak u dorosłego, zgiąć się do dołu) naprężają się i
gwałtownie prostują (paluch unosi się do góry), zaś stopa
wykrzywia się do środka. Odruch może nawet utrzymać się do
2 lat, choć najczęściej znika po pierwszym pół roku życia.
 Szyfr noworodka

Noworodek po porodzie od razu nie zasypia

●

●Wzrok słabo rozwinięty, by uniknąć nadmiaru bodźców

(ochrona systemu nerwowego)
●Słyszy dźwięki w zakresie wysokości tonu ludzkiego

●Wyczuwa cztery podstawowe smaki słodki, kwaśny, gorzki i

słony
 6 odmian płaczu noworodka

CIEKAWOSTKA:
Stwierdzono, że noworodki płaczą na sześć sposobów.

-Inaczej gdy są głodne,

-kiedy chcą pić,
-spać,
-jeżeli jest im niewygodnie,
-coś je boli
-gdy potrzebują towarzystwa.
Poczucie samotności jest częstym powodem płaczu już u
najmłodszych dzieci!
Psychologia rozowjowa

Przywiązanie
 Pierwsze więzi

Dwóch pediatrów M. Klaus i J. Kennel

założyli,
że pierwsze kilka godzin po narodzeniu jest
„okresem krytycznym” w tworzeniu więzi
między rodzicami i dzieckiem.
KORZYŚCI Z KANGUROWANIA

●Poprawa nastroju i zmniejszenie ryzyka wystąpienia tzw. baby blues

●Kiedy maluszek jest spokojny, najedzony i dobrze śpi, mama również odczuwa

wewnętrzny spokój i nie martwi się, jak poradzi sobie w nowej roli.
●Spokojny sen

●Dzieci, które długo pozostają w bliskim kontakcie ze swoją mamą lub tatą, lepiej i

łatwiej zasypiają. Rytm bicia serca rodzica jest regularny i staje się dziecku znany.
●Ogrzewanie malucha

●Po opuszczenia ciepłego miejsca w brzuszku mamy dziecku jest zimno. Ciepło ciała

w bardzo bliskim kontakcie skutecznie podniesie temperaturę ciała dziecka.

●Efektywna laktacja

●Niemowlę, przebywając przy piersi mamy, wysyła do jej organizmu sygnał

dotyczący produkcji mleka. Uznaje się, że kobiety, które kangurowały swoje dzieci,
nie borykały się z brakiem pokarmu.
●Szybszy powrót do formy po ciąży
Teorie przywiązania

●Zasadniczo istnieją cztery teorie przywiązania:

●behawioralna,

●psychoanalityczna,

●etologiczna

●poznawczo-rozwojowa.
Teoria behawioralna

●Przywiązanie jest procesem wymagającym uczenia się, nie jest więc

wrodzone.
●Z biegiem czasu dziecko uczy się postrzegać matkę jako obiekt

zaspokajający jego podstawowe potrzeby - ciepła i pożywienia. Tak

więc opiekun, stanowiąc bodziec neutralny, stopniowo nabiera cech
wzmocnienia wtórnego (wyuczonego, nabytego).
Teoria psychoanalityczna

●Tu również matka jest obiektem zaspokajającym podstawowe popędy

dziecka, a więc redukującym jego napięcie.
●Zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych (np. żywieniowych) towarzyszy

także przyjemność, mająca erogenne pochodzenie. Matka, której pierś

jest obiektem kateksji (rozładowania libido), stopniowo cała staje się
dla dziecka synonimem przyjemności oraz zaspokojenia i w ten sposób
dochodzi do wytworzenia się więzi między nimi.
Teoria poznawczo- rozwojowa

●Podkreśla wagę rozwoju struktur poznawczych dziecka w procesie

tworzenia się przywiązania. Istotny jest tu czynnik umiejętności
różnicowania cech charakterystycznych matki.
●W miarę wykształcania się coraz bardziej skomplikowanych

umiejętności poznawczych, takich jak np. rozumienie stałości osoby

(tego, że istnieje ona, mimo ze nie znajduje się w polu widzenia) oraz
wykształcenie obrazu umysłowego matki, więź między dzieckiem a
jego opiekunem zacieśnia się.
Teoria etologiczna

●Powstała w oparciu o badania nad zwierzętami, prowadzonymi między

innymi przez Harlowa, Lorenza i Hessa.
●Całkowitą nowością było stwierdzenie, że więź wytworzona między

matką a dzieckiem nie dość, że jest pierwotna i wrodzona, to także nie

opiera się tylko na zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych: "Miłość
małego dziecka nie żywi się wyłącznie mlekiem matki"- Zazzo.
●W klasycznych już dziś badaniach Harlowa nad rezusami zostało
dobitnie wykazane, że istotą więzi nie jest wcale zaspokajanie potrzeb
głodu czy pragnienia, ale jest nią coś więcej - poszukiwanie bliskości,
poczucia bezpieczeństwa, tworzonego na bazie przytulności, miękkości
i "stopnia przyjazności" obiektu przywiązania (małpki nie wybierały
matki drucianej, chociaż to ona je "żywiła", przebywały natomiast na
matce futrzanej, traktując ją jako tzw. bezpieczną bazę, dającą oparcie
psychiczne i redukującą lęk).
●Całokształt przywiązania (wytworzonego przy pomocy zachowań
przywiązaniowych umożliwia, zdaniem etologów, przeżycie
niemowlęcia. Te, które umieją wytworzyć i utrzymać bliskość
stosunków z otoczeniem, mają większą szansę na przetrwanie.
●Jako że system ten zapewnia zachowanie pierwszego prawa

biologicznego (wg Kempińskiego jest to przetrwanie), został

ewolucyjnie utrwalony.
 Teoria przywiązania Bowlbiego

●Opisał system zachowań przywiązaniowych

(attachment behaviors), dzięki którym dziecko
nawiązuje i wzmacnia ten specyficzny i intymny
związek między nim, a środowiskiem, w którym żyje
i od którego jest zależne.
●
Bowlby- teoria przywiązania

●System ten opiera się na pięciu formach zachowania:

ssaniu (usta występują tu jako narzędzie poznawcze,
tak jak u Piageta) i przywieraniu, które wzmacniają
więź poprzez kontakt fizyczny, uśmiechaniu się oraz
podążaniu za (które służą podtrzymaniu bliskości), a
także płaczu-krzyku - mającym na celu zwrócenie
na siebie uwagi opiekuna.
PRZYWIAZANIE – długotrwały, silny, emocjonalny i
społeczny związek z konkretną (znaczącą) osobą.

Cechy więzi:
• selektywność
• poszukiwanie fizycznej bliskości
• komfort i bezpieczeństwo
• Lęk separacyjny – pojawiający się, gdy więź
zostanie zerwana i niemożliwe jest uzyskanie
bliskości (dziecko zaczyna płakać, gdy na ręce
bierze go ktoś obcy lub mama wychodzi z pokoju,
domu).
Funkcje przywiązania:
• biologiczna – zwiększenie szansy
na przeżycie
• psychologiczna –zapewnienie sobie
bezpieczeństwa
Teoria przywiązania Bowlby

Zachowania sygnałowe, to zachowania

przywiązaniowe obecne są od urodzenia
lub pojawiające się bardzo wcześnie w
rozwoju dziecka.
 ETAPY ROZWOJU PRZYWIĄZANIA wg
Bowlby’ego

FAZA I
0 - 12 tydzień życia
Przed-przywiązanie
Orientacja i sygnalizowanie bez wyróżniania figury
0- 3 miesiąca

●Dziecko od urodzenia jest biologicznie przygotowane i nastawione na

odbiór bodźców społecznych (czyli takich pochodzących od innych
osób) i aktywnie korzysta z repertuaru specyficznych zachowań, które
nas, dorosłych automatycznie zachęcają i zapraszają do kontaktu. Te
zachowania zwane przez Bowlby’ego sygnałowymi to: płacz, uśmiech,
ssanie dające uspokojenie, przywieranie, oraz w późniejszych etapach:
chwytanie i gaworzenie. Od urodzenia dziecko jest zdeterminowane do
tego, by być w kontakcie z opiekunem – a to jest dla niego gwarancją
przetrwania. W tej fazie rozwoju przywiązania dziecko kieruje
zachowania sygnałowe do osób w ogóle – różnicowanie między nimi
jest ograniczone
FAZA II 4-6 miesiąc

FAZA II
●

4 – 6 miesiąc życia
●

●Przywiązanie w trakcie tworzenia

●Orientacja i sygnalizowanie skierowanie do wyróżnionej

figury
FAZA II

●Na tym etapie w związku z rosnącymi kompetencjami poznawczymi

(np. około 2-3 m. ż. kora wzrokowa uzyskuje dojrzałość pozwalającą
dziecku widzieć ostry, wyraźny obraz w zakresie zbliżonym do
widzenia osób dorosłych), zakończeniem się tzw. “czwartego trymestru
ciąży”, wybuchem kompetencji społecznych (jak choćby pojawieniem
się świadomego uśmiechu społecznego, spontanicznego bądź w
odpowiedzi na uśmiech), dziecko coraz bardziej różnicuje swoje
zachowania względem różnych osób. Wciąż przyjaźnie reaguje na inne
osoby, ale coraz silniej uwidacznia się schemat szczególnych zachowań
względem podstawowego opiekuna bądź opiekunów. Kluczowym
momentem tej fazy jest pojawienie się tzw. “lęk 8-miesiąca” czy “lęku
przed obcymi”, który jest jak najbardziej prawidłowym przejawem
ukształtowanej więzi z podstawowym opiekunem.
FAZA III

FAZA III
7 miesiąc – 2,5 rok życia
Wyraźnie ukształtowane przywiązanie
Utrzymanie bliskości z wyróżnioną figurą
●W tym czasie następuje proces konsolidacji, czyli trochę takiego
“utrwalenia” przywiązania. Zachowania dziecka oscylują między
eksplorowaniem świata a poszukiwaniem bliskości opiekuna.

●“Główny opiekun jest dla dziecka zbiornikiem, miejscem, od którego

się zaczyna i do którego się wraca między jedną przygodą a drugą.
FAZA IV

FAZA IV
●

Od około 2,5 roku życia

●

●Związek ustanowiony ze względu na cel

●Kształtowanie relacji partnerskiej
●Dzieci dwuletnie to dzieci, które z grubsza są w stanie rozumieć
zachowania innych osób w kategoriach ich stanów wewnętrznych – ich
uczuć, myśli, celów, intencji…

●Gdy wyciągam chusteczkę, pociągam nosem i po policzku cieknie mi

łza, dwulatek jest w stanie zinterpretować to jako oznakę mojego
smutku, jeśli w tej samej chwili będę trzymać się za stopę i syknę z bólu,
dwulatek zrozumie, że najpewniej stopa mnie boli.
●Według Bowlby'ego, trzy pierwsze lata życia dziecka są okresem
krytycznym, po upływie którego wytworzenie się więzi staje się
praktycznie niemożliwe.
●Prawidłowy rozwój więzi ma olbrzymie znaczenie, ponieważ z czasem
dochodzi do internalizacji doświadczeń z opiekunem i tworzą one
swego rodzaju prototyp dla późniejszych relacji z innymi osobami.
●Według Bowlby'ego: "Raz wykształcone przywiązanie charakteryzuje

istotę ludzką od kołyski aż po grób".

Style przywiązania

●Studia nad charakterem więzi pogłębiła Mary Ainsworth, wyróżniając

trzy style przywiązania.
●Wzięła pod uwagę jakość relacji między opiekunem i dzieckiem,

wrażliwość na potrzeby dziecka oraz dostępność opiekuna.

Wzorce przywiązania:

1.wzorzec bezpieczny,
2.wzorzec pozabezpieczny:
-- wzorzec ambiwalentny
-- wzorzec unikający
3.dezorganizacja wzorca
Styl bezpieczny

●Jest przejawem doskonałych relacji między rodzicem i dzieckiem.

Wykształca się wtedy, gdy dziecko czuje się w pełni bezpieczne i ma
zaufanie do opiekuna. Oznacza to, że rodzic odpowiednio szybko
reaguje na zachowanie niemowlęcia i wykazuje wystarczającą
wrażliwość, aby bezbłędnie ocenić jego potrzeby.
●Dziecko chętnie poznaje nowe osoby, eksploruje najbliższe otoczenie

i swobodnie okazuje swoje potrzeby. Wie, że opiekun ochroni je przed

niebezpieczeństwem, nawet jeśli nie zawsze jest w pobliżu. W ten
sposób uczy się pewności siebie, wiary we własne możliwości oraz
radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
Styl lękowo- ambiwalentny

●Wykształca się u dziecka, które nie jest przekonane o dostępności

rodzica. Lęk pojawia się wtedy, gdy niemowlę próbuje przywołać
opiekuna, sygnalizuje, że coś jest nie w porządku, ale nie otrzymuje
pomocy. Dziecko boi się, że rodzica nie będzie w pobliżu, kiedy
zajdzie taka potrzeba, więc stara się nie dopuścić do sytuacji
„porzucenia” i wyolbrzymia potrzebę przywiązania. Wykorzystuje
bardzo dużo energii, żeby zmusić rodzica do opieki. Łapie go za
ubranie, wspina się na kolana i płacze, gdy opiekun na chwilę się
oddala. Jest niestabilne emocjonalnie, strachliwe, nieśmiałe albo
wręcz przeciwnie – reaguje agresją w sytuacjach, które uznaje za
stresujące. Wytworzenie tego rodzaju więzi prowadzi do licznych
problemów.
●Dziecko wykazuje wzmożoną czujność, więc jest zmęczone

i rozdrażnione.
Styl unikający

●Wykształca się u dziecka, które wielokrotnie zostało

zignorowane, mimo że płakało i sygnalizowało, że czegoś
potrzebuje. Skoro nie może oczekiwać pomocy od rodzica, to
nawet o nią nie prosi. Dziecko nie przejmuje się, gdy nie ma
nikogo bliskiego w zasięgu wzroku, jest apatyczne, zamknięte w
sobie i niechętnie się bawi, a jeśli już, to raczej w odosobnieniu.
●Z czasem zaczyna unikać nie tylko ludzi, ale również nowych

sytuacji, z którymi musi radzić sobie samodzielnie. Może to

prowadzić do opóźnień w rozwoju.
Rodzaj więzi w kontekście dorosłego życia

●Osoba dorosła bezpiecznie przywiązana lepiej odnajdzie się w relacji małżeńskiej niż
osoba z więzią lękowo-ambiwalentną lub unikającą (Plopa, 2011). Z większą
łatwością odwzajemni uczucia, będzie otwarta i wrażliwa na potrzeby partnera.
●Osoba lękowo-ambiwalentna może narzucać własne uczucia i potrzebę bliskości.

Taka nachalność może prowadzić do licznych kłótni i przesadnej zazdrości.

●W przypadku osób unikających problemem może się okazać samo nawiązanie

bliższej relacji wynikające ze strachu przed odtrąceniem.

Wpływ przywiązania na przyszłe relacje
Schematy relacji wyniesione z domu mogą na nas oddziaływać całe
życie (Shutterstock)

Zachowujesz dystans i trudno ci się zbliżyć do partnera, a może wciąż

odczuwasz brak akceptacji z jego strony?

To, jaką postawę przyjmujemy w związku zależy w dużej mierze od

stylu przywiązania, który wykształca się bardzo wcześnie.
Z badań wynika, że większość z nas (55 proc)
charakteryzuje się ufnym- bezpiecznym stylem
przywiązania

Co czwarta osoba (25 proc.) przejawia styl unikający

Jedną piątą osób cechuje styl lękowo- ambiwalentny

Model dziecko -rodzic

Model dziecko- rodzic

W dorosłym życiu tych osób pojawia się potrzeba

zaspokojenia emocjonalnych potrzeb z dzieciństwa,
dlatego w związkach często spotykany jest tu model
"dziecko-rodzic".
Skazani na schedę z dzieciństwa?

Z badań wynika, że 7 na 10 osób, czyli

większość, powiela schemat z wczesnego
dzieciństwa.
Psychologia rozwojowa

Emocje
 Kryzysy rozwojowe 1 r.ż

●W pierwszym roku życia dziecka ma miejsce najbardziej

dynamiczny wzrost organizmu i najbardziej intensywny rozwój
poszczególnych układów. Nie dzieje się to jednak stopniowo,
ale często na drodze rewolucyjnej, stąd nazwa "skoki
rozwojowe"/ „kryzysy rozwojowe”.
●W 1 roku życia jest ich aż 7 - każdy z nich jest dłuższy od
poprzedniego. W trakcie poszczególnych skoków niemowlęta
zdobywają nowe umiejętności, które niemal z dnia na dzień
pojawiają się w ich "repertuarze".
●Dotyczą one zarówno możliwości motorycznych, jak i
komunikacyjnych, postrzegania relacji czy samego siebie
 JAK ROZPOZNAĆ NADCHODZĄCY SKOK ROZWOJOWY?

●W okresie poprzedzającym skok rozwojowy dzieci zazwyczaj

zmieniają swój poziom aktywności.
● Mogą być bardziej wyciszone, senne, odrobinę apatyczne lub

na odwrót: nadmiernie rozdrażnione, mogą doświadczać

kłopotów ze snem.
●Niemal każde niemowlę przed skokiem rozwojowym, jak i w

jego trakcie, bardzo domaga się bliskości opiekuna,

najczęściej mamy. Wynika to z naturalnego procesu
dojrzewania układu nerwowego - dziecko nagle zaczyna
dostrzegać coraz więcej szczegółów otaczającego go
świata i stara się przetworzyć docierające do niego bodźce.
●W przypadku późniejszych skoków, w wyniku których dziecko
zdobywa umiejętności motoryczne, lęk powodowany jest
odkrywaniem nowych możliwości i - paradoksalnie - oddalania
się od opiekuna.
●To wszystko może generować stres i niepokój. Lgnięcie do

rodzica jest naturalnym objawem poszukiwania schronienia w

ramionach osoby, która do tej pory stanowiła cały świat
malucha i kojarzy się mu z bezwarunkowym bezpieczeństwem.
 PIERWSZY SKOK ROZWOJOWY – 5 TYDZIEŃ

●Ten skok rozwojowy kończy pierwszy okres życia malucha: z

noworodka staje się on niemowlakiem.
●Zwiększa się jego poziom aktywności: do tej pory

prawdopodobnie większą część czasu noworodek spędzał na

spaniu i jedzeniu.
●Aktualnie staje się bardziej aktywny, zaczyna skupiać wzrok na

poszczególnych przedmiotach w bliskiej odległości, a także

pochylających się nad nim twarzach.
●W tym okresie dzieciom zaczynają przeszkadzać głośne

dźwięki czy światło.

 DRUGI SKOK ROZWOJOWY – 7-8 TYDZIEŃ

●Drugi skok to czas postrzegania powtarzalnych wzorców.

● Maluchy zaczynają rozumieć, że kąpiel poprzedza sen, a

ramiona mamy i siadanie w fotelu - czas karmienia.

●Pod koniec drugiego miesiąca życia dzieci odkrywają, że mają

rączki, którymi mogą poruszać (na tym etapie jeszcze bardzo

chaotycznie) oraz bawi je wydawanie dźwięków.
●Rodzice dostrzegają, że maluch intensywnie wpatruje się w

twarze i zdaje się rozpoznawać mimikę towarzyszących mu

osób.
●Po tym skoku dzieci przeważnie umieją trzymać zabawki,

bardzo chętnie również podnoszą główkę w leżeniu na

brzuszku.
 TRZECI SKOK ROZWOJOWY – 11-12 TYDZIEŃ

●Trzeci skok rozwojowy to okres doskonalenia koordynacji:

dzieci umieją już wodzić wzrokiem i obracać głowę za
interesującym je obiektem.
●Zaczynają dostrzegać niuanse, takie jak natężenie światła,

głosu.
●Zaczynają świadomie łapać przedmioty i poznają świat przez

wsadzanie ich do buzi: w tym okresie rozpoczyna się również

eksploracja własnych stóp, które często "lądują" w ustach.
●Trzeci skok rozwojowy przynosi także głużenie i fascynującą

dla niemowlaka, umiejętność piszczenia.

 CZWARTY SKOK ROZWOJOWY – 14-19 TYDZIEŃ

●W czasie tego skoku rozwojowego dziecko zaczyna odkrywać

własną sprawczość.
●To okres, w którym może ciągle upuszczać zabawki wiedząc,

że mama je podniesie.
●Może też odkrywać możliwości grzechotek i dźwięki wydawane

przez uderzanie przedmiotami o siebie.

●Dziecko nabywa umiejętności motorycznych: próbuje pełzać,

może podejmować próby raczkowania.

●Gdy jest najedzone, odpycha pierś lub butelkę.

●Niemowlak mówiąc, łączy sylaby: tak powstają ciągi

"mamama" lub "bababa" - to jednak nie jest świadoma mowa, a

raczej ćwiczenie.
● Niektóre dzieci zaczynają reagować na swoje imię.
 PIĄTY SKOK ROZWOJOWY – 22-26 TYDZIEŃ

●To czas dostrzegania związków między ludźmi.

●Niemowlę, do tej pory przyjazne i uśmiechające się do

wszystkich, może zacząć być nieufne wobec obcych.

● Pojawia się lęk separacyjny. Wyjście opiekuna do drugiego

pokoju może powodować napad płaczu malucha, który jeszcze

nie rozumie, że nie jest to opuszczenie go "na zawsze".
●Piąty skok rozwojowy przynosi kolejne stopnie aktywności:
dzieci z upodobaniem ściągają skarpetki, wkładają rzeczy do
pudełek lub je wyciągają, próbują się przemieszczać w
upragnionym kierunku.
● Piąty skok przynosi również często umiejętność

samodzielnego siadania, co znacznie zmienia perspektywę

małego dziecka.
 SZÓSTY SKOK ROZWOJOWY – 33-37 TYDZIEŃ

●Według specjalistów w czasie tego skoku zaczyna rozwijać się

inteligencja.
●Dzieci przejmują inicjatywę w zabawie, pokazują swoje

nastroje.
●Zaczynają również dzielić świat na kategorie: powoli

dostrzegają, że niektóre przedmioty służą do jedzenia, inne do

zabawy, na świecie są zwierzęta, pojazdy, rośliny.
●W tym czasie rodzice zaczynają mieć prawdziwy "kontakt" z

dzieckiem - zbliżony do tego, jaki ma się z dużo starszym

dzieckiem.
 SIÓDMY SKOK ROZWOJOWY – 41-48 TYDZIEŃ

●Blisko roczny maluch potrafi doskonale kategoryzować świat,

coraz lepiej rozumie dalekie ciągi przyczynowo-skutkowe (np.
brudne pranie z czasem wkładane jest do pralki,
przygotowywanie posiłku wiąże się z nakrywaniem stołu etc.).
●Dzieci w tym wieku zafascynowane są przez kształty i kolory,

to czas segregowania i sortowania.

●Maluchy naśladują rodziców i zwierzęta, wydając dźwięki i

odtwarzając różne czynności.

●Po tym skoku większość maluchów świadomie używa "nie" i

zaczyna stawiać pierwsze samodzielne kroki.

●Skoki rozwojowe nie wymagają
gruntownego przygotowania, a raczej
cierpliwości i łagodności.
 Emocje a uczucia

● Emocje to nic innego, jak nasza bezpośrednia,

chwilowa reakcja na zaistniałą sytuację.
● Odczuwamy je niezależnie od samego siebie i nie mamy

zbyt dużego wpływu na pojawienie się ich.

●Zalicza się je do pierwotnych funkcji psychicznych człowieka,

związanych z biologicznym zaspokojeniem potrzeb.

●Mogą one mieć pozytywne brzmienie związane z

odczuwaniem przyjemności np. rozkosz, zadowolenie lub

negatywne – związane z odczuwaniem nieprzyjemności a
więc cierpienie, przykrość, niezadowolenie.
● Uczucia powstają z czasem, w dużo bardziej
skomplikowany sposób niż emocje.
●Odzwierciedlają one nasz stosunek do rzeczywistości.

● Umożliwiają kontakt ze światem, innymi ludźmi, własnym

ciałem.
●Towarzyszą przekazywaniu informacji, posiadają ogromną rolę

tworzącą więź, są podstawą współprzeżywania,

współbrzmienia – empatii.
●Możemy nad nimi zapanować zmieniając nasz sposób

myślenia. Wyróżnić możemy uczucia pozytywne np. miłość,

współczucie, przyjaźń i negatywne – nienawiść, pogarda,
zazdrość, zawiść.
 Emocje u niemowląt i małych dzieci

●Wszelkie teorie na temat rozwoju emocji ludzkich u

najmłodszych dzieci opierają się na widocznych gołym okiem
reakcjach malucha, takich jak mimika czy zachowanie.
●Niemożliwe jest zapoznanie się z wewnętrzną sferą uczuć

niemowlęcia, więc interpretacja jego przeżyć ogranicza się do

zaobserwowanych znaków.
●
 Niemowlęta

●Nie jest do końca jasne, czy niemowlęta rzeczywiście

doświadczają poszczególnych uczuć, czy po prostu
przypisujemy im odczuwanie znanych nam stanów
emocjonalnych, obserwując u dziecka charakterystyczny dla
człowieka dorosłego zestaw wyrazów twarzy.
 Niemowlęta

● O ile do trzeciego miesiąca dziecko jest zdolne do

przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia,
●to pod koniec okresu niemowlęcego przeżywa wiele różnych

pozytywnych i negatywnych stanów emocjonalnych, takich jak:

radość, miłość. Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają się od
pozytywnych do negatywnych.
 Emocje dziecka odzwierciedleniem emocji dorosłego

Źródłem przeżyć dziecka są głównie jego relacje z osobami

●

dorosłymi. Już w pierwszym miesiącu dzieci reagują na

podniecenie czy niepokój osoby, która je karmi, i odmawiają
przyjęcia pokarmu.
 Niemowlęta

W drugim miesiącu dziecko ożywia się w kontakcie z

●

dorosłymi, uspokaja się pod wpływem pieszczotliwego

przemawiania, a w trzecim miesiącu niemowlę odwzajemnia
uśmiech dorosłego- uśmiech społeczny.
 Niemowlęta

Czteromiesięczne dzieci wyrażają niezadowolenie, gdy dorosły

●

nie zwraca na nie uwagi. W piątym miesiącu reaguje strachem

na nieznane osoby.

●5-miesięczne dziecko potrafi dopasować negatywne i

pozytywne uczucia do konkretnego wyrazu twarzy. Niemowlęta
wyczuwają emocje ukryte w głosie i mimice, ponieważ same
dokładnie w ten sam sposób okazują uczucia.

w siódmym-ósmym miesiącu próbuje zwrócić na siebie uwagę

●

dorosłego, gaworząc, a w dziesiątym miesiącu naśladuje ruchy

dorosłego i włącza się do wspólnej zabawy.
 Rola emocji

●Emocje odgrywają istotną rolę w ustalaniu się relacji z

dorosłymi, a także w eksplorowaniu otoczenia i tworzeniu
obrazu własnej osoby.
●W okresie niemowlęcym, dzięki bodźcom pochodzącym z

własnego ciała, kształtują się zalążki odrębności fizycznej.

 Stany emocjonalne w kolejnych miesiącach

●Dziecko w pierwszym miesiącu wyraża mimicznie takie stany

emocjonalne, jak radość czy zadowolenie,
● w trzecim-czwartym miesiącu mimicznie wyraża złość i

smutek,
●w siódmym miesiącu – strach, a
● Około 18 miesiąca życia (24 miesiąca)– nieśmiałość i wstyd.

● Matka reaguje na mimiczne wyrazy stanów emocjonalnych

niemowlęcia, przy czym im częściej wzmacniane są emocje

pozytywne, tym częściej pojawiają się wyrazy mimiczne
pozytywnych emocji.
 Poniemowlęcy

●Wstyd jest jedną z emocji samoświadomościowych, która

pojawia się w kontekście relacji społecznych. Badaczka wstydu
Brené Brown określa go jako
●"lęk przed zerwaniem poczucia więzi", wywoływany przez

coś, co zrobiliśmy lub czego zaniechaliśmy, cel którego nie

zrealizowaliśmy lub ideał, którego nie udało nam się osiągnąć.
●Towarzyszy mu przekonanie o byciu niewystarczająco dobrym

lub posiadaniu skazy, która sprawia, że nie zasługujemy na

miłość, poczucie przynależności lub więzi.
 Badania

●Profesor psychologii Ross Flom ukazuje, że dzieci przed

ukończeniem 5 miesiąca życia potrafią rozpoznawać uczucia u
innych niemowląt.
●W swoich wcześniejszych eksperymentach psycholog dowiódł
także, że są one w stanie odczytywać nastroje psów, małp oraz
ładunek emocjonalny muzyki klasycznej.
 Okres poniemowlęcy

●W okresie poniemowlęcym (lata 1-3) procesy emocjonalne są

bardziej skomplikowane. Jednocześnie zaś subtelniejsze, choć
są one kontynuacją procesów zaistniałych w okresie
niemowlęcym. Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z
funkcjami organizmu dziecka.
 Okres poniemowlęcy
●W związku z rozwojem układu nerwowego następuje
doskonalenie się motoryki i procesów poznawczych, co
poszerza przestrzeń poznawczą dziecka. Rozpoczyna się
również proces rozwoju mowy, co umożliwia porozumiewanie
się z innymi ludźmi.
 Poniemowlęcy

●Charakterystyczny jest dla tego okresu jest wzrost

pobudliwości nerwowej i emocjonalnej oraz rozdrażnienia. Jest
to związane z uświadamianiem sobie sygnałów od organizmu,
prawdopodobnie z układu trawiennego.
● W związku z tym, iż dziecko w tym wieku nie kontroluje

wystarczająco potrzeb biologicznych, często znajduje się pod

bardzo silnym ich naciskiem, co jest przyczyną wyżej
wymienionych pobudliwości. Tak, więc korzystnemu rozwojowi
emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad jego zdrowiem i
prawidłowe zaspokajanie elementarnych potrzeb.
 Jakie emocje towarzyszą dziecku
1. Strach.
●

-powiększa
● się liczba możliwych odmian i
odcieni tej emocji;

●-różnicuje się jakość przeżyć, gdyż dziecko

rozpoznaje już różnorodne ich źródła oraz
subtelniejsze stają się stopnie natężenia
reakcji;
 Strach cd.

●-dziecko jest narażone na częstsze przeżywanie różnych

odmian strachu, kiedy środowiska będą popełniały błędy lub
dopuszczały się zaniedbań wychowawczych np. nie będą
chroniły przed niepotrzebnymi sytuacjami zagrożenia,
wywołującymi strach lub same powodują powstanie takich
sytuacji (straszenie);
●-pojawia się możliwość przewidywania sytuacji zagrożenia,

które może nadejść - dziecko reaguje obawą;

●-często związany jest z konkretnymi sytuacjami życia dziecka:

strach przed opuszczeniem fizycznym - możliwość utraty

najbliższych oraz psychicznym - brak uczuć dla dziecka,
oschłość, itp.
●2. Gniew.
●przeważnie w postaci tzw. odruchu agresywnego - zachowanie

dość gwałtowne i impulsywne;

●wyróżnić można trzy główne postaci reakcji agresywnej:

●łagodną: bierny opór wobec różnorodnych wymagań

stawianych dziecku przez otoczenie (dąsanie, boczenie się

●demonstracyjno-prowokacyjną: demonstrowanie protestu
wobec postępowania innych osób, sprzecznego z jego
zamiarami i oczekiwaniami, opór wobec wymagań; U
niektórych dzieci można zauważyć element przekornej, nieco
ryzykownej gry, która jest pewnego rodzaju próbą sił w walce.
Dziecko oczekuje wówczas jakichś reakcji osób znajdujących się w tej "grze", ale spodziewa
się, że nie będą one dla niego groźne. Można powiedzieć, że dziecko sprawdza, na co może
sobie pozwolić.
ostrą: ma gwałtowny charakter, przyjmuje postać fizycznego
●

ataku na osoby lub rzecz

●3. Uczucie przywiązania- daje poczucie bezpieczeństwa.
●dalszy etap rozwoju emocjonalnej więzi, jaka łączy dziecko z

najbliższymi mu osobami a także z niektórymi przedmiotami.

●4. Uczucie radości.

●tak jak w poprzednim okresie występują tu te same źródła,

tylko teraz istnieje więcej sposobności do jej przeżywania;

●duże znaczenie dla radosnych nastrojów dziecka mają dobre

wzajemne kontakty emocjonalne z najbliższymi.

●5. Ciekawość.
●nadal poznawczy kontakt ze środowiskiem ma charakter

sensoryczno-motoryczny, jednakże maluch jest już dużo

sprawniejszy.
Rozwój emocjonalny dziecka w latach 0 - 3 ewoluuje od
●

ogólnego podniecenia i doznań przykrości i przyjemności do

przeżywania obaw i strachu, przywiązania i radości, gniewu i
poznawczej ciekawości.

Uczucia i sposób ich wyrażania stają się stopniowo coraz

●

mniej żywiołowe i impulsywne, ale są czasem gwałtowne.

●Charakterystyczne jest to, iż szybko przechodzą w biegunowo

przeciwstawne uczucia.
 Okres przedszkolny

●W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić

swych przeżyć uczuciowych.
●Odzwierciedlają się one w jego zachowaniu. Uzewnętrzniają

się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach. Emocje

przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i
pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata.
●Dziecko do końca okresu przedszkolnego uzewnętrznia
radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych
gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od
przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.
Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej
●

dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze

procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe.

●Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno

przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Dziecko
przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w
drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za
chwilę śmieje się i cieszy.
●Dopiero pod koniec okresu przedszkolnego dziecko zdobywa
umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem
stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej.
●Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych –

intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W

miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas
działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.
●Dość powszechnym uczuciem u dziecka w wieku
przedszkolnym jest zazdrość, najczęściej o uczucia bliskich
osób, czasami o inne dziecko – bardziej wyróżnione, czy
zabawki. Zazdrość wywołuje silne napięcie i przejawia się w
różnych formach zachowania się dziecka: w agresji, wrogości,
przygnębieniu, niechęci, chęci zwrócenia na siebie uwagi.
●Emocje, które staną się siłami dominującymi w życiu dziecka,
zależą głównie od środowiska w jakim dziecko wzrasta,
●od stosunków łączących je z osobami znaczącymi,

●oraz od otrzymywanych wskazówek, jak należy je kontrolować.

.
●
Emocje, które uzyskały znaczenie
●

dominujące, oddziałują na osobowość

dziecka, a poprzez nią na jego
przystosowanie psychiczne i społeczne.
 Podsumowanie przedszkolny

●Pod koniec wieku przedszkolnego, dziecko zdolne jest

przeżywać uczucia wyższe bardziej świadomie i głęboko.
● Dzieci dojrzewają emocjonalnie, uczą się opanowywać swoje

reakcje oraz ich przejawy zewnętrzne-ruchowe i słowne.

●Budzą się u 5-6 latka uczucia wyższe: intelektualne,

społeczne, moralne i estetyczne np. 6 latek opiekuje się

młodszym rodzeństwem lub słabszym rówieśnikiem.
● Jeszcze zmienne są jego nastroje i uczucia, jego emocje

szybko przeradzają się w inne, np. śmiech w płacz, radość w

smutek. Dojrzewając emocjonalnie zaczyna rozumieć emocje
innych.
●W relacjach z innymi zachodzi większa elastyczność.
●Duże znaczenie ma dla 5-6 latka grupa rówieśnicza, w której
zawiera pierwsze przyjaźnie i w której współzawodniczy.
●Jest radosny i szczęśliwy, kiedy się go akceptuje.
●Ważne jest także, aby dziecko 5-6 letnie umiało współdziałać z
rówieśnikami i przestrzegało określonych norm zachowania się.
●Dziecko zaczyna przewidywać intelektualne i emocjonalne

skutki swego działania.

●Potrafi także podporządkować się wymaganiom innych.

● Chce postępować zgodnie z zasadami reprezentowanymi

przez osoby, z którymi chce się identyfikować.

 Anemia emocjonalna

WSPÓŁCZESNE DZIECI PODDAWANE WPŁYWOM KULT

ANEMIĘ EMOCJONALNĄ
Potrzebują tak naprawdę czasu oraz miłości rodziców, dobr
Jakie są przyczyny takiej sytuacji:
●

- chaos codziennego życia,

●

- brak umiejętności wychowawczych rodziców,

●

- brak czasu,
●

●- rozpad rodzin ( w Polsce co piąte małżeństwo kończy się

rozwodem),

- relatywizm moralny czyli chwiejność moralna,

●

- zanik rodzin wielopokoleniowych,

●

- nadmiar wymagań wobec dzieci,

●

●- negatywny wpływ mediów szczególnie komputera, telewizji

(prymitywne seriale, filmy i bajki o przemocy)
Powodzenie w podróży do dorosłości zależy od tego, czy
●

dziecko przyswoi sobie trzy podstawowe umiejętności:

●1. Skupienie uwagi na czymś, co nie wzbudza jego

specjalnego zainteresowania. Stopniowo, od wieku 6-7 lat
dziecko powinno nauczyć się skupiać nad tym, czego
wymagają od niego inni (szkoła).

●2. Odroczenie gratyfikacji. Dziecko musi rozumieć, że nagroda

nie zawsze jest natychmiastowa, a droga do niej może być
trudna i nudna.

●3. Bilansowanie własnych potrzeb z potrzebami innych ludzi,

zrozumienie punktu widzenia innych, empatia. Dzięki temu
współżycie dziecka w grupie może układać się harmonijnie.
Kształtowanie
się
tożsamości w
okresie
dojrzewania
 Okres dojrzewania/
dorastania/adolescencji

2
 10/12- 18/20 rok życia

Okres dojrzewania to czas, w którym w życiu

●

dziecka zachodzi bardzo wiele zmian m.in.

biologicznych, społecznych i
psychologicznych. Jest to bardzo trudny
moment dla dzieci, u których te przemiany
następują, ale również (a nie wiadomo, czy
nie bardziej) dla ich rodziców.

3
Wczesna adolescencja czyli dojrzewanie:
10/12 – 15/16 r. ż.
dominacja zmian w sferze Soma
i w konsekwencji w sferze Psyche
zmiany bio-psychiczne
późna adolescencja czyli dorastanie:
15/16 – 20/22 (30) r. ż.
dominacja zmian w sferze Psyche
i w konsekwencji w sferze Polis
zmiany psycho- społeczne
4
 Rozwój fizyczny
●W czasie dojrzewania zachodzą dynamiczne
zmiany w wyglądzie zewnętrznym, następuje
oddzielenie dzieciństwa od młodości.
●Ma to miejsce głównie w okresie zwanym
skokiem pokwitaniowym.

●U chłopców skok pokwitaniowy zazwyczaj

występuję między 12 a 15 rokiem życia i
powoduje przybranie na masie ciała o około 20
kilogramów i przyrost wysokości o około 20 cm. 5
 Akceleracja rozwoju
Obserwuje się wcześniejsze rozpoczęcie
●

dojrzewania niż kiedyś, to przyspieszenie

nazywa się akceleracją rozwoju.
●Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju
biologicznego (morfologicznego,
fizjologicznego, motorycznego) dzieci i
młodzieży w kolejnych pokoleniach.
Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów
wskazujących na wyższy etap zaawansowania w
rozwoju.
6
 Postęp w przetwarzaniu informacji
● Nastolatki przetwarzają informacje szybciej,
skuteczniej wykorzystują zasoby służące
●

przetwarzaniu, lepiej rozumieją własne procesy

pamięciowe i mają większą wiedzę niż dzieci
młodsze.
●Dzięki temu ich pamięć robocza działa
efektywniej nawet w prostych zadaniach.

7
 Metapoznanie/metapamięć
W wieku 14/15 lat rozwija się intensywanie
●

metapoznanie i metapamięć.

8
 Metapoznanie
●Metapoznanie to sposób na przewidywanie,
monitorowanie, kontrolowanie i ocenianie
procesów poznawczych. W szkole,
metapoznanie polega na tym, że uczniowie
wiedzą czego mają się nauczyć i co osiągnąć,
jaka jest odpowiednia i możliwa do realizacji
strategia i jakie postępy już poczynili.

9
 Metapamięć
●metapamięć (ang. metamemory) - termin
wprowadzony przez J.H. Flavella na określenia
podmiotowej „wiedzy o pamięci" (ang. knowing
about memory). M. wchodzi więc w zakres
metapoznania i jest traktowana jako
samoświadomość lub samowiedza o operacjach,
strategiach pamięciowych oraz czynnikach
determinujących efektywność zapamiętywania i
przypominania informacji.

10
 Rozwój społeczny i osobowości
● Podejście psychoanalityczne- Freud
● Wg niego jest to FAZA GENITALNA
Czyli okres, w którym następuje dojrzałość
●

psychoseksualna.
●Freud uważał, że dojrzewanie wzbudza popęd
płciowy, który pozostał stłumiony, w stadium
latencji.

11
 Freud- zadanie rozwojowe

●Najważniejszym zadaniem rozwojowym

jest skanalizowanie tej energii- energii
libido w zdrowym związku seksualnym.

12
 Ericson
●Zaprzeczał, że osiągnięcie dojrzałości
seksualnej ma duże znaczenie.
Uważał on, że najważniejsze jest osiągnięcie
●

osobistej tożsamości.
Konflikt, który się wg niego pojawia to konflikt
●

pomiędzy tożsamością, a niepewnością roli;

Tożsamość vs. pomieszanie tożsamości;
Tożsamość vs rozproszenie.

13
●Osłabieniu ulega autorytet rodziców, rośnie
wobec nich protest i bunt. Dominuje potrzeba
wolności, niezależności połączone z silnym
krytycyzmem wobec tego, co było dotychczas i
poszukiwanie własnego powołania życiowego.
Rolę rodziców przejmują młodzieżowe grupy
formalne i nieformalne - sportowe, religijne,
artystyczne itd.

14
 Moratorium- Ericskon

●Erik Erikson omawiając okres dojrzewania

opisuje tzw. moratorium psychospołeczne (ang.
psychosocial moratorium). Ma ono służyć
opóźnieniu w podejmowaniu dorosłych
zobowiązań.
●Daje możliwość eksperymentowania w różnych
dziedzinach życia społecznego. Jest ono
zinstytucjonalizowane w postaci służby
wojskowej, życia studenckiego, półformalnych
grup młodzieżowych. 15
 Pozytywne rozwiązanie Erickson
Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu daje
●

poczucie integralności wewnętrznej.

Owocem tego procesu powinno być
●

przekonanie o wewnętrznej spójności i jasny

obraz siebie.

16
 Teoria osiągania tożsamości Jamesa
Marcii
●Prawie wszystkie współczesne prace nad
kształtowaniem się tożsamości w okresie
dojrzewania nawiązują do statusów tożsamości
Jamesa Marcii, których ogólną podstawę
stanowi teoria Ericksona.

17
 EKSPLORACJA
●doświadczanie kryzysu, bycie w kryzysie;
aktywne poszukiwanie alternatyw działań
różnych ze względu na cel i leżące u ich
podstaw wartości. Ten typ działań orientacyjno-
poszukiwawczych został nazwany EKSPLORACJĄ

18
 ZOBOWIĄZANIE
●podjęcie decyzji i dokonanie wyboru idei i/lub
obszaru działania ważnego dla człowieka
(jednostki) ze względu na jego potrzeby i plany
życiowe. ten etap to PODEJMOWANIE
ZOBOWIĄZANIA.

19
 Marcia- kształtowanie się tożsamości
● Tożsamość rozproszona
● Tożsamość nadana/przejęta
● Tożsamośc moratoryjna , moratorium
● Tożsamość osiągnięta

20
 Tożsamość rozproszona
Tożsamość rozproszona: (eksploracja -,
podejmowanie zobowiązania -)
● nieprzewidywalność zachowania
● unikanie bliskich związków z innymi ludźmi
● kruchy system obrony swego Ja
● niechęć do działania
● brak poczucia sensu życia
●wycofywanie się z sytuacji trudnych
(szczególnie z sytuacji frustrujących) 21
 Tożsamość nadana
Tożsamość nadana: (eksploracja -,
●

podejmowanie zobowiązania +)
● -zadowolenie z samego siebie
● -rygoryzm moralny
● -wzmożona kontrola nad emocjami
● -wypieranie konfliktów
● -liczne mechanizmy obronne

22
 Tożsamość moratoryjna
Tożsamość moratoryjna: (eksploracja +,
●

podejmowanie zobowiązania -)
● ceni własną niezależność
● nurtują ją dylematy egzystencjalne
● niespokojna
● buntownicza
● nonkonformistyczna
● nastawiona introspekcyjnie
23
 Tożsamość osiągnięta
Tożsamość osiągnięta: (eksploracja +,
●

podejmowanie zobowiązania +)
● -jednostka ceni swoją niezależność
● -dobrze zintegrowana osobowość
● -zachowanie zgodne z normami etycznymi
● -osoba przyjazna, otwarta na kontakty z innymi
● -wydajna w pracy
● -mająca wgląd we własne zachowanie
24
Tożsamość negatywna

25
 Tożsamość negatywna
●Nie jest rzadkością dopuszczanie się przez
młodzież w tym okresie zachowań często
skrajnych czy niebezpiecznych, które spędzają
dorosłym sen z powiek, napawają ich lękiem czy
niepokojem, a nawet skłaniają do poszukiwania
kontaktu z psychologiem.

26
●Zaniedbywanie obowiązków szkolnych,
wagarowanie, przebywanie w podejrzanym
towarzystwie, eksperymentowanie z alkoholem
czy narkotykami, epizody chuligańskie oraz
problemy z prawem – to tylko niektóre z
mogących się pojawić przejawów czasowego
wyboru tzw. tożsamości negatywnej.

27
Dorastający zwraca się wówczas ku
●

wartościom nieakceptowanym i odrzucanym

przez dane społeczeństwo, pragnie tych,
których społeczeństwo nie chce i potępia.

28
●Anna Brzezińska (2004) pisze, że wybory tego
rodzaju pełnią ważną funkcję w procesie
kształtowania się dojrzałej tożsamości.
●Paradoksalnie więc złe postępowanie czy
„bycie złym” w odniesieniu do młodego
człowieka może oznaczać coś dobrego,
przynoszącego mu korzyści.

29
●By mogło się tak stać, niezbędne jest
wypełnienie podstawowego warunku – jego
przejściowy charakter. Oznacza to, że na
drodze kształtowania się dojrzałej tożsamości
tożsamość negatywna może być przyjęta
jedynie na chwilę.

30
 Szukanie tożsamości
●Sam Marcia twierdzi, że poszukiwanie
tożsamości trwa przez całe życie z
naprzemiennymi okresami stabilności i
niestabilności.
●Adolescencja może być zatem tylko jednym z
etapów formowania się tożsamości.

31
Etap 1 Etap 2 Efekt
-E -Z Tożsamość rozproszona
-E +Z Tożsamość nadana
+E -Z Tożsamość moratoryjna
+E +Z Tożsamość osiągnięta

32
Czy tożsamość ukształtowana w okresie
●

dojrzewania jest na całe życie?

● Czy każdy przechodzi wszystkie etapy?
● Czy można się „zafiksować” na pewnym etapie?

33
 Umiejscowienie kontroli jako objaw
dojrzałości
●Szczególnie ważnym elementem rozumienia
siebie i innych, który współdziałając z cechami
osobowości, kształtuje rozwój młodego
człowieka, jest umiejscowienie kontroli.

34
 Umiejscowienie kontroli
Używa się tego pojęcia w odniesieniu do
●

przekonań o przyczynach zdarzeń

35
 Zewnętrzne umiejscowienie
●Człowiek mający zewnętrzne umiejscowienie
kontroli dopatruje się przyczyn swoich
doświadczeń takich jak na przykład
niepowodzenia szkolne, w czynnikach od siebie
niezależnych
● (wina nauczyciela, materiał za trudny)

36
 Wewnętrzne umiejscowienie
●Człowiek mający wewnętrzne umiejscowienie
kontroli dostrzega wpływ zmiennych osobistych,
jak zdolności i wytrwałość, na efekty swojego
działania, ( brak zdolności, nie dość się starał,
nie nauczył się)

37
 Korelacja
●Istnieje ważna korelacja między
umiejscowieniem kontroli, a zachowaniem.
Zewnętrzne umiejscowienie kontroli idzie w
parze z odkładaniem spraw na później i ze
słabymi wynikami w nauce.

38
●Młodzież i dorośli mający wewnętrzne
umiejscowienie kontroli częściej doprowadzają
swoje zadania do końca i osiągają lepsze wyniki
w nauce.

39
 Związki z rodzicami
●Konflikty z rodzicami, w ogromnej większości
przypadków udokumentowanych badaniami,
dotyczą spraw codziennych, takich jak
obowiązki domowe, czy prawo do
indywidualności, np.. noszenia dziwnej fryzury.
Nieporozumienia takie, choć powszechne nie
●

oznaczają popsucia relacji z rodzicami.

40
Spory zależne są od indywidualnych cech
●

nastolatka, temperamentu. Najsilniej konflikty

ujawniają się wśród młodzieży, która już jako
dzieci sprawiała problemy wychowawcze.

41
 Przywiązanie do rodziców
W tym okresie nadal utrzymuje się silne
●

przywiązanie do rodziców.
●Mimo, że przyjaciele i grupa rówieśnicza
odgrywa w okresie dojrzewania bardzo istotną
rolę, rodzice pozostają najważniejsi, jako osoby
dające poczucie bezpieczeństwa, wsparcie i
pewna bazę emocjonalną.
●Badania wskazały również, że nastolatki, które
zchowują bezpieczne przywiązanie do rodziców,
mają na ogół lepsze wyniki w nauce i dobre
stosunki z rówieśnikami. 42
 Związki z rówieśnikami
●Mimo istotnej roli rodziców, związki z
rówieśnikami są bardzo ważne w okresie
dojrzewania, już nigdy potem nie będą miały tak
istotnego znaczenia.

43
 Przyjaźnie
●Przyjaźnie nastolatków stają się coraz
intymniejsze w tym sensie, że przyjaciele dzielą
się swoimi wewnętrznymi uczuciami, sekretami
i coraz lepiej znają nawzajem swoje uczucia
● Trwałe
● Podobne zainteresowania

44
 Grupy rówieśnicze
Podobnie, jak przyjaźnie, grupy rówieśnicze w
●

okresie adolescencji stają się w miarę trwałe.

●Konformizm wobec grupy rówieśniczej osiąga
swój szczyt około 13/14 roku życia i powoli
zanika wraz z osiąganiem przez nastolatków
poczucia tożsamości, które uniezależnia je od
grupy.

45
 Kliki i paczki
●Zmiany w strukturze grupy rówieśniczej
(Dunphy 1963):
●Klika- składa się z 4-6 członków, którzy wydają
się mocno ze sobą związani. Kliki charakteryzują
się dużą spójnością i wysokim poziomem
intymności.
●Należą do nie prawie wyłącznie uczestnicy tej
samej płci

46
Paczka- kliki łączą się w większe grupy zwane
●

paczkami, które składają się z przedstawicieli

obu płci.
●Na koniec paczki znowu się rozpadają, tym
razem na kliki złożone z dziewcząt i chłopców
(reorganizacja).
●A w konsekwencji na kilka luźno związanych ze
sobą par.

47
Z badań Dunphiego wynika, że paczki powstają
●

między 13stym a 15 rokiem życia, czyli wtedy,

gdy obserwujemy największą
uległość/konformizm wobec grupy.

48
 Zagrożenia okresu dojrzewania
●Samookaleczenia- Jako powód samookaleczeń,
specjaliści i terapeuci wymieniają długi,
przewlekły i trudny do zniesienia ból
emocjonalny. Cięcie się, bicie, przypalanie -
mają go zagłuszyć.

49
 Przyczyny
●Młodzi ludzie, u których pojawiają się trudne
emocje (wstyd, poczucie winy, wściekłość,
zazdrość), próbują z nimi walczyć, jedną z form
walki jest zadawanie sobie bólu.
●To kara a zarazem pokuta, która uwalnia
emocje.
Ból, jaki towarzyszy okaleczeniu ciała, jednym
●

przynosi emocjonalną ulgę, a drudzy zaczynają

dzięki niemu czuć, że żyją.

50
Autoagresja działa na zasadzie powtarzalności:
●

Napięcie –
●rozładowanie napięcia (np. poprzez
samookaleczenie) i po
pewnym czasie kumulowanie się napięć. W
●

przypadku, kiedy
●ktoś okalecza się właśnie po to, by poczuć ulgę,
faktycznie nie
● odczuwa bólu.
● U części samookaleczających się osób, sam akt 51
 Sygnały ostrzegawcze
Na co warto zwrócić uwagę
w zachowaniu dziecka?
• wycofywanie się z kontaktów z rodziną i
przyjaciółmi,
odwracanie się od nich;
• zainteresowanie lub wręcz zaabsorbowanie
śmiercią;
• wyraźne zmiany osobowości i poważne zmiany
nastroju;
• trudności z koncentracją;
• trudności w szkole, obniżenie jakości pracy i
ocen; 52
 cd.
●częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości,
które nie mają
wyraźnej przyczyny somatycznej (bóle głowy,
●

bóle żołądka,
● ciągłe zmęczenie, nieustanne znudzenie);
●utratę zainteresowań dla rzeczy i spraw, które
do tej pory były
● ważne;
wzrost impulsywności, nagłe impulsywne
●

działania, jak akty 53

 Zadania rozwojowe okresu
dojrzewania polegają na
● (Havighurst,1981; Newman, Newman, 1984):
● (1) intelektualnym, emocjonalnym i społecznym
● dojrzewaniu,
● (2) budowaniu własnej filozofii życia,
●(3) poszukiwaniu osobistej i społecznej
autonomii,
● (4) poszukiwaniu tożsamości płciowej,
(5) poszukiwaniu tożsamości grupowej i
●

osobistej, 54
 Dorosłość
●Obiektywne wskaźniki:wyprowadzenie się z
domu, własne gospodarstwo domowe, własne
źródło utrzymania, a co za tym idzie
zatrudnienie, ewentualnie- stały związek,
posiadanie dzieci, aktywność obywatelska
●Subiektywne:samoregulacja emocji i
zachowania, umiejętność planowania,
przewidywania konsekwencji własnych działań,
odpowiedzialność za własne decyzje .
●Najważniejszą podstawą jest poczucie
tożsamości, wiem kim jestem, jaki mam system 55
 Wizja dorosłości
● Wizja dorosłości u dzieci i młodzieży
► Dorosły
● to człowiek, który przez cały czas
pracuje i pracuje.
● (Dominika, 9 lat)
► Być
● dorosłym oznacza, że trzeba dużo
pracować i nie ma się czasu
● na nic. (Paulina, 12 lat)
► Dorosłość
● to obowiązki, kłopoty, trudy
życia. (Marcjanna, 15 lat)
56
 Wniosek
●Dorosłość to trudy i problemy, dzieci mają
lepiej!
●Dlatego droga do dorosłości, a właściwie jej
ostatni etap,etap dojrzewania, jest trudny i
wyboisty...Nie każdy chce dojść do momentu
„bycia dojrzałym dorosłym”.
Do etapu dorosłości dochodzi każdy, to pewien
●

wiek, pewna liczba, ale dojrzałość emocjonalna,

dojrzała tożsamość są zarezerwowane tylko dla
niektórych.
57
Dziękuję za uwagę!!!

58