‫هواشناسی‬

‫رشتۀ ناوبری‬
‫زمىنۀ صنعت‬
‫شاخۀ آموزش فنى و حرفه اى‬

‫شمارۀ درس ‪2959‬‬

‫ناخدا یکم عرشه جعفر تذکر‪ ،‬ناوسروان سعید فرهادی‌پور ‪.‬‬ ‫‪515/5‬‬
‫هواشناسی ‪ /‬مؤلفان‪ :‬ناخدا یکم عرشه جعفر تذکر‪ ،‬ناوسروان سعید فرهادی‌پور ‪.‬‬ ‫هـ ‪ 693‬ت‬
‫رشته ناوبری‪.‬‬ ‫‪1393‬‬
‫ــ[وىراىش دوم]‪ /‬بازسازى و تجدىدنظر‪ :‬کمىسىون برنامه رىزى و تألىف ٔ‬
‫ــ تهران‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران‪.1393 ،‬‬
‫شماره درس ‪)2959‬‬
‫ٔ‬ ‫‪ 78‬ص‪ :.‬مصور‪ .‬ــ (آموزش فنى و حرفه اى؛‬
‫زمىنه صنعت‪.‬‬
‫رشته ناوبری‪ٔ ،‬‬
‫متون درسى ٔ‬
‫رشته ناوبری‪.‬‬
‫‪ .1‬ــ‪ .‬الف‪ .‬اىران‪ .‬وزارت آموزش و پرورش‪.‬کمىسىون برنامه رىزى و تألىف ٔ‬
‫ب‪ .‬عنوان‪ .‬ج‪.‬فروست‪.‬‬

‫‪1393‬‬
 ‫همکاران محترم و دانشآموزان عزىز‪:‬‬
‫پىشنهادات و  نظرات خود را دربارۀ محتواى اىن کتاب به نشانى‬
‫تهران   ـ صندوق پستى شمارۀ ‪ 4874/15‬دفتر تألىف کتاب های درسی‬
‫فنى و   حرفه اى و کاردانش ‪ ،‬ارسال فرماىند‪.‬‬
‫‪info@tvoccd.sch.ir‬‬ ‫پىام  نگار(اىمىل)‬
‫‪www.tvoccd.sch.ir‬‬ ‫وب گاه (وب ساىت)‬

‫وزارت آموزش و پرورش‬

‫سازمان پژوهش و برنامه رىزى آموزشى‬

‫برنامه رىزى محتوا و نظارت بر تألىف‪ :‬دفتر تألىف کتاب های درسی فنى و حرفه اى و کاردانش‬
‫نام کتاب‪ :‬هواشناسی ـ ‪468/9‬‬
‫مؤلفان‪ :‬ناخدا یکم عرشه جعفر تذکر‪ ،‬ناوسروان سعید فرهادی‌پور‬
‫اعضاى کمىسىون تخصصى‪ :‬حمید یزدانی‪ ،‬جـواد سقای سعیدی‪ ،‬فرهـاد میریانی‪ ،‬حسن تـاجرمحمد قزوینی‪،‬‬
‫جواد داداش زاده‬
‫ویراستار فنی‪ :‬مهرداد آل احمد‬
‫ویراستار ادبی‪ :‬حسین داودی‬
‫کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬
‫آماده سازى و نظارت بر چاپ و توزىع‪ :‬ادارۀ ّ‬
‫تهران‪ :‬خىابان اىرانشهر شمالى ـ ساختمان شمارۀ ‪ 4‬آموزش و پرورش (شهىد موسوى)‬
‫تلفن‪9 :‬ـ‪ ،88831161‬دورنگار‪ ،88309266 :‬کدپستى‪،1584747359 :‬‬
‫وب ساىت‪www.chap.sch.ir :‬‬
‫سید احمد حسینی‬
‫مدیر امور فنی و چاپ‪ّ :‬‬
‫صفحه آرا‪ :‬آذر روستایی فیروزآباد‬
‫طراح جلد‪ :‬طاهره حسن زاده‬
‫حروفچین‪:‬کبری اجابتی‬
‫مصحح‪ :‬مریم محبی‪ ،‬الهه جعفرآبادی‬
‫امور آماده سازی خبر‪ :‬زینت بهشتی شیرازی‬
‫امور فنی رایانه ای‪ :‬فاطمه رئیسیان فیروزآباد‪ ،‬مریم دهقان  زاده‬
‫‪17‬جادۀ مخصوص کرج ـ خىابان ‪( 61‬داروپخش)‬
‫ّ‬ ‫ناشر‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران‪ :‬تهران ـ کىلومتر‬
‫تلفن‪  5 :‬ـ‪ ،44985161‬دورنگار‪ ،44985160:‬صندوق پستى‪139 :‬ـ ‪37515‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شرکت چاپ و نشر کتاب هاى درسى اىران «سهامی خاص»‬
‫سال انتشار‪1393 :‬‬
‫حق چاپ محفوظ است‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ISBN   978-964-05-2333-9‬‬ ‫شابک ‪9٧٨-964-05- 2333-9‬‬
 ‫اسالم‪ ،‬طبیعت را مهار می کند برای واقعیت و همه را رو به‬
‫وحدت و توحید می برد‪.‬‬
‫امام خمىنى (ره) صحیفۀ نور‪ ،‬ج ‪،٨‬ص ‪٦‬‬
 ‫فهرست‬
‫‪1‬‬ ‫َجو‬ ‫‪1‬‬
‫‪9‬‬ ‫فشار هوا‬ ‫‪2‬‬
‫‪14‬‬ ‫دما‬ ‫‪3‬‬
‫‪22‬‬ ‫رطوبت در َجو‬ ‫‪4‬‬
‫  ‪31‬‬ ‫باد‬ ‫‪5‬‬
‫  ‪47‬‬ ‫ابرها‬ ‫‪6‬‬
‫  ‪57‬‬ ‫بارش‪ ،‬دید و مه‬ ‫‪7‬‬
‫‪64‬‬ ‫توده های هوا و جبهه‌ها‬ ‫‪8‬‬
‫‪71‬‬ ‫هواشناسی خلیج فارس و دریای عمان‬ ‫‪9‬‬
‫‪76‬‬ ‫‪ 10‬هواشناسی دریای خزر‬
 ‫اینکه گفتید دریانوردی در کتاب‌های درسی بیاید‪ ،‬این هم کار بسیار خوبی‌ست‪.‬‬
‫بخشی از فرمایش فرماندهی معظم کل قوا در دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره) نوشهر (‪)1392/6/29‬‬

‫مقدمه‬
‫توسعه زندگی و اقتصاد ملت‪‎‎‬ها بسیار مهم و حیاتی‌ست‪ .‬تجارت‬
‫ٔ‬ ‫در دنیای امروز‪ ،‬نقش دریاها و اقیانوس‌ها در‬
‫دریایی از دیرباز یکی از راه‌های کسب و درآمد بوده است‪ ،‬اما چگونگی حمل و نقل کاالهای تجاری با درنظر گرفتن‬
‫جوی‪ ،‬عامل مهمی در کسب سود بیشتر است‪.‬‬
‫وضعیت ّ‬
‫سوانحی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده حاکی از آن است که درصد قابل توجهی از حوادث دریایی در شرایط‬
‫‌جوی و پیش‌بینی هوا برای دریانوردان امری ضروریست‬
‫جوی رخ داده است‪ .‬بنابراین آگاهی دریانوردان از وضعیت ّ‬
‫نامساعد ّ‬
‫و چنانچه آنها قادر به پیش‌بینی صحیح هوا برای مدت طوالنی باشند‪ ،‬برای عکس‌العمل در مقابل هوای بد نیز فرصت کافی‬
‫خواهند داشت و می‌توانند ضمن کاهش این نوع سوانح‪ ،‬در ارتقای ایمنی دریانوردی به شایستگی کمک نمایند‪ .‬هدف از‬
‫پایه نظری هواشناسی‪،‬‬
‫تألیف کتاب حاضر‪ ،‬که اساساً به هنرآموزان رشته ناوبری اختصاص دارد آشنا نمودن خواننده با مفاهیم ٔ‬
‫اقلیم‌شناسی و نقش هواشناسی در فعالیت‌های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و نظامی‌ست‪.‬‬
‫به طور نمونه در ابتدای جنگ تحمیلی نیروی دریایی راهبردی و نیروی هوایی جمهوری اسالمی ایران توانست‬
‫جوی در عملیات مروارید‪ ،‬ضمن بهره‌برداری و کسب برتری‪ ،‬نیروی دریایی عراق را‬
‫با پیش‌بینی صحیح وضعیت ّ‬
‫شکست دهد و پیروز گردد‪.‬خواننده در این کتاب بدون اینکه به معادالت دینامیکی و ریاضیات پیشرفته ورود نماید‪ ،‬به‬
‫دهنده آن‪ ،‬فشار هوا و تأثیر‬
‫ٔ‬ ‫جو و اجزاء تشکیل‬‫مطالب مفیدی در خصوص دریانوردی دست خواهد یافت‪ ،‬از جمله‪ّ :‬‬
‫آن در َجو‪ ،‬دما و فرایندهای انتقال انرژی گرمایی‪ ،‬رطوبت‪ ،‬منابع رطوبت و فرایند تبدیل رطوبت َجو به ابر و ِمه‪ ،‬انواع‬
‫نحوه تشکیل و طبقه‌بندی ابرها بر اساس ارتفاع از سطح دریا‪ ،‬بارش و انواع بارش‪ ،‬باد‪ ،‬نیروهای مؤثر بر‬
‫ابر و مه از نظر ٔ‬
‫حرکت باد و انواع بادها‪ ،‬تعریف دید و عوامل مؤثر بر دید در دریا‪ ،‬توده‌های هوا و جبهه‌ها‪ ،‬وسایل اندازه‌گیری پدیده‌های‬
‫جوی که در کشتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد‪ ،‬هواشناسی خلیج فارس‪ ،‬دریای عمان و دریای خزر‪.‬‬
‫ّ‬