Eyal Weizman - Oyuk Topraklar - İsrail'in İşgal Mimarisi

OYUK TOPRAKLAR
İsrail'in İşgal Mimarisi

Eyal Vnfeizman
Mimar, görsel kültür profesörü ve Londra Goldsmiths

Üniversitesi'ndeki Mimari Araştırma Merkezi yöneticisidir.
2 0 1 1 'den beri Avrupa Araştırma Konseyi'nin finanse
ettiği "Adli Mimari" projesini yönetmektedir. Beit Sahour,
Filistin'deki DAAR mimari kolektifinin kurucu üyesidir.
Yakın zamandaki yayınları: Thomas Keenan ile birlikte
Mengele'nin Kafatası (Aplım Kitap, 2014), Forensic
Architecture (Adli Mimari) (Hatje Cantz, 2012), The
Least o f Ali Possible Evi Is: Humanitarian Violence
from Arendt to Caza (Mümkün Kötülüklerin En Azı:
Arendt'ten Gazze'ye insani Şiddet) (Verso, 2011 ) ve
Cabinet dergisinin Adli Bilimler üzerine özel sayısı.
Eyal Weizman
Oyuk Topraklar
İsrail'in İşgal Mimarisi
Türkçesi: Emre Can Ercan

a ç ılım k it a p
alemdar mah. çatalçeşm e sok.
defne han n o 2 7 /1 5 cagaloğlu fatih-istanbul
tel: 0 2 1 2 5 2 0 9 8 9 0
www.acilimkitap.com
bilgi@adlimkitap.com
o y u k t o p r a k la r : İs r a il'in iş g a l m im a r is i
eyal vveizman
hollow land: israefs architecture of occupation <0 londra, 2007, verso.
a ç ılım k ita p : 78
1:1 a t la s d iz is i: 7
d iz i e d itö r ü : selim kaıfıtekin *
y a y ın a h a z ır la y a n la r : özge açıkkol ve uğur gezen
s o n o k u m a : alperen gençosm anoglu
y a y ın e v i s e r t if ik a n o : 22 78 7
ıs b n : 978-9944-105-76-7
b irin c i b a s k ı: ocak 2 0 1 6
iç d ü z e n -k a p a k : tekin öztürk
b a s k ı-c ilt : step ajans rek. mat. tan. ve org. Itd^ti.

göztepe mh. bosna cd. no:11 34200 bagaiar-istanbul
tel: 02 12 4 4 6 8 8 4 6 stepajans@gmail.com
matbaa sertifika no: 12266
a ç ılım k it a p pınar yayınlan tic ve san. aş'nin tescilli markasıdır.

İçindekiler
*
SUNUŞ - Pelin T an.......................................................... ............................................. 7
G İRİŞ: SİN İR M İM A RİSİ........................................................................................ 15
Bir sınır senaryosu.................................................................................................. 15
Esnek Coğrafya........................................................................................................ 22
Laboratuvar............................................................................................................... 27
Ayırma p olitikası......................................................................................................28
Dikeylik politikası................................................................................................... 30
ARA BÖLÜM - 1 9 6 7 .................................................................................................. 3 7
1 . KUDÜS: KUTSAL ŞEHİR’İ TAŞLAŞTIRM AK............................................ 4 7
Storrs’un “Medusa bakışı” ................................................................................... 51
M imari D önüşüm ler.............................................................................................. 60
Kasten y ık ım ............................................................................................................. 63
Eski Ahit A rkeolojisi.............................................................................................. 65
M imari İçinde A rk eo lo ji.......................................................................................69
Eski Şehir’in Yeniden Ü retim i............................................................................. 75
Dem ografik M im ari................................................................................................77
2 . SAVUNMA YAPILARI: ARİEL ŞARON’UN M İM ARİSİ........................... 8 9
İhlal B irim i.................................................................................................................97
Askerî M atris.............................................................................................................99
Gazze’nin “H aussm anlaştınlm ası” .................................................................. 105
Hattı D elm ek...........................................................................................................108
Politik Parçalanm a................................................................................................116
Banliyö m atrisi....................................................................................................... 120
3 . YERLEŞİM LER: T EPE DORUKLARI İÇİN VERİLEN M ÜCADELE 1 2 9
Yerleşim Kaosu....................................................................................................... 134
Yasal Taktikler........................................................................................................ 140
Stratejik Yerleşim ler............................................................................................. 143
Kum perdesi............................................................................................................ 146
K alıcı G eçicilik....................................................................................................... 150
Güvenlik ile Savunma Karşı Karşıya...............................................................153
6 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
4 . YERLEŞİM LER: GÖRSEL ŞEH İRC İLİK ...................................................... 1 5 9

Ekim Stratejileri.....................................................................................................165
Banliyö Söm ürgeciliği..........................................................................................175
Topluluk Yerleşim i................................................................................................ 179
Görsel Ş e h ircilik ....................................................................................................186
Çifte Görüş Ç elişkisi............................................................................................ 191
5 . KONTROL NOKTALARI:
AYRIK EGEMEN VE TEK YÖNLÜ AYNA.........................................................1 9 7
Akışları D üzenlem ek...........................................................................................201
Şeffaf S ın ır................................................................................................................204
Kontrol N oktalarının M im arisi........................................................................ 207
İnsancıl Tasarım .....................................................................................................211
Anklavlar Eksklavlar............................................................................................ 219
Protez Egem enlik.................................................................................................. 220
6 . DUVAR: BARİYER İŞLEVİ GÖREN KARA PARÇALARI VE
İMKÂNSIZ AYIRMA PO LİTİK A SI..................................................................... 2 2 9
Biçim lendiriri Politik K uvvetler......................................................................232
G eçiciliği inşa etm ek............................................................................................ 244
Sınırötesi Adalar.................................................................................................... 250
Oyulmuş Topraklar.............................................................................................. 255
7 . KENTSEL SAVAŞLAR: DUVARLARIN İÇİNDEN GEÇM EK.............. 2 6 1
Balata Saldırısı........................................................................................................ 271
Ters Kentsel G eo m etri........................................................................................ 279
İmha Ederek Tasarlam a......................................................................................283
“Akıllı Yıkım ”......................................................................................................... 289
Duvan D uvarsızlaştırm ak.................................................................................. 292
Ölüm cül K uram .....................................................................................................295
Kurumsal Ç atışm alar...........................................................................................301
8 . BOŞALTMALAR: SÖM ÜRGESİZLEŞTİRM E M İM ARLIĞ I.................3 0 9
Mimari Olağanüstü Hâl Durum u..................... *..............................................312
M ültecileri Kam psızlaştırm ak...........................................................................31 8
Söm ürgesizleştirilm iş M im arinin
Yeniden Yaşam Alanı Hâline G etirilm esi....................................................... 32 4
9 . H ED EFLİ SUİKASTLER: HAVADAN YAPILAN İŞG A L....................... 3 2 9
Havadan Gelen İşg a l............................................................................................ 329
“İşgal Yerine Teknoloji” ......................................................................................332
Operasyonel Planlam a........................................................................................ 335
Suikastleri Yasallaştırm a.....................................................................................341
Suikastlerin Politik Boyutu................................................................................3 4 4
“İnsani Savaş” ........................................................................................................ 349
Oyuk Topraklar......................................................................................................356
EK BÖ LÜ M .................................................................................................................. 3 6 5
D İZ İN ............................................................................................. 379
Sunuş
2003 yılında Berlin, Kunstvverke sanat m erkezinde kuratör Anselm

Franke ve m im ar Eyal W eizm an’m yönetim indeki “Territories” sergisini
görm e fırsatına eriştim . Seıginin parçası ve çıkış noktası olan, W eizman’m
m im ar Rafi Segal ile birlikte hazırladığı sergi ve kitap “Sivil İşgal” (C ivi-
lian O ccupation: The Politics o f Israeli A rchitectuıe), haritalar, hava fo
toğrafları, belgelem e, sözlü tarih gibi birçok araştırm a tekniğini ile ulaşıl
m ış m alzem eler ile İsrail Hüküm eti’nin Filistin topraklarında sürdürdüğü
söm ürgeci planlam aları ve m im arlık stratejilerim ispatlıyordu. 2 0 0 2 ’de
Berlin’deki Uluslararası M im arlık Kongresi’nde İsrail’i tem sil etm esi bek
lenen “Sivil İşgal” araştırm asının IAUA (İsrail Birleşik M imarlar Birliği) ta
rafından kongreye katılım ı engellenm işti. Böylece, daha sonra “Territory”
sergisinin tem el argümanım ve kavramsal çerçevesini oluşturdu. Seıgi; coğ
rafya, topografya, arazinin oıganizasyonu ile egem enin m eşruiyeti, biosi-
yasetin hukuku arasındaki ilişkiye dair çeşitli yerel örnekler içeriyordu.
Seıginin konu ve araştırm ası, benim için genel anlam da; hukuk, tem sili-
yet ve m etodoloji bağlanım da m ekan ve siyaset araştırm alarına dair yeni
bir alan sunuyordu.
W eizm an, 1995 yılında AA Londra m im arlık fakültesinde eğitim gö
rürken Ram allah’daki Filistin Planlam a Bakanlığı ve B’Tsalem (İşgal Edil
m iş Topraklardaki İnsan H aklan İsrail Enform asyon Merkezimde gönüllü
m im ar olarak çalışm aya başladı. Bu çalışm ası sırasında, topografya ile il
gili hava fotoğraflan ve haritaların yeterli olm adığı ve çoğunun da İsrail
hüküm eti elinde olduğu ve verm eye de gönüllü olm adığı ortaya çıktı.
Arsa kullanım ı, tarım arazileri ve yol ağlarım içeren bu harita ve fotoğ
rafların egem enin elinde olm ası, söm ürge edilen toprakların kontrol edil
m esinin basit planlam a ve tasanm hileleri ile gerçekleştiğini; W eizm an,
8 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
topografyaya dair hava fotoğraftan ve haritalann gerekliliği ortaya çıktı

ğında anladı. İşgal edilmiş toprakların, m ekan ve bölge organizasyonu yani
im ar planlannda kontrol, hava fotoğraftan ve karayollanm n planlan ile
siyasi söm ürgeciliğin ana elem anı olduğu görünür kazandı. W eizm an ile
Rafi Segal’in birlikte yazdıklan, bu alanda bir ilk olan “Sivil İşgal” isim li
kitap; bannm a-yerleşm e hakkı, sivil kontrol ve egem enlik adına ihlal edil
diğinde sorum luluğun sadece yerel yönetim ler veya hüküm ederde m i...
Bu ihlal sürecinde m im ann rolü ve m im ari projelerin sorum luluğu... İs
tisna hallerinin toprak ve egem enlik üzerinde farklı koşullan... gibi gü
nümüze kadar yoğun tartışlm aya başlanacak olan sorulan öne çıkardı.
Weizman Londra’da Goldsmith M im arlık Araştırmalan Okulunu kurdu
ve 2004 yılında öğrencileri (birçoğu hala birlikte çalıştığım araştırm acılar
ve günümüzde en o ıjin al eleştirel m ekan pratikleri hakkında bilgi üretim i
sunan m im arlardır: Srdjan W eiss, M arkus M iesen, Josep h Grim a, Ales-
sandro Petti, Angela M elitoplous, M anuel H erz...) ile birlikte İstanbul’a
bir araştırm a gezisi gerçekleştirdiler. Araştırm a gezisi toplantısında, bi-
osiyaset, denetim ve kontrol gibi konular bağlam ında güncel m im arlık
pratiklerine dair yeni araştırm a yöntem leri, Batı-dışı coğrafyalarda vaka
analizleri, çatışm a alanlannda m im ann ve m im arlık pratiğinin rolü, in
san haklan savunusu ile ilişkisi üzerine yeni çalışm alar sundular. Eyal’in
uyguladığı yeni araştırm a yöntem i ve kuram sal çerçeve 2 0 1 0 ’dan itiba
ren hem m ekan çalışm alan, m im arlık hem de insan haklan bağlam ında
uluslararası ortamda önem li bir yer bulm uştur. Son yılların en önem li
araştırm ası sayılan Foıensic Architecture (Forensik M im arlık) çalışm asını
kuran ve yürüten W eizm an; günümüzde önem kazanan görsel kontrol
m ekanizm alan bağlam ında insani suç işlenm iş topraklarda m im ari ve ta
sarım araçlarının yardım ı ile adli tanıklık konusu üzerinde çalışm aktadır.
İnsansız hava araçlarının bom baladığı coğrafyalardaki yıkım ların tespiti,
Güney Am erika’da faili m eçhul ölüm lerin araştırılm ası, Filistin kam pla
rında şehirleşm e çalışm aları, Akdeniz’deki göçm en gem ilerin haklarının
savunusu için görsel delil, im ar yasalanm n oluşturduğu istisna koşullan
ve eleştirisi gibi konulan araştırmaktadır. Forensik M im arlık1, W eizman’m
araştırm a projesine göre “legal ve siyasi m izansenin m ekansal kanıtlan
ılın değerlendirilm esi olarak tanım lanm ıştır. Günüm üzde, önem li bir ça
lışm a alanı ve m etodolojisi olan Forensik M im arlık; m im ann ve m ekan
araştırm acılarının rolünü dönüştürm ekte ve farklı sosyal aktörler ile bir
likte yürütülm esi gereken bir araştırm a yöntem i olarak tanım lam aktadır.*
1
httpyAvww.forensic-architecture.org
SU N U Ş 9
Elinizdeki kitap, İsrail ve Filistin örnekleri bağlamımda “egem enin”

m im arlık ve planlam a araçlarım kullanarak nasıl m ekan ürettiği, hangi
yollarla m ekankınm (spasiocide) yaptığını ortaya koyuyor.2 Aynca ki
tapta bahsi geçen yerleşim ve şehir örnekleri, m im arlık eğitim inde me
kan ve iktidar ilişkisine dair yeni yaklaşım lar ve biosiyaset m ekanında
m im ari tasarım ve kentsel planlam anın rolünü ortaya koymaktadır. W e-
izm an ayrıntılı gözlem ler ve röportajlarla birlikte harita ve tasarım plan
lan , hukuksal yaptınm lar ve im ar düzenlem elerini inceleyerek, m ekan
denetim i ve üretim ine dair çok katm anlı bir okum a sunuyor.
Şehirlerim izde ve mahaUerimizde gerçekleşen kentsel dönüşüm , sım r
m üzakereleri, özelleştirm eler, m ülteci kam plan, 9 0 ’lı yıllarda boşaltılm ış
köyler ve m ekankınm yapılmış Kürt bölgelerindeki yerleşimler, olağanüstü
hal bölgeleri, im ar ihlalleri ve tanm alanlanm n söm ürüldüğü Türkiye’de;
W eizm an’ın kitabı, m ekan ve yerleşim araştım ıacılanna yeni bir kuram
sal iklim ve yöntem araçlan sunacaktır. Aynca İsrail’in sömürge araçla-
nm daha iyi anlam am ızı sağlayarak Filistin m ücadelesinin gelecek dire
niş potansiyellerine işaret etm ektedir.
4Toprağa el koyuş kurucu yasal sürecin arketipidir”

C. Schm itt3
Pelin Tan
Kasım 2014, Mardin
2 M imarlık ve planlama ile mekansal ayrışmayı sağlamak anlamına gelen m ekankınm

(spasiocide) kavramım ilk defa Yugoslav mimar Bogdan Bogdanoviç kullanmış; kav
ram, Lübnanlı araştırmacı sosyolog Sari Hanafi’nin Filistin’de yaptığı alan araştuma-
lan çerçevesinde kullanılmaya başlanmıştır.
3 Cari Schm itt, “The Nomos o f the Earth: The International Law of the Ju s Publicum
Europaeum”, 1950, Telos Press Publishing, 2006, s.47 (Türkçe alıntı: Öteki, Düşman,
Olay - Levinas, Schm itt ve Badiou’da Etik ve Siyaset, Duygu Türk, Metis Yay. İstan
bul, 2013.
“Cujus est solum, ejus est usque ad coelum et ad inferos”
(Yere sahip olan her kimse, yer, toprağın derinliklerinden

gökyüzünün tepesine kadar onundur)
12
im 2: Batı Şeria'doki Yahudi yerleşim lerinin haritası. B'Tselem ve Eyal Weizman, 2002]
Binalı alan (Yerleşim)

Yerel Yönetim Smıtfnın içinde kalan alan (Yerleşim)
Bölgesel Konsey'in Yetki Alanı (Yerleşim)
Askerî Üs
Binalı Alan (Filistin'e ait)
Alan A
Alan B
Alan C
Scale 1:150,000
Alan H1 (0 Hal»)
Alan H2 (0 Halil) 10 KM
13
[Resim B: Migron. M ilutin Labudoviç'in Peace çektiği bir fo

4
15
Giriş: Sınır Mimarisi
“Robinson, şehre yeterince dikkatli bakarsa, şehrin yüzeyinin onun haya

tındaki acı olayların njoleküler kaynağını gözlerinin önüne sermesine ne
den olabileceğine inanıyordu ve bu şekilde geleceği görmeyi umuyordu.”1
Patrick Keiller (Londra)
“Zekilik ile aptallığın ikiliği başından beri Siyonist projenin bir parçası
olmuştur.”2
Murid Barguti
“Nu’a nu’a sof’3 “Yürüyün, yürüyün, ileri” - 1 9 6 7 savaşında saldırıyı başlatan emir)
Yeşayahu Gaviş
Bir Sınır Senaryosu
Filistin ile İsrail arasında varolan anlaşm azlıkların sonunun başlangı

cına işaret edeceği düşünülerek hazırlanan 1993 tarihli Oslo Anlaşm asının
im zalanm asını takip eden yıllarda İsrailli yerleşim cilerin Batı Şeria’da yeni
yerleşim ler inşa etm ek için resm î izin belgesi alm aları gittikçe zorlaşm ış
tır. Bunun bir sonucu olarak yerleşim ciler, -gayriresm î olarak yerleşim
lerin kurulm asını isteyen ancak binaların inşasına yardım ederken görül
meyi göze alam ayan- hüküm etin, kendi yasalarım ve ulusal anlaşmalarım
atlatm asına yardım etm ek için , giderek karm aşık bir hâl alan korsanlık
yöntem lerine başvurmuşlardır.
1 Patrick Kieller, London (film ), 1994.

2 Mourid Barghouti, I Saw Ramallah, Ahdaf Soueif (çeviri), Londra: Bloomsbury, 2005,
s. 31.
3 Güney Komutanlığı Başkomutanı Yeşayahu Gaviş’in konuşmalarının yer aldığı ses ka
yıtlarıyla yakalanmış ve ölümsüzleştirilmiş olan bu cüm lenin tamamı “Sadin adom
nu’a nu’a so f’tur. İsrail’in 5 Haziran 1967’de yapüğı saldırıyı başlatmak için kullanı
lan kod adı ise “sadin adom” (kırm ızı çarşaf) idi. “Nu’a nu’a so f’ (yürüyün, yürü
yün, ileri) emri, üstü kapalı bir şekilde komuta yetkisinin büyük bir kısm ının kur
may subaylardan sahadaki yüksek rütbeli subaylara aktarılmasını ifade ediyordu.
1999 yılında birkaç yerleşim ci, Kudüs’ten Kuzey Batı Şeria’daki yerle
şim lere uzanan ana otoban Karayolu 6 0 ’taki virajlardan birinde, cep te
lefonlarında çekm e sorununun ortaya çıkuğını bildirerek şikâyette bu
lundu. Bunun üzerine cep telefonu operatörü O range, alana bir anten
dikm eyi kabul etti. Yerleşim ciler anten direği için potansiyel alanlar
dan biri olarak, bahsedilen viraja yukarıdan bakan yüksek b ir tepe do
ruğunu önerdiler. Bu tepe daha önce başarısızlıkla sonuçlanan yerleşim
girişim lerinin vuku bulduğu bir alandı. Ü ç yıl önce yerleşim ciler bura
sının, İncirde adı geçen M igron şehrinin üzerinde oturan ve arkeolojik
önem e sahip bir tepe olduğunu iddia etm işlerdi. Yapılan arkeolojik ka
zılar sonucunda küçük bir Bizans köyünün kalıntılarından başka bir şey
bulunam am ış olm asına rağm en tepeye “M igron” adı verilm iştir. İk i genç
yerleşim ci tepeyi işgal etm iş, eve dönüştürülm üş nakliye konteynerleri-
nin içinde bir süre yaşam ış ve alanı geliştirm eye yönelik bir um ut olm a
yınca fazla geçm eden burayı terk etm işlerdir.
Yamaçlarına in cir ve zeytin ağaçlan ekilm iş olan tepe, burayı hayvan
larım otlatm ak için kullanan, E in Yabrud ve Burka köylerinden gelen
çiftçilere aitti. Ancak İsrail ordusunun sahip olduğu a d i durum yetkile
rine göre bir baz istasyonunun inşası, güvenlik m eselesi olarak görülebi
liyordu ve dolayısıyla toprak sahiplerinin izni olm adan m üstakil arazilere
girilerek bu yapılar kurulabiliyoıdu. Orange tarafından yapılan talebin ar
dından sözde inşaat işine geçit verm ek üzere İsrail Elektrik Kurum u te
peye elektrik verm iş, ulusal su idaresi de tepeyi su sistem ine bağlam ıştır.
A nten direğinin inşası ertelem eler yüzünden b ir türlü tam am lana
madığından, 2001 yılının Mayıs ayında yerleşim dler uydurma bir anten
dikerek bu anteni 2 4 saat koruyacak bir özel güvenlik elem anı tutm ak
için ordudan izin aldılar. G üvenlik elem anı direğin dibine yerleştirilm iş
bir karavana taşındı ve zirvenin çevresini tellerle kapattı; bundan kısa b ir
süre sonra güvenlik elem anının karısıyla çocukları onun yanına taşındı,
karavan da alanda zaten m evcut olan elektrik ve su kaynaklarına bağ
landı. 3 M art 2 0 0 2 tarihinde bu aileye beş aile daha kauldı ve M igron
resm i olarak bir yerleşim d kam pı45hâline geldi. Burası düzenli olarak bü
yümeye devam etti. İsrail Konut ve İnşaat Bakanlığı, kam pta oturm akta
olan aileler için , bir çocuk yuvası inşa etti, yurtdışından gelen bağışların
bir kısm ı da evlerin yakınına kurulan bir sinagogun inşaat m asraflarım
karşıladı.3 M igron bugün Ban Şeria’ya yayılm ış olan 103 yerleşim d kam -
4 O rijinal metinde “outpost” olarak geçen bu yerleşim bölgelerini diğer benzeri yerle
şim yerlerinden ayıran özellik, bu yaşam alanların, İsrail devletine göre de yasadışı
yerler olmalarıdır (y.h.n.)
5 Konut ve İnşaat Bakanlığı buna ek olarak taşla döşenm iş bir erişim yolunun in
şaat masraflarım da karşıladı. Sokak lambaları ve 20 metrelik aralıklarla köpeklerin
GİRİŞ: S IN IR M İM A R İS İ 17
pının en büyüğüdür. Burası 2 0 0 6 yılının ortalarına gelindiğinde 4 2 ’den

Sazla aileyi barındıran yaklaşık olarak 6 0 karavandan oluşuyordu: aşağı
yukan 150 kişi tepedeki bir cep telefonu vericisinin etrafına yerleşm işti.6
Bu anten, çevredeki bölgesel gerginliğin odak noktalarından biri hâline
geldi. A nten için kurulan altyapı, yerleşim ci kam pının ortaya çıkm asına
olanak tam dı. A ntenin enerji alanı sadece elektrom anyetik değil, aynı za
m anda politikti. Buna ek olarak anten, çeşitli türlerdeki politik kuvvet
ve süreçlerin harekete geçirilm esi, yönlendirilm esi, birleştirilm esi ve dü
zenlenm esi için kullanılan bir m erkez görevi gördü. M igron, bir cep baz
istasyonunun etrafına kurulm uş tek yerleşim ci kam pı değildir. Cep tele
fonu iletişim inin m antığının Batı Şeria’nm sivil işgalinin manüğıyla tu
haf ölçüde uyum lu olduğu görülm ektedir: her ikisi de yüksek zem inlere
kurulm uş baz istasyonları ile radyasyon ya da yerleşim hatlan boyunca
üçgenler çizen ağlar kurârak farklı bölgelere yayılmaktadır. Dahası, cep
telefonu ağlarının askeri bir işlevi bulunm aktadır. Ordu, bu ağlardan sa
vaş alanında kendi birim leri arasında iletişim kurm ak için faydalanarak,
önceden kullandığı hantal askerî telsizleri, savaş alanında çekilm iş gö
rüntülerin ve GPS konum larının askerlere ve birim lere iletilm esine ola
nak tanıyan daha küçük aygıtlarla değiştirebilm iştir.
M erkezden uzak yerleşim lerin sayısının hızla artm ası, her zaman için
yerleşim cilerin “yakın tarihte gerçekleşecek bölgesel uzlaşı” şüphesinin
daim i göstergesi olm uştur. Bu gibi faaliyetlerin arkasındaki niyet, kısm i
geri çekilm elerin gerçekleştirilm esi söz konusu olduğunda İşgal Altındaki
Topraklar’da İsrailli yerleşim ciler için m üm kün olduğunca fazla toprak
elde etm ek ve siyasi gelişm e olasılıklarım sabote etm ektir. D önem in Dı
şişleri Bakam A riel Şaron, 1998 yılının Ekim ayında Maryland’deki W ye
Plantasyonu’nda Filistin U lusal Yönetim i ve C linton yönetim i ile yaptığı
m üzakerelerin ardından, aceleyle yerleşim cilere “harekete geçin, koşun
ve kapabildiğiniz kadar fazla tepe kapın ... çünkü şim di alacağım ız her
şey bizim olarak kalacak. Şim di kapm adığım ız her şey de onlara gide
cek” dem iştir.7 Son yıllarda, -bu kitabın yazıldığı tarih olan 2 0 0 6 yılında
Ban Şeria boyunca dolam baçlı b ir yol çizerek ilerlem ekte olan- İsrail’in
Ayırma Duvan’nm izlediği yola yön verm ek için çok sayıda m erkezden
zincirlendiği çift katmanlı tel çitlerin masrafı ordu tarafından karşılandı. D ior Etkes,
“Construction in unauthorized outposts: April-August 2006”, Peace Now, http://www.
peacenow.org.il/site/en/peace.asp?pi=61&dodd=1936
6 Talya Sasson, ‘A interim legal opinion submitted to Prime Minister Ariel Shaıon on
the subject o f illegal outposts in the W est Bank’. İbranice versiyonu için: http:/Avww.
pmo.gov.il/NR/rdonlyres/0A0FBE3C-C741-46A6-8CB5-F6CDC042465D/0/sason2.
pdf. İngilizce versiyonu için: http://www.peacenow.oig/h0t.asp7dds39O.
7 Agence France Presse, 15 Kasım 1998.
uzak yerleşim ci kam pı inşa edilm iştir. B unun arkasındaki m antık ise arazi
üzerindeki stratejik yerlere “dem irlem e n o k talan ” ekip, devlet planlam a
teşkilatının, Duvar’ın izlediği yönü değiştirerek bu noktalan “İsrail tarafr’na
dâhil etm esine olanak tanım ak olm uştur. D olayısıyla yerleşim ci kam plan,
İsrail-Filistin çatışm asının en tartışm alı sın ır n oktalan n d a bulunur. G e
nelde 2 0 yaşım geçm eyen bireylerden oluşan “tepenin gen çleri”, sıklıkla
ebeveynlerinin banliyö kültürünü reddederek W estem film lerinde görü
len kaba ve sert kahram an m itind en olduğu kadar İsraillilerin yirm inci
yüzyıl başm da ortaya çık an öncü Siyonist yerleşim ci m itind en de eşit de
recede etkilenerek vahşi sın ır bölgelerin i deneyim lem ek için , bulund uk
ları yerden buralara taşınırlar. Silahlı yerleşim ciler sık sık F ilistin li yerel
çiftçiler ile çatışırlar ve o n lan şiddet kullanarak tarlalarından uzaklaştırıp
ü rünlerini çalarlar. M isillem e olarak da F ilistin li m ilitanlar sık sık silah
lanarak bu yerleşim cilerin yaşadığı yerlere saldırır. B unun üzerine, yer
leşim cilerin öldürüldüğü yerlerin yakınlarına “cezai tedbir” olarak başka
yerleşim ci kam p lan kurulur.
[Resim 4: Anten Tepesi'ndeki yerleşimci kampı. Kampın merkezinde yer alan anten dire
ğine dikkat ediniz. Milutin labudoviç'in Peace Now için çektiği bir fotoğraf, 2 0 0 2 ]
M erkezden uzak yerleşim ci kam p lan böylelikle p olitik ve diplom a

tik atışm alan n odak n ok tası h âlin e gelm iştir. Yerel ve u luslararası ba
rış ö rg ü d en sın ıra y ak ın y erleşim ci k am p lan n m g en işlem esin e k arşı
doğrudan eylem lerde bulunurlar. 2 0 0 4 yılında bir grup İsrailli banş ak-
tivisti, M igron’dan beş karavan çalm ayı başarıp bunları Tel AviVdeki Sa
vunma Bakanlığı binasının önüne kışkırtıcı bir şekilde yerleştirerek yerle
şim ci kam plarının istendiğinde boşalûlabileceğini ispatladı.8 İnsan haklan
avukatlan, İsrail Yüksek A dalet M ahkem esi’ne sınıra yalan yerleşim ci
kam plarına bir dizi yasal itiraz dile getiren dilekçeler gönderdiler. Migron’a
itiraz olarak yollanan son dilekçe hâlâ karar beklem ektedir.9 Uluslararası
baskı arttıkça İsrail hüküm etleri, İsrail hukukunu uygulayamaya ve bir
grup yerleşim ci kam pım boşaltm aya karar verdiklerini -geneld e büyük
bir tantanayla- ilan etm işlerdir. Arada bir hüküm et ve yerleşim ci kuvvet
ler arasında çatışm alar meydana gelir: binlerce polis, televizyondan da iz
lenecek olan bu kavga için sm ınn öte yakasından gelm iş yerleşim cilerle
çarpışır. A ncak bu çatışm alar genellikle bir uzlaşm a ile sonuçlanır: kara
vanlar araçlara yeniden bağlanır ve Filistin’in sınırlan dâhilinde olan di
ğer bir tepeye taşınır.
Sabit ve durağan yerlerden oluşan bir coğrafya ile doğrusal ve belir
lenm iş egem enlik sınırlan boyunca kendini gösteren bir dengenin aksine,
sınırlar derin, yer değiştiren ve parçalardan oluşan esnek bölgelerdir. Da
im i olm ayan sınırlarla işaretlenen geçici çarpışm a hatlan politik m ekânın
sınırlan ile kısıdı değildir, politik m ekânın derinlikleri içinden varlığını
gösterir. “İçerisi” ile “dışarısı” arasındaki ayrım lar açık b ir şekilde sapta-
namaz. Aslına bakılırsa, “Yeni Dünyalar”m bir ucundan diğerine uzanan,
söm ürgeciliğin resm i sınırlan düzgün, geom etrik ve soyut olmaya ne ka
dar eğilim liyse, etkin kontrol bölgeleri de o kadar parçalı ve dinam ik bir
hâle geldi k i, geleneksel haritalam a tekniklerinin hiçbiri ile resm edile-
m ez oldu.10 İşgal Edilm iş Filistin Topraklan’m bu gibi bir sınır alanı ola
rak görm ek mümkündür. Ne var ki, antik im paratorlukların boyutlanyla
8 BBC: “Activists demolish W est Bank outpost”, 8 Eylül 2004. Bu operasyon, Peace
Now örgütü üyesi D ior Etkes tarafından gerçekleştirildi. Burada hedeflenen, hare
kete geçmeye isteksiz olan bakanlığın istese bu yasayı uygulayıp hüküm etin verdiği
sözleri hayata geçirerek yerleşim ci kamplarım ortadan kaldırabileceğini göstermekti.
9 26 Eylül 2006 tarihinde insan haklan avukatı M ichael Sfard, Savunma Bakam Amir
Peretz ile Merkez Komutanlığı Tümgenerali Yair Naveh’e M igronün Filistinli toprak
sahipleri adına bir mektup göndererek yasal olmayan bu yerleşimci kampının derhal
boşaltılm asını ve bu arazinin yasal sahiplerine geri verilmesini talep etti.
10 Yaygın algının aksine, sınır bölgesi ilk olarak Avrupa'nın Amerika, Avustralya ya da
Afrika'ya yayılmasıyla ortaya çıkm adı, m odem dönem öncesi imparatorlukların böl-
geselliğinin bir parçasıydı. Antik Roma ve Çin İmparatorluklarının yanı sıra Aztekler
ve İnkalann sınırlan Antik Yunan’dan bu yana “barbarlar” olarak tanımlanan insan
larla savaşların yapıldığı derin, değişken ve yetersiz olarak belirlenmiş kültürel alış
veriş ve çarpışma alanlarıydı. Bu imparatorluklar, merkezle çevre arasında varolan ve
bölgesel yakınlık yerine güç, ticaret ve ikili bağlantılar tarafından belirlenen esnek bir
20 I O Y U K T O P R A K L A R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
ilişküendirm ek gerekirse, yapılan birkaç değerlendirm eye göre “ideal” bo

yutlarda olan, bir ucundan diğer ucuna at ile kırk günde gidilebilen Bau
Şeria’m n 5 .655 kilom etrekarelik alanının içinde 2.5 m ilyon Filistin li ve
5 0 0 .0 0 0 Yahudi yerleşim ci, haritadan bakıldığında bir toplu iğnenin ba
şından fazla yer kaplam ayan bir alanda yaşamaktadır. Bu alan, Sharon
Rotbard’ın ifadesiyle “zam anım ızın en patlayıcı karışım ını içerm ektedir;
m odem ütopyaların ve antik inançların tümü birden bire, hiçbir önlem
olmadan aynı anda yan yana fokurdamaya başlar.”11 Bu bölgeler, devlet
iktidanm tem sil eden çeşidi gruplar ile bağım sız aktörlerin birbirleriyle
yüzleşerek yerel ve uluslararası direnişle karşılaştığı b ir savaş alanı hâline
gelm iştir. Bu bölgelerde planlam a ve m im arinin alışılm ış öğeleri taktiksel
araçlara ve tahliye yöntem lerine dönüşm üştür. İsrail’in “değişken işgal”
rejim i alunda Filistinlilerin yaşartılan, m ülkleri ve politik haklan yalnızca
İsrail ordusunun sık sık gerçekleştirdiği eylem ler ile değil, aynı zamanda
bu insanlann içinde yaşadığı çevrenin öngörülem ez ve devam lı bir şe
kilde yeniden biçim lendirilm esiyle etraflarım üpkı bir kem ent gibi gittikçe
daha sıkı saran bir süreç ile çiğnenip ihlal edilm ektedir.
Söm ürgeci hesaplar; rasyonel örgüdenm e, sınıflandırm a, prosedürler
ve idare kurallarının tem el prensiplerine uygun bir biçim de, denetim in
yönetilm esine dair sistem lerin, m ekanın örgüdenmesi olarak nasıl tercüme
edildiğine odaklanmaya meyleder. Ancak yukarıdaki senaryo şunu göster
m ektedir: îşgal Edilm iş Filistin Topraklan’nda coğrafi m ekânın organizas
yonu sadece İsrail hüküm etinin yönetim sel gücünün yetki alanında kalan
bir şey olarak anlaşılam az. Coğrafi m ekânın organizasyonu daha ziyade,
genelde devlede ilişkili olm ayan birçok aktör arasında bölüşülm üştür.
İşgal Edilm iş Topraklar’ın m ekânsal organizasyonu, yalnızca düzerdi bir
planlam a ve uygulam alım yansım ası değil aynı zamanda giderek artan
bir şekilde, “yapılandırılm ış kaos”un da bir yansım asıdır. Bu kaotik or
tam içinde, devletin genellikle kaşıdı olarak m üdahale etm em eyi seçm esi,
düzensiz ve vahşi b ir tahliye sürecini teşvik etm ektedir. Bu sınırlar içinde
hareket eden aktörler -g e n ç yerleşim ciler, İsrail ordusu, cep telefonu ope
ratörü ve diğer kapitalist şirkeder, insan haklan aktivisderi ve politik ak-
tivisder, silahlı direnişçiler, gönüllü yardım severler veya resm î uzmanlar,
devlet bakanlıkları, yabancı hüküm eder, denizaşm ülkelerdeki “destekçi”
topluluklar, devlet planlam acılan, medya, İsrail Yüksek Adalet M ahke
m esin birbirinden farklı ve birbiriyle çelişen am açlara sahip olsalar da bu 1
ilişki üzerine temellenmişti. Bkz. Paul Hirst, Space and Pcnuer, Politics, War and Arc-
hitecture, Londra: Polity, 2005, sayfalar 63-64.
11 Sharon Rotbaıd, “Pıeface”, A Civilian Occupation, The Politics o f Israeli Architecture,
Londra ve Tel Aviv: Veıso ve Babel, 2002, sayfalar 15-16.
topraklann, kolektif ama aynı zamanda dağınık ve anarşik m üellifliğinde

hepsinin rolü vardır.. Esnek coğrafyalar tek bir güç kaynağı yerine çoklu
ve dağınık güç kaynaklan ile uyumlu olduğundan bunlann m im arisi bir
leşik bir politik iradenin maddeleşmiş hâli ya da tek bir ideolojinin ürünü
olarak anlaşılam az. Bunun yerine, İşgal Edilm iş Topraklar’m organizas
yonu, bir tür “politik plastik” ya da kendisini şekillendirm iş olan tüm
kuvvederin arasındaki ilişkinin bir haritası olarak görülm elidir.12
Sm ır m im arisinin yalnızca “politik” olduğu söylenem ez, bundan zi
yade “biçim sel politika” (pohtics in m atter) dır.
Bu kitap, İşgal Edilm iş Filistin Topraklan’nm 1967d en bu yana deği
şim inin bir incelem esidir. İsrail iktidarının farklı biçim lerinin, kendilerini
m ekâna kazım ak için kullandığı yöntem leri gözden geçirir, bu yöntem
leri oluşturan ve sürdüren, birbiriyle ilişkili pratikleri ve coğrafi, bölgesel,
kentsel ve m im ari kavram ları inceler. Böylelikle İsrail işgalinin özünün,
kaynağının, evrim inin ve çeşidi işleyiş biçim lerinin bir görünümünü sunar.
İsrail hâkim iyetinin kırk yılhk kapsam lı b ir tarihini sunarak ya da
şim diki m ekânsallığının aynntıh b ir portresini çizerek değil, bölgesel
işgalin türlü yapılarını yakından inceleyerek bu görünüm ü oluşturur.
Sonraki bölüm ler, işgalin rejim im ve kontrol pratiklerini sürdürmüş ve
12 Çatışma bir kuvvet alanı olarak görülebilir. Nietzsche’ye göre topraklar, tıpkı görün
mez eneıji alanlarından oluşan kozmik bir küre gibi, “bir kuvvet alt-katmanTdır. Bkz.
Friedrich Nietzsche, The Wıll to Power, parça 545, W alter Kaufmann (editör ve çevir
m en), New York: Random House, 1967, s. 293. Gilles Deleuze’ün Michel Foucault’nun
eserlerini okuyuşuna göre: “Güç . . . bir öznitelik değil, bir ilişkidir: güç ilişkisi, hem
tahakküm altındaki hem de tahakküm kurmuş kuvvederin içinden geçen olası iliş
kiler dizisidir.” Gilles Deleuze, Foucault, Minneapolis ve Londra: Univeısity o f Min
nesota Press, 1988, s. 27. Aynı zamanda Deleuze’ün “kuvveder arasındaki ilişkilerin
haritası” terimini kullandığı s. 36’ya da dikkat çekm ek istiyorum. Mimar ve kuram a
Greg Lynn, Deleuze’ün izlediği yolu takip ederek esnekliği biçim in devamlı gelişimi
ve dönüşümü olarak tarif etmektedir: “Bükülebilir olma, mimarinin karmaşık olanla,
esneklik aracılığıyla temas kurmasına im kân tanımaktadır...” Ve başka bir yerde: “eğ
rilikle nitelendirilen duyarlıklar, kendilerine etki eden planlı, yapısal, ekonom ik, es
tetik, politik ve bağlamsal dış etkenlere karmaşık deformasyonlarla cevap verme ka
pasitesine sahiptir”. Bkz. Greg Lynn, Foldst Bodies & Blobs, Collected Essays, Brüksel:
La Lettre Volöe, 1998, sayfalar 1 1 0 ,1 1 5 . Lynn’in süreç odaklı yaklaşımı aynı zamanda
D’Arcy Thompson’m “biçim bir kuvvet diyagramıdır” mottosunu kendine model al
mıştır. “Şekillendirici kuvvetler” -p o litik rasyonellikler, mekân şekillendirme pratik
leri ve uzmanlık yelpazesi- m ekânın içine gömülmüş olduğundan mekânsal analiz
bunlann dışan çıkarılıp ifşa edilmesi için kullanılabilir. Bu son yargı, bu yaklaşım bil
gisayarın sanal dünyasının dışında, politika ve eylem dünyasının içinde uygulanırken
modifiye edilmelidir. Politik kuvvetlerin kendilerini maddesel organizasyonda eksik
siz bir şekilde göstermediği barizdir. Politikanın karmaşıklığı ve özgüllük, özgünlük,
tekillik ve rastlantıya duyarlığı, mekânsal dönüşümlerin belirlenmesi ve dolayısıyla
haritalanmasınm imkânsız bir hâle gelmesine neden olmaktadır. Sınır bölgeleri her
yerde ihtilaf ve rastlantıyla temas hâlinde olduğundan, onların analizi hiçbir zaman
coğrafî determinizm ya da “biçim ler kuralTnın çevçevesine uyamaz.
22 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG A L M İM A R İS İ
sürdürm ekte olan çeşitli m ekânsal m ekanizm aların tarihim ve modus ope-
randi’s ini araştırarak “arşivsel b ir sonda” oluşturur.13 Oyuk Topraklar, gö
rünürde şuadan olan yapıların yam sıra gizlenm em iş b ir şekilde açıkta
duran denetim araçlarının, nasıl yoğun tarihsel ve politik anlam lara gebe
olduklarım gösterir. Kaplama ve çatı yapım ıyla ilgili ayrıntılar, taş ocak
ları, sokak ve otoban aydınlatm a planlan, konutlann belirsiz m im arisi,
yerleşim lerin biçim i, konutlann korunm asına yönelik yapıların inşası ve
yapıların savunma am açlı olarak çevrelenm esine dair yöntem ler, dolaşım
kontrolü ve akış yönetim inin m ekânsal m ekanizm alan, gözlem yöntem leri
ve haritalam a teknikleri, toprak ilhakının yasal taktikleri, kriz ve felaket
alanlarının fiziksel organizasyonu, çok gelişm iş silah teknolojileri ve kar
m aşık ordu taktiği kurandan; bunların hepsi değişmez bir şekilde, poli
tik rasyonelliğin, kurum sal çatışm aların ve bunlan oluşturan uzm anlık
yelpazesinin göstergeleri olarak tarif edilir.
M im arlık bu m etinde iki ayn şekilde kullandır. Kitap bir yandan, iş
galin sürm esini sağlayan yapılann m im arisi üe m im arların bu yapılan ta
sarlayarak karıştığı suç ortaklığını ele alu. Bu çalışm a, “İsrail m im arisinin
p olitikasrm , sosyal, ekonom ik, ulusal ve stratejik kuvvetlerin, ev, altyapı
ve yerleşim lerin organizasyonu, biçim i ve dekorasyonu hâlinde nasd vü
cu t bulduğuyla dişkdi olarak okumaya çalışır. Diğer yandan ise, m im ari,
politik m eselelerin inşa edilm iş gerçeklikler olarak anlaşılm asının kav
ram sal bir yolu olarak kullanılır. Bu kitabın ikinci başlığının da -İsrad ’in
İşgal M im arisi- üstü kapalı bir şekilde ifade ettiği gibi işgal, m im ari ni
telikleri olan bir şey olarak görülm ektedir. Çünkü, genel kavrayış, işgal
altındaki toprakların yaratılm a, anlaşılm a, oıganize edilm e ve işletilm e
biçim lerinin bu m im ari “inşa”nm bir taslağı çlduğu yönündedir. Dolayı
sıyla bu kitapta adı geçen m im arları asker, m ilitan, politikacı, politik ve
tür tür aktivisder olarak adlandırabiliriz. Bu aktivist tanım lam asına, giriş
bölüm ünün son kısm ında geri döneceğim .
Esnek Coğrafya
Migron’un kuruluş anlatısının da gösterdiği gibi İşgal Edilmiş Topraklar’m
sınırlan sabit ve kaskatı değildir; tam tersine bu şuurlar esnektir ve sürekli
bir dönüşüm içindedir. Ulus devletin askerî ve politik m ekânsallığından
m iras kalm ış kartografik b ir hayal olan doğrusal sınır, bölgeyi isteğe bağlı
olarak daraltan ve genişleten çok sayıda geçici, taşınabilir, stratejik ola
rak düzenlenebilir ve ortadan kaldırılabilir, sınır eşanlam lısı kavram lar
13 “Arşivsel sonda” teriminin kullanıldığı yerler Sanford Kwinter ve Daniela Fabridus,

“Urbanism: An Archivist’s Art?” ve Rem Koolhaas, Stefano Boeri, Sanford Kwinter, Na-
dia Tazi ve Hans Ulrich Obrist, Mutations, Barselona: Actar, 2001, sayfalar 495-503.
( “ayırm a duvarları”, “bariyerler”, “setler”, “barikatlar”, “kapatılm ış yol

lar”, “kontrol noktalan”, “steril alanlar”, “özel güvenlik alanlan”, “kapalı
askerî alanlar” ve “öldürm e alanlan”) hâlinde parçalara ayrılm ıştır. Bu sı
nırlar dinam iktir, sürekli olarak yer değiştirir ve bir ileri b ir geri gidip ge
lir; yavaş yavaş sokularak, gizlice Filistin’deki köyleri ve yollann etrafım
sarar. Bu sınırlann evlerin duvarlarım yararak Filistinlilerin oturm a oda
larının içine girm esi bile olasılık dışı değildir. Sınırın anarşik coğrafyası,
her b ir siyasi gelişm e ya da karar ile birlikte yeniden oluşturulan ve dü
zenlenen dönüşüm ün sürekli değişen bir görünüm ünü oluşturur. Yerle
şim ci kam plan ve yerleşim ler boşaltılıp ortadan kaldınlsa da bunların ye
rine yenileri kurulm akta ve genişlem e devam etm ektedir. Askerî kontrol
noktalarının konum lan devamlı değişir; Filistin trafiğim de, sürekli farklı
yöntem ler kullanarak bloke eder ve şekillendirirler. H areketli askerî üs
ler, sürekli olarak değişen öperasyonlann lojistiğini sürdüren köprübaşla-
n n ı oluşturur. İsrail ordusu Filistin’deki kasabalara ve m ülteci kam plarına
baskınlar yapar, buralan işgal eder ve daha sonra geri çekilir. Çok sayıdaki
bariyerden yalnızca biri olan Ayırma Duvan’nm yönü sık sık değiştiril
m ekte, bu değişen güzergâh, duvann etrafım saran politik ve yasal sa-
vaşlan üpkt bir sism ograf gibi kaydeder. İsrail’in inşa ettiği duvarlar ve
tel çider tarafından sım sıkı sarılarak kapatılm ış gibi duran bölgelerin al-
tmdan Filistinliler tarafından kazılm ış tüneller geçm ektedir. Bu yüzden
esnek bölgeler pek de ılım an değildir; yüksek ölçüde esneklik gösteren
politik m ekân, genelde hareketsiz ve kan bir politik m ekândan daha teh
likeli ve ölüm cüldür.
Sıntnn dinam ik m orfolojisi, dışsal olarak yabancılaşünlm ış ve içsel
olarak h om ojen olan, etrafı y ab an a topraklarla çevrilm iş etno-ulusal
bölgelerden oluşan ve sürekli çoğalan b ir adalar grubu ile kaplt ve İsrail
tarafından havadan gözetim altında tutulan boşluksuz bir denizi andırır.
Bu benzersiz bölgesel ekosistem de diğer çeşidi bölgeler -p o litik korsan
lık ve “insani” kriz bölgeleri, barbarca bir şiddetin hüküm sürdüğü böl
geler, tam vatandaşlık ve “zayıf vatandaşlık” bölgeleri ya da vatandaşlığın
olm adığı bö lg eler- birbirlerinin bitişiğinde, içinde veya üzerinde varol
maktadır.
Sınırın esnek doğasının üstü kapalı bir şekilde ifilde ettiği şey, İsraillilerin
karavanlarının, evlerinin, yollarının ya da beton duvann kendi içinde yu
m uşak ve kolay şekillendirilebilir olduğu değil, bu yapılann işaret ettiği
politik sınırlann süreğen m ekânsal yeniden düzenlem esinin, politik ve
askeri çatışm alara yanıt verdiği ve bunlan yansıttığıdır. Bu sınırın türlü sa
kinlerinin, sabit, etrafı çevrili m ekânlan kullandıktan söylenem ez. M ekân
onlann eylem lerinin arka planı, olaylann gerçekleştiği soyut bir çerçeve
değildir daha ziyade eylem lerinin herbirinin meydan okumaya, dönüştür

meye ya da el koymaya çalıştığı bir aracıdır. Dahası, bu bağlamda m ekân
ile eylem arasındaki ilişkiyi, esnek olm ayan kapsayıcı bir öge ile “yumu
şak” hareket arasındaki ilişki olarak anlam ak m üm kün değildir. Politik
eylem m ekânın organizasyonu, dönüşüm ü, silinm esi ve altüst edilm esi
ile çok yoğun bir şekilde meşguldür. Medyamn etkisiyle birlikte ortaya
çıkan bağım sız eylem ler bazen İsrail hüküm etinin eylem lerinden daha et
kili olabilir.14 Sınırın esnek doğası sık sık -kolon yal genişlem enin izlediği
yolu takip ed erek- yalnızca taraflardan biri tarafından biçim lendiriliyor
olarak görülse de, kolonileştirilenler de sahip oldukları gücü kullanm a
becerisi gösterirler. D ikkate değer dezavantajların varlığında geri çekilm e
yip, yalnızca politik şiddet aracılığıyla değil, aynı zamanda uluslararası
kam uoyunun harekedendirilm esiyle ve nadiren vuku bulan ustalıklı dip
lom asiyle bulundukları konum u korum anın başarısıyla görünür hale ge
lirler. G erçekten de, kolonileştirm e işini yapanın sahip olduğu m ekânın,
sınır bölgelerindeki kolonilerin bağım sızlık kazanm asıyla birlikte daral
maya başlam am ası için bir neden yoktur.
Bu arada, sınırın öngörülemeyen tutarsız doğası devlet tarafından çıkarcı
bir şekilde kullanılm aktadır. Kaosun birtakım sıradışı yapısal avantajları
vardır. Kaos, İsrail’in en önde gelen kafa karıştırm a stratejilerinden biri
olan -coğrafi, yasal ya da d ilsel- karm aşıklığın arttırılm ası stratejisini des
tekler. Bazen, Henry Kissinger’m öncüsü olduğu bir term inolojinin izin
den giderek, bu stratejiden açık bir şekilde “yapıcı bulanıklaştırm a” ola
rak söz edilir.15 Bu strateji aynı anda hâkim iyete ilişkin gerçekleri hem
14 Batı Şeria’da İsrail-Filistin çatışması bağlanımda çeşitli eylemlerde bulunan en önde

gelen İsrailli “ünlü aktivistler”den ikisi -P eace Now üyesi Dror Etkes ve İsrail Ev Yı
kımlarına Muhalefet Komitesi (ICAHD) üyesi Je ff H arper- bugüne kadar çoğu zaman
İsrail hükümetinin Ban Şeria’daki politikasına kaydadeğer darbeler indirmeyi ve yer
üzerinde birtakım gerçekleri dönüşüme uğratmayı becerebilmiştir. 2005 yılında, ge
nelde her görev için uydu ağma bel bağlayan ABD yönetimi, “biz uydularımızı müt
tefiklerimize karşı kullanmıyoruz” diyerek İsrail yerleşimlerinin genişlemesini fotoğ-
raflamamaya karar vermiştir. ABD yönetimiyle ilgili bilgiler için ana kaynak Peace
Now, BTselem ve bunlara göre bir kaynak olarak kapsamı daha az olan ICAHD’nin
internet siteleridir. 2006 yılında Je ff Harper Nobel Barış Ûdülü’ne aday gösterilmiştir.
15 BM Güvenlik Konseyi’nin 242 Sayılı Karan’nın İsrail’in “işgal edilen alanlar” (İngilizce
versiyonunda) ya da “işgal edilmiş alanların kendisi”nden (Fransızca versiyonunda)
geri çekilmesi için çağrıda bulunduğu çeşitli versiyonların arasındaki fark, buradaki
yasal resmî belirsizliğin bir örneğini oluşturmaktadır. Batı Şeria’nm sınır bölgelerinin
içinde çeşitli kurallar ve askerî düzenlemeler, Baü Şeria’da yaşayan bireylerin farklı ka
tegorilerine - “İsrailli Yahudi”, “İsrailli olup da Yahudi olmayan” (İsrail’de tabii ki Fi
listinli vatandaşlar bulunmaktadır), “yerleşim ci” (daha fazla avantaja ve hakka sahip
olan süper-vatandaş) “asker”, “güvenlik personeli” (özel, paralı askerler), “Araplar”
(hükm edilenler), “konuyla ilgisi olmayan sivil” (askerî operasyonlar sırasında öldü
rülen ve masum olduğu kanıtlanması gereken Filistinliler), “geçici sakin” (Duvar’m
GİRİŞ: S IN IR M İM A R İS İ Z5
karm aşık hâle getirm eyi hem de doğallaştırm ayı hedefler. Söz konusu
strateji, Batı Şeria’nm sınırlan boyunca, bölüm lem e biçim indeki hedıangi
bir bölgesel çözüm ün olası olm asını sağlayacak aşın karm aşık ve m antık
dışı koşullar yaratan süreçler başlatırken (yerleşim lerin çoğu gerçekten
de “çözüm lenem ez bir coğrafya” yaratm a hedefiyle inşa edilm iştir) aynı
anda bu karm aşıkhğa b ir çözüm getirm ek için geıekh olan bilgiye sadece
İsrail hüküm eti sahipm iş gibi davranarak uygulanmaktadır.
E n önem li kafa karıştırm a stratejilerin d en b iri de term inolojiktir.
İbranicede görülen eşsiz yerleşim term inolojisi, 1967 yılından sonra İsrail
ve işgal ettiği alanlar arasındaki sın ın bulam klaşürm ak am acıyla kullanıl
maya başlandı ve karm aşık bir tür sem antik aklam a olarak işlev göldü.
Birçok tartışm aya konu olan İbranice terim hitnahlut, kökeni İn cil’e da
yanan, ulusal m iras olan topraklarda yer alan yerleşim leri ifade eden bir
terim dir ve İsrail’de genel olarak Gazze ve Batı Şeria’da, Filistin şehirleri
nin yakınındaki sıradağlarda halk tarafından inşa edilm iş ulusal-m esihçi
sağ yerleşim lere denk gelecek şekilde anlaşılır. Yaygın işgal gram erinde,
m erkez-sol İşçi Partisi iktidarları tarafından kurulan yerleşim lerden ise
daha vurgulu bir şekilde “Kibutz” ve “Moşav” türünden kırsal Yeşuvim (İs
rail’deki Yahudi yerleşim leri için kullanılan genel bir terim ) olarak bahse
dilir, bu yerleşim ler “banliyöler”, “kasabalar”, ya da genişletilm iş Kudüs’ün
sınırlan içinde yer alıyorlarsa “m ahalleler” ( Şhunot) olarak görülür. Buna
ek olarak “yasal” yerleşim ler ile “yasal olm ayan” yerleşim kam plan ara
sında, bu yerleşim türlerinden İkincisinin genelde tam am en yasadışı bir
projenin parçası olarak birinci yerleşim türünün gelişim indeki ilk aşa
maya karşılık gelm esine rağm en sem antik aynm lar yapılmaktadır. İsrail
halkı için yukanda adı geçen terim lerin her biri farklı bir ahlak yasası
taşır. A riel, Em anuel, Kiryat Arba ve Ma’ale Adumim gibi geniş kentsel
yerleşim ler, nüfusları İsrail’in uluslararası alanda tanınan sınırlan içinde
şart olarak koşulan dem ografik eşik olan 2 0 .0 0 0 ’i “tam am en” geçm eden
çok önce, istisnai bir süreç içinde resm î olarak “kasaba” ( Arim ) ilan edil
m işlerdi.16 Bu, söz konusu yerleşim lerin İsrail’in söylem inde doğallaşma-
batı tarafında yaşayan Filistinliler), “yabancı” (otom atik olarak Filistin sempatizanı
Avrupalılar olduklarından şüphelenilm ektedir), “konuk işçi” (tarımsal yerleşimler
deki işçilerin çoğu Çin ve Tayland’dan buralara gelm iştir), “solcular” (evet - Batı
Şeria’da, özellikle de Hebron’un [El Halil] çetin yerleşimlerinin yakınlarında yer alan
ve ordunun, liberal-seküler bir “görünüş”e sahip olan İsraillileri sokmadığı bölgeler
bulunm aktadır), “terörist” (askerî bir kanadı olan Filistin örgütlerinin tüm üyeleri)
v b -g ö re farklı şekillerde uygulanmaktadır. Çatışmanın bazı tuhaf çelişkilerine bakı
lınca bir Filistinli 1DF askeri olabilmekte ve bir asker haftasonu izninde politik ak-
tivistlik yapabilmektedir.
16 İsrail’de 1992 yılında yürürlüğe giren yasaya göre, İçişleri Bakanlığı’nın, nüfusu
3.000’den az olan topluluklara yerel konsey statüsü ya da nüfusu 20.000’den az olan
26 O Y U K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG A L M İM A R İS İ
sına, varlıklarının bir gerçek olarak ortaya konm asına, coğrafi konum ları
nın belirsiz kılınm asına ve bu yerleri anlaşm a m asasından uzak tutmaya
yönelik bir girişinim parçası olarak yapılm ıştı.*17 G erçekten de, buna uy
gun bir şekilde çoğu İsrailli hâlâ, Kudüs’ün işgal edilm iş kısm ındaki Ya
hudi m ahalleleri ile Batı Şeria’nm geniş kasabalarım , yerleşim olarak de
ğil, “yasal ve m akul” kalıcı konut alanları olarak görm ektedir. Bu kitapta
Yeşil Hat’trn 1949 yılında belirlenen sınırlarının ötesine yapılm ış tüm ko
nut inşaatlarından “yerleşim ler” -b u bağlamda “koloniler” olarak anlaşıl
m alıd ır- olarak bahsedilm ektedir.
A slına bakılırsa, işgalin sürm esini sağlayan, yasal, bölgesel ve inşa
edilm iş gerçekliklerin karm aşıklığına rağm en, Israil-F ilistin çatışm ası
kolonizasyon, el koym a, direniş ve bastırm adan oluşan, göreceli olarak
açık ve basit bir süreç olm uştur. İsrailli m uhalif yazar ilan Pappe şöyle
açıklar: “nesiller boyunca İsrailli ve İsrail-yanlısı akadem isyenler, tıpkı
devletlerinin diplom atlarının yapüğı gibi, Filistinlilere yönelik davranış
şekillerindeki bariz acım asızlığa dair eleştirileri savuşturm ak için karm a
şıklığın oluşturduğu perdenin arkasına gizlendiler . . . ve bunu İsrail'in
şu m esajım tekrar ederek yapülar: Bu, İsraillilere bırakılm ası gereken kar
m aşık bir m eseledir . . .”18 Çatışm anın çözüm e kavuşm asıyla ilişkili m e
seleleri genel halkın erişim inin dışında, uzm anların ilgi alanına konum
landırm a girişim i İsrail'in bugüne kadar kullandığı en önem li propaganda
tekniklerinden biri olm uştur. Bu kitap, işgalin karm aşıklığım ve denetim
m ekanizm alarının çok yönlü acım asızlığım incelem em izin yam sıra, bun
ların gerçek doğasım da kavramaya davet eder.
topluluklara belediye statüsü vermesi yasaktır. Ne var ki bu yasa, “özel şartlar ve du
rumlar varolduğunda” bu statüleri verme kararım bakana bırakmaktadır. 2001 yılı
nın sonlarından bu yana Batı Şeria’daki yerel konseylerin on dördünden dördünün
nüfusu 3.000’den azdı ve üç belediyeden ikisinin nüfusu 20.000’in altındaydı. Bkz.
Lein ve Weizman, Land Grab, Kudüs: BTselem , 2002.
17 Politik kuram a David Campbell, A Civilian Occupation adlı kitabı konu aldığı eleş
tiri yazısında yerleşim tipolojileri arasındaki farkın altım çizmiş (kendisi bunu, benim
Yehezkel Lein ile birlikte hazırladığım insan haklan raporu Land Grab1den topladığı
bilgilere dayanarak yapmıştır) ve bunların etim olojik kökleri arasındaki bazı aynm-
lara işaret etmiş, ancak genel olarak İsrail ile işgal ettiği bölgeler arasındaki sınırlan
bulanıklaştırmak amacıyla bu “karm aşıklık”tan faydalanan, bunu daha da manipüle
eden ve vurgulayan politik gündemi kavramada başarısız olmuştur. Campbell dolayı
sıyla İsrail halkı için kurulmuş olan dilsel tuzağın içine düşmüştür. David Campbell,
“Construction Site: Architecture and Politics in Israel/Palestine”, Theory and Event
7:4, 2004.
18 ilan Pappe, “Occupation Hazaıd”, Bookforum , 13 Şubat 2006.
laboratuvar
Bu kitabın büyük b ir bölüm ü, 1 9 6 7 y ılı ile bugün arasındaki dö
nem i inceliyor ve öncelikle Ban Şeria ve Gazze Şeridi’ndeki İşgal Edil
m iş Topraklar’ı konu ediniyor am a bununla birlikte, İsrail ile F ilistin
arasındaki çatışm anın m ekânsal adaletsizliklerinin yalnızca, 1967 yılı
rım Haziran ayında gerçekleşen A ltı G ün Savaşı’ndan sonra başladığım
ve bugün görülen adaletsizliklerin sadece 1967 yılında işgal edilen böl
gelerle sınırlı olduğunu iddia etm e çabası içinde değildir. Savaştan önce
gelen yüzyıllık Siyonist kolonileşm e, m ülk kapma ve el koym a sürecini
de hafife alm az. Ancak bu m etin, çatışm anın içerdiği adaletsizlik ve acı
ların, İsrail’in İşgal Edilm iş Topraklardaki hâkim iyetim ve bunun adına
günlük olarak gerçekleştirilen dehşet eylem lerim sonlandırarak uygun
bir şekilde ele alınm asının bir gereklilik olduğunu ileri sürer. Aynca iş
galin kendisine odaklanm ak, İsrail’in m ekânsal stratejilerinin en acım a
sız ve şiddetli tezahürlerinin sanki bir “aşırılık laboratuvan” içindeym iş
gibi incelenm esine olanak tanır. İsrail’in , Baü Şeria ve Gazze’deki Filis
tinlileri devamlı olarak kolonileştirm esini m üm kün kılan denetim tek
nolojileri, Siyonist yerleşim in tarihi boyunca geliştirilm iş olan kolonizas-
yon, işgal ve idare tekniklerinden oluşan evrim sel bir zincirin sonunda
yer alır. Bunun yanı sıra, işgal coğrafyasında görülen her değişim , zama
nın teknik ve teknolojileri aracılığıyla ve dünya çapındaki diğer gelişm e
lerle bağlantılı olarak gerçekleşm iştir. 1980’li yıllarda Batı Şeria’daki ko-
lonizasyon m iktarında görülen ana artış, Reagan dönem inde Am erikalı
orta sınıfların kaçışı ve koruyucu duvarlar arkasına geçm esiyle aynı za
manda meydana geldi; her iki oluşum da kendi yarattığı yoksulluk ve
şiddeti karşısına alıyordu. Korku, ayırm a, inziva ve görsel denetim politi
kalarını kusursuzlaştıran yerleşim ler, kontrol noktalan, duvarlar ve diğer
güvenlik önlem leri, aynı zamanda etrafı yaban a topraklarla çevrili böl
gelerin sertleştirilm esi ve yakın geçm işteki “terörizm e karşı açılm ış kü
resel savaş” bağlam ında sım rlann fiziksel ve sanal olarak genişlem esine
dair en son adımlardır. Bu şekilde İsrail işgalinin m im arisini, diğer küre
sel politik süreçlerin hızlandıncısı ve bu süreçlerin hızlandırılm ası ola
rak görm ek m üm kündür; bu işgal m im arisi, kapitalist küreselleşm enin
en kötü senaryosuna denk gelir ve onun m ekânsal negatif yan etkisidir.
Bu “laboratuvar”m yayılan önem i, hükm etm e teknikleri ve aynı zamanda
bunlara karşı direnm e tekniklerinin, küresel şehirlerin m etropoliten mer
kezlerine varasıya genişleyip çoğalm ış olm alarında yatmaktadır. Bu tek
nikler, eleştirel coğrafyaa Derek Gregory’nin telaffuz ettiği “kolonyal şim
diki zam ari’ın içinde ve bunun ötesine yayılm ışlardır.19
19 Derek Gıegory, The Colonicd Preseni, Oxford: Blackwell, 2004.

G erçekten de, fiziksel gerçekliklerin in ötesinde İsrail/Filistin top
raklan, kavram sal bir sistem in şem atik tanım ım oluşturm uştur. Bu sis
tem in özelliklerinden, bugüne kadar başka jeo p o litik soru n lan anla
m ak için de faydalamlmıştır. Irak’ta yayılm akta olan “İntifada”, M akram
Khouıy-M achool’un “Irak’ın Filistinleştirilm esi” olarak tarif ettiği hayali
bir coğrafyanın b ir parçasını oluşturur.20 Ancak, eğer Irak’ta kendim gös
teren direniş “Filistinleştirilm iş” olarak görülüyorsa, Am erikan ordusu
da “İsrailleştirilm iş”tir. D ahası, hem Am erikan hem de İsrail oıd u lan,,
düşm anlarının gerilla yöntem lerini andıran karşı-ayaklanm a taktiklerim
giderek daha fazla kullanm ışlardır: Bağdat’taki Am erikan Yeşil Bölge’nin
etrafındaki duvar, Ban Şeria Duvan’ndan arta kalan m alzem elerden ya
pılm ış gibi görünür; “geçici bariyerler” Irak’ta kasaba ve köylerin tama
m ına zorla kurulup toprak seder ve dikenli tellerle sağlam laştınlır; daha
geniş bölgeler yol engelleri ve kontrol noktalan ile parsellenir; terörist
şüphesi taşıyan kim selerin evleri yok edilir ve “önceden planlanm ış su-
ikasder” askerileştirilm iş yeni bir küresel coğrafyaya dahil olur. Bunun
sebebi bugün genel olarak “teröre karşı savaş” başlığı altında toplanan
farklı çatışm aların, çeşidi ordular ile, bunların yüz yüze geldiği oıgani-
zasyonlar arasında olduğu kadar sivil ve askeri alanlar arasında da tek
nolojiler, m ekanizm alar, doktrinler ve m ekânsal stratejilerin değiş tokuş
edilm esine izin veren karm aşık “kurum sal dkolojiler”in oluşum una uy
gun ortam yaratm asıdır.
Ayırma Politikaları
Takip eden bölüm lerin adandığı m ekânsal teknoloji ve pratiklerin her
biri, hem birer kolonyal denetim sistem i hem de ayırm a aracıdır. Ban Şe
ria ve Gazze’deki İsrail hâkim iyeti, her zam an dikkatli yapılan tercihlerle
kararlaştırılan fiziksel varlık ile yokluk arasında gidip gelm iştir. Fizik
sel varlık İsrail’in bölgesel stratejisi, fiziksel yokluk da -b e lli bir arazinin
içinde yaşam akta olan insanlar olm adan o araziyi ele geçirm eyi hedefle
y e n - dem ografik stratejisi ile ilişkili olm uştur. Böylece bu hâkim iyet, her
bir ölçekte ikiye ayrılm ış ve bölüm lenm iş karm aşık b ir m ekânsal dışlam a
20 Makram Khouıy-M achool, “Losing the battle for Arab hearts and minds”, www.open-
democraqr.net, 10 Mayıs 2003.
[Resim 5: Gazze Şeridi'nden çıkan yükseltilm iş Filistin bağlantı yolu. Çîzim: Eyal to/eizman, 2002]
sistem ini zorla uygulayarak sürdürülm ektedir. İşgal Edilm iş Topraklar’da

İsrailliler ve F ilistin lileri “ayırm a”m n (ya da daha alışıld ık olan A frika-
anca terim i kullanm ak gerekirse “ırk aynm ı”nm ) m antığı, daha geniş olan
ulusal ö lçek te “parçalara ayırm a” m antığı hâline gelecek şekilde genişle
tilm iştir. Ayırma/ırk aynm ı p olitikası bazen b ir barışçıl uzlaşm a form ülü,
bazen bü rokratik-bölgesel b ir idare düzenlenm esi, bazen de, özellikle de
son zam anlarda F ilistin h alkın ın ve toprağının tek taraflı b ir biçim de zor
kullanılarak hâkim iyet ve baskı altında tutulm ası ve parçalanm asının b ir
yolu olarak resm edilm iştir.
1 9 9 0 ’lı yılların O slo A nlaşm aları, Batı Şeria ve Gazze’ye üpkı b ir adalar
grubu gibi yayılan, F ilistin ’e ait birbirin d en ayrı yaklaşık ik i yüz k ısıtlı
özerk bölgenin arasında kalan alanın kontrolü nü İsrail ordusuna bıraktı.
O rdu, bu alanı bu dağınık bölgeler arasında varolan farklı türdeki akış
ları (para, su, atık ve trafik) düzenleyerek yönetti. İk in ci İntifada sırasında
O slo’da belirlen m iş olan parçalanm a h atlan , daha da sertleşerek denetim
m ekanizm aları h âlin e geldi. A skerî k o n trol n o k talan ve Duvar, bu coğ
rafyanın için e fark ettirm ed en sızarak, acım asız ırk ayn m ı araçlan haline
gelm enin yanı sıra, buralardan geçen F ilistin lileri kayda geçirerek İsrail’in
gözedem e ağı içerisinde ak tif sensörler hâline gelm işlerdir. Yakın geçm işte
G azze toprağında yaşayan sakin lerin tahliye edilm esi ve B atı Şeria’daki
D uvar’ın inşasında som utlaştırılm ış olan kısm i kolonizasyon sü reci, b ir
hâkim iyet sistem in in yerine d iğerinin getirilm esine y ö n elik b ir girişim in
göstergesidir. Ö n cek i h ü km etm e sistem i n asıl İsrail’in F ilistin ’e ait bölge
lerd eki m ü lki varlığına ve işgal altınd aki nüfusların doğrudan idare edil
m esine bağlı olduysa, ardından gelen sistem de birbirin d en farklı, kapa
tılm ış alanları tercihe bağlı olarak açıp kapatarak ve Hava K u vvetlerin in
F ilistin ’d eki bölgelere saldırm a kapasitesine güvenerek Filistin lileri, du
varlarla çevrili m ekân ların kabu kların ın d ışından denetlem e çabasında
dır. Bu bölgesel “düzenlem e”de ayırm a prensibi, İsrailliler ile F ilistin li
lerin dikey olarak ayrılarak birbirin d en farklı m ekânsal katm anlar işgal
etm esiyle b irlik te d oksan d erecelik b ir açı edinm iştir. İsrail’in F ilistin top
raklarınd aki doğrudan m ü lki varlığında görü len azalm ayla b irlik te, F ilis
tin nüfusuna k arşı b ir nebze soru m lu lu k gösterilm esine tan ık lık eden bu
“kopm a” süreci, Gazze Şeridi’ndeki ilk geri çekilm eden bugüne kadar gelen
sürede, işgalin başlangıcından bu yana Filistinlilerin yaşam ı ve refahına

en büyük haşan veren dönem olm uştur ve bunun yanı sıra şiddet düze
yinde görülen radikal b ir artış ile sonuçlanm ıştır.21
Ayırma/bölmenin güvenlik, şiddet ve denetim le bu şekilde kaynaşu-
nlm asına, tsrail/Filistin banş (ya da bölm e) süreçleri boyunca bölgesel
m üzakereleri gerçekleştirm iş olanların büyük ölçüde İsrail ordusunun
yüksek m evkili görevlileri (faal ya da em ekli) olduğu gerçeğini fark et
tiğim izde pek de şaşırm ayız. İsrail’in çatışm a süresince izlediği “banş
yapma” m antığı, onun savaşanlarının tekelinde olm uştur. Bölm eye dair
m ülki söylem , İsrailli generallerin d ilin d e savaş ile banş arasındaki aynm -
lan bulam klaşürm ışür.22 Bölm e planlan, banş planlan olarak sunulm uş
tur ve İsrail hüküm ederi tarafından hazırlanan ya da bu hüküm ederin
etkisi altındaki yerleşim nâzım planlan da bölm e planlanydı (planlam a
cılar yerleşim leri, devletin m evcut topraklara eklenm esini istedikleri k ı
sım lara yerleştirm işlerdir).
Dikeylik Politikası
2006 yılına gelindiğinde İşgal Edilm iş Topraklar’da İsrail ile Filistin’e

ait bölgeler arasındaki ayrım ın açıkça görüldüğü yer, yalnızca bu arazi
nin yüzeyi değildi. Filistin liler şehirleri, kasabalan ve köylerinin yakının
daki, İsrail’in kontrolünde bulunan daha geniş b ir alandaki etrafı kapalı
adalardan oluşan yam alanm ış b ir bölgeye taşınm aya zorlanm ışlardı. F i
listinlilerin denetim inde olan alanlar arazi yüzeyinin sadece 2 0 0 parça
sını içeriyordu, ancak İsrail buraların etrafındaki alanın tüm ünü, bu top
rakların altındaki geniş su havzasını ve yanı sıra bu alanların üstündeki
askerileştirilm iş hava sahasını kontrolü altında bulunduruyordu. G ele
neksel jeop olitik hayalgücü yeniden gözden geçirildiğinde, zem inin al
tındaki yer ile üstündeki göğün birbirinden aynlıp, uzaklaşm asıyla ufuk
çizgisi, dünya yüzeyinin devamı ve organik bir parçası olm aktan çıkm ış
tır ve bu ufkun, çatışm a sonucunda kurulm uş çok sayıda sınırdan biri
olarak işlevlendirilm iş gibi görünm esi dikkat çekicidir.
21 Bkz. BTselem tarafından verilen sayılar 2006 yılında İsrail-Filistin çatışmasında 683
kişi hayatım kaybetmiştir, httpyAvww.btselem.org/english/Press_Releases/20061228.
asp, 28 Aralık 2006.
22 Aslında Oslo ve Camp David’de Filistinliler ile sürdürülen banş sürecinin tamamım
emekli ya da hâlâ görev yapan 1DF generalleri idare etmiştir. “Barış” ve “güvenlik”in
İsrail’in algısında nasıl içsel olarak ilişkili olduğuna işaret eden bir örnek de 1996 ve
1999 seçim leri sırasında, oy verenlere sunulan alternatiflerin “Banş ve Güvenlik” ve
“Güvenli Bir Banş” olmasıdır. Bkz. Baruch Kimmerling, The Invention and Decline
o f Israeliness: Society, Culture and the Military, Berkeley, CA: University o f Califom ia
Press, 2001, sayfalar 227, 209.
Buna uygun bir şekilde, çatışm anın m uhtelif sınırlan kendilerim farklı
topoğrafik enlem ler olarak gösterm işlerdir. Yerleşim nâzım planlam acı-
lan , dağlık arazinin yüksekte kalan yam açlarına yerleşim ler inşa ederek
Baü Şeria’da bölgesel denetim i elde etm eyi hedeflediler. Bu parçalı coğ
rafya boyunca İsrail’e ait farklı yerleşim ler üç boyudu m ekânın içinden
geçirilen altyapı hatlan tarafından bir bütün oluşturacak şekilde birbi
rine örülm üştü: Filistin ’in sahip olduğu yeralü geçideri genelde İsrail’in
sahip olduğu çok-şeritli otobanlann altına kazılırken, İsraillilerin bulun
duğu yerleşim leri birbirine bağlayan yollar Filistinlilerin rotası ve toprak
lan üstünde yer alan genişletilm iş köprüler ile yerden yükseltilm ekte ya
da buraların altından geçen tünellere dalmaktadır.
Filistin li m ilitanlar, İsrail’in inşa etm iş olduğu duvar ve bariyerlerin üç
boyutta kolayca atlatılabileceğini kendi başlarına keşfettiler. Gazze’nin du
varlarının altından kazılm ış tüneller aracüığıyla rutin olarak içeri gizlice
insan ve patlayıcı sokulurken, bu tünellerin üstündeki hava sahasından
da el-yapım ı rokeder ateşlenm ektedir. Duvar’ın inşası son bulduğunda,
hiç şüphesiz duvarın altında kalacak şekilde, Bati Şeria’daki dağların ta
banından tüneller kazılacaktır.
2002 yılında, Oslo Süreci’nin m im arı olarak bilinen Ron Pundak, bana
yollar ve tünellerin ü ç boyutlu bir m atrisini çıkarm anın, aksi takdirde
“bölünem ez” olacak b ir bölgenin her bir parçasını ayırm anın ve bunu
sürdürebilm enin tek pratik yöntem i olduğunu açıklam ıştı.23 2 0 0 0 yılırım
Temmuz ayında Camp David’de yapılan müzakerelerde Başkan Clinton’m
Kudüs’ün parçalara ayrılm ası için çizdiği taslak, şehrin Yahudilerin ikam et
ettiği kısım ların İsrail’e, Filistinlilerin ikam et ettiği kısım ların da Filistin
devletine ait olacağım bildirerek bölgesel/dem ografik statükoyu tem el
alıyordu. C linton’m ayırm a prensiplerine göre, toplam da 6 4 kilom etre
uzunluğundaki duvarlar, şehri ulusal sınırlar boyunca birbirinden ayn
kara parçalarından oluşan iki sistem e ayırm ayı am açlıyordu. Bu da bir
birine kom şu olan bu izole edilm iş, etrafı yabancı topraklarla sanlı yer
leşim yerlerini kırk köprü ve tünelin birbirine bağlayacağı anlam ına ge
liyordu.24 Clinton’m ayırma prensibi, aynı zamanda Eski Şehir’deki bazı
23 Ron Pundak röportajı, Peres Banş Enstitüsü, Tel Aviv, 12 Şubat 2002.
24 Nadav Shragai, “Dividing Jerusalem ”, Ha’antz, 28 Mayıs 2002. Cenevre Girişimi ne
redeyse tamamen C lintonin Kudüs için belirlediği eylem planı üzerine temellenmişti.
Aralarında İsrailli mimar Ayala Ronel’in de bulunduğu İsrailli ve Filistinli trafik mü
hendisleri ve planlamacılardan oluşan bir ekip, Kudüs'te Clinton Plam’mn ayrıntıla
rını kararlaştırmak için çalışmalara başlamışü. Bu ekibi oluşturanlar birçok yerde pla
nın yalnızca “ulusal trafik”in, diğer yerleşimcilerin bölgeleri ve evlerinin üzerinden
ya da altından geçecek şekilde yemden yönlendirilmesiyle başarılı bir şekilde uygu
lanabileceğini keşfetmişlerdi. Altım çizdikleri örnekler arasında şehir merkezinden
binaların iki devlet arasında dikey olarak paylaştırılm asını, M üslüman

M ahallesinden girilen ve Filistinli dükkân sahipleri tarafından kullanılan
zemin kat ile bodrum katının Filistin devletine, Yahudi Mahallesi yönün
den girilen ve Yahudiler tarafından kullanılan üst katların da Yahudi dev
letine bırakılm ası anlamına da geliyordu. Clinton aynca, üç boyutlu sı
nırların Tapmak Tepesinin Harem-i Şeriften ayrılması (ki herkes için bu
ikisi aynı yerdir) sorununu çözebileceğine içten bir şekilde inanıyordu. Bu
plana göre, Filistinliler Harem-i Şerifin yüzeyim ve bu yüzey üzerinde yer
alan Kubbetü’s Sahra ile M escid-i Aksa’yı denetim altına alırken, İsrail’in
otoritesi Harem-i Şerifin altında bulunan ve geçm işte tapınakların yat
tığı yer olduğu tahm in edilen “toprağın derinliğine” yayılacaktı. İsrail’in
Camp David’deki baş m üzakerecisi (ve bir boşanma avukaü) olan Gilead
Şer, bunu bir görüşmede bana basit bir müzakere ve “köprü kurm a” tek
niği olarak açıkladı: paylaştırılacak olan “pasta”m n kabartılması (yüzey
iken hacm i olan bir şey hâline getirilm esi) her bir tarafın diğer taraftan
daha fazla pay aldığım ve anlaşmada diğer taraftan daha kazançlı çıktı
ğım düşünmesini sağlayacaktı.25
Ancak bundan daha önce, Oslo Anlaşmalan’na göre Gazze ve Batı Şe-
ria’daki, aralarında kuş uçuşu 4 7 kilom etre bulunan, birbirine yabancılaş
mış iki ana Filistin bölgesinin benzer şekilde tek bir politik birim e bağ
lanması gerekecekti.26 Londra’da basılan Daily Telegraph gazetesine verdiği
bir röportajda Başbakan Binyamin Netanyahu, kendisine soru soran İngi
liz gazeteciye sorunu bir benzetmeyle açıkladı: “Siz suyla birbirinden ayrı
lan iki devleti tünelle birbirine bağladınız; bizim karşılaştığımız sorun ise
toprakla birbirinden aynlan iki bağımsız birim i birbirine bağlam ak. . .”27
Fransız Tepesi Yahudi mahallesine, Pisgat Ze’ev ve Ram ofa, Scopus Dağı ile Ma’ale
Adumim arasındaki yola bağlanan ve Filistin mahalleleri Beyt Hanina, Şuafat ve Beyt
Safafa’yı birbirine bağlayan ana yolu içerm işti. Ekibin üyeleri aynı zamanda Eski Şe
hir duvarlarının güneydoğu sınırından Zeytinler Dağı’na uzanan yolla buradaki an
tik Yahudi mezarlığı arasına bir köprü inşa etme olasılığını da keşfetmişlerdi. Bkz.
Menahem Klein, The Geneva Initiative - an Insider Vîew, Kudüs: Carmel, 2006, say
falar 160-165 (îbranice).
25 Gilead Şer ile Birleşik Krallık M illi Kütüphanesinde yaptığım görüşmeden, Londra,
23 Şubat 2002.
26 1995 yılında imzalanan “G eçici Anlaşmamdaki Ek Madde 1, şunu şart koşmaktadır:
“Batı Şeria ve Gazze Şeridinin tek bir bölgesel birim olarak bütünlüğünü sürdürmek,
buraların ekonom ik gelişimini ve ikisi arasındaki demografik ve coğrafi bağlantıları
desteklemek amacıyla her iki taraf da insanlar, araçlar ve malların . . . Batı Şeria ile
Gazze Şeridi arasında normal ve sorunsuz bir şekilde hareket etmesini sağlayarak ve
buna saygı duyarak bu Madde’nin koşullarım yerine getirmelidir.” Bkz. http://www.
mideastweb.org/meosinthtm.
27
Aimtılandığı yer: Eli Kamir, “Safe Passage”, Ma’arive, 8 Nisan 1998.
33
Tasanm ı üstlenen mimarlar, “güvenli geçit” olarak adlandırılan geçidin,

İsrail’e ait olan bölgeye yayılan ve Filistin devletinin yetki alanında yer
alan, Filistin’e ait bir köprü hâline geleceğim hayal ediyordu. Bu muaz
zam viyadüğün, altı şeritli bir otoyolu, iki demiryolu hattını ve yüksek-
voltajlı elektrik taşıyan kablolarla su ve petrol taşıyan boruları destekle
yeceği düşünülmüştü. Bu meseleye, ilk olarak Oslo süreci bağlamında ele
alınmasından sonraki on iki yıl boyunca toplamda binlerce saat süren gö
rüşmeler, onlarca profesyonel kom ite ve ortak planlama oturumları, yüz
lerce plan, yayın ve bildiri adandı. Spekülasyonlar arasmda, uygulanması
m üm kün olan, kafa karıştırıcı bir çeşidiliğe sahip diğer çözümler vardı:
sualtı otoyolları, tüneller ve daha fazla yükseltilm iş yol inşa etmek. Poli
tik tartışma, bazı anlarda hangi tarafın en üstte olması gerektiği konusuna
takılıp kaldı: İsrail doğal olarak Filistin’in kontrolünde olan yolun İsrail’e
ait bölgelerin altından bir tünel ya da hendek aracılığıyla geçmesini tercih
ederken, Filistin de başka bir alternatifi, yükseltilm iş bir köprüyü tercih
ediyordu.1 2005 yılında Dünya Bankası, RAND Şirketi tarafından hazır
lanm ış olan, Gazze ile Batı Şeria arasmda kalan İsrail topraklarım kapsa
yacak ve Filistin’in kontrolünde olacak olan, yükseltilm iş bir köprü m o
delini benim seyen planlara yönelik desteğini bildirdi.12
Aslına bakılırsa, benzeri üç boyudu bölgesel “çözüm ler” Filistin’e dair
her bir tarihi ya da çağdaş bölm e tasarısının özelliklerinden biri olmuş ve
İngiliz Mandası (1 9 1 9 -1 9 4 8 ) dönemi boyunca düzenlenen bir dizi bölme
tasarısı bağlanımda ana hatlanyla belirtilmişti. 1947 yılında Birleşmiş Mil-
leder Filistin Özel Komitesi (UN SCOP)’nin haritacıları, Filistin’den ara
smda boşluk bulunmayan kısımlardan oluşan bir Yahudi devleti kopara-
mayınca, iki devlet taslağı sundular. Bu tasarıya göre her ikisi de, üç uzun
bölgesel hacimden oluşuyor ve bu çatallanmış üç toprak parçası, bir diğer
devletin üçlü kısmıyla iç içe geçip köşe noktalarından birbirlerine bağla
nıyorlardı. İsrail ile Filistin’in tasanda yer alan bölgeleri arasındaki sını-
n n tek boyudu bir hattan, boyutsuz bir noktaya dönüştüğü bu köşelerde
- “öpüşm e” n o k talan - planlamacılar, üçüncü boyutun tamamen kabul
1 Bölgesel Kooperasyon Bakanlığı, “The Safe Passage” (Güvenli G eçit), bakanlık tara
fından yayımlanmışür, 1999. İsrailli köprü mühendisi Yoram Şimon tarafından ha
zırlanan ve aralarında 50-60 metre mesafe bulunan kolonların üzerine yerleştirilecek
bir köprünün planlarım içeren projenin yaklaşık 1 milyar dolara mal olacağı tahmin
edilmişti. Proje maliyetini belirlem ek için yapılan hesaplamalar, su üzerinden New
Orleans’a bağlanan ve 50 kilometre uzunluğundaki benzer bir köprü baz alınarak ya
pılmıştı. Bkz. Shai Elias, “An expensive solution, but stili possible”, Ma’arive, 8 Ni
san 1998.
2 Doug Suisman, The Arc: A Formal Structurefor a Palestinian State, Santa Monica, CA:
Rand Corporation, s. 33.
edilmesini ve İsrail ile Filistin’e ait olan toprakların parçalan arasındaki

bağlantılann tüneller ve köprüler aracılığıyla sürdürülmesini önerdiler.3
Hâkim üç-boyutlu m ekânlan kullanarak geçici sınırlar çizen bu mu
azzam altyapı sistem leri, tek bir bölgesel gerçekliği çoğaltmaya çalışa
rak ve aynı m ekânı işgal eden, çevresinden aynlm ış iki ulusal coğrafya
yaratarak ayrılamaz olanı ayırmak için çaresizce mücadele vermelerine
rağmen, İsrailli tarihçi Meron Benvenisti’nin ifadesiyle “üç boyutu, üçü
İsrail’e, üçü de Filistin’e ait olm ak üzere altı boyuta parçalayarak” benzer
siz türden politik bir m ekânın fiziksel altyapısını oluşturur.4 Bu sürecin
başmdan sonuna kadar, Filistin’e ait olan topraklar, sanki on yedinci yüz
yıl İngiliz astronomu Edmund Halley’in hayal dünyasından ya da insan
ların katmanlar şeklinde üzerinde yaşadığı oyuk dünyamn öngörüsünde
bulunan on dokuzuncu yüzyıl yazarları Edgar Allan Poe ve Ju les Veme’in
romanlarından doğmuş, hologramlaştmlmış bir “oyuk toprak” olarak be
lirginleşmiştir.5 Bununla birlikte, görünürde çatışm anın hayali m ekânlan
bina ölçeğini tamamen benimsemiştir. Bu mekânlar, birbirinden ayn va
rış ve kalkış katlan, güvenlik koridorlan ve çok sayıdaki kontrol nokta-
lanyla karm aşık bir mimari yapıyı, örneğin bir havalimanını andınrlar.
Birçok bariyerle kesilip kuşatılan, yeraltı tünelleriyle deşilen, üst geçitlerle
bir bütün oluşturacak şekilde örülen ve askerileştirilm iş hava sahasın
dan bombalanan bu oyuk topraklar, kendisini bölm eyi amaçlayan, farklı
türden bir yığın girişimin fiziksel biçim almış hâli olarak ortaya çıkar.
Bu kitabın düzenleniş şekli, İşgal Edilm iş Filistin Topraklan’m n bu
dikey inşasının farklı katm anlarını takip eder. Batı Şeria’m n derin su
3 Bu kadar küçük bir alanın parçalara ayrılmasının doğuracağı kaçınılmaz ekonom ik

rahatsızlığı önceden fark eden UNSCOP raporu, 4srail ve Filistin devlederi arasında
ekonom ik bir birliğin oluşturulmasını tavsiye etmiştir. Bu rapor, para birim i ve güm
rüklerin ortak bir şekilde yönetilmesini ve iletişim ağırım -dem iryolu sistemleri, oto
yollar, posta, telefon ve telegraf hizmederi, deniz ve hava lim anlan- iki uluslu olma
sını önermiştir. Bkz. Avi Shlaim, The Politics o f Partition: King Abdullah, the Zionists
and Palestine 1921-51, Oxfoıd: Oxford University Press, s. 1 6 6 .1 9 4 7 tarihli bölünme
planındaki sınırların karmaşık güzergâhı, BM’nin karmaşık sınırların bağımsızlık yara
tacağı ve böylece iki devlet arasında banş ve ekonom ik işbirliğinin ortaya çıkmasına
yardımcı olacağı inancının üzerine temellenmiştir. Bu düzenleme, AB üyesi Avrupa
devlederinin düzenlemesiyle kaydadeğer ölçüde benzerlik göstermiştir. Bkz. Gideon
Biger, Land o f Many Borders, Beer Sheva: Ben-Gurion University Press, 2001, s. 220
(İbranice).
4 Meron Benvenisti, ‘An Engineering Wonder’, Ha'aretz, 5 Haziran 1996. Bu başmakale
daha sonradan Fransızcada Pre/occupations d’espace/ Jtrusalem ou Pluriel adı altında
yayımlanmıştır, Marsilya: Image En Manoeuvres Editions, 2001, sayfalar 171-173.
5 Ju les Veme, Joum ey to the Centre o f the Earth, Londra: Griffith and Farran, 2000
[1864] Edgar Allan Poe, The Narrative o f Arthur Gordon Pym o f Nantucket, Londra:
Penguin, 2000 [1850].
A R A B Ö LÜ M - 1 9 6 7 35
havzalarından başlayarak göm ülü arkeolojisinden doğru ilerler, daha

sonra kıvrım lı topoğrafik yüzeyini katederek askerileştirilm iş hava saha
sına yükselir. Her bölüm , birbirinden farklı mekânsal denetim ve ayırma
pratikleri ve teknolojilerini ele alarak işgalin tarihindeki belli bir dö
nem e odaklanır. Böylelikle, İsrail’in hâkim iyet teknolojilerinin gelişimini
ve Filistin’in bunlara karşı sergilediği direnişi takip eden olayların birbi
rini izleyişi aynı zamanda şiddetin topluca radikalleştirilmesine karşılık
gelen trajik bir sürecin ayrıntılı çizelgesi oluşur.
Ne var ki, İsraillilerin Filistinlilerden fiziksel olarak ayrılması için ge
rekli görülen teknoloji ve altyapıyla birlikte, dikey ayırma politikasıyla
bölme mantığı görünüşe bakılırsa tamamen tükenmiştir. Ayırma/bölme po
litikası tarafından yaratılan, savunulması imkânsız ve bölgeye hakim olan
yasal düğüm temel bir soruna işaret eder: İngiliz mandası döneminden
bu yana iyi niyetli haritacılar tarafından hazırlanan yüzlerce öneri, İsrail’i
Filistin’den ayırabilecek bir sınır hattı ve coğrafi bir tasarım bulma üstüne
kurulu olmuştur. Buna rağmen izlenen bu rota, politik ve coğrafi olarak
kısa ömürlü olduğunu tekrar tekrar kanıtlamıştır. İki politik/coğrafi kavram
olarak İsrail ve Filistin, aynı yere karşılık gelmekte ve aynı yerde üst üste
çakışmaktadır. Ayırmak için tasarlanmış olan her bölgesel wçözüm”ün ka
çınılm az olarak gerektirdiği aşın-karm aşık ve bariz bir şekilde sürdürü
lemez olan uygulama ve teknolojiler, bu mekânsal paradoksu gözle gö
rünür hâle getirir ve bizi, bölmeye giden politik yolun doğru yol olup
olmadığını sorgulamaya teşvik eder.
37
Ara Bölüm - 1967
İsrail’in, 1967 öncesi sınırların stratejik kısıtlamalarının bilincinde olan

askerî stratejisi, em ekli askerî general ve Knesset üyesi Yigal Allon’un
1959 yılında dile kattığı, çelişik bir ifadeyle tanımlanmıştır: “önleyici karşı
saldın”.6 Allon’un 1960’lı yıllarda Hava Kuvveti Kumandam Ezer Weizman
ile birlikte çizdiği bir plana göre İsrail Hava Kuvvetleri, İsrail ordusunun
yerdeki bariz yetersizliğini hacimsel olarak -yan i havadan- telafi edecekti.
6 Yigal Alton, Curtain o f Sand, Tel Aviv: Hakibutz Hamuhad, 1988 (1959). [İbranice] s.
52, 61-82, 366-367. Allon, üç tip karşı saldın belirler: “cevap niteliğindeki karşı sal
dın”, “paralel karşı saldın” ve “önleyici karşı saldın”. Kendisi bunlardan en çok so
nuncusunu beğenmiş ve bu saldın türünü “düşman kuvvetlerinin toplanmasını en
gellemek için harekete geçme, düşman bir saldın düzenlemek için oıganize olurken
düşmana ait bölgelerdeki stratejik alanlan ele geçirme” olarak tanımlamıştır (s. 62).
Allon bu stratejiyi, banş hâlindeki uluslar arasında gerçekleşen “önleyici savaş” strateji
sinden ayırmakta, “önleyici” ve “karşı saldın” gibi terimleri bir araya getirmenin çeliş
kili olduğunu kabul etmekle birlikte bunu Arap devlederiyle İsrail arasında bir “savaş”
durumunun varolduğu gerçeğinden kaynaklandığım belirtmektedir. İsrail'in savunma
doktriniyle Almanya'nın on dokuzuncu yüzyılın sonlanyla yirminci yüzyılın ortası
arasındaki savunma doktrinleri arasındaki benzerlik ilgi uyandırıcıdır. Almanya'nın
Avrupa'nın ortasındaki stratejik konumu, istila ve kuşatmalar karşısında savunma
sız kalmasına ve bir Einkreisung (çevreleme) korkusunun ortaya çıkmasına neden ol
muştur. Amiral Alfred Tirpitz, Birinci Dünya Savaşı’dan önce Almanya'nın stratejik
durumunu “kabuksuz bir yumuşakça” ifadesiyle tarif etmiştir. Kont Alfred Schlieffen
tarafından Birinci Dünya Savaşı’ndan önce hazırlanan meşhur plan, Almanya'nın et
rafındaki orduların Alman topraklarında buluşmasını engellemeyi hedeflemiştir. 1894
yılında Kont Schlieffen, Almanya'nın yalnızca hızlı ve kesin bir zaferin ardından ha
yatta kalabileceğine karar vermiş ve bu zaferi, batıda Fransa'yı bir yıldırım saldırısıyla
alt ederken doğuda Rusya'nın ilerleyişini engellemeyi hedefleyen bir saldın başlata
rak elde etmeyi planlamıştır. Bkz. Stephen Kem , The Culture o f Time and Space, 1880-
1918, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2003, sayfalar 249-251.
1967 yılının Mayıs ayında su kaynaklarıyla ilgili eski bir anlaşmazlık

tan kaynaklanan, İsrailli ve Suriyeli birlikler arasında gerçekleşen birkaç
çarpışmadan sonra Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır, ülkesinin
Suriye ile im zalam ış olduğu askerî paktın gerektirdiği yolu izleyerek
İsrail sınırına yakın noktalara on bölük dağıttı, BM gözlem cilerine Sina
Yanmadası’m terk etm elerini emretti ve 23 Mayıs 1967 tarihinde Tiran
Boğazı’m İsrail gem ilerine kapattı. İsrail ise bir birlik hüküm eti oluş
turdu, yedek askerleri harekete geçirdi ve üstündeki genel baskı sonu
cunda kavgacı bir karaktere sahip olan Moşe Dayariı Savunma Bakanı
olarak atadı. Bunun ardından tedirgin bir bekleyiş hüküm sürerken spor
sahaları tedbiren m ezarlık olarak ayrıldı ve İsrail gazeteleri açık bir şe
kilde Nasır’ı Hitler’e benzetti. Ancak Genelkurmay Başkanı İzak Rabin
önderliğindeki İsrail Savunma Kuvvetleri (ID F), kendi becerisine güve
nerek ve Arap ordularım alt etm ek için bir fırsat elde ederek kararsız Levi
Eşkol hüküm etini savaşa girmeye itti. Bazı ifadelere göre tehdit etme yo
luna bile başvuruldu. 1967 savaşında Allon ve W eizman’ın stratejisi harfi
hafine uygulandı. 5 Haziran 1967 tarihinde ID I; M ısır ve Ürdün’ün Hava
Kuvvetleri’ni aciz bırakan bir hava saldırısı gerçekleştirdi. Bu da İsrail’in
kara kuvvetlerinin, Sina Yarımadası ve Gazze Şeridi üstünde hızlı bir
şekilde ilerlemesine olanak tamdı. Haziran’ın yedinci gününde Kudüs’teki
Eski Şehir kuşatıldı ve ardından işgal edildi. Batı Şeria’nm tümü de kısa
süre sonra ele geçirildi. 9 Haziran’da İsrail, Golan Tepeleri’ndeki Suriye
mevkilerine saldırdı. Haziran 1967 savaşının sonuna gelindiğinde, İsrail
askerleri dağ ve suyun oluşturduğu belirgin bölgesel sınırların (Süveyş
Kanalı, Ürdün cephesinde Şeria Nehri ve Suriye’deki Golan Tepeleri’nin
yaklaşık olarak 4 0 kilom etre içerisinde yer şlan volkanik dağ sırası) arka
sına konum landınlm ıştı. İsrail kontrolündeki bölgeler, Filistin’deki eski
İngiliz Mandası -G azze Şeridi’nin 36 5 , Batı Şeria’m n 5.655 kilom etreka
relik bölü m ü - olan alanı da içine alarak üç kat genişledi.7 Bunun ardın
dan, Filistin’in yeni işgal edilmiş olan kısmında yaşayan ve üçte birlik bir
bölümü 1948 Savaşı sırasında bölgeye sürülmüş ya da kaçm ış olan insan
lardan oluşan bir milyon kişilik nüfustan elde edilen ucuz iş gücünün de
kaydadeğer katkısıyla, bir ekonom ik refah dönemi başladı.8 1967 yılının
7 İsrail görünüşte bu yolun güvenliğini sağlamak amacıyla, biri Ürdün Vadisi biri de
Kudüs’e giden yolun üzerindeki Latrun anklavı olmak üzere Ban Şeria’da iki alanı
Filistinli sakinlerinden “anndırm ışür”. Ürdün’e gitmeye zorlanan yaklaşık olarak
300.000 Filistinliden yalnızca 17.000*inin geri dönmesine izin verilmiştir.
8 1967 yılında Gazze Şeridi’nde 385.000 Filistinli yaşıyordu ve bu sayının yansından
fazlasını m ülteciler oluşturuyordu. 1967 savaşmdan önce Ban Şeria, aşağı yukan bir
milyon sakini banndınyordu ve bunların neredeyse 300.000’lik bir kısm ı çatışma sı
rasında ve çatışma son bulduktan sonra Ürdün’e kaçü. Ban Şeria’m n 2.5 milyonu
A R A B Ö LÜ M - 1 9 6 7 39
Aralık ayında İsrail hüküm eti, 1949 Ateşkes Anlaşmaları ile belirlenm iş
olan, uluslararası çapta kabul edilen ve İsrail’i Batı Şeria ile Gazze’den
ayıran Yeşil Hat’ı, yayımladığı tüm atlas, harita ve ders kitaplarından sil
meye karar verdi. Ancak Kudüs’ün etrafındaki alan dışında İsrail bu böl
geleri topraklarına katmadı ve uluslararası kanunlara göre bu bölgeler “iş
gal edilmiş bölge” statüsünü korumaya devam etti; bu bölgelerde İsrail
ordusu, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini üsdendi.9
İşgal edilen alanın belirgin topoğrafik özellikleri vardı. Filistin’deki dağ
sıralan, kuzeyden güneye, Golan Tepeleri’nden Afrika'nın doğudaki Hint
Okyanusu kıyılarına uzanan 5 .0 0 0 kilom etrelik tektonik bir çatlak olan
Büyük Rift Vadisi’nin ayrılarak yarıklar oluşturmasıyla ortaya çıkmıştır.
Ban Şeria, bu dağ sırasının merkezde kalan kısmında yer alır. Bu alanın
doğu sının ise sıcak, kuru ve sannlı bir havaya sahip Ürdün Vadisi’nden
dolambaçlı bir şekilde geçen Ürdün Nehri’dir. Bu alanda yaşayan Filistinli
nüfusun çoğunluğu, Kudüs-Amman yolunun üzerinde bulunan bir çöl
vahası olan Eriha şehrinin etrafında yer alan küçük köyler ve yan-göçebe
Bedevi kamplarına yerleşmiştir. Rift Vadisi’nin batısında dağ silsileleri hızlı
ve dik bir şekilde yükselm ekte, dağ geçideri, derin kanyonlar ve kayalık
lar tarafından oyulmaktadır. Dağ sırasının kendisi de yükseklikleri deniz
seviyesinden 5 0 0 ile 1.000 metre yukarıda yer alan çıkıntı ve kıvrımların
tekrar tekrar art arda gelmesiyle meydana gelen diziler sayesinde dalgalı
bir biçim alır. Zirveler çorak, kayalık ve rüzgâra açık iken, aralarında ka
lan vadiler verim lidir ve buralarda sık sık tarlalar ekilip biçilmektedir.
Batı Şeria’nın en fazla nüfusa sahip olan altı Filistin şehri -C en in , Nablus,
Ramallah, Kudüs, Beytüllahim ve El H alil- Ban Şeria’daki en önem li ta
şıma yolu olan Dağ Yolu (bugünkü adı Yol 6 0 ) kenarında, dağ sırasının
akarsu havzalarım birbirinden ayıran sederinin oluşturduğu hat boyunca
bulan şimdiki nüfusunun yaklaşık üçte birlik bir kısmım m ülteciler oluşturmakta
dır; Gazze’nin yaklaşık 1.5 milyon kişiden oluşan nüfusunun ise neredeyse yansım
m ülteciler oluşturmaktadır.
9 Buna uygun bir şekilde Osmanlı, İngiliz Mandası (özellikle de 1945 yılının acil durum
düzenlemeleri), Ürdün, M ısır yasalarından (bölgeden bölgeye değişmiştir), İsrail’in
ve ordunun belirlediği kurallardan oluşan karmaşık bir yasal sistem yerleştirilmiş ve
Filistinlilerin yaşanılanın düzenlemek ve İsraililerin buralara yerleşmesini teşvik et
mek amacıyla hep beraber ya da ayn ayn uygulanmıştır. Komutanlar yasalan yürür
lüğe sokm alannın yanı sıra, yasalan iptal etme ve askıya almalarına imkân tanıyan
yetkiler kazanmış ve bu da onların yasal sistem i, İsrail’in politik amaçlarına uygun
olarak devamlı yeniden biçimlendirmesine olanak tanımıştır. İşgal sırasında askerî
komutanlar, işgal edilen bölgelerin nüfusunu oluşturan kişilerin yaşanılanım ı her
boyutuna hükmeden en az 2.500 yasa çıkarmıştır. Bkz. Neve Gordon, IsraeVs Occu-
pation: Soverrignty, Discipline and Controls Berkeley, CA: Califomia Univeısity Press,
2008 (giriş kısm ı).
40 O Y U K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
kuzeyden güneye dizilmiştir. Bu set hattının birkaç kilom etre batısına

gidildiğinde ise Batı Şeria’m n batı tarafında kalan eğimli alanlarla karşı
laşılır. Bu alan, batıya doğru hafifçe eğim yapan yum uşak bir peyzaj ile
karakterize edilmekle beraber verim li bir toprağa, bol miktarda suya ve
İsrail’in sahile yalan düzlük alanlarına kurulm uş olan ana metropoliten
merkezlere yakın olan ve buralara yüksekten bakan b ir konum a sahiptir.
İsrail/Filistin’in ve etraftaki devletlerin bir parçasını oluşturduğu Ür
dün Vadisi havzasmm hidrolojik döngüsü, bu alanın politik ve güvenlik
sınırlarım delerek geçen bir döngüsel akışlar sistemidir. Kış mevsimi geldi
ğinde Akdeniz’in yüzeyinden buharlaşan su, yağmur bulutlan hâline gele
cek şekilde yoğunlaşır. Bu bulutlar rüzgârın etkisiyle doğuya, İsrail’in sahil
bölgesindeki düzlük alanlann üzerinden Batı Şeria’daki dağlara doğru iti
lir. Bulutlar burada dağlann zirvelerine çarparak aniden şiddeth yağmur
ların yağmasına sebep olur. Yağmur suyu, Batı Şeria’daki dağlann batıda
kalan yamaçlanndan İsrail’in kıyı bölgelerinde yer alan düzlüklerine ve
buradan da tekrar denize akan dere ve akarsulara kanşrr. Bu yağmur su
yunun bir kısm ı gözenekli bir yapıya sahip olan kalkerler tarafından filtre
edilerek toprağa akar. Kayalann gözenekhlik derecesine bağlr olarak su
yun filtre edilerek, delinem eyecek kadar sert olan kayalann oluşturduğu
bir “zem in” ya da “tavan” tarafından hapsedilip yeraltındaki “depolama”
alanlarında birikm esi onlarca yıl sürebilir. Batı Şeria dağlanmn baü ya
maçlarında, 1949 yılı Yeşil Hattı’m n her iki tarafında da, dağdaki su hav
zalarının suyu kolay bir şekilde dışan pompalanabilir.
Bu hidrolojik koşullar, yüzeydeki yerleşim yerinin organizasyonunda
ifade bulurlar. Su çekm e noktalarının konum u, ilk olarak Filistinlilerin
yaşadığı köy ve kasabaların, daha sonra da Yahudi yerleşim lerinin konu
munu belirlemiştir. Yakın geçm işte de Duvar’m bu bölgedeki güzerga
hının kıvrımlarım oluşturmuştur.101Dolayısıyla, dem ir ızgaralar ve dre
naj boruları ile donatılmış olan D uvarın, insanlar için geçirgen olmasa
da özel bir şekilde inşa edilmiş tüneller am alığıyla, su için geçirgen ol
ması şaşırtıcı değildir.
Gerçekten de, İsrali-Filistin çatışmasının en çetrefilli savaş alanlarından
biri toprağın altıdır. Dağdaki su havzalarının yaklaşık olarak yüzde 8 0 ’lik
bir kısm ı Batı Şeria’nın altında konumlanmaktadır. Bu gözleme, yakın geç
mişte itiraz edilmiş olsa da,11 İsrailli politikacılar genel olarak İsrail’in gele-
10 Altmıştan fazla memba ve kuyu, Duvar’m batısında bırakılmıştır. Bkz. Jan e Hilal ve
Sandıa Aşhab, “The H 2 0 Factor”, City o f Collision (editörler: Philipp Misselwitz ve
Tim Rieniets), Basel ve Londra: Birkhauser, 2006, sayfalar 184-192.
11 Yoav Peled, “Zionist Realities: Debating Israel-Palestine”, New Left Review 38, Mart-
Nisan 2006.
A R A B Ö LÜ M - 1 9 6 7 I 41
ceğinin bu sulara bağlı olduğuna inandıklarından, suyun üstündeki yüzey

araziyi kim in kontrol edeceği meselesinden bağımsız olarak bu alanların
kontrolünü Filistinlilere vermeye isteksiz olmuşlardır. Filistin’in toprak
altındaki egemenliğinin prensiplerinin aşındınlm ası bürokratik olarak o
kadar karmaşık bir süreç ile geıçekleştirilm ektedir ki, bu süreci gözle gör
m ek neredeyse imkânsızdır.12 Su havzası, Batı Şeria’da yaşayanların tek su
kaynağı olmasına rağmen, İsrail bunun yıllık hazır kullanılabilir su m ik
tarının yüzde 8 3 ’ünü İsrail’deki şehirler ve yerleşim ler için kullanırken,
Batı Şeria’daki Filistinliler geriye kalan yüzde 17’lik kısm ı kullanmakta
dırlar.13 Bu nedenle Batı Şeria’da yüz binlerce Filistinli ve Gazze’deki Fi
listinlilerin neredeyse tamamı, düzensiz aralıklarla ve sınırlı miktarlarda
suya ulaşabilm ektedir.14 İsrail’in “dikeylik politikası” aynı zamanda su
pom palarının erişmesine izin verilen derinliğin değerinde de açıkça gö
rülebilir. İsrail’in su pom palan sıradan su havzalarına kadar erişebiliyor-
ken Filistin’e ait pompalar genelde kaydadeğer ölçüde daha kısa olan bir
derinlik ile, hidrolojik bir perspektiften “antik sular”ın daha aşağıdaki
katmanlarından kopuk, sadece, sığ kaya oluşum larının içine hapsolmuş
m evsim lik kuyular ile kısıdıdır.
2005 yılında Filistinliler, “İsrail’in yeraltı sularını kirletm ek” için kaşıdı
olarak atık ve lağım suyu dökm ekle suçlanm ıştı. Eski Ulusal Altyapı
12 Su meselelerinde hâlâ geçerliliğini koruyan Oslo Anlaşmaları, Filistin’in su sektörü

nün sorumluluğunu Filistin Ulusal Yönetimi’ne devretmiştir. Ancak, Filistin’a ait böl
gelerde yapılması planlanan her yeni su ve kanalizasyon projesini denetleyip onayla
ması için İsrail ve Filistin Ulusal Yönetimi’nden eşit sayıda temsilci içeren bir Ortak
Su Kom itesi (JW C ) oluşturulmuştur. Dışarıdan bakıldığında akla uygun bir taviz
olarak görünen bu ayrıntı, aslında İsrail’in bu komite aracılığıyla Filistinlilerin yeni
kuyu kazmaya ya da Oslo Anlaşm alarının su meseleleriyle ilgili kısırımda şart koşu
lan ek sulan elde etmeye yönelik tüm taleplerim veto edebileceği anlamına gelmiş
tir. Diğer yandan Yahudi yerleşimleri JW C ’den izin almayı gerektirmeyen ve dolayı
sıyla Filistinliler tarafından incelenemeyen pompalı kuyulara sahiptir. Sonuç olarak,
İsrailli yerleşimcilerin faydalandığı su m iktan ortalama olarak Batı Şeria Filistinlileri
nin kullandığı m iktarın alü katım bulmaktadır. Bkz. Yehezkel Lein, Thirstyfor a So-
lution, The Water Crisis in the Occupied Territories and its Resolution in the Final-Sta-
tus Agreement, Kudüs: BTselem , Temmuz 2000, www.btselem.org.
13 Şlomo Svirski, The Price o f Occupation, Tel Aviv: Mapa Publishers, 2005 [İbranice],
s. 28.
14 Bu politikanın ve İsrail’in 1995 yılında Filistin Ulusal Yönetimi’ne devrettiği altyapı
nın kötü durumda olmasının bir sonucu olarak, borular aracılığıyla taşınan suların
yüzde 40’lık bir kısm ı sızm alar nedeniyle kaybedilmektedir. Haziran 2006 itibariyle
220 köyde yaklaşık olarak 215.000 Filistinli, su tesisatı olmayan topluluklarda yaşa
maktadır. Bkz. B’Tselem, “The water crisis”, http7Avww. Btselem.oıg/EnglishAVater/
Index.asp.
Bakam Effi Eitam bunu “Su İntifadası” olarak adlandırm ıştı.15 Yerleşim
cilerin lideri hâline gelmiş bir askerî generalin hayal gücüne göre, Filis
tinliler dağ topoğrafisini yeni bir tür “kim yasal-biyolojik-savaş’’m yollan
olarak kullanıyordu. Ancak bu suçlama, İsrailli otoritelerin, doğrudan iş
gal dönemi boyunca Filistinliler için gereken m inim um kanalizasyon alt
yapısını sağlamakta başarısız olduğu gerçeğini göz ardı ediyordu, üstelik
bu, işgali gerçekleştiren kuvvetin yasal göreviydi.16 Batı Şeria’daki Filis
tinlilerin sıhhi durumlan, İsrail’in, Filistinlilerin içinde yaşadığı kasaba ve
köyleri her türden bariyerle izole eden ayırma politikası sayesinde daha
da kötüleşmişti. Bu politika, kamyonlar dolusu atığın kasaba ve köylerin
yanmda bulunan vadilere döküldüğü 3 0 0 ’den fazla korsan atık dökme
alanının ortaya çıkm asına neden oldu.17 Çelişkisel olarak, insan akışına
getirilen kısıtlamalar insanların çöplerinin sım r-ötesi akışını hızlandırdı.
Dahası, İsrail’deki şirketler bile kendi atıklarından kurtulm ak için Batı
Şeria’daki alanları kullanm ıştı. Bir örnekte, Tel Aviv m etropoliten bölge
sindeki evlerden toplanan on binlerce tonluk çöp, Nablus yakınlarında
yer alan, Batı Şeria’daki, terk edilmiş en geniş madene dökülm üştü.18 Bu
bölgenin her yerinde kanalizasyon sistem lerinin tamamen bozulması söz
konusu oluyor. Varolan az sayıdaki atık işleme projesinde de lağım taşı
yor ve vadilerin çoğunda lağım suyu üstü açık bir şekilde yer üstünden
geçiyor. Batı Şeria’nın yabani sınır bölgesinde, İsrail’in planlama kaosu,
15 Amiram Cohen, “Eitam prohibits Palestinians from drilling for water in W est Bank”,
Ha’aretz, 10 Şubat 2005.
16 Oslo Süreci’nin başlangıcından bu yana uluslararası camia, Batı Şeria’daki atık su alt-
yapılan için 230 milyon dolardan fazla maddi destekte bulunmuştur. IDF tarafından
düzenlenen askeri operasyonlar bu altyapıların büyük bir kısm ının imhasını berabe
rinde getirmiştir. Haziran 2006’da Filistin’in Gazze*deki elektrik santralinin İsrail ta
rafından bombardımana tutulması elektrik pompalarının aktivitesini yitirmesine ve
Gazze’deki üç kanalizasyon antma tesisinde taşmaya neden olmuştur. İntifada’dan bu
yana, ve özellikle de Hamas’ın 2005 yılında iktidara gelmesinden bu yana gittikçe ar
tan bir şekilde, uluslararası olarak finanse edilen birçok proje ertelenmiş ya da engel
lenmiştir. Danyl l i ve Yehezkel Lein, Act ofVerıgeance: IsraeVs Bombing o f the Gaza Po-
wer Plant and its Effects, Kudüs: B’tselem, 2006. Bazen İsrail, uluslararası olarak finanse
edilen su ve kanalizasyon projelerini, bunların hizmetinin yerleşimcileri de içine ala
cak şekilde genişletilmesi koşuluyla onaylayabileceğim bildirmiştir. Bu talepler hem
maddi desteği yapan topluluk hem de Filistinliler tarafından ısrarlı bir şekilde redde
dilmiş ve projelerin daha da fazla ertelenmesine ve iptal edilmesine neden olmuştur.
Zecharya Tagar ve Violet Qumsieh, A Seeping Time Bomb: Pollution o f the Mountain
Aquifer by Solid Waste, Amman, Bethlehem ve Tel Aviv: EcoPeace/Dünya Orta Doğu
Dostlan Örgütü, O cak 2006.
17 Tzafrir Rinat, “Contamination doesn’t stop at the green üne”, Ha’aretz, 14 Ağustos
2003.
18 David Ratner, “Israel plans to dump tons o f garbage in the W Bank”, Ha’aretz, 4 Ni
san 2005.
A R A BÖ LÜ M - 19 67 43
Yahudi mahalle ve yerleşim lerinin sıklıkla izinsiz inşa edildiği ve kanali

zasyon sistem i kurulup bağlanmadan önce, buna aldırmadan insanların
buralara yerleştiği anlamına gelir. Bu atık sular tepelerden vadilere akarak,
sadece yer çekim i kuvveti ve topoğrafiyi takip eder ve önüne konabilecek
her türlü engeli, üstünden geçerek aşar. Batı Şeria’nın topoğrafisi, tepe
lerin üstündeki yerleşimlerden olduğu gibi gelen tüm atık suların, Filis
tinlilerin yaşadığı bir kasaba ya da köyün19 yanındaki vadiye boşalacağını
ve buradan da, Filistinlilerin, aynı açık vadilere inen atık suyuna karışa
rak en sonunda İsrail’e ait bölgelerden birinde birikeceğinin teminatıdır.
Dolayısıyla İsrail, özel olarak tasarlanarak Duvar’ın altına yerleştirilen su
borularından akan taze su yerine, Baü Şeria’nm her tarafından gelen bü
yük miktarlardaki işlenmemiş atık sulan yutar. Bu nedenle yakın geçmiş
teki İntifada’da kurulan engel ve bariyerler, engellemeye ve uzakta tutmaya
çalıştıklan durumun ta kendisini yaratmıştır. Filistinlilerin yaşadığı etrah
duvarlarla örülü bölgelerin içinde birikm iş olan pislik, Siyonizm’in hijyen
konusundaki fobisini onayladı. Pislik ve atık yığınlan, gerçek ve metafor
arasındaki çizgiyi bulanıklaştırarak Filistinlilerin varlığını “İsrail’e ait” man
zara içinde yer alan “kirli” bir madde, ya da Saflık ve Tehlike adım taşıyan
kitabında, pisliği sınırların ihlali bağlamında tanımlayıp kavrayan Mary
Douglas’ın ifadesini kullanm ak gerekirse, “bulunduğu yere ait olmayan
bir cisim ” olarak gören ortak ulusal-bölgesel hayalgücünü doğrulamıştı.20
19 Büyük bir yerleşim kasabası olan Ariel’in ürettiği lağım suyunun yönü, suyun çoğu
nun Filistin kasabası Salfit’in içinden geçmesine neden olacak şekilde değiştirilmiştir.
Lağım suyu, kasaba sakinlerinin ev içinde kullandığı suların büyük bir kısmım sağ
layan pompa istasyonunun birkaç metre uzağından geçmektedir. Kasaba konseyinin
su mühendisi Salah Afani’ye göre bu lağım kanalı kuyunun sularını kirletmektedir
ve yapılan incelem eler bu suyun kirlilik düzeyinin yüksek olduğunu gösterdiğinde
bazen belediyeye, pompalama işlem inin durdurulmasının emredilmesi gerekmekte
dir. Buradaki bilgiler benim 30 Aralık 2001’de Bati Şeria’daki Salfit şehrinde Yehez-
kel Lein ile birlikte çıktığım bir turda Salah Afani ile yaptığım bir konuşmadan alın
mıştır. Bati Şeria’nın batidaki yamaçlarında Kalkilya’mn lağım sulan Duvar’m altından
İsrail'in devlet sınırlarının içine doğru akmaktadır. Tul Karem ve Nablus’un lağım su
lan ise, İsrail’in kıyı düzlükleri boyunca akıntı yönünde kıvrılan İskender Nehri’nin
sulanna karışmaktadır. Hanelerin atık sulannı endüstriyel atık sularla karıştıran la
ğım suyu daha sonra Hebron’dan [El Halil] dışanya, Be’er Sheva’mn ücra bölgelerine
doğru akarak birkaç Bedevi köyünün içinden geçmektedir. Dünya Ortadoğu Dost
lan Örgütü (FoEM E)’ne göre İsrail ve uluslararası topluluğun Hamas’ın iktidara gel
mesinin ardından benimsediği hiçbir işbirliği yapmama yaklaşımı Filistin’de kanali
zasyon çalışmalarının durumunu ciddi ölçüde kötüleştirmiş ve İsrail’in sınırlarının
içine daha fazla lağım suyunun akmasına neden olmuştur. Bkz. Tagar ve Qumsieh,
A Seeping Time Bomb.
20 Mary Douglas, Purity and Danger: An Analysis o f Concepts o f Pollution and Taboot
Londra: Routledge & Kegan Paul, 1966. [Saflık ve Tehlike: Kirlilik ve Tabu Kavram
larının Bir Çözümlemesi, Metis Yayınlan, 2007.]
44 OYUK T O P R A K LA R : İSRA İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
İsrail, pislik ve işlenm em iş atığı teşvik ederek, ayırma ve ırkçılık gibi h ij
yenik pratiklerinin daha fazla uygulanmasını talep etmeyi sürdürebilirdi.
Bu eylemlerin meşruluğu, kendi ihlaline anında verilen bir tepki olarak
tanımlanır. Bunun sonucunda, sürekli radikalleştirmeye devam eden bir
geri besleme döngüsü ortaya çıkar, buna bağlı olarak atık su, devletin sağ
lığından endişe duyan mecazi politik kavramı ve sefilliğin gerçek fizik
sel hissini çağrıştıran iki anlam arasındaki çarpışma noktasına denk gelir.
Böylelikle ayırma politikası, keskin eşyükselti eğrileri tarafından birbir
lerinden uzağa çekilen ve atık suyunun akışı ile birbirine örülen ayn bi
rim lerin meydana getirdiği oyulmuş ve bölüm lere ayrılmış bir peyzajın
oluşturduğu çehrenin ortaya çıkışını hızlandırmıştır. Ayırma duvarlarının
tam bir ayırma ilüzyonu yaratacak kadar yüksek olduğu noktalarda duvan
aşarak bu yapıların altından akan köpüklü ve koyu renkli suların yarat
tığı ince yol, paylaşılan bir ekosistem in son kalıntısı olarak kalmaktadır.
[Resim 7: Batı Şeria'daki Şiloh Vadisinden akan atık su]

A
Atık su aynı zamanda hüküm et tem silcilerinin ellerinde bir araç ola
rak kullanılmaktadır. Bugün Ma’ale Adumim adlı yerleşim kasabasının
yayılmakta olduğu dağın yamaçlarına kamp kurmuş olan Cahalin Bedevi
kabilesini yerinden etmeye yönelik bir hüküm et girişim inin bir parçası
olarak askerî sivil yönetim [İsrail’in Batı Şeria’daki Savunma Bakanlığı’na
bağlı hüküm et birim leri (e.n .)], yerleşimin atık su borularından birini sö
kerek Bedevi kampının içinde ve etrafında yer alan geniş alanların, biri
kinti ve dereler oluşturan atık sularıyla dolmasına neden olmuş ve kabi
leyi yerleşimi terk etm ek zorunda bırakm ıştır.21
21 Kampın boşaltılmasıyla birlikte evsiz kalan Cahalin Bedevisi kabilesine ait üyele
rin yalnızca Filistin köyü Azarya’nın yanında bulunan bir atık döküm alanının yakı
nına yerleşmesine izin verilmiştir. Gideon Levy “The sewage of Ma’ale EdummmT,
Ha’aretz, 22 Şubat 1998.
A R A BÖ LÜ M - 19 67 45
Gazze Şeridi’nde yaşayanların yalnızca yansı, çalışır hâlde olan merkezî

kanalizasyon sistem ine bağlıdır. İşlenmem iş atık sular yer üstünde bazı
Filistinli m ülteci kampları boyunca akmaya devam ederek bu kam plann
etrafını saran kum tepelerine ya da doğrudan Gazze’nin kumsallanna dö
külmektedir. Atık su taştığında ve yeraltından gelen “mahrem bok” kamu
alanını işgal ettiğinde, hem mahrem bir kaza, hem de politik bir değer
hâline gelir.22 Bazı yerlerde BM departm anlannın varolan altyapı sistem
lerini kalıcı yeraltı kanalizasyon sistemleriyle değiştirmeye yönelik çaba
lan reddedilmiştir. İşlemden geçmemiş atık sular, m ülteci kampının sahip
olduğu geçicilik durumunu ve bununla birlikte iade talebinin aciliyetini
doğrulamaktadır.
İsrail’e göre, aynı atık su sürekli olarak diğer bir önyargıyı; çevre
kirliliği ile terör arasındaki bağlantıyı doğrulamaktadır. 2005 yılının ba
şında, o zamanlar GSS’ye -İsrail Genel Güvenlik Servisi (Şin B e t)- baş
kanlık yapan hüküm et bakanı Avi Dichter, Knesset (İsrail Parlamentosu)
Savunma ve Dış İlişkiler Kom itesi’ne şu açıklamayı yapmıştı: “Uydula-
n n bulunduğu yükseklikten bakıldığında” Gazze’deki m ülteci kam pı
Cebeliye’nin caddelerinin kesişerek birbirine bitişik dikdörtgenler mey
dana getirdiği ızgara, “Manhattan’ın uydu görüntüsüne benzemektedir,
ancak kişi bu kampın görüntüsüne daha yakından baktığında onun mer
kezinde yer alan geniş su birikintisinin Central Park’taki göl olmadığını,
devasa bir atık su birikintisi olduğunu fark etmektedir.”23 Gerçekten de,
İsrailli güvenlik bakanlan nesiller boyunca m ülteci kam plannı yalnızca
direniş eylem lerinin m erkezi olan yerler değil, aynı zamanda direnişin
yayılmasından sorumlu olan koşulun kendisi olarak görmüşlerdir. Dola
yısıyla, eğer atık sular terörizmi doğuruyorsa, Filistin’e ait bu alanlar da
dezenfekte edilmelidir.
G erçekten de, M aliye Bakanı Binyam in N etanyahu, 2 0 0 3 yılında
İntifada’nın patlak vermesinden bu yana, İsrail’in emaneten elinde bu
lundurduğu Filistin’e ait paranın Filistinlilerin yaşadığı yerlerde kamu
hizm etlerinin masraflarının karşılanmasını hedefleyen tek bir girişimde
bulunm uştur; ileride bu paranın Filistin’deki şehirlerin yakınına birkaç
atık su işleme tesisi inşa etm ek için kullanılm asını umarak, bir hijyen
krizini önlem ek amacıyla maddi kaynak ayırmıştır. Onun bu eylemleri
Kudüs’ün uzun süredir görev yapan belediye başkam Teddy Kollek’in iti
raflarının yankısı gibidir: “Kudüs’ün Yahudi kısm ı için son yirmi beş yıldır
bir şeyler yaptığımı söyleyebilirim. Doğu Kudüs için ne yaptım? Hiçbir
22
Dominique Laporte, History o f Shit, Cambridge, MA: M IT Press, 1993, s. 56.
23
Amos Harel, “A com m unition o f careful fratemity”, Ha’aretz, 11 Şubat 2005.
şey!... Evet, onlar için bir kanalizasyon sistem i kurduğumuz ve su teda

rikini iyileştirdiğimiz doğrudur. Bunu neden yaptığımızı biliyor musu
nuz? Bunu onların iyiliği ve refahı için m i yaptığımızı düşünüyorsunuz?
Hayır, alakası bile yok! Bu bölgede birkaç kolera vakası vardı ve Yahu-
diler bu hastalığı kapacaklarından korkuyorlardı, bu yüzden biz de ka
nalizasyon ve su sistem i kurduk.”24 Kollek devam ederken şunu da ha
tırlamıştır: “M odem kanalizasyon ve su sistem lerinin kurulumu nihayet
tamamlandığında savaştan [1967] önce doğu Kudüs’te yaygın olan o da
yanılmaz koku da en sonunda ortadan kaybolm uştu...”25
[Resim 8: Şmuei HanavFnin Yahudi mahallesi, 1970'li yılların başı. Bu resim İsrail Projesi
(İP) arşivi Zvi Efrat ve Zvi Elhyanihin izniyle kitapta yer almaktadır.]
24 Eitan Felner tarafından yazılmış olan A Policy o f Discrimination: Land Expropriation,

Planning and Building in East Jerusalem adlı eserden alıntılanmış tır, Kudüs: BTselem ,
1995.
25 Almdlandıgı yer: Elli Wohlgelnerter, “Follow the Cobblestone Road”, Jerusalem Post,
10 Haziran 1998.
47
1.
Kudüs: Kutsal Şehir'i Taşlaştırmak
27 Haziran 1967 tarihinde, İsrail Ordusu’nun, Kudüs’ün doğu kısm ını

işgal etmeyi tamamlamasından yirm i gün sonra, Levi Eşkol’un birlik hü
küm eti neredeyse 70 kilom etrekarelik bir alanı ilhak etti ve aşağı yukan
6 9 .0 0 0 Filistinliyi, Kudüs’ün önceden batı İsrail yerel yönetim ine bağlı
olan kısm ının daha yeni genişlemiş olan sınırlarının içine dahil etti.1 Yeni
sınırlar bir askerî kom ite tarafından tasarlanmıştı ve devletin, uluslara
rası anlaşmaların İsrail’i işgal topraklarım boşaltmaya zorlaması olasılığı
nın doğmasından önceki tarih olan 1949 yılındaki sınırlarının yeniden
çizilm esi hedefleniyordu. Bu tasarımların taslağında, şehrin genişlemesi
için kullanılabilecek boş alanları sınırların içine alma ve büyük bir bö
lüm ünde Filistinlilerin yaşadığı bölgeleri sım nn m üm kün olduğunca
dışında tutma çabası söz konusuydu.12 Yeni şuurlar, Kudüs’ün batı kıs
m ını, Eski Şehir’i, şehrin önceden Ürdün tarafından yönetilen geri kalan
1 İsrail'in topraklarına katılan alanda yaşayan Filistinlilere İsrail vatandaşı olma seçeneği
verilmiştir, ancak bunu yapabilmeleri için Ürdün vatandaşlıklarından feragat etme
leri şart koşulmuştur. 8u şartı buradaki Filistinlilerin yalnızca küçük bir kısm ı kabul
etmiştir. Buna rağmen bu Filistinlilerin tamamı kalıcı Kudüs sakinleri hâline getiril
miş ve yerel seçimlerde oy kullanmalarına izin verilmiştir. Eitan Felner, A Policy of
Discrimination, Land Expropriation, Planning and Building in East Jerusalem , Kudüs:
BTselem , 1995.
2 Şuurlar, o zamanlar Genelkurm ayın Operasyon Birimi başkanmm asistanı olarak gö
rev yapan General Rehavam Ze’evi’nin liderliğini yaptığı bir askeri komite tarafından
belirlenmiştir. Bu belirleme sürecine kılavuzluk eden kam, bu sınırların en sonunda
devletin sınırlan hâline geleceği kanışıydı. Bu noktada, bu sınırların ötesindeki her
şeyin bir banş anlaşması imzalanmasının ardından Ürdün’e geri verileceği düşünü
lüyordu. Bkz. Felner, A Policy o f Discrimination: Land ExpmpriationyPlanning and Bu
ilding in East Jerusalem , s. 10.
kısm ını, 28 Filistin köyünü, onların tarla ve bahçeleriyle çöl alanlarım tek
bir metropoliten bölge içinde “birleştirerek”, “kutsal”, “ebedî” ve “bölün
m ez” bir Yahudi başkenti hâline getirme arayışının bir yansımasıydı. Yıl
lar sonra Kudüs Belediye Başkam Teddy Kollek (kendisi 1965’ten 1993’e
kadar İşçi Partisi adına bu görevi sürdürm üştür), bu sınırlar içinde ya
kalanan uyumsuzluk hakkında şunlan söyleyecekti: “Kudüs büyük ola
sılıkla sınırlan dâhilindeki köylerde yaşayan çiftçilere kuraklık tazminatı
ödeyen tek m odem başkenttir...”3
Bundan bir sene sonra, şehir için hazırlanan yeni kentsel nazım pla
nında bugün Kudüs olarak adlandınlan kentsel birlikteliğe kılavuzluk
edecek olan temel gelişim ve “birleştirm e” prensipleri, çizim ler ve sözlü
talimatlar ile ana hatlanyla belirlendi. “[1968 nazım planının] birinci ve
en fazla önem taşıyan ilkesi, [Kudüs’ün] birleştirildiğinden... şehrin ile
ride yeniden parçalara ayrılması olasılığını engelleyecek bir şekilde inşa
edildiğinden emin olm aktır”.4 Bu nazım planının ve İsrail işgalinin kırk
yılı boyunca gelen bir dizi nazım planı, düzeltme ve güncellem enin ar
dından, işgal edilerek şehre katılan alanlarda uzaktan yönetilen on iki
hom ojen Yahudi “mahallesi” kuruldu. Bunun sebebi, şehre ek olan F i
listinli mahalle ve köyleri kuşatan ve iki eşit parçaya bölen, inşa edilmiş
bir doku hattını tamamlamaktı. Endüstriyel alanlar, yerel yönetim in yetki
sahibi olduğu alanın kenarlarındaki yeni mahallelerin ötesine yerleştirildi
ve bu şekilde şehre ucuz ve “esnek” bir iş gücü sağlayan (bu, 2 0 0 0 yı
lının sonbaharında ikinci İntifada’nm başlangıcından itibaren Filistinli
lerden oluşan iş gücünün neredeyse tamamen yasaklanmasına kadar de
vam etm işti) Batı Şeria Filistinlileri şehir dışında tutuldu. Daha dışarıda
yer alan -işçileri banndıran bir dizi banliyö, yerleşiminden oluşan, İsra
illi planlamacılar tarafından “organik duvar” ya da “ikinci duvar” olarak
adlandınlan- ikinci bir yerleşim çem beri, yerel yönetim sınırlannm dı
şına kuruldu ve böylece şehrin m etropoliten erişim mesafesi daha da ge
nişletildi. Betondan yapılmış Ayırma Duvan bugün bu “ikinci, organik
duvar”ın etrafından kıvnlmaktadır. Bu dağınık kentsel coğrafyanın tama
men farklı olan küçük parçalanın birbirine dokumak için sürekli olarak
genişleyen bir yol ve altyapı ağı inşa edildi. Böylece, etrafındaki alanlan
da içine alan “Büyük Kudüs”, Filistinlileri Kudüs’teki kültürel m erkez
lerinden izole ederek ve Batı Şeria’m n kuzeyini güneyinden kopararak
3 Şlomo Gazit tarafından yazılmış olan The Carrot and the Stick: IsraeVs policy in Judas
and Samaria, 1967-68 adlı eserden almtılanmıştır, New York: B’nai B’rith Book Ser
vice, 1995, s. 226.
4 Avia Hashimshoni, Yoseph Schweid ve Zion Hashimshoni, Kudüs Belediyesi, Mas-
terplanfor the City o f Jerusalem , 1968 (1972).
KUDÜ S: K U T S A L Ş 6 H İR İ T A Ş L A Ş T IR M A K 49
kuzeyde Ramallah’ın kenar m ahallelerine, güneyde Beytüllahim’e ve do

ğuda Eriha’ya -b u alan, Batı Şeria’nm orta kısm ının muazzam bir bölü
m üdür- uzanan geniş bir metropol hâline geldi. Şu anda yerel yönetim
sınırlan içinde yer alan yeni Yahudi mahalleleri aşağı yukan 2 00.000 yer
leşim ciyi banndırm aktadır - bu sayı neredeyse Batı Şeria’daki diğer tüm
yerleşim cilerin toplam sayısına eşittir. Şehrin etrafındaki “ikinci duvar”ın
işçi yerleşimlerinde yaşayanlar ile birlikte “Büyük Kudüs”ün toplam Yahudi
nüfusu, 1967 yılında işgal edilmiş olan bölgelere yerleşmiş olan tüm İs
raillilerin yaklaşık olarak dörtte üçlük bir kısm ım temsil etmektedir. Do
layısıyla İsrailli aktivist Je ff Halper, “m etropoliten Kudüs, işgalin kendisi
dir ” dediğinde abartılı konuşm am ıştır.5
Bu projeye hüküm et tarafından altyapıya ve Yahudiler için inşa edi
len konutlara destek olm ak amacıyla yapılan devasa yatırımlar olmadan
girişm ek im kânsız olurdu, ancak buna ek olarak bu kolonizasyon sü
recinde büyük önem taşıyan bir diğer faktör de, İsrailli Yahudilerin gö
zünde işgal edilmiş yabancı bölgelerin yabancı olmayan norm al yaşam
alanlarına dönüştürülmesi -işg al edilmiş ve varolan topraklara dâhil edil
m iş bölgelerin “evcilleştirilm esi’’ne yönelik girişim - gibi kültürel bir fak
tördü. Planlamacılar ile mimarların karşılaştığı problem, yalnızca bu “po
litik olarak stratejik” toprağa yapıların hızlı bir şekilde nasıl inşa edileceği
değil, aynı zamanda inşa projelerinin doğallaştırılarak, nasıl İsrail’in baş
kenti ve kutsal şehrin organik parçalan olarak gösterileceğiydi. Mimari
-b u m ahallelerin inşa edilme düzeni, biçim i ve tarzı, bunlarla aracılık
etme, ilişki kurma ve bunlann anlaşılma şekilleri- işgale dair gerçekleri
bulanıklaştırm ak ve bölgesel genişleme taleplerini sürdürmek için kulla
nılan görsel bir dil oluşturdu. Böylece bu proje, diğer anlatılan adatarak
ve hatta bloke ederek ulusal aidiyet anlatılannı sürdürmeyi amaç edinen
bir proje haline geldi.
Mimariye verilen bu rol, 1968 yılı nazım planında yazılı olarak yer
almıştı. Bu nazım planı, kılavuzu olan planlama ilkelerinin, planın de
vasa trafik ağlannı ve şehrin tek-işlevli alanlara (konut, alışveriş, hiz
m et ve endüstri alanlanna) aynlm asım teşvik etm esinden de anlaşıla
bileceği gibi geniş ölçüde m odem ist kent planlama prensiplerini temel
alıyordu. Ama bu 1968 nazım planı aynı zamanda İngiltere’nin Filistin’e
hükm ettiği dönemde (1 9 1 7 -4 8 ), özellikle de ilk yıllarda göze çarpan bir
duyarlık özelliği sergileyerek “sömürgeci bölgeselciliğin” kentsel gelişim
5 Je ff Halper, “The Key to Peace: Dismantling The M atrix o f Control”, http:/AcahcLoıg/

eng/articles.asp?menu=6&submenu=3.
prensipleri ve şarkiyatçı estetiğine “bağlılığını” ilan ediyordu.6 Britanya

İm paratorluğunun çeşitli yerlerinde “Arts and Crafts” [Sanat ve El Sanat
ları] akım ının üyeleri ve takipçileri tarafından desteklenen bu duyarlığın
maddeleşme biçim i, yerel inşa gelenekleri, malzemeleri ve el sanatlarını
korumaya ve m odem binalara dâhil etmeye yönelik bir girişimdi. Kent
sel ölçekte bu, “eski”yi yeniyle, arkeolojiyi ise yaşayan yapılarla kaynaş
tırmayı hedefleyen girişimlerde ifade bulmuştu.
►K-fvA £V v - rt. ,'-
-irfı lİH torrfııf * •
“c ' hZ &iHr* , 2 _
[Resim 9: Kudüs bölgesindeki Duvar. Kırmızı çizgi, Duvarın Kudüs'ün etrafında ve içinde
yer alan inşa edilmiş ve resm îleşm iş kısımlannı içermektedir. Noktalı kırmızı çizgi, Duvar'a
eklenmesi planlanan Ma'ale Adumim yerleşiminin etrafını saracak olan ek yapıyı temsil
eder. Koyu renkli alan Kudüs'ün yerel yönetim sınıriannın uzanabildiği tüm alanları
gösterir. Mahalleler / yerleşimler mavi ile işaretlenmiştir. Filistinlilerin yaşadığı köyler ve
kasabalar kahverengi ile gösterilir.]
1968 nazım planının özel bir kısm ı, İngiliz Mandası döneminde ge
çerlilik kazanan bir yerel yönetim yasasım konu edinen, yani şehrin ilk
askerî belediye başkanı Ronald Storrs tarafından 1918 yılında çıkarılan,
toplu olarak ve günlük konuşma dilinde “Kudüs Taşı” diye bilinen farklı
birkaç çeşit kireç taşının, şehrin dış duvarlarında kullanım ına izin verilen
tek malzeme olduğunu bildiren yerel yasayı konu edinen bir tartışmaya
ayrılmıştı.7 İsrail devletinin işgale kadarki ilk yıllan boyunca (1 9 4 8 -6 7 )
bu yerel yasa resmî olarak, özellikle de Kudüs’ün baü kısmının merkezinde
6 Hashimshoni ve d., Masterplan 1968.

Jeolojik olarak, “Kudüs Taşı” olarak bahsedilen taş Turoniyen dönemine ait yerli Kre-
tase ve Tersiyer kayalardan gelmekte ve birincil olarak kireç taşı ve dolomitten, bazen
KUDÜ S: K U T S A L ŞE H İR 'İ T A Ş L A Ş T IR M A K 51
geçerliğim sürdürmüştü. Ancak yasa, mimarlar ve planlamacıların gözünde

giderek daha da tartışmalı bir hâl aldığından, özellikle de yerel yönetim
dâhilindeki alanların çevre bölgelerinde her zaman katı bir şekilde uygu
lanmadı. 1968 nazım planı, taş kullanım ına ilişkin yerel yasanın daha da
sıkılaştuılm ası ve şehre katılan alanın etrafının taşlarla örülmesini destek
liyordu. Yerel yasamn gücünün vurgulanması ve pekiştirilmesiyle de taş
kaplama, tarihî şehir merkezinden uzakta kalan yerlerde yeni inşa edilmiş
yapıların hakikiliğini tasdik ederek, birbirine benzeşmeyen kentsel parça
lara ortak bir özellik katm ak ve onların şehrin organik birer parçası ola
rak görünmesine yardım etm ek için kullanıldı. 1968 nazım planı, “bu ta
şın yansıttığı görsel izlenimin değeri”nin, taşın “bizim kolektif hafızamıza
yerleşmiş olan diğer hisleri canlandırarak zihnimizde antik kutsal şehir
Kudüs ile [yeni inşaların bağlamı dâhilinde] güçlü bağlantılar kurmamızı
sağlayan duygusal m esajlar” taşımasında yattığım dile getiriyordu.8
Storrs'un "Medusa bakışı"
9 Aralık 1917 tarihinde, Osmanlı ordusunun, etrafı sanlan ve ikmal

yollan kapatılan Kudüs tüm enleri, İngiliz basınında m odem bir haçlı se
feri olarak kutlanan bir muharebede General Sör Edmund Allenby li
derliğindeki M üttefik kuvvederine teslim oldu.9 Bundan üç hafta sonra,
İngiliz ordusuna bağh politik bir ataşe olan Albay Ronald Storrs, Kudüs’e
askeri belediye başkanı olarak atandı. Storrs, Yahudilerin kendi toprakla
rına geri dönüşünü, günahtan arınma ve tarihsel adaleti beraberinde geti
ren bir eylem olarak görüyordu. Kendisi sonradan bu Siyonist projenin,
“potansiyel olarak düşman olan bir Arabizm denizinde İngiltere için ‘kü
çük ve sadık bir Yahudi Ulster’ oluşturmakta” olduğunu yazmıştı.10 Storrs,
Kudüs’e, Avrupa’ya özgü bir mefhum un dindar-Şarkiyatçı perspektifin
den bakıyordu ve kendi rolünü de Herodcu bir yaklaşımla bağlantık ola
rak, şehri inşa edenlerin yer aldığı uzun zincirin halkalarından biri ola
rak görüyordu. Osmanlı dönem inin sonlarına doğru Kudüs, farklı ulus
ve inançlara ait geniş ve çoğunlukla gösterişli yapılar barındıran kayda-
değer ölçüde kozm opolit bir şehir olm uş olsa da savaş, şehri son derece
de tebeşirden oluşmaktadır. Bu taşa özel karakterini veren yüzey dokusu, denizden

gelen karbonat tortularının bolluğundan kaynaklanır.
8 Hashimshoni ve diğerleri, Masterplan 1968, s. 13.
9 Allenby, Kudüs’e girdiği anda “bugün Haçlılar’ın savaşlarının tamamlandığı gündür”
demiş ve The Times gazetesi onun bu zaferini Aslan Yürekli Richard’m “En sonunda
hayalim gerçekleşti” yazısının üstünde Kudüs’e yukarıdan baktığı bir karikatürle kut
lamıştır. www.keepmedia.com
10 Ronald Storrs, Orientations, Londra: I. Nicholson & W atson, 1939, s. 405.
radikal bir dönüşüme uğratmıştı. Kudüs’ün savaş m ültecileri için bir va
rış noktası hâline gelmesiyle birlikte çamur, odun ve teneke ile inşa edil
miş yapılar çoğalmaya başladı. İngiliz yönetim i için, acil ilgilenilm esi ge
reken kentsel sorun, şehrin “parazitik... din adamları, bekçiler, keşişler,
misyonerler, dindar kadınlar, katipler, avukatlar ve ayak takımından olu
şan nüfusu” idi. Yahudi M ahallesi’nden, “güney-doğu Avrupa’daki şe
hirlerin son derece pis ve nahoş çirkinliği ve uyumsuzluğuna” sahip bir
getto olarak bahsediliyordu.11 Aynca onlarca yıl boyunca şehir duvarla
rının dışına dökülmüş olan atıklar, burada yapay bir topoğrafinin oluş
masına neden olmuştu.
[Resim 10: Kudüs'te bir bina 1967-72: Film kareleri, Konut ve İnşaat Bakanlığı]
Şehrin “aşın kalabalıklığı ve çirkinliği”ne bir çözüm getirmeye kararlı

olan Storrs, İskenderiyeli İngiliz şehir m ühendisi W illiam H. M cLean’i
yeniden geliştirme planı hazırlaması için şehre davet etti. McLean, Kudüs’e
1918 yılının Mart ayında vardı ve iki hafta sonunda yüksek zeminlerden
11
Charles Robert Ashbee (editör), Jerusalem 1918-1920 Being the Recorâs o f the Pro-
Jerusalem Council durirıg the First Tvvo Years o f the Civil Administration, Londra: Joh n
Murray, 1924, s. 33-39.
görülebilen çanlar da dâhil olm ak üzere Eski Şehir içinde bulunan tüm
yeni yapıların “taş kullanılarak inşa edilmesi ve taşla kaplanması”m öne
ren bir başlangıç raporunu askerî idareye sundu.12 Dahası, M cLearîe göre
yerel yönetim , binlerce ağacın dikileceği yüzük şeklinde bir park için yer
açm ak amacıyla Eski Şehir duvarının dış sınırlarının bitişiğindeki tüm
çöpleri ve “harap binalar”ı ortadan kaldırmalıydı. Eski Şehir’in, bu yeşil
park arazisinin merkezinde yer alması sağlanarak kıym etli bir taş, Eski
Ahit’le ilişkili, sergilenebilecek, yaşayan bir arkeolojinin eseri olarak su
nulması planlanm ışa. 8 Nisan 1918 tarihinde, McLean’in şehri terk etme
sinden bir hafta sonra Storrs, Eski Şehir’in içinde ve çevresinde sürmekte
olan tüm inşaatların dondurulduğunu bildirdi. Ardından Storrs sıva, ça
mur, çadır bezi ya da oluklu demirin yapı malzemeleri olarak kullanılma
sını yasaklayarak Eski Şehir’in etrafındaki alana inşa edilen yeni binalar,
ilave yapılar ve çatılarda sadece yerel kireç taşının kullanılacağım belirt
t i . 1 3 Kendisi daha sonra Kahire’deki görevi sırasında tanıştığı, İngiliz Arts
and Crafts [Sanat ve El Sanatları] akımına bağlı bir m im ar ve “sömür
geci bölgeselcilik’in önde gelen destekçilerinden biri olan Charles Robert
Ashbee’yi, 1919 yılında şehrin korunm ası ve M cLearîin plamna uygun
olarak inşa edilmesini denedem ek amacıyla düşünülen ve yeni kurulan
Kudüs Yanlıları Dem eği’nin yöneticisi olması için şehre davet etti.
Storrs’a göre taş, Eski Ahit geleneğini somutlaştırıyordu. “Kudüs, ger
çek anlamda kaya üstüne kurulm uş bir şehirdir. Kesildiğinde yumuşak
olan, fakat kuruduğunda sertleşen bu kayadan, üç bin yıldır, zaman içinde
hava koşullarının etkisiyle mavi-gri ve kehribar sarısı bir renk alan açık
beyaz renkli bir taş çıkarılm aktadır ve bu taşla inşa edilen sağlam duvar
lar, sivri uçlu beşik kem erler yüzyıllar boyunca antik ve kutsanmış bir
geleneği korum uştur.”14 Taş kullanımıyla ilgili düzenleme, doğululaştınl-
mış yerelliğin bir imgesini kuvvedendirme çabasını içerm esine rağmen,
aynı zamanda yeni inşa edilen yapıların mali değerini de, yalnızca zen
ginlerin, İngiliz yetkililerin ve büyük denizaşırı örgüderin gücünün yete
ceği bir m iktara taşım ıştı; dolayısıyla çelişkili olarak bu düzenleme, yapı
masraflarım Kudüs’ün yerel nüfusunun ahm gücünün ötesine götürerek,
şehrin kendisine ait olduğu kabul edilen bölgesel el sanatları ve mimari
ile birlikte şehrin yerelliğini de bozdu.
12 W îlliam H. McLean, City o f Jerusalem - Town Planning Scheme, Explarıatory Note, 1918.
Ayrıca bkz. Henry Kendal tarafından yazılmış olan Jeruscdem: the City Plan. Preser-
vation and Development During the British Mandate 1918-1948 adlı eserdeki McLean
planı incelem esi, Londra: HMSO, 1948.
13 McLean, Town Planning Scheme, s. 20.
14 Storrs, Orientations, s. 44.
M cL e a riin p lan ı ve S to rrs’u n taşla ilg ili y ö n etm eliğ in in h ed efi, E sk i Şeh ri
k e n d isin i çev reley en alan lard an iz o le e tm e k v e fa rk lıla ştırm a k o lm u ş
o lsa da, Sto rrs’u n K udüs’ü terk ed işin d en o n y ıl so n ra, 1 9 3 6 Y ılı Şeh ir
Planlam a Yasası’nd a b u y ö n etm elik y erel y ö n etim b ö lg esin in tü m ü n e ve
daha ö n em lisi, E sk i Ş eh ir d u v arların ın ö tesin d ek i alan a h ızla yayılm akta
o lan y en i m ah allelere u y g u lan ab ilecek şek ild e g en işletilm işti. Bu yasa d e
ğişikliği, duvarların dışında da aynı m im ari k atılığ ı talep ed erek daha dışa
rıda y er alan m ah allelerin şeh rin g örsel k arak terin e d ah il olm asın a olan ak
tan ıd ı.15 K udüs’ü n yayılarak g en işlem esi g eçm işte 1 9 2 0 ’li y ılların g ö receli
ek o n o m ik can lılığ ı ve yapı tek n o lo jisin d ek i g elişm eler sayesin d e h ızlan
m ıştı. B eto n te k n o lo jisin in ilerlem esi ve b e to n y ap ıların daha u cu z, eri
şileb ilir ve e tk ili b ir h âle g elm esiyle b irlik te , A sh bee ve S to rrs tarafınd an
K udüs Y anlıları D em eğ i aracılığıyla d estek len en , g elen ek sel taş inşasını
vurgulayan A rts an d C rafts [San at ve E l San atları] gelen eğ i, şe h ir p lan la
m acıları ve m ü teah h id er tarafın d an topa tu tu ld u . İk in ci D ünya Savaşı ve
İn g iliz M and ası d ö n em in in so n u n a doğru şeh rin g elişm esin i talep ed en
baskılar, taş y ö n etm eliğ in d e, g örü n ü rd e k ü çü k b ir m etin sel d eğ işikliğ in
tem sil ettiğ i b ir tavize y o l açtı. B ir ö n ce k i 1 9 3 6 Y ılı Yasası “tü m b in ala
rın d ış d u v arların ın taş ile inşa edilm esi”n i talep ed erk en , 1 9 4 4 y ılın ın
n azım p lan ı, y aln ızca “ev lerin d ış du varları ve k o lo n la rı ile b ir y o lu n b i
tişiğind e o lan h er d u v an n y ü zü n ü n doğal, kare şe k li v erilm iş taşlar ile
kap lan m asın ı talep ettiğ in d e, zaten u ygu lanm akta o lan p ratik leri onay
lam ıştı [vurgu b e n im d ir].16 B u yasa d eğ işik liğ i, taşın ro lü n ü yapı m al
zem esin d en kap lam a m alzem esin e düşürdü. T aş, y en i in şaaü a E sk i Şe
h ir arasınd a g ö rsel b irlik olu ştu rm aya yarayan ve b ö y lece yerel y ö n etim
sın ırların ı g örsel o larak d oğru layan, y a p ıştın lab ilir b ir öge h âlin e geld i;
h erh an gi b ir b in a taştan y ap ılm ış g ib i görü n d ü ğü nd e, K udüs şe h rin in b ir
parçası o larak algılanıyord u . *
15 Kudüs Bölgesi İnşaat ve Şehir Planlama Komisyonu, Şehir Planlama Yasası, 1936.
İngiliz Mandası dönemine gelindiğinde gelenekselci ve m odem ist gelenekler arasın
daki çelişkiler modemizmle oryantalizmin özelliklerini birleştiren bir mimari tarz
(bu tarzın en iyi örnekleri Erich Mendelsohn’un Filistin’deki eserleridir) ile çoktan
somutlaştırılmıştı. Mendelsohn’a göre “Filistin... Arap dünyasının bir parçasını oluş
turmaktadır. Yahudinin Filistin’de karşılaştığı sorun, onun komşuları arasında nasıl
eşit bir mertebeye erişeceği, kendisinin ırk, dil ve karakterleri bakımından gerçek
ten ait olduğu gelecekteki bir Sami ulusunun bir hücresi hâline nasıl geleceği mese
lesidir.” Heinze-Greenbeıg tarafından yazılmış olan Architecture in Palestine adlı eser
den almdlanmıştır, New York: M onacelli Press, 1999. sayfalar 206-207. Ayrıca bkz.
Alona Nitzan-Shiftan, “Contested Zionism - Altemative Modemism: Erich Mendel-
sohn and the Tel Aviv Chug in Mandate Palestine”, Architectural History 39; 1996,
sayfalar 154-158.
16 Kudüs Şehir Planlama Yasası, 1936; ve Kudüs şehir planlama haritası taslağı [değişik
lik] , 1944. Aynca bkz. Arthur Kutcher tarafından yazılmış olan The New Jerusalem, Plan-
ning and Politics adlı eserdeki inceleme, Londra: Thames and Hudson, 1973, s. 51-54.
KUDÜ S: K U T SA L ŞE H İR 'İ T A Ş L A Ş T IR M A K 55
Yılların geçmesiyle birlikte taş katmam inceldi. Manda döneminin baş

langıcında ve “Arts and Crafts” akım ının ilkelerinin uygulanmaya baş
lanm asının ardından taş, birincil olarak bir yapı malzemesi olarak kul
lanılıyor ve duvarlar büyük ve sert taş bloklardan yapılıyordu. 1930’lu
yıllardan itibaren taş ve betonu birlikte kullanan kanşık bir inşa tekniği
daha yaygınlaşa ve daha ince - 2 0 cm kalınlığında- bir taş katmam bina
nın yapısal m antığının bir parçası hâline gelerek güçlendirilmiş beton ile
birlikte inşa yükünün bir kısm ını taşımaya başladı. Yalnızca bir kaplama
malzemesi olarak taş, daha da incelerek artık binanın yapısal bir kısm ını
oluşturmamaya başlamıştır. Bugün İsrail Yapı Standartlan, sadece 6 cm
kalınlığındaki kesik taş katm anlanna izin vermektedir.
1 9 4 8 savaşında K udüs, Ü rdün K rallığı ile İsrail devleti arasında
paylaştırılmış ve Ürdün Krallığı, Eski Şehir ile şehrin doğudaki mahalle
leri üzerinde eksiksiz bir denetim elde etmişti. Ürdün yönetim i altında,
ülkenin başkenti Amman ile rekabet etm esini önlem ek amacıyla boyutu
kasıtlı olarak kısıtlanan şehirde 1944 nazım planı hâlâ geçerliliğim ta
mamen korumaya devam ediyordu. Plamn orijinal m im an olan İngiliz
Henry Kendall, planı 1964 yılında güncelledi ve artık Ürdün’ün yoğun
ve sağlam bir parçası olan şehrin her yerinde yapıların taş ile kaplanma
sına ilişkin yerel yasanın uygulanmaya devam etm esini sağladı. Paylaş
tırma hadannın öbür tarafında, Kudüs’ün 1955 yılında belirlenen plan
lama kanunları, 1967 savaşma kadar şehrin İsrail’e ait olan kısm ım taş
kullanım ının çeşidi derecelerde gerekli olduğu halkalara ayırmıştı.17 Mer
kezde ise binaların gözle görülür olan her yüzeyinde taş kaplamanın geniş
ölçüde kullanılm ası bir zorunluluk olmaya devam etmişti. Merkez dışına
doğru ikinci halkada bu gerekliliğin daha esnek hâle gelmesinin sonu
cunda başka türlü malzemelerin çeşidi derecelerde kullanılmasına izin
verilirken, m erkezin en dışında yer alan ve endüstriyel alanları içinde ba
rındıran halkada taş kullanma gerekliliği tamamen ortadan kaldırılmıştı.
1967 sonrası dönemde bu m antık etkili bir şekilde tersine çevrildi. Ta
şın çeşidi malzemeler ile karıştırılarak kullanılmasına yönelik talep, ye
rini genişlemiş olan yerel yönetim alanımn her yerinde taş kaplamanın
m üm kün olan en katı şekilde uygulanmasını talep eden birleştirici bir
yönetmeliğe bıraktı. Yeni inşa edilen yapıların büyük bir kısm ının bu dö
nemde şehrin dış kısımlarında olmasından dolayı, hiçbir zaman tarihsel
olarak Kudüs’ün bir parçası olmayan uzaktaki Batı Şeria tepe doruklan
şimdi şehre m enfaatçi bir şekilde yeni inşa alanlan olarak katılarak taş
kaplama yasasının en katı şekilde uygulanmasını gerektiren yasal sınır
lara! içine düşürülmüştü.
17
1955’te İsrail tarafından oluşturulan Kudüs nazım planında yer alan Plan No. 64.
Ancak bu kez, yeni Yahudi mahallelerindeki konut projelerini taşla

kaplama talebi İsrailli planlam acıların direnişi ile karşılaştı. Gerçekten de
iki politik değerlendirme, bu konuda görünüşte kafa kafaya çarpışmıştı.
Hükümet politikasını uygulayan Konut Bakanlığı, İsrail’in ilhak edilmiş
alanın tümüne ilişkin taleplerini destekleyebilmek için yeni yapıların şe
hir merkezinden m üm kün olduğunca uzak yerlere m üm kün olduğunca
hızlı bir şekilde inşa edilmesini teşvik etm ek istiyordu. Hızlı inşaat, bu
nun ucuz malzemelerle yapılacağı anlamına geliyordu ve böyle bir eylem
planında yapıların pahalı taşlarla kaplanması zorunluluğu pek hoş kar
şılanmadı. Bunun alternatifi olan politik-estetik değerlendirme ise, daha
küçük ve yoğun bir şehir isteyen, buna ek olarak taş kaplamanın kulla
nılm asını talep ederek yeni m ahallelerin organik bir bütünün parçalan
olarak görünmesini arzu eden belediye başkam Kollek ve onun Fiziksel
Planlama Başkan Yardımcısı olan tarihçi M eron Benvenisti tarafından su
nuldu.18 Yoğun hüküm et baskısıyla yüz yüze gelen yerel yönetim , yeni
mahallelerin konum u ve boyutuna karar veremez olmuştu. Dahası, Ku
düs planlama departmanının ve hatta belediye başkanı Kollek’in, bizzat
taş kaplamaya yapılan fazladan yaünm lann, on yık biraz aşan bir süre
içerisinde boya ve diğer bakım masraflarından yapılan tasarruflarla ya
vaş yavaş telafi olunacağı konusunda ısrar etm esine rağmen, kısa vadeli
harcamaların kısılm ası için baskı altında olan planlam acılar bu yerel ya
sanın daha gevşek bir hâle getirilmesinde ısrar ettiler.19 Yerel yönetim in
yetki alanına bağh olarak bu yerel yasa gevşetilmedi, ancak planlam acı
lara tuhaf olmasına rağmen önem li bir şeyi açığa çıkaran bir ayrıcalık ve
rildi: taş kaplamanın, bina kılıfından da öteye uzatılmasına izin verildi.
Bunun halka açık bir yola doğru çıkıntı yaptığı yerlerde bir “kam u” hiz
meti gören taş katmam, kamusal alanın ince bir bandım işgal edebiliyordu.
Taş kaplama zorunluluğuna yapılan itirazların arkasında başka sebep
ler de vardı. M odem ist geleneklerle yetiştirilen İsrailli mimarlar için taş
kaplama, onların “malzeme dürüstlüğü”ne olan inançlarına ve kendilerine
miras kalan, işlev ile strüktürün, bir binanın organizasyonel mantığı ve dış
görünümünü belirlem esi gerektiğini savunan, kabul görmüş bilgeliğe ay
la n geliyordu. Bu mimarlar, taş kaplamayı kültürel olarak çökm ekte olan
hoş görünüşlü bir örtü olarak gördüler. Belediyeye bağh planlam acılar ve
mimarlar arasındaki, taş kaplamanın kullanım ına dair tartışmalar, diğer
biçim sel ve teknik m eselelerle de yalandan ilişkiliydi: bunlar, farklı farklı
dönemlerde, taş kaplama ile brüt beton arasındaki ilişki, taş kaplamanın
18 Kutcher, The Nevv Jerusalem, s. 91.

19 Elli Wohlgelnerter, “Follow the cobblestone road”, Jerusalem Post, 10 Haziran 1998.
çok katlı binaların üst katlarına uygulanmasının manüğı ve ofis binala

rında taşla cam arasındaki doğru bağlantının kurulmasına odaklanıyordu.
Bu tartışmalara cevaben çeşidi kaplama detayları ve inşa m etotlan oluş
turuldu. Bazı kaplama unsurları, sağlam taş yapılatın görünümünü tak
lit etmeye yönelikti. Kaplama, kalınlığım ve böylece de doğasım binaların
köşelerinde belli eder; genelde bir m im arın, bir binanın inşasında kapla
m anın ya da taş blokların kullanılıp kullanılmadığını anlaması için bina
nın köşesini incelem esi yeterli olur. Bu nedenle köşe mimarisi Kudüs’te
hızla bir saplanü hâline geldi ve özel bir m imari ayrıntı - “Dastor Taşı”,
9 0 derecelik, “L ” şeklinde bir kesiti olan içi boş bir ta ş- binaların köşe
lerine yerleştirilerek, kaplama binaların, taş binalardan ayırt edilmesini
imkânsız kıldı. Bazı kaplama detayları, hakiki taş binalan taklit etmek
üzere tasarlanmışken, diğer detaylar da bakan kişinin, taşın yalnızca ya
pısal bir şey olduğunu anladığından em in olacak şekilde geliştirilm işti.20
1968 Kudüs nazım planı, bu mimari ayrıntılara değiniyordu ve taş kap
lamanın sıkı bir şekilde uygulanmaya devam etmesini sağlama arayışında
olanların yamnda kararlılıkla yer alarak taş kaplamanın kullanılmasına
dair tartışm alan ima ediyordu. “Taş kullanılarak yapılan inşaatların işlev
ve değeri, sadece bir binanın inşasında kullanılan yöntem i binanın gö
rünümüyle ifşa etme çabasında olan bir m imari değere göre değil, aynı
zamanda binalan, şehrin görüntüsüne ilişkin duygusal m esajların taşıyı
cısı olarak gören bir kültürel değere göre ölçülmelidir. [Fazladan] inşaat
masrafım bu kültürel değere karşı tartmamız gerekmektedir... bu, bugün
bile, şehrin görünüşünü som utlaşüran bir malzeme olarak taşın, bina-
lann yüzeyim kaplamak için kullanılmaya devam edilm esinin gereklili
ğini haklı çıkarmaktadır.”21 Kireç taşı kullanılarak yapılan basit bir kap
lamalım bu gibi yan-dinî bir mistisizm ile aşılanması, “Kudüs Taşı”nm ,
yerel üreticilerden birinin satış broşüründe “Kudüs’ün kutsal dağların
dan oyulmuş kıym edi bir taş... harika bir doğa şaheseri” ya da İsrailli bir
20 M endelsohriun, binalarına, aralarında kubbelerin de yer aldığı çeşitli oryantal mo

tifler katmayı tercih etmesine rağmen, Kudüs’te 1934 ila 1939 arasında inşa edilen
Hadassah-İbrani Üniversitesi tıp merkezi bina kompleksinde taş kaplama yöntemi
nin uygulanma biçim i, meydan okuyucu bir je st niteliğindeydi. Geleneksel inşaat
larda kullanılan taşın türünden görsel olarak farklı olan kireçtaşmdan yapılmış, ci
lalanmış fayanslar, kaplamanın taş bloklarla karıştırılmasını önlemek amacıyla yatay
değil dikey olarak dizilmiştir. Bu bina, taş kaplama yasasının “yaratıcı bir şekilde al
tılım oyulması”m hedefleyen bir mimari modayı başlatan yapı olmuştur. Bu binanın
yaptığı etkinin en iyi örneği, Hainz Rau tarafından tasarlanan ve açılışı 1963 yılında
yapılan İbrani Birliği Koleji Binası’dır. Bu binanın cephesi, modüler taş blokları di
key şerifler hâlinde dizilerek kaplanmıştır.
21 Hashimshoni ve d. Masterplan 1968.
58 O YU K T O P R A K L A R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
mimari eleştirm en tarafından “dokusuna yirm inci yüzyılın imzası henüz

kazınmamış olan, insanoğlunun, yalnızca büyük ve ebedî bir yaşam dön-
güsünde yer alan ufak bir ayrıntı olduğunu, duygusal olarak bize hatır
latan” bir elem ent olarak tarif edildiği bir ortamda neredeyse hiç şaşır
tıcı değildir.22
Gerçekten de, Ronald Storrs’dan, 1967 sonrası Kudüs’ün İsrailli plan
lamacılarına kadar birbiri ardından şehrin inşasına katkıda bulunan bir
çok kişi için taş, sadece yerin dünyevi doğasını değil, aynı zamanda bir
ruhanilik ve hatta kutsallık hissim de som utlaştırm ıştı. Kudüs, içinde
barındırdığı çeşitli dinî gelenekler sayesinde hakikaten de bir dizi kut
sal mekân içeren bir şehir ya da geçm işte kutsal olaylann meydana gel
diği bir yerden çok daha fazlası olarak algılanır; Kudüs, bütününde, kut
sal bir şehir olarak algılanır.23 Şehrin kendisi kutsal olarak algılandığında
ve şehrin sınırlan sürekli olarak değişen politik hedeflere uygun olarak
esnek bir şekilde yeniden çizildiğinde, kutsallık kaçınılm az olarak bir
planlama meselesi hâline gelir. Yerel yönetim alammn eriştiği yerler aynı
zamanda kutsal olarak anlaşılan bir alanın sınm m belirlediğinden, taş
cepheler nerede uygulandıysa Kudüs’ün kutsallığı oraya sıçramıştır. Bu
nunla birlikte kutsallık, M eron Benvenisti’nin de açıkladığı gibi son de
rece güçlü bir politik tanımdır, çünkü “şehrin yerel yönetim sınırlarının
içinde bulunan tüm bölgeler [İsrail devletinin bir parçasını oluşturan]
din kurumu tarafından “Kutsal Şehir” olarak görülmektedir. Ve bu, belli
bir alanın Kutsal Şehir’in bir parçası olarak adlandınldığı andan itibaren,
Kudüs’ün, Yahudiler ile Yahudilerin kutsal şehri arasındaki manevi bağ
ların güçlendirilmesi gibi tek bir amaç taşıyan dinî yasalarının uygulan
dığı bölgeye dâhil olduğundan pek önemsiz bir mesele değildir.”24 Tıpkı
Medusa bakışı gibi Storrs’un yerel yasası, Kudüs’ün planlamacıları tara
fından yeni mahallelerdeki tüm yapılan taşlaştırmak için kullanılm ıştı:
alışveriş merkezleri ve çocuk yuvalan, toplum merkezleri ve sinagoglar,
ofis binalan, elektrikli röle istasyonlan, spor salonlan ve en önem lisi ko
nutlar. Böylece şehrin tarihsel sınırlan dışındaki uzak yerlere yerleştirilen
banliyö mahalleleri, şehrin genel kutsal kimliğiyle aşılandı.
Ancak bu mimari/optik manipülasyonlar her zaman ikna edici değildi.
İsrail parlamentosunun iyi bilinen Filistinli üyesi Azmi Bişara, alaycı bir
gözlemde bulundu: “Sadece Kudüs’te, bir tek bu kayalardan çıkanlan
22 Yosef Sharon, The Supreme Court Building, Kudüs: Yad Hanadiv, Rothschild Vakfı,
1993, s. 94.
23 Meron Benvenisti, City o f Stone, The Hidden History o f Jerusalem , Berkeley ve Los An
geles: University o f Califomia Press, 1996, s. 147.
24
Aynı eserde, s. 147.
[Resim 11,12: Yukarıda: Fransız Tepesindeki Yahudi mahallesi. Altta: Doğu Talpiyot
mahallesi, 19701i yıllann başı. Resimler IPnin izniyle kullanılmaktadır]2
5
25 Azmi Bishara, Checkpoints, Fragments o f a Story, M ichael Goggenheimer (çeviri), Tel

Aviv: Babel, 2006, s. 14. Şehir planlamacıları ve çok sayıda mimari eleştirmen, bu ye
rel yasada temsil edilen ayırt edici özellik ve karakteristiklerin bazılarına dikkat çe
kerek genelde bu yasanın mimari canavarlıkların çirkinliğini hafifletmedeki etkinli
ğini kabul etmek zorunda kalmıştır. Bu bağlamda, yakın geçmişte taş kaplama yasası,
Frank Gehry’nin “Hoşgörü Müzesi” için hazırladığı tasarımda hevesli bir şekilde be
nimsenmiştir. Bu, Simon W iesenthal Merkezi tarafından girişilen sannsal bir proje
dir ve hoşgörünün yalnızca müzelerde yer alabileceği bir şehirde hayata geçirilmiştir.
Bu bina, ilginç bir şekilde eskiden bir Müslüman mezarlığının bulunduğu bir alana
konum landınlm ıştır ve Gehry’nin kişisel favorisi olan titanyum kaplamayı taşla kap
lanmış devasa bir duvar ile birleştirmektedir.
[Resim 13: Gilo'daki Konut Kümesi, 1972 (Mim ar Salo Herşman). Resim IPnin izniyle
kullanılmaktadır]
Mimari Dönüşümler
Kudüs taşı yasası, doksan yıllık tarihi boyunca farklı m imari dönem,
tarz ve modalar bağlanımda uygulanmıştı. Bu yerel yasarım özellikleri,
bunlardan herhangi birine özgü olmadığı için, bu farklı türden bağlam-
lar dâhilinde bugüne kadar farklı şekillerde kavrandı ve uygulandı. Taş,
sömürgeci bölgeselciliğin “geleneksel” bağlanımda talep edildi ve uygu
landı, m odem akım ın “uluslararası tarzı”nda olan binaların, otellerin ve
yüksek binaların, hüküm et binalarının, tiyatroların, alışveriş merkezleri

ve toplum m erkezlerinin yüzeylerinin kaplanmasında kullanıldı. Taş aynı
zamanda, 1967 sonrası savaş dönem inin konut patlamasına denk gele
cek şekilde şehirde kendini iyice göstermeye başlayan postm odem mi
m arinin tarihselci bağlamının oluşturulmasında merkezî bir öge oldu.
Yeni nesilden iki İsrailli eleştirel m im arlık tarihçisi -Z v i Efrat26 ve
Alona N itzan-Shiftan27- ayrı ayn, 1967 yılının, İsrail m im arisinde bi-
çem sel bir geçiş sürecinin doruk noktasına damgasını vurduğunu gös
terdiler. İsrail’de mimari uygulamanın yeniden tanımlanmasına yardımcı
olan, birincil olarak Kudüs’ün içinde ve çevresindeki devlet konut pro
jeleriydi. Yeni yeni ortaya çıkm akta olan tarz, İsrailli mimarların mima
riyi “doğululaştırma”ya yönelik geçmiş girişim lerinin devamı niteliğinde
olmasına rağmen, 1967 savaşı sonrası dönem dünya çapında, mimari
nin gelişiminde gözlemlenen bir belirsizlik ve kargaşa anma denk geldi.
1960’lı yılların son bulmaya başlamasıyla birlikte m odem akımın öğreti
leri sorgulanmaya başlandı. Planlama ve mimarinin öncülerinin yapmaya
çalıştığı, m odem akım ın “basit” faydacı mantığından uzaklaşıp tasarıma,
kentsel tarihe yönelik yeniden uyandırılmış bir takıntı ile tekrar hayat
vererek m im arinin dilini sem bolik, iletişim sel ve göstergebilimsel içerik
ile doldurmaktı. Dönem in mimarisi, “konut” yerine “yerleşim ” düşünce
sini destekleyen ve “ev”i, insanı gittikçe yabancılaştıran m odem dünya
nın ilacı olarak seslendiren bir tutkuyla, “yer”, “bölge” ve “tarihsel şehir”e
kara sevda ile bağlanmaya başladı.28 Yeni ortaya çıkmaya başlayan bu far-
kındalıklar adına “postm odem izm ”in denen genel bir term inolojinin ça
tısı alünda dünyaya yayıldı. Bu bağlamda Kudüs’ün, uluslararası bir ca-
use celtbre [ünlü dava] hâline gelmiş olması şaşırtıcı değildir.
Belediye Başkanı Kollek, Kudüs’teki planlama ve inşa işlemlerinin do
ğal olarak beraberinde getirdiği karm aşık meselelerle başa çıkarken yar
dım almak için, 1968 yılında şehrin restorasyon ve gelişimine dair yerel
yönetim planlarının gözden geçirilm esi ve bu planlara yönelik tavsiyeler
alınm ası amacıyla kum lan ve her iki yılda bir toplanacak olan Kudüs
26 Zvi Efrat, The Israeli Project, Israeli Planning and Construction 1948-1973, Tel Aviv: Tel
Aviv Museum o f Art, 2000 (sergi olarak) ve 2005 (katalog olarak).
27 Alona Nitzan-Shiftan, “Seizing Locality injerusalem ”, Nezar AlSayyad’ın editörlüğünü
yaptığı The End o f Tradition? adlı eserde, Londra ve New York: Routledge, 2004, s.
231-255.
28 Bu dönüşümün ana kuramsal referansı, çelişkili bir şekilde Martin Heidegger’in eser
leri olmuştur. Konuyla en alakalı olan m etin Poetry, Language, Thought adlı eserdeki
“Building Dwelling Thinking” adlı bölümdür, Albert Hofetadter (çeviri), New York:
Harper Colophon Books, 1971. Bkz. bu m eselenin Nitzan-Shiftan tarafından yazıl
mış olan “Seizing Locality” adb metinde ele alınış biçim i, s. 238.
Komitesi’nin açılışım yaptı. Kendisini, aydınlanmış bir hüküm dar ola

rak tasvir edebilecek entelektüeller ile çevrili olmayı seven Viyanalı li
beral Kollek, bunu şu şekilde anımsıyordu: “Şehrin birleşm esinin he
men ardından buraya dünyanm en iyi zekâlarından oluşan 3 0 ya da 4 0
kişilik bir grubu, ne yapmamız gerektiği konusunda bize danışm anlık
yapmaları için buraya davet ettim ...”29 Danışma Kom itesi mimarlar Lo-
uis Kahn, Isamu Noguchi ve Christopher Alexander, m imari eleştirm en
Bruno Zevi, Amerikalı teknoloji ve kent tarihçisi Lewis Mumford ve fi
lozof Isaiah Berlin’in de dahil olduğu önde gelen uluslararası mimarları,
kent planlam acılarım , ilahiyatçıları, tarihçileri ve akadem isyenleri içe
riyordu. 1968 plam, Kudüs Kom itesi’ne Aralık 1970’te gerçekleştirilen
ikinci toplantıda sunuldu. Kudüs Kom itesi’nin tutkulu akademik tartış
maları hiçbir zaman yerel yönetim planının politik boyutunu, İsrail’in
şehri kendi yönetim i altında kolonize ederek “birleştirm e”si sırasmda
kullandığı hak ve aklın ne olduğunu ya da bu süreçle birlikte Filistinli
lerin yerlerinden edilmesini konu edinerek bunlan sorgulamadı. Bunun
yerine kom ite, bu kolonizasyonun resmî ve mimari boyutunu tartıştı.30
İşgalin tarihi, işgalin getirdiği adaletsizlikten sorumlu olan, ya da en azın
dan bu adaletsizliği tatlandıran liberal “banşçı insanlar”la doludur. İşgal
bu kişiler olmadan gerçekleşemezdi.
Komitenin üyeleri, nazım planında ana hatlanyla belirtilen taş kaplama
kullanımım desteklemelerine rağmen, planın genel m odem ist önermesini
ve özellikle de şehrin tarihsel doğasım göz önünde bulundurmayı ihm al
etm esini reddetme konusunda hemfikirdiler. Nazım planının kendile
rine sunulmasının ardından, kom itenin bazı üyeleri öfkeye kapıldı, bazı-
lan da gerçek anlamıyla göz yaşlarına boğuldylar ve tarihi geçmiş bir m o-
dem ist gelişim planıyla şehrin “im ha edilm ek” üzere oluşunu derin bir
üzüntüyle karşıladılar. Ardından bu plan yerine, Kudüs’ün planlamacılan-
nm “[Kudüs’e] özel nitelikleri, şehrin gelişimine uzun vadede kılavuzluk
edecek üretken kaynaklara çevirm elerini” talep ettiler.31 Kom ite, yerel
yönetim i nihayet, 1968 nazım planında Eski Şehir’in yakınına inşa edil
mesi önerilen, üst geçitlerden oluşan yoğun bir sistem in kurulm asını ip
tal etmeye ikna edebildi. Ne var ki kom itenin esas endişesi Eski Şehir’in
kendisiydi, ancak burarım restorasyonuna ilişkin planlar üzerine yapılan
tavsiyelere el atmadan önce şehrin savaş zamanındaki tahribatına ve şeh
rin harabelerinin altından ne çıktığı üzerine birkaç söz söylem ek gerek.
29 Wohlgelnerter, “Follow the cobblestone road”.

30 Simone Ricca, Irıverting the Jewish City: The Reconstruction o f Jerusalem’s Jewish Quar-
terAfter 1967, Londra: IB Tauris, 2007, s. 150.
31 Kutcher, The New Jerusalem , s. 54, 87-89.
KU D Ü S: K U T S A L ŞE H İR 'İ T A Ş L A Ş T IR M A K 63
Kasten yıkım
10 Haziran 1967 akşamında İsrail ordusu, henüz ateşkes ilan edilmemişken
ve hâlâ savaşın kaldırdığı sis bulutunun almadayken, Eski Şehir’in güney
doğu kenarında, Ağlama Duvan’m n hem en önünde bulunan Mağripli-
ler (kuzey Afrikalı) Mahallesi’nin tümünü dümdüz ederek İşgal Edilmiş
Topraklardaki ilk kaydadeğer kentsel dönüşümü gerçekleştirdi. Bu imha
işlem ine, Yahudi M ahallesi ile Ağlama Duvan arasmda uzanacak devasa
bir plaza için yer açm ak amacıyla başlanmıştı. Ordu tarafından hükümet
ten gelen net bir em ir olmadan girişilen bu kentsel dönüşüm, ordunun
bu işgal edilmiş alandan geri çekilm ek gibi bir niyetinin olmadığım her
şeyden iyi kanıtlamaktadır. İşgal Edilm iş Topraklardın ilk askerî belediye
başkam olan ve sonradan İsrail’in altıncı cum hurbaşkanı seçilen İrlanda
doğumlu Haim Herzog, toplamda 125 evde yaşayan birkaç bin inşam ba
rındıran yoğun nüfuslu bu m ahallenin ortadan kaldırılmasından büyük
ölçüde kendisinin sorumlu olduğunu belirtm işti: “Ağlama Duvan”m zi
yaret ettiğimizde duvara bir tuvalet eklenm iş olduğunu gördük... bunu
duvardan ayırmaya karar verdikten sonra Ağlama Duvan’m n önündeki
alanın tümünü boşaltabileceğimiz sonucuna vardık... bu, bir daha hiç ya
kalayamayacağımız tarihi bir fırsattı... 14 Haziran tarihine denk gelen bir
sonraki Cuma gününde Şavuot Bayramı’nın kutlanacağını ve birçok insa
nın dua etm ek için buraya geleceğim biliyorduk... yıkım işlem lerinin bu
zamana kadar tamamlanması gerekiyordu.”32 Dünya Siyonist Organizas
yonu başkam Haim W eizmann, 1917d e Kudüs’ü işgal etmesinden bir
kaç ay sonra İngiliz ordusuna da aynı şeyi yapması için nafile bir şekilde
yalvarmıştı. Mağripliler Mahallesi’nin ayakta kalmasıyla birlikte Ağlama
Duvan’na girişler sadece küçük ve dolam baçlı bir geçit ile yapılıyordu ve
bu da Ağlama Duvan’nda dua etm ek için seyahat eden Yahudilerle bu
bölgede oturanlar arasında gerçekleşen birçok anlaşmazlığın odak nok
tası hâline gelmişti.
Mağripliler Mahallesi’nin tamamen yıkılm asının ardından ordu, 1948
savaşmdan kaçarak Yahudi M ahallesi’ne yerleşmiş olan 3 ,0 0 0 Filistinli
m ülteciyi bölgeden çıkarmaya başladı. Yahudi Mahallesi’nin batı kısm ı
önceden Mağripli Mahallesi’nin bitişiğinde yer alıyordu ve şimdi ortadan
kaldırılmış olan bu mahalle ile Ağlama Duvan arasındaki devasa yıkım
alanına yukandan bakıyordu. Yahudi Mahallesi, 1948’de Ürdün Lejyonu
tarafından kuşatılm ış ve m ahallenin yaklaşık 2 .0 0 0 kişilik nüfusu burayı
terk etm ek zorunda bırakılm ıştı. Bunun ardından Mahalle, İsrail egemen
liğine giren alanlardan kaçan Filistinli m ültecilerin vanş noktası hâline
32
Gazit’in The Carrot and the Stick adlı eserinden alıntılanmıştır, s. 53.
geldi. 1967 savaşından sonra hükümet, Yahudi Mahallesi’nde Yahudi ha

yatının yeniden canlandırılmasını istedi. Zorla yerlerinden edilen ilk grup,
eskiden sinagog olan binalarda yaşayan Filistinli m ültecilerden oluşan
seksen aileyi içeriyordu.33 Mahalle’nin geri kalan sakinleri -M üslüm anlar
ve Hıristiyanlar, Erm enilerin yanı sıra Filistin liler- İsrail Yüksek Adalet
Mahkemesi’nin geçit vermesinin ardından aşamalı olarak kovuldu. 1948
savaşından önce Mahalle’nin sınırlan geçirgendi ve boyudan kesin ola
rak belirlenemezdi. Hükümet, 1967 savaşından sonra Mahalle’nin geç
mişte kayda geçirilen boyudanndan daha geniş olan yaklaşık 9 hektarlık
bir araziyi temizledi. Savaşın bitm esinden iki ay sonra, 31 Ağustos’ta Eski
Şehir’in tamamı antik sit alanı ilan edildi ve arkeolojik bir incelem e ger-
çekleştirilene kadar hiçbir yapımn inşa edilmesine izin verilmedi. İçindeki
yaşam acımasızca boşaltılarak boyutu genişletilen Mahalle, şimdi yoğun
arkeolojik araştırmaların yapıldığı bir alan hâline gelmişti. Bundan üç yıl
sonra, 1971’de, Yahudi Mahallesi’nin restorasyon ve gelişimi için mimar
lık tarihçisi ve eleştirmen, Almanya doğumlu İngiliz Nikolaus Pevsner’in
desteğiyle bir şirket kuruldu.34
[Resim 14: Batı Duvarı Meydanının boşaltılışı, 1967.

Resim IPnin izniyle kullanılmaktadır.]
33 Tom Segev, Israel in 1967, Kudüs: Keter Books, 2005, s. 511.

34 Peter Bogud, “The Cardo - the Jew ish Street and the Habad Road”, Amiram Harlap’ın
editörlüğünü yaptığı Israel Builds adlı eserde, Kudüs: Konut ve İnşaat Bakanlığı, 1977,
A rkeoloji, yalnızca İsrail’in, Filistin’e ait topraklan işgal etm ek için

yapağı “geri dönüş”e bir bahane sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Fi-
lisünli yazar Nadia Abu El-H aj’ın da iddia etm iş olduğu gibi, İsrailli mi
marlar tarafından sağlam bir biçim kazanacak şekilde geliştirilebilecek,
tarihsel otantikliğin “ayakizi”ni tem in etti. Eski Ahit’e dayak arkeoloji,
Filistin’in yerel m im arisinin aslında köken bakım ından Yahudi olduğu
iddiasını onaylamak için kullanılm ıştır ve Nitzan-Shiftan’m da işaret et
m iş olduğu gibi, sonradan gelen Filistinlilerin değiştirerek kendilerine
mal ettikleri “İsraillilik”in, yerel ve “yerli” bir kültür olarak tanımlanma
sına olanak tanımıştır.33
Eski Ahit Arkeolojisi

Arkeoloji, İsrailli kim liğinin oluşumu için devletin kurulmasından bu
yana m erkezî önem taşımıştır. İsrail’in ilk başbakanı David Ben-Gurion,
otobiyografisinde Yahudilerin Filistin üzerindeki hakkının “temelinde...
insanın toprağı kendi elleriyle k azm asın ın 3536 yattığını iddia ettiğinde, Si-
yonistlerin toprak üzerindeki haklarını kanıtlayıp tem ellendirecek iki
pratiğe; tanm ve arkeolojiye gönderme yapmışü. Siyonizm, fazla aşina
olmadığı Filistin’in topraklannm büyük bir kısm ı üzerine sağlam bir şe
kilde kendisini yerleştirdikten sonra, Vadedilmiş Topraklar için giriştiği
dikey arayışı aşağıya doğru ilerleyerek sürdürdü. Filistin’in varolan pey
zajları, altında sakladığı, Eski Ahit’teki tarihi peyzajların, savaş alanlan-
nm , İsrail yerleşim leri ve ibadet m ekânlarının kazılarak açığa çıkanlabi-
leceği m odem bir örtü olarak görülüyordu. Arkeolojiye yüklenen ulusal
rol, gözle görülen katmam kaldırarak antik İsrail peyzajım ve bununla
birlikte Yahudilerin m ülkiyetinin kanıtım ortaya çıkarm akti. Böylelikle
toprağın akında yer alan katman, ulusal bir anıta benzeyen paralel bir
coğrafya olarak algılanarak, atalardan miras kalan kutsal topraklara ya
pılan bir geri dönüş olarak ileri sürülebilecek yeni bir kolonizasyon için
bir bahane sağladı. Arkeoloji, yüzey arazisinin yemden düzenlenmesine
daha da hareket kazandırdı. Siyonizm’in tarihi boyunca yeni köyler, ka
sabalar ve yerleşimler, İbraniler ile ilişkili bir geçmişe sahip olduğundan
şüphelenilen alanların Eski Ahit’te geçen adlannı alıp bu alanların bitişi
ğine ya da üzerine (gerçek anlamda) kurulmuştu.37 Gerçekten de toprağın
35 Nitzan-Shiftan, “Seizing Locality”, s. 241-242.

36 David Ben-Gurion, Recollections, New York: McDonald & Co., 1970, s. 70.
37 Devletin kurulmasının hem en ardından David Ben-Gurion, hükümete bağlı Adlan
dırma Komitesi’ne ülkenin İbranice isim lerin kullanım ı yoluyla “Yahudileşmesi”ni
sağlama görevini vermiştir. Bkz. Meron Benvenisti, Sacred Landscape; The Buried His-
tory o f the Holy Land Since 1948, Berkeley ve Los Angeles: University o f Califomia
66 I O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
yalnızca birkaç metre altında, yüzeyi kısm i olarak silinm iş bir parşömeni
andıran, kültür ve yaşamların, savaş ve imhaya dair anlatım ların üst üste
gelmesiyle oluşmuş kronolojik bir yığın olan 5.000 yıllık enkaz, toprak ve
taş tarafından sıkıştırılm ış bir şekilde durmaktadır. Araştırmalarında Eski
Ahit’i konu alan İsrailli arkeologlar, dikkaderini yakın geçm işteki, Mişna
ile ilişkili yorumsal dinî çalışmalarda bahsedilen döneme yönelterek, ge
nelde Eski Ahit’te sözü geçen zaman dilimini ve İsa’nın doğumundan son
raki ilk dört yüzyılı kapsayan Bronz ve Demir Çağlan’m n daha derinde
kalan seviyeleriyle ilgilendiler.38 Müslüman ve Osmanlı dönem lerinin üst
katmanları ise kazı ve müzelerde bir kenara atılarak sık sık durgun bir
dönemi temsil eden şeyler olarak göz ardı edildiler, “çok yeni” oldukları
iddia edilerek bir köşeye atıldılar ya da sadece çürümeye ve ufalanmaya
bırakıldılar.39 Bu, araştırmalarında Eski Ahit’i çalışan İsrailli arkeologla
rın tarihi es geçme eğilimini yansıtıyordu. Bu bakımdan İsrail arkeolo
jisin in politikleştirilm e biçim i, diğer ulusal akım ların hizm etinde olan
Press, 2000, s. 11-54. 1967 savaşından sonra bu türden ilk yerleşimlerden biri, Baü
Şeria’daki Hebron [El Halil] şehrinde, “Patrikler Mağarası” olduğuna inanılan antik
bir caminin yakınında yer alan bir bölgede oluşturulmuştur. Hebron’da daha yakın
zamanda kurulmuş Yahudi yerleşimlerinden biri, 1999 yılında “Davut’un Şehri” ol
duğuna inanılan, Bronz Çağı’ndan kalınülann bulunduğu bir arkeolojik kazı alanı
nın üzerine inşa edilmiş olan Tel Rumeyda yerleşimidir. Tel Rumeyda, İsrail yerleşim
leriyle arkeoloji arasındaki ilişkinin en somut örneğidir. Kendisi için rekabet edilen
mağaranın, yoğun nüfuslu bir Filistin mahallesinin yüzeyine çıkmasıyla birlikte bu
rası arkeolojik alan ilan edilmiş ve ordu bu alana acil ve geçici bir “kurtarma kazısı”
için derhal el koymuştur. Bunun ardından geniş bir beton çaüyı desteklemek ama-
cıyla kazının yanma kolonlar yerleştirilmiştir. Tam da bu inşanın tamamlandığı ta-
rih olan Mart 2001’de iktidara gelen Ariel Şaron’ıfn birlik hükümeti, hiç zaman kay
betmeden bir grup yerleşimcinin küçük kazı alanının üstüne yerleştirilmiş çatının
üzerine, yedi adet tekerlekli evden -a ltı yeni oda ve bir Tevrat çalışma salonu - olu
şan küçük bir yerleşimci kampı kurmasına izin vermiştir. Shimon Riklin, Israeli His-
tory in Palestinian Hands, Makor Rishon, 11 Eylül 1998; Gideon Samet, “The hidden
threat of the outposts”, Ha’aretz, 23 Ekim 2002; Akiva Eldar, “Unnatural Growth” ,
Ha’aretz, 1 Mayıs 2001; Nadav Shragai, “Tel Rumeida getting permanent housing”,
Ha’aretz, 3 Eylül 2002; Nadav Shragai, “Sharon orders new Hebron Jew ish housing”,
Ha’aretz, 19 Kasım 2002.
38 İsrail’de Eski Ahit dönemi arkeolojisi alanında kronolojik sınıflandırma ulusal önem
kazanmıştır. Bronz Çağı “Kenardılar dönem i” olarak adlandırılırken, Dem ir Çağı
“İsrailliler dönemi” olarak adlandırılmıştır. Bkz. Colin Renfrew ve Paul Bahn, Archa-
eology; Theories, Methods and Practice, Londra: Thames and Hudson, 2000, 20-25.
39 Neil Asher Silberman, Between Post and Present: Archaeology,; Ideology and Nationalism
in the Modem Middle East, New York: H. Holt, 1989; Shulamit Geva, “Biblical Arc
haeology as its Infancy”, Zmanim sayı 4 2 ,1 9 9 2 ; Nadia Abu El-Haj, Facts on the Gro-
und: Archaeological Practice and Territorial Self-Fashioning in Israeli Society, Chicago:
University of Chicago Press, 2001.
arkeolojilerden çok da farklı değildi.40 Buna ek olarak, İsrail’deki Eski

Ahit arkeolojisi pratiklerinin büyük bir bölümü, bu alanı on dokuzuncu
yüzyıldan beri kazmakta olan İngiliz ve Amerikalı arkeologlardan miras
kalm ıştı.41 Ne var ki, kendilerinden önce gelen arkeologlar ile karşılaştı
rıldığında İsrail’de Eski Ahit arkeolojisiyle uğraşan arkeologların hedefleri
dinî değil ulusaldı. Kazılar çoğu zaman tıpkı Ben Gurion gibi Eski Ahit’i,
ulusal bir kim lik ile bu ulusal kim liğin devletini kaynaştırarak bir bütün
hâline getirebilecek tarihî ve ulusal bir m etin olarak gören laikler tara
fından gerçekleştiriliyordu.42 A rkeolojik kazılar, yapılacak işlerin emekli
askerî görevliler tarafından düzenlenmesi nedeniyle sık sık askerî operasyonlara
40 Mısır’dan Filistin, Lübnan, Suriye, Türkiye, Yunanistan, Balkanlar ve İtalya’ya doğru

uzanan yay boyunca ulusal kemliklerin oluşması ve sağlamlaşması, aynı zamanda da,
topraklan geri kazanma iddialan ve çatışm alan, sık sık arkeolojinin çözüme kavuş
turmak, doğrulamak ve yaymakla görevlendirildiği üst üste gelen tarihsel anlatılar
ve mider kullanılarak tartışılmıştır. Lynn M eskell (editör), Archaeology Under Fire,
Londra ve New York: Roudedge, 1998, sayfalar 3-9.
41 İngilizler tarafından 1865 yılının Mayıs ayında ‘‘Filistin’in arkeolojisi, coğrafyası, je
olojisi ve doğal tarihini araştırmak” amacıyla kurulan Filistin Keşif Fonu aynı za
manda Birleşik Kralhk’m Filistin’i fethetmesini kolaylaştıran kartografiyi sağlamıştır.
Osmanlı ordulanm n alt edilmesini m ümkün kılan raporlar ve haritaların bazılan,
1913 ila 1914 arasında Savaş Ofisi’nin geçici olarak Füistin Keşif Fonu’na transfer
ettiği iki subay, Herbert Horatio Kitchener ve T. E. Lawrence (ArabistanlI Lawrence)
tarafından hazırlanmışür. Bu “efsanevi” asker-arkeologlar, Kutsal Toprakladın dinî se
beplerle arkeolojik olarak incelenm esine yönelik bir projeyi kdıf ederek bölgenin to
pografyasını çıkarmış ve haritalar oluşturmuşlardır. On dokuzuncu yüzyılın teolojik
bağlamında arkeoloji, Eski Ahit araştırmalarının Bronz Çağı’nın maddesel kalmtda-
nm , Eski Ahit anlatılanyla eşleştirme amacıyla kazı çalışmalarım metinsel inceleme
ler ile birleştiren bir alt disiplin olarak görülmüştür. 1920’li ydlann başlarında W il-
liam Foxw ell Allbright’ın Filistin’de yaptığı kazı çalışmaları, Eski Ahit arkeolojisini
kau bir bilim sel disipline dönüştürmüştür. Ancak Allbright’ın önderlik ettiği kazı ça
lışmaları -b ir örneği, Sodom ve Gomora’yı aramak için 1924’te Ölü Deniz’e yapılan
ve Kudüs’teki etnik toplulukların her birinden temsücüerin ritüel kıyafetlerini giye
rek eşlik ettiği şatafatlı seferdir- yine de önceki dinî ziyaretlerin sahip olduğu ihtişa
m ın bir kısm ını taşımıştır.
42 Anita Shapira, “Ben-Gurion and the Bible: the Foıging o f an Historical Narrative?”,
Journal ofM iddle Eastem Studies, 33 (4 ), 1997, s. 645-674. Erken dönem İsrailli Eski
Ahit arkeologları, Kutsal Kitap’ı temel bir çelişkiyle ilişkili olarak görmüşlerdir: Eski
Ahit hem ulusal bir geçmişi yeniden inşa etmek ve bu arkeologları antik bölgelere
yönlendirmek için gerekli olan tarihi bir belge, hem de bu tür arkeolojik keşiflerle
doğrulanmaya ihtiyaç duyan bir kaynak olmuştur. Bu yaklaşımın tam tersini benim
seyen -v e Eski Ahit’e inanmak için fiziksel kanıtlara ihtiyaç duymayan- aşın Orto
doks Yahudi topluluklan, arkeolojik kazılara rutin olarak itiraz etmiş ve hatta arke
ologların antik Yahudi mezarlıklarına saygısızlık edeceğinden korkarak mahkemeye
bu itirazlanm dile getiren dilekçeler sunmuşlardır. Shlomo Bunimovitz, “Cultural In-
terpretation and the Bible: Biblical Archaeology in the Postmodem Era”, Cathedta,
Ağustos 2001, s. 33.
benziyordu.43 27 Haziran 1967 tarihinde, Kudüs’ün Arapların yaşadığı

kısm ı ile buranın etrafındaki alanın İsrail’e kaüldığı gün, İsrail hüküm eti
Batı Şeria’da yer alan, en önem lisi de Yahudilik ya da antik İsrail ile kül
türel bağlantısı olan arkeolojik ve tarihsel alanların devletin “ulusal ve
kültürel m alı”44 olduğunu ilan ederek İşgal Edilmiş Topraklar’m altındaki
kara parçasını varolan topraklara fiilen kattı ve buranın kolonize edilen ilk
alan olmasını sağladı. İsrailli Eski Ahit arkeologlarının ilgi odağı, Kudüs
bölgesi ve özellikle de Eski Şehir’in Yahudi Mahallesi’ydi. Savaşın ardın
dan arkeolojik veriler daha kolay erişilir bir hâle geldi, en düzenli arkeo
loji ve antik uygarlık arşivlerinin büyük bir bölümü -D oğu Kudüs mer
kezli Rockefeller Müzesi, Amerikan Doğu Kültürleri Araştırmaları Okulu
(ASOR) ve Fransız Ecole Biblique et A rcheologique- koleksiyon ve kü
tüphaneleri ile birlikte İsrail’in kontrolü altına girdi ve böylece İsrailli Eski
Ahit arkeologlarına kaynaklardan oluşan bir hazine sağlandı.45
43 İsrail’de Eski Ahit arkeolojisi, 19501i yıllarda İsrail Savunma Kuvvetlerinin ikinci
Genelkurmay Başkam Yigal Yadin’in liderliğinde ortaya çıkmıştır. Daha yeni oluş
maya başlayan İsrail toplumuna 1948 Bağımsızlık Savaşinm paraleli niteliğinde olan
tarihsel olaylar kazandırm ak isteyen Yadin, kazı çalışm alarım Eski Ahit’te geçen,
İsrailoğullarinın Kenan'daki “İşgal ve Yerleşim” dönemine, Birinci ve İkinci Tapınak
dönemlerinin kralları tarafından yapılan savaşlar ve devasa savunma yapılarına ve
kazılardan önce ya da sonra epik ulusal m itoloji alanları olan yerlerde (Hazor, Me-
giddo ve Massada) gerçekleşen Bar Kokhba ayaklanmasına odaklamıştır. Yadin, 1967
savaşmdan üç yıl sonra Kudüs’teki İbrani Üniversitesi’nde Arkeoloji Enstitüsü Baş
kam olmuş ve bu görevdeyken daha yeni işgal edilmiş bölgelerde birkaç kazı çalış
masına önderlik etmiştir. Bu yılların önde gelen asker-arkeologlanndan biri de Moşe
Dayan olmuştur. Ordudaki kariyeri ve Savunma Bakam olarak görev yaptığı dönem
boyunca arkeolojiyle kişisel bir uğraş olarak ilgilenmiştir. 1967 yılından sonra Dayariın
faaliyederi, 1974’e kadar onun Savunma Bakam ölarak doğrudan yönetebildiği İşgal
Edilmiş Topraklar’a yayılmıştır. Dayan, Batı Şeria, Gazze ve Sina'nın çeşidi bölgele
rinde yer alan otuz beş kazı alanım talan ederek, bulunan arkeolojik objeleri askeri
görevliler, helikopterler ve kamyonlar aracılığıyla Tel Aviv’in banliyölerinden birinde
yer alan evine taşıttırmıştır. Neil Asher Silberman, A Prophetfmm Amongst You: The
Life o f Yigal Yadin: Soldier, Scholar, and Mythmaker o f Modem Israel, Boston, MA: Ad-
dison Wesley Publishing, 1993; Raz Kletter, “A Very General Archaeologist: Moshe
Dayan and Israeli Archaeology”, The Journal o f Hebrew Scriptures, 4, 2003; Shabtai
Teveth, Moshe Dayan, New York: Quarter Books, 1972, s. 202.
44 Neve Gordon, IsraeVs Occupation: Sovereignty, Discipline and Contrvl, Berkeley, CA:
Califom ia University Press, 2008 (bölüm beş). Uluslararası yasaların işgal edilmiş
bölgelerde arkeolojik kazılar yapılmasını ve buluntuların bu bölgelerden dışan çıka
rılmasını yasaklamasına rağmen 1967 yılından bu yana Batı Şeria’da yaklaşık 5.000
arkeolojik kazı çalışması yapılmıştır. Birinci İntifada'nm ardından İsrailli akademis
yenler, Batı Şeria’da kazı çalışmaları yapmaktan kaçınmaya başlamış ve kazıların bü
yük bir kısm ı son yirmi beş yıl boyunca İzak M ageriin işgal ettiği bir görev olan, or
dunun 'arkeoloji kurmay subayı’nm önerliğinde yapılmıştır. Bkz. Meron Rapoport,
‘Buried treasuıe that’s kept in the dark', Ha’anetz, 17 Aralık 2006.
45 Shulamit Geva, Biblical Archaeology, s. 93.
KUDÜ S: K U T S A L ŞE H İR 'İ T A S L A Ş T IR M A K 69
Mimari İçinde Arkeoloji

Eski Şehir’de arkeolojik bulgular, genel kentsel tasarım planına dahil
edildi. Kudüs Komitesi’nin ilk toplanulannda sesi en çok çıkan üye Louis
Kahn, boşalülm ış m ahallenin yeniden inşasını “[yeni] mimari ve kentsel
biçimlerin, yıkmalardan doğarak ve bu yıkm aların bitişiğinde şekillendiril-
diği arkeolojik bir sistem ” olarak zihninde canlandırm ışa.44*46 Louis Kahn’ın
Eski Şehir’in yemden inşa edilmesi için sunduğu en önem li önerilerden
biri, kendisinin sonradan kişisel olarak gerçekleştirmeye çalışüğı, 1948
savaşırım ardından Ürdün Lejyonu tarafından yıkılmadan önce Yahudi
Mahallesi’nin merkezinde duran on sekizinci yüzyıldan kalma bir yapı
olan Hurva [Harabe] Sinagogu’nun restorasyonu için hazırladığı plandı.
Kahn’ın, kendi yıkıntılarından yükselerek antik yapılan andıran devasa
bir sinagog-kale için çizdiğj tasanm ın ölçüleri ve biçim i o kadar genişü
ki bu yapıtım, inşası tamamlandığında şehrin yatay siluetinde Mescid-i
Aksa ve Kutsal Kabir Kilisesi ile rekabet edeceği bariz bir şekilde görü
lebiliyordu. H içbir zaman gerçekleşememiş olmasına rağmen, bu planın
Mahalle’de ve diğer bölgelerdeki İsrail mimarisi üzerinde kaydadeğer et
kisi oldu. İkinci nesil devlet kuruculann en çok gelecek vadeden genç
mimarlanndan olan Ram Karmi, 1970’li yıllarda İsrail’de Kahriın en önde
gelen takipçisi ve destekçisiydi. Karmi, 1970 yılında K ahriın Hurva Sina
gogu tasarımının, İsrail’in kurucusu olan kuşağın ve babası Dov Karmi’nin
mimarisi ile yalandan ilişkilendirilen İsrail m odem izm inin sonuna işaret
ettiğini yazdı: “İsrail m im arisi... eskiden yürüdüğü yollara geri dönen bir
ulusun arzularını sanatsal ve doğru bir şekilde ifade etmeyi beceremedi...
yeni Hurva binası bu boşluğun doldurulması için bir hrsat sunuyor.”47
Yapılan çağn, arkeoloji ve m im arlık disiplinlerinin birleşm esine yöne
likti. Gerçekten de, Mahalle’de yapılan restorasyon çalışm alan boyunca
İsrailli arkeologlar ve mimarlar, kazı, restorasyon ve yeniden inşa işlem
lerini sık sık aynı anda gerçekleştirerek işbirliği yaptılar.48 Arkeoloji, Zvi
Efrat’ın “arkeolojizm ” olarak adlandırdığı yeni bir inşa tarzı hâline gelecek
44 Nadia Abu El-Haj, Facts on the Grmmd, Arthaeological Practice and Territorial Self Fas-
hioning in Israeli Society adlı eserden almtılanmışnr, Chicago: University of Chicago
Press, 2001, s. 182.
47 “The Restoration o f the Hurva: a Symposmm”, David Casuto’nun editörlüğünü yap-
üğı The Hurva Reconstructed: Comments and Criticisms on the Restoration o f the Syna-
gogue o f “Hurvat Rabi Yeduda Hahasid" adlı eserde, Kudüs: Eğitim ve Kültür Bakan
lığı, 1970.
48 Shimon Gardi, “Rehabilitation of the Jevvish Quarter”, Harlap’m Israel Builds adlı ese
rinde, s. 161; Peter Bogud, “The Caıdo - the Jew ish Street and Habad Road”, Harlap’m
Israel Builds adlı eserinde, s. 173.
70 I O Y U K T O P R A K L A R : İS R A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
i
şekilde dikey olarak genişletildi.49 Bazı durumlarda yeni evlerin üst kat
lan bu evlerin arkeolojik ayak izlerinin gerçek anlamda birer uzantısı
hâline gelirken bazı binalar, alt katlannda eski taşlar, üst katlannda ise
yeni taşlar kullanılarak inşa edildi: diğer binalar yalnızca eski gözükecek
şekilde inşa edildi.
1974 yılında Karmi, o dönem hâlâ İsrail’de konut inşaatlannın büyük

bir kısmım yöneterek toplu konut sıralan şeklinde hızlı ve ucuz çözümleri
desteklemesiyle ün kazanan Konut ve İnşaat Bakanlığının baş m im an
oldu. Karmi, Kudüs Komitesi’nin tarihselci eğilimlerine ve m im arlık ala
nında dünya çapında ortaya çıkan gelişmelere uyum sağlamış olan İsra
illi mimarlar tarafından oluşturulan bir grubun en göze çarpan mima-
nydı. Bu grup, dünyanın çeşitli yerlerindeki seçkin m imarlık okullarında,
özellikle de Karmi’nin de mezun olduğu, mimariye dair yeni fikirlerin
sürekli olarak yeşerdiği, Londra’daki Architectural Association School of
Architecture’da [AA M im arlık O kulu], geçirdikleri öğrenim dönem le
rini bitirip ülkelerine geri dönen genç mimarlardan oluşuyordu. İsrail’de
üst orta sınıfa ait birçok kişi gibi bu grubun üyelerinin çoğu da 1967 ile
1977 yıllan arasında Kudüs ve işgal edilmiş topraklann geri kalan kısm ı
nın kolonizasyonunun arkasında yer alan yönetici güç olan İşçi Partisi’ni
destekliyordu.
Bu genç pratisyenler, Avrupa m odem izm inin devlet desteğiyle inşa
edilen sosyalist toplu konutlarında vücut bulm uş, 1950 ve 1960’h yılla-
n n mimarisinin steril ve hissiz olmakla beraber, “anlam ”dan yoksun ol
duğunu da düşünüyorlardı, ki bu önem li bir bileşendi. Bu m im arlann
büyük bir çoğunluğunun İsrail’e geri dönm esindeki neden ulusal görüş
değildi; genç mimarlar olarak kendilerine, yapı inşa etme ve o zamanlar
mimari söylemlerin merkezinde yer alan m eseleler ile uğraşma fırsatının
49 Efrat, Israeli Project, s. 935.

verilmesini mutlulukla karşıladıklanndan ülkelerine dönmüşlerdi. Kendi

projelerinin İsrail devleti tarafından el konan Filistin topraklan üzerine
inşa edileceğini ve kişisel ve ulusal trajedilere neden olacağım bilseler de,
bu projeler ile “salt” profesyonel olarak ilgileniyormuş gibi yaparak bu
gibi düşünceleri bastınyorlardı.
Kendisine teklif edilen rolü kabul etmesinin ardından Karmi, geçmişte
Storrs tarafından yapılmış olan bir hamleyi tekrarlayarak, Kudüs’teki tüm
projeleri durdurdu ve şehir çapında yeni bir planlama programım de
netleyip idare etm esi için uzmanlardan oluşan bir ekibi görevlendirdi.
Karmi, “ulusal kim lik arayışının m im arlık aracılığıyla gerçekleştirilmesi
gerektiği”ni düşünüyordu.50 Konut Bakanlığı tarafından 1977 yılında resmî
olarak yayımlanan Israel Builds [İsrail İnşa Ediyor] için yazdığı giriş ya
zısında Karmi, mimari üretim in odağındaki kaymayı şu şekilde açıkladı:
“Biz konut eksikliğinden ddğan bir baskı altında yaşıyoruz... Biz bütçem i
zin olanak tanıdığı kadar fazla bina inşa etm ek için elimizden gelen her
şeyi yapıyoruz... Ancak ben yine de bu çabalarımızın tümünde bir unsu
run, İsrail’in varolmasını sağlayan m erkezî unsur olan, “ulusal ev”in ku
rulmamış olm asını bir eksiklik olarak görüyorum [...] Ev yalnızca kişi
nin içinde yaşadığı dairenin dar sınırlarım ifade eden bir şey değildir; ev
aynı zamanda dolaylı olarak, kişiyi sarmalayan yakın çevreye karşı duy
duğu bir ait olma hissini ifade eder...”51 Mimarlığın, m em leket toprağı
nın ev olarak yeniden tasarlanmasında oldukça merkezî bir rolü olacaktı.
Ancak böyle bir “anlam ”ın bulunacağı yer neresiydi? Karmi’ye göre
bu, ulusun kendi topraklarının doğasında yer alan bir şeydi: “Nasıl İbra-
niceyi sıfırdan değil de, 2000 yıl önce konuşulan bir dilin temelleri üze
rine oturtarak yapılandırdıysak... şimdi de [bina inşa etmeye de] boş bir
kâğıt üstünde başlamayacağız.”52 Esin kaynağı, Alona Nitzan-Shiftan’m
da güçlü bir şekilde gösterdiği gibi yer yüzeyinin hem alünda hem de üs
tünde arandı ve bulundu: “Mimarlar yerin üstünde inşa alanı ararken ar
keologlar yerin altında Yahudi tarihi arıyorlardı.”53 Yerin üzerinde İsrailli
mimarlar, tepe yamaçlarındaki köylerde ve Kudüs’teki mahallelerde kar
şılaşılan, Filistin yerli m imarisinin, karm aşık tarihsel bir gelişim geçirmiş
sosyal-fiziksel tipolojileri değil de, fosilleşmiş bir Eski Ahit otantikliğini
50 Ram Karmi, “Human Value in Urban Architecture”, Harlap’m Israel Builds adlı ese
rinde, s. 31. Karmi’nin yakın geçmişte yayımlanan bir kitabında bu kavramların ba-
zılan tekrarlanmaktadır: Ram Karmi, Lyric Architecture, Tel Aviv: Ministry of Defense
Press, 2001 [İbranice].
51 Karmi, Human Value, s. 31.
52 Aynı eserde, s. 35.
53 Nitzan-Shiftan, “Seizing Locality”, s. 242.
saklamakta olduğuna inandılar.34 İsrailliler tarafından inşa edilen kültür,

her zaman, stereotipik Arap yaşam biçim ini taklit etm e ve hatta içinde
yaşamak ile bundan kendini ayıracak biçim de keskin bir tanım çizm ek
gibi zıt arzular arasına sıkışıp kalm ıştı. Siyonistler, Filistinlileri ya bin yıl
lık bir kökenden yoksun, bulunduklan topraklara sonradan gelmiş bir
ırk ya da çelişkisel bir şekilde, antik İbrani kültürü ve bu topraklarda ko
nuşulan eski dilin bekçileri olarak -herhangi bir çelişkinin farkında ol
m adan- gördüler.5455
İsrailli m im arların yerel Filistin m im arisini çekici bulm alarının yanı
sıra,, aynı zamanda o dönemde öne çıkan, MoMA tarafından 1964 yılında
düzenlenen “Mimarsız Mimari” adb sergideki başka bir teorik çerçeve de
esin verici olmuştu. Bu sergiye eşlik eden katalog, yerel binalardan türe
tilen ilkelerin uluslararası m odem m imari bağlamına katılm asının teşvik
edilmesinde etkiliydi. Ancak sergi, dikkatini yerel ev mimarisinin biçim sel
boyutuna odaklaması nedeniyle bu mimariyi oluşturan binaları inşa eden
toplulukların pohtik ve sosyal gelişimlerini göz ardı etti, bir biçim de bu
toplulukları “asil vahşi” kavramının zamandan bağımsız som ut örnekleri
olarak görme eğilimi gösterdi.56 Benzer rom antik ve şarkiyatçı bir tavır da,
İsrailh mimarların, Filistin’in yerel mimarisi karşısında büyülenerek ince
lemeye başladıkları Filistin köyleri ve kasabalarının karm aşık sosyo-eko-
nom ik gelişimine hiç ilgi göstermemeleriyle kendini belb ediyordu; bu
nunla ilgilenm ek yerine, bu gibi konut biçim lerinin organik bir şekilde,
planlama olmadan ortaya çıktığım varsaydılar. Bu görüş, Kudüs’ün bir
kaç kilom etre doğusunda kalan ve Batı Şeria’daki en geniş yerleşim olan
54 Abu El-Haj, Facts on the Ground, s. 153. Aynı zamanda bkz. Gil Eyal, “Betvveen East
and West: The Discourse on the ‘Arab Village’ in lSrael”, (ed.) Yehuda Shenhav, Colo-
niality and the Postcolonial Condition: Implicationsfor Israeli Society, Kudüs: Van Leer
Enstitüsü ve Hakibutz Hamuhad Yayınevi 2004, s. 208, 2 1 7 ,3 9 -5 5 (İbranice).
55 EUa Shohat, Forbidden Reminiscences, A Collection o f Essays, Tel Aviv: Kadem Pub-
lishing, 2001, s. 321. Moşe Dayan benzer şekilde gençliğinde, yetiştiği yerleşim olan
Moşav Nahalal’ın yakınlarında topraklarım bir çift öküzle süren Filistinli çiftçilerin,
ona zaman içinde yerlerinden edilmiş, Kitab-ı Mukkades dönemine ait kişiler olarak
göründüğünü ve “İsrail ulusunun ataları ve kahram anlan”m akla getirdiğim anlat-
mıştır. Moşe Dayan, Living m th the Bible, New York: W Morrow, 1978.
56 Bemard Rudofsky, Architecture mthout Architects: A Short Introduction to Norı-Pedigreed
Architecture, Albuquerque, New Mexico: University of New Mexico Press, 1987 [1964].
Bu eserin kaliteli bir analizi için bkz. Felicity Scott, “Bemard Rudofsky: Allegories of
Nomadism and Dwelling”, Sarah Goldhagen ve R6jean Legault tarafından yazılmış
olan Arvcious Modemisms: Experimentation in Postwar Architecturcd Culture, Cambridge
MA: M IT Press ve Montreal: Kanada M imarlık Merkezi, 2000, s. 215-237; Felicity
Scott, “Undemeath Aesthetics and Utility: The Untransposable Fetish o f Bemard Ru
dofsky”, Assemblage 38, Nisan 1999 s. 58-89; Felicity Scott, “Revisiting Architecture
without Architects”, Harvard Design Magazine, Güz 1998, s. 69-72.
Ma’ale Adum iırii planlamak için yurtdışında çalışarak geçirdiği bir döne
m in ardından İsrail’e dönmüş olan bir diğer Londra AA M im arlık Okulu
mezunu Thom as Leitersdorf tarafından yapılan şu gözlemde kısa ve öz
bir biçim de anlatılmıştı: “güzellik bakım ından onlar [Filistinliler] bizden
çok daha ilerideler! ‘Mimarsız Mimari’ - bu Arap köyünün kendisi, bu
da güzelliği... Ben Arap köylerinin m orfolojisine im renerek bakıyorum.
Arap köyünün güzelliği onun biriktiren ve bir biçim de akıldışı olan do
ğasında yatmaktadır... bu, her zaman, bir m imarın devreye girmesinden
daha iyidir çünkü köylülerin aksine m antıksal bir şekilde çalışmak zo
runda olan m im arın yaptığı tek şey, birçok şeyi berbat etm ektir...”57 Lei
tersdorf ve çağdaşlan, Filistin’deki köylerin modernizasyonunu -karm aşık
bir sosyo-politik varlık olarak gelişimi, tarımsal ekonom isinin yan-kent-
sel bir ekonom iye dönüştürülmesi, geleneksel taş ile inşa etme yöntemi
nin ve hatta, daha ironik* olarak, İsrail’in kültürü, ekonom isi, mimarisi
ve inşa tekniklerinin terk edilm esi- büyük ölçüde göz ardı etmeyi sür
dürdü. Ancak Leitersdorf, Filistin’deki köyleri, kaçınılm az olarak kalıcı
bir rom antik çağdışıhğa, “ilerlem e” okyanusu içinde bir “gelenek” adası
olmaya m ahkûm eden58 oryantalist bakışının ötesinde, kendi eserlerin
deki çelişkiyi görememişti: Filistinlilerin yaşadığı köylere tepeden bakan,
onun tasarladığı binalar, bu köylere geri dönülmez bir şekilde hasar ve
ren şeyin ta kendisiydi.
Kudüs’teki Yahudi Mahallesi’nin “yeniden inşa”sınm sonunda orijinal
binaların yalnızca yüzde 20’lik bir kısm ı gerçek anlamda korunmuştu.
Geri kalan binalar hüküm etin buraya daha fazla insan yerleştirme hede
fine uygun bir şekilde daha fazla kadı olarak yeniden inşa edildi. Bugün,
üçte birlik bir kısm ı dünyanm her yerinden gelen y eşim öğrencilerinden
oluşan 4 .5 0 0 ’den fazla kişi, Yahudi Mahallesi’nde yaşamaktadır. Buranın
sakinlerinin çoğu ulusal-dindar Yahudi’dir ve birçoğu da ABD’den gel
miştir, ancak “şehir m erkezine geri dönüş” kültüründen etkilenen birkaç
sanatçı ve m imar da buraya taşınanlar arasında yer alır. Bu son bahsetti
ğim türdeki yerleşimcilere bir örnek mimarlar Moşe Safdie ve sonradan
Kudüs Bölgesi’nin Baş M im an olan, Paris ve Roma’da okuyup çalışarak
geçirdiği zaman diliminden sonra 1977 yılında İsrail’e geri dönen Elinoar
Barzacchi’dir. Barzacchi, yakın geçm işte buraya yerleşme kararını şöyle
açıkladı: “Ben Avrupa’dan yeni gelmiştim ve Kudüs’te yerleşebileceğin en
57 Eran Tamir-Tawil, “To Start A City From Scratch: An lnterview with Architect Tho
mas M. Leitersdorf’, Rafi Segal ve Eyal Weizman’m editörlüğünü yapüğı A Civilian
Occupation, The Politics o f Israeli Architecture, Tel Aviv ve Londra: Verso Press ve Ba-
bel Press, 2003, s. 160.
58 Gil Eyal, “Arab Village”, s. 208.
harika yerin Eski Şehir olduğunu düşünüyordum. Roma’da Eski Şehir’de
oturuyordum. Paris’te ise Montmartre’da yaşıyordum. Burası, Yahudi Ma
hallesi, olabildiğince otanük ve çokkültürlü olan en Kudüs’lü mahalle
gibi görünüyordu bana.”59
[Resim 16: Porat Yosef İlahiyat Akadem isi'nin Yahudi Mahallesinde Ağlam a Duvarina yu
karıdan bakan m odeli 1 9 7 0 (Mim ar M oşe Safdie). Resim IPnin izniyle kullanılmaktadır]
Yahudi M ahallesi’ni, çokkültürlü bir şehir m erkezinden ziyade, in

şası sakinlerinin zorla yerinden edilmesiyle olanaklı kılınm ış, etnik ola
rak hom ojen olan yapay bir kapalı mahalle olarak tarif etm ek daha doğ
rudur. Burası, etrafı yabancı topraklarla çevrili Yahudi konut bölgelerini
ve dinî öğrenim m erkezlerinin dokunaçlarını, sürekli olarak Müslüman
Mahallesi’nin daha da ötesine yayan “Eski Ahit tem alı” bir parktır. Bu
radan Müslüman Mahallesi’ne, korunaklı ve sadece ayrıcalıklı kişilerin
kullanımına açık, sokak seviyesi üstündeki çatı yollan aracılığıyla ulaşı
lır. Yabancı topraklarla sanlı bu bölge, Yahudi Mahallesi’nin tüm giriş ve
çıkışlarının, beden ve çanta taraması yaptıktan sonra sadece Yahudi kö
kenli sakinlere/yerleşimcilere, turistlere, İsrail ordusu personeline ve po
lislere geçiş izni veren sınır polisleri tarafından korunmasıyla daha da zo
raki bir şekilde çevresinden ayn tutulmaktadır.59
59 Esther Zandberg, “Stepping down off the fence”, Ha’aretz, 18 Nisan 2006.
Eski Şehir'in Yeniden Üretimi
Yahudi M ahallesinin “yeniden inşa edilmesi”ne olanak tanıyacak şe
kilde Filistinlilere ait mülklere el koyma işlem i, kentsel alanın periferi-
sinde gerçekleşmeye başlayan bir el koyma dalgası ile aynı zamana denk
gelmişti. Devlet tarafından el konan toprakların üçte birinden fazlası “ka
musal ihtiyaçlar”ı karşılama bahanesiyle Filistinli sahiplerinin elinden Ya
hudi mahaUelerinin kurulması ve genişletilmesi için alındı. Burada “kamu”
terim inin kullanım ı her şeyden önce hüküm etin politik taraflılığım açığa
çıkarmaktadır: el koyma işlem lerine zorla maruz kalan “kam u” her za
man Filistinlilerden, el koyma işlem lerinin tadını çıkaran “kam u” ise her
zaman yalnızca Yahudilerden oluşuyordu.60
Yahudi M ahallesi yeniden inşa edilm esine rağmen, Kudüs’ün şehir
merkezi merkezkaç kuvveden tarafından parçalara ayrıldı. Savaştan on yıl
sonra, 1977 yılında sağcı Likud Partisi, İşçi Partisi’nin ardından iktidara
geldiğinde, aşağı yukan 50.000 İsrailli Yahudi İsrail’e çoktan katılmış olan
işgal edilmiş topraklann sınır bölgelerindeki yeni Yahudi yerleşimlerine
çoktan yerleşmişken, Yahudi Mahallesi yaklaşık olarak 4 .0 0 0 kişiyi ba-
nndm yordu.61 Şehirde yaşayan ve şehrin baü kısm ındaki aşın kalabalık,
çok sayıda etnik grup içeren ve birçok tartışmaya konu olan eski mahal
lelerine şüpheyle yaklaşan Yahudi sakinler, banliyölerin etnik, kültürel ve
sosyal hom ojenliğini tercih etti. Bu banliyö konudan, doğalan, ekonomi
leri ya da merkezden uzakhklanndan dolayı değil de, hâlâ Kudüs yerel
yönetim alanının çok genişleyen sınırlarının içinde yer almalan nedeniyle
“yerleşim ler” yerine “kentsel m ahalleler” olarak adlandınlıyordu.
60 Yüksek Adalet Mahkemesi 5601/94, “Odeh Aida Abu Tier ve d. v. The Prime Minis-
ter ve d.” 1994 yılında İsrail Yüksek Adalet Mahkemesi, avukat Daniel Seidemann ta
rafından Arap mahalleleri Umm Tuba ve Bet Sahurdun sakinleri adına mahkemeye
sunulan bir dilekçenin ardından Doğu Kudüs’teki ayrımcı el koyma politikasını ele
almak için devreye girmiştir. Bu dilekçe, 1991 yılının Nisan ayında sonradan “Har
Homah” olarak bilinen yeni bir Yahudi mahallesi inşa etmek amacıyla el konan ara
ziyi ilgilendiriyordu. Bkz. Lein ve Weizma, Land Grab.
61
Lein ve Weizman, Land Grab.
Ne var İd, Mahalle’nin “yeniden inşa edilmesi”nin taşıdığı önem i be

lirleyen, yalnızca mahalle sakinlerinin nüfusu değildi; aynı zamanda Eski
Şehir’de sağlam bir dayanak noktasının oluşturulması ve yüzeye çıkmaya
başlayan yeni m imarlık algısına yönelik bir laboratuvann yaratılması da
bu bakımdan belirleyici faktörlerdi. Bu laboratuvar, şehrin daha dışarıdaki
bölgelerinde bulunan m ahallelerin inşası sırasında da oraya taşınarak ve
yerinde kurularak çalışır hâle getirilebilecekti. Kudüs’ün en güney sını
rında, Beytüllahim’e ve bu şehrin etrafım saran m ülteci kamplarına yuka
rıdan bakan bir tepenin doruğunda yer alan Gilo mahallesi, Eski Şehir’in
hissini taşıyan, burayı temsil edecek bir yerin, Kudüs’ün sınırlan içinde
inşa edilmesine yönelik girişimlerin en iyi örneklerinden birini sunar. Ge
nişletilm iş şehrin güney sım r çizgisini belirleyen bu mahalle, kendisini
planlayan mimar Avraham Yaski’nin 1977 yılında yazdığı bir yazıya göre
hem “Kudüs’ü çevreleyen duvarın bir parçası” hem de “hatlan iyice be
lirginleştirilmiş ve etrafı iyice kapatılmış olan bir şehir”dir. Yaski aynı za
manda şunu itiraf etmiştir: “Gilo’nun bir banliyö bölgesi olmasına rağmen,
buranın şehirde çalışan işçilerin yaşadığı bir kasaba değil de, Kudüs’ün
organik bir parçası olduğu hissini yaratmaya çabaladığımız doğrudur.”62
Gilo’nun kentsel biçim inin münzevi doğasıyla Yaski, o dönemde yeni or
taya çıkmaya başlayan bir diğer ideali -genelde Amerika’daki şehirlerin
merkezden uzak bölgelerinde bulunan, şehir m erkezini andıran, insani
ölçekli ve yürünebilir çevreleri taklit etme arayışında olan bir konut yer
leşimi türünü (bu, Jan e Jacobs ve Lewis Mumford’ın yazılarının etkisini
taşıyan bir türdür) destekleyen Amerikan “Yeni Şehircilik”i (New Urba-
n ism )- yansıtmaktadır. Kudüs’te, şehir merkezini andıran konut yerleşim
leri Eski Şehir’in yeniden üretim i anlamına geliyordu. Bu olgunun en iyi
örneklerinden biri, mimar Salo Hershman tarafından 1970 yılında tasar
lanmış olan “Konut Kümesi”dir. Bu konut yerleşimi, etrafı duvarlarla çev
rili şehirlere benzeyen birkaç grup şeklinde planlanmıştır. Buralara giriş
ise bir dizi iç avlu ve meydana açılan geniş kapı ile yapılmaktadır. Mey
danlar yaya geçitleri, dar yollar ve sütun sıralarıyla birbirine örülm ekte
ve binaların balkonlarından rahatça izlenebilmektedir. Betondan konut
küm esinin tümü kayağan taşıyla örtülü “Kudüs Taşı” ile kaplanmıştır.
Gerçekten de Gilo, yeni inşa edilen mahalleler arasında İsrail mimarisi
nin dönüşümünü en belirgin şekilde gösteren mahalle olmuştur. Eskiden
devletin maddi desteğiyle inşa edilen konutların tem el birim i olan m o-
dem ist, standart, ucuz ve prefabrike apartman bloğu, Efrat’ın ifadesiyle
gibi şu türden diğer tipolojiler ile değiştirilmiştir: “Kudüs’ün tepelerinin
62 Yaski & Co. M im arları, “Gilo, Housing Cluster 7, in Harlap”, Israel Builds, s. 206-
207.
varolan topoğrafisinin şeklini almış çok sayıda küçük teraslı evin bir araya
gelmesiyle oluşmuş biçim siz, sınırsız kümeler... sözümona ‘bölgesel’ bağ
lantıların etkisi altında kalm ış ‘bağlamsal’ mimari, duygulara hitap eden
binalar, antiklik ve ulusal köklerle olan ilişkiyi somutlaştıran Doğu’nun
ve Akdeniz çevresinin bir taklidi olan sahte tarihi ürünler.”63 Bu mimari,
daha sonra, olayların seçm eci bir tavırla bir araya yığılması ve öğelerin
bir müzedeki gibi düzenlenmesi aracılığıyla yeni bir ulusal kim liğin sağ
lam bir bütün hâline getirilmesi ve genişletilmiş olan şehrin yerlileştiril-
mesi için gerekli görülen hayalî görüntüyü sağlayacaktı. Bu söz konusu
mimari, merkezden uzakta yer alan ve yeni inşa edilmiş olan banliyölerin
her birini “Yahudi halkının birleşik ebedî başkenti”nin sınırlarının içine
ve böylece de çoğu İsrailliye göre, müzakere masasının uzağına konum
landırdı. Böylece ismiyle, mimarisiyle ve yapılarında taş kullanılmasıyla
Kudüs adı verilen her yer,‘İsrailli ortak görüşün kalbine yerleşti. Gerçek
ten de, 2 0 0 0 yılının Temmuz ayında Camp David’deki görüşmelere katı
lan İsrail müzakere ekibi, Kudüs’te bulunan ve İsrail’in el koymasından
önce Filistinlileri barındıran mahalle ve kentsel köylerin iade edilmesini
talep eden öneriyi Clintorim prensipte kabul etmesine rağmen, Kudüs’ün
İsrail’de “Yahudi Kudüs” olarak bilinen, merkezden uzaktaki taş kapla-
malı banliyö m ahalleleri üzerinde egemenliğin sürdürülmesinde ısrar et-
tiler. Askerî bir kom ite tarafından tasarlanmış olan sınırlar, görsel olarak
öylesine yerlileştirilm iş ve kültürel olarak o kadar doğallaştınlmıştı ki, bu
sınırların içine inşa edilmiş devlet konut projelerinin reddedilmesi ya da
ortadan kaldınlm âsı politik olarak çekişm eli bir “Kudüs’ü bölm e” eylemi
hâline gelmişti. Dolayısıyla bugün Kudüs olarak bahsedilen alandaki ko
lonilerin bağımsızlaştmlmasım amaçlayan her girişim, Kudüs’ün genelin
deki Yahudi mahalleleri/yerleşimlerin sekülerleştirilm esini içeren ve bu
yerlerin doğallaştırılmasını önleyici bir süreç ile başlamahdır.
Demografik Mimari
Birçok kolonyal şehirde olduğu gibi Kudüs’te de, yerli sakinler için,
sım r polisi tarafından m ahalleler arasındaki beklenm edik kontrol nokta
larıyla idare edilen, karanlık anklavlar mevcuttur. Yahudi sakinlerin ak
sine, Kudüs’ün Filistinli sakinleri için yaşadıkları alanları terketm eleri
dışında bir şey planlanmamıştı. Şehrin yerel yönetim sınırlan dâhilinde
63 Efrat, Israeli Project, s. 935. Şehir duvarlarının dışında yer alan “Davud’un Köyü” ma
hallesi, mimar Moşe Safdie tarafından bu eğilimi sergileyecek şekilde neo-oryantal bir
tarzda, zengin yabancıların yerleşeceği bir Eski Ahit dönemi köyü olarak tasarlan
mıştır. Bu mahalle iki ya da üç kadı teraslı binalar, farklı çeşideıde kubbeler, kemer
ler ve “Davud’un tadı sesi” ya da “sürülerin çobam” gibi adlara sahip sokaklar içer
mektedir.
m im arlar ve planlam acılara yalnızca ev inşa etm e ve yeni bir “ulusal

tarz” oluşturma değil, aynı zamanda 1967 yılındaki işgal döneminde ve
Kudüs’ün çıkarcı bir şekilde belirlenm iş olan sınırlarının içinde her bir
Filistinliye karşılık üç Yahudi yerleşimciye denk gelecek şekilde “demog
rafik denge”yi sürdürme görevi verildi. Filistinli nüfusun daha yüksek
olan büyüme oranı, İsrail tarafından “demografik bir saatli bom ba” ola
rak görülüyordu. 1993 yılında, Şehir M ühendisi Elinoar Barzacchi, yerel
yönetim in bu sorunla başa çıkm ak için kullanacağı planı ana hatlan ile
açıkladığında, zaten devam etm ekte olan bir hüküm et politikasını yan
sıtıyordu: “Şehirdeki Arap ve Yahudi nüfuslar arasındaki oranı yüzde 28
Arap, yüzde 72 Yahudi şeklinde sürdürmeye ilişkin bir hüküm et karan
bulunuyor. Bu oran ile başa çıkm anın tek yolu ise konutlandırma potan
siyeli üzerinden geçer.”64 “Demografik denge”nin sürdürülmesine yöne
lik bu politikanın, şehrin gelişimi için hazırlanmış, neredeyse her nazım
planının altında yatan m antık üzerinde etkisi olmuştur.65
Politik nazım planlannın demografik ve coğrafi ilkelerini hayata ge
çirmeye çabalayan Kudüs yerel yönetim inin m im arlan, planlam acılan
ve bu kişiler için çalışanlar, uluslararası hukuka göre bir suç olan ve bir
takım İsrailli çevreler tarafından gayriresmî olarak “sessiz aktanm ” diye
söz edilen, ulusal bir zorunlu göç politikasında etkili bir şekilde rol al
dılar.66 Bu suçlann kanıtı, yalnızca protokollerde ve politik nazım plan
lanırının yazıya dökülme biçim lerinde değil, aynı zamanda mimarlar ve
planlam acılara! çizimlerinde de bulunabilir. Bu kanıtlar,, onlann tasan-
lannda çizgi olarak görünebilirler.67 Yine de, dikkat çekici bir biçim de,
64 Yerel Planlama ve İnşaat Komitesi toplantı tutanakları, Eitan Felner tarafından yazıl
mış olan A Policy o f Discrimination: Land Expropriattorı, Planrıing and Building in East
Jerusalem adlı eserden alıntılanmış tır, Kudüs: B’tselem, 1995.
65 Bu politikaya son zamanlarda yapılan göndermeler için bkz. Kudüs İsrail Çalışma-
lan Enstitüsü, The Jerusalem Metropolis - A Master Plan and Delevopment Plan, Ku
düs, 1994 ve Kudüs Belediyesi, Jerusalem City Plan 2000.
66 Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü. (Statünün tamamı için bkz.: http://www.
un.org/law/icc/statute/romefra.htm.) Madde 8.3.b.viii, “İşgali gerçekleştiren gücün do
laylı ya da dolaysız olarak kendi sivil popülasyonunun belli parçalanın, işgal ettiği
bölgeye aktarması ya da işgal edilen bölgenin popülasyonunun tamamı veya bir kıs
mım bu bölgenin içine ya da dışına taşıması veya kovması”nı yasaklamaktadır.
67 İnşa edilmiş çevrenin, bilgisayar ekranlannda, çizim masalarında hazırlanan plan
larla düzenlenmesiyle bağlantılı olduğu düşünülen suçlar, mimarlar/planlamacılann
ilk defa uluslararası bir mahkemede sanık koltuğuna oturtulmasını gerektirebilir. İs
railli Başsavcı Elyakim Rubinsteiriın İsrail’de Knesset’e “her binanın (İşgal Edilmiş
Topraklardaki) bir savaş suçu olarak görülmeye başlanmasını” ve İsrailli planlama
cılar, mimarlar, inşaatçılar, inşaat malzemesi tedarikçileri ve yerleşim sakinlerinin
suçlanmasını engellemek için ICC’ye resmî onay vermekten kaçınm asını ısrarla tav
siye etmiştir. O dönemde Dışişleri Bakanhğı’nda yasal danışman olarak görev yapan
KUDÜS: K U T SA L ŞEH İR'İ T A Ş L A Ş T IR M A K 79
yüzde 28 Filistinliye yüzde 72 İsrailli oranını korumaya yönelik tüm ça

balara rağmen İsrail’in planlama politikası belirlediği hedefin gerisinde
kalmaktadır. 2005 yılında Kudüs’ün kayıtlı 65 0 .0 0 0 sakinin üçte birlik
bir kısm ını Filistinliler oluşturmuştur. Bu, bariz bir biçimde, İsrail’in acı
masızlığa varan sertlikteki tedbirlerine daha da hız kazandıran, hayalkı-
nklığım arttıran bir faktör olmuştur.
Ailen Baker, bu durum u daha cesur ifadeler kullanarak dile getirm iştir: “Başbakan
dan İsraiT’de yaşayan herkese kadar, vatandaşların işgal edilmiş topraklara yerleştiril
m esi karannın verilm esinde rol oynayan her bir kişinin tutuklanm ası m üm kündür.”
O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
[Resim 17: Üstte: Q lo mahallesinin modeli (Mimarlar Avraham Y asla Yaakov Gil, Yosef Sı
van). Altta* GHo'yu konu alan bir tasanm toplantısı 19701i yılların başı. Merkezde duran
eliyle bir çizime işaret eden kişi daha sonradan bu tasanm ı ile İsrail Ödülünü alan takım
lideri Avraham Yastfdir. Ram Karmi (güneş gözlüklü ve uzun favorili) resmin merkezinde
oturur hâlde görülebilir.]
Demografik politikalar, yalnızca temel bir kılavuz olarak görülen po

litik nazım planlarında açık ve net bir şekilde özedenirken, şehir inşa
sına yönelik, resmî izin taşıyan yasal belgeler olan eylem planlan ile ye
rel planlarda, bu niyetler planlamanın tekno-profesyonel dili ile kamufle
edilmektedir. Hükümet tarafından belirlenen eylem planlan hem İsrail’in
yasalarım hem de uluslararası yasalan bariz olarak ihlal ettiğinden, dil kul
lanımında görülen kaşıdı bir tutarsızlık politik ve mimari belgeler ara
sında geniş bir boşluk açmıştır. Bahsedilen yasadışı politika, görünürde
olağan olan planlama kategorilerinin manipüle edilmesi sayesinde hayata
geçirildi. Filistinlilerde demografik büyümenin çok daha hızlanmasıyla
birlikte “demografik denge”nin “konudandırma potansiyeli” aracılığıyla
korunması, iki planlama politikasından birinin ya da her ikisinin de kul
lanılm asını üstü kapalı bir şekilde ifade ediyordu: bu planlardan biri Ya
hudi mahallelerine konut inşa edilmesini, diğeri de Filistinli mahallelerin
genişlemesinin kısıtlanm asını teşvik ediyordu. Yerel yönetim , 1967 yılın
dan bu yana Yahudi kökenli İsraillilere yılda ortalama 1.500 adet inşaat
ruhsatı verip Doğu Kudüs’ün her kısmında Yahudiler için 9 0 .0 0 0 konut
birim i inşa ederken, Filistinlilere yıllık ortalama sadece 100 inşaat ruhsatı
vererek 25 .0 0 0 ’den fazla konut birim i açığıyla Filistinliler için bir konut
krizi yaratmayı başardı.68 Planlama izni almak ihtim al dışı olduğundan,
birçok Filistinli aile “yasa dışı” evler inşa etti ve yerel yönetim e bağlı yı
kım ekiplerinin gelişigüzel eylemlerine m ante kaldı. Bu yıkım lar birincil
olarak, sakinlerin yasal savunmayı karşılayacak durumda olmadığı ve te
mel ihtiyaç sıkıntısı yaşadığı Filistinli mahallelerde gerçekleşmektedir.69
68 Nathan Marom, The Planrıing Dreadlock: Planning Policies, Land Regularization, Buil-
ding Permits and House Demolition in East Jerusalem , Kudüs: Bimkom-Planlama Hak
lan Yanlısı Planlamacılar ve Ir Şalem, 2004 (tbranice). Bu raporun bir özeti İngilizce
olarak yayımlanmıştır, bkz. Nathan Marom, “The Planning Dreadlock: House Demo
lition in the Palestinian Neighborhoods of East Jerusalem ”, Philipp Misselwitz ve Tim
Rieniets’in editörlüğünü yaptığı City o f Collision adlı eserde, Basel ve Londra: Birkha-
user, 2006, s. 347-352.
69 Mimar Nathan Marom tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 18.000’den fazla bina
-D oğu Kudüs’te Filistinlilerin yaşadığı konut birim lerinin y an sı- “yasa dışı” olarak
inşa edilmiştir. 1987 ila 2004 arasında bu evlerin yaklaşık 500’ü yıkılmıştır. İkinci
İntifada’nm başlangıcından bu yana yıkım oram artış göstermiştir: yalnızca 2004 yı
lında 120 ev yerle bir edilmiştir. Bkz. Nathan Marom, The Planning Deadlock. Aynı
zamanda bkz. Rassem Khamaisi, “Villages under Siege”, Missehvitz ve Rieniets’in
Benzer şekilde “demografik denge”yi korumaya çalışmak için başka

mekânsal manipülasyonlar da denendi. Yeni inşa edilen Yahudi mahalle-
leri/yerleşimleri de aynı zamanda kent merkezindeki Filistinlilerin sayı
sında görülen artış üzerinde panzehir etkisi yapacak birer öge olarak gö
rüldü, bu yerleşim ler Filistin mahalleleri ve köyleri arasına sıkışünlarak
bunların olası yayılımı kısıtlandı ve Filistinlilerin kentsel bölgelerdeki ya
lan teması bozuldu. Örnek olarak, Eski Şehir’in kuzeyinde yer alan Fransız
Tepesi ile Ramat Eşkol mahalleleri, Filistinli mahallesi Şuafat’ı Filistinlile
rin Eski Şehidiyle, önceden kesintisiz bir kentsel alandan oluşan Şeyh Jar-
rah mahallesinden ayıran uzaülmış bir yay oluşturacak şekilde yayılmış
lardı. Gerçekten de yeni m ahallelerin konum u ve düzeni sadece Yahudi
popülasyonu için faydacı bir hazne olarak değil, aynı zamanda Kudüs’ün
bir Filistin şehri olarak işlev görmesini engellemenin ve Kudüs’te bir F i
listinli olmayı zorlaştırm anın bir aracı olarak planlanmıştı.
Filistin mahallelerinde muazzam boyudara varan aşın kalabalıklaşma
ve bunun ardından emlak fiyatlannm hızlı bir şekilde yükselmesi, birçok
Filistinli aileyi eninde sonunda Kudüs’ü terk ederek konutlann kaydade-
ğer ölçüde daha ucuz olduğu Batı Şeria’daki yakın köy ve kasabalara ta
şınmaya zorladı. Bu, hüküm ete bağlı planlam acılann niyet ettiği şeyin ta
kendisiydi. Filistinliler şehri terk ederek aynı zamanda, Kudüs’ün 1967
sonrası sınırlan içinde yaşayan Filistinlilerin Batı Şeria’nın geri kalan kı-
sımlannda yaşayan Filistinlilerden ayırt edilmesini sağlayan ve başka şey
lerin yanı sıra devlet ve sağlık hizmederinden faydalanmasına olanak ta
nıyan, İsrail’e girme ve burada çalışma özgürlüğü veren “İsrail sınırlan
içinde ikam et etm e” statüsünü de kaybetti. Geçmiş kırk yılda, 50.000’den
fazla Filistinli ikam et statüsünü bu şekilde kaybetti. Bunlann dışında ka
lan on binlerce Filistinli ise yerel yönetim sm ırlannm dışına taşındı, an
cak bu haklan kaybetm em ek ve İsrail’e çalışm a amacıyla sık sık gele
bilm ek için şehirde bir konut tutmayı tercih etti. Kudüs’ün etrafındaki
Ayırma Duvan’m n güzergâhının belirlenm esinde etkili olan faktörlerden
biri de bu Filistinlileri şehrin dışında bırakm a ve bu açığı kapatma hede
fiydi. Kudüs’ün Filistinli sakinleri, bugün Duvar’ın hangi tarafında yaşa
yacaklarını belirleyecek zorunlu bir seçim ile karşı karşıyalar. Birinci seçe
nek yapı inşa etm elerine izin verilmeyen kalabalık ve pahalı bir Kudüs’te
editörlüğünü yaptığı City o f Collision, özellikle s. 123. Bu verilerin güncel versiyon

ları ve daha fazlası için bkz. İsrail Ev Yıkımlarına Muhalefet Komitesi’nin internet si
tesi: httpy/icahd. org/eng.
yaşamak, ikinci seçenek ise önceden kendilerine verilen haklan bırakarak

Batı Şeria’nm çevresindeki köy ve kasabalara taşınm ak.70
İsrail’in Kudüs’e hükm ettiği yıllar boyunca, şehrin işgal edilmiş kıs
mında Filistinlilerin geçmişte elde edebileceği topraklann yüzde 4 0 ’ı yerel
yönetim planlannda açık kamu alanlan olarak işaretlenmişti. Bu durum
yasal nedenlerden dolayı Filistinli mahallelerinde yaşayan sakinlerin ya
şam ve hava kalitesinin arttınlm asım hedefleyen bir hayırseverlik olarak
sunuldu, ancak yaptığı sakinleri, genişlem enin yasak olduğu alanlar ile
etkili bir şekilde çevrelemek oldu. Ne zaman ki “buzlar çözülüp” bu “ye
şil alanlar” inşa işlemlerine ayrıldıklarında, Yahudi m ahallelerinin geniş
letilmesine tahsis edildi. Belediye Başkanı Kollek, bunu açık bir biçim de
itiraf etmişti: “Şuafat Tepesi’ni [burası o zamanlar şehrin kuzeyinde yu
karıda bahsedilen, Şuafat’m Filistin mahallesinin bitişiğinde, işgal edilmiş
topraklar içinde yer alan boş bir tepeydi] yeşil alan olarak tanımlama
nın arkasındaki ana maksat, zamanla yeni bir Yahudi m ahallesinin bu
raya inşa edilmesine elverecek kadar hazır olunana kadar Arapların [bu
raya] bina yapmasını engellem ekti.”71
70 Rassem Khamaisi ve Rami Nasrallah, The Jerusalem Urban Fabric: Demography, Infrast-
ructure and Institutions, Kudüs: International Peace and Cooperation Çenter, 2003, s.
126. Aynca bu eserin özederi için bkz. Rassem Khamaisi, “Villages under Siege”, ve Ras
sem Khamaisi ve Rami Nasrallah, “Jerusalem: From Siege to a City’s Collapse?”, Missel-
witz ve Rieniets’in editörlüğünü yaptığı City of Collision, s. 120-129 ve s. 163-169.
71 Sarah Kaminker, Planning and Housing Issues in East Jerusalem , Kudüs: Report Pre-
pared for the Society of St. Yves, in Response to High Court Petition 1091/94, 1994,
s. 15. Felner tarafından yazılan A Policy o f Discrimination adlı eserden almtılanmışür.
[Resim 18: Kudüs (kuzey). 1. Scopus Dagı'ndaki İbrani Üniversitesi; 2. Fransız Tepesindeki
Yahudi mahallesi; B. Hükümet binalanna aynim ış bölge; 4. Şuafat Tepe Dizisindeki Yahudi
mahallesi; 5. Ram ofdaki Yahudi mahallesi; Şuafat mülteci kampı; 7. Anata'daki Hlistin ma
hallesi; 8. Beyt Hanina'daki Filistinli mahallesi; 9. Pisgat Z e rd e k i Yahudi mahallesi; 10. İs-
sawa'daki Hlistin mahallesi; 11. Filistinlilerin bina inşa etmesinin yasak olduğu bölge olan
"A pk Yeşil Alan"; 12. Erich Mendelsohn'un Hadassah-İbrani Üniversitesi hastane kompleksi;
13. Kudüs çevre yolunun tünel ağzı; 14. "Dikey kavşak"; 15. Şuafaftaki Hlistin mahallesi;
16. Eski Kudüs-Ram allah yolu]
Filistinlilerin konut inşa etm esini ve demografik olarak büyümesini

kısıdam ak için kullanılan bir diğer planlama stratejisi de koruma baha
nesidir. Yerel yönetim sınırlan içinde yer alan Filistin mahallelerinin ge
leneksel kırsal karakterini ve genel olarak Filistin mahallelerinin tarihi
doğasını korumayı amaçladığını iddia eden yerel yönetim, zemin alanı
oranının (FAR) -b ir arsanın boyutu ile binanın boyutu arasındaki oranı
tanımlayan bir planlama oram - düşük tutulmasında ısrar etti. Dolayısıyla,
bir Yahudi mahallesi olan Talpiot-Mizrah’da inşaat yasaları beş katlı bi
naların inşa edilmesine izin verirken, buranın bitişiğinde yer alan bir F i
listinli mahallesi olan Jabal al-Mukaber’de binalar, arsanın yalnızca yüze
25’lik bir kısm ını doldurabilmiş, bu da küçük evlerin geniş arazilere inşa
edilmesine neden olmuştur.72
Etraflarındaki yeşil alanlar tarafından yatay olarak ve “koruma” politi
kası tarafından da dikey olarak sınırlanan, Kudüs’teki Filistin mahalleleri,
hayal ürünü “otantiklikleri”yle, Yahudi inşaat okyanusundaki, küçük kara
parçalarından oluşan bir adalar grubuna dönüştürüldü; bu Filistin mima
risi, taş ile kaplanmış ama betondan yapılmış Yahudi mahallelerinden iz
lenen estetik bir seyir nesnesi işlevini görüyordu. Etrafı parklarla çevrili
bu “koruma alanları” 1918 McLean planının prensibine eklenir ve kentsel
ölçekte Batı Şeria’daki Filistinli “Bantustanlar”ın imgesini yeniden üretir.
Buna ek olarak, Kudüs’teki Filistin köyleri ve mahalleleri, kapsamaya
niyetlendikleri sözde “doğuya özgü otantiklik” dışındaki her şeyi sergiler
ler. Kudüs çevresindeki Yahudi m ahalleleri ile keskin bir zıtlık oluştura
cak şekilde Filistinliler, çoğu zaman Kudüs’ün taş kullanımına dair yerel
yasasına ve İsrail’in koloni mimarisine bir özgünlük görüntüsü vermeye
çalışan mimari tarzlarına bağlı kalmazlar. İzin belgeleri alınmadan inşa
edilen ve ileride yıkılm aları m uhtem el olan birçok bina ucuz malzeme
lerle yapılır, bu yapıların duvarları brüt beton olarak bırakılır ve duvar
lardaki beton bloklar net bir şekilde görülebilir. Tepelerden oluşan peyzaj
72 Nathan Marom, The Planning Deadlock.

üzerindeki bu binaların kolonların desteklediği kaba inşaatının faydacı
m odem ist silueti, erken dönem Siyonist m im arinin m odem ist karakte
rinin etkisi altında kalmıştır. M odem ist villaların yerel bir adaptasyonu
olarak görünen bu yapılar, İsrail’in hâkimiyet politikalarının, İsrailliler ve
Filistinlilerin inşa kültürlerim ayrım yapmaksızın tamamen tersine çevir
diğine tanıklık etmektedir.
Tapınak Tepesi, Birinci ve İkinci Tapınak’m yer aldığı alandır. Harem-i
Şerif ise M escid-i Aksa ile Kubbetü’s Sahra’nın bulunduğu yerdir. Her iki
m ekân da aynı konum u -K udüs’teki Eski Şehir’in doğu sınırındaki de
vasa istinat duvarları tarafından desteklenen düzleştirilmiş ve doldurul
muş bir tep e- paylaşır. Bu yapı grubunun batısındaki istinat duvarının
İkinci Tapınak’m son kalıntısı olduğu düşünülmektedir. Ağlama Duvan,
bu istinat duvarının güney kısmıdır.
Tapınak Tepesi/Harem-i Şerif konusu, 2 0 0 0 yılırım Temmuz ayında
Camp David’de gerçekleşen İsrail-Filistin m üzakerelerinin en tartışmalı
konusuydu. Çoğu İsrailli arkeologun İkinci Tapınak’m bugünün cam i
leri ile aynı yükseklikteki bir platform üzerinde durduğunu düşündüğü
doğru olsa da, Amerikalı arabulucular görünürde bundan başka, politik
olarak daha elverişli olan arkeolojik-m im ari bir açıklamaya inandılar. On
lar Ağlama Duvan’nm üst kısım larının, aslında, arkasında (üstünde de
ğil) İkinci Tapınak’ın M escid-i Aksa ile Kubbetü’s Sahra arasındaki çeş
m enin bulunduğu seviyenin on alu m etre altında kalan bir derinlikte
konumlandığı bağımsız bir duvar olarak inşa edildiğini öne sürdüler. Bu
kuram, ilk olarak Tel Aviv’de yaşayan m im ar ve am atör arkeolog Tuvia
Sagiv tarafından ortaya atılm ışa. Sagiv, zamanının (ve parasının) büyük
bir kısm ım alanı incelem eye harcamış, hatta birkaç kez zem inin alüm
tarayan radarlar ve termal sensörler taşıyan helikopterlerle burarım üze
rinde uçmuştu. Daha sonra Sagiv’in Tapınak’m kalm alarının, cam ilerin
altında yer aldığını kararlaştırdığı raporu, Yahudiler ve M üslüm anla
rın aynı alanda dua etm esinin bir sonucu olarak ortaya çıkan sorunları
bu alanı dikey olarak, farklı katlar hâlinde bölerek çözmeyi hedefleyen
bir mimari plan ile birlikte, 1995 yılında o zamanlar muhalefet partisi
nin Knesset’in üyelerinden biri olan Ariel Şaron’a sunuldu. Sagiv’in mi
mari planı, Ağlama Duvan’nda Yahudilerin, Tapmak’ın düzeyinde ve ca
m inin düzeyinin alanda olan bir yeraltı koridoruna erişmelerine olanak
tanıyan dev bir kapının açılm asını öneriyordu. Amerikan yönetimi, Şa-
ron aracılığıyla Sagiv’in planından haberdar oldu ve Tel AviVdeki ABD
Konsolosluğundan bu planın bir kopyasım elde etmesini istedi. Clinton,
Tapınak’ın kalm alarının gerçekten cam ilerin şimdiki seviyesinin altında
bulunabileceğinin doğru olması durumunda, buraya kim in hakim ola
cağı m eselesinin Sagiv’in mimari planının ana hatlan doğrultusunda çö
züme kavuşturulabileceğini düşünmüştü. Clinton, önerisini -jeopolitika-
mn mimari bir ölçekte yapılm ası- herhangi bir zamanda geri çekilebilir
olması için sözlü olarak sundu. Bölgenin seıgilediği dikey şizofreniyi ra
dikal ve cüretli bir biçim de görselleştiren Clinton, yatay egemenlik sınır
lanılın üst üste gelmesiyle oluşan dikey bir yığın teklif etti. Teklife göre,
bu sınırlardan birincisi yapı grubunun zem inini kaplayan taşların alan
dan geçirilecekti. Burada, Araplann Kudüs’ü ile İsraillilerin Yeruşalim’i
arasında yer alan sınır, dünya üzerindeki en tartışmalı noktada yataydan
dikeye çevrilecekti. Buna ek olarak Filistinliler, M escid-i Aksa Camisi,
Kubbetü’s Sahra ve Harem-i Şerif platformu üzerinde egemenlik elde ede
cekti. Bu platformun taş zem ininin alanda ise 150 santimetre derinliğin
deki BM alanının oluşturduğu bir katman yer alacakü. Bu alan boş bıra
kılacak ve iki tarafı birbirinden ayırma işlevi görecekti. İsrail’in egemenliği
ise Ağlama Duvan ve Tapınak’ın geçmişte konumlandığı yer olduğu var
sayılan kutsal “tepenin derinlikleri”ni kapsayacak şekilde, bu katmanın
altındaki boşluğa yayılarak dünyanın m erkezine doğru daha da genişle

tilecekti. Dahası, bu alanın üzerindeki hava sahası, tıpkı kutsal şehrin ta
mamı üzerindeki hava sahası gibi İsrail’in hakimiyetine bırakılacaktı. Bu
önerinin şaşırtıcı bir şekilde, üç boyutlu hakim iyet alanlarının katman
lar olarak üst üste yığılmasına yönelik olması, bu plana, Gilead Sher’in
bana gamsız bir şekilde aktardığı gibi, Arkansas “Big M ac” lakabını ka
zandırdı. İsrail hakimiyeti yapı grubunun etrafındaki alanın tümüne ya
yılacak şekilde genişleyeceğinden, müzakerelerin ilerleyişiyle alakalı bir
takım nedenlerden dolayı yalnızca “teklifi göz önünde bulundurmaya
istekli” olduğunu iddia eden ancak aslında teklifi tamamıyla benim se
miş olan Barak, “M escid-i Aksa’da dua etm ek isteyen herkesin alana eri
şebileceği bir köprü ya da tünel”in inşa edilmesini önerdi. Bu özel yaya
köprüsü, Eski Şehir’in Filistin’e ait bölgelerini, dinî yapıya bağlamayı he
deflemişti, aksi takdirde burası, İsrail hakim iyetinin üç boyudu “sargı”sı
tarafından her yönden yalıtılıyordu. Filistinlilerin bütünüyle hâkim ola
cağı bu köprünün Zeytin Dağı ile burada yer alan ve antik Yahudi m e
zarlığının bir kısm ına yayılması planlanm ıştı, ki bu mezarlığın İsrail’in
hâkim iyeti altında olduğu uluslararası olarak tanınacaktı. Filistinliler,
planı kesin bir şekilde reddettiler ve İsrail’in cam ilerinin altındaki varlı
ğından uzun bir süredir şüpheleniyorlar, İsrail’in Filistin üzerindeki hava
sahasında sahip olduğu hâkimiyete tedbir ile yaklaşıyor ve başkenderi-
nin köprüler ile örülmesi fikrine pek hoş bakmıyorlardı. Bu plan yüzün
den bir parça kafası karışmış olan Arafat, Clinton’a kendisine “W ashing-
ton DC’nin zem ininin altında yabancı bir devletin egem enlik sürm esi”
teklif edildiğinde bunu kabul edip etmeyeceğim sordu. Camp David’deki
baş müzakerecilerden biri olan Filistinli bakan Saeb Erekat, Filistinlilerin
taleplerini kuru bir dille şu şekilde özededi: “Harem-i Şerif... Filistinli
lere devredilmelidir; üstü, altı ve kenarlan, coğrafi ve topoğrafik olarak.”
2.
Savunma Yapıları: Ariel Şaron'un Mimarisi
1949’da belirlenen ateşkes sınırlan, İsrail’in uluslararası olarak tanınan

politik sınırlan hâline gelmesine rağmen, bu sınırlar İsrail ordusunda gö
rev yapan çoğu kişi tarafından savunulamaz olarak görülüyordu.1 Hem
İsrail hem de 1949 yılında ateşkes anlaşm alannı imzalayan Arap devlet
leri yeni sınırlann kalıcı bir uluslararası sım n belirleyeceğine inanma-
dıklan için ve anlaşmayı imzalayan tarafların farklı bölgesel hedefleri ve
askerî planlan olduğu için, bu sınırlar hiçbir zaman fiziksel olarak kas
katı duvarlar hâline gelecek şekilde maddeleşmedi; kim i yerde sığ hen
dekler, kim i yerde ise dayanıksız teller ile belirginleştirildi. 1967 savaşın
dan sonra, Süveyş Kanalı, Ürdün Nehri ve Suriye’deki Golan Tepeleri’nin
belirlediği ateşkes sınırlan, bir tür tamamlama, Siyonisderin fantezi öğe
leri taşıyan, “parçalanmamış bir bütün meydana getiren topraklardan olu
şan bir İsrail” rüyasıyla uyumlu bölgesel bir biçim in oluşturulması olarak
1 Popülist görüş ve tavırlara yakın olan İsrailli politikacılar, 1949 yılının ateşkes şuur
larım rutin bir şekilde devletin varlığım tehdit eden bir tehlike olarak tarif etmişler
dir. Savaş karşıtı olduğu iyi bilinen Dışişleri Bakam Abba Eban dahi -sonradan bu
sözünden geri adım atacak olsa b ile - İsrail’in uluslararası sınırlarının “Auschwitz
hatlarTndan başka bir şey olmadığım dile getirmiştir. Benny Morris, Righteous Victims,
Londra: Jo h n Murray, 2000, s. 308. 1967 savaşından önce ikinci bir Yahudi Soykı
rım ı yapılacağına yönelik korkuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek için bkz. Idith Zer-
tal, Death and the Nation: History Memory Politics, Or Yehuda: Dvir Publishing House,
2002. “Savunulamaz hatlar” algısı, dönemin askerî gerçekliklerini tam olarak yansıt
mıyordu. Moşe Dayan, bununla ilgili olarak şu noktaya dikkat çekmişti: “Şam’dan
Tel Aviv’e giden yol, Tel Aviv ile Şam arasındaki yoldan kısa bir yol değildir.” Mar
tin van Creveld tarafından yazılmış olan Deferıding Israel adlı eserden alınnlanmıştır,
New York: St. Martin’s Press, 2004, s. 9.
90 İ O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
algılandı.2 Bu yeni sınırların aynı zamanda devletin müdafaa edilmesini

destekleyecek olan etrafı çevrelenmiş stratejik alanı oluşturacağı düşü
nülüyordu. Ancak İsrail’in savaştan önceki boyutunun iki katma denk
gelen İşgal Edilmiş Topraklar, ulusun hayal gücünde iyice genişledi. Za
man geçtikçe güçlenen bir agorafobi, bu bölgelerin incelenm esi ve ülkeye
içeriden katılmasına yönelik girişimleri ve buraların sınırlarını dışarıdan
gelebilecek karşı saldırılara dayanıklı hâle getirmeye yönelik çabalan be
raberinde getirdi. İsrail ordusunda ve hüküm etinde bu konular üzerine
yapılan tartışmalar, bundan sonraki işgal pratikleri, biçim leri ve koşullannı
belirleyen ilk tartışmalar oldu. Bu bölüm , İsrail’in Süveyş Kanalı boyunca
uzanan savunma yapılannın inşası (1 9 6 7 -7 3 ) ve yıkım ını (1 9 7 3 ) konu
alan tartışmayı takip edecek. Askerî tartışm alan ve çarpışma analizlerini
izleyerek, fikirler ve örgütsel sistem lerin, 1970’li yılların sonunda askerî
bir işgalden sivil bir işgale dönmeye neden olacak şekilde askerî alandan
sivil alana taşındığı bir “sivilleştirm e” sürecinin izini sürmeye çalışacak.
1967 savaşından kısa bir süre sonra, İşçi hareketine bağlı iki İsrailli ge
neral 1967 yılının İşgal Edilmiş Topraklarının farklı cephelerini savunma
yapılarıyla çevreleme girişimlerinde bulunmaya başladı. Yigal Allon (Tanm
Bakanı ve Hükümet Yerleşim Komitesi Başkanı) ile Genelkurmay Başkanı
Haim Bar Lev tarafından tasarlanan sistemler, benzer bir bölgesel doktri
nin; bölgelerin en ucunda yer alan kenarlar boyunca uzanan bir savunma
hattı kurma arayışının ürünleriydi. İlk taslağı savaşın bitim inden birkaç
hafta sonra hükümete sunulan Allon planı, devlet sınırlarının, bölgenin
ana topoğrafık özelliği olan ve İsrail tarafından işgal edilen bölgelerin doğu
sınırını oluşturan Büyük Yank Vadisi adlı derin tektonik çatlak boyunca
yeniden çizilmesi gerektiği görüşünü destekliyordu. Allon, yangın, ku
zeyde Golan Tepeleri’nden Ürdün Vadisi aracılığıyla Sina Yanmadası’mn
Mısır’ın Şarm El-Şeyh adlı sahil kentindeki en güney ucuna kadar varan
hattında devam edecek bir kara şeridinin İsrail’in topraklam a katılm a
sını önerdi. Allon’a göre bu şerit, “m inimum sayıda Arap ile İsrail için
maksimum güvenlik ve geniş bir bölge” yaratacaktı.3 Bu şeridin seyrek
2 Ateşkes sınırlan, Yahudilerin kutsal saydığı alanlann birçoğunu içerm elerine rağmen
Kutsal Topraklarin Eski Ahit’te geçen tanımlarından hiçbiriyle uyumlu değildi. Azami
biçimlerinde bu hatların genelde kuzeyde Fırat Nehri’nden güneyde Sina’ya, doğuda
Ürdün’ün çöl alanlarına ve baüda Akdeniz’e uzandığı düşünülmüştür.
3 Allon planının politik ana hatlan, Batı Şeria’da Ürdün Vadisi boyunca yaklaşık yirmi
kilometre genişlikte bir şeridi İsrail topraklarına katma ve Kudüs’ün içinden geçe
rek burayı İsrail’in kıyı düzlüklerine bağlayan bir taşıma koridoru oluşturma arayı-
şmdaydı. Bu planı hazırlayanlar, bu iki toprak parçasının ileride en sonunda Ürdün
Krallığı ile birleştirileceğim, özerk bir Filistin bölgesi hâline geleceğini düşünüyor
lardı. Allon planı ayrıca, Ban Şeria’da bundan başka iki alanı - Siyonist yerleşimlerin
S A V U N M A YAPILARI: A R İE L Ş A R O N 'U N M İM A R İS İ 91
nüfuslu olduğu gerçeği, savaş sırasında yeni sınır çizgilerini koruma al
tına almak isteyen İsrail ordusunun Ürdün Vadisi’ndeki Filistinli köyle
rini (Eriha şehri hariç), Golan Tepeleri’ndeki Suriyeli köyleri ve kasabala
rıyla Bedeviler dışında Sina’daki tüm Mısır vatandaşlarının yaşadığı yerleri
boşaltıp ortadan kaldırmasından kaynaklanıyordu. Allon, genelde kurak
olan, İsrail’in yoğun nüfus m erkezlerinden uzakta kalan ve şimdi seyrek
bir nüfusu banndıran bu kara şeride NAHAL Birlikleri -İsrail Savunma
Kuvveden (ID F)’nin yerleşim k o lu - tarafından kullanılacak birkaç sayıda
yan-askerî üssün yanı sıra bir dizi tanm a dayalı Kibutz ve Moşav yerleşi
m inin kurulm asını teklif etti.*4 Allon planı, hüküm et tarafından asla resmî
olarak desteklenm em esine rağmen, İsrail işgalinin ilk on yıknda İşçi Par
tisi iktidarlan tarafından aşamalı olarak uygulamaya kondu. Batı Şeria’nm
en doğusundaki sınır bölgesinde bulunan Ürdün Vadisi yerleşimleri, bu
sının Ürdün Nehri boyunca sağlamlaştırıp daha güvenli bir hâle getirme
işlevi görecekti. Bu yerleşim lerin kurulması, İşçi Siyonizmi’nin yenilen
mesi ve bu hareketin taşıdığı tanm sal öncülüğün yeniden canlandırıl
ması olarak algılandı. Kuraklığın baskın olduğu bu manzarada dağdaki
su havzasından aşın derecede su çekilm esiyle sürdürülen tanm , yaygın
bir Siyonizm sloganına göre “çölün çiçek açmasını sağlama”ya yönelik bir
girişim olarak görülüyordu.5 Ürdün Vadisi, askerî üsleri ve tanmsal yer
leşimleri birbirine bağlayan dört paralel yolun böldüğü karma bir askerî/
sivil savunma alanı olarak düşünülmüştü. Doğudan zırhlı araçlarla yapı
lacak bir işgal girişiminde, vadinin ekin ekilmiş tarlalanna su basılabilirdi
ve yerleşimler, ordunun organize olmasına ve bu işgal kuvvederini İsrailli
kuvvedere ayrılmış belli ateş alanlanna yönlendirmesine olanak tanıyacak
savunulabilir konum lar hâline gelerek sağlamlaşacaklardı. Dahası, Allon’a
göre bu bölgeye askerî üsler yerine sivil bir nüfusun konumlandırılmasının
1948 savaşında ele geçirildiği Kudüs’ün güney batısındaki Etzion Yeleşim Bloğu ve
Doğu Kudüs’ün Arapların yaşadığı k ısm ı- İsrail topraklarına katmak istiyordu. 1967
ila 1977 arasında Allon planına uygun olarak Ürdün Nehri boyunca on beş, Golan
Tepeleri’nde yirmi ve Sina Çölü’nde beş yerleşim inşa edilmiştir.
4 NAHAL, “Noar Halutzi Lohem”in (Savaşçı Öncü Gençlik) İbranice kısaltmasıdır. NA
HAL, askerlik görevini savaş biriminde yapmayı, askerlik görevim yeni bir yerleşim
kampında sivil olarak yapmayla birleştiren bir askerî birliktir. Bu birliğe üye olan as
kerler, günün sekiz saatim çiftçilik yaparak, geri kalan birkaç saati ise tatbikat yapa
rak geçirirler.
5 Su havzalarının fazlalaşan kullanımı, dağ sırasındaki Filistinli yerleşimlerini olumsuz
etkilemiştir. Ürdün Vadisi’ndeki 6.200 yerleşimcinin su tüketimi, Ban Şeria’mn Filis
tinli nüfusunun tamamının evsel ve kentsel su tüketim inin yüzde 75’ine eşitti. Bkz.
BTselem , Not Even a Drop, The Water Crisis in Palestinian Villages Wıthout a Water
Network, Temmuz 2001, www.btselem.oig.
arkasındaki neden, İsrail’in bu sınır bölgesini topraklarına katmadaki po
litik kararlılığım kanıtlamaktı.
[Resim 21: Bar Lev Hattfnın inşası, 1971 dolaylarında. Film kareleri, IDF film birimi.
Resimler IPnin izniyle kullanılmaktadır]
Sivil ve askerî savunma yapılarının bir kombinasyonuyla başarmaya

çalıştığım yalnızca askerî savunma yapılarıyla başarma girişiminde bulu
nan Bar Lev Hattı, Allon planının askerî karşılığıydı. Uluslararası baskıdan
ve 1956 Süveyş Krizi’nin tekrarlanması olasılığından korkan Savunma Ba
kanı Moşe Dayan, ABD yönetim i -Fran sa ve İngiltere’yle b irlik te- İsrail’i
Mısır’da işgal ettiği alanlardan geri çekilmeye zorladığında, ID F’nin 1967
savaşı sırasında Süveyş Kanalı’na varmasını hiç istememişti. ID F her şeye
rağmen savaşın üçüncü gününde, kendisinden kaynaklanan bir taktik
sel tem bellik sayesinde kanalı ele geçirdi. Savaşın hem en ardından Da
yan, askerî kuvvetlerin kanaldan geri çekilm esi gerektiğini savundu. An
cak Dayan’m en önem li politik rakibi Başbakan Levi Eşkol ve sonradan
Golda Meir, Allon’un tavsiyesine uyarak kanalın İsrail kontrolünde kal
masını ve M ısır hüküm etine, koşullarını İsrail’in belirleyeceği bir banş
93
anlaşması imzalaması için baskı uygulayabilmek amacıyla kanalın her

türlü gemi trafiğine kapatılmasını istediler. Diğer yandan Dayan, hedıangi
bir anlaşma imzalanmasını istemiyor ve kanalda yapılacak bir taktiksel
geri çekilm enin İsrail’in kalıcı olarak Sina Yanmadası’m elinde tutmasına
olanak tanıyacağım düşünüyordu. Bar Lev’den, Kanal’ın Mısır’dan gele
bilecek bir saldırıya karşı korunmasına yönelik teknik bir çözüm getir
mesi istendi. Bunun ardından Lev, bir savunma yapısı sistemi tasarlamak
amacıyla kendisine hep sadık olan bölük komutam Avraham Adan’m li
derlik ettiği bir takım oluşturdu. Adan, bu tasarıma genç bir mimarın ilk
defa bir müşteriden proje aldığında yaşadığı hevesle yaklaşarak, tarihten
örnekleri inceledi ve m aketler inşa etti. Sonradan otobiyografisinde id
dia ettiğine göre, Adariın ana esin kaynağı N ecef Çölü’nde yer alan ve
1948 savaşında M ısır ordusuna başarılı bir şekilde direnmesinin ardından
Siyonisüer tarafından yayılan bir m itin odak noktası hâline gelmiş olan
Nirim Kibutz’undaki savunma yapılarının mimarisiydi.6 Adan savunma
yapısının tasarımını bir ay içinde tamamladı, bunun hem en ardından da
inşa işlem leri başladı.
[Resim 22: Ariel Şaton, Güney Kom utanlığı Başkom utanı (sıranın sonunda, solda); Hakti
Bar Lev, Genelkurmay Başkanı (ortada, solda); ve David ben-Gurion, Bar Lev Hattfnda
Süveyş Kanalı, 1971]
Ne var ki Bar Lev Hattı, planlanmış bir inşa sürecinin sonucu olmak
tan ziyade, küçük adımlarla ilerleyen bir evrimin -A dan’m , askeri kuv
vetleri devam lı top ateşinden korum aya yönelik sistem im temel alan
bir dizi “çözü ıri’ü n - sonucuydu. 1968-71 yıllan arasında gerçekleşen,
sonradan “Yıpratma Savaşı” olarak bilm en yoğun ve şiddetli çatışma
lar sırasında Hat, muazzam bir altyapısal girişim hâline geldi. 20 metre
6 Avraham Adan, On Boih Sides o f the Suez, Kudüs: Idanim ve Yediot Ahronot edisyon-
lan, 1979, s. 47 [İbranice].
94 O YUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
yüksekliğinde, 2 0 0 metre uzunluğunda ve Kanal’a bakan tarafında 45

derecelik bir eğim bulunan yapay bir manzara oluşturmak amacıyla çö
lün bir tarafından öbür tarafına dev miktarlarda kum taşındı ve kanalın
doğu kıyılan boyunca belli noktalara yığıldı. Adlarını Adan’ın Kibutz’u-
nun savunma yapısı sisteminden alan ve her biri yirmi beş-otuz askeri
içine alacak şekilde tasarlanmış otuz beş Ma’ozim (kaleler), M ısır hattı
nın yalnızca 200 metre uzağında olacak ve bu hatta yukandan bakacak
şekilde 10 kilometre aralıklarla kum setlerin üzerine konumlandınldı. Bu
yapılar, altlannda derin yeraltı sığmaktan olan, Kahire-El Ariş demiryo
lundan ve M ısırlılar tarafından terk edilmiş diğer tanm sal ekipmanlardan
sökülmüş çelikten yapılmış bir tel örgü sistem i ve parçalanarak ağlarla
sanlm ış kayalar ile korundu, bu yapılan çevreleyen alanlar da mayın tar
lalarına dönüştürüldü. Hat boyunca belli yerlere tanklar, topçu silahlan,
havanlar ve m akineli tüfekler barındıran tesisler kuruldu. Beton kullanı
larak inşa edilen ve dolayısıyla yeterli miktarda patlayıcıyla imha edile
bilecek olan diğer savunma yapısı sistem lerinin aksine, Bar Lev Hatü’nm
kum sederi ve duvarlan bombardımanın etkisini em ecek ve dağıtacak şe
kilde tasarlanmışa. Savunma yapılanım ı inşası böylece tamamlanmış ka
bul edildi ve İsrail hüküm eti bunun bir sonucu olarak müzakere masa
sına aceleyle gitm ek zorunda olmadığına karar verdi. Güç dengesi bariz
bir şekilde İsrail lehine olduğundan, genel olarak M ısır’ın saldırma ris
kini alamayacağı düşünüldü. Bu değerlendirme, İsrail’deki güvenlik çev
relerinde “konsept” olarak biliniyordu.
Bu arada, 1971 yılında Süveyş Kanalı’nın diğer tarafında M ısır Cum
hurbaşkanı Enver Sedat, Korgeneral Saad El Şazli’yi M ısır Ordusu Genel
kurmay Başkam olarak atadı. Şazli’nin görevi Bar Lev Hatü’m n tamamen
ele geçirilm esini hedefleyen bir saldırıyı planlayıp yönetm ekti. The Cros
sing o f the Cemal [Kanalın G eçilişi]7 adlı kitabında Şazli, Bar Lev Hatü’nı,
önündeki engeli başarıyla aşan bir kişinin gururuyla açıklıyordu: “Süveyş
Kanalı eşsizdi. Ve bu eşsizlik, yapısının, kara ve deniz birim leri bir araya
getirilerek oluşturulmuş bir saldın kuvvetine verdiği zorluklarda ve düş
manın bu doğal engellerin üzerine diktiği savunma yapılanım ı ölçeğinde
yaüyordu [...] Süveyş Kanalı’m gören herkese göre, görünürde geçilm esi
imkânsız olan bir bariyerdi...” Karşılaşılan ilk ve en zor engel kanalın
7 Korgeneral Saad El Şazli, The Crossing o f the Cemal, San Francisco: American Mide-
ast Research, 2003, s. 329. 1983 yılında Şazli, iddiaya göre bu kitapta askerî sırlan
ortaya döktüğü, ancak aslında Sedat'ı ve İsrail ile Mısır arasındaki banş sürecini üstü
kapalı bir şekilde eleştirdiği için Mısır’da bir askerî hapishanede gıyabında üç yıl kü
rek cezasına çarptırıldı. Şazli 1992 yılında, Cezayir’de sürgünde geçirdiği on yılın ar
dından Mısır’a geri döndü ve tutuklandı.
içindeki su, “ikinci engel ise düşman tarafından inşa edilmiş, doğu kıyısı
boyunca uzanan devasa kum tepesiydi. Altı yıl boyunca İsrail’in buldo
zerleri buralara zahmedi bir şekilde kum yığmaya devam ederek bu te
pelerin daha da yükselm esini sağladı ve bu buldozerlerin en sürekli ça
balan doğal olarak m uhtem el kesişme noktalannda yoğunlaşmıştı... Bu
heybetli bariyerin üzerinde üçüncü bir engel yükseldi: Bar Lev Hattı’nm
35 kalesi... Düşman, bizim görüş alanımıza girmeden aniden güç kaybe
den herhangi bir noktaya kuvvet takviyesi yapmak için zırhlı araçlannı
hareket ettirebiliyordu ...”8
Şazli, Bar Lev Hattı’nın topraktan yapılmış devasa siperlerinin en bü
yük hedeflerinden birinin aynı anda hem İsraillilerin M ısır kuvvetlerinin
bulunduğu bölgeleri gözlemlemesine olanak tanıyacak topoğrafik koşul
lan yaratmak, hem de M ısır ordulannın İsrail kuvvetlerinin Sina’daki ko-
num lannı görmesini engeflemek olduğunu ileri sürdü. Sovyet uçaksavar
füzesi teknolojisinin 1970’lerin başlannda Batı’nm savaş uçaklanna karşı
elde ettiği nadir avantaj, hava fotoğrafçılığı görevlerinin güvenilmez bir
hâle gelmesine neden olmuş ve savaş alammn zeminini, göz seviyesi pers
pektifinin yeniden stratejik önem kazandığı yatay, iki boyudu bir yüzey
hâline gelecek şekilde düzleştirm ek gibi bir sonucu beraberinde getir
mişti. M ısır ordusunun bakış açısına göre Bar Lev Hattı, görsel bir bari
yerdi. Buraya kurulmuş seder, onların, işgal edilmiş bölgeleri görmelerine
izin vermeyen bir “kör bölge” oluşturarak M ısırlı kuvvederin gözlem ala
nına doğrudan bir sınır getirdi.
1967 savaşından yalnızca üç ay sonra Bar Lev Hattı’mn inşası başladığı
anda, o zamanlar askerî eğitimi idare eden Ariel Şaron bu hattın somut
laştırdığı savunma stratejisini sorgulamaya başladı. Şaron’un bu hamlesi,
İsrail Genelkurmay Başkanlığında İsrail’in savunma kavramıyla ilgili ilk
büyük tartışmayı başlattı. Bu mesele, kritik bir mesele olarak görüldü ve
Şaron’un bir avuç general -İsrail Tal, Rafael Eitan ve Mattityahu Peled-
ile birlikte G enelkurm ayın geri kalan üyeleriyle tekrar tekrar çatışmasına
neden oldu. Bu tartışma, savunma tekliflerinin her ikisi de varolan te
rimlerden türetilmiş iki mekânsal model -doğrusal savunma yapılan ve
askerî kalelerden oluşan bir ağın içine derinlikli bir şekilde yerleştirilmiş
8 “Dördüncü bariyer gizliydi. Düşman, kum setlerin derin kısımlarına yanıcı sıvıyla
doldurulmuş, akışları en yakındaki kalelerden kontrol edilen depolar yerleştirmişti.
Birkaç dakika içerisinde bu sıvı Kanal’m içine akarak yüzeyini cehenneme çevirebi
lecekti.” Aslmda bu gizli silah hiçbir zaman başanlı bir şekilde kullanılamadı. Bunun
sebebi, Şazli’nin iddia ettiği gibi Mısırlı dalgıçların onu engellemesi ya da bazı İsrailli
generallerin iddia ettiği gibi mekanizmalarındaki teknik bir sorundan dolayı bozul
ması olabilir. Şazli, Crossing, s. 7-8.
dinamik bir savunm a- hâlinde tamamen somutlaşana kadar,9 giderek daha

da geometrik terimlerin kullanılmasıyla birlikte kutuplaşmaya devam etti.
Şaron, kendi üsderini açıkça cahillik ve aptallıkla suçladı ve onlan Hat’ın
inşa alanında verilen kayıp sayışırım artışından sorumlu tutarak, “İsrail’in
M ajino Hattı” olarak adlandırdığı hatta somutlaştırılan statik savunmanın
terk edilmesini ve cephenin çok arkasına uzanan bir alanda yer alan, ba
ğımsız askeri kaleler içeren esnek bir “derin savunma” sistemiyle askerî
birim lerin bu kaleler arastnda gidip gelmesine ve işgal hâlinde kanatlar
dan saldırarak düşmanın etrafım sarmasına izin verecek bir şekilde de
ğiştirilmesini talep etti.
Bu tartışma ve Şaron’un bu tartışmadaki 1973 savaşma ilişkin kayıt
larda yer alan ifadelerde doğrulanan rolü, İsrail askerî tarihinin en tartış
malı bölümlerinden biri hâline geldi. Konunun ne kadar tartışmalı olduğu,
ID F’nin savaşın resm î bir kaydım hâlâ -k ısm en Şaron sahip olduğu poli
tik nüfuzun tümünü bunu önlem ek için kullandığından- yayımlamamış
olmasından da anlaşılabilir. Tarihsel kayıtların belirsizliği ve eksikliğinin
bir diğer nedeni de savaştan sonra fiziksel ve politik olarak hayatta kal
mayı başarmış olan, savaşm İsrailli ya da M ısırlı önde gelen kahramanları
nın büyük bir kısm ının, politik hayatta etkili olmaya devam etmesidir. Bu
kişilerin askerî otobiyografilerinin yam sıra diğer sözlü ve yazdı ifadeleri,
1973 savaşı sonrası dönemin çarpıcı politik dönüşümlerim desteklem ek
ya da bu dönüşümlere direnm ek amacıyla hayata geçirilm iş olan eylem
lerin geniş ölçüde birbirinden farklılaşan yorum larını içerir. Bu süreçler
sırasında, 1973 savaşırım sürekli olarak değişen yazık tarihsel kayıtlan,
savaşm başrol oyunculanm n politik kaderlerine ve başan olasılıklanna
bağlı olmakla birlikte birden fazla generalin askerî başanlan kadar farklı
birim lerin sergilediği performans da muazzam bir politik önem kazandr.
İsrail halkının yaygın hayal gücünde, doğrusal ve statik Bar Lev Hattı ba
şarısız İşçi Partisi’ni temsil ederken, Şaron tarafından desteklenen dinamik
ve esnek ağ ve özellikle de bu ağın dayanak noktası olan “derinlik” kav
ramı, sonradan İsrail’de yenilenm iş bir sağ ve İsrail’in devlet sınırlarının
açılması ile ilişkilendirildi. Şaron’un savaşta oynadığı rolü ön plana çıka
ran ifadeler, genel olarak İşçi Partisi hüküm etine yönelik politik saldırılar
9 Wehrmacht’m Atlantik Okyanusu kıyılarındaki savunma kuvvetleri üzerine yapılan

buna benzer bir tartışma, 1944 baharında Erwin Rommel ile General von Rundstedt
arasında gerçekleşmişti. Rommel, Müttefiklerim yapacağı bir istilayı geri püskürtme
nin tek yolunun onlarla su kenarında karşı karşıya gelm ek olduğuna inanıyordu:
“ana savaş hattı sahilin kendisi olacaktır!” Rundstedt ise derin savunmanın uygulan
masını önermişti. Bkz. Friedrich Ruge, Rommel in Nomumdy, San Rafael, CA: Presi-
dio Press, 1979, s. 4.
ile ilişkilendirildi. 1973 yılından sonra, İşçi Partisi yönetim inin düşüşü ve
bunun dört yıl ardından sağ lik u d ’un iktidara gelişi, Şaron’un 1973 yı
lındaki askeri rolünün geriye dönük olarak daha fazla dikkat çekm esini
ve onun bir ulusal kahram an olarak yansıtılm asını sağladı. ABD ordusu
bile Şaron’da, birliklerinin Vietnam’da yaşadığı başarısızlıkların ardından
ihtiyaç duyduğu askerî dönüşüm ün gerçekleşm esini sağlayabilecek bir
komuta m odeli görerek Şaron’un bir “askerî deha” olduğu m itinin oluş
turulmasına katkıda bulundu. Şaron’un hızlı ancak pek sıra dışı olmayan
bir şekilde popüler bir askerî general iken 1977 yılında ilk Likud hükü
metinde yerleşim faaliyederinden sorumlu olan bir bakana dönüşmesi,
onun askerî doktrini ve dinam ik bir savaş alanının prensiplerini, sivil
yerleşim lerin planlama pratiklerinde ve politik “gerçeklerin toprak üze
rinde” oluşturulmasında uygulamasına olanak tamdı.
t
İhlal Birimi
Askerî kariyeri boyunca Şaron, her türlü hat ve sınırın ihlal edilmesini
övgü ile karşılayan İsrail’in “sınır bölgesi m iti”nin canlı bir örneği olmuş
tu.10*Tıpkı bir zamanlar ABD’nin sım r bölgelerinin olduğu, gibi İsrail’in
sım r bölgeleri de ulusun karakterini ve kurum lanın biçim lendiren m itik
bir alan olarak anlaşılıyordu. Bu bölge aynı zamanda yeni mekânsal stra
tejiler ve bölgesel biçim lerin deneylere konu olmasına ve doğmasına ay-
nlm ış bir laboratuvardı. İsrailli sosyolog Adriana Kemp’e göre, 1948 ile
1967 yıllan arasında İsrail devleti sım r bölgesini, ulusun sem bolik mer
kezi, ‘“yeni Yahudi’ olarak tarif edilen bir bireyin yaratılması için kurul
muş bir laboratuvar” olarak sunan bir dizi “sözbilimsel ve kurumsal me
kanizma” oluşturdu.11
Ariel Şaron’un komutası altında sınır bölgelerine baskınların düzenlen
mesi amacıyla Özel Komando Birim i 101’in kurulması, devlet sınırlannı
bulanıklaştırdığı ve neyin politik devletin “içine” ve “dışına” karşılık gel
diği gibi bir aynm getirdiği için m erkezî bir önem taşıyordu. 1953 yılının
ikinci yansında birkaç aylık ömrü boyunca bu bağımsız birim , farklı tür
lerde sınırlan ihlal etti, aştı ve bozdu: jeopolitik olarak birim in düzenlediği
operasyonlar devletin sınırlannı aşmıştı; hiyerarşik olarak birim in üyeleri
emirlere ve operasyonların ön planlarına neredeyse hiç uymamış ve sık sık
kendi kararlarına göre hareket etmişlerdi; disiplin açısından üyeler hiçbir
10 Adriana Kemp, “Border Space and National Identity in Israel”, Theory and Criticism,
Space, Land, Home, On the Normalization o f a “New Discourse”, sayı no. 16, yaz 2000,
s. 282 [İbranice].
11
A.g.e., s. 19.
üniforma giymemiş ve Şaron’un bizzat kendisi tarafından teşvik edilen ve

hayata geçirilen bir şekilde, nezaket kurallarına uygun olarak algılanan
tüm formalitelere karşı küstahça bir hoşgörüsüzlük sergileyerek “askerî
prosedürleri ve b ü ro k rasiy i kibar ve demode olarak görmüşlerdi; yasal
olarak, birim in operasyonlarının doğası gereği ve üyelerinin sivil hayatı
göze batan bir şekilde hiçe sayması hem İsrail devletinin yasalarının hem
de uluslararası yasaların çiğnenm esi demekti. Birim 101, faaliyetlerinin
büyük bir kısm ı, köylerde ve m ülteci kamplarında silahsız Filistinli sivil
lerin katledilmesinden oluşmasına ve kendisi tarafından gerçekleştirilen
en meşhur “saldın”nm Batı Şeria’daki Kibya Köyü’nde 60 savunmasız si
vilin öldürülmesi olmasına rağmen hızla İsrail gençliğinin hayal gücüne
büyük ölçüde çekici gelen m itik bir statü kazandı. Hem birim e, hem de
kişisel olarak Şaron’a akıl hocalığı yapmış olan Moşe Dayan’m ifadesiyle
Birim 101, “yeni bir [Yahudi] savaşçı neslinin yaratılmasına adanmış bir
atölye” idi. Dayan aynı zamanda birim in, fazla geniş çaplı olmayan askerî
işlevinin dışında ulusal bir işlevinin de olduğuna inanıyordu. Birim, sınır
bölgesini m itik bir mekâna ve “sınır ihlalini... sem bolik bir uygulama ve
mekânsal bir ritüele” dönüştürerek İsrail devletinin sınırlanm n akışkan
ve geçirgen olduğu gerçeğine işaret edip devletin bölgeselliğini, hâlâ ta
mamlanmamış olan bir proje olarak sunm uştu.12
Birim 101, buna ek olarak IDF içindeki ve IDF ile politik sistem arasın
daki hiyerarşileri es geçip, o zamanlar hâlâ yirmili yaşlarında olan Şaron’u,
Dayan ve Başbakan David Ben-Gurion’a bağlayarak yakın bir stratejik üç
genin bir parçası hâline getirdi. 1953 yılı boyunca stratejik kararların bir
çoğunu bu üçlü grup almış olmasına rağmen, Dayan ile Şaron sıklıkla
“ihtiyar”ı yanlış yönlendirm ek için kafa kafaya verip gizli planlar yapmış,
Şaron da Dayan’a Birim 101’in operasyonlarının gerçek kapsamıyla ilgili
yanlış bilgi vermeye zamanla alışmıştı. Ancak bu yalanlar aslında bu üç
lünün ilişkisinde merkezî önem taşıyan bir boyuttu. Şaron’un bulunduğu
mevkiye getirilmesinin asıl nedeni, hiçbir zaman yazılı em ir talep etme
yerek Dayan ve Ben-Gurion’a istedikleri zaman, düzenlenen operasyon
lar hakkında bir şey bildiklerini inkâr etme ya da bu operasyonlarla ilgili
sorum luluk kabul etmeme seçeneği vermesiydi. Bu iki adamın kom uta
tarzı dolaylı ve üstü kapalıydı; her ikisi de teğetsel bir biçimde emirler ver
meye alışıktı: “[bu ya da şu] gerçekleşseydi iyi olmaz m ıydı...”13 Dayan’m
12 A.g.e., s. 23.
13 Benny M onis’e göre bu, İsrail komutanlığının 1948 savaşı sırasında sergilediği eski
eğilimlerin bir devamıydı. Hukukun ya da tarihin otoritesi karşısında tedbiri elden
bırakmayan David Ben-Gurion’un, ID F n in 1947-1948 yıllarında harekete geçme
sini sağlamak için tek yapması gereken ID Fn in yüksek rütbeli görevlilerinin tanıdığı
S A V U N M A YA PILARI: A R İE L Ş A R O N 'U N M İM A R İS İ 99
emirleri hep sözlü ve belirsizdi: yardımcılanndan biri olan Şlomo Gazit,

bir keresinde kumandanıyla alakalı gözlemlerinin birinde onun “yazmayı
bilmediği”ni dile getirmişti.14 Dayarim verdiği emri yerine getirmek yerine
onun konuşm asını yorumlama ihtiyacına yönelik eğilim gitgide orduda,
İsrailli askerlerin Dayarim em irlerine rağmen nasıl kanala vardığının an
laşılmasına yardımcı olacak kadar yaygın bir bilgi hâline geldi. 1967 sa
vaşı sırasmda Dayan, askerî kuvvedere Süveyş Kanalı’na ulaşmaya çalış
mayı bırakm alarını emrettiğinde astlan ‘“bırakm ak”tan neyi kastediyor?’
diye m erak etmişlerdir. Şaroriun biyografi yazan Uzi Benzim aria göre,
Şaroriun kariyeri boyunca devamlı olarak Dayan tarafından terfi ettiril
m esinin nedeni, onun Dayarim belirsizliğindeki m antık ve potansiyeli
anlaması ve “İsrail’in gerçekleştirm eye ihtiyaç duyduğu ancak kendisi
ile ilişkilendirm ek istemediği her kötü şeyi” yapmaya istekli oluşuydu
“emirlere gerek yoktu, kumandanın sadece göz kırpması yeterliydi... ve
bunun ardından Şaron pis işi gerçekleştirirdi”.15 Ancak Dayan, hiçbir za
man Şaron’u politik rakip olarak görmeyi bırakmadı. 1953 yılının Aralık
ayının sonunda genelkurmay başkam olm asının ardından Dayan, lO l’i
paraşütçü askerler ile birleştirdi, Şaroriu her ikisinin de başına getirdi ve
Birim 101’i ID F’nin geri kalanının dönüşümünde kullanılacak bir mo
del olarak kabul etti. Bunu takip eden yirmi yılda, 1973 savaşma kadar
IDf; İsrailli kim liğinin oluşmasında m erkezî rol oynayan bir faktör oldu.
Dolayısıyla İsraillilerin büyük bir kısm ı “vatanseverlik”i orduyla alakalı
gördü. Şaron bu süreçte m erkezî bir rol oynadı.
A skerî M atris
Şaroriun, Bar Lev Hattı’m n, statik ve doğrusal bir şekilde savunma ya
pılan tarafından korunmasına dair görüşleri, 1967 savaşından sonra tipik
bir biçim de açık sözlülükle dile getirilmişti. Kendisi de sonradan bu ko-
nuyla ilişkili olarak şunları yazdı: “başından beri bunun gibi bir savunma
yapısı hattnun, felaketin habercisi olan bir hata olacağına inanıyordum...
bu yoldan gidersek kendimizi statik savunmaya emanet edecektik... Ken
dimizi sabit bir hedef hâline getirecektik... konumlarımız ve hareketlerimiz
devamlı olarak takip edilecekti. Prosedürlerimiz yaygın olarak bilinecekti.
Birliklerim izin hareketleri ve askerî ikmal konvoylarımız pusular, mayın
lar ve bombardımanlar karşısında savunmasız kalacaktı.” Şaron, ID Fn in
Filistinlilerin kovulmasını dilemekti. Bkz. Benny Morris, The Birth o f the Palestinian
Refugee Problem , 1947-1949, Cambridge: Cambridge University Press, 1987.
14 Gorenberg, The Accidental Empire, New York: Times, 2006, s. 227.
15 Uzi Benziman, Shanm, cm Israeli Caesar, Londra: Robson Books, 1985, s. 115-116.
“savunma savaşım bir dış hatta [kanal hattında] kazanam ayacağını id
dia ediyordu. Bunun yerine, bu savunma savaşımn “olması gerektiği gibi
- en ileride yer alan bir hatta değil, derinlemesine olarak...” savaşılma
sın! teklif etti.16 Şaroriun alternatif askerî stratejisi, Dayan’ın politik ola
rak hassas olan, Süveyş Kanalı’nın terk edilmesine yönelik argümanına
önem kazandırma gibi bir avantaja sahipti; Şaron büyük bir olasılıkla bu
stratejiyi geliştirmesi için Dayan tarafından gaynresmî olarak desteklen
m işti - ancak resmî olarak Dayan, müdahale etmemeyi tercih etti.
[Resim 23: Bcim 1973'ten önce İsrail'in Süveyş Kanalında yer alan savunm a yapılarını
işaretleyen "Sinüs Planı". Derinlemesine düzenlenmiş olan askerî kaleler kahverengi "yu
murtalar" olarak işaretlenmiştir.]
Askerî bakım dan, Şaron’un sistem i geleneksel bir doktrin olan de
rin savunmanın esnek bir adaptasyonuydu. Bu sistem Şaron’un, Adan’m
Ma’ozim (sığınaklar) olarak bahsettiği yapılarından ayırt etmek için Ta’ozim
olarak adlandırdığı, taktiksel önem taşıyan konumlarda yer alan bir dizi
tepeye yayılmış olan ve kanala aşağı yukan on iki kilom etre uzaktan ve
yukarıdan bakan bir grup askerî kale üzerine kuruluydu. Şaron, bu kü
çük kaleler arasında birliklerin araçlarla, planlanmadan ve önceden tah
min edilmesi imkânsız bir şekilde devriye gezmesini önerdi. Bu düzen
lem enin arkasındaki gerekçe, M ısır ordusuna bariz bir hedef, M ısırlı
16 Arici Şaron ve David Chanoff, Warriort the Autobiography o f Arici Sharon, New York:
Simon & Schuster, 2001, s. 219.
kuvvetlere saldırılarım planlarken faydalanabilecekleri sabit bir düzen

verm ekten kaçınm aktı. Bar Lev’in aksine Şaron, İsrail’in Süveyş Kana
lındaki savunma hattına yapılacak bir saldırının kaçınılm az ve savuştu
ralam az olduğuna inanıyordu; bundan dolayı da ID F n in savunma dü
zenini gizleme arayışına girmişti.
Şaron’un savunma planı görsel sineıjiyi, ateş hatlarını ve arazinin bir
tarafından öteki tarafına hareketi maksimuma çıkarmayı hedefliyordu.
İzole edilmiş, yan-otonom askerî kaleler, her bir kalenin kendisine komşu
olan kaleden görülebilm esine olanak tarayacak şekilde konumlandınl-
m ıştı ve birbirlerini koruyabilsinler diye bu kalelerin arasındaki boşluk,
topçu ateşlerinin mesafesine eşitti. Askerî kaleler esasen Şaron’un “zırhlı
yum ruklar” olarak adlandırdığı araçların -ta n k taburları- düşmanın ka
nalı geçm e çabasına karşı harekete geçirilebilecek komuta ve lojistik mer
kezleriydi. Dahası, kom uta, kontrol ve uzun-menzifli gözetleme tesisle
rine, yeraltı sığmaklarına, stratejik olarak konumlandırılmış uçaksavarlara,
tank ve toplar için hazırlanmış yerlere sahip olan her bir kale, yan-bağım-
sız çarpışma kapasitesi taşıyordu.17 Kalelerin yollar ve sinyal istasyonla
rının oluşturduğu genişleyen bir ağ ile birbirine örülmesi planlanmıştı.
Arkalara doğru, ağır silahların konumlandırılması için hazırlanmış alan
lar yerini askerî eğitim üslerine, uçak pistlerine, kamplara, depolara, ba
kım tesislerine ve karargâhlara bırakü.
Şaron, ID F Genelkurmayım Sina için hazırladığı planlan onaylamaya
ikna etmede başarısız olsa da, askerî eğitim idarecisi olarak komutası al
tındaki çeşitli eğitim okullanm Batı Şeria’nm derinliklerine yaydı. Buna
ek olarak Şaron, bir araya gelerek kalıcı askerî üsler oluşturan tesis grup
larını, geniş bir alana yayılan İşgal Edilm iş Topraklar’ın doğallaştırılması
ve yerlileştirilm esinin ilk aşaması olarak görüyordu: kampların düzen
lenme planı ve altyapısı, bu yapılann sonradan yerleşimler tarafından si
vil olarak kolonize edilmelerinde kullanılan ana model hâline gelecek
ti.18 Bunun ötesinde, derinlikli savunma sistem inin farklı bir tür askerî
organizasyon gerektirdiği, yenilikçi bir coğrafi zaman/mekan düzenleme
siydi.19 Çizgisel savunma yapılarının işleyişi, merkezî komutanın geniş
letilm iş çizgisel savaş alanının h er bölgesini eşit olarak kontrol ede
bilm e becerisine dayanır; derinlikli savunma ise bunun tam aksine askerî
17 Zeev Schiff ve Eitan Haber, Israel, Army and Defence, A Dictionary, Kudüs: Zmora, Bi-
tan, Modan-Publishers, 1976, s. 5 4 2 [İbranice].
18 Şaron, Warrior, s. 208.
19
Martin van Creveld, Command in War, Cambridge MA: Harvard University Press,
1985, s. 204.
otoritenin göreceli olarak dağıtılmasını ve her bir yan bağımsız çarpışma

birim inin özerkliğinin arttırılm asını hedefler.20
Geleneksel askerî hiyerarşilerin içine yerleştirilm iş olmasına rağmen
sistemin, komuta yapışım dağıtması, bağımsız birim lerin ordunun “esnek
duyarlık” olarak adlandırdığı, yerel kumandanların, ortaya çıkan gerekli
lik ve fırsatlara merkezî komutaya başvurmadan, bağımsız olarak ve kendi
inisiyatifleriyle tepki verebilmelerim tarif eden durumun oluşmasına ola
nak tanır. Dağıtılmış kom uta, savaşların iletişim ve kom uta zincirlerinin
sık sık kopmasına ve genel tablonun birçok kez bulanıklaşmasına neden
olan kaotik doğasına verilen askerî tepkilerin standart bir bileşeni olmuş
tur. Şaron’un komuta tarzı, bu gibi bir duruma çok uygundu. Bu tarz,
Şaron’un sıklıkla tekrarlanan şu ifadesinde özetlenmişti: “bana ne yapa
cağımı söyle, nasıl yapacağımı değil”. Bu, ID F n in kom uta tarzına işaret
etse de, Şaron bu tarzı daha da ileri götürerek standart kom uta yapılan
ve organizasyon biçim leriyle arasındaki bağlan m üm kün olduğunca ko
parmanın peşine düştü. Şaron aynı şekilde, genellikle astlanm n gerçek
leştirdiği eylemlere müdahale etm ekten kaçındı -y a da kaçınır gibi yap tı-
ve onlara sadece genel plan ya da açıklamalar vererek kendi görevlerini
kendi başlarına planladıklanna inanm alanm sağladı.
Eğer çizgisel savunma prensibi, düşmanın hattı aşarak bir bölge ele
geçirmesini engellemekle (ya da zorlaştırm ak) ilgili ise, hat tek bir nok
tada kırıldığında -tıp k ı delinmiş bir su kovası g ib i- işe yaramaz bir hâle
gelir. Buna karşılık, ağ savunması esnektir. Bir veya daha fazla kale saldı
rıya uğrayıp ele geçirildiğinde, sistemin, kendi derinliği boyunca yeni bağ
lantılar oluşturarak duruma adapte olm ası mümkündür. Böylece “derin
lik” kategorisi yalnızca mekânsal değil, kavramsaldır ve bir askerî sistemi
meydana getiren çeşitli öğeler arasındaki sin eıji düzeyini tarif etm ek için
kullanılır. Sistem in derinliğinin derecesi, dağıtılmış bağlantıları yeniden
düzenleme kapasitesine ve bu bağlantıların savaş alanındaki diğer böl
gelerde konum lanm ış olan kalelerden gelen bilgi akışına ne derece ola
nak sağlayabildiği, cevap verebildiği ve bunu ne derece kontrol edebildi
ğine bağlıdır. Sistem in bileşenleri arasındaki ilişki, bu sistem in derinliği
boyunca farklı kaleler arasındaki yolculukların hızı ve güvenliğiyle belir
lenen göreceli bir değerdir.21
20 Aslında ordunun ‘ağlar’ (bahsedilen şeyin hiyerarşik olmayan bir yapıya sahip oldu
ğunu düşündürmektedir) olarak adlandırdığı kavramdan teknik olarak ‘sistem ler’
(komutanın merkezîleştirildiği, belli bir alana dağıtılmış yapılar) terimi kullanılarak
bahsedilmelidir. Askerî ‘ağlar’ dolayısıyla çoğu zaman kılık değiştirmiş ‘sistemler’dir.
21 Şimon Naveh, In Pursuit o f Military Exeellenee, The Evolution o f Operatiorıal Theory,
Londra ve New York: Frank Cass, 2004 [1997], s. 269-271.
S A V U N M A YA PILA R I: A R İE L Ş A R O N 'U N M İM A R İS İ 103
Bar Lev Hatü’nın arkasındaki m antık, M ısırlıların hattın tem sil ettiği
jeopolitik statükoyu bozmasını engellemekken, Şaron’un planı bunun ak
sine M ısırlıların b ir saldın gerçekleştirm esini sağlamaya çalışıyordu; böy-
lece İsrail kuvvederi böylece düşmanın askeıî ikm al hatlannm aşın ge
nişlediği anda bir karşı atak ile cevap verecekti:22 “M ısırlıların [kanalı]
geçmesi söz konusu olduğunda, onların Sina'nın 1.5-3 km içine girme
sine izin verebilirdik. Bunun ardından yineleyen saldırılarla onlan yora-
bilmemiz ve uygun gördüğümüz zamanlarda zayıf noktalarım vurmamız
mümkün olacaktı... [sonra da] yapmayı iyi bildiğimiz serbest akışlı gezici
saldınyı başlatmaya uygun bir konumda olacaktık.”23
Dolayısıyla hat, birbirine düşman iki devleti ayırma arayışında olan
askerî-geom etrik bir araçken, ağın mekânsal-örgütsel modeli bulunduğu
alana daha fazla yayılmış ve daha dinam ik bir coğrafya yaratır. Bu man
tık takip edildiğinde, derin'savunm a sistem inin, m ekân ve zamanı değiş
tokuş yapabilme gibi bir kapasiteye sahip olduğu görülür. Bu sistem , sal
dırının başlangıcında m ekân vererek zaman alır: saldırıyı yaparım mekân
elde etm esine izin veren savunucu, örgütlenme zamanı kazanır; saldınyı
yapanm ağın dokusunun içine hapsolması savunucunun sonradan ilerle
yerek saldıran tarafın korunaklı olmayan arka tarafına saldırmasına ola
nak tanıdığında savunucu zaman verip m ekân alır.
İsrail halkı, Şaron, Bar Lev ve diğer Genelkurmay heyeti arasında ge
çen gizli tartışm alardan 1969 yılında, bu tartışm alar doruk noktasına
ulaştığında haberdar oldu. Bu tartışmaları basına sızdıran ve bunun ar
dından adsız olarak yaptığı yorumlarda askerî ve politik seçkinleri gerici
“yavaş düşünürler” olarak tasvir eden Şaroridu ve bu taktik, özellikle İs
rail halkının, yavaş ve cansız konuşm a tarzıyla alay etmeyi sevdiği Bar
Lev’i kaydadeğer ölçüde etkiledi. Anlaşmazlık aynı zamanda kaba, sert ve
teknik düşünen tank subaylarıyla Şaroriun cardı bir örnek oluşturduğu
başına buyruk, öncü sınır sakini/asker-komando arasında cereyan eden
bir kavga olarak sunuldu.24
1969 yazma gelindiğinde, Bar Lev artık Şaroriun medyayı Genelkur
may heyetinin geri kalan üyelerine karşı harekete geçirme becerisini de-
netleyemeyeceğinin farkına varıp onu teknik bir ayrıntıyı gerekçe gös
tererek askerî görevden aldı: Şaron ordu sözleşmesinin yenilenmesi için
rutin dokümanları imzalamayı unutmuştu. Bar Lev’in bu hamlesi, Birim
İO l’in aktif olduğu dönem i ve Şaroriun tüm İsrail hüküm etini bir odaya
kilitleyerek 1967 savaşımn başlaması için gereken emri vermeye zorlama
22 Adan, Both Sides o f the Suez, s. 47; Uzi Benziman, Sharorı, s. 110.
23 Şaron, Warrior, s. 219.
24 Benziman, Sharorı, s. 111.
tehdidinde bulunduğuna dair söylentileri hatırlayarak Şaron’u yalancı,

“İsrail demokrasisine tehdit”, “Knesset’i tanklarla çevreleyebilecek kapa
sitede” bir adam olarak gören Başbakan Golda M eir tarafından destek
lendi.25 Buna cevap olarak Şaron, o zamanlar albaydan yüksek rütbeye
sahip olan tüm subaylar için bir gereklilik olan İşçi Partisi üyeliğini ip
tal ettirdi. Bunun ardından, o dönem sağ m uhalefetin başında olan Me-
nahem Begin’le, buluşm anın ayrıntılarıyla kayda geçildiğinden ve yayın
organlarında yer aldığından em in olm ak için lobisi genelde gazetecilerin
uğrak bir noktası olan, Kudüs’teki King David Hotel’de bir görüşme ayar
ladı. Buluşma politik açıdan ustaca yapılmış, son derece etkili bir ham
leydi. İşçi Partisi, Şaron’un Ekim 1969 tarihinde yapılması kararlaştırılan
genel seçimden önce kamuoyunda neden olabileceği m uhtem el bir salı-
mmdan endişe duyuyordu. Parti yetkilileri Bar Lev’i, Şaron’u eski göre
vine getirmeye zorladı. Bu durum Şaron’un, Bar Lev’in ona en az ihtiyaç
duyduğu ve varlığından en çok korktuğu yer olan Süveyş Kanalı kıyıla
rına Güney Komutanlığı Başkomutanı olarak atanmasına neden oldu. Şa
ron burada, 1969 ile Temmuz 1973 arasında, hiç zaman kaybetmeden o
zamanlar zaten neredeyse tamamlanmış olan Bar Lev Hattı’m n arkasında
savunma ağını uygulamaya koyuldu. Yıpratma Savaşı’nm 1970’te son bul
masının ardından Şaron, kalelerin sayısını otuz beşten yirmi ikiye indire
rek hattın belli kısım larını boşaltmaya başladı.
Kanal bölgesi bir inşaat çılgınlığına kapıldı. Yüzlerce kamyon ve bul
dozer bir araya getirildi ve yüz binlerce metreküplük parçalanmış taş çöle
geri taşındı. Dağlara askerî üsler inşa edildi, bu üsler savunma yapılarıyla
kuvvetlendirildi ve geniş askerî yollardan oluşan bir ağ ile birbirine bağ
landı. Batıda yer alan Sina Çölü, Şaron tarafından gelecekte savaş alanı
olarak kullanılabilecek bir bölgeye çevrildi ve Şaron, çölün bunun için
mükemmel bir yer olduğunu düşündü: bu alanın içerdiği tek şey askerî
tesisler, üsler, yollar ve mayın tarlalarıydı ve dolayısıyla burada sivillerin
savaş tatbikadanm aksatması m üm kün değildi. Ne var ki Şaron’un ope
rasyon alanı, yeni getirildiği göreve başlamasından kısa bir süre sonra
Dayan’dan, ID F birim lerinin kontrolü kaybetm ekte olduğu, Gazze’nin
nüfusu yoğun olan kentsel bölgelerine sağlam bir şekilde yerleşmiş olan
Filistinli direnişçileri ezme emri aldığında başka bir yere kaydı. Şaron’a
Güney Komutanlığı’m n verilm esinin asıl nedeni buydu: bu görev, başka
hiçbir kumandanın üstlenm ek istemediği -v e o dönemde m uhtem elen
üstlenem ediği- kirli işlerden biriydi.
25 Baruch Kimmerling, Poîiûciâe. A nd Sharvn’s War Against the Palestinians, Londra:

Verso, 2003, s. 65.
Gazze'ntn "Haussm anlaştırılm ası"

Birim 101’le geçirdiği sürenin ardından Şaron, Filistinlilerle yapılan
silahlı çatışmaları kentsel bir problem, m ülteci kamplarının hızla geniş
lem esini de İsrail işgal kuvvetlerinin sonradan “İnşa Cihadı” olarak ad
landıracağı bir olay olarak görmeye gittikçe alışmıştı. IDI; merkezî m ül
teci kamplarındaki “terör habitatTm fiziksel olarak yeniden tasarlayarak
ve dönüşüme uğratarak bu probleme yaklaşma arayışındaydı.26 Bunu ta
kip eden yıllarda bölgesel ve kentsel planlama, Gazze merkezli direniş
lere karşı askerileştirilm iş mücadelenin parçası hâline getirildi.
[Resim 24: Cabalya mülteci kampının içinden geçirilen yeni yollar, Gazze Şeridi. İsrail Sa
vunm a Kuvvetleri, 1972]
Batı Şeria ve Gazze’nin 1967 yılında işgal edilmesinden sonra, Filis

tinlilerden oluşan birtakım gruplar yerel komuta karargâhlarından oluşan
gevşek bir ağ çevresinde silahlı birim ler kurmaya başladılar. Vietnam’ın
yoğun ormanları olmadan El Fetih, FHKC (Filistin Halk Kurtuluş Cep
hesi) ve FK Ö ’ne (Filistin Kurtuluş Örgütü) ait ya da buradan kopmuş di
ğer silahlı gruplar, komuta m erkezlerini, kendi başlarına anklavlarla çev
rili silahlanm ış bölgelerden oluşan sınırötesi bir ağ hâline gelecek şekilde
geliştirdikleri m ülteci kam plarının sık ve dolambaçlı dokusunun içine
26
Stephen Graham, “Constructing Urbicide by Bulldozer in the Occupied Territories”,
Stephen Graham tarafından yazılmış olan Cities, War and Terrorism adlı eserde, Ox-
foıd: Blackwell, 2004, s. 333.
kurdular. Bu gruplar, buradan işgal kuvvederine karşı askeri operasyon

lar düzenlemenin yanı sıra, İsrailli siviller ve işbirlikçi olduğundan şüphe
lenilen Filistinlilere karşı terör saldırılan gerçekleştiriyordu. BM şubeleri
tarafından 1948 m ültecilerinin banndınlm ası için kurulm uş prefabrike
kulübelerin yayıldığı alan boyunca uzanan yollardan oluşan şebeke, ge
nişliği aşağı yukan bir metreyi aşmayan değişken bir geçit labirenti mey
dana getirerek yapılar ve geçici yapı uzantılarının kaotik yığıntısı hâline
geldi. Buralar İsrail kontrolü altına girmiş olmasına rağmen, işgal kuv
veden kamplara nadiren giriyor, tutuklamalar yapıyor, vergi topluyor ya
da yasaların zorla uygulanmasını sağlıyordu.
Gazze’de karşı ayaklanma operasyonlan, Temmuz 1971’de başladı ve
sonraki yılın Şubat ayında direniş bastırılana kadar devam etti. Şaron,
uzun süreli sokağa çıkm a yasaklan uygulanmasını ve isyancı olduğun
dan şüphelenilenlere öldürm ek için ateş açılm asını em retti, buna ek ola
rak da önceden hazırlanm ış isim listelerine göre ilerleyen suikast ekipleri
oluşturdu. Şaron’un yapmaya çalışuğı şey, direnişin organize edilmesine
katkıda bulunan herkesi öldürerek direnişi kırm aktı. Bunun sonucunda
binden fazla Filistinli öldürüldü. Bu operasyonlar, aynı zamanda bir bü
tün olarak farklı bir boyut kazandı: im ha ile girişilen tasarım. Izgara pla
nın, kent tarihindeki en son ve en acımasız bölümünü yazan Şaron, askerî
buldozerlere Gazze’nin en büyük üç m ülteci kam pının -C abalya, Refah
ve Ş a ti- dokusunun içinden geniş yollar açm alarını emretti. Yeni yollar,
bu kampları her biri piyade birim leri tarafından erişilebilir ya da izole edi
lebilir olan daha küçük mahallelere böldü. Şaron ayrıca, kampların et
rafında kendisinin “güvenlik çem beri” olarak tanımladığı bir alanda bu
lunan tüm bina ve koruların ortadan kaldırılm asını emrederek binalarla
4
dolu alanın etkili bir şekilde çevresinden izole edilmesini ve insanların

kamplara farkedilmeden giriş çıkış yapmasının imkânsız bir hâle gelme
sini sağladı. Yolların döşenmesi ve sokak lambalarının eklenmesine yöne
lik diğer aktiviteler ise, işgal kuvvetlerinin kamplara seri bir biçim de ve
mayın tarlalanndan korkmadan araçlarla girmesine olanak tanımak için
gerçekleştirildi.27 Bu eylemlerin tamamı, yedi ayhk bir zaman diliminde
6.0 0 0 evin ortadan kaldırılması ya da hasara uğratılmasına sebep oldu.28
27 “The Generalship o f Ariel Sharon”, ID F n in Kurmay ve Komutanlık Akademisi’ne

bağlı Operasyonel Teori Araşürma Enstitüsü (O TRI)’nde yapılan bir yuvarlak masa
tartışması, 24-25 Mayıs 2006.
28 Norma Masriyeh Hazboun, Israeli Resettlement Schemesfor Palestinian Rejugees in the
West bank and Gaza Strip since 1967, Shaml: Palestinian Diaspora & Refiıgee Centre,
http*yAvww.shaml.oıg/publications/monos/mono4.htm, Richard Locke ve Anthony
Stewart, Bantustan Gaza\ Londra: Zed Books, 1985.
Bu, Şaron’un, askerî planlamasında sadece tek bir şeye odaklanmasının

dolayım, uyarlama ya da sürtüşme olm aksızın operasyon alanına taşın
dığı ne ilk, ne de son örnekti ve planlarının uygulanmasına bir diyagra
m ın işlevsel netliğini kazandıracak şekilde gerçekleşiyordu.
Gazze’deki kampların kentsel imhası, iki tür inşa tarzım öneren iki tek
lifle tamamlandı; bu tekliflerin her ikisi de Şaron’un planlamayı taktiksel
bir araç olarak kullanmadaki becerisini gözler önüne seriyordu. Birinci
teklif, bölgedeki kasabaları birbirinden ayırabilmek ve alanı idare edilebi
lir kısımlara bölebilm ek için Yahudi yerleşim lerinin, Gazze’nin içine de
rin yarlar olarak yerleştirildiği ve onun “beş-parmak planı” olarak adlan
dırdığı plana uygun bir biçim de inşa edilmesine yönelikti. En güneyde
yer alan “parmak”ın, Gazze Şeridi’nin Mısır'daki Sina Yanmadası’nın iş
gal edilmiş kısmında yer alan güney sınırının ötesine inşa edilmesi, ve
bu şekilde Gazze’yi Sina Çölü’nde silah kaçakçıları tarafından kullanılan
yollardan ayırması planlanmıştı. Şaron’un hevesli bir şekilde desteklediği
diğer projeyse daha “deneysel” olarak görülmüştü ve m ülteciler için yeni
mahallelerin inşa edilmesini içeriyordu. Bu proje, m ülteci kamplarının
hepten yıkım ına neden olm ak ve böylelikle İsrail’in burada Filistinli nü
fusun fakirleşmesi sayesinde beslendiği inanışına dair fikir çatışmasının
nedenlerini de ortadan kaldırmak için tasarlanmıştı. 1972 yılının Şubat
ayında Dayan, Filistinli direnişçilerin bastırıldığı görüldüğünde, Şaron’un
aşınya varan askerî önlemlerine tepki olarak gösterilen ulusal ve uluslara
rası öfke karşısında harekete geçip Gazze Şeridi’nin sorumluluğunu Gü
ney Komutanlığı’ndan alıp Merkez Komutanlığı’na vererek Şaron’un elin
den aldı. Şaron, kendisine verilen görevi tamamlamıştı ve Dayan şimdi
onun bu görevle arasındaki bağlan koparmak istiyordu. 1973 yazmda Şa
ron, artık en büyük görevleri alma gibi bir şansının olmadığının farkına
vardığında nihayet istifasını verdi.
[Resim 25: Bar le v Hattfnda geçitler açmaya çalışan ve hattın öbür taratma doğru hare
ket eden Mısırlı askerî mühendisler, Ekim 1973]
108 O YÜ K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
H attı Delmek
1973 yılında Bar Lev Hattı, Dayan’ın m uhtem elen propaganda am açlı
olarak “[onu] aşm ak için Am erikan ve Sovyet m ühendis birliklerinin
güçlerini birleştirm esi gerekir” diyerek övünmesini haklı çıkaracak kadar
sağlam gözüküyordu.29 Mısır’da günlük olarak yayımlanan El-A hranim,
savaştan yaklaşık olarak otuz yıl sonra iddia ettiği üzere, önem li bir nok
taya dikkat çekm ek isteyen bazı Sovyet askerî uzmanlar, 1973 yılında bu
yapıyı taktiksel bir nükleer patlamadan daha güçsüz hiçbir şeyin dele-
meyeceğini ileri sürmüşlerdi. Ancak, Yahudi bayramı Yom Kipur’a denk
gelen 6 Ekim 1973 tarihinde iki cepheli sürpriz bir Suriye-M ısır saldırı
sında, İsrail’in savunma yapılarının geleneksel askerî stratejiler kullanıla
rak aşılması yalnızca birkaç saat sürdü. General Şazli, M ısır cephesindeki
İsrail hatlarının delinmesiyle sonuçlanan ve neredeyse mekanik bir düzen
lilik ve hassasiyet ile gerçekleştirilmiş olan operasyonu şöyle anlatmıştır:
T am o la ra k 1 4 :0 0 ’te 2 0 0 u çağ ım ız a lça k ta n u ça ra k k a n a lın ü zerin d en
g eçti, u çak lar Sin a’n ın d erin lik lerin e doğru y o l a lırk en g ö lg eleri d ü şm an
h atların ın ü zerin e d ü şü yord u... b u u çu ş, to p çu larım ızın h arek ete g eçm ek
için b ek led iğ i sin y ald i... b irin ci sa ld ın gru bu n d an 4 .0 0 0 ask er [M ısır or
dusu tarafın d an in şa ed ilm iş] sed erin ü zerin i kap lad ı ve su y u n k en arın a
doğru d isip lin li b ir şek ild e sıralar h âlin d e sü rü n erek ilerled i... 1 4 :2 0 ’d en
b irk a ç d akika so n ra k ap sü llerin sis b u lu tla n p ü sk ü rtm ey e başlam asıyla
b irlik te b irin ci sa ld ın gru bu m u z k an alın d iğer tarafın a doğru h ızlıca k ü
rek çek iy o rd u .30
[Resim 26: Delinmiş Bar Lev H atı 1 9 7 4 dolayiannda. Rlm kareleri, IDF film birimi (Resim
ler IPnin izniyle kullanılmaktadır)]
29 Galal Nassar, Dam-busters on the Bar-Lev Line, Ekim Savaşı’ndan önce ve bu savaş sı
rasında askerî mühendis birliklerine komutanlık yapmış Tümgeneral (em ekli) Gamal
Muhamed Ali ile yapılan bir röportaj, Al-Ahram Weekly internet versiyonu, http://we-
eklyahram.oig.eg/
30
Şazli, The Crossing, s. 222.
Saldın topçulann yaylım ateşi ile başladığından, bu sırada kanaldaki

kaleleri koruyan 4 5 0 İsrailli asker, yapay peyzaj yüzeyinin altındaki sı
ğınaklara atlamak zorunda kalm ış, ve böylece setlere tırmanmakta olan
M ısırlı askerlerle göz temasım kaybetmişti. Bombardıman sona erip İs
railliler savaş konum larına geri dönme şansı elde ettiğinde, hat çoktan
ele geçirilm iş ve kalelerin etrafı sarılmıştı. Yıpratma Savaşı sırasında Mı
sır ordusunun top ateşine iki yıl boyunca dayanmış olan kumdan setler,
suya boyun eğdi. M ısırlı mühendis birliklerine ait özel birimler, Süveyş
Kanalı’ndan faydalanarak sertleştirilip sıkıştırılm ış kumu dağıtmak için
yüksek-basm çlı su toplan kullandı ve yapay peyzajda yetmişten fazla de
lik açtı.31 Bu su toplan, 1960’lı yılların sonlan boyunca, inşası 1970 yı
lında başlatılan Asvan Barajı için yapılan hazırlıkların bir parçası olarak
Nil Nehri’nin üst kısım lannın temizlenmesine yardımcı olan toplara ben
ziyordu; aslına bakılırsa, Bar Lev Hattı’m delme fikri Asvan Barajı proje
sinde çalışm ış bir M ısırlı mühendisten gelmişti.32
Bar Lev Hattı bir kere delindikten sonra, aşağı yukan 100.000 asker
den oluşan iki M ısır ordusu, yüzer köprülerin üzerinden ve kum setle
rinde açılan deliklerin içinden doğuda, Asya tarafında kalan, önceden İs
rail tarafından kontrol edilen kıyıya geçirildi.33 Bu kuvveder, tahrip edilmiş
manzarada ilerleyerek Sina’nın birkaç kilom etre içine girdi. Bunun ardın
dan M ısır Ordusu, kalelerle donatılmış İsrail savunmasının derinliğinin
bilincinde olduklarından ve kendi uçaksavarının oluşturduğu koruyucu
kalkana fazla güvenmediklerinden ilerlemeyi bıraktı ve yüzleri doğuya
dönük bir şekilde siper kazmaya başladı.34
M ısır ordusunun İsrail’in hattını aşmasından iki gün sonra, 8 Ekim
1973’te, şafağın sökmesiyle birlikte ne olduğunu anlayamayan sersemle
miş İsrailli tank birim leri bir karşı saldın gerçekleştirerek önceden pek
bilinm eyen Sagger anti-tank füzeleriyle siperlerin içinde bekleyen Mı
sırlı askerlerle karşı karşıya geldiğinde ID I; tarihindeki en acı yenilgiyi
31 A g.e., s. 55-56, 226.

32 A g.e., s. 55.
33 Şazli’ye göre, operasyonların ilk gününde kanalın öbür tarafına 1.020 tank ve 13.500
araç taşınmıştı. Bkz. a.g.e., s. 234.
34 Cari von Clausewitz’in doğrusal savunmayla ilgili yapüğı uyarının haklı olduğunu
kanıtlayan bir diğer olay da, Bar Lev Hattı’nm delinmesiydi. Clausewitz, bir hatun
uzunluğunun tamamının savunulabilmesini sağlamak amacıyla “konumların bulun
dukları alanlara daha fazla yayıldığı ve cephelerin bununla orantılı olarak daha zayıf
bir hâle geldiğTni ve “saldırıyı yapan tarafın... artık düşmanın aşın derecede yayılma
sını sağlayarak onu kanatlardan kuşatmaya çalışmadığı, bunun yerine tüm gücünü
tek bir noktanın karşısına yığarak hatü deldiği”ni öne sürmüştür. Cari Von Clause-
witz, On War (M ichael Howard ve Peter Paret tarafından düzenlenmiş ve çevrilmiş
tir), Londra: Everymaris Library, 1993, s. 503-504.
yaşadı. İsraillilerin karşı saldırısı hezim ete uğratıldı ve bununla birlikte

İsrail ordusu ve sivillerin m orali de altüst edildi. Bar Lev Hattı’nın aşıl
ması neredeyse şehir duvarlarının aşılması olarak algılandı ve ana yurdun
ele geçirilmesi, M ısırk birliklerin herhangi bir İsrail yerleşimine erişme
den geçmesi gereken yüzlerce kilom etrelik mesafe göz önünde bulundu
rulduğunda gerçekten daha çok hayalı bir şey olarak görüldü. Ancak bu
his, yine de Dayan tarafından son derece tedirgin bir şekilde dile getirilen
meşhur “Üçüncü Tapmak düşüyor” ifadesiyle yüzeye çıktı. Aşılan hât
ûn bir tür ilahi cezalandırma duygusunu yankılayan travması, İsrail’deki
dinî ve m esihçi görüşlerin özgürlük kazanmasına yardımcı olan ve dört
yıl içinde İşçi Partisi’ni iktidardan inmeye zorlayacak, ulusal bilinçte ger
çekleşen bir kaymayı başlattı.
İsrail’de 1973 savaşının politik önem i, bu savaşın 31 Ekim 1973’te ya
pılması planlanan genel seçimlerden yalnızca haftalar önce ve Şaron ile
Bar Lev’in ordudaki görevlerini bırakmalarından birkaç hafta sonra baş
ladığı gerçeği sayesinde daha da büyümüştü. Her ikisi de m uhalif poli
tik partileri aktif olarak desteklemekle meşgul olmuş, ancak savaş padak
verdiğinde ordu tarafından tekrar göreve çağrılmıştı. Yüksek rütbelerin
hepsi dolu olduğundan, her ikisi de kom uta merdiveninde bir basamak
aşağıda kalan mevkileri kabul etm ek zorunda kalmıştı. Şaron 143. zırhlı
bölüğün (sonraki adıyla Likud Bölüğü), Bar Lev de tüm güney cephesi
nin genel kom utasını aldı. Takip eden haftalarda, savaşın gelişmesiyle bir
likte övgüye ve şana acıkm ış generaller askerî operasyonları seçim kam
panyalarının bir uzantısı olarak kullanmaya başladığında eski rekabeder
tekrar yüzeye çıktı. Şaron, kanalın Afrika tarafına ilk kim geçerse onun
savaşın kahramanı ilan edileceğinin farkına yatm ıştı. Bar Lev ve İşçi Par
tisi ile ilişkilendirilen diğer generaller de Şarorîun kişisel başan elde et
mesine izin verilirse onun savaştan sonra “büyük bir politik baş ağrısına
dönüşeceği”ni anlamışlardı. Şaron, şüphesiz ki savaşı kişisel politik m en-
faaderi için kullandı. Kendi bölüğündeki askerlerin çoğu sesini duyabilsin
diye açık radyo yayınlan yaptı, kendisine hayranlık duyan ve birliklerle
birlikte yolculuk eden muhabirlerden oluşan geniş çevreye gizli askerî
bilgi sızdırmaya devam etti.35 1973 yılının çarpışm alan, savaşm sadece
politikanın başka bir yönde devam ettirilm esinden daha fazlası olabile
ceğini kanıtladı; savaş, medyatikleştirilmiş askerî m anevralann oluştur
duğu yankılı toplantı salonlannda yönetilen bir seçim politikası hâline
gelebilirdi. Savaş aynı zamanda farklı ordu görevlilerinin bağımsız politik
aktörler hâline gelmesini sağladı.
35
Benziman, Sharon, s. 163.
S A V U N M A YAPILARI: ARİGL Ş A R O N 'U N M İM A R İS İ 111
İnatçı ve şiddetli bir güdüyle kanala erişmeye çabalayan Şaron, bu sü

reçte bir kez daha kendisinin direkt askerî üstü olan Bar Lev’in çaresizce
verdiği kısıdama em irlerini görmezden gelerek son derece özerk bir şe
kilde hareket etmeyi tercih etti. Bunun bir sonucu olarak Bar Lev, Genel
kurmay Başkanı David Elazar’a Şaron’un “kontrolden çıkm ış” olduğunu
ve cephedeki komuta hiyerarşisinin tümünü kaıgaşaya sürüklediğini söy
leyerek şikayette bulundu: “Burada aynı zamanda politikacı olan bir bölük
komutanı var... kendisi kanalı geçen kişi olarak [politik övgü almak] isti
yor.” Elazar, Dayan’a Şaron’un görevinden alınması hakkında ne düşün
düğünü sormuştu. Dayan ise onun görüşlerine şu bakımdan katılmıştı:
“Arik yalnızca ‘bu savaşın [kendi] im ajı üzerindeki etkisinin ne olacağım,
bütün bunlardan ne kazanabileceğini düşünüyor... O, Rom m erin yaptığı
gibi düşmanın savunma hatlarını yaran bir saldın gerçekleştirmek isti
yor -iş e yararsa, bir sorun yok; ancak yaramazsa, İsrail Halkı 200 tank
kaybedecek . . .”36 Ancak bu ikili, Şaron’un görevinden alınmasının or
dunun morali üzerinde yapacağı etkiden korkarak bu süre zarfında onu
görevde tutmaya karar verdi.
Şaron gerçekten de kasıtlı olarak kontrolden -v e iletişim ağından- çık
mıştı. Bazen telsizini tamamen kapatıyordu. Telsizle erişilebilir olduğunda
ise em irleri maksatlı olarak yanlış anladığından başkalarının onunla ko
nuşması zordu; bazen de kendisiyle iletişim e geçildiğinde yalnızca bir
horlama sesi duyuluyordu. Şaron’un askerî iletişim sistem ine karşı ser
gilediği tavır, onun politik olarak önem li olduğunu düşündüğü hedef
lere ulaşmak için verdiği mücadeleyi hem gizliyor hem de vurguluyordu.
Aşağıda, Şaron ile iletişim kurma denem elerinin başarılı olduğu nadir
durumlardan birinde yapılan bir konuşm anın yazılı bir kopyası yer al
maktadır. Şaron, 17 Ekim gecesi Güney Kom utanlığının kendisine emir
vermek istem esi nedeniyle telsize çağrılmıştı. İletişim subayı, Şaron’a ön
ceki gün emirlerim aldığı bir planı haürlatmaya çalışıyordu. Bu şifrelen
memiş bir telsiz bağlantısı olduğundan subay ipuçları vermeye çalışıyor
ancak Şaron bu ipuçlarını almayı kararlı bir şekilde reddediyordu:
Güney Kom utanlığı: B ir d e, sen d en W in g ate tarzı b ir m anevra gerçekleş
tirm en isten m işti - n e old u ğu n u an lıy o r m u su n?
Şaron: H ayır...
GK: “P arm ağı k o p u ğ u n ” B u rm a’da W in g ate tarzında yap tığı şey.
Şaron: O n u n [Bar Lev] n e isted iğ in i an lam ıy o ru m ...
GK: T ah ta b ir yap ı, b ir ask er b ö lü ğ ü h atırlam ıy o r m u su n?
36 Ronen Bergman ve Gil Meltzer tarafından yazılmış olan The Yom Kippur War - Mo
ment o f Truth adlı eserden almülanmıştır, Tel Aviv: Miskal-Yedioth Ahronoth Books
ve Chemed Books, 2002, s. 1 5 2 ,1 9 9 [İbranice].
Şaron: Dinle, hatırlayamıyorum... dün saat 23:00’te uyandırıldım ve bana

Anthony Quinn’in oynadığı bir filmi hatırlayıp hatırlamadığım soruldu;
hatırlayamadım. Ne diyebilirim... Eğer ortada birtakım fikirler varsa, bun
ları bana sabah anlatın, şimdi [hiçbir şey] yapamam.37
Bundan ü ç gün önce, 14 Ekim ’de, savaşın ikinci haftasında M ısır or-
dusu, kanalın birkaç kilom etre doğusunda yer alan dar bir köprübaşı ele
geçirerek Sina’nın daha da içine girmeye çalıştı.38 ID F n in savunma yapı
larının olduğu alanın derinliklerine giren M ısır ordusuna ait dört tugay,
hava kararmadan yok edildi. M ısır ordusu, kanalın doğu tarafmı kaybet
memek için buraya daha fazla kuvvet aktarm ak zorunda kaldı. Bu yeni
sayısal denge sayesinde Şaron, nihayet bir karşı saldın için hazırlık yapma
ve kanalın batı tarafına geçme izni alabildi. Bu operasyonun, Şaron’un Gü
ney Komutanlığı Başkomutanıyken tasarladığı, planladığı ve hazırladığı
“Cesur Yürek” adlı plana uygun olarak gerçekleştirilm esine karar verildi.
Savaşm son aşamalannda Şaron, saldmyı M ısır ordusunun hatlanndaki
savunmasız bir boşluktan yönlendirdi, ikinci Mısır Oıdusu’nu üçüncüden
kopardı, kanala erişti, Bar Lev Hattı’m hızlıca aştı ve kanalın batı kıyısında
yer alan ve ID F n in “Afrika” lakabını taktığı, küçük bir anklavdaki su bi
rikintisinin üzerine iki köprü inşa etti. ID F n in , Adan ve yardımcısı Dov
Tamari’nin önderlik ettiği zırhlı araçlarının büyük bir kısm ı, bu köprü
lerin üzerinden geçerek üçüncü M ısır ordusunun arkası ile çarpıştı; ID F
şimdi Kahire’ye son derece yakın bir konumdaydı.39 Bu, İngiliz savaş te-
orisyeni Basil Liddell Hart’ın “dolaylı yaklaşım” olarak adlandırdığı şeyin
mükemmel bir örneğidir.40 Bu doktrine göre, bir orduyu alt etm ek için bu
ordunun zayıf noktalarına ve savunmasız arka kısm ına saldın yönelterek
onun örgütsel m antığının dengesini bozmak* ye terlidir. İsrail birliklerinin
bir karşı saldın ile kanalı geçmesi, iki ordunun kanal boyunca taraf -v e
k ıta - değiştirmesine neden olarak tuhaf bir çıkm az meydana getirdi. Üç
haftadan kısa süren bir savaşta, her iki yönde de iki kez katedilen doğ
rusal savunma hattının gücü (ya da güçsüzlüğü) bu kadardı.
37 Ronen Beıgman ve Gil Metzer, “Bulldozer: A New Research Opens up the W ar över
History”, Yediot Ahronot hafta sonu eki, 13 Ocak 2006 [İbranice],
38 Benny Morris, Righteous VıctimsyLondra: Jo h n Murray, 2000, s. 421.
39 Abraham Rabinovich, Yom Kippur War The Epic Encounter That Transformed the Middte
EastyWestminster, MD: Knopf Publishing Group, 2004, s. 416-433.
40 Basil Liddell Hart, Strategy, Londra: Plume, 1991. “Stratejide tercih edilebilecek yol
ların en uzunu, varılmak istenen yere giden en kısa yoldur; hedefe doğrudan yak
laşma, saldırıyı yapan tarafın yorulmasına ve direnişin sıkışma yoluyla sertleşmesine
neden olurken dolaylı bir yaklaşım, savunma yapan tarafın dengesini bozarak kont
rolünün gevşemesini sağlamaktadır.”
Ne var ki, uluslararası arenada, zafer kazananın M ısır ve Sedat olduğu

net olarak kabul edilmişti. Ordularının büyük bir kısm ı kuşatılmış olma
sına rağmen Mısırlılar, bölgesel kazançlarına sahip çıktılar. Savaş sona er
diğinde, iki ordunun birbirine düğümlenmiş konum lan direkt müzake
releri gerekli kıldı, Sedat da bunu kendisine Sina yarımadasının tümünü
geri kazandıracak diplom atik sürece öncülük etm ek için kullandı.
İsrail’de, önceden az saygı gören Arap ordulannın askeri patlaması,
orduda görev yapan elitler ile iktidan elinde bulunduran İşçi Partisi’nin
tamamen birbirinden kopuk olduğu gerçeğinin bir kamu olarak görüldü.
Kasvetin yayılmasıyla birlikte Şaron’un popülerliği yükselişe geçti: hükü
mete ve hüküm etin yakın dostu olan generallere başkaldıran tek kişi ola
rak algılanıyordu. Çarpışmaların sona ermesinin ardından, Şaron’un bölü
ğünün araçlarına, sonradan birçok politik kampanyada rol oynayacak ve
sa ğ a koalisyonu 1977 yıUnda iktidara götürecek sloganları - “İsrail Kralı
Arik! taşıyan bayraklar asılmıştı. Şaron’u ahu kan lekeli bir sargı beziyle
sarih hâlde askeri bir cipin direksiyonunda saçları rüzgârda uçuşurken
gösteren bir fotoğraf, partisinin politik kampanya posterlerinde yer aldı.
G ittikçe yaşlanmakta olan M eir ve Dayan’ın aksine Şaron, görünüşte İşçi
Partisi’ne genç, enerji dolu ve kurumsallık karşın bir alternatif sunmuştur.
Şaron’un 1973 savaşı sırasındaki eylemlerini konu alan tartışma, bu
gün hâlâ devam etmektedir. O nun askeri girişim lerinin taşıdığı önem ,
İşçi Partisi’nin yetersizliğini açığa çıkararak politik bir çıkar elde edebi
len herkes tarafından abarülmışü. Bu kişiler, onu askeri bir deha, “ulusu
kurtarm ış” benzersiz bir taktisyen olarak göstermeye çalışn. Şaron ger
çekten de kaosun hüküm sürdüğü olay ve durumların ortasında başa
rılı bir şekilde doğaçlama yapabileceğini kanıtladı. Ancak, savaşın en iyi
gösterdiği şey, Şaron’un çatışmayı bir iletişim aracı olarak anladığıydı; sa
vaş boyunca verdiği kararlar Şaron’un, kendi eylemlerinin medya aracılı
ğıyla endişeli bir kamu bilinci ile uyumlu hâle gelmesine yönelik arzusu
tarafından kontrol edilmişti. Şaroriu ilgi odağı hâline getiren şeyler önce
likle onun kişiliği, üsderine yönelttiği eleştiriler ve medyaya erişimiydi.41
Şaron’un cazibesi, onun disiplinsiz bir asi, bir radikal, şiddete eğilimli ve
kuralları ihlal etmeyi seven biri olduğuna yönelik yaygın algıdan kaynak
lanıyordu. Şaron bazen bir “hippi”, Albay Kurtz tarzı yalnız bir kovboy
ve bitkin düşmüş ve çökm eye başlamış bir politik sistem in tek alterna
tifi olarak görüldü. Şaron’u yeni bir askeri paradigmanın merkezine yer
leştiren anlatıyı, 1973 savaşından birkaç ay önce kurulmuş olan Birleşik
Devletler Askerî Eğitim ve D oktrin Kom utası (TRADOC) güçlendirdi.
TRADOC, faaliyetlerine bu çatışm anın kapsamlı bir incelem esiyle, faldı
41 Rabinovich, Yom Kippur War, s. 505.

Batı ve Sovyet silah sistem lerinin performansım gözden geçirerek baş

ladı, buna ek olarak ID F n in organizasyon ve komuta yapılarım, özellikle
de Şaron’un “generalliği”ni inceledi. Onun askerî kariyerini sondan başa
doğru takip eden TRADOC araştırmacıları, Şaron’un önceki savaşlarda
kullandığı stratejileri çalışarak her bir savaşın tarihini o savaşın, sonra
dan savaş hâline bir “sistem ” yaklaşımı ve ilk başlarda ağ kuramlarıyla
bağlantılı bir hâle gelen doktrinsel hedeflerini gösterecek bir şekilde ye
niden anlattılar.42 Amerikalı askerî araştırmacılar, özellikle de Şaron’un,
1967 savaşının ilk gecesinde M ısır ordusunun Sina’nın kuzeyindeki Ebu
Ageyla’da yer alan ana hattına bir ID F bölüğü ile gerçekleştirdiği ani hü
cumu komuta etme şeklini incelediler. Araştırmacıların vardığı sonuca
göre bu saldın, o zamanın standartlanna göre eşsizdi. Bahsedilen saldın,
her biri bir bütün olarak hareket eden M ısır ordusu savunma sistem i
nin farklı birim lerine hücum eden birçok küçük birlik tarafından aynı
anda gerçekleştirilmişti. Böylece, birbirlerini korum alan ve destekleme
leri için tasarlanmış olan M ısırlı birim lerin her biri kendi canı için mü
cadele verdi. Bu çarpışma, TRADOC’un teşvik etme arayışında olduğu
yaklaşımın ta kendisinin bir örneğini sunmuştur. Normalde İsrailli tarih
araştırmacılarının 1967 savaşını konu alan -v e Ağlama Duvan’nda ağla
yan askerler, çöl manzarasının içinden sıra hâlinde gürültülü bir şekilde
geçen zırhlı araçlar, M ısırlı şehider ve terk edilmiş askerî ekipmanlar gibi
duygusal görüntüler ile daha fazla ilgilenen hikayelerin baskın olduğu-
tarihsel yazılarında fazla önem verilmeyen bu savaşın, sonradan Birleşik
Devleder ve ID F’de askerî eğitimin m erkezî bir bileşeni hâline gelmesi
TRADOC sayesinde olmuştur.43
ABD ordusu için, iki farklı devlete ait ve eksiksiz bir biçimde savaşa ha-
zır hâle getirilmiş iki orduyu karşı karşıya getiren “sim etrik çatışm alar”ın
en son örneklerinden biri olan 1973 savaşımn çarpışma alanları, Varşova
Paktı’m n imzalanmasıyla birlikte ortaya çıkan Avrupa’da bir kara savaşı
ihtim ali için bir laboratuvar sağladı ve NATO’nun Avrupa’daki coğrafya
sını derin bir şekilde etkiledi. Bu savaşı konu edinen bir incelem eyi te
mel alan “aktif savunma” doktrini, ABD ordusunun savaş alanı el kita
bının 1976 yılı baskısında ilk defa tanıtıldı. Bu doktrin, o zamandan bu
yana son derece tartışmalı bir hâl almasına ve daha sonra değiştirilme
sine rağmen “derinlik” kavramım vurguladı ve bu kavramı 1970’li yıl
ların sonlarındaki ve 1980’li yıllardaki askerî söyleme dahil etti.44 “A ktif
42 Naveh, Military Excellence, s. 252-253.

43 “The Generalship of Ariel Sharon”.
44 Bu el kitabını konu alan tartışmalar, Şim on Naveh’ e göre ‘ABD’nin askerî kuram ve
strateji tarihinin en uzun, en ilgi uyandıncı ve en yaratıcı profesyonel tartışmasına
savunma” doktrini, ABD’nin askerî operasyonlarının paradigmasını, Batı

Almanya’daki potansiyel savaş alanlarına Amerika’ya ait askerî üslerden
oluşan genişletilm iş bir ağm inşa edilmesini beraberinde getiren bölgesel
bir model hâline gelecek şekilde değiştirdi.45
ID F’nin Süveyş Kanalı’m geçmesi aynı zamanda bir dizi küresel tep
kiyi tetikledi. İsrailli kuvvederin, Kanal’m ban (Afrika) kıyısında üs olarak
kullanılabilecek sağlam bir konum elde ettiği tarih olan 16 Ekim 1973’te,
Arap devlederi, petrol fiyatlarım istisnasız bir şekilde yüzde 70 oranında
arttırdıklarım , üretim in kadem eli bir şekilde her ay yüzde 5 oramnda
azaltılacağını ve bu durumun İsrail, İşgal Edilm iş Topraklar’dan tama
men geri çekilene ve “Filistinlilerin yasal haklarını geri verene” dek de
vam edeceğini ilan etti. 23 Aralık’ta, OPEC üyeleri zaten şişirilmiş olan
petrol fiyadannı ikiye katlamaya karar verdi. Aslında, bir varil petrolün
savaştan önceki fiyatı 2.5Ö dolar iken 1974’ün başlangıcında bu fiyat 10
dolara yükselerek dörde kadanmıştı. Bunun sonucunda dünya durgun
laştı ve on yıl süren bir enflasyon sarmalına girdi. Bu durum, küresel eko
nomide, refah ve devlet m erkezli Keynesçi m odelin yaratmaya ve koru
maya çalıştığı sosyo-politik birlikten neo-liberalizm in ağ ekonom ilerine
doğru bir kaymaya neden oldu. Gerçekten de 1973 savaşı, dünya çapında
meydana gelen büyük dönüşümler ile aynı zamanda gerçekleşmişti. Bu
dönüşümler, üretimde aşamalı olarak analogdan dijital teknolojiye kayan
ve gittikçe artan bir şekilde esnek ve dinam ik ağlara meraklı, “maddi-ol-
mayan” hizm et sektörlerinin tercih edilmesiyle birlikte endüstriyel üre
tim in gerilemesi ile ilişkiliydi.
Orta Doğu’da ise, kısm i olarak Arap devletlerinin petrol gelirlerinin
artmasından destek alan, geleneksel silahların alınıp satıldığı bir silah
lanma yanşı ortaya çıktı.46 İsrail’in güvenlik harcamalarının tümü, devle-
giriş’ niteliğindeydi. Bkz. Naveh, Military Excellerıce, s. 258, 263-264.

45 Jo h n L. Romjue, “The Evolution o f the Airland Battle Concept”, AirpoweryHaziran
2006: http7Avww.airpower.maxwell.af. mil//airchronicles/aureview/l984/may-jun/rom-
jue.htm l
46 Bu gelişm elerin sonucu, yakın geçm işte politik ekonom istler Jonathan Nitzan ve
Shimshon Bichler tarafından bulunan “kriz aracılığıyla birikim ” adlı yeni ekonomik
modelde başardı bir şekilde tarif edilmiştir. Nitzan ve Bichler’a göre, 1973 savaşın
dan finansal olarak en kazançk çıkan sektörler OPEC devlederi, büyük petrol şirket
leri, askerî müteahhider, altyapı şirkeüeri ve kilit rol oynayan finansal kumrulardı.
1974-1984 döneminde yıllık silah ticareti yüzde 136 oramnda artış göstermiş ve top
lam satışların yaklaşık olarak yüzde 53’lük bir kısm ı Orta Doğu ile Afrika’ya yapıl
mış, böylece bu bölgeler küresel ticaretin üçte birinden fazlasını temsil edecek şekilde
dünyanın önde gelen ithal silah pazan hâline gelmişti. Jonathan Nitzan ve Shimshon
Bichler, The Global Political Economy o f Israel, Londra ve Sterling, VA: Pluto, 2002, s.
25, 217-246.
tin gayri safı yurtiçi hasılasının yüzde 2 3 ’ü gibi muazzam bir değere, dev
let bütçesinin neredeyse yüzde 3 0 ’una ulaşarak 1974-85 yıllan arasında
İsrail’in ABD’den aldığı finansal ve poütik desteğe bağımkhğmı daha da
arttıran devasa bir ekonom ik krizi beraberinde getirdi.47
Politik Parçalanma
İki farkü askeri bölgesel organizasyon doktrini -doğrusal savunma ya
pılan ve bu yapıların dermhği boyunca yayılan bir askeri kale a ğ ı- ara
sındaki tartışma, Antonio Gram sci’nin önerdiği “konum savaşı” ile “ma
nevra savaşı” arasındaki karşılaştırm alan, benzer poütik eylem kahplan
ve yöntem lerle birlikte akla getirir.48 Gram sci, bu birinci savaş türünden
İkinciye geçişin poütik hegemonyada gerçekleşecek bir aşınmayı gerektir
diğini düşünmüştür. Gram sci, doğrusal savunma “sayısız bir insan kitle
sine ihtiyaç duyarak muazzam fedakarlıklar talep ettiği”nden “daha önce
eşi görülmemiş yoğunlukta bir hegemonyanın ve dolayısıyla içsel parça
lanm anın ‘imkânsızlığı’m sürekli olarak -p oü tik, idari vs. gibi her türden
kontrol ile - organize edecek, daha ‘müdahaleci’ bir hüküm etin gerekü
olduğu”na -b elk i de alegorik o larak - dikkat çekm iştir.49 Bunun aksine,
poütik nitelikte olan “manevra savaşı” Gramsci’ye göre devletin gücüyle
saldııgan bir şekilde rekabet eden m erkezileştirilm em iş ve gevşek bir şe
kilde koordine edilmiş çok sayıda eyleme göre varolmaktadır.
Yerel açıdan, Bar Lev Hattı’nm delinmesiyle ilk m odel son model ha
line gelmiş gibi görünüyordu. Savaşm kendisi ve hatan aşılması, askerî
coğrafya dışında da parçalanmalara neden oldu. Bunlar aynı zamanda, İs
rail toplumunu birlikte tutan bağlı yapılan yerinden söktü ve devletin bir-
üği ve hegemonyasını paramparça eden genel bir sosyal ve poütik kargaşa
sürecim başlatü. Gerçekten de, 1973 sonrası dönemde parçalanma süreç
leri sosyal, ekonom ik, poütik ve coğrafi arenalarda gerçekleşti. İşçi hare
ketinin poütik üstünlüğü de daha geniş, daha karm aşık ve çok kutuplu
bir poütik manzara içerm eye başlayan çeşidi m ikro-poütik, devletten ba
ğmışız, parlamento dışı örgüder ve baskı gruplanna güç devretmeye baş
ladı. Bu örgüder, en iyi şekilde “Devletçilik” terimiyle tarif edilen devlet
47 İsrail’in güvenlik bütçesinin yaklaşık yüzde 30’hık bir kısm ı, enformasyon bazlı silah
üretimi alanında yapılan askerî araştırma ve geliştirme çalışmalarına ayrılmıştır ve bu
çalışmaların etrafında, sonradan İsrail’in sağlam ve sağlıklı yüksek teknoloji endüst
risini doğuran iş hizmetlerinden oluşan bir ağ ortaya çıkmıştır. Bkz. Shlomo Swirsld,
The Price o f Occupation: Tel Aviv: Mapa, 2005, s. 67 [İbranice].
48 Antonio Gramsci, Selections fm m the Prison Notebooks (Qum tin Hoare ve Geoffrey
Nowdl tarafından düzenlenmiş ve çevrilmiştir), Londra: Lawrence and W îshart, 1998
[19711, s. 229-239.
46
A g.e., s. 238.
merkezli güç yapısına meydan okudu. İbranice’de M am lahtiyut, tam kar

şılığı ise “kraliyetlik”tir.
1973-74 sonbahan ve kışı boyunca İşçi Partisi iktidarı, en sonunda
Meir-Dayan hüküm etinin düşmesine neden olan ulus çapındaki protesto
dalgasıyla karşı karşıya kaldı. Bu protestolar, İsrail’de güvenlik meselelerine
ilişkin fikir ayrılıklarının ilk kamusal dışavurumlarıydı. Diğer hareketler
zaten savaştan önce yüzeye çıkmaya başlamıştı.50 Örneğin, Kudüs’te 1971
yılında halkın dikkatini çeken, Mizrahi Yahudileri tarafından başlatılan bir
protesto hareketi olan İsrailli “Kara Panterler”51 (Golda M eifın , bu hare
ketin pek “hoş olmadığı”na ilişkin yorumu iyi bilinir). Aradaki fark ise
savaş sonrası protestocularının İsrail toplum unun varlıklı katmanlarına
ait bireyler ve savaştan dönen askerlerden oluşmasıydı. Politik muhalefe
tin Bar Lev Hattı’nm aşılmasıyla yakından ilişkili olduğu, protesto hare
ketlerinden birini kuran ve çok geçmeden bu hareketin sembolü hâline
gelen M oti Aşkenazi’nin savaş sırasında Bar Lev Hattı’ndaki, M ısırlıların
eline düşmeyen tek askerî kaleyi -Budapeşte k alesi- kumanda etmiş bir
yedek subay olmasından anlaşılabilmektedir. Protestocular, solcu ya da
sağcı gündemleri, yayılmacı ya da bölünm eci politikaları destekledilerse
de bunu, Amerika’daki Vietnam Savaşı karşıtı hareketin tavrıyla ve bir
ölçüde bu hareketin tarzına benzer bir şekilde yaptılar ve paradoksal bir
şekilde Şaron’da, kurum karşıtı bir asinin im ajım gördüler.52
Bir sonraki yıl Kahire’de, 12. Filistin Ulusal Konseyi’nde Filistinli dele
geler İsrail’deki protesto dalgasını bir iç savaşm ve İsrail’in yakın gelecekte
50 Tamar Herman, “Social Protest in State and Security”, Anat Kurtz’un editörlüğünü
yaptığı Thirty Years Later: Challenges to Israel since the Yom Kippur War adlı eserde,
Tel Aviv: Jaffee Stratejik Çalışmalar Merkezi, 2004, s. 4 7 [İbranice].
51 İsrailli Kara Panterler (HaPanterim HaShkhorim), Müslüman ülkelerden gelmiş ikinci
nesil Yahudi göçmenler (Mizrahi Yahudileri) tarafından devlet ayrımcılığına karşı mü
cadele etmek amacıyla 1971 yılında Kudüs’te oluşturulmuş bir protesto hareketiydi.
Bu hareketin üyeleri, harekete ABD’de Afrika kökenli Amerikalılar tarafından kurul
muş olan Kara Panter Partisi’ne gönderme yaparak Kara Panterler adının verilmesi
nin ardından bu adı hareketin resmî adı olarak kabul ettiler.
52 Bu kaymadan önce devlet, elit gruplar arasındaki kültürel ve sosyal yakınlıkla ve sözde
“bağımsız” entelektüellerle devlet politikacıları arasındaki karşılıklı çıkar ilişkisiyle ni
telendirilirken, bunun ardından U kud hükümeti kendisiyle “yüksek” kültür arasına
mesafe koydu, ancak bu mesafe kasıtsız olarak medya ve akademi dünyalarına ait
bazı kişilerin güvenlikle ilgili meseleleri konu alan tartışmalara katıldığı daha liberal
bir kültürel yaklaşımı beraberinde getirdi. Buna ek olarak, bu denge onlann otono
misine katkıda bulundu ve farklarla etnisiteleri vurgulayan, Siyonist “ulusal birlik”in
temelinde yer alan miûeri sarstı, onlarca yıl sonra post- ve anti-Siyonist olarak sınıf
landırılan harekeüer ya da düşünce okulları oluşturan bir eleştirel kültürü doğurdu.
Şlomo Sand, întellectuals, Truth and Power From the Dreyfus Affair to the GuîfWar, Tel
Aviv: Am Oved, 2000, s. 162-173 [İbranice].
gerçekleşecek çöküşünün habercisi olarak yorumladılar. Bunun ardından

delegeler, FKÖ ’nün Filistin’in bağımsızlığa kavuşturulması olası olan her
bölgesinde bir Filistin hükümeti oluşturacağım bildiren bir önergeyi onay
ladılar. Bu bakış açısının politik sonuçlarının 1988 yılına dek net bir şe
kilde ortaya koyulmamasına ve resmi olarak benim senm emesine rağmen
1974 önergesi, FKÖ ’nün iki-devlet çözümünü gerçekten kabul ettiği -b u
kabul Filistin’in tam bağımsızlrğında yalnızca geçici bir aşama olarak gö
rülse d e - ilk örnekti.53 Asbnda 1973 petrol krizi, aynı zamanda dünya
çapında çok sayıda “hâkimiyetsiz aktör” doğmasına neden olan bir sü-
reci sağlam bir şekilde başlatmıştı. Bunlar protesto hareketleri ya da dev
rim ci hareketler, dinî gruplar, insani yardım kuruluşları, yeni iş alanları
ve gerilla gruplan gibi bir yelpazede çeşitlilik gösteren, “özel alan diplo
masisi” yaparak ve önceden yalnızca devledere özel olan eylemlerle meş
gul olarak kendilerini uluslararası sahneye yerleştiren bağımsız organi
zasyonlar oldu.54
İsrail’de bu süreç en iyi, ulusal-dindar Siyonizm’in, yeni ve güçlü bir
türünün parlamento dışı bir örgüdenme olarak sağlamlaştınlmasıyla ör-
neklendirilebilir. Ki bu türden bir Siyonizm, kendi içinde halihazırda va
rolan farklı ve çelişik akım lan -ö n cü yerleşim cilik ve m ilitarizm , din,
ulusalcılık ve m esihçilik- birbirine örmüştür. 1967 yılında işgal edilmiş
bölgelere Yahudi yerleşimleri kurulmasını desteklemek için kurulmuş olan
dinci-m esihçi sağcı Guş Em unim (Sadıklar Bloğu)’in çekirdeği, 1973 sa
vaşında beraber görev yaptıktan sonra terhis edilmiş askerler ve subay
lardan oluşuyordu. Bu hareketin görüşleri, ID F’nin Mart 1974’te Süveyş
Kanalı’ndan geri çekilm eyi tamamlamasından önce bu bölgede görevlen
dirilmiş askerler tarafından bir araya getirildi. Bu aktivisder için 1973 sa
vaşı, 1967 yılında ele geçirilen topraklarla başlamış olan m esihçi sürecin
bir parçası ve tüm İsrail ulusu için bir test idi. Onlar her anlaşmazlığı Ku
düs için yapılan ve dolayısıyla Tann’ya karşı açılm ış olan -b u husus gö
rünürde Arap ordularının Yom Kippur’da yaptığı saldırının zamanlaması
ile de vurgulanm ıştır- bir savaş olarak görüyorlardı. Böylece İsrail’in ile
ride onların bir araya gelerek sarf ettiği çaba sayesinde elde edeceği zafer
“Tann’m n hâkimiyeti”nin zaferi, aydınlığın karanlığı fethetmesi olacaktı.
Onlara göre, yalnızca inanç sayesinde elde edilebilecek bir yeniden can
lanma olan ulusal yenilenm enin gerçekleştiği an, aşağıdan, halkın ken
disi tarafından başlatılmalıydı. Çünkü dünyevi hükümeder, halkı hayal
53 Mark Heller, “The PLO and the Israeli Question”, Kurz tarafından yazılan Thirty Ye-
ars Later adlı eserde, s. 28.
54 Jam es Rosenau, Turbulence in World Politics, New York: Harvester W heatsheaf, 1990.
kırıklığına uğratmıştı. Şüphesiz olarak, m esihçi bir süreç olan yerleşim sü
reci bir kere başladığında, kutsal toprakların herhangi bir kısm ına ilişkin,
hüküm etin vereceği geri çekilm e em irlerinin hiçbiri kabul edilmeyecekti.
Aynı zamanda Guş Em unim ’in ortaya çıkışım , genel olarak politik di
nin, İran'dan ABD’ye dünya çapında yemden canlanmasının bir parçası
olarak görm ek mümkündür, tüm bu harekeder de kabaca “köktencilik”
başlığı altında toplanır. Guş Erminim, Siyonizm’in içinde yer alan ve ön
ceden baskı altında tutulan m esihçi görüşleri serbest bırakmaya ve İsrail
toplumu içindeki sosyal hiyerarşiler ve kültürel değerleri ters çevirmeye
çalışıyordu.55 Bu örgüt özellikle de seküler ve dolayısıyla geçici olan “İs
rail devleti”nin yerine, eksiksiz ve kalıcı “İsrail topraklarTnm doğaüstü
gücünü koyma arayışmdaydı.56 Guş Emunim’in yerleşimcileri için Batı Şe-
ria ve Sina’nın sınır bölgeleri, hüküm etin boğucu “devletçiliği”nden daha
özgür bir alan, sım r bireyciliğinin sert ve kaba özelliklerinden bazılarım,
yasaya ve m erkezî hüküm ete karşı hoşgörüsüzlüğü, dine bağlılık ve din
darlığın hüküm sürdüğü bir yaşam tarzı ile birleştirm e arayışındaki yeni
bir İsrailliliğin oluşturulacağı kavramsal araziydi.57
1973 savaşından sonra terhis edilen askerler, aynı zamanda, 1978 yı
lında Peace Now’a dönüşen bir organizasyonun tem elini oluşturdular.
Guş Em unim ’in hedefine tamamen karşıt bir hedefe sahip olan bu orga
nizasyon, Arap hükümederiyle güvenlik düzenlemelerini ve “banş karşı
lığında toprak” formülünü temel alan banş antlaşm alan yapılmasını teş
vik etm ek hedefindeydi. Güç kaybetmiş, m erkezileştirilmiş bir devlette
bu iki sivil toplum kuruluşu genişletilm iş bir politik alanın yemden şe
killendirilmesinde anahtar rolü oynayan kahramanlar oldular. Ancak hü
küm etin zayıf noktalanndan ve örgütsel kaostan faydalanarak genişleyen
bir -m in i- devlet imparatorluğu içinde kendisi için küçük bir yerleşim
imparatorluğu inşa etmeyi en iyi beceren Guş Em unim oldu.
55 Jacqueline Rose, The Question o f Zion, Princeton, NJ: Princeton Press, 2005.
56 Guş Emunim hareketi üyelerine, Haham Zvi Yehuda Kook’un ruhani liderliği altında
İsrail Topraklan’mn tamamının günahlardan arınmasının, dünyanın günahlardan arın
masında kilit rol oynadığı Mesih devrinin başlangıcında oldukları öğretilmiştir. Bir
birlerinin dostu ya da düşmanı olmalarına bakılmadan her bir kişiye dünyanın gü
nahlardan arınmasına yardımcı olm ak gibi kutsal bir görev verilmiştir. Bkz. Baruch
Kimmerling, Invention and Decline o f Israeliness: Society, Cülture and the Military, Ber-
keley ve Los Angeles: University o f Califom ia Press, 2001, s. 124.
57 İlk defa Amerikan Tarih Demeği (AHA)’nin Chicago’da 12 Temmuz 1893 tarihinde
yaptığı bir toplantıda okunan, Frederick J . Tumer’m “The Significance of the Fron-
tier in American History” m etnindeki klasik ve çok tartışılan sınır bölgesi tasviriyle
karşılaşürma yapınız. Bu m etin, ilk defa Proceedings o f the State Historical Society o f
Wisconsin adlı eserde yayımlanmıştır, 14 Aralık 1893. Metni internette şu adreste bul
mak mümkündür: www.fordham.edu/halsall/mod/1893tumer.html.
Banliyö matrisi
Savaşın ardından hüküm sürmeye başlayan ateşli politik iklim, liku d ’un,
dış politikayı müdahalenin olmadığı bir ekonom ik politikayla birleştiren
sağcı kombinasyonunu 1977 yılının Mayıs ayında Menahem Begin lider
liğinde iktidara taşıdı. Şaron bu seçimde Likud partisinin aday listesinde
yer almayıp kendi kurduğu küçük “Şelom tzion” partisinin lideri olarak
seçimlere katılm ıştı. Yalnızca iki koltuk kazandıktan sonra, bu partiyi Li
kud ile birleştirdi. Bu birleşm enin ardından Şaron Savunma Bakanlığı’nı
talep etti, ancak bunun yerine Tanm Bakanlığına atandı ve buna ek ola
rak Bakanlığa Bağlı Yerleşim Komitesi’nin idaresini devraldı. Şaron bu son
görevini -kend isi gibi siyasi çizgi değiştirerek Likud’a kaülm ış olan, Da
yan dışında, hepsi kalıcı politik muhalefet rollerine alışmış olan ve hü
kümette herhangi bir tecrübesi olmayan politikacılardan oluşan bir yö
netimde güçlü ve nüfuzlu bir mevki hâline getirdi.
Likud iktidara geldiğinde, Batı Şeria’da aşağı yukan 4 .5 0 0 Israilli’yi
banndıran ve çoğunluğu Allon planının sınırlan içinde yer alan, ancak
Hebron’a [El Halil] ve Kudüs’ün güneybatısındaki Guş Etzion’a da yayıl
mış olan yaklaşık otuz yerleşim in inşası çoktan tamamlanmıştı.58 Şaron,
Bar Lev Hattı’nın eksikliklerini halkın göreceği bir şekilde ortaya çıkar
masının ve savaşı, haklı olduğunu İsrail halkına kanıtlam ak için kullan
masının ardından İşçi Partisi’nin savunma hatlarından İkincisine yöneldi.
1973 Sina mücadelesinden alman dersleri uygulama arayışında olan Şa
ron, şöyle bir iddiada bulundu: “Ürdün planına [yani doğrusal Allon
planı] uygun inşa edilen yerleşimlerden oluşan ince bir hat, bu hattın ar
kasında yer alan yüksek arazi savunma yapılarıyla güçlendirilmediği sü
rece geçerli bir savunma sağlamayacaktır... geçmişte de karşımıza çıkan
can alıcı stratejik mesele, kıyıdaki düz alana nasıl derinlik kazandırıla
cağı olmuştur... bunun cevabı, bu düz alana bakan tepelere kentsel, en
düstriyel yerleşimlerden oluşan bir [ağ] inşa etm ektir”.59
Bakanlık görevine başladıktan kırk gün sonra Şaron, Batı Şeria bo
yunca Yahudi yerleşim lerinin oluşturulm asına yönelik ilk öneriyi bir
dizi plan şeklinde duyurdu. Bu planlar, Hayfa’daki Technion Teknoloji
Enstitüsü’nde profesörlük yapan mimar Avraham W achm an ile birlikte
hazırlanmıştı. W achman bu projeye dâhil olmadan önce, 1958’de koreog
rafların, kompozitörlerin nota yazımına benzer bir şekilde, bir dansı “yaz
malarına” olanak tanımak için tasarlanmış olan Eşkol-W achm an Hareket
Notasyonu’nu bulunmasında oynadığı rol ile zaten dünya çapında tanınan
58 Yehezkel Lein ve Eyal Weizman, Land Grab: IsraeVs Settlement Poliçy in the West Bank,
Kudüs: B’Tselem, Mayıs 2002. www.btselem.oig adresinde yayımlanmıştır.
59
Şaron, Warrior, s. 358.
S A V U N M A Y A PILA R I: A R İE L Ş A R O N 'U N M İM A R İS İ 121
biriydi. Böylece, Şaroriun Bari Şeria’nın derinliğinin kolonize edilmesine

yönelik planı, dans notasyonunun mimarı ile manevra savaşı mimarının
bir araya gelmesi sonucunda ortaya çıktı.60 Bu plan, Batı Şeria’nm derin
liği boyunca dağ ve tepe sıralarında banliyö yerleşimleri, kentsel ve en
düstriyel yerleşim ler tarafından işgal edilen yüzden fazla noktayı içeren
bir ağın oluşturulmasını öngörüyordu.61 Planda yerleşimler, sürdürüle
bilir “adalar” şeklinde organize edilmişti ve belli sayıda daha küçük kır
sal yerleşim ve banliyö yerleşimi, daha geniş kentsel ve endüstriyel yer
leşimlerden birtakım hizm etler alacaklardı.62 Her bir yerleşim bloğunun
büyük otobanlar boyunca sağlam bir şekilde diğer benzer kentsel böl
gelere ve İsrail’deki ana m etropoliten alanlara bağlanması planlanmıştı.
Aynca yerleşim adalannı birbirine bağlayacak olan yüksek-hacim li trafik
60 Wachman,ın, 2002 yılında benim eserlerimi eleştirirken mimariyle politika arasında

çok yakın bir ilişki bulunduğunu düşünenlerin hatalı olduğunu söylemesi gerçekten
inanılmazdır: “İsrailli mimarlar ve planlamacıların bozuk ve dağınık konutlar ya da
mimari mücevherler tasarlaması, karşılaştığımız şiddetli jeo-politik anlaşmazlık için
hiçbir şey ifade etmemektedir.” Bkz. Simona Fuma Shapiro, “Debate Builds Över the
Politics of Israeli Architecture”, Forward, 25 Ekim 2002, www.forward.com.
61 Wachman planı aslında ilk defa Başbakan Rabirie 1976 yılında, Şaroriun Güvenlik
Özel Danışmanı olduğu dönemde “Bölgesel bir çözüm ve uzun vadeli fiziksel plan
için başlıklar” adı altında sunulmuştu. W achm ariın sonradan “Çifte Kol Planı” olarak
adlandırdığı bu plan, Yahudi nüfusunu boylamasına uzanan iki kolon -A llon planına
benzer olarak Ürdün Nehri boyunca uzanacak bir “doğu kolu” ve Baü Şeria’nm baü
sım n boyunca uzanacak bir “batı kolu”- boyunca etrafa yayma arayışındaydı. Aynca
birkaç enlemsel bağlantıyla bu iki kolun birbirine bağlanması planlanmıştı. Bu plan
lar sonradan birden fazla nesil tarafından 1970’li yıllann sonlarından 1980’li yıllann
başlarına kadar “H-Planlan” adıyla bilinmiştir. Avraham W achman, The “Double Co-
lumn” Plan, Hayfa: Hayfa Üniversitesi, Horizons in Geography, Cilt 3 , 1 9 7 7 [İbranice].
62 Elişa Efrat, Geography o f Occupation, Judea, Samana, and the Gaza Strip, Kudüs: Car-
mel Press, 2002, s. 65-67 [İbranice]. Bu düzen, Alman coğrafyacı Walter Christaller
tarafından biçim lendirilen “Merkezî Yer Kuranri’nda kaynağım bulan ve 1950’li yıl
lardan bu yana İsrail’de kırsal planlama pratiklerinin bir parçası olan prensipleri te
mel almıştır. Christaller’m 1939 yılında yayımlanan doktora tezinde geliştirilen bu
kuram, işgal döneminde Polonya’da Nazilerin bölgesel Raumordnung ( “mekânsal dü-
zen”)unun gelişiminin temelini oluşturmuştur. Bu prensiplere göre, yeni kırsal köy
ler ve kasabalar ötarşik varlıklar olmak yerine şehirler, kasabalar ve köylerden mey
dana gelen, belli bir alana yayılmış sineıjetik bir ağın parçasını oluşturmuştur. Bu
kuramın kullanımı ve bir kolonizasyon durumuna uygulanabilirliği göz önünde bu
lundurulduğunda, Christaller’m kuramlarının hâlâ dünya çapında mimarlık ve plan-
lama okullarında ve özellikle de Hayfa’dakı Techniorida, kaynaklarıyla ilgili eleştirel/
tarihsel tartışmalar yapılmadan öğretilmekte olduğu gerçeği şaşırtıcıdır. Bkz. Efrat,
The Israeli Project, 998-1000 [Hebrew]; Gerhard Fehl, “The Nazi Gaıden City”, Step-
hen Ward’un editörlüğünü yaptığı The Garden City: Past, Present and Future, Londra:
Spon, s. 88-103; W alter Christaller, Die zentralen Orte in Sueddeutschland, Jena: Gus-
tav Fischer, 1933. Bir kısm ı Charlisle W Baskin tarafından çevrilmiş, Central Places
in Southern Germany adı altında yayımlanmıştır, Prentice Hail, 1966.
ağının da bu yollar boyunca yer alan diğer yerleşim ler tarafından koru
nacağı düşünülmüştü.
Şaron-W achman planına göre, yerleşim ler aynı zamanda Filistinlile
rin yaşadığı dağ bölgesini hem doğudan hem de batıdan kuşatan ve bu
raları İsrail’e ait doğu-batı trafik koridorları ve Filistin’in yol ağlan üze
rinde konum lanan yerleşim ler sayesinde içeriden bölümlemeye yarayan
bariyerler olarak işlev görüyordu. Dolayısıyla Şaron-W achman planı boş
ve soyut bir mekâna yerleştirilmiş olan savunma yapılanndan oluşan bir
ağ değildi; bunun yerine bu plan başka bir ağın, önceden varolan ve F i
listinlileri barındıran m ekânın üstüne konan bir ağ idi. İsrail yerleşimleri
ve yollarının amacı, Filistin yerleşimlerini ve yollarım birbirine örerek felç
etmeyi hedefliyordu. Bunun sonucunda, her biri büyük şehirlerin etra
fında yer alacak ve bağlantı yollan İsrail tarafından kontrol edilecek olan,
Filistin’e ait izole edilmiş, eyalet benzeri birkaç küçük bölge ortaya çıka
caktı. Bundan yıllar sonra İsrailli aktivist Je ff Harper, Batı Şeria’da çeşidi
yerlere inşa edilmiş yerleşim, yol, bariyer ve askerî üs gruplarının birbi
rine kenedenmesi sonucu ortaya çıkan yapıyı “denetim m atrisi” olarak
adlandırmış ve -bilm eden Deleuze ve Guattari’ye gönderme yaparak- bir
“Go” oyununa benzetm işti:63 “Birbirine kenedenen bir dizi girift kont
rol mekanizmasından oluşan Matris, Japonların ‘Go’ oyununu akla ge
tirmektedir. Bu oyunda kişi, satrançta olduğu gibi rakibi alt etm ek ye
rine diğer tarafın hareketini kısıdayarak, rakibin her hamlesinde başka
bir engel ile karşılaşmasını sağlayacak şekilde bir m atrisin anahtar nok
talarının kontrolünü ele geçirerek oyunu kazanmaktadır.”64 Batı Şeria’nın
kontrol m atrisinin düğümleri, hareketi düzenleyen aç/kapa vanaları ola
rak işlev görerek Filistin şehirlerinde İsrail kuvvetlerinin zorunlu fiziksel
varlığının yerine geçmekteydi. Bu dağınık m antık, daha sonra İsraillile
rin, Oslo Anlaşması’m n koşullarına bağlı olarak Filistin’e ait yoğun nü
fuslu bölgelerden geri çekilm elerine rağmen, Filistinlilerin harekederini
uzaktan kontrol ederek onlara fiziksel, kolektif ve politik olarak hükm et
melerine olanak tanıdı.
Şaron-W achman planının daha küçük taktiksel ölçeğinde her bir yer
leşim, stratejik bir tepe noktasına konum landınlm ıştı ve böylece gözlem
63 Bunun, kaynağını Deleuze ve Guattari tarafından yapılan benzer tartışmalarda bul

ması olasıdır. Onlar, ağ bazlı bir coğrafya ile hat bazlı bir coğrafya arasındaki farkı Go
ile satranç arasında karşılaştırma yaparak açıklamışlardır. Eğer Go’da amaç rakibi “sı
nırlamak, çevrelemek, parçalamak...” ise bu, “savaş hatlarının, yüzleşme ve geri çe
kilmenin, hatta çarpışmanın bile olmadığı bir savaşı, pür stratejiyi” gerektirmektedir.
Deleuze ve Guattari, A Thousand Plateaus, s. 389-390.
64 Je ff Halper, Dismantling the Matrvc o f Control, İsrail Ev Yıkımlarına Muhalefet Komi
tesi, 2004, httpy/www.icahd.oıg/eng/articles.asp?menu=6&submenu=3.
noktası olarak işlev görebilecekti:, birbirleriyle görsel olarak bağlantıda

kalacaklardı ve çevrelerine, ana trafik arterlerine, stratejik yol kavşakla
rına, Filistin’e ait şehir, kasaba ve köylere yukarıdan bakarak görmeye
olanak tanınacaktı. Şaton, bununla ilişkili olarak “hiçbir yerin [yerleşim
yeri] sebepsiz olarak inşa edilmedigi”ni öne sürdü.65 Görünürlük -h em
görme hem de görülm e- manüğı, burada genel tasarım tarzım belirli
yordu. Görsel hâkim iyet sadece hâkimiyeti uygulayabilmede değil, aynı
zamanda işgalin gücünün mevcudiyetim göstermede önemliydi. Şaton,
bir kere İşgal Edilmiş Toprakladın üzerinde heükopterle uçarken şunu
belirtti: “Araplar her gece 5 0 0 metreden Yahudilerin ışıklarım görm eli.”66
Taktiksel değerlendirme böylece aynı zam anda hem görmeyi hem de gö
rülmeyi göz önünde bulunduruyordu. Her zaman görüş alanının içinde
yer alma hissiyle, kolonize edilenin, kendisine hükmedildiğine işaret eden
gerçekleri içselleştirm esini sağlamak amaçlanmıştı.
[Resim 27: IDFnin Batı Şeria boyunca yayılan derin savunm ası 19701i yılların sonlan.
Halitadaki "yumurtalar” askerî kaleleri temsil etmektedir. Jaffee Stratejik Çalışmalar Mer
kezi 1982.]
Şaron’un planı ilk Begin hüküm eti tarafından resmi olarak kabul edil
medi. Aslına bakılırsa üyelerin çoğu için anlaşılması güç bir plandı, an
cak hüküm et bazı yerleşim lerin inşasına izin verdi ve Şaron’un kişisel
65 Aluf Benn, “This is how the evacuation plan was bom ”, Ha’aretz, 30 Aralık 2006.
66 Emmanuel Sivan, “The lig h ts of Netzarim”, Ha’aretz, 7 Kasım 2003.
girişim leri sayesinde resm i izin olm adan daha fazla yerleşim yeri inşa
edildi. 19701i yılların sonlarına ve 1980’li yıllarında başlarına gelindiğin
deyse Şaıon’un, yürütme gücüne yakınlığının göstergesi olan b ir inşa çıl
gınlığı başladı. Yapılardan oluşan ve bir örüm cek ağım andıran, sürekli
büyüyen sistem , Batı Şeria’nm her yerine yayılmaya başladı. Birkaç yıl
önce Sina’da olduğu gibi burada da arazi, bölgesel genişlem enin ortak-
yaşamsal ve sin a je tik iki aracı olan, yerleşim noktalan ve yol şebekeleri
ile oyuldu. Yol şebekesi yerleşim noktasına hizm et etti, yerleşim noktası
da yol şebekesini yukandan izleyip korudu.
Hükümetten tam destek alamayan ve projesinin iptal edilip kurduğu
yerleşimlerin ortadan kaldırılacağından korkan Şaron, planlarım sırayla
uygulayarak bir yerleşim in ardından diğerini inşa etmeye isteksiz olm uş
ve bunun yerine eş zamanlı bir yaklaşımı benim sem işti. Şaron, “ilk önce
[her noktada] bir varlık oluşturduktan sonra yerleşim leri aşamalı olarak
kurm a”nın önem li olduğuna inanıyordu.67 İşgal coğrafyasının iskeleti
nin tümünü oluşturmak, bu iskeleti zem in üzerinde, kökü kazınamaz bir
gerçek olarak sunm ak ve daha sonra bunun evrimleşip sağlamlaşmasına
olanak tanım ak istiyordu. Bunun ardından Şaron, kurduğu her yerin bir
kere zemin üzerine oturduktan sonra bir yerleşim hâlini alabileceğinin bi
lincinde olarak Batı Şeria’ya bazıları yalnızca çadır ve karavanlardan olu
şan, tutunma noktası niteliğindeki küçük yerleşim ci kampları serpmeye
başladı. Bu dönemde bu meseleyle ilgilenen gazeteciler, yazılarında bu yer
leşim ci kamplarım Amerika'nın Vahşi Bau’s ına benzeyen yerler olarak ta
rif ettiler: buradaki karavanlar, rüzgârlı bir tepenin çevresinde halka şek
linde düzen kurmuştu ve tüfeklerinin kayışlan omuzlarında, kaba ancak
hevesli yerleşimcileri banndınyoıdu. Mukayeseyi tamamlamak gerekirse,
bu yerleşim cilerin tsitsit’leri (dindar Yahudilerin kıyafederine bağladıklan
püsküller) bile pançoların püsküllerini andınyordu.
Yerleşimci kam plan doğrudanlık, hareketlilik ve esneklik potansiyeli
taşıyordu; bu kamplar kolonizasyonun en m ükem m el araçlanydı. Ça
dırlar ve prefabrike evler hızlı bir şekilde gece karanlığında kamyonların
arkasında ya da yol yoksa helikopterlerle sağa sola yayılabiliyoıdu. To-
poğrafik enlem lerine göre - “tepe 7 7 7 ”, “tepe 8 5 1 ”- adlandırılan yerle
şim ci kam planndan sıklıkla İbranicede “yerdeki noktalar” olarak, ve tek
bir yerleşimden bazen yalnızca -İbraniced e “nokta” anlamına g elen - Ne-
kuda (N ekuda aynı zamanda yerleşim ci hareketinin resmî dergisinin adı
dır) kelim esi kullanılarak bahsedilir. Bu, yerleşimi özünde içinde insanla
rın yaşadığı bir yerden ziyade stratejik konumuyla ilişkili olarak anlayan
67
Şaron, Warriorys. 366.
bir planlama kültürüne işaret eder. Strateji, kuvvetin uygulanacağı nok

taların seçim idir ve noktalar kendi başlarına yalnızca koordinatlar, so
yut konumlandırmalardır. Prefabrike karavanlar ve tekerlekli evlerin sa
bitliği, yerleşim lerin hızlı bir şekilde çoğaltılmasına ve esnek bir biçimde
dağıtılmasına olanak tanım ıştır: bu, anında kentselleştirmedir. Bu aşa
madan sonra yerleşim ci kampı tohum lan, koşulların elverişli olduğu bir
zamanda “olgun” bir yerleşim hâline gelecek şekilde evrimleşebilmiştir.
Bu nedenle bugünün ücra yerlere kurulan yerleşim ci kam plan (“Peace
Now”a göre bunların şim diki sayısı 103’tür), yerleşimlerden farklı şeyler
olarak görülmemeli, bunun yerine yerleşimlere doğru giden bir evrimin
aşamalarından biri olarak anlaşılmalıdır.
[Resim 28: Tarım Bakanı ve Hüküm et Yerleşim Kom itesinin başkanı olarak Ariel Şaron,
1979. Fotoğraf: Am old Newman, Getty Images.]
G eçm işte askerî m anevraların gerçekleştirilm esini kolaylaştırm ak

amacıyla inşa edilmiş oldukları iddia edilen yol şebekeleri, -sadece Guş
Emunim’in ideolojik çekirdeği için değil, İsrailli banliyö sakinleri için d e -
hayli etkili gelişim araçları hâline geldi. Yerleşim projesi, 1973 savaşıyla
sarsılmış İsrail halkına devletin istiladan korunmasına yardımcı olmak
için tasarlanmış bir savunma sistem i, sürpriz olarak gerçekleşebilecek ve
bu kez Sina’nın uçsuz bucaksız çöllerinde değil de eve çok daha yakın
bir yerde -B a tı Şeria’d a - bir diğer olası geleneksel savaşa karşı alman bir
önlem olarak açıklanmıştı. Halkın korkusunu manipüle etmekte ve kendi
çıkarları için kullanmada uzman olan Şaron, şöyle bir uyanda bulundu:
“Eğer biz Yudea ve Samraya’ya [Batı Şeria’ya] yerleşmeye başlamazsak,
Ürdün’ün topçu kuvvetleri bize gelecektir.” Kendisi daha sonra bu proje
ile somutlaş tınlan savunmanın mantığım, konunun askerî boyutuyla iliş
kili olarak şöyle açıklam ıştı: “Herhangi bir saldında hatlarımız kısıdı dü
zenli kuvvederle birlikte, görevleri sınırlanmızda bekçilik yapmak, yollan
güvenli kılm ak, iletişim i sağlama almak vs. olan sivil topluluklar tarafın
dan korunmak zorunda olmuştur... [Batı Şeria yerleşimlerinin] kendi silah
ve cephaneleri, beklenm edik durum planlanyla genel savunma sistem ine
katılarak savunma için organize olm alan planlanm ıştır.”68 Mukavemet
noktası, ilerleme, delme, çevreleme, kuşatma, gözedeme, kontrol ve ik
mal hattı gibi savaş alanı terim leri askerî alandan sivil alana göç etti. M i-
mar/general Şaron için politika, savaştı savaş ise politikaydı ve bunların
her ikisi de m ekân oluşturmada uygulandı. “D erinlik” kavramı da aynı
zamanda sivilleştirildi. Esneklik, İsrail cephesi boyunca Şaron’un bir m i
mar olarak çalışm alanm n alameti farikası hâline geldi. Tekerlekli ev ve
sonradan küçük, kırm ızı-çatılı tek aile evi, temel bir savaş birim i olarak
tankın yerini aldı; evler, tıpkı zırhlı bölükler gibi tepe işgal etm ek, düş
manı çevrelemek ya da düşmanın iletişim hatlarını kesm ek için bir ope
rasyon bölgesinin çeşitli yerlerinde konum landırılarak düzenlendiler. Şa
ron, “yerleşimlerin nereye yerleştirileceğine karar verm ek için bir yerden
ötekine yürüyerek, elinde haritayla tepeleri tırm anarak, önem taşıyan
yüksek araziler ve kritik yol kavşakları aramış”tı.69 Mimari ve planlama,
Şaron ve onun takipçileri ve m eslektaşları tarafından savaşm başka bir
şekilde devamı olarak sunuldu. Askerî terim lerin sivilleştirilm esi ileride
sırayla hayatın diğer tüm alanlarının askerileştirilm esine neden oldu. Sa
vaşm sonlanm asının tek nedeni, her yere yayılmasıydı.
Batı Şeria, Aralık 1975.]

129
3.
Yerleşimler: Tepeler Savaşı
Şaron, Batı Şeria’nın dağlık bölgesine yerleşimlerin kurulmasında merkezî

bir rol oynamış olsa da ve onun geleceğe dair planlan burada kısm en uy
gulanmış olsa da, bu bölgedeki yerleşim projesinin nazım plancısı olarak
görülemez. Bu projenin “yaratıcısı” yalnızca bir kişi değildi, bu yaratma
süreci birden fazla tem silci ve organizasyonun çabalannı içeriyordu ve
bir dizi tutarlı stratejiden çok birtakım çelişkileri hayata geçirmişti. Hü
küm et önderliğinde gerçekleştirilen, hüküm etin emriyle başlatılmış bir
nazım planı sürecinin -te k bir idarenin ya da savunma rasyonelliğinin
bölgesel düzenleme sürecine tercüm esi- ürünü olmaktan çok uzak olan
Batı Şeria’nm dağlık bölgesinin kolonizasyonu, aslında 1967 ile 1981 yıl
lan arasında bir dizi İsrail hüküm etindeki çeşidi bakanlar ve bakanlıklar
arasındaki ve bu hüküm ederle yerleşim ci örgütü Guş Emunim, ve diğer
bağımsız organizasyonlar ve Yüksek Adalet Mahkemesi arasında cereyan
eden bir dizi temel kriz ve anlaşmazlıktan doğdu. Hem işgalin ilk on yılı
nın İşçi Partisi hüküm eti (1 9 6 7 -7 7 ) hem de Menahem Begin’in ilk Likud
hüküm etinin (1 9 7 7 -8 1 ) bir özelliği olan bu anlaşmazlıklar, Batı Şeria’nın
dağ zirvelerinde olduğu gibi İsrail Yüksek Adalet Mahkemesi salonlarında,
dönüm noktası olma özelliği taşıyan hukuki davalarda fiziksel olarak de
falarca dışa vuruldu. Bu dönemde Yüksek M ahkeme, hüküm et temsilci
leri, askerî görevliler, yerleşimciler, Filistinli toprak sahipleri ve İsrailli
banş ve hak gruplarının, toprağa el koyma ve yerleşim inşası meseleleri
için savaştığı bir arenaya dönüştürüldü. Bu yasal çarpışma sürecinde “sa
vunma”, “güvenlik”, “geçicilik” ve “kutsal hak” gibi terimler tartışma ko
nusu oldu ve bugün bile işgal pratikleri ve stratejilerini biçimlendirmeye
devam etm elerini sağlayacak şekilde tanımlandı.
Bu yıllarda yerleşim sürecinin ayırt edici özelliği olan örgütsel kaos ve

doğaçlamayı, İsrailli m im arlık tarihçisi Zvi Efrat’ın “İsrail Projesi” -İsrail
devletinin 1967 yılından önceki ilk yirmi yıllık varlığı boyunca fiziksel
çevrenin yukarıdan aşağıya planlanması ve inşası- olarak adlandırdığı kav
ramla karşılaştırmalı olarak incelem ek mümkündür. Eftat’a göre 1950’li ve
1960’lı yıllarda “İsrail Projesi”, devlet m erkezli nazım planı üstüne temel-
lendirilmişti.1 Efrat bu planı, “Stalin’in Sovyeder Birliği için hazırladığı Beş
Yıllık Plan’ı... Amerika’nın 1930’lu yıllarda Yeni Düzen’in bir parçası ola
rak gerçekleştirdiği altyapı projeleri ve kamu hizm etleri... ve İngiltere’nin
İkinci Dünya Savaşı sonrası Yeni Şehir planlarTm çağrıştıran, “m odem
çağın en kapsandı, kontrollü ve etkili mimari deneylerinden biri” olarak
tarif etmişti. Bu proje, m erkezileştirilmiş politik denetime tabi tutulmuş,
rasyonel düzenleme ve standartlaştırma prensipleri göz önünde bulundu
rularak net bir iş bölümü ve tek bir plana ve 1949 yılında Bauhaus m e
zunu mimar Arieh Şaron tarafından hazırlanmış olan bir kılavuza göre
yapılacak bir nüfus dağılımıyla yönetilm işti. 1950’li yıllarda ve 1960’la-
n n başmda devlet planlaması profesyonel mimarlar ve planlam acılar ta
rafından yapılırken, 1967 savaşından sonra öncelikli olarak politikacılar,
generaller ve ideolojik aktivistler tarafından üsdenildi. Arieh Şaron’un
planı devletin sınırlarım sabidenmiş görürken, Ariel Şaron’un büyük bir
rol oynadığı 1967 sonrası yerleşim çabalarında İşgal Edilmiş Topraklar’ın
bölgeselliği, “esnek” ve elde etmeye müsait görüldü.
1973 savaşımn sona ermesinden kısa bir süre sonra, sonradan yerle
şim ci organizasyonu Guş Emunim’in genel sekreteri olacak olan Daniella
W eiss’ın önderlik ettiği bir grup kadın, Başbakan Golda M eir ile bir gö
rüşme gerçekleştirdi. Bu grubun Meir ile bir araya gelm esinin amacı, Batı
Şeria’nın dağbk bölgesinde küçük bir yerleşim kurm ak için hüküm etten
izin ve yardım istem ekti. Politik kariyerine başlamak amacıyla askerî gö
revinden kısa süre önce ayrılmış olan Ariel Şaron’un bu yerleşim için tav
siye ettiği mevki, Nablus kentinin kuzeybatısında bulunan Filistin köyü
Sebastia’nm yakınında yer alan terk edilmiş bir Osmanlı dönemi demir
yolu istasyonuydu. Bu alan, esas olarak Ürdün Vadisi ve Kudüs’ün etra
fındaki bölgeleri kolonize etme arayışındaki Allon planının sınırlarının
kaydadeğer ölçüde dışında kakyor ve dolayısıyla bu planın yalnızca F i
listinlilerin seyrek olarak yerleşmiş olduğu alanlara yerleşim inşa etmeye
yönelik olan birincil hedefiyle çelişiyordu. Meir, kendisine sunulan bu ta
lebi samimi ve olumlu bir tavırla karşıladı ancak kibar bir şekilde reddetti.*
1
Zvi Efrat, “The Plan”, Rafi Segal ve Eyal Weizman (editör), A Civilian Occupation,
Londra ve New York: Verso Press, 2003, s. 61.
YERLEŞİM LER: T EPELER S A V A Ş I 131
Onun bu reddi, takip eden üç yılda bu mevkiye hüküm etin izni olmadan
yerleşim inşa etmeye yönelik sekiz ardışık girişimi beraberinde getirdi.
Bu “tırm anışlar” -yerleşim kurm ak amacıyla çıkılan seferler- Elon
Moreh’in “yerleşim çekirdeği’’ni oluşturan bir grup yerleşim ci adayının
önderliğinde, İsrail Ulusal-Dindar Parti’nin lojistik desteği ile gerçekleşti
rilmişti. Zaman zaman bu gruba hahamlar, üniversite profesörleri, yazar
lar ve Knesset üyelerini içeren geniş bir kafile eşlik ediyordu. Tırmanışı
yapan grup, sık sık Siyonist sol yanlısı göstericilerle karşı karşıya geldi
ve ordu tarafından dağıtıldı. Şaron, bazı tırmanışları organize etmede ve
bu tırmanışları bozmaya yönelik askerî girişimleri atlatmada bizzat etkin
bir rol oynadı. 1974 yılının Temmuz ayında Şaron, bir grup yerleşimciye
liderlik ederek askerî barikatları aştı ve başka bir yerleşim ci grubunun
başka bir yönden alana sessizce ulaşm asını sağlamak için askerleri et
raftaki tepelerde nafile bir kovalamacaya sürükledi. Bu ikinci yerleşimci
grubu demiryolu istasyonuna ulaştığında, grubu oluşturanlar o zaman
lar Batı Şeria’nın askerî valisi olan Arieh Şalev’in “canlı insan bedenlerin
den inşa edilmiş bu yerleşimi bir arada tutan demir zincirleri kırm ak için
Nablus’taki cezaevinden büyük bir çekiç getirtm ek” zorunda kalmasını
sağlayacak şekilde kendilerini birbirlerine zincirledi.2 Şubat 1974’te, Elon
Moreh’in çekirdeğini oluşturan üyeler ile başka birtakım ulusal-dindar
gruplar bir araya gelerek Guş Em unim ’i oluşturdu. 1976 kışında bir di-
ğer tırm anışın ardından, Hanuka bayramı sırasında hüküm et Sebastia de-
miryolu istasyonunun ana salonunda yerleşim cilerle bir uzlaşmaya vardı.
Meşhur “yaratıcı çözü m lerind en bir diğerim gerçekleştiren Şimon Peres,
yerleşim cilerin Nablus’un güneybatısında yer alan Kadum askerî üssü
nün özel olarak ayrılmış bir kısm ının içinde kalmasına izin verdi. Peres,
bu dönemde Golda Meir’ın Nisan 1974’teki zorunlu istifasının ardından
oluşturulan İzak Rabin hüküm etinde Savunma Bakanı olarak görev ya
pıyordu. Sonraki iki yıl boyunca, yerleşimcilere ayrılmış bu alan askerî
üssün tamamının boyutunu aşacak şekilde genişleyerek resmî olarak Ke-
dumim adını aldı ve sivillerin kontrolüne bırakıldı.3
Bu modus operandi, Guş Em unim ’in gücü ve kapasitesinin bir örne
ğiydi. Bu grup, aynı anda hem güçlü liderlerin bir araya geldiği salon
larda parlamento dışı bir aktivist baskı grubu görevi görüp, hem de Batı
Şeria tepelerinde yerleşim organizasyonu rolü oynaması nedeniyle iki
2 Röportaj 15 Nisan 2006, Jaffee Stratejik Çalışmalar Merkezi, Tel Aviv Üniversitesi.
3 David Newman, Jewish Settlement in the West Bank: The Role o f Gush Emunim, Dur-
ham: Ortadoğu ve İslam Araşdrmalan Merkezi, 1982, s. 40-43. Daniella Weiss 1985
yılında Guş Emunim’in genel sekreteri olmuştur ve şu anda Kedumim’in belediye
başkamdir.
taraflı bir işleve sahipti. Grup, bu şekilde kendisini 1948 öncesi İşçi Par
tisi öncü hareketinin gerçek varisi olarak biçim lendirm eye çalışıyordu.
Guş Emunim, Batı Şeria’m n tepe zirvelerine yaptığı “tırm anışlar”da aynı
zamanda Siyonizm’in bölgesel yaklaşımında doğal olarak varolan para
doksu çözüme kavuşturma girişiminde bulunuyordu: aslında “vaat edi
len topraklar”a geri dönme arayışında olan erken dönem Siyonistler, ve
rim li tarımsal topraklara sahip olan ancak İsrail halkının tarihinde fazla
yer kaplamayan sahil düzlüklerine ve kuzeydeki vadilere yerleşmişlerdi.
Daha sonraki “tırm anışlar”, tepelerin m istik niteliğinin de etkisiyle “ru
hun yeniden canlandırılm ası” ve “kişisel ve ulusal yenilenm e”nin elde
edilmesi olarak görüldü. Bu yerleşim ciler için 1967 işgali, yalnızca ya
tay genişleme ekseni üzerinde gerçekleşen bir ilerlem e değildi. Öncelikle
İsrail’in kıyıdaki düzlüklerinden Baü Şeria’nın dağlarına, Suriye’deki Go-
lan Tepeleri’ne ve Sina Dağlan’na yapılan, yukarıya doğru bir saldırıydı.
Bu dağlan hem stratejik bir konum , hem de ulusun beşiği olarak görü
yorlardı. Bundan yıllar sonra, Ulusal-Dindar Parti’yi daha da radikalleş
tirmiş olan emekli General Effi Eitam , Batı Şeria’daki dağ yerleşim lerini
dağıtmaya yönelik herhangi bir girişime şu şekilde karşı çıkm ıştı: “Bizim,
düzlüklere, en değersiz kısımlara, kumlara ve dünyevi olana geri dönme
mizi, kutsal tepeleri yabancılann ellerine bırakmamızı öneren her kim se,
saçma bir öneride bulunmaktadır.”4
Guş Em unim üyeleri, devletin “zayıf h ü kü m etlerin in , 1973 savaşı
gibi felaketlerden sorum lu olan yönetim lerin, grubun dışarıya akıttığı
dinî enerji ve m istik güç aracılığıyla bastm labileceğini düşünüyorlardı.
Yerleşimler, halk ile İsrail devletinin egemenliği arasındaki m odem mü
cadelede bir araç hâline geldi.
1967 savaşmdan sadece üç ay sonra, hüküm etin baskı yoluyla yerle
şim kurmaya ve yerleşim izni vermeye ikna edilebileceği, bu yılın Eylül
ayında Kfar Etzion, Batı Şeria’da Kudüs’ün güneybatısına inşa edilen ilk
yerleşim haline geldiğinde net olarak anlaşıldı. Bu yerleşim, hüküm et ta
rafından belirlenen genel ilkelere karşıt bir şekilde, bir kısm ı 1948 sava
şırım başmda Filistinli m ilislerle Ürdün Lejyonu’nun eline düşen birkaç
Yahudi topluluğundan biri olan Kfar Etzion’un orijinal sakinlerinin ak
rabalarından oluşan bir yerleşim ci grubunun ısrarlı baskısına cevap ola
rak kurulmuştu.
Guş Emunim’in en etkili taktiği, varlığı zaten gerçekten yerli yerine
oturtulmuş olan yerleşimlere geriye dönük bir m eşruluk vermesi için hü
kümeti zorlamak niyetiyle, elverişli alanları hüküm etin izni olmadan yer
leşim yeri hâline getirmekti. Bunun için kullanılan stratejiyse, hüküm etin
4 Ari Shavit, “A Leader awaits a signal”, Ha’aretz, 22 Mart 2002.

aksi takdirde uluslararası baskı yüzünden boşaltacağı alanlara çok sayıda

yerleşim inşa ederek, hüküm eti 1 9 6 7 d e işgal edilen bölgelerin müm
kün olduğu kadar fazla bir kısm ım elinde tutmaya zorlamayı içeriyordu.
Guş Emumm’in yöntem leri, hüküm etlerin yukandan aşağıya nazım
planı mantığı ile bağımsız politik öıgüderin işlevsel mantığı arasındaki
farkı görünür kılar. Bir nazım planı genelde kaynaklan harekete geçirme,
peyzaj düzenlemesini ve çevreyi, politik stratejik vizyonu somutlaştıra
cak biçim de inşa etme arayışındayken Guş Em unim , yürütme yetkisi or
ganize edilirken beliren k ın k ve çatlaklan saptama ve hüküm et üyeleri,
politik fırsatlar ve ad hoc ittifaklar arasındaki çatışm alan kendi menfaati
için kullanm a arayışındaydı.5
1977 yılında yetkinin İşçi Partisi’nden Likud’a geçmesinden kısa bir
süre sonra M ısır Cum hurbaşkanı Enver Sedat, Kudüs’e bir ziyaret ger
çekleştirdi ve böylece bariş sürecim başlattı. M enahem Begin hükü
m eti, M ısır ile banş konuşm alan yapmakta olmasına rağmen henüz Guş
Em unim ’in sabırsız taleplerini hiç itiraz etmeden tamamen kabul etmeye
eğilimli değildi, ancak yine de bazı yerleşim lerin kurulmasına izin verdi
ve Kudüs etrafında inşaatlara devam etti. Ne var ki bu organizasyon, o
dönemde hüküm etin Yerleşim Komitesi’nin başmda olan Şaron’u, görü
nüşte Sedat’m cazibesine kapılm ış olan hüküm etin diğer üyelerinin ser
gilediği “bozgunculuk”a karşı verdikleri mücadelede önem li rol oynaya
bilecek bir savaşçı olarak görerek onu yemden bir m üttefik olarak kabul
etti. Şaron’un, dürtülerine göre hareket edeceğinden korkan Begin tara
fından banş müzakerelerinin dışında tutulmayı Şaton öfkeyle karşıladı ve
yeni yerleşim lerin kurulm asının, gerçekleşmek üzere olan önem li diplo
m atik gelişmelerle aynı zamana denk gelm esini ya da kendisinin en bü
yük politik rakibi olan -Şaron’un imrendiği ve dört yıl sonra elde edeceği
bir mevkide b u lu n an - Savunma Bakam Ezer Weizman’m M ısır’a yaptığı
geziler ile çakışm asını sağladı.
Guş üyeleriyle birlikte Şaron, “Potem kin yerleşimler” kurma yoluna
bile giderek M ısırlıların müzakereleri askıya almasına neden oldu.6 Bu
yerleşimler, bölgeyi havadan izleyen Amerikalıları, İsraillilerin geri ver
meyi kabul ettiği Sina'nın arazilerine gözlerinin önünde yeni yerleşim
lerin inşa edildiğine ikna etm ek için yerleştirilm iş, yukandan yerleşim
5 Sonraki yıllarda Guş Emunim yerleşimcilerinin Batı Şeria’mn dağlık bölgesinin ko-
lonizasyonunda öncü rolü oynamış olduğu, ancak hiçbir zaman büyük bir rol oyna
madığı açıldığa kavuşmuştur. Bugün Guş Emunim yerleşimcileri, Baü Şeria’daki yer
leşim cilerin toplam sayısının yüzde 10’undan az bir kısırımı oluşturmaktadır. Bkz.
Şlomo Swirski, The Price o f Occupation, Tel Aviv: Mapa Publishers, 2005 [İbranice],
s. 51.
6 Uzi Benziman, Sharorv an Israeli Caesar, Londra: Robson Books, 1985, s. 209.
saıulabilecek içi boş yapılar ve gemi konteynerlerinden oluşuyordu. Dola

yısıyla yerleşim inşası, Şaıon’un İsrail’in dış politikasına müdahale etm ek
ya da karışm ak için kullanabileceği bir araç hâline geldi. Üzerine birkaç
tekerlekli ev yerleştirilen, bir grup aşın dinci genci barındıran ve bu genç
ler tarafından korunan bir tepe, Şaıon’un uygulamayı ustalıkla becerdiği,
bir sürü coğrafi sonucu beraberinde getiren bir m ikro-taktiğin ürünüydü.
Yerleşim Kaosu
Şaıon’un askerî kom utasının ve sivil bakanlığının özelliklerinden biri
de, kesin operasyon planlan çizmeye isteksiz oluşuydu. Kendisi bununla
ilişkili olarak, sık sık “neresi uygunsa oraya kuruyorum” ifadesini kullan
mıştı. Şaron’un söylediği, yaptığı ve teklif ettiği şeyler, harekete geçm esi
nin bir gereklilik olduğu, harekete geçm e firsatı bulduğu ya da harekete
geçm ek zorunda olduğunu hissettiği anlarda karar verdiği genel doğaç
lamalar üzerine temellenmişti. Bir sonraki gün ne yapacağım kendisi bil
mediğinden, düşm anlan ve rakiplerinin de bilm esini olanaksız kılm ış ve
bu yaklaşımı ile kaydadeğer bir avantaj kazanmıştı. Şaron’un bariz yete
neklerinden bir diğeri de haritalan ve kartografiyi kullanırken gösterdiği
beceriydi. Çeşitli dönemlerde çekilm iş, Şaron’u asker ve politikacı olarak
gösteren fotoğraflarda, haritalar üzerinde ayrıntılı birtakım noktalara işaret
ettiği veya kolunun altında dürülmüş bir haritayla yürüdüğü görülm ek
tedir. Şaron, kendisi gibi hüküm ette görev yapan m eslektaşlannın dene
yim eksikliğinden yararlanarak, kolayca anlaşılması imkânsız olan kar
m aşık yeni yerleşim haritalan çizdi ya da m eslektaşlarının becerilerine
tamamen hakaret edecek şekilde, tartışmalar sırasında söz konusu olma
yan yerleşimlere ait haritalan göstermesine rağmen, kendi istediği karar
ların çıkm asını sağladı.7 Bazen de yeni yerleşim lerin aslında özel am açlı
“işçi kam plan”, “askerî üsler” ve “arkeolojik alanlar” olduğunu iddia
ederek, bu yerleşim lerin diğer bakanlardan gizlenmesine yardımcı oldu.
1978 yılının başlannda Şaron, bir grup Guş Em unim üyesine Incil’de
adı geçen Şilo şehrinin bulunduğu yer olduğu tahm in edilen alanda ar
keolojik kazılarda kullanılacak bir “çalışma kampı” kurulmasına izin ver
mesi için hükümeti ikna etti. Burada, bugünkü Ramallah ve Nablus’u bir
birinden ayıran bir dağ sırasının eteklerindeki tepelerde, Incil’de geçen,
Kenan'ın Yiışa Bin-Nun tarafından “işgal edilip yerleşim yeri hâline ge
tirildiği” dönemde, Mişkan’ın Kudüs’e yolculuğunda bir süre dinlendiği
düşünülüyordu. “Arkeologlar” kazı yapmaktan çok dua ve dans etm ekle
meşgul olmalarına rağmen, kazı derinleştikçe kamp alanı da o kadar sağ
lam laşa. Bundan kısa bir süre sonra, “arkeolojik kazı”yı gerçekleştirenler
7 A.g.e., s. 223.
için ayrılmış “konaklama alam”nm genişlemesiyle birlikte “arkeologların

aileleri, burada onlarla birlikte yaşamak için alana taşındı. Çadırların ye
rini tekerlekli evler aldı, su kuleleri inşa edildi ve yakınlarda yer alan bir
askerî üssün yardımlarıyla kablolar aracılığıyla üsten kampa elektrik bağ
landı. Kazı kam pının optik-politik bir kamuflaj olduğu nihayet ifşa edil
diğinde, m odem Şilo yerleşimi zem in üzerinde çoktan bir gerçek olarak
yerini almıştı.
1981 yılının sonlarına kadar, ikinci Begin hüküm eti, Guş Emunim’in
ideolojisini tamamen benim sem iş ve bu grubun taleplerine, üyelerinin
organizasyonu etrafa yaymayı düşünmesine neden olacak kadar olumlu
bakm ıştı.8 Bu yıla kadar, Batı Şeria’nın dağlık bölgesindeki yerleşim pro
jesini, Guş Em unim ’in, hüküm et içindeki m üttefiklerinin desteğiyle ha
yata geçirdiği bir “anti-hüküm et” projesi olarak tarif etm ek mümkündü.
[Resim 30: Solda: Allon Hanı, 1967-77. Koyu renkli kısımlar Ürdün'e geri verilecek alan-
lan (Batı Şeria'nın yüzde 58'lik bir kısmı) gösterir. Sağda: Şaron Ram (H Ram), 1977-82.
Birbirinden ayrılmış otonom Filistin bölgeleri Batı Şeria'nın yüzde 40'ına yayılacaktı. Her
iki planda da Batı Şeria'nın ayrı kısımlarının sınırötesi yollarla birbirine bağlanması düşü
nülmüştü.]
8 Guş Emunim ile hükümet arasındaki çatışmalar, Menahem Begin’in liderlik ettiği bi
rinci Likud hükümetinin iktidarda olduğu dönemin büyük bir kısm ı boyunca devam
etmiş, ancak 1981 seçimlerinden kısa bir süre önce merkezci Demokratik Değişim
Hareketi hükümetten istifa ettiğinde sonlanmıştır.
Batı Şeria’daki yerleşim ve yerleşim cilerin sayısı, Likud’u n M ayıs

1977d e seçim yoluyla iktidara gelm esinin ardından şüphesiz olarak yük
selişe geçti. Bu dönemde Batı Şeria’nın çeşidi bölgelerinde bulunan yirmi
sekiz yerleşim, büyük bir kısm ı Ürdün Vadisi’nde (Allon Plam’na göre)
ve dağlık bölgedeki Guş Em unim ’e ait birkaç yerleşimde toplanmış olan
yaklaşık 4 .5 0 0 yerleşimciyi banndınyordu (Kudüs’te hâlihazırda 50 .0 0 0
yerleşimci daha yaşıyordu). Likud hüküm etinin birinci hüküm et dönemi
Haziran 1981’de sona erdiğinde, yerleşim lerin sayısı öncekinin iki katını
geçerek altmış sekize ulaşmış ve yerleşim cilerin sayısı da dörde katlana
rak 16.200’ü bulm uştu.9 Ne var ki bu yıllarda işgal coğrafyası, net hü
küm et kararlan ve planlama ilkelerinin bir sonucu olarak ortaya çıkm ak
yerine çoğunlukla birbirinden farklı, çoğu zaman tutarsız ve sık sık bir
birine karşı olan politik tem silciler ve ideolojik çıkarlar arasında gerçek
leşen, kafa karışıklığının hâkim olduğu etkileşim ler sonucunda evrim-
leşiyordu. Aslına bakılırsa, büyük olasılıkla -Şaron da d âh il- çoğu kişi
yerleşim nazım planının müellifi olarak kabul edilmeyi istem iş olsa da,
işgal edilmiş topraklann kolonizasyonu herhangi bir nazım planı saye
sinde biçim lenm edi; aksine, “stratejistsiz bir strateji” olarak evrim geçir
di.10 Yerleşim projesi ad hoc doğaçlamalar, fırsatçı eylemler ve farklı poli
tikacılar arasındaki anlaşmazlıklar sonucunda oluştuğu için, bu projenin
yer üzerinde biraküğı iz, tek bir tutarlı ideolojinin maddesel som utlaş
ması olarak okunamaz. Yerleşimler için sayısız nazım planı hazırlanmış
olmasına rağmen bu proje, ilk yıllannda kaşıdı olarak bir “anti-planlama”
tavrım benimseyip beslemeye çalışü. Hükümetin bazı politik seçenekle
rini kasten kısıtlayıp bazılanm nın önünü açarak büyük politik öncelik
ve gündemleri belirleyenler ve denedeyenler nazım plancıları değil, sa
hadaki “spekülatörler” ve onların tesis ettiği gerçeklerdi.
1967 savaşı sonrası Eşkol hüküm etinin kararsız doğası, travmaya uğ
ramış 1973 sonrası M eir hüküm etinin başına bela olan genel felç hali,
birinci Rabin hüküm eti boyunca Rabin ile Savunma Bakam Şim on Peres
arasındaki güç mücadeleleri ve birinci Begin hüküm eti döneminde yerle
şim yeri kurma arzusuyla M ısır’la sürdürülen banş süreci arasındaki çe
lişkiler, bu yıllarda yürütme yetkisine sahip politik gücün, genelde yer
leşim kurma çabalan için tamamen harekete geçmediği, bunun yerine
“sahadaki geıçekler”i yaratanların arkasında kalmayı tercih ettiği anla
mına geliyordu. Bu hüküm ederin kararsızlığı çoğu zaman aslmda yapı
saldı; birbiri ardına gelen İsrail hükümederi, anlaşmazlık yaratma becerisi
9 Lein ve Weizman, Land Grab.

10 Pierre Bourdieu, The Logic o f Practice, Stanford, CA: Stanford University Press, 1990,
s. 42-51.
YERLEŞİM LER: TEPELER S A V A Ş I 137
son derece kuvvetli olan bu meseleyle ilişkili açık ve net bir şekilde be
lirlenm iş bir politikayı ana hatlanyla sunarak kamuoyunu bölme riskini
göze almamaya karar verdiler; bunun yerine olayların doğal gidişatına
müdahale etmemeyi seçtiler.
Ancak bu dönemde birkaç kolonizasyon planının hazırlandığı doğru
dur; gerçekten de bu dönemde planlama, bir tür saplanü hâline gelmişti.
İsrailli teknokratlar, ideologlar ve generaller kendi hazırladıkları planlan
sunuyor, Baü Şeria’dan kopanlıp İsrail’e katılacak farklı alanlar öneriyor
lardı. 1970’li yıllar boyunca bu kolonizasyon planlannın her biri, sahip
olduğu bölgesel hedefler sayesinde diğer planlann önüne geçmeye çalı
şarak sürekli büyüyen kuvvetli bir bölgesel radikalizasyon sürecinin baş
lamasına neden oldu. 1967 savaşının hem en ardından Eşkol hükümeti,
Batı Şeria’yı ileride Ürdün’e geri vermek zorunda olacağım düşünmüş, an
cak yalnızca Kudüs’ün AYap kısm ını ve bu bölgenin etrafındaki alanları
İsrail topraklarına katma arayışında olm uştu.111967 savaşmdan sonra hü
küm et tarafından tartışılan ilk yerleşim planı, daha önce de bahsedildiği
gibi Allon planıydı1112 ve bu plana göre stratejik ön koşul, Batı Şeria’mn,
doğu sınırındaki Arap ülkelerinden aynlmasıydı. Bunun bir sonucu ola
rak bu planda yerleşim lerin, birincil olarak Batı Şeria ile Ürdün arasmda
kalan Ürdün Vadisi boyunca nehrin batı kıyısına yayılması öngörülmüştü.
Savunma Bakanı Moşe Dayan’ın en büyük politik rakibi Allon, bu dö
nemde başbakan olarak Eşkol’un yerini alması en muhtemel olan aday
olarak görülüyordu. 1968 yılında Dayan, Allon’un planına tepki olarak -
ve hiç şüphesiz onu tamamen farklı bir vizyonla çürütmek iç in - bu pla
nın tamamen zıddı olan ve en önem li stratejik gerekliliğin aslmda yerle
şim lerin kıyıya bitişik düzlüklerdeki İsrail şehirlerine yukarıdan bakan
yüksek araziye, Baü Şeria’nın dağ şeridine kurulması olduğunu dile ge
tiren bir çözüm sundu. Dayan, bu maksada Baü Şeria’nm merkezindeki
dağ sırası boyunca beş büyük askerî üssün inşa edilmesini ve bunların,
kendi ifadesiyle “[Filistinlilerin] bölgesel devamlılığını parçalama” yo
luyla “yumruk görevi görecek Yahudi yerleşim leri” ile sarılmasını öner
di.13 Allon’un yerleşim lerinin aksine bunlar tarımsal değil, yerel Filistinli
nüfusu ucuz iş gücü kaynağına dönüştürecek endüstriyel yerleşimlerdi.
Yine aynı dönemde Merkez Komutanlığı Başkanı Rehavam Ze’evi de bir
stratejik plan sundu. Bu plan, yerleşimleri askerî bir manüğa göre Baü
Şeria’nm derinliğinin tamamı boyunca taktiksel önem taşıyan tüm kav
şakların yakınındaki bölgelerde konum landırıyordu. Şaron’un, birkaç
11 Bkz. Bölüm 1, “Kutsal Şehir’i Taşlaştırmak”, s. 25-26.

12 Bkz. Bölüm 2’deki, Allon planı ile ilgili incelem e, s. 58-59.
13 Martin Van Creveld, Defending Israel, New York: St. Martin’s Press, 2004, s. 24.
yıl sonra gelen planı, önceki planların çeşitli öğelerini bünyesinde top
ladı: yerleşimleri Ürdün Vadisi’nde Allon planının ana hatlarına ve dağ
lık bölgelerde Dayan’ın planına uygun olarak yerleştirdi. Şaron’un plana
yaptığı özgün katkı ise Filistin’e ait yerleşmeye uygun alanları tamamen
kuşatarak bu alanlara yalan olan, İsrail’in Filistinli vatandaşlarının ya
şadığı köy ve kasabalardan fiziksel olarak ayıracak yerleşim bloklarının
Ban Şeria dağlarının ban yamaçlarına inşa edilmesi fikriydi.14 Guş Ermi
nim , kendi hazırladıkları dâhil hiçbir resm î planı takip etm em iş olm a-
sına rağmen, hükümete Şaron’un önerisini daha da radikalleştiren ve tep
kiyle karşılaşması son derece m uhtem el olan bir dizi nazım planı sundu.
Bu planlarda Guş Em unim , yalnızca askerî-stratejik m antık ya da eko-
nomi-banliyö mantığına değil, aynı zamanda ulusal-dindar bir mantığa
uygun olarak yerleşim lerin “Kendi topraklarının her yerinde güvenli bir
şekilde yaşayan sağlıklı bir ulus olarak Yahudi halkının, bulunduğu yere
köklenm esi için... tarihsel [yani, Araplara ait] şehirlerin” yakınma ko-
numlandınlmasmı önerdi.15
Hükümet içinde veya dışındaki kişiler tarafından oluşturulan yerle
şim nazım planlarının çoğu aynı zamanda parçalara ayırma planlarıydı:
planlamacılar, yerleşimleri hüküm etin İsrail topraklarına katm ak istediği
alanlara yerleştiriyorlardı. İşgal Edilm iş Topraklar’m parçalara ayrılma
sının arkasındaki m antık, seçici mevcudiyetle mevcut olmama arasında
salınıyordu. Bu durum, her zaman İsrail’in birbiriyle çelişen iki strateji
sine işaret ediyordu: bölgesel (varolan topraklara m üm kün olduğu kadar
fazla boş arazi katma girişim i) ve demografik (Filistinli nüfusun en yo
ğun olduğu alanları dışlama girişim i) strateji. Dahası, önceden de görül
düğü gibi art arda gelen planların her biri, önceki planların tem elini po
litik olarak sarsmaya çalışıyordu. Bu yıllarda, İsrail’deki politikanın içsel
ve dışsal çatışmalarını Batı Şeria’nm tepelerinde eylemsel olarak canlan-
dınldığı görülmektedir. Birbirinden farklı planlara ait belli öğeler yerle
şimlerin inşa sürecine dâhil edilse de, planların hiçbiri tutarlı bir yerleşim
politikasının tem elini oluşturacak nitelikte değildi ve hüküm et tarafın
dan resmî olarak kabul edilmedi.
Hükümetler zaman ilerledikçe yerleşim kaosundan nasıl faydalana
caklarını öğrenmeye başladılar; gerçekten de bazen birtakım suçların iş
lenmesine olanak tanıyan atmosferi yaratarak bu kaosu desteklediler ve
hatta daha da şiddetli bir hâl almasına neden oldular.16 Politik girişimin
14 Bkz. Bölüm 2’deki, Şaron planını konu alan incelem e, s. 80-85.

15 Gush Emunim, “Plan J.S - Masterplan for Majör Settlement in Judea and Samaria”,
1976.
16 Bkz. Bölüm 2, not 13.
izlediği eğri, merkezin kuramlarından cephenin organizasyonlarına doğra

kaymışsa da, yerleşim faaliyetleri tam bir kaosa sürüklenecek şekilde çö
küşe geçtiğinde bunun sebebi bu kaosun sık sık merkezden desteklen-
mesiydi. Böylece, İşgal Edilm iş Topraklar’da kontrolün gerçekten kaybol
m ası ya da kaybolduğunun iddia edilmesi, tek başına etkili bir hükümet
stratejisi hâline geldi. Kontrolden çıkm ıştık görüntüsü, devletin bunların
sorumluluğunu üstlenm eden kendi ideolojik hedeflerini elde etmesine
olanak tam dı.17 Devlet uluslararası çapta eleştirildiğinde ise her zaman,
yapılan işlerin yasadışı, hüküm et dışı organizasyonların yerel girişimleri
ya da “düzenbaz vatandaşlar” tarafından gerçekleştirilen -aslında bu is
tisnalar norm ik e n - istisnai taşkınlıklar olduğunu iddia ederek, kendi
sini sorum luluk almaktan kurtardı. 1970’li yılların sonlarında yerleşim
faaliyetlerinin “düzenbazlık” olarak sunulabildiği gerçeği, Begin hüküme-
tinin, yerleşim ler hâlâ inşa edilm ekte olmasına rağmen, Amerikalılar ve
M ısırlılar ile görünürde iyi niyetli bir şekilde müzakere masasına otur
masına im kân tamdı. Yerleşimlerin yasadışı olarak kurulduğu gerçeği ise
Begin’in, Bati Şeria’nm İsrail’de kamuoyu için taşıdığı önem i Amerikalı
lara açıklam asına ve bu alanın Sina Yanmadası’m n verildiği gibi geri ve
rilm esinin m üm kün olmadığım ileri sürmesine yardım a oldu. Hükümet,
“dışanya” konuşurken yerleşimlerin sahibi değildi; ancak “içeriye” konu
şurken bunlarla övünüyordu.
Düzenleme kargaşasına katkıda bulunan bir faktör de, 1977 yılında
iktidarın devredilmesi ve beraberinde devlet bürokrasisinde vuku bulan
bir dizi geniş çaplı değişimdi. İşçi Partisi hüküm etinin devlet meselele
rini yönetmeye alışkın olan ve büyük çoğunluğu hüküm et üyesi olarak
birçok sınavdan geçm iş görevlilerinin yerine deneyimsiz yeni politik gö
revliler geçti, bu da gittikçe büyüyen bir kuram sal kaosun ortaya çıkma
sına sebep oldu.18 Batı Şeria yerleşim lerinin coğrafyası, Guş Erminim ve
17 Benzer şekilde Noam Chomsky, CIAnın “deli adam” kuramına göre ABD Yönetimi’nin
düşmanlarına her zaman biraz akıl dışı görünmesi gerektiğini öne sürmüştür. Noam
Chomsky, Rogue States: The Rule o f Force in World Affairs, Londra: Pluto, 2000, s. 20-
21 .
18 Bu gibi işlevsel bir yaklaşımı iki Alman tarihçi Martin Broszat ve Hans Mommsen’in
eserlerinde bulm ak mümkündür. Onlar birbirlerinden bağımsız olarak imhacı ve di
namik Ulusal Sosyalist Parti’nin resmî-yasal devletin aşınmasının bir sonucu oldu
ğunu ileri sürmüşlerdir. Gücün ele geçirilm esinin hemen ardından kaos, hükümetin
parçalara ayrılması, hükümette düzensizlik ve kurumsal yapıların kişiselleştirilmesi
Mommsen’in “küm ülatif radikalizasyon” olarak adlandırdığı bir süreci beraberinde
getirmiştir. Bu “küm ülatif radikalizasyon”, bir kere serbest kaldığında sürecin ken
disi kendi kendisini üretmeye ve en sonunda kendi kendisini imha etmeye başlamış
tır. Hans M ommsen, “Cumulative Radicalization and Progressive Self-Destruction
as Structural Determinants of the Nazi dictatorship”, lan Kershaw ve Moşe Levin’in
diğer yerleşim organizasyonlarının uyguladığı baskm ın, hüküm et kont

rolünün istekli bir şekilde askıya alınm asının, kuraldışı olarak dayaü-
lan “sahadaki gerçekler”in, Şaron’un gelişigüzel doğaçlamalarının, askeri
“acil çözüm ler”in ve farklı Siyonist tem silciler ve ideolojiler arasındaki
anlaşm azlıkların arazi üstünde yarattığı bir sonuç hâline geldi. Bu tu
tarsız, çatışm alı süreç ve bağımsız aktivist tem silcilerin müdahalesi, gö
rünürde motivasyonu ve etkililiği arttırdı ve çelişkisel olarak yerleşim
projesinin -h e m bu noktadan sonra ulusal önceliklerin politik olarak be
lirlenm esi hem de gelişmeye başlayan nüfusu ve ekonom ik istikran ba
kım ından- başanyla sonuçlanm asının sebeplerinden biri oldu. Anlamlı
bir şekilde, bu başarıların tümü 1950’li ve 19601ı yıllann devlet merkezli
“İsrail Projesi”nin, genel ekonom ik ve sosyal başansızhklannm oluştur
duğu zemine karşı elde edildi.
Yasal Taktikler
1970’li yıllar boyunca İsrail Yüksek Adalet M ahkemesi (H C J), yerle

şim faaliyetlerine dair anlaşm azlıklann, Filistinli toprak sahipleri, yerle
şim organizasyonlan, ordu ve ilgili hüküm et bakanlıklan arasında çeşidi
şekillerde sonuca bağlandığı merkezî sahne hâline geldi. Bu çatışmalar,
Filistinli toprak sahipleri ve İsrailli insan haklan gruplarının, İsrail’in ku
zey Sina’daki Rafah Sahent (1 9 7 2 ), Ramallah yakınlarındaki Bet-El (1 9 7 8 )
ve Batı Şeria’da Nablus yakınlarında yer alan Elon M oreh (1 9 7 9 ) yerle
şim lerini kurmak amacıyla Filistinlilere ait topraklara el koymasına karşı
itirazlanm dile getiren dilekçelerinin ardından tartışma konusu olan çok
önem li üç ardışık davada ön plana çıktı. Bu davalarda Yüksek M ahkeme,
işgalin politik, ideolojik ve askerî doğasının tanım lanm asına yardım a
olan yasal mantığı belirledi.
editörlüğünü yaptığı Stalirıism and Nazism, Dictatorships in Comparison, Cambridge:

Cambridge University Press, 1997; Martin Broszat, The Hitler State: The Foundation and
Development o f the Intemal Structure o f the Third Reich, New York: Longman, 1981; lan
Kershaw, Hitler (2 cilt), New York: W W. Norton, 1999; Deborah Dwork ve Robert
Jan van Pelt, Holocaust, New York: W. W. Norton, yeniden basım (Eylül 2 003), s. 82.
[Resim 31: Yerleşimci kampları, Batı Şeria. Daniel Bauer, 2 0 01]

Toprağa erişim, yerleşimlerin kurulmasında olmazsa olmaz bir faktördü.

Ne var ki Lahey Sözleşm esinde geçen, kara savaşlarının yasa ve teamül
leriyle ilişkili prensiplere ve buna eşlik eden, savaş durumunda ortaya çı
kan işgal durumlarında sivillerin sahip olduğu haklarla silahlı kuvvetle
rin yükümlülüklerini belirleyen ve İsrail mahkemeleri tarafından bağlayıcı
düzenlemeler olarak kabul edilen 1907 tarihli Lahey D üzenlem elerine
göre, işgal gerçekleştiren gücün işgal edilen bölgede belli toprak parçala
rına el koyması ve belli arazileri fiziksel dönüşüme uğratması, yalnızca
bu eylemler şu iki amaca hizm et ettiğinde kabul edilebilir: “acil askerî
gereklilik” ya da “yerel nüfusa fayda sağlama”.19 Örneğin, işgali gerçek
leştiren güç askerî kuvvederi ve idari birim lerini barındırm ak için strate
jik konumlardaki binalara geçici olarak el koyabilir ya da m üstakil arazi
lere geçici bariyerler kurabilir.20 Askerî amaçlar için el koyma, bir arazinin
sahibini değiştirmeden bu arazinin sadece geçici olarak kullanılm a hak
kım ifade etmesi bakım ından toprağın sahibinin elinden alınmasından
ve toprağın ele geçirilmesinden açıkça farklıdır. Dolayısıyla, askerî amaç
lar için el koymanın sebepleri ortadan kalktığında arazinin sahibine geri
verilmesi gerekir. Kanun koyucuların bu “geçicilik” kategorisine yaptığı
vurgu, savaş durumunda yapılan işgalin ilhak ya da savaşın kazanılması
veya kaybedilmesinin ardından iade anlaşmalarıyla hızlı bir şekilde çö
züme kavuşturulacak kısa süreli bir hâl olarak anlaşıldığı algısını yansı
tır. Avrupalı kanun koyucuların tahayyülünde savaş, genel banş tarihinde
geçici bir sapmaydı.21 Dolayısıyla hakların askıya alınması -ku ralları ön
ceden konm uş zaman sınırlarının etkili olam adığı- bu belirsiz “geçici
lik” kavramıyla belirlenm işti.
Böylece “geçicilik” ve “güvenlik”, yukarıda bahsedilen üç Yüksek Adalet
Mahkemesi davasının merkezinde yer alan ijd ana kategori hâline geldi.
“Geçici güvenlik gereklilikleri” terim inin taktiksel-yasal olarak manipüle
edilmesine ihtiyaç duyulduğu, ordu tarafından her ispatlanışında, Yüksek
Adalet M ahkem esinin, hüküm etin, Filistinlilerim özel mülkü olan arazi
lere erişmesini engelleme olasılığını ortadan kaldırma girişimleriyle bir
likte her manipülasyon, bir hüküm et maskaralığına dönüştü.
19 Lahey Kara Savaşı Sözleşmesi ve bunun eki olan 1907 tarihli Lahey Düzenlemeleri
www.icrc.org/ihl.nsf adresinde bulunabilir.
20 Uluslararası yasalar, işgali gerçekleştiren ordunun özel mülke devlet adına el koyma
sını yasaklamakta, ancak savaş hâli devam ettiği sürece ordunun belli arazileri geçici
olarak askerî amaçlar için kullanmasına izin vermektedir (Madde 46).
21 Uluslararası insancıl hukukun koşullarına bağh olarak, savaş durumundaki işgaller
için geçerli olan yasalar, işgal edilen bölgenin hüküm eti otoritesini artık uygulayama
dığında devreye girmekte ve başka bir hükümet, kendi otoritesini bu bölgede uygu
layabilecek ve bu bölgeyi kontrol edebilecek bir durumda olduğunda etkisini kaybet
mektedir. Yoram Dinstein, Laws o f WaryTel Aviv: Schocken ve Tel Aviv Üniversitesi,
1983, s. 209-220 [İbranice].
Stratejik Yerleşimler
Askeri amaçlarla el konan belli bir toprak parçasına yerleşim inşa edil
m esinin yasallığını sorgulayan ilk Yüksek Adalet M ahkemesi dilekçesi,
1972 yılında, o dönem hâlâ ID F n in Güney Komuta Başkomutanı olan
Ariel Şaron tarafından yapılan birtakım girişimlere tepki olarak sunuldu.
Gazze’deld kontrgerilla harekâtlarının bir parçası olarak Şaron, şeridi, Sina
Çölü’nden ve böylece çölün bir tarafından öbür tarafına uzandığı iddia
edilen FKÖ gerilla ikm al hatlarından ayırmak istemişti. Gazze’nin güne
yinde yer alan ve Rafah Salient olarak bilinen alan, 5,000 kişilik bir Be
devi kabilesini barındırıyordu. “Kum tepelerinin arasında, az miktarda
yağmur sularının toplandığı yerlerde Bedevi çiftçiler badem, şeftali, zey
tin, hintyağı ağaçlan ve buğday tarlalan ekiyordu. Yeraltı suyunun nere
deyse yüzeye çıktığı kıyı şeridinin yakınlarında çiftçiler, daha bol hasat
veren birkaç yüz m etre genişliğindeki bir şeridi ekip biçiyordu. Koyun
ve keçi sürüleri bu çiftçilerin geçim lerini sağlamalarına katkıda bulunu
yordu... onlar belli bir bölgeye yerleşmiş kabilelerdi; bazılan çadırlarda ba
rınıldı, ancak çoğunluğu teneke kulübelerde ve beton evlerde yaşardı.”22
1972 kışında Şaron, net bir hüküm et em ri olmadan, büyük olasılıkla Da
yan tarafından verilen dolaylı bir sözlü öneriye cevap olarak meyve bah
çelerinin ortadan kaldınlm asm ı, su kuyularının kapatılmasını ve köylü
lerin sınırdışı edilm esini emretti. Haritada kamp alanının konumlandığı
yere bir çizgi çizdi ve buldozerlerin bu çizgiyi takip edip önlerine ge
len her engeli ezerek onlarca m etre genişliğinde bir alan oymasını istedi.
Bedevilerin yaşadıkları topraklardan boşaltdm asım öfkeyle karşıla
yan, yakınlardaki bir Kibutz’un üyeleri buna tepki olarak, kabile reisleri
Süleyman Hüseyin Uda Ebu Hilo aracılığıyla, genel olarak îsrad devle
tine ve özellikle askerî kom utan Ariel Şaron’a karşı hazırlanan bir dilek
çenin sunulm asının ardından Yüksek Adalet M ahkemesi’nde köylüleri
tem sil etm esi için bir insan haklan avukatım görevlendirdiler. Köylüle
rin tahliyesi mahkemede şu şekilde anlatılmıştı: “1972 yılırım O cak ayı
rım on dördüncü gününde sabahın erken saatlerinde 1 Numaralı Davacı
[Ebu H ilo], kabilesinin üyeleri tarafından, İsrail Savunma Kuvvederi as
kerlerinin sözlü olarak kabile üyelerine evlerini ve topluluklarım terk et
m elerini em rettiklerinden aceleyle haberdar edildi. 1 Numaralı Davacı,
bu ID F askerlerinin yanına giderek onlara kumandanlık eden asteğmen
ile konuşmayı talep etti ve ondan askerlerinin gerçekleştirdiği eylemleri
22
Gershom Gorenberg, The Accidental Empire, Israel and the Birth o f the Settlements,
1967-77, New York: Times, 2005, s. 197.
açıklamasını istedi. Asteğmen ise 1 Numaralı Davacı’ya, ‘Sizi bu alandan

çıkarmak için hüküm etten emir aldık’ şeklinde bir cevap verdi.”23
[Resim 32: Yamıt, 1980 dolaylarında. Yehuda Drexler ve Ze'ev Drukman]
Şaron, sözde acil “güvenlik m eselelerin in gerçekten varolduğunu ka

nıtlayan haritalar ve dokümanları yanma alarak mahkemeye gidip şahsen
davada bulunmasına rağmen davacılar, tahliyenin tek nedeninin bir ka
saba ve birkaç küçük tarımsal yerleşimin inşası için yer açm ak olduğunu
ileri sürdüler ve bu yapıların inşasının hiçbir şekilde “geçici bir güven
lik m eselesi” olarak ele alınamayacağım savundular. Gerçekten de, dava
mahkeme tarafından henüz karara bağlanmamışken, Tel Aviv’de yaşayan
mimarlar Yehuda Drexler ve Ze’ev Drukman, bir grup planlama uzma
nıyla birlikte Savunma Bakanı Dayan (Drexler ile orduda görev yaptığı
dönemde tanışmıştır) tarafından Rafah Salient’teki küçük liman kasabası
Yamit’in geliştirilmesi için ayrıntılı bir plan hazırlamaları amacıyla gizlice
23 Yüksek Adalet Mahkemesi 302/72 Abu Hilo et a l v. Government o f îsrael et a l [Rafah

Salient]. Bu kısım Gorenberg’in Accidental Empire adlı eserinde çevrilmiştir, s. 220.
görevlendirilmişlerdi. Planlamacıların, dağıtılmak üzere hayli saf bir şe

kilde, bir tasarım broşürü bastırm asının ardından, bu broşürlerin mah
kem enin dikkatini çekm eden ortadan kaldırılmasını sağlamak için gö
revlendirilmiş askerler, onların ofislerine gelerek basılı tüm kopyalara el
koydu. Planlamacılar tarafından oluşturulan tasarım, sıra konut blokla
rım içerm esi bakım ından İsrail’deki mevcut gelişim kasabalarının kalıpla
rını kopyalıyordu. Ne var ki Yüksek Adalet Mahkemesi, verdiği kararda,
gerçekten bu alana inşa edildiklerinde, sadık İsrailli sakinleri barındıran
ve Gazze Şeridi’yle Sina’yı birbirinden ayıran bir bölge oluşturacakların
dan, bu yerleşim lerin yasaya uygun bir güvenlik önlem i olarak ele alına
bileceğini kabul etmeye hazırlıklıydı. Yargıç Vitkon, bu ve başka birçok
dilekçeyle ilgili son kararını verirken, m ahkem enin genel ruhu ve tavrını
temsil ediyordu. Vitkon, “söz konusu alan [ya da bu alanın bir parçası]
Yahudi yerleşimleri için ayrılmış olsa da [bu yerleşim ler]... bu durumda,
kendi içlerinde birer güvenlik önlem idir” diye belirtm işti.24
Yerleşimlerin “güvenlik değeri”nin benzer bir kullanım ı, 1978 yılında
Süleyman Tevfik Eyüb ile Gamil Arsam Mataua, kendi adlarına ve diğer
beş Filistinli toprak sahibi adına, sahip oldukları arazilere Ramallah ya
kınlarındaki Bet-El yerleşim inin kurulması için el konmasına karşı iti
razlarını dile getiren bir dilekçeyi Yüksek Adalet Mahkemesi’ne sundu
ğunda bir kez daha sınandı. Bu davada ise Yargıç Vitkon, yerleşim kurma
amacıyla belli arazilere el konmasına izin verme kararını daha ayrıntılı
bir şekilde açıkladı:
“Yalnızca güvenlik temelli değerlendirmeler göz önünde bulunduruldu

ğunda, idare edilen [dönemin terminolojisine göre, işgal edilmiş bölge
ler] bölgelerde idare eden gücün vatandaşlanmn yaşadığı yerleşimlerin
- ‘sivil’ yerleşimler bile bunlara dâhildir- bulunmasının bu bölgenin gü
venlik durumuna kaydadeğer ölçüde katkıda bulunduğu ve ordunun,
görevlerini gerçekleştirmesini kolaylaştırdığı su götürmez bir gerçektir.
Terörist gruplarının, yalnızca düşmana kayıtsız kalan ya da sempati du
yan bireylerden oluşan bir nüfusun işgal ettiği bölgelerde, onlan izle
yip şüphe uyandıran herhangi bir hareketlilik olduğunda otoritelere ha
ber vermekle sorumlu olan bireylerin de bulunduğu bir bölgeye kıyasla
daha rahat bir şekilde hareket ettiğinin farkına varmak için askerî mese
lelerde ve savunma ile ilgili konularda bir uzman olmak gerekmez. Bu
gibi insanlar sayesinde teröristlerin yerleşim yerlerinde bannak, yardım
ve ekipman bulması olası olmayacakur. Bunlar basit meselelerdir ve bu
konuda ayrıntıya girmeye gerek yoktur.”25
24 A.g.e., [Yüksek Adalet Mahkemesi, 302/72]

25 Yüksek Adalet Mahkemesi 258/79 Abu Hilo et a l v. Government o f Israel et a l [Bet El]
Bir Yüksek Mahkeme Yaıgıcı’nm bu m eselenin detayına inilm esinin

gereksiz olduğunu düşünmesi, yerleşim kavramının kapsamıyla güven
lik kavramımn kapsam ının Siyonizm tarihi boyunca ne derece eşit ol
muş olduğuna tanıklık eder. Uluslararası hukuk açısından bakıldığında,
Vitkon’un verdiği kararların doğurduğu sorun, bu koşullar altında bu
durumun tersinin de doğru olması gerektiğidir: eğer yerleşim ler güven
lik nedenleriyle kullanmıyorlarsa, bu yerleşim lerin meşru saldın hedef
leri hâline gelmesi mümkündür.26
Kum perdesi
1979 yılının Haziran ayında, Ariel Şaron’un yönettiği bir diğer ope
rasyonda, Elon Moreh yerleşim ci grubunun çekirdek ekibi, bir kez daha
Nablus yakınlannda yer alan bir bölgede bir “tırm anış” gerçekleştirdi.
G eçici kamp alanının kurulduğu arazinin Filistinli sahipleri Azat Mu-
hammed ve Mustafa Dveykat, diğer on altı toprak sahibini tem sil ederek
Yüksek Adalet Mahkemesi’ne, m ülklerine İsrail devleti tarafından el kon
masına tepki olarak bir dilekçe sundu.27 O dönem hâlâ Ariel Şaron’dan
himaye gören ID F Genelkurmay Başkam Refael Eitan (bu ikili arasındaki
ilişki, 1982 Lübnan Savaşı sırasında ve Filistinli m ülteci kampları Sabra
ile Şatila’da yapılan katliam ın sorum lusunun kim olduğuyla ilgili tartış
malar nedeniyle nahoş bir hâl alm ıştır), hüküm etin bu konudaki duru
şunu desteklemek için mahkemeye sunduğu yem inli beyanda Siyonist
yerleşimlerin askerî işlevinin tarihsel bir açıklamasını verdi. Eitan’m bunu
yapmasının sebebi, tıpkı tarihsel öncülleri gibi Elon M oreh yerleşim inin
de, son derece önem li bir askerî gereklilik olduğunu göstermekti. Mah
kemeye sunulan bu açıklama, erken dönem tşnm sal öncü yerleşim lerin
Yahudilerin kontrolü altındaki alanların sınırlarım yerli yerine oturtma ve
desteklemedeki önem ini vurgulayan Siyonist m itolojilerin, nasıl sonunda
bugünün kentsel yerleşim lerinin kurulm ası ve kurulduktan sonra meş-
rulaştmlmasmda kullanılan bir dizi yasal argüman hâlini alacak şekilde
evrimleştiğini anlamaya bir derece yardımcı olabilir.
Kelimeleri tasarruflu kullanm a alışkanlığı (ve düz kafiyeyle konuş
mak gibi tuhaf bir eğilime sahip olduğu) yaygın olarak bilinen Eitan’ın
26 Gerçekten de yerleşimciler, hiçbir zaman yalnızca ID F güvenliğinin pasif tüketici

leri olarak görülmemişler, bunun yerine bu güvenliğe aktif olarak katkıda bulunan
bir etken olarak algılanmışlardır. Bundan on yıl sonra, yerleşimciler silahk “yerleşim
güvenlik birim leri” oluşturmuştur. İkinci İntifada sırasında ordu, üslerinden bazıla
rım yerleşimlerin içine taşımıştır ve bu “güvenlik birim leri”ne üye olan yerleşimci
ler, ordu brifinglerine ve görev sonrası yapılan toplanülara katılmıştır.
27 Yüksek Adalet Mahkemesi 390/79, Dweikat et a l v. Government o f Israel et a l [Elon
Moreh].
açıklaması, kapsamı bakım ından bir hayli şaşırtıcıydı. Eitan, anlatımına

Siyonizm ’in devlet öncesi yıllarıyla, 1936’da gerçekleşen “Arap Ayak
lanm ası” döneminde geçen paramiliter “Kule ve Duvar” -devlet öncesi
Filistin’in sım r bölgelerinin çeşitli yerlerinde, bir gecede m onte edilmeye
ve kurulduğu günün sabahında karşı saldırılara dayanmasına olanak tanı
yacak şekilde tasarlanmış, savunma bariyerli, prefabrike bir yerleşim sis
tem i- hikâyesiyle başladı.28 Eitan’m anlatımı aynı zamanda başka Siyonist
genişleme dönem lerine de değindi. Ona göre kırsal Siyonist yerleşimle
rinin mimarisi yalnızca tarımsal üretim m etotları tarafından ve yerleşim
lerin sosyo-ideolojik organizasyonuna tepki olarak değil, aynı zamanda
askerileştirilm iş bir m antık tarafından belirlenen taktiksel değerlendir
melere uygun olarak şekillenm işti. Eitan’m yaptığı açıklama, sınır bölge
lerindeki Siyonist yerleşim lerinin fiziksel planlamasında farklı nesillerde
rol oynamış askerî generaller tarafından desteklenmişti.
Bu generallerin başında Yigal Allon geliyordu. Bir Knesset üyesi olan
(Taberiye Gölü’nün batı kıyısındaki Ginosar Kibutz’undan) Allon, Haga-
nah örgütüne (İşçi hareketinin devlet öncesi dönemdeki silahlı grubu)
bağlı elit gerilla taburu Palmach’m kom utanı olarak yeni sınır yerleşim
lerinin konum landırılm ası ve planlanmasında önem li bir rol oynamıştı.
Allon daha sonra, 1959 yılında yayımlanan stratejik ve politik manifes
tosu Curtain o f Sandın [Kum Perdesi] bir bölüm lük bir kısmım sadece
yerleşimlere ayırdı ve bu metinde şöyle bir gözlemde bulundu:
“Sivil yerleşimin, özellikle de sınır bölgelerinde askerî bölgesel savunmanın

bir parçası hâline getirilmesi... devlete daha ötede gözlem noktalan sağ
layarak askerlerin harcanmasına engel olacakür. Bu yerleşimlerin kapa
sitesi sadece, orduyu önceden sürpriz bir düşman saldırısından haberdar
etmekten ibaret değildir, aynı zamanda bu saldınlan durdurmaya çalışa
bilirler, ya da en azından askerî takviye birlikleri durumu kontrol altına
almak için alana ulaşana kadar düşmanın ilerleyişini erteleyebilirler...”29
“Bölgesel savunma”, devletin sınırlarını korumada sivil yerleşimleri

askerî birim lerle birleştirm e arayışında olan bir askerî doktrindi. Allon’a
göre Kibutz’un -kon u t projeleri, kamusal işlevler, tarla ve çiftliklere ayrılmış
28 Kule ve Duvar yerleşimleri, mimar Yochanan Ratner tarafından 1936-1939 yıllan ara
sında gerçekleşen Arap Ayaklanması’nm başlangıcına denk gelen bir dönemde, 1936
yılırım Nisan ayında geliştirilmiştir. Bu yerleşimler, kurşun geçirmez bir duvar biçi
mini alan fiziksel savunma yapılarım bir gözlem ve iletişim kulesiyle birleştirmiştir.
Bkz Sharon Rotbard, *Wall and Tower\ Rafı Segal ve Eyal Weizman tarafından yazı
lan A Civilian Occupation, The Politics o f Israeli Aızhitecture adlı eserde, Londra ve Tel
Aviv: Verso Books ve Babel Publishers, 2004, s. 39-58.
29
29 Yigal Allon, Curtain o f Sand> Tel Aviv: Hakibutz Hamuhad, 1988 [1959], s. 254.
farklı alanlarla kendi üretim araçlarım paylaşan, kooperatif bir yerleşim -

düzenli planı, diğer tüm Siyonist yerleşim biçim lerinden üstündü. Buna
ek olarak Allon, Kibutz’un “bir askerî birim den daha değersiz” olmadı
ğım ve hatta “ondan daha üstün olm asının m üm kün” olduğunu belirt
m işti.30 Gerçekten de, Allon’un bizzat dile getirdiği gibi, Negev’deki bazı
Kibutz’lar -A dan’ın Nirim Kibutz’u da bunlardan biridir31- 1948 sava
şında Arap ordularının düzenli askerî birim lerinin zapt edilmesinde kay-
dadeğer bir rol oynamışü.
Stratejik ve taktiksel değerlendirmeler de diğer yerleşim türlerinin ta
sarımım biçimlendirdi ve ID F Genelkurmayı Operasyon Şubesi’nin Yer
leşim Departmanı tarafından 1948 yılında “Tarımsal Yerleşimlerin ve İşçi
Köylerinin Planlamasında Güvenlik Prensipleri” adlı bir askerî doküma
nın oluşmasında etkili oldu.32 Böyle bir departmanın varolduğu gerçeği
bile tek başına ordunun kırsal yerleşimlere verdiği stratejik önem i kanıt
lar. “Güvenlik Prensipleri,” Moşav’ın -K ibu tz’a benzer şekilde özel m ül
kiyeti, bazı üretim araçlarına ortak olarak sahip olma ile birleştiren bir tür
yerleşim - organizasyonuna dair birtakım ana ilkeler sağladı.33 Bu alana,
düşman kuvvetlerin sızmasını ya da Filistinlilerin topraklarına geri dön
m elerini engellem ek için “G üvenlik Prensipleri”nde planlamacılardan,
evlerin en hızla 3 0 metre aralıklı olarak konum landınldığı ve bir saldın
söz konusu olduğunda yerleşim cilerin aşamalı olarak daha güvenli bir
çekirdeğe doğru geri çekilm esine izin verecek şekilde eşmerkezli olarak
yayıldığı sıkı ve yoğun bir plan tasarlamalan istendi. Bu raporda, aynı za
manda orduda belli konumlar korunurken kullanılan çevre savunmasının
altında yatan prensibi izleyerek, evler ile tarlalann dizili olduğu, Moşav’ın
yollatırım “tarama ateşinin maksimuma çıkarılabilm esi” için “yıldız şek
linde” oluşturulması tavsiye edildi.34
30 A.g.e., s. 244.
31 Bkz. Adan’ın Bar Lev Hattı tasarımının incelem esi, Bölüm 2, s. 60-61.
32 S. ilan Ttoen, Imagjnirıg Zion, New Haven, CT ve Londra: Yale Univeısity Press, 2003,
s. 65.
33 1948 savaşı sırasında Moşavlar, Yahudi göçm enleri Kibutzlann, tamamen işbirliğine
dayanan yaşam biçim inin gerektirdiği ideolojik ve sosyal hazırlık süreçlerine başvur
mak zorunda kalmadan Arap ülkelerinden çekip çıkarmak için kullanılan ana yön
tem olarak önem bakımından Kibutzlann önüne geçmiştir. Bu amaca uygun olarak
Moşavlar, birincil olarak 1948 yılında İsrail’in kontrolüne giren alanlann içinde bu
lunan temizlenmiş Filistin arazilerine kurulmuştur.
34 Troen, Imagining, s. 67.
[Resim 33: Lahiş bölgesindeki M oşav Yerleşimleri, İsrail, 1953. Resim IPnin izniyle kulla
nılmaktadır]
Kendisi bir Moşav üyesi'olan (Yîzra’el Vadisi’ndeki Tel Adaşim Moşav’ı)

Eitan, Yüksek Adalet Mahkemesi’ne sunduğu yeminli beyanda, öncülleri
nin “bölgesel savunma” prensibine gereken önem i vermemesini eleştirdi.
Eitan, bu ihm alin İsrail Ordusu’nun 1973 savaşı sırasında karşılaştığı ak
siliklerin ana sebeplerinden biri olduğunu35 ve bu gidişatı tersine çevir
meyi o dönemde çoktan kafasına koyduğunu iddia etti. “Bugün bölgesel
savunma yerleşim leri, bulundukları alanı müdafa etm ek olan görevlerini
gerçekleştirmek için silahlandmlmakta, savunma yapılarıyla korunmakta
ve eğitilmektedir. Bu yerleşim lerin konum u, bölgenin kontrolüne yap
tıkları katkı ve ID F’nin çeşitli hedeflerinin gerçekleştirilmesine ne derece
yardımcı oldukları göz önünde bulundurularak belirlenm iştir.”36 Eitan,
sivil yerleşim lerin askerî birim ler tarafından işgal edilen stratejik alanlara
göre birincil avantajım daha da ayrıntılı olarak açıkladı:
“Savaş zamanında askerî kuvvetler dinamik ve saldın amaçlı görevlere

girişmek için üslerinden aynlırken, [nüfusu] olduğu yerde kalan sivil
yerleşimler yakın çevrelerinin gözlem yoluyla kontrol edilmesinde kritik
bir rol oynamakta ve düşmanın kendilerini kontrol etmeye yönelik giri
şimlerine direnebilmektedir. Bir savaşın ilk aşamalarında düşmana doğru
hızlı bir şekilde hareket etmeyi mümkün kılmak için yolların açık tutul
ması önemlidir.”37
35 Yerleşimler, 1973 savaşında Arap ordulan tarafından yapılan saldırıların durdurul

masında hiçbir rol oynamamıştır. M ısırlı ve Suriyeli kuvvetlerin bir araya gelerek 6
Ekim 1973’te gerçekleştirdiği saldırının sabahında hükümet, Golan Tepeleri’nin -A l
ton planının kuzeydeki kısmına uygun olarak İsrail ile Suriye arasındaki ateşkes sı
rım boyunca inşa edilmiş olan bir dizi kooperatif yerleşim i- sivil nüfusunun bu böl
genin dışına çıkarılm asını emretmiştir.
36 Yüksek Adalet Mahkemesi 390/79, Dweikat et al v. Government o f Israel et al. [Elon
M oreh].
37
A.g.e.
Eitan, Şaron’a destek olarak Süveyş Kanalı’na savunma yapılarının inşa

edilmesi meselesinde Bar Lev ile anlaşmazlığa düşen ve “derin savunma”yı
destekleyen askeri görevlilerden biriydi. Allon’un planının ön hattının,
saldırı altında tıpkı Bar Lev Hattı’m n geçm işte düştüğü gibi fazla geçme
den düşeceğine ve bunun yerine arazinin derinliği boyunca yayılan bir
yerleşim ağının askerî amaçlara daha etkili bir şekilde hizm et edeceğine
inanıyordu.
Kalıcı Geçicilik
Hükümetin, toprağa askerî amaçlarla el koymaya izin veren yasal bir

karar elde etmesi için mahkemeyi söz konusu yerleşim in “acil güvenlik
ihtiyaçlarTm karşılam ak için tasarlanmış olduğuna38 ve aynı zamanda
bu yerleşimin “işgal edilmiş alanın kalıcı bir dönüşümü”ne değil de, “ge
çici bir müdahale”ye karşılık geldiğine ikna etm esi gerekti. Yerleşimlerin
savunmada oynadığı rol, Siyonizm kültürünün içine sağlam bir şekilde
oturtulmuş olmasına rağmen, davacı toprak sahipleri el konarak kendi
lerinden alınmış topraklara inşa edilmiş yerleşim lerin “geçici” olarak dü
şünülmesinin nasıl m üm kün olduğuna hayret ediyorlardı. 1978 tarihli
Bet-El davasmda verilen karar üzerine yorum yapan Yargıç Landau, bu
konuya şu şekilde değindi:
“Yalnızca geçici olarak askerî amaçlarla el konan topraklara kalıcı bir yer
leşim kurmanın nasıl olası olduğu sorusunu... cevaplamak gerekirse... Bu,
ciddi bir sorudur. Sivil yerleşim, IDI; topraklan bir el koyma emrini te
mel alarak elinde tuttuğu sürece varolmaya devam edebilecektir. Bu sa
hipliğin bir gün uluslararası hukuk altında kuvvet kazanarak yerleşimin
kaderim tıpkı İşgal Edilmiş Topraklardaki diğer tüm yerleşimler gibi be
lirleyecek yeni bir düzenleme ile sonuçlanabilecek uluslararası müzake
relerin bir sonucu olarak sonlanması mümkündür.39
Yerleşimler, Yüksek Adalet M ahkem esi’ne bağh yargıçlar tarafından

dönemsel gelişmeler bağlamında “geçici” olarak anlaşılabiliyordu. Bet-El
davası, Mısır’la sürdürülen banş sürecinin koşullannın yerine getirilmeye
başlanmasının m ecburi bir hâl aldığı 1978-79 kışında mahkemede tar
tışıldı. Camp David banş müzakerelerinde M enahem Begin, Yamit ka
sabası ile Rafah Salient’in daha küçük tanm sal yerleşim leri de dâhil ol
mak üzere İsrail’in Sina’daki tüm yerleşim lerini boşaltmayı kabul etti. Bu
hamle, mahkemeyi, Batı Şeria ve Gazze’ye 1967 yılından bu yana inşa

39 Yüksek Adalet Mahkemesi 258/79, Abu Hilo et a l v. Government o f Israel et a l [Bet
El].
edilen tüm evlerin, kamu enstitülerinin, yollar ve endüstriyel alanların

yer üzerinde yalnızca geçici olarak bulunduğuna ikna etmeye yeterliydi.
Aynı Bet-El kararında Yargıç Miriam Ben-Porat, “kalıcı topluluk” terimi
nin “tamamen göreceli” bir kavram olduğu yargısında bulundu.40 Ger
çekten de, yerleşimlerdeki tapu senetlerinin doğası, bu yerleşimlerin ge
çici doğasım yansıtır. Bu belgeler, İsrail’de standart olan yenilenebilir 49
yıllık kira kontratlarından oluşur, ancak senetlerin, yalnızca İsrail ordusu
yer üzerindeki mevcudiyetini devam ettirdiği sürece geçerli olduğunu vur
gulayan bir madde içerir. Tapu net bir şekilde m ülk üstünde yeniden de
netim kazanma yetkisini askerî kom utana bırakır.41
Böylece İsrail’in askerî rejim inin “geçici” hâlini, görünürde birbiriyle
çelişik olan iki koşul devam ettirdi: bir tarafta şiddetin sürdürülmesi, di
ğer taraftan politik çözüm e yönelik atılan adımlar. Şiddetin belli bir de
recede varolmaya devam ettiği gerçeği, ordunun “acil, geçici güvenlik
önlemleri” olarak anladığı önlemlerin aralıksız olarak uygulanmasını meş
rulaştırdı. Şiddet, aksi takdirde kabul edilmeyecek dönüşümlerin gerçek
leştirilm esini meşrulaştırmak için “güvenlik”in yasal bir argüman olarak
devreye sokulmasına olanak tanır. Güvenliğin kendi rolünü yerine ge
tirmeye devam etmesi için bir emniyetsizlik ve dengesizlik durumunun
sürekli olarak varolması gereklidir. Dolayısıyla güvenlik önlem leri kesin
bir emniyeti beraberinde getirmemelidir, çünkü bu, benzer önlem lerin
uygulanmaya devam etmesi için gereken gerekçelerin kaybedilmesi an
lamına gelecektir.42
İkinci olarak, politik girişim lerin diplomasi masasında devamlı ola
rak varolması -1 9 6 7 savaşı sonrası dönem in ilk gününden bugüne ka
dar çatışma çözümü teklifleri sunulmaya devam etm iştir- çatışmanın her
zaman çözüme kavuşmak üzere olduğu ve bu nedenle “geçici” önlem
ler ve hakların ihlalinin artık konuyla alakalı olmayacağı algısının oluş
turulmasına ve sürdürülmesine yardımcı olmaktadır. Gerçekten de, iş
gal süreci boyunca “geçici” güvenlik ihtiyaçlarım temel alan argümanlar
mahkeme davalarıyla sınırlı tutulmamış, çeşitli türlerde politik gerçek
lerin yaratılmasında kullanılm ıştır.43 İsraili yazarlar Adi Ophir ve Ariella
40 Ag.e.
41 Bu, Yüksek Adalet Mahkemesi’nin Gazze’deki yerleşimcilerin 2005 yazında evlerin
den çıkarılmalarına karşı yaptığı itirazları reddederken dayandığı prensip olmuştur.
Yüksek Adalet Mahkemesi 1661/05 Hof Azdh Regional Coulcil v. The Knesset.
42 Samera Esmeir, “lntroduction: In the Name o f Security”, Adala’s Review, Cilt 4, Ba
har 2004, s. 5.
43 Hebrorida [El Halil] askerî otoritelere ısrarla ricada bulunan yerleşimcilerin, Nisan
1968’de şehre girmesine ve burada yalnızca Hamursuz Bayramı’nın kutlandığı hafta
boyunca kalm asına izin verilmiştir. Ancak bu yerleşim ciler, buradaki varlıklarım
Azoulay, Batı Şeria ve Gazze’deki askerî idarenin arkasındaki mantığın ta

m amının “geçicilik” prensibine dayalı olduğunu ve bu durumun süresiz
olarak devam etm esine olanak tanıyanın, çatışma hâlinin “geçiciliği”nin
tanımı olduğunu öne sürerler:
“Geçicilik bugün işgalin yasası hâline gelmiştir... geçici çevreleme, geçici

barikatlar, geçici geçiş izinleri, geçiş izinlerinin geçici olarak iptal edilmesi,
bir ortadan kaldırma politikasının geçici olarak zorla uygulanması, ateş
açma emirlerinin geçici olarak değişmesi... Bu işgalci, kontrolsüz, nere
deyse sınırsız bir egemen güçtür, çünkü her şey geçici olduğunda, geçici
lik bunlara görünürde resmî bir izin, bir acil durum izni verdiğinden nere
deyse her şey, her suç, şiddetin tüm biçimleri kabul edilebilir olmaktadır.”44
Yüksek Adalet Mahkemesi’nin bu konudaki duruşu, “işgal” terimi ile

somutlaştırılan aşın totolojiyi gözler önüne sermektedir. İşgal “geçici” ol
duğundan -v e işgal yasal tanımı gereği zaten “geçici” olduğundan- İş
gal Edilmiş Topraklar’ın çeşitli yerlerinde gerçekleştirilen tüm projeler de
“geçici” olarak “yasallaştmlabilir”. Dolayısıyla İsrail’in Batı Şeria ve Gazze
Şeridi’nde kırk yıldır sürdürdüğü askerî kontrol ve idare için “işgal” teri
m inin kullanılm asını, bu kontrol ve idare sistem inin tem elini oluşturan
sağlamlaştırmış ve bu güne kadar bu bölgede kalmayı başarmışlardır. Dayan, onların,

bu bögede kalmaya izin verilmesi talebiyle karşılaşüğında yerleşimcilerle yalanda na
sıl olsa politik kararlar aracılığıyla çözüme kavuşacak ve böylece önemi ve alakasını
yitirecek meselelerle ilgili tartışmalara girip kavga etmenin bir zaman kaybı olacağım
iddia etmiştir. 1948 yılında yapılan savaşta Filistinli topluluklarının temizlenmesinin
de, benzer şekilde askerî araç ve gereçler taşınırken kullanılan trafik arterlerinin gü
venli kılınması amacıyla alınan bir güvenlik önlemi olduğu öne sürülmüştür. Diğer
birçok Filistinli köylünün kovulması, bundan baştfa çeşitli güvenlik sebepleri gerekçe
gösterilerek “geçici” önlemler olarak gerçekleştirilmiştir. Bundan aşağı yukan altmış
yıl sonra İsrail’de kalan m ülteciler hâlâ “mevcut m ülteciler” olarak görülmekte ve sı
nırların dışına kaçanlar ise hâlâ “geçici olarak” m ülteci kamplarında yaşamaktadır.
Murid Baıguti bu geçiciliğin Filistinliler tarafından nasıl algılandığım açıklamıştır:
“1948 yılı felaketinde m ülteciler geçici bir önlem olarak komşu ülkelere sığınmış
lardı. Bu insanlar evlerinden ayrılırken birkaç saat içinde geri döneceklerini düşüne
rek yemek pişirdikleri ocağın ateşini bile söndürmemişlerdi. “Geçici olarak” çinko
ve kalaydan yapılmış çadırlar ve kamplara yayılmışlardı. Bunun arından komando
lar silahlanıp ilk olarak Amman’da, daha sonra da Beyrut’ta “geçici olarak” savaşmış
ve en sonunda Tunus ve Şam’a “geçici olarak” geçmişti. Biz kurtuluş için “geçici ola
rak” ara dönem planlan çizm iştik ve onlar bize Oslo Anlaşmalan’m “geçici olarak”
kabul etmiş olduklanm söylemişlerdi ve bu böyle devam ediyordu. Herkes kendisine
ve diğerlerine “işler açıklığa kavuşana kadar” diyordu. Mourid Baıghouti, I Saw Ra-
mallah, Ahdaf Soueif (çeviri), Londra: Bloomsbury, 2005, s. 26.
44 Adi Ophir, “A Time o f Occupation”, Roane Carey ve Jonathan Shainin (editör) The
Other Israel, New York: The New Press, 2003, s. 60. Aynı zamanda bkz. Ariella Azu-
lay ve Adi Ofir, Kötü Günler, Tel Aviv: Resling Press, 2002 [İbranice].
yasal oyunla suç ortaklığı olarak görm ek mümkündür. Bir “işgal”, poli
tik ya da askerî olarak çözüm e kavuşturulma ya da ortadan kaldırılma
sürecinde olan bir geçiş hâli olarak anlaşılmaktadır.
“Geçicilik” kategorisinin, bu çatışma bağlanımdaki yasal kullanımında
bir diğer anormallik göze çarpmaktadır. Uluslararası hukukta “geçidlik”in
tanımı, “savaş” ve “banş” durumlarının net bir şekilde ayırt edilebilir ol
m asını tem el alır. Devleder arasında yapılan savaşlar, uzun sürseler de
net bir şekilde saptanabilen başlangıçlar ve sonlara sahip olma eğilimin
dedir. Bunun aksine Îsrail-Filistin çatışması, diğer birçok sömürgeci ça
tışma gibi, bir devlet ile devlet benzeri aktörler arasında varolan, bir türlü
son bulm ak bilm eyen asim etrik, çok yoğun olmayan bir çatışmadır. Bu,
zamanın akışım bozm ak yerine, zaman boyunca varlığım sürdüren bir
çatışmadır. İşgal sürecinin başmdan sonuna kadar “savaş” ve “banş”, ar-
ük basit diyalektik karşıtlıklar olm aktan çıkarak genişletilmiş, aralıksız
tek bir bütüne kaülır. Direniş şiddedi ve sabit olsa da düzensizdir; dire
nişleri alt etmeye yönelik misyonlar bazen acımasız, bazen de bürokra
tiktir. Banş olasılık dışıdır, ancak savaşın sonu yoktur.
1967 ila 1979 yıllan arasında hükümet, “geçicilik” ve “güvenlik” istis
nalarım gerekçe göstererek, Batı Şeria’da özel arazilere el konması için on
larca em ir verdi. Bunun ardından hüküm et ve ordu, acil güvenlik ihtiyaç-
lannın gerçekten varolduğunu kamtlamalan istendiğinde, genelde yüksek
mevkide bulunan askerî görevlileri ya da Genelkurmay Başkam’nm ken
disini belli bir yerleşim in yerel yollan birleştiren bir ana yola ya da başka
bir stratejik konum a egemen olduğuna ve genel “bölgesel savunma” ça-
basına veya düşman bir nüfusun denedenip kontrol edilmesine katkıda
bulunabileceğine tanıklık etmesi için davet ederek iddialarım kanıtladılar.
Bu iddia ayakta tutulabilir olduğu sürece, Yüksek Adalet Mahkemesi F i
listinli toprak sahiplerinin tüm dilekçelerini reddetti ve hüküm etin, “ge
çici askerî gereklilik” terim ini yorumlama şeklini kabul etti.
Güvenlik ile Savunma Karşı Karşıya
Yüksek Adalet Mahkemesi, son kararını verirken güvenlik kuvvederi-

nin profesyonel değerlendirilmesine kaydadeğer miktarda önem vermeye
eğilimlidir. Mahkemeye çıkan askerî görevliler “güvenlik”i özelleşmiş bir
disiplin olarak sunmuş ve m ahkem enin onun mantığım sorgulamaya ça
lışm ak yerine onu objektif ve değiştirilmesi m üm kün olmayan bir şey
olarak tamamen kabul etm esi gerektiğini üstü kapalı bir şekilde dile ge
tirmiştir. Ne var ki m ahkem enin, ordunun güvenlik m eselelerini değer
lendirmedeki becerisine duyduğu güven, İsrail ordusunun 1973 savaşı
sırasında başına gelen olumsuzlukların ardından sarsıldı.43 Yüksek Mah

keme Yargıçları gittikçe artan bir şekilde güvenlikle ilgili m eselelerin kav
ranması, değerlendirilmesi ve bu konuda birtakım kararların verilmesi
nin bir gereklilik olduğunda ısrar etmeye başladılar. Bunun ardından ise
mahkeme, askerî planlar ve yerleşim planlarım incelem eye ve bu konu
larla ilişkili olarak kendi duruşunu belirlemeye başladı.4546
1979 Elon M oran davasında mahkemeye sunduğu yem inli beyanda
Genelkurmay Başkam Eitan, büyük bir kavşağa hâkim olan bu yerleşimin
konum unun, “bölgesel savunma”yı uygulamaya yönelik askerî çabaların
bir parçası olarak acil güvenlik ihtiyaçlarım karşıladığmdan, stratejik ola
rak önem li olduğunu iddia etti. Ancak bu davada davacılar, geçm işte İs
rail ordusunda görev yapmış birkaç em ekli generali buna karşıt bir gö
rüşü savunmaları için tanık olarak davet ettiler. Bu generallerden ikisi,
Şaron’un politik rakipleriydi -Savunm a Bakam Ezer Weizman ve o zaman
lar muhalefet olan İşçi Partisi’nin genel sekreteri Haim Bar L ev - ve aynı
zamanda Şaron’un oluşumunda rol oynadığı bütün planlan alt üst etmeyi
akıllanna koymuşlardı. Bar Lev, bu yerleşimin kurulmasının bir askerî ge
reklilik olduğu argümanını sorguladı. Mahkemeye davacılann adına sun
duğu kendi yeminli beyamnda, savaş zamanında bu yerleşim in devletin
savunulmasına hiçbir şekilde katkıda bulunmayacağım belirtti: “Yaptığım
profesyonel değerlendirmeleri temel alarak bir iddiada bulunmam gere
kirse Elon Moreh, İsrail’in güvenliğine katkıda bulunmamaktadır.”47 Bar
Lev, bir banliyö yerleşim inin toplara ve tanklara sahip düzenli bir Arap
ordusu tarafından yapılacak bir saldırıya karşı koymasını beklem enin gü
lünç derecede akla ve mantığa aykın olduğunu düşünüyordu. Buna ek
olarak Bar Lev, bu yerleşim in, ID F onu korum ak için kuvvet ayırmak
zorunda kalacağından, askerî kaynaklan tüketen bir yük hâline gelece
ğini ileri sürmüştür. Ona göre bu yerleşim, korum ak yerine korunm ak
zorunda olacaktı.
Ö nceki kararlara gönderme yapan Yargıç Vitkon, Eitan’ın ifadesine
kaydadeğer bir diğer itiraz niteliğinde önem li bir aynm yaptı:
“Rafah Salient ve Bet-El davalarında verdiğim kararlarda ben, Yahudi yer

leşimlerinin teröristlere karşı verilen gündelik mücadeleye yardım etmek
amacıyla konumlandınldığım varsaymışt i m. . . ancak bu kez Genelkurmay
45 David Kretzmer, The Occupation ofJustice, The Supreme Court o f Israel and the Occu-
pied Territories, New York: State University of New York Press, 2002, s. 120.
46 Leon Shelef, “The Border of Activism is the Green Line: in the Margin and in the
Pathways of High Court o f Justice ruling in the occupied territories”, Legal Review,
17 (2) 1993, s. 890-757 [İbranice].
47 Yüksek Adalet Mahkemesi 390/79 [Elon Moreh].
Y ERLEŞİM LER: T EPELER S A V A Ş I 155
Başkam Eitan bize yerleşimlerin en önemli güvenlik değerinin onların

‘tam’ savaş durumunda bölgesel savunma sisteminin bir parçası hâline
getirilmesinde yatuğım açıkladı. . . Söylemem gerekir ki, bu [argüman]
şüpheden ari bir argüman değildir.”48
Bir Yüksek Adalet M ahkemesi yargıcının, Genelkurmay Başkam ta

rafından ortaya konan bir yargıyı doğrudan eleştirm esi hafife alınacak
bir şey değildi. Ancak bunu yaparak Vitkon, biri “savunma” biri de “gü
venlik” olm ak üzere iki askerî kavram arasında ayrım yapılmasında ıs
rar etti. Bu iki kavramdan yalnızca “güvenlik”in yerleşim lerin inşası için
yasal bir temel oluşturduğunu kabul etmeye istekliydi, “savunma”yı ise
bu bağlamda sorguluyordu.
Bu terim ler arasındaki fark, kavramsal olduğu kadar uzamsaldır. Sa
vunm anın mantığı savaşlar ile ilgilenir ve sınırlar, bariyerler ve savunma
yapılarıyla “içerisi” ile “dışarısı” -d evlet sınırlarına dâhil olan bölge ile
bu sınırın dışında kalan b ö lg e- arasmda belirgin ayrımlar oluşturma ara-
yışındadır. Sınırların dışında varolduğu düşünülen tehlike, genel olarak
tam ölçekli bir savaş ile devleti tehdit eden düzenli bir ordu biçim inde
ortaya çıkar. Savunma manüğında yerleşimler, bu tehdidin yaklaşmasını
engellemek için tasarlanmış bir savunma yapısı sistem inin bileşenleri ola
rak görülüyordu. Diğer yandan, “güvenlik” manuğı tehdidin zaten içeride
olduğunu, tahrip edici öğeler barındıran bir nüfiıs tarafından oluşturul
duğunu önceden varsayar. “Güvenlik”in “içerisi” ile “dışarısı” arasmda
olduğu kadar, ordu ve polis müdahaleleri arasmda da varolduğunu ima
ettiği ilişki belirsizdir. Güvenlik manüğının daimi, biçim siz, gizli ve haya-
letim si olma eğilim ine rağmen bu manuğın pratikleri, inşa edilmiş çevre
nin aktif ve sürekli yemden yapılandırılmasıyla meşguldür. Eğer savunma
savaş kavramı ile doğrudan uğraşıyorsa, güvenlik de hem toplumlar ara
smda hem de toplumlar içinde varolan, geçici olarak belirsiz bir şekilde
tanımlanmış ve uzamsal olarak biçim siz olan “çatışm alar” ile uğraşmak
tadır. “Güvenlik” yeni uzamsal pratik ve düzenlemeler tasarlar, bariyerler
kurarak insan ve kaynak akışım uzam ın içinden yönlendirir ve yeniden
yönlendirir. Güvenlik manuğına göre, yalnızca sürekli olarak yapılandı
rılan ve yemden yapılandırılan bir çevre güvenli bir çevredir. Güvenlik
mantığı, yerleşimleri savunma yapısı sistem leri olarak değil, bir banş sağ
lama projesinin bileşenleri, gözlem ve kontrolün gerçekleştirilebileceği ve
insan dolaşım ının idare edilebileceği yerler olarak anlar.
Tehlikenin düzeni ve şiddetinin yorumlanması -h an gi tehditlerin di
ğerlerinden daha ciddi olduğuna karar verilm esi- objektif profesyonel
48
A.g.y.
değerlendirmelerden daha fazlasını yansıtan poliük-ideolojik bir süreç

tir. “Güvenlik” terim i, bu terim in yaygın kullanım ından (genelde beden
sel hasar ya da mal veya m ülke yapılan zarar) farklı olan ve politik hege
monyaların korunmasına yönelik politik ve ideolojik kullanım lar hâline
gelecek şekilde biçim değiştiren çeşidi kavramları çatısı altında toplayan
bir terimdir. İsrail’de “güvenlik”, her zaman devletin egemen ve Yahudi
olarak kalma becerisi ile ilişkilendirilmiştir. Bu, özellikle bir İsrailli va
tandaş kategorisinde -A rap Filistin liler- görülen demografik büyümenin
hep bir “güvenlik sorunu” olarak sunulabilm esinin nedenidir.
Yüksek Adalet Mahkemesi’nin verdiği kararda “güvenlik”, karar verme
sürecinde rol oynayan yasal faktör olarak “savunma”nm yerini aldı, çünkü
söz konusu politik durumun tabiatının da etkisiyle yargıçlar, Filistin so
rununun İsrail’in Arap devlederle karşılaştığı sorundan daha kritik ol
duğunu düşünüyorlardı. Gerçekten de 1970’li ydlann yaklaşması, M ısır
ile imzalanan banş anlaşmasının koşullarının sonuca bağlanması ve Sov-
yeder Birliğinin Arap devledere yapüğı askeri yardımın m iktarının kü
çülmesiyle birlikte İsrail’in silahlı bir işgal ile karşılaşma tehlikesi kayda-
değer ölçüde azaldı. 1973 savaşmdan sonraki yıllarda devletin sınırlarım
önceki savaşa benzeyen bir diğer savaştan korum ak için tasarlanmış aşın
miktarda teknoloji ve silah elde edip kesintisiz olarak büyüyerek korkunç
bir güç hâline gelen İsrail ordusu, sonraki yülarda gittikçe artan bir şe
kilde hem Lübnan’da hem de İşgal Edilm iş Topraklarda Filistinli soru
nuna odaklanmaya başlayacaktı. İşgal Edilm iş Topraklar konusunda ise
İsrail, zaten içeride olan nüfusu düzene sokmaya ve kontrol etmeye yo
ğunlaşmak için ateşkes sınırlanna sırt çevirmişti.
Yerleşimlerin algılanma biçimindeki diğer farklılıklar, 1979 Elon Moreh
davasmda ortaya çıktı. Yeni Elon M oreh çekirdeğinde yaşayan ve davaya
tanık olarak çağrılan birkaç Guş Emunim yerleşimcisi, “İsrail topraklarT’na
yerleşme haklarının temelinde “güvenlik” ya da “savunma”nm değil, Eski
Ahit’te geçen em irlerin yattığım ve dolayısıyla bu hakkın “geçici” değil,
“k a b a ” olduğunu iddia ettiklerinde, kafa karışıklığının daha da artma
sına neden oldular. 1977 yılında iktidarın İşçi Partisi’nden, kendi ideo
lojilerinin bir kısm ım paylaşan U kud’a geçmesinden cesaret bulan yerle
şimciler, o ana kadar kendilerine hizm et etm iş olan güvenlik kavramına
meydan okumaya karar verdiler. Bulundukları toprağa sahip olma hak
larının hiçbir şekilde “geçici” olmadığım, bunun yerine keüm elerle ifade
edilemeyecek kadar “k a b a ” olduğunu iddia ettiler. Davaya tanıklık et
mesi için çağrılan Guş Em unim yerleşim cilerinden M enahem Felix, Guş
Em unim ’in görüşüyle devlet ve ordunun görüşleri arasındaki farkı şu
şekilde açıkladı: “El koyma em irlerinin, dar ve teknik anlamda, güven

lik alanları üzerine temellendirilmesi... yalnızca bir şekilde yorumlana
bilir: yerleşim geçicidir ve değiştirilebilir. Biz, vanlan bu korkutucu so
nucu tamamen reddediyor ve Elon Moreh’i k a lıa bir Yahudi yerleşimi
olarak görüyoruz . . .”49
Ordunun yerleşim cilerin ifadelerini tem el alan görüşünü eleştirmiş
olduğundan, Yüksek Adalet Mahkemesi’nin tek seçeneği yerleşimin yı
kılm asını ve arazinin gerçek sahiplerine geri verilmesini emretmekti. Ne
var ki, yerleşim inşa etm ek amacıyla verilmiş önceki el koyma emirleri
geri alınmadı. Elon M oreh davası, İsrail’in yerleşim ve güvenlik konula-
nna dair söylemlerindeki çelişkilerin alenen ortaya çıktığı ilk dava oldu.
O zamandan bu yana Yüksek Adalet Mahkemesi, güvenlik gerekçelerine
bağh olarak yerleşim inşa etm e amacıyla belli bir araziye el konmasına
T
hiçbir şekilde izin vermedi. Ancak benzer bir gerekçe olan “acil ve geçici
askerî ihtiyaçlar”a dayah olarak “güvenlik” ile ilgili nedenlerle toprağa el
koyma, yerleşimcilerin çevre otobanlarının ve bundan yıllar sonra Ayırma
Duvan’m n inşası için yerleşim lerin etrafında “steril güvenlik alanlarının”
oluşturulmasına olanak tanımayı sürdürdü. Filistinlilere ait özel araziler
1979 yılından sonra da, özel toprak sahipleri İsrail Yüksek Adalet Mah
kem esi ile temas kurm ak için gereken kaynaklara, fiziksel erişime ya da
politik eğilime sahip olmadığından, m ahkem e kararından bağımsız ola
rak kullanılmaya devam etti.50
Liberal basın Elon Moreh davası kararım Likud hükümetine karşı elde
edilen bir zafer olarak kudasa da, bu kararın yalnızca bir Pirus zaferi ol
duğu sonradan açıldığa kavuştu. Elon M oreh sadece alternatif bir alana
kurulm akla kalmamış, aslmda kararda kullanılan ifade biçim inin, karan
okuyan herkese Filistinlilere ait arazilerin kullanılmasına yönelik alterna
tif yöntem ler gösterdiği anlaşılmıştı. Mahkeme, İşgal Edilmiş Topraklarda
gelecekte arazilerin yerleşim inşa etm ek amacıyla kullanılmasına askeri
gücün sorumluluğuna bırakılm ış olan halka açık arazilerde izin verile
ceğini onaylamış ve devletin bu prensibe uygun hareket etmesi duru
munda kendisinin, sonraki yerleşim kurma çabalarına müdahale etmeyi
49 Ag.y.
50 D ror E tk es ve H agit O fran, Breaking the Law in the West Bank: The Private
Land Report, Peace Now, Kasım 2 0 0 6 , httpyAvww.peacenow.org.il/site/en/peace.
asp?pi=61 &fld= 191 & docid=2024. Bu rapora göre, şu anda Ban Şeria’daki yerleşim
ler, yerleşimci kam plan ve endüstriyel bölgelerin yer aldığı arazilerin toplam alanının
(tam olarak 158 kilometre kare) yaklaşık yüzde 40’ı Filistinlilere ait özel mülklerden
oluşmaktadır. Hep beraber yerleşimlerdeki binaların 3.400’ünden fazlası Filistinlilere
ait özel m ülklerin üzerine inşa edilmiştir.
158 O YUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
bırakacağın ı ek lem işti.51 H ü kü m et bö y lece Y üksek M ahkem e’n in özel

arazilere el koym a yasağını İşgal Edilm iş Topraklar’da m uazzam m iktar
larda özel arazi ele geçirm e potansiyeline dönüştürerek bu ku ralı m üm
kü n olan en iyi şekilde kullanm ayı becerdi.
G erçekten de, F ilistin lilerin topraklarına devam lı olarak erişebilm e
olasılığının elde edilm esiyle ve daha sağlam b ir sağ koalisyonla b irlik te
ik in ci Begin hüküm eti, doğaçlam a “g eçici” b ir işgali k alıcı b ir işgale çe
virm e ve böylece F ilistin ’in açık cep helerini dom estik b ir hâle getirip ka
patm a arayışında olan düzenli, ulusal ve nazım planlı b ir sü reci başlattı.
[Resim 34: Ma'ale Adumim. Adam Broom berg ve Oliver Chanaria 2 0 0 5 ]
51
Ronen Shamir, “Landmark Cases and the Reproduction of Legitimacy: the Case of
Israel High Court of Ju stice”, Law and Society Revievv, 24 (3) 1990, s. 788.
159
4.
Yerleşimler: Görsel Şehircilik
“Ramallah’taki ilk sabahım. Uyanıyorum ve aceleyle pencereyi açıyorum.

Ramallah ve Bireh’e tepeden bakan Cebel el-Tavil’i göstererek, Bu zarif
evler de ne, Ebu Hazim?’ diye soruyorum. B ir yerleşim ...”1
Murid Baıguti
“Pencereden baktığımda ölümümün yaklaştığım görüyorum.”1

2
İsmi Belirsiz Filistinli
Likud hüküm eti 1978’de, iktidara gelişinden bir yıl sonra, yerleşim
projesini doğaçlama bir atılımdan, ayrıntılı olarak planlanmış bir devlet
projesine dönüştürmeye yönelik ilk girişimlerden birinde bulundu. Bu
hüküm et, Batı Şeria’daki Yahudiye Çölü’nün yukarıda kalan yamaçlarına,
Kudüs’ün birkaç kilom etre doğusunda bulunan ve bundan üç yıl önce
resmî hüküm et izni olmadan ancak eski Savunma Bakam Şim on Peres’in
aktif desteğiyle yirmi üç aileyi barındıran geçici bir “işçi kampı”nm kurul
duğu yere bir şehir inşa etmeye karar verdi.3 Hükümetin bu şehri tasar
laması için - o dönem Likud’un bir parçası o la n - Liberal Parti ile bağlan
olan mimar ve planlamacı Thomas LeitersdorPu görevlendirmeye yönelik
1 Mourid Barghouti, I Saw Ramallah, Ahdaf Soueif (çeviri), Londra: Bloomsbury Pub-
lishing, 2005, s. 29.
2 Ramallah yalanlarındaki köylerden birinde yaşayan bir Filistinli, Danny Rubenstein’ın
“Preparing for a civil war” adlı yazısından almülanmıştır, Ha’aretz, 18 Aralık 2006.
3 1974 yılında İşçi Partisi, bu mevkiye bir yerleşim inşa etm ek istemiştir. Bu fikir,
Kudüs’ün etrafım 1967’te belirlenen genişletilmiş yerel yönetim sınırlanılın içinde
yer alan mahalleler ve bu sınırların hemen dışında kalan yerleşimlerle sarmaya yö
nelik bir girişimin parçası olmuştur.
kararının arkasındaki neden, Batı Şeria’nın dağlık bölgelerindeki yerleşim

projeleri için yeni bir mimari standart belirlemekti. Leiteısdorf, uluslararası
çapta tanınan bir mimardı. Londra’daki AA M im arlık Okulu’nda eğitim
görmüş ve kariyerine Orlando ve Florida gibi yerlerde, dünyanın çeşitli
yerlerindeki ABD askerî üslerinde ve bunların yanı sıra Fildişi Sahili’nin
başkenti Abican’da Avrupalılar için tasarlanmış, şehre ek olarak yapılan
bir uzantıda, “görsel cazibe” m im an Güney KaliforniyalI mimar Bili Pe-
reira ile birlikte çalışarak başlamıştı.
Yerleşimin nereye inşa edileceğini belirlemek için LeitersdorPun takımı
iklim ölçüm istasyonları kurdu ve birkaç tepe üstünde ayrıntılı topoğrafik
incelemeler yaptı. En sonunda yerleşimin konumu olarak seçilen tepe zir
vesi, deniz seviyesinin 500 metre üzerinde bulundu ve Kudüs’e yakın ol
duğundan buraya inşa edilen yerleşimin şehirde çalışanları barındıran bir
banliyö işlevi görmesine olanak tanıması ve stratejik bir trafik güzergâhı
olan ve Kudüs’ü Eriha’ya ve sınırın öteki tarafından Ürdün’ün başkenti
Amman’a bağlayan 1 numaralı yola yukarıdan bakm ası nedeniyle tercih
edildi. Leitersdorf, bu projeyi hüküm et tem silcilerine şu şekilde sundu:
“O d ö n em d e A riel Ş a ro n ’u n b a şk a n lık y ap ü ğ ı B a k a n lığ a B a ğ lı Y erle

şim K o m itesi’n e y erleşim için b ird en fazla m evk i seçen eğ i verdiğim izde
b ize so ru lan tek so ru şuydu: ‘B u a lte rn a tif k on u m lard an h an g isin in ana
güzergâhlar ü zerin d ek i k o n tro lü d iğerlerin d en daha iy i?’ B en b u soru ya,
b u k ritere göre id eal k o n u m u n A k o n u m u olacağı cevabım v erm iştim ...
İşte b u anda Şaron ayağa k a lk tı ve K o m ite’ye d anışm ad an ‘İsrail D evleti
A K on u m u n a k arar veriyor’ diye b ild ird i.”4
Resmi otoriteye yakınlık, LeitersdorPa bir yerleşim in Şaron ve onu

temsil edenler tarafından onaylanmasını sağlamak için neyin söylenmesi
gerektiğini öğretti.
Leitersdorf, profesyonel mimarlar, ekonomistler, nakliye ve iklim uz
manlarından oluşan on iki kişilik bir ekibi idare ederek, bahsedilen şehrin
tamamının inşasını üç yıldan az bir sürede planladı, denetledi ve yönetti.
Gerçekleştirilen bu proje ona göre “ [Batı Şeria’da] geçm işte kalkışılan iş
lerle karşılaştırdığında” en kötü ihtimalle “devrimci” nitelikteydi; gerçek
ten de Ma’ale Adumim ( “Kırmızı Bayır”, adını, tem ellerinin gömülü ol
duğu çölün toprağının renginden alır), Batı Şeria’daki diğer yerleşimlerin,
tipik olarak, genelde altyapı henüz sağlanmadan bir tepeye dağınık hâlde
4 Eran Tamir-Tawil, “To Start a City from Scratch, An Interview with Architect Tho-
mas M. Leitersdorf”, Rafı Segal ve Eyal Weizman, A Civilian Occupation, The Politics
o f Israeli Architecture, Londra ve Tel Aviv: Verso Books ve Babel Publishers, 2004, s.
45.
YERLEŞİMLER: G Ö R S a ŞEHİRCİLİK 161
yerleştirilmiş bir düzine civan tekerlekli evden oluştuğu bir dönemde, bi
rinci evrede 2 .6 0 0 ’den fazla konut birim i içerecek şekilde tasarlanmış ve
inşa edilmişti. Bu çalışmalar sıkı bir programa bağlı olarak gerçekleştiğin
den ve kontratların gizli kalması amacıyla (bu tür geniş çaplı bir girişimin
İsrail için diplom atik sorunlar yaratacağına yönelik bir korku varolmuş
tur) kamu ihalesi yapılamadığından, Leitersdorf basitçe birlikte çalışmayı
tercih ettiği şirketleri görevlendirdi. Kendisi daha sonra Konut ve İnşaat
Bakanlığının resmî dergisinde bu başarısıyla övünmüştür:
“H ızlı g elişm e ih tiy a cı, g en eld en ö zele d oğru aşam alı o la ra k ilerley en
(b ö lg esel p lan , k e n t in şası p lan ı, alan p lan ı, b lo k p lan ı, b in a p lan ı v s.)
g elen ek sel p lan lam a yak laşım ım terk etm eyi b ir g erek lilik h âlin e getirdi.
B u n u n y erin e, ço k d isip lin li b ir e k ib in h e r düzeyde aynı anda [çalışacak
şek ild e] görevlen d irilm esin e k arar verild i. D olayısıyla altyapı sistem leri
n in in şasın a y ö n e lik çalışm alar k e n tin k o n u m u on ay lan d ıktan so n ra, 4
aydan k ısa b ir sü re için d e başlad ı. G erek li tü m k ay n ak ların ö n ced en ay
rılm ası, b u n d an d ö rt y ıl so n ra, ilg ili alan ların u zm an lan ve d an ışm an
lard an o lu şan 8 0 k işilik b ir g ru b u n , 1 0 in şaat şirk etiy le işb irliğ i yaparak
2 .6 0 0 k o n u t b irim i in şa etm elerin i m ü m k ü n k ıld ı. B u , İsrail’de eşi b en
zeri g örü lm em iş b ir g elişim o ran ıd ır.”
[Resim 35: Ma'ale Adumim. Milutin Labudovic tarafından Peace Now için çekilmiş bir
fotoğraf, 2 0 0 2 ]
Bu oran, Leitersdorfun ofisi ile diğer tüm ekipler arasında, paralel bir
şekilde çalışmalarına olanak tanımak ve böylece “kent inşa planı tamam
landığında tüm m ahallelerin tasarımının b itm esin i. . . ve tüm inşaat şir-
kederinin aynı anda işe başlamasını” sağlamak için “seri bir geri beslem e
süreci”nin oluşturulmasıyla elde edilebildi.5
[Resim 36: Film kareleri, "Çölde Bir Şehir Ma'ale Adumim", 1983 (İsrail Konut ve
İnşaat Bakanlığı tarafından çekilmiş bir film). Soldaki karede ayakta duran kişi: Thom as
Leitersdorf.]
Bu süreç, o dönemde İsrail’in ABD ile ilişkilerini saran çelişki ve ka

rışıklıklardan bazılarım açığa çıkardı. ABD yönetim i, 1977 sonbaharında
Mısır ile banş sürecinin başlangıcında İsrail’in tüm yerleşim faaliyetlerini
dondurmasını talep etti. ABD elçiliği Begin hükümetine güvenmediğinden
ve Şaron’un İsrail hüküm etini yanlış yönlendirmeye yönelik taktiklerinin
son derece farkında olduğundan, Batı Şeria’nın çeşitli kısım larını periyo
dik bir şekilde ziyaret ederek sürdürülmekte* olan inşa çalışması olup ol
madığım kontrol etm eleri için gözlem ciler görevlendirdi. Aynı dönemde
Birleşik Devleder, güney İsrail’de yer alan Nevef Çölü’nde İsrail’in Sina’da
boşaltmakta olduğu üslerin yerini alacak iki yeni İsrail Hava Kuvveti üs
sünü de içeren son derece geniş ölçekli birkaç inşa projesini finanse et
mekle meşgul olup bu nedenle İsrail’e çok sayıda inşaat ekipmanı getirt
mişti. Leitersdorf bu durumu şu şekilde tarif etti: “İsrail Devleti bir şehir
istiyordu; Amerikalılardan korkulduğu doğruydu, ama çölde terk edilmiş
bir şekilde duran bir sürü inşaat ekipmanı vardı. Bir gün birisi gözlemci
lerin gittiğini söyledi ve on inşaat şirketi altı büyük altyapı şirketiyle bir
likte dağa çıktı ve bir seferde şehri inşa etti.”6
5 A g .e., s. 4 4 .
6 A g.e. Ma’ale Adumim’in inşa edildiği arazi Ebu Dis, Anata, Azariya, At-Tur ve Isawiya
köylülerine aitti. Bu yerleşim in inşa edildiği tepelerde yaşayan Bedevi kabilesi Yahalin,
YERLEŞİM LER: G Ö R SEL ŞEH İRCİLİK 163
Leitersdorf, Ma’ale Adumim için hazırladığı planı ana hatlanyla bir

“Bahçe Şehir” olarak tarif etm işti.7 İngiliz mimar Ebenezer Howard’m on
dokuzuncu yüzyılın sonlarında bir ütopya olarak hayal ettiği, şehirle taş
ranın kombinasyonu olan bu model, İngiliz endüstriyel kentlerinin aşın
derecede kalabalık gecekondu m ahallelerinin “tarihte eşi benzeri bulun
mayan kirli ve isli maddesel yığım”na sağlıklı ve hijyenik bir alternatif
sunmayı hedefliyordu; aynca benzer şekilde şehirle kırsal bölgeyi birleş
tirme girişiminde bulunan ve m odem banliyöye doğru ilerleyen kent
sel biçim lerin evrimsel zincirinin doğmasını sağladı.8 Bu kavram, İngiliz
Mandası dönem inin başlannda, en erken örneklerinden birinin ağırlıklı
olarak Araplann yaşadığı lim an kenti Hayfa’nm dışına inşa edilmesiyle
birlikte Filistin’e ulaştı. İlk başta bu şehrin Arap mahallelerinde yaşayan
Siyonistler, bu Arap şehrine yukarıdan bakan Karmel Dağı’m n tepele
rine kurulacak m odem bir “Avrupa banliyösü”ne taşınmak istemişlerdi.
Döneminin en önde gelen İngiliz şehir planlamacılarından biri olan İs
koç Patrick Geddes, Filistin’i ilk defa 1919 yılının Eylül ayında, o zaman
lar Dünya Siyonist Örgütü’nün başkanı olan Haim W eizmann’m daveti
üzerine, Hindistan’a giderken ziyaret etti.9 Geddes, Filistin’de üç aydan
kısa bir süre kalarak Tel Aviv ve Hayfa için, sonradan İsrail’de bu ve diğer
şehirlerin gelişimini kaydadeğer ölçüde etkileyen ayrıntılı şehir planlama
stratejileri oluşturdu. Geddes daha sonra Mayıs 1920’de Filistin’i yeniden
ziyaret ederek yaz aylarını İskoçya’ya geri dönmeden planlarım tamam
layarak geçirdi. Geddes, Ebenezer Howard’m, “elektrik, hijyen ve sanat
ile, etkili ve güzel şehir planlaması ve bununla bağlantılı olarak, kırsal
daki gelişmelerle karakterize edilen neo teknik bir düzen”10 olarak tarif et
tiği ütopik tasarımını desteklemesine rağmen, Howard’ın makine benzeri
zor kullanılarak buranın bitişiğindeki bir çöp döküm alanına taşınmıştı. Ma’ale Adu
mim, Leitersdorfun da öne sürmüş olduğu gibi “İsrail’in politik konsensüsünün iyice
içinde” yer alm ıştır ve bugün 32.000 yerleşimciyi barındırmaktadır. Burası, Duvar’m
şimdi etrafından dolaşmasıyla birlikte Baü Şeria’mn, Tel Aviv’den daha geniş bir ye
rel yönetim alanına sahip en büyük şehir yerleşimidir. Ma’ale Adumim aynca hede
fine de ulaşmış, yani Batı Şeria’nm kuzeyini güneyinden koparmış ve Kudüs’ü Batı
Şeria’mn geri kalanından izole etmiştir.
7 Konut ve İnşaat Bakanlığı, A City in the Desert: Ma’ale Adumim, 1983 (tamdm filmi).
8 Ebenezer Howaıd, Garden Cities o f To-Morrow, Londra: Faber, 1965 [ 1902]. İlk “Bahçe
Şehir” mimar Raymond Unwin tarafından Londra’nın kuzeyinde Letchworth’de ve
Hampstead Garden Suburb’de oluşturulmuştur.
9 Gilbert W erbert ve Silvina Sosonovsky, Bauhaus on the Carmel: The Corning o f Modem
Architecture to Hadar Hacarmel, Hayfa: The Technion Press, 1985 [İbranice]; Patrick
Geddes, Cities in Evolution: An Introduction to the Town Planning Movement and to the
Study o f Civics, Londra: Benn, 1968, s. 154.
10 Geddes, Cities in Evolution, s. 154.
İM O Y U K T O P R A K L A R : İS R A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
dairesel diyagram ının biçim ini bozan organik düzenlem eler bulabilm ek
için ilk uğraşı olan biyolojiyi kullandı. Geddes kentsel tasarım ı yeni bir
sosyal düzenin icat edilm esine olanak tanıyabilecek bir araç olarak gö
rüyordu. Bu da, W eizm an’ın b ir ulusun nasıl yem den canlandırılacağına
yönelik görüşünün yanı sıra, özünde İngiliz olan her şeye hayranlık duy
m asıyla uyumluydu. Tel Aviv için hazırladığı m eşhur kentsel planlarının
aksine Geddes, Hayfa için hiçbir çizim yapm adı, bunun yerine burayı sa
dece bir kez ziyaret ettikten sonra yazdı b ir rapor oluşturulm asına yardım
etti. G ilbert W erbert ve Silvina Sosonovsky, Karmel’deki m odem m im ari
nin tarihini konu alan ayrm tıh araştırm alarında bu projenin bazı prensip
lerini şöyle tarif ettiler. “Geddes için topoğrafiye saygı duym ak en fazla
önem taşıyan prensipti... norm al şebeke planı ile yapılan planlamaların
aşın basitliğinden hiç hoşlanm am ış [kendisinin ifadesiyle, ‘kağıt üzerine
cetvelle çizgiler çizm ek kolay b ir ofis işidir’ bunun yerine m asa başında,
kapalı alanlarda yapılan tasanm cılığm bırakılm asını ve ‘tasarım ın inşa
alanında’ yapılm asını istem iştir.”11 Şehir biçim iyle insan bedeni arasında
direkt b ir ilişki kurulm asını sağlayacank kentsel tasanm , planlam acı söz
konusu gelişm e alanım yaya olarak gezerken gerçekleştirildi. O zaman
lar altm ış beş yaşında olan Geddes, Hayfa’nm toprağına ayak basm asm -
dan sonraki beş günü Karm el D ağinın yukarıda kalan yam açlarım yü
rüyerek, kendisine yetişm ekte zorlanan Siyonist yoldaşlanna ve özellikle
onlarla birlikte yürürken defterine n ot düşen ve skeçler çizen, Geddes’in ,
sonradan m eşhur b ir m im ar olan damadı Kaptan Frank M ears’a kafasın
daki planlan sözlü olarak aktararak geçirdi. U zun yürüyüşçülerin pren
sibi ve aynı zamanda Geddes’in büyük ihtim alle İskoçya’daki dağlık ara
zilerde çıktığı yürüyüşler sırasında öğrenm iş olduğu bir alışkanlık olan,
topoğrafinin eğrilerim takip ederek sabit b ir irtifa çizgisi boyunca yü
rüm e, yollar ve altyapıların topoğrafik çizgilerin bitişiğine inşa edildiği
m odem planlam a prensipleri ile bir hayli uyumluydu. Geddes’in “yürü
yerek oluşturduğu” planda şehrin m ahalleleri, dağın doğal biçim im izle-
yerek aralarında kalan vadileri açık yeşil alanlar olarak bırakacak şekilde
tepelere konum landırıldı.1112
11 W erbert ve Sosonovsky, Bauhaus on the Carmel, s. 21.

12 A g.e., s. 3 2 -3 3 .1 9 2 0 yılında, Hayfa’nm gelişiminin kılavuz planı hâline gelecek ttHa-
ifa Garden Village” [Hayfa Bahçe Köyü] adh rapor Dünya Siyonist Örgütü ve İngiliz
hükümetine sunulmuştur. Daha sonra, 1922 yılında Geddes’in belirlediği ana hat
lar W ZO’nun ana planlamacısı m im ar Richard Kaufmann ile ünlü İngiliz planla
macı Abercrombie tarafından bir nazmı planı hâline getirilmiştir. Patrick Abercrom-
bie (1880-1957), Güney Kıyısı Kompleksi’nin -1 9 4 8 yılında bu alanda gerçekleşen
İngiltere Festivali ile aym dönemde ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Londra'nın
dışındaki “Yeni Şehirler” için inşasına başlanmış bir grup konutu içerm ektedir- inşa
[Resim 37: R m kareleri "Emanuel: A City that is a Hom e" ["Emanuel: Ev Niteliğinde Bir
Şehir"! 1 9 8 4 (Film İsrail Konut ve İnşaat Bakanlığı tarafından çekilmiştir). Planlamacı
•Thom as Leitersdorf]
Ma’ale Adumim için hazırladığı tasarımlarda Leitersdorf, benzer ilkeleri

takip ederek sık sık yerleşimin inşa alanını oluşturan çöldeki tepe zirvele
rini yürüyerek gezdi.13 Leitersdorf daha sonra kendi “planlama konsepti-
nin dağın morfolojik yapışım yansıtüğTm yazdı. Mahalleleri “morfolojiden
dolayı, açık ve el değmemiş bir hâlde bırakılm ış, arada kalan ve doğru
dan şehrin kalbine uzanan vadiler ile birlikte bütünleyici bir şekilde mer
keze bağlanan”14 tepe sıralarının üzerine yerleştirdi. Bir sonraki yerleşim
tasarımında ise -N ablus’un batısında yer alan aşın Ortodoks dinci şehir
Emanuel’i planlamak için özel olarak görevlendirilm işti- LeitersdorPun
kendine olan güveni kaydadeğer ölçüde artmıştı: “alana topoğraf gönder
m ek yerine geniş ölçekli [topoğrafik] haritalar aldık ve bunlan 1:1.000
ölçeğine denk gelecek şekilde genişlettik. Yol mühendisi olmadığımızdan,
dağlara hiç dokunmadan basit bir şekilde yollan doğal m orfolojinin üze
rine yerleştirmeye karar verdik. Bu iş haritadan bir topoğrafik hattı kul
lanarak bunun üzerine bir yol kurm ak kadar basit bir işlemden ibaretti;
bu projede inşa işlem leri bu şekilde gerçekleştirilm işti”.15
Ekim Stratejileri
Toprağa erişim in düzenlenmesi, Begin hüküm etinin yerleşim proje
sini devlet kontrolü altında resmîleştirmeye yönelik girişiminin bir diğer
bileşeniydi. 1979 yılında artık, “güvenlikle alakalı nedenler”le yerleşim
edilmesini tavsiye eden 1943 yılı “Londra P1am”m hazırlayan kişi olarak ün kazanmıştır.
13 Konut ve İnşaat Bakanlığı, Ma’a le Adumim.
14 Thomas Leitersdorf, “Development Plan for Neighboriıoods A (02), B (04), E (03),
Ma’ale Adumim”, Amiram Harlap’ın editörlüğünü yaptığı Israel Builds adlı eserde,
Kudüs: Konut ve İnşaat Bakanlığı, 1988, s. 164.
15
Tamir-Tawil, uTo Start...”, s. 158.
kurmak için topraklara girm enin kabul edilemeyeceği kararının alındığı

Elon Moreh davasının hem en ardından hüküm et, toprağa erişim hakkı
elde etm esini sağlayan ve ileride Yüksek Adalet Mahkemesi’ne sunula
cak dilekçelerden etkilenm eyecek yeni bir yöntem i uygulamaya başladı.
Hükümet tem silcileri, İsrail’in hak iddia edebileceği kamu arazilerim
keşfetm ek amacıyla geniş ölçekli bir haritalama ve arazi kaydı projesine
koyuldular. Filistinlilerin m üstakil olduğunu kanıtlayamadığı her toprak
parçası ve Filistinlilerin bu incelem enin yapıldığı tarihte gerçekten kulla
nılmakta olduğunu kanıtlayamadığı her m üstakil arazi, yani Filistin’a ait
kamu arazileri, “devlet arazisi” ilan edildi ve bu topraklara devlet tarafın
dan el kondu. Bu “devlet arazileri”, daha sonra yerleşim kurma amacıyla
çeşitli İsrailli ve Yahudi kuruluşlara kiralanabilecekti. Böylece yasal reka
betin gerçekleştiği saha, on dokuzuncu yüzyılın sonu ve yirm inci yüz
yılın başındaki uluslararası savaşta işgal durumu yasalarından16 Osmanlı
İm paratorluğunun tanm arazisi yasalarına taşındı. Ö nceki yasal savaşlar
farklı “güvenlik” kavrayışlarım temel alan savunmalar içerirken ve avukat
larla yargıçların askerî savunma yapılan ve güvenlik konulannda ayrıntılı
bilgi sahibi uzmanlar hâline gelmesi gerekirken, şimdi tanm alanında bi
rer uzman (gerçek anlamda) hâline gelm ek zorunda olup, avukatlar de
ğişik ürün yetiştirme teknikleri ve mahsul türleri hakkında detaylı bilgi
edinmek zorunda kalmıştı.
İsrail hüküm etinin birincil yasal kaynağı, 1858 tarihli Osmanlı Arazi
Yasası’ydı. Bu yasa, Filistin’in de 1917 yılına kadar bir parçası olduğu Os
manlI İm paratorluğunun her bölgesini kapsayan bir tanm sal reformun
ardından gelmişti. 1858 yasası, Batı Şeria’da birbirini takip eden İngiliz
ve Ürdün egemenliği dönemlerinde yerel geleneğin bir yansıması olarak
varolmaya devam etti ve yeni bir vergi sistem i aracılığıyla geleneksel ta
nm sal ekonom ileri düzenlemek için tasarlandı. Bu yasada bir arazi par
çası, eğer en az on yıl boyunca devamlı olarak ekilip biçilm iş ise “m ülk”
arazi (özel m ülk) kabul ediliyordu. Bir toprak sahibi, araziyi art arda üç
yıl işlemediğinde ise bu arazinin statüsü “m irî” olacak şekilde değiştirili
yor ve bu noktadan sonra arazinin sahibi iktidar oluyordu.17 Bu önlem ,
topraklann ekilip biçilm esini sağlayacak ve böylece vergi gelirini arttıra
cak, harekete geçirici bir etken yaratmak amacıyla alınmıştı. Diğer yandan
çiftçiler, ekilerek kullanılması m üm kün olmayan araziler için vergi öde
m ek istememiş ve bu nedenle ekilm em iş alanların -b u alanlar tarlaları
nın içinde yer alan küçük taşlı toprak parçalan olsa b ile - mülkiyetinden
16 Bkz. bu yasal argümanların Bölüm 3’teki incelem esi, s. 95-97.

17 Yehezkel Lein ve Eyal Weizman, Land Grab: IsraeVs Settlement Poliçy in the West Bank,
Kudüs: BTselem , Mayıs 2002. www.btselem.org adresinde yayımlanmıştır.
vazgeçmişlerdi. Dolayısıyla ekilmemiş “devlet arazisi” -B a tı Şeria’nm gü

ney ve doğu kısımlarında, özellikle Ürdün Vadisi ve Ölü Deniz boyunca
olduğu g ib i- geniş çöl alanlarım ve çiftçilere ait tarlaları çeşitli yerlerde
yanda kesen ve delen taşlı toprak parçalanılın oluşturduğu küçük adalan
içerecek şekilde, büyük ölçüde fark gösteren ölçeklerde var oldu. Ekilmiş
ve ekilm eden bırakılm ış araziler arasındaki sınır, genelde net bir topoğra-
fik mantığı takip ediyordu. Batı Şeria’daki dağ sırası, belli aralıklarla ken
dini tekrarlayan bir dizi kırışıklık ve kıvnm sayesinde oluklu bir biçim
almıştır. Tanm sal faaliyete elverişli olan alüvyonlu topraklar aşınarak zir
velerden yamaçlara ve vadilere kaymıştır. Bu nedenle bu zirveler kayalı
ve rüzgâra açık iken, yamaçlar ve vadiler verimlidirler ve meyve ağaçla-
n nın ekim ine, düzenli olarak ekilip biçilm eye elverişlidirler.
İsrail devletinin, yerleşim inşasına uygun bölgelerde el koyduğu “m irî”
topraklar, böylelikle Batı Şerta’nın en avantajlı konum lanydı.18 19901ı yıl-
lann başlanna gelindiğinde, toplamda Batı Şeria’nm yüzey alanının, çöl
sahalarının yanı sıra izole edilmiş küçük toprak parçalan ve komşu ol
mayan arazilerin bir araya gelerek meydana getirdiği, birçok çeşit kuma
şın birbirine dikilmesiyle oluşturulmuş bir yorganı andıran bir yüzeyden
oluşan yüzde 3 8 ’den büyük bir kısm ı İsrail’in mülkü olarak kayda geçiril
m işti.19 Bu noktada, Batı Şeria’m n yüzeyinin deniz seviyesinin birkaç yüz
metre üzerinden yatay bir referans çizgisi boyunca kesildiği hayal edilirse,
bu çizginin üstünde kalan topraklann neredeyse tümünün İsrail devleti
tarafından el konm uş yerleşim ci bölgeleri olduğu, altında kalan vadile
rin ise “işgal edilmiş bölgeler” olarak kaldığı görülecektir. Topoğrafik kıv
rımlar, zirveler, yamaçlar, sulama havzaları, vadiler, yarıklar, çatlaklar ve
akarsular artık yalnızca saf topoğrafik özellikler olarak görülmüyor, bu
nun yerine bir dizi yasal manipülasyona işaret eden öğeler olarak anla
şılıyordu. Dolayısıyla Batı Şeria’nm bugünkü karm aşık sınır çizgilerinin
çoğu on dokuzuncu yüzyıl arazi yasası prensiplerinin dağ topografyasının
özel doğasına uygulanması ile oluşturuldu. Enlem , sadece arazinin eğimli
yüzeyi üzerinde bir konum olm aktan fazlası hâline geldi. Dağlık bölge
lerin kolonize edilmesi, birbirine paralel olan, üst üste gelen ve kendine
gönderme yapan, şaşırtıcı ve dehşete düşürücü bir yakınlıkta bir arada
tutulan iki etno-ulusal coğrafya arasındaki dikey aynm ı ortaya çıkardı.
18 Filistinlilere ait ekilip biçilm eyen arazilerin İsrail devletine ait olduğunun bildiril
mesi, İsrail ordusunun bir “düşman devleti”ne ait mülklere el koyma ve kendi ka
rarlarına bağlı olarak idare etme yetkisi veren 1967 tarihli “Hükümete Ait Mülklerle
İlgili Em ir” temel alınarak yapılmıştı. “Order Regarding Government Property (Judea
and Samaria) (No. 59 ), 5727-1967”, Planning, Building and Land Laws, s. 520-523.
19
Lein ve Weizman, Land Grab.
Bazen toprak ekim i düzeninde görülen aykırılıklar, meyve ağaçlarının

ekili olduğu küçük özel arazilerin, ekilm em iş “devlet arizisi” alanlarının
içinde kalmasına neden oluyordu. Bu da, Filistinlilere ait bazı özel arazi
lerin bir Yahudi yerleşim indeki evlerin arasında kalabildiği bir durumu
beraberinde getirdi. Bu gibi hâllerde, bazen söz konusu yerleşim konseyi
Filistinli çiftçilerin kendi meyve bahçelerini ekip biçm esine izin verdi
ğinde uzlaşmaya varılıyordu. Ancak 2 0 0 0 yılında ikinci İntifada’nın baş
lamasının ardından, Filistinli çiftçilerin yerleşimlere girmesi yasaklandı.
Böylece, üç yıl boyunca ekilm edikleri için bu meyve bahçeleri 1858 Os
manlI Arazi Yasası’na göre “devlet arazisi” hâline geldi ve buna uygun
olarak bu arazilerin sahibi artık yerleşim konseyi oldu.
Likud hüküm eti, sonradan Filistinlilerin topraklarına el koym ak için
kullanılan bu yeni yasal tekniği İşçi Partisi’nin saldırgan güvenlik m an
tığı ile karşılaştırdığı “özel m ülk”ün liberal değerlerine bağlılığının bir ka
nıtı olarak sunmayı başarabildi. Aslına bakılırsa, Likud’un iktidarda ol
duğu yıllarda Filistinlilere ait geniş arazi parçalan hâlâ gizli bir şekilde
yerleşim kurm ak amacıyla kapılmaya devam ediyordu ve bu, resmî bir
el koyma emri ve mahkemede hesap verm ek zorunda kalmadan yapılı
yordu. İsrail’in “ekilm em iş” olduklannı gerekçe göstererek çok kolay şe
kilde mülkiyet talep ettiği kamu arazileri, çok sık olarak Filistinliler tara
fından hayvan otlatmak gibi diğer yasal biçim lerde kullanılıyordu. Daha
temel bir boyutta, tüm vatandaşlar hayvan otlatma arazilerine ve açık
alanlara girebilme hakkına sahiptir. Bunun ışığında Likud’un bu arazi
lerin ekilip biçilm ek için kullanılamayacağına ve bu nedenle bu alanla-
n n İsrailli yerleşim ciler tarafından ele geçirilm esini “topraktan kovma”
olarak görmenin zor olduğuna yönelik iddiası, bir ulusa ait herhangi bir
kamu arazisinin başka bir ulus tarafından yerleşim kurma amacıyla talep
edilip kullanılabileceğini öne sürmeye karşılık gelir. Aslında, işgal süreci
boyunca meydana gelen diğer olaylarda olduğu gibi burada da yasa ih
lalleri engellememiş, yalnızca bu ihlallere düzen getirmeye ve m eşruluk
örtüsü vermeye yarayan taktiksel bir araç hâline gelmiştir.
1979 yılının Aralık ayında hüküm et, aktif olarak ekilip biçilm eyen
tüm alanları saptamak için Batı Şeria boyunca topografya ve arazi kulla
nım ı haritaları oluşturmaya yönelik sistem atik ve geniş ölçekli bir proje
başlattı. Batı Şeria’m n haritalandınlm ası büyük ölçüde hava araçlarıyla
yapıldı.20 Havasal fotom etrinin avantajı, hızlı bir şekilde veri toplayabil
mesinde yatar. Bu yöntem , kartografların düşman kuvvetler ile karşılaş
manın olası olduğu arazilerde dolaşma ve göze çarpan doğal yapılan ya da
bitkileri referans noktası olarak kullanarak yavaş bir üçgenleme sürecine
20
Batı Şeria ve İsrail’in havadan haritalandınlma süreciyle ilgili daha fazla bilgi için bkz.
Moşe Saban, “Aerial Photography and Photom etrics”, Harlap, Israel Builds, s. 53.
YERLEŞİM LER: G Ö RSEL ŞEH İRCİLİK 169
girişme derdinden kurtarır. Birkaç bin kilom etre karelik bir alanın fo-
toğraflanması yalnızca dört saat sürer. Havadan çekilen ve nefes kesen
bir nedikte çeşitli ölçeklerde çoğaltılabilen fotoğraflarla yapılan fotomet-
rik arazi ölçüm ü, bir bölgeyi incelem enin en hızlı ve pratik yolu olarak
şimdi geleneksel arazi ölçümü yöntemiyle yapılan haritaların yerini al
mıştır. 1967 yılından bu yana her iki yılda bir havadan kapsandı arazi
ölçüm leri yapılmaktadır.
Haritalandırma projesi, Devlet Savcdığı Bürosu’na bağlı hukuk daire
sinin müdürü, aşın Ortodoks Plia Albek tarafından yönetilmişti. Albek,
İsrail’in yerleşim halkbilim ine, Batı Şeria’daki dağlan helikopter ile Hırla
yarak, tartışma konusu olan alanlardan ciplerle geçerek, toprak mülkiye
tini zeytin ağaçlarının gövdelerini kesip gövdedeki halkalan sayıp (her bir
yıl ağaç gövdesindeki halkalardan birine karşılık geldiğinden bir meyve
bahçesinin yaşını bu şekilde saptayabilmiştir) belirleyerek ve kendi poli
tikasına olası itirazlan ve planlanm n karşısına çıkabilecek olası engelleri
kayda geçirm ek için Filistin köylerinin otorite sahibi üyeleriyle birlikte
el konm ası planlanan arazilerde yürüyerek giriş yapmıştır. Albek tarafın
dan yapılan incelem elerin hedefi, en az art arda üç yıldır işlenmemiş bir
şekilde duran ve böylece um irî” araziye dönüşen özel “m ülk” arazilerini
ve on yıldan az bir süredir işlenen ve bundan dolayı henüz çiftçinin özel
mülkü hâline gelmemiş olan “m ülk” arazilerini belirlemekti.
[Resim 38: "Devlet arazisi" parçalan, Binyamin Bölgesel Konseyi Hebron (8 Halil) yöresi]
Bu arazi kapma sistem i genel bir pratik hâline gelmeden önce, İsrail
askerî hüküm eti Filistinlilerin tarımsal üretim inin geliştirilm esi ve arttı
rılmasına odaklanmıştı. İşgalin ilk on yılı boyunca İsrail’de devlete bağlı
organizasyonlar, Batı Şeria’daki tüm köylerin yaklaşık yansında 3 0 .0 0 0
çiftliği kapsayan bir incelem e gerçekleştirerek, tanm alanlannın kulla
nım ım ve bu alanlann verim ini gözden geçirdi. Bu incelem enin ardın
dan Filistinli çiftçilere bu organizasyonlar tarafından tanm sal ekipman
ve makine satın alm alan için gelişim kredileri sunuldu, yapay gübre ve
böcek ilaçlan sağlandı, ekilebilen tohum çeşitlerinin kalitesi arttınldı ve
aşağı yukan 2 0 .0 0 0 Filistinli çiftçinin m odem ekipm an ve teknolojiyi
kullanm ak için eğitilmesini içeren yaklaşık 4 0 0 örnek plan hazırlandı.21
İsrailli politik kuram cı ve aktivist Neve Gordon’a göre bu politika, ilk
olarak Moşe Dayan’ın önderliğinde Savunma Bakanlığı tarafından tasar
lanmış olan, işgal altındaki bölgeleri yoksulluğu azaltarak ve genel ya
şam kalitesini yükselterek Filistinlilerin İsrail’e olan bağlılığını arttırma
yoluyla şiddetten arındırma arayışında olan bir idare m antığının parça
sıydı. Dayan, aydınlanmış bir hükümdar olarak anılm ak istiyordu. Hü
küm et toplantılarında yaptığı konuşmalardan birinde İsrail’in aydınlan
mış kolonyalizm m odelini takip etm esi gerektiğini ifade etmişti. Onun
ifadesiyle, Batı Afrika’daki Togo Cumhuriyeti’nde “insanlar bugün bile
Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki Alman kolonisi dönemine ait iyi anı
lara sahiptir... Almanlar arkalarında ‘meyve ağaçlan ve kültür’ bıraktılar.
İsrail... hayırsever kolonyalizmin izinden gitmelidir.”22 Dayan’ın politika
sının etkisi, işgalin ilk beş yılında tanm sal verim liliğin her yıl yüzde 16
oranında artmasıydı; yine aynı politika Filistinlilerin önceden işlenm e
miş hâlde duran arazileri ekip biçm esine olanak tanıdı.23 1976 yılında
21 İsrail’in Gazze Şeridi’ndeki Filistinlilerin dikm esine yardım ettiği ağaçların sayısı
yalnızca 1968 yılında 618.000’i bulmuştur. Bu sayı, İsrail tarafından ikinci İntifada’nın
ilk üç yılında imha edilen 226.000’den fazla ağaç ve Gazze’deki tanmsal arazilerin
yüzde 10’undan fazlasıyla karşılaştırma yapılarak görülmelidir. Bkz. Neve Gordon,
IsraeVs Occupation: Sovereignty, Discipline and Control, Berkeley, CA: Califomia Uni-
versity Press, 2008 (G iriş). Gordon’m Manthly Statistics o f the Administered Territori-
es’deki kendi verileri, 1, (8) Merkezî İstatistik Bürosu, Ağustos 1971, sayfalar xiv-xvi.
22 Gorenbeıg’in Accidental Empire adlı eserinden almtılanmıştır, s. 1 7 4 .1 8 8 4 yılında Togo
bir Alman kolonisi hâline gelmiştir. Almanlar bu ülkenin ana ithalat ürünlerinin (ka
kao, kahve ve pamuk) yetiştirilme yöntemlerini geliştirme amacıyla bilim sel deney
ler yapmış ve burarım altyapısını Afrika’daki en yüksek düzeye taşımışlardır. Dayan
aynı zamanda İsrail’in Filistinlilerin hastaneleri, yollan, su işleri ve elektrik hatlarına
yatırım yapmasını sağlama arayışında olmuştur. O, Filistinlilerin bunlara m innettar
kalacağına ve Araplar ile Yahudilerin yalnızca İsrail’in askeri idaresi altında bir arada
yaşayabileceğinin farkına varacaklarına inanmışür.
23 Gordon, IsraeVs Occupation (G iriş). Bu, hızlı ekonom ik gelişim ile el ele gitmiştir:
1968 ile 1973 yıllan arasında Filistin’e Ait İşgal Edilmiş Topraklar’ın gayri safi m illî
hasılası neredeyse yüzde 20 oranında artış göstermiştir.
Dayan’ın eylem planının çapı küçültüldü. 1979 yılında hükümet, Filis

tinlilerin tarımsal ekonom isindeki büyümenin ekilmemiş arazileri İsrail
topraklarına katmaya yönelik asıl hedefine hizm et etm ek yerine engel ol
duğunu fark ettiğinde, toprak işlemeyi aktif olarak teşvik eden bu planı
tamamen durdurdu. Bundan sonra, İsrail’in Filistinli çiftçilerin su kota
larım giderek azaltması, Batı Şeria’m n tanm sektörünün kapsamım zorla
daraltarak daha fazla Filistinli çiftçiyi İsrail’de günlük işçi olarak iş ara
mak zorunda bıraktı.24 1985 yılma gelindiğinde, Batı Şeria’daki ekili ara
zilerin m iktarı yüzde 4 0 oramnda azalm ışa. Filistinlilerin toprağı işleme
gücünün azalması da hüküm etin daha fazla araziye el koymasına olanak
tamdı.25 Bütün bunlar yeterli değilmiş gibi, hüküm et bir de yerleşimlerin
genişlemek için ihtiyaç duyduğu özel alanları işgal etti. Bu amaçla başka
bir arazi kategorisi oluşturuldu. “Ölçüm arazisi”, sahibinin kim olduğu
tartışma konusu olan arazileri içeriyor ve genelde bir Filistinlinin toprak
m ülkiyetinin devlet tarafından sorgulandığı durumlarda kullanılıyordu.
İsrail’de yasal sistem, bu tür arazilerin devlet ya da sahiplik talep eden
Filistinli tarafından yasal olarak geliştirilm esini engeller. Ancak gerçekte
yerleşimler, bu tür arazilere de birçok kez inşa edilmiştir.26
Arazi kullanımıyla arazi sahipliği arasmda oluşturulan bu doğrudan
ilişki, İşgal Edilmiş Topraklar üzerinde arazilerin yaygın olarak ve stra
tejik amaçlarla ekilip biçilm esini beraberinde getirdi. İsrail’in toprağa el
koyma manüğmı kavrayan Filistinliler ise, topraklarını tanm arazisi ola
rak daha fazla kullanmaya başlayıp yakın gelecekte el konma tehdidi al
anda olacağını düşündükleri alanlara engelleyici bir sa a teji olarak ekim
yapülar; bu am açla yapılan ekim ler genellikle Filistinli ve uluslararası
dayanışma organizasyonlarının maddi desteği ile gerçekleştirildi.27 Diğer
yandan, Yahudi nüfusun iyiliği için İsrail devletine ait arazilerin geliş
tirilm esine adanmış bir organizasyon olan Yahudi Ulusal Fonu (Je ^ s h
National Fund, JN F ), “devlet arazisi” olduğu ilan edilen ve büyük bir
kısm ı Kudüs’ü ve şehrin etrafındaki banliyöleri de kapsayan büyük alanın
24 Shlomo Swirski, The Price o f Occupation, Tel Aviv: Mapa Publishers, 2005, s. 28 [İb-
ranice]. Sonucu şu istatistiklerle özetlemek mümkündür: İsrailli çiftçiler devletin sı
nırlan dâhilindeki tanma elverişli toprakların yüzde 95’ini sulamayı başanrken, F i
listinli çiftçiler ekime elverişli topraklarının yalnızca yüzde 25’ini sulayabilmiştir.
25 Ekili araziler 1965 yılında yaklaşık 2.435 km2 iken, 1985 yılına gelindiğinde 1.735
km2’ye kadar düşmüştür. Bu veriler Neve Gordon tarafından yazılan IsraeVs Occupa
tion (G iriş) adlı eserden alınmışür.
26 Dror Etkes ve Hagit Ofran, Breaking the Law in the West Bank: Israeli Settlement Bu-
ilding on Private Palestinian Property, Peace Now, Kasım 2006. http://www.peacenow.
org.il/site/en/peace.asp? pi=61 &fld= 191 & docid=2024; httpyAvww.peacenow.oig.il/
data/SIP_STORAGE/fıles /9/2569.pdf.
27 Saul Ephraim Cohen, The Politics o f Planting, Chicago: Chicago University Press,
1993.
etrafında bulunan, kendilerinin “yeşil kuşak” olarak adlandırdığı bölgeye

çam orm anları ekti. Bu ekim planlan, Filistinlilerin topraklara ekim yap
masını önlem ek ve yeni yerleşimler kurulurken ya da varolan yerleşimler
genişledikken gerekli olacak arazi rezervlerini korum ak amacıyla uygu
landı. Çam ağaçlan hızlı bir şekilde büyüdüklerinden ve toprağa, ağaçlar
arasındaki küçük bitkilerin ve çalılıkların büyümesini engelleyen asidik
çam iğnesi tortulan bıraktıklarından dolayı özellikle seçilmişti. Bu şekilde
ortaya çıkacak “çam çö lle rin in , Filistinli çobanların sürülerini besleyen
odaklan ortadan kaldırarak bu topraklan onlar için kullanılmaz hâle ge
tirmesi planlanmıştı. Batı Şeria’da İsrail tarafından geniş ölçekli ağaçlan
dırma çalışm alannın yapıldığı birçok yerde, Filistinliler tarafından küçük
çaplı ekim ler yapıldığı görülmüştür; çam ve zeytin ağaçlarım birbirinden
ayıran hatlar, Batı Şeria’m n söm üıgeleştirilm esinden kaynaklanan çok sa
yıdaki sınırdan yalnızca birkaçıdır.28
Yasalar, düzenlemeler ve askerî emirlerden oluşan karm aşık bir doku,
bu noktadan sonra İsrail'in Filistinlilerin topraklarına el koyma sürecini,
bu toprakların İsrail topraklarına katılm asını içeren d efa c to bir projeye
dönüştürm ek için bir bütün oluşturacak şekilde b ir araya geldi. Batı
Şeria’nın çeşitli bölgelerinde yer alan birbirinden ayn tüm “devlet arazisi”
parçalan -birbirin e uzak binlerce “ada”nın bir araya gelmesiyle oluşmuş
bir ada gru bu - İsrail'in yasalarına son derece bağlı hâle getirildi. Bu böl
gelerde asıl egemen güç olan ordu, basit bir şekilde İsrail'deki kanun k i
taplarına ordunun am blem ini damgalayarak İsrail'in yasalarım em irlere
dönüştürdü.29 El konan dağlık araziler böylece etkili bir sınırötesi statüsü
elde etti.30 Bu, Batı Şeria’yı Yahudiler ve Araplar için farklı yasaların ayn
28 JN F yeni çam ağaçlan dikerken, ordu utabiat çıplaklaştırma” olarak adlandırdığı ope
rasyonların bir parçası olarak, güvenlik bahanesiyle (iddia ettiğine göre ağaçlar ve
meyve bahçelerinin Filistinli keskin nişancılar tarafından siper olarak kullanılmasını
engellemek amacıyla) yerleşimlerin ve yerleşimlerin yakınından geçen yolların etra
fındaki zeytin ağaçlarım kökünden sökmektedir.
29 Yahudi yerel otoritelerin İsrail’in yasalarına bağlı bölgesel anklav statüsünü kazan
masını onaylayan iki kritik askerî em ir 1979 yılında verilmiştir: Bölgesel Konseyle
rin İdaresine İlişkin Em ir (No. 783) ve Yerel Otoritelerin İdaresine İlişkin Em ir (No.
8 9 2 ). Birkaç istisna dışında bu emirler seçimler, konseylerin yapısı, bütçeler, plan
lama ve inşaat, eğitim ve yerel meseleler için mahkemeler gibi konularda İsrail’in ye
rel otoritelere ilişkin yasalarım kopyalamaktadır.
30 Aslma bakılırsa biri kişisel, biri de bölgesel olmak üzere, İsrail’de sivil yasalara bağlı
iki tür anklav oluşturulmuştur. Bölgesel anklavlar dağ zirvelerinde bulunan binlerce
“devlet arazisi” adaşım İsrail’in yasalarına tamamen bağlı hâle getirirken, kişisel ank
lavlar etkili bir şekilde İşgal Edilm iş Topraklarda yaşayan her İsrail vatandaşının
İsrail’in sivil yasalarına bağlı olduğunu ifade etmiştir. Bu da, bir Filistin kasabasında
herhangi bir suça kanşan yerleşimcilerin İsrail’in yasalarına bağlı olacağı, aynı du
rumdaki bir Filistinlinin ise askerî idarenin d ine bırakılacağı anlamına geliyordu. Yer
leşim cinin bedeni, bu güne kadar yasal olarak devletin sınırötesi bir som ut örneği
bir şekilde geçerli olduğu iki alana böldü. D evletin yasaları dağ zirvele
rinde geçerli olurken, ordu tarafından belirlenm iş kurallar hâlâ bu dağ
ların altında ve arasındaki ekili vadilerde etkisini korum aya devam edi
yordu.31 Yerleşim cilerin hayatları, aslen, İsrail’deki İsrail vatandaşlarının
hayatlarına benzem ekteydi.
ik in ci Begin hüküm etinde Savunma Bakam olarak görev yapan Ariel
Şaron 1981’de, İsrail’i Lübnan’da savaşa sürüklem esinden bir yıl önce,
Batı Şeria ve Gazze’deki Filistin nüfusunun idaresiyle m eşgul olm ası için
tasarlanm ış, orduya bağh bir yan kurutuş olan Sivil Yönetim’i kurdu. Si
vil Yönetim ’in yöresel bölgesel kom utadan ayrılm ası, ordunun bu dö
nem de İşgal Edilm iş Topraklarda oynadığı iki rol -İsra illi sivillerin ko
runm ası (Filistinlilerin baskı altında tutulm ası yoluyla) ve Filistin li nüfus
üzerinde egem enlik—arasında açık ve net bir ayrım ın yapılm asını sağladı.
Bu ikin ci rolü üsdenm esinfn ardından Sivil Yönetim , İsrail’in işgali kalıcı
bir hâle getirm edeki kararlılığını ve işgal sürecim norm alleştirm eye de
vam etm eye yönelik arzusunu vurguladı.32
Sivil Yönetim altında, İşgal Edilm iş Topraklar için hazırlanan gelişim
planlan benzer şekilde birbirini tamamlayan iki paralel doğruyu izleye
rek uygulandı: bu doğrulardan birincisinin hedefi Yahudi yerleşim lerinin
inşa edilm esini desteklem ek, İkincisinin hedefiyse Filistin köyleri ve ka
sabalarının genişlem esini kısıtlam aya çalışm aktı. Sivil Yönetim , b ir yan
dan bölgesel Yahudi konseylerine “özel planlam a kom itesi” statüsü verdi
ve bunların ayrıntılı ön planlar hazırlam a, sunm a ve içinde bulundukları
bölgenin yerel yönetim sınırlan dâhilindeki yerleşim lere inşa izni çıkarm a
gibi yetkilere sahip olm asını sağlayarak,33 planlam a ve gelişim süreçle
rin i etkili b ir şekilde hızlandırdı. Bu arada Filistinlilerin yaşadığı alan
larda, topraklarını planlam a ve geliştirm e girişim inde bulunan Filistin
lilerin önüne akla gelebilecek her türlü engel kondu. Sivil Yönetim , Ban
Şeria ve Gazze’deki planlam a sistem ini düzenlerken 1 9 4 0 lı yıllarda İngi
liz Mandası’na bağh planlama görevlileri tarafından genel nüfusun şim diki
olarak anlaşılmıştır. Dolayısıyla, bu bedenin ihlal edilmesi bölgesel bir ihlale yalan
dır. Bkz. Lein ve Weizman, Land Grab.
31 A.g.e.
32 Ag.e. Sivil Yönetim genel merkezi, 1978 yılında Yüksek Adalet Mahkemesi tarafından
“stratejik” yerleşim olarak yasallaştırılan Bet-El yerleşiminin yakınında yer alıyordu.
33 Yeni bir yerleşimin ya da varolan bir yerleşimde inşa edilecek bir binanın planı ön
onay aldıktan sonra, bilgilendirme Arapça ve İbranice dillerinde yaym yapan yerel
gazeteler aracılığıyla yapılmakta ve itiraz tarihi kararlaştırılmaktadır. Ne var ki Filis
tinli sakinlerin yerleşimler için hazırlanan ön planlara itiraz etme becerisi, çizimleri
incelem ek için yerleşimlerin içinde bulunan planlama ofislerine erişmeye çalışırken
karşılaştıkları fiziksel zorluklar nedeniyle ciddi ölçüde zarar görmektedir. Filistinli
lerin karşılaştığı bir diğer zorluk ek ibranice dilinde yapılan bir oturuma katılmaktır.
Bu nedenlerden dolayı birçok ön plan hiçbir itiraz olmadan onaylanmaktadır.
174 OYUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
boyutunun yalnızca küçük bir parçasına karşılık gelen Filistinli nüfusu

için hazırlanmış olan bölgesel planlan nadiren güncelledi. Bu durum mo-
demize edilmeye ve genişletilmeye elverişli alanlann sayısını ciddi olarak
kısıdadı.34 Sivil Yönetim’in planlama ofisinde görev yapan planlamacılar,
birçok durumda Filistinlilerin evlerinin kapladığı alanın keçeli kalem le
rinin izin verdiği kadar yakınına temsili “mavi hatlar” çizm ek için hava
dan çekilm iş fotoğraflardan yararlandılar. Bu hatlann belirlediği alanın
dışında yapı inşa etm ek yasaklanmıştı. Bu alamn dışına sonradan “yasa
dışı” olarak inşa edilen konutlar ya da diğer yapılar er ya da geç yıkıldı.
[Resim 39: Efrat yerleşimi - yerleşimin etrafında ve içinde yer alan, Filistinlilere ait
tarlalara ve soldaki çam ağaa dikili küçük alanlara dikkat ediniz. Milutin Labudovic
tarafından Peace Now organizasyonu için çekilmiş bir fotoğraf, 2 0 0 2 ]
34 Zorunlu ön planlar, işgalin gerçekleştiği dönem de zaten kentsel planlam a için tam a
m en akıl dışı bir tem eldi ve bu durum bugün daha da kötüleşm iştir. Dahası, o dö
nem de Filistin’de çalışan İngiliz planlam acılar yalnızca dört toprak kullanım ı kate
gorisi -tan m , gelişim , doğa rezervleri ve kıyı rezervleri- kabul etm iş, bazıları m odem
ekonom iler için olm azsa olm az olan endüstriyel bölgeler, turizm bölgeleri gibi diğer
tüm kullanım ları görm ezden gelmiştir. Jerusalem District Outline Regional Planning
Scheme RJ/5, 1 9 4 2 yılında onaylanm ıştır ve Sam ana Regional Planning Scheme S15,
1 9 4 5 yılında sunulm uş ancak hiçbir zam an nihai onay alam am ıştır. Bu konuda daha
fazla ayrıntı için bkz. Bim kom tarafından hazırlanm ış bir planlam a değerlendirm esi,
“Villages in Area C W ithout O utline Plans” [İbranice], Planlam a Değerlendirm esi,
Haziran 2 0 0 1 (yayım lanm am ıştır). Bkz. Lein ve W eizm an, Land Grab.
Banliyö Söm ürgeciliği
İsrail’in yerleşim politikasının, 1979 yılından önce strateji ve güven

lik değerlendirmeleri temel alınarak savunulmuş olmasına rağmen, yer-
\
leşim süreci aynı zamanda dini-ideolojik (Eski Ahit’te adı geçen alanlara
yakın olan yüksek zirvelere yerleşim kurma arayışı), politik (Filistin’in
en fazla önem taşıyan kent ve kasabalarının etrafındaki alanlara yerleşim
inşa ederek bölgesel taviz ihtim alini önceden engellemeye çalışma) ve
ekonom ik (m etropolitan m erkezlerin yakınına banliyö ve kentsel uzantı
inşa etm ek için ucuz arazi arama) unsurlar gibi diğer harekete geçirici
etkenler sayesinde m om entum kazandı. Bu yaklaşım ların her biri Batı
Şeria’nın dağlarını farklı bir tür kaynak olarak görmüş, buradaki arazi
lerin yüzey eğrilerinde kendi gereksinim lerini karşılayabilecek farklı ko
numlara rastlamıştılar. İsrail’in Batı Şeria’daki yerleşimlere yönelik po
litikası, yıllar geçtikçe önem li konumlardaki yöneticilerin farklı politik
görüşlerini, bu alanda aktif olan türlü çıkar gruplarının göreceli ağırlı
ğını ve uluslararası arenadaki gelişm eleri yansıtarak çeşidi değişimlere
uğradı. Birbirinden farklılaşan bu yaklaşımların, yerleşimlerin inşası için
ayrılmış kaynaklar kapsamında ve bu yerleşim lerin inşa edilmesine ka
rar verilen bölgelerde kendim göstermesine rağmen, bugüne kadar tüm
İsrail hüküm ederi, İşçi Partisi, Likud ya da Birlik hüküm ederi, yerleşim
projesinin kuvvedenmesine, gelişm esine ve genişlem esine aktif bir şe
kilde katkıda bulundu.
İsrail orta sınıfının şehir merkezlerinden banliyölere kaçmasını tetikle-
yen m erkezkaç kuvveden, 1980’li yılların başlarında m omentum kazan
maya başladı. Bu kuvveder, Amerika ve Güney Afrika’daki kapalı sitelerle
son derece benzerlik gösteren, etnik ve dinî olarak hom ojen topluluk-
lann içine girerek yalıtılmayı ve m etropoliten m erkezlerin dışına doğru
dallanmalan içeren küresel bir fenom enin aynasıydı. Batı Şeria’daki dağ
sıralarına yerleşen ulusal-dindar Guş Emunim dışında, yerleşimcilerin bü
yük bir çoğunluğu Tel Aviv ve Kudüs’ün yakmlannda yer alan, 1967 Yeşil
Hattı’nın yalnızca birkaç kilom etre ötesinde kalan banliyö yerleşimlerine
taşındı. Bu yerleşimciler, kendilerine yüksek yaşam standartlan, çok uy
gun bir fiyata daha iyi bir yaşam kalitesi vaat edildiğinden buralara yer
leşme düşüncesini çekici buldular.
Banliyö yerleşim lerinin sakinleri yaşadıklan bölgenin dışında iş ara
m ak zorunda olduklanndan, kendilerini Tel Aviv ve Kudüs civarındaki
m etropoliten alanlardaki iş m erkezlerine taşıyacak bir yol sistemine bel
bağlarlar. Bu yerleşimlerin nüfusu genelde seküler, orta sınıf İsraillilerden
oluşmakta, ancak hüküm et tarafından bu bölgeye taşınmaya teşvik edilen
176 O Y U K T O P R A K LA R : İS R A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
diğer iki grubu da içerm ektedir: eski Sovyet cumhuriyederinden gelen

göçm enler ve aşın Ortodoks, Siyonist olmayan topluluklar. Bu gruplar
dan, kısıdı ekonom ik kaynaklara sahip ailelerden oluşan İkincisi, Modi’in
îllit, Beitar İllit ve Kiyat Sefer gibi yoğun, özel olarak inşa edilmiş, Yeşil
Hat’a yakın ve Tel Aviv ile Kudüs arasındaki yol üzerinde bulunan yerle
şimlerde toplanmıştır. Bu yerleşimler, bahsedilen grubun kendine özgü
yaşam biçim ine hizm et edecek şekilde tasarlanmış ve aynı zamanda aşın
Ortodoks kadınların yüksek teknoloji endüstrilerinde ucuz işçi olarak
çalıştırıldığı yerlere fabrika kuran büyük şirkederi tıpkı bir m ıknatıs gibi
kendilerine çekmiştir.35
Ne var ki, yerleşimlerin büyümesini sağlayan arz ve talep benzeri eko
nom ik kuvvederden ziyade, İsrailli vatandaşlan Tel Aviv ve Kudüs gibi
kentsel m erkezlerden bu yerleşim lere taşınmaya teşvik etm ek için ta
sarlanmış karm aşık bir hüküm et programıydı. Hükümet, Batı Şeria ve
Gazze Şeridi’ndeki yerleşim ler için aynlan paranın net m iktarım , sahip
olduğu en değerli sırlardan biri olarak korumaktadır. Devlet bütçesi, ka
şıdı olarak bu bilginin ışık geçirmez bir hâle getirilmesine olanak tanı
yacak şekilde yapılandırılmış, yerleşim lerin desteklenmesi için ayrılmış
olan maddi kaynaklar söz konusu toplulukların İsrail’de m i yoksa İşgal
Edilmiş Topraklarda m ı yer aldığından bahsedilmeden genel kategoriler
arasında bölüştürülmüştür. Bu m eselenin, 2003 yılı sonlarında gerçek
leştirilen bu güne kadarki en kapsamlı incelem esinde, İsrail’de düzenli
olarak yayımlanan Ha’aretz gazetesi, yerleşim projesinin ek maliyetinin
1967 yılından bu yana 10 milyar dolan çoktan geçtiğini iddia etm işti.36
35 Gadi Algazi, “Offshore Zionism”, New Left Review, 40, Temmuz-Ağustos 2006.
36 Bu incelemeye göre Konut Bakanlığı, Yeşil Hat’uı ötesinde yer alan evlerden birini
satın alan herkese 5.000 dolar yardım yapmakta ve buna ek olarak yansı on beş yıl
sonra bağışa dönüştürülen, 15.000 dolara varan borçlar vermektedir. Ulusal Altyapı
Bakanlığı ise geliştirme maliyetlerini yüzde 50 oranında azaltmakta ya da kiralama
ücrederinde yüzde 69 oranında indirim yapmaktadır. Devlet, şimdiye kadar konut
projelerine 2.2 milyar dolar harcamıştır ve bunun 500 milyon dolan 1992 yılında
Ariel Şaron’un Konut Bakam olarak görev yaptığı dönemde haıcanmışür. Buna ek ola
rak, Eğitim Bakanlığı anaokullannm eğitim ücretlerinde yüzde 90 oranında indirim
yapmakta ve başka çeşidi avantajlar sunmaktadır. Ticaret ve Endüstri Bakanlığı, fi
nansman ihtiyaçlarının yüzde 30’unu karşılayarak ve endüstriyel faaliyederin getirdiği
gelirler için gelir veıgisi avantajian sunarak endüstriye elverişli koşullar sağlamakta
dır. Finans Bakanlığı, gelir vergisine yüzde 7 oranında indirim yapmaktadır. Aynca
yerel otoritelere daha fazla para aktarılmaktadır. Yerleşimlerin genelde İsrail’de eko
nomik olarak ortalama nüfustan daha güçlü olan varlıklı banliyö toplulukları olduğu
bir gerçek olsa da, Batı Şeria’da hükümetin yerel otoritelere yaptığı fınansal aktarma
ların İtişi başına değeri İsrail’de olduğundan 2.25 kat fazladır. M oti Bassouk, T h e
price of setdements”, Ha’aretz, 26 Eylül 2003; Shlomo Swirsky, The Price a f Occupa-
tion, Tel Aviv: Mapa, 2005 [İbranice].
YERLEŞİMLER: GÖRSEL ŞEHİRCİLİK 177
[Resim 40: Giveat Ze'ev yerleşim i 1983 yılı civan (ZE)]
Ancak ekonom ik teşvikler coğrafyası, bundan önce 1983 yılının ba

şında Dünya Siyonist Ûrgütü’nün kırsal yerleşim birimi tarafından hazırla
nan nazım planında ana hatlanyla zaten gösterilmişti. 2010 Yılından Önce
Kurulan Batı Şeria Yerleşimlerinin Nazım Planı, çalışm alarını Şaron’un
Yerleşim Kom itesi ile işbirliği içinde sürdüren lik u d partisi üyesi Matit-
yahu Drobless tarafından oluşturuldu. Bu plan aynı zamanda, Batı Şeri-
a’daki toplam Yahudi nüfusunu 1986 yılından önce 100.000’e çıkarmaya
yönelik ana hedefine gönderme yapan “Yüz Bin Planı” adıyla biliniyor
du.37 Bu nazım planı, kendisine eşlik eden metinde “yerleşim sürecinin
bir bütün olarak, ekonom ik talebin kılavuzluk ettiği, yerleşim kurmanın
arkasındaki hareket ettirici ‘doğal’ etkenlerin yam sıra, ideolojik bağlılık
lar üzerine tem ellenen yapay* etkenleri içerdiği”ni itiraf ediyordu.38 Buna
37 Bu plana göre, yirm i ü ç yeni kom ünal ve kırsal yerleşim in yam sıra yirm i NAHAL
askerî yerleşim inin inşa edilmesine karar verilmiştir. Buna ek olarak, Batı Şeria’da yal
nızca bu yerleşim lerin Yahudi sakinlerinin kullanabileceği, uzunluklan toplam da 3 0 0
ile 4 5 0 kilom etre arasında olacak yeni yolların inşa edilmesi planlanmıştır. Tanm Ba
kanlığı ve Dünya Siyonist Ö ıgütü’nün Yerleşim Birim i, Master P lanfor Settlement fo r
Judea and Samaria, Development P lan for the R egionfor 1983-1986 , Kudüs, 1983. Bu
plan hayata geçirilirken hüküm et inşa edilen yeni yerleşim lerin sayısı bakımından
hedefine ulaşm ış ancak nüfusun önceden tahm in edilen değere ulaşm asını sağlaya
m am ıştır; 1 9 8 6 yılının sonlarına gelindiğinde nüfus yalnızca 5 1 .0 0 0 ’de kalmıştır.
38 Aynı zam anda bkz. M atityahu Drobless, MasterpUmfor the Development o f Settlement
in Judea and Samaria fo r the Years 1979-1983 , Kudüs: Dünya Siyonist Û ıgütü Yerleşim
ek olarak bu plan, bir adım ileri giderek ekonom ik teşvik coğrafyasının

prensiplerini belirtti: hüküm et tarafından yapılan parasal desteğin m ikta
rının, ekonom ik talebin seviyesiyle ters orantılı olması gerekiyordu. Böy-
lece, Batı Şeria’daki yüksek talep gören alanlar daha az (ancak yine de kay-
dadeğer ölçüde) finansal destek alırken, hüküm etin gelişim masraflarının
büyük bir bölümünü karşılaması ve buralara yerleşmeyi kabul eden her
kese etkili bir biçim de neredeyse ücretsiz konutlandırma teklif etmesiyle
birlikte az talep gören alanlar büyük parasal destek aldı. Yüksek talep gö
ren alanlar “Tel Aviv metropolitan bölgesinin dış halkasından araçla 3 0
dakikalık, Kudüs’ün dış halkasından ise yaklaşık 20 dakikalık mesafede
bulunan” alanlar olarak tanımlandı ve haritada Yeşil Hat’ın direkt olarak
doğusunda 15-20 kilom etre genişliğinde ve Kudüs’ün etrafında da 10 ki
lometre genişliğinde bir şerit olarak işaredendi. Düşük talep gören alanlar
“Arap nüfusa yakınlık gibi, çekicilik değeri negatif olan” öğeler içerirken,
yüksek talep gören alanları belirleyen diğer faktörler arasında “manzara
gibi çekicilik değeri pozitif olan yerel öğeler” yer alıyordu. Orta ve dü
şük miktarda talep gören alanlar genel olarak “dağ sıralarında” konum
lanan, “arabayla Tel Aviv’den elli, Kudüs’ten de otuz beş dakikalık me
safede yer alan alanlar” olarak tanımlandı. Buralarda, “insan potansiyeli
ve sosyal kalitesi yüksek olan ideolojik popülasyonun küçük yerleşim
lerde küçük gruplar hâlinde bulunması p lanlanm ıştı. . .”39 Genelde hü
küm etin maddi destek politikası basit bir kuralı izliyordu: kişisel güçlük
ve tehlikeyle yüzleşmeye istekli olan yerleşim cilerin sayısı ne kadar faz
laysa, onların İsrail’deki iş merkezlerinden uzaklığı ve hüküm etin para
sal desteği o kadar fazlaydı.
Hükümetin finansal destek yoluyla vatandaşları teşvik etme politikası,
giderek artan sayıda Israilli’yi devamlı bir şekilde Batı Şeria’ya yönlendir
mede başardı oldu. Bunu, takip eden istatistikler ile kanıtlamak mümkün
dür. Mayıs 1984’te, Likud hüküm etinin iktidardaki ikinci dönem inin so
nunda, Batı Şeria’daki 102 yerleşimde 35.000 yerleşimcinin yaşadığı kayda
geçirilmişti. U kud’un İşçi Partisi’ne iktidarı devrettiği ve Oslo sürecinin
başladığı 1992 yılına gelindiğindeyse 123 yerleşimde yaklaşık 100.000 ki
şinin yaşadığı saptandı. Oslo sürecinin başlatddığı ve devam ettiği sonraki
on ydda yerleşimlerin sayısında bir artış görülmemesine rağmen, her bir
yerleşimin nüfiıs yoğunluğu arttı, nüfus da ikiye katlanarak aşağı yukan
Birimi, 1978 [İbranice].

39 Matityahu Drobless, Master Plan fo r Settlement fo r Judea and Samana, Development
Plan fo r the Regionfor 1983-1986. Kudüs: Tanm Bakanlığı ve Dünya Siyonist Örgütü
Yerleşim Birimi, 1983 [İbranice].
YERLEŞİM L6R: G Ö R SEL ŞEH İRCİLİK 179
20 0 .0 0 0 kişiye ulaştı.40 İkinci İntifada’nm şiddetine rağmen, yerleşimle

rin sayısındaki artış özellikle de aşın Ortodoks yerleşimlerde devam etti,
çatışm anın ilk dört yılında toplam yerleşim ci sayısı yüzde 15.3 oranında
arttı ve böylece 2006 yılma gelindiğinde Batı Şeria’da (Kudüs hariç) ya
şayan yerleşim cilerin toplam sayısı 2 6 8 .0 0 0 ’i buldu.41
Topluluk Yerleşimi
Batı Şeria’daki topraklara inşa edilen yerleşimler, farklı türden yerle

şim kategorilerine girer. Kibutz ve Moşav türünden kooperatif tanm yer
leşimleri, Sosyalist Siyonizm hareketinin tarihsel yerleşim biçimleridir.42
Bugün Batı Şeria’da, büyük bir bölümü 1970’li yıllarda İşçi Partisi hükü
m etleri tarafından inşa edilen ve Allon planı dâhilindeki alanlarda yer
alan dokuz Kibutz tipi yerleşim ile yirmi iki Moşav tipi yerleşim bulun
maktadır. 1970’li yıllarda kurulmuş olan diğer yerleşimler “kentsel” ya
da “kırsal yerleşim ler” olmuştur.43
Topraklara el koymak için kullanılan yöntem, yerleşim inşasını İsrail
devletinin topraklarına katmış olduğu ekilmemiş arazilerle sınırlı tuttu
ğundan ve İsrailli Yahudi yerleşim ciler (yaşam kalitelerinde artış görmek
isteyen seküler şehirlilerin yanı sıra ulusal-dindar Guş Em unim ) tanm
alamnda hiçbir deneyime sahip olm adıklanndan ve tanmla uğraşmaya
niyetsiz olduklanndan, yeni bir yerleşim tipolojisinin bulunması gerek
mişti. 1980’li yıllann başlarında “topluluk yerleşim leri”, Dünya Siyonist
Örgütü’nün yerleşim birim i tarafından Guş Em unim ’in yerleşim kolu
Amanah ile işbirliği içerisinde hem İsrail içerisinde Celile’de hem de Batı
Şeria’daki işgal edilmiş alanlarda İsrail kontrolündeki dağlık bölgeleri yer
leşim yeri hâline getirme amacıyla tasarlanıp geliştirildi. Her iki bölgede

41 Bu veriler İsrail’in nüfus idare ofisinden alınmıştir, 2007.
42 Kibutz ve Moşav topluluklan, genel olarak eşitlik düzeyi, mülk sahipliğinde işbirliği
ve özel olarak üretim araçlan halamından birbirlerinden farklılaşmaktadır. Ne var
ki, ekonom ik krizin Kibutz ve Moşav hareketlerini etkilemesi ve İsrail toplumun-
daki baskın değerlerin değişime uğraması nedeniyle bu ayrımlar 1990’lı yıllardan bu
yana bulamklaşmışür. Bu tür yerleşimlerin ortak özelliği, en azından başlangıç evre
lerinde, onların tarımsal karakteridir, ancak 1980’li yıllardan bu yana bu yerleşimle
rin birçoğu gelişme göstererek endüstri ve turizm sektörlerine adım atmış ve bunla
rın üyelerinden bazıları komşu kentsel merkezlerde maaşlı işçiler olarak çalışmaya
başlamışlardır. Bkz. Lein ve Weizman, Land Grab.
43 İsrail Merkezî İstatistik Bürosu bir yerleşimi, bu yerleşimin nüfusu 2.000 ve üstü ol
duğunda “kentsel” olarak tanımlamakta, sakinlerinin sayısı 2.000’den az olan yerle
şim leri ise kırsal yerleşim olarak sınıflandırmaktadır. Bugün kırsal olarak tanımlanan
on iki, ve kentsel olarak tanımlanan on üç yerleşim bulunmaktadır.
180 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
de bu, Yahudiler ve Araplar arasında dem ografik b ir dengenin sağlanm a

sına yönelik ulusal b ir çabanın parçası oldu.44
“Topluluk yerleşim i”, İsrail’deki D em ek Kayıt Departm anı tarafından
yasal olarak bir kooperatif dem ek olarak tanım lanır; ancak bu yerleşim ,
özünde özel, yalnızca üyelerine açık olan b ir banliyö köyüdür. Her bir
“topluluk yerleşim i”, bağım sız bir üye kabul sürecine ve topluluk hayatı
nın dine bağlılık ve ideolojik katılıktan evlerin biçim i ve açık alanlardaki
işlevine kadar tüm yönlerini düzenleyen b ir denedem e m ekanizm asına
sahiptir. Ü yelerin uyarılan görm ezden gelm eleri, topluluk düzenlem ele
rine uymayı reddetm eleri ya da sosyal, dinî veya ideolojik bakım dan top
lulukla kaynaşmada başarısız olm aları durumunda kovulm aları olasıdır.
“Topluluk yerleşim i”nin bu şekilde tasarlanm asının sebebi, İsrail’in F i
listinli vatandaşlarının bu yerleşim lere taşınm ası ihtim alini önlem ektir.
Sistem , İsrail’deki Filistin li vatandaşlara karşı İsrail’in , kaynakların ta
raflı kıstaslara göre bölüştürülm esini yasaklayan yasalarım atlatm aya ola
nak tarayacak şekilde tasarlanm ış başka m ekanizm alar da bulm uştu. İs
rail ya da İşgal Edilm iş Topraklar’da yer alan “devlet arazileri”, her ikisi
de ABD’de kayıth birer sivil toplum örgütü olan Yahudi A jansı (Jew ish
A gencyJA ) ya da Dünya Siyonist Örgütü’nün sorum luluğuna devredildi.
Bu örgütlerin İsrail dışında kayıth olm aları, devletin kendi yasalarım sa
vuşturm asına im kân tanıdı.4S Dünya Siyonist Örgütü ve JA yalnızca İs
rail vatandaşlarım değil, “dünya Yahudilerini” tem sil etm ektedir ve bu or
ganizasyonların açıkça bildirilen m isyonu, kaynaklan yalnızca devletin
Yahudi nüfusuna yönlendirm ektir. H er ik i örgüt de yurtdışm daki Yahu-
dilerden gelen bağışlarla varolm ayı sürdürm ekte ve ABD’de kayıth hayır
kurum lan olarak özel vergi m uafiyetinden yararlanm aktadır.46 “Elverişli”
bir yerleşim çekirdeği oluşturulduğunda, Dünya Siyonist Örgütü ile JA
44
Ören Yiftachel, Pkmntng a \fixed Region in Israd: The Political Geography o f Arab-Jc-
m sh Relations in the Galilee, Aldershot: Gower Pubhshing, 1992, s. 376.
45
Bu pratik, 1948 savaşı sırasında uluslararası görüşlerin Filistinlilere ait toprakların
temizlenmesi ve İsrail topraklarına katılmasına karşı verdiği tepkilerin, David Ben-
Gurioriun aklım meşgul ettiği bir dönemde ortaya çıkmıştır. “Yahudi devletinin Arap
ların topraklarına d koyması söz konusu olmayacaktır” sözünün ardından Gurion, bu
toprakların W ZO ya ve buradan da Yahudi İsraillilere aktarılmasını sağlayarak kendi
verdiği sözü atlatmak istemiştir.
46
Çünkü yerleşimler ABDnin politikasına aykırıydı ve Yahudi Ajansı’mn artık ABD’de
toplanan bağışlarda vergiden m uaf olmasına izin verilmiyordu. Bu nedenle, 1971 yı
lında Dünya Siyonist Ûıgütü’nün Yerleşim Birim i kuruldu; bu departman, İşgal Edi
len Topraklar7da yerleşimlerin inşasıyla ilgili tüm meselelerde Yahudi A jansındaki
Yerleşim Departm anının gördüğü işlevi gördü. Bkz. Lein ve Weizman, Land Grab.
buralara arazi verm ekte ve bu noktadan sonra üyeleri denetlenm eye de
vam etm e görevi, yerleşim in kooperatif dem eğine em anet edilm ektedir.47
Bu yerleşim lerde konut inşası hüküm ete bağlı gelişim şirkederi ve kâr
am açlı gayrim enkul geliştirm e firm aları tarafından, ya da özel olarak ger
çekleştirilebilir. M im ari tarzın istikran, çoğu zam an yalnızca tek ve çift
kadı, bahçeli aile evi çeşiderini içeren küçük b ir tasarım yelpazesinin sü
rekli olarak tekrarlanm ası zorunlu kılınarak sağlanmaktadır. Yerleşimle
rin bazılannda varolan bir diğer seçenek de, yerleşim cinin “hayalindeki
evi” tasarlamaya ve küçük bir toprak parçasına inşa etmeye teşvik edildiği
“evinizi inşa edin” planıdır.48 Tüm bu yerleşim türlerinde kırm ızı renkli
eğim li çan, Yahudi yerleşim lerinin am blem i, evrensel sem bolü hâline gel
m iştir. Bir röportajda, Batı Şeria’da çalışan genç b ir m im ar bu m eseleyi
bana şu şekilde açıklam ışu:
I*
“Kırmızı çatı meselesi üzerine çok yazı yazıldı [eleştirel tartışmalarda]...

Ben şahsen bu meselenin ilginç bir yöne sahip olduğunu düşünüyorum...
47
2000 yılında Yeşil Hat’ın İsrail tarafında kalan Katzir “topluhık yerleşimTııin içinde ya
şama haklarıyla ilişkili olarak m alikaneye başvuran bir Filistinli-İsrailli aile -K a’adan
ailesi- Yüksek Adalet M ahkem esinde bu pratiğe başardı bir şekilde meydan oku
muştur. İki ayn vakada yerleşim kabul kom itesi, Adel Ka’adan’ın ulusal kökenindan
dolayı onun ailesinin bu kasabada toprak kiralamasını yasaklamıştır. Yüksek Adalet
M ahkem esftıin, yerleşime ve Yahudi A jansina karşı karar vererek Ka’adariın başvu
rusunun yeniden değerlendirilmesini emretmesi beş yılım almıştır. Ka’adan ailesinin
bu davayı kazanmış olmasına ve bu yerleşim içerisinde toprak satın alma (dilekçenin
mahkemeye sunulduğu yıl olan 1995 yılı fiyatlarına göre) hakkı elde etmiş olmasına
rağmen, genel dışlama pratiği hâlâ uygulanmaktadır ve yasaklanmamıştır. 2003 yı
lında Ka’adan ailesine bu toplulukta bir arsa sunulmuştur, ancak bu arsaya inşa edi
lecek ev için inşaat çalışmaları, ertelemeler nedeniyle hâlâ başlayamamıştır. Bkz. Neta
Ziv ve Ronen Shamir, “Politics and Sub-Politics in the Struggle Against Land Discri-
mination’’, Yehuda Shenhav (ed.) Theory and Criticism, Space, Land, House, Tel Aviv:
The Van Leer Jerusalem lnstitute / Hakibutz Hamuhad Yay., sayı no. 16, Bahar 2000,
s. 281
48
Bu program ilk olarak Likud hüküm eti tarafından gelişim kasabalarındaki devlet ko
nutlarında yaşayan sakinlerin, yaşam standartlarını yükseltmelerine imkân tanımak
amacıyla başlatılmış ve aynı zamanda bazı yerleşimlerde de uygulanmıştır. Program,
İsrailli yerleşimcilerin devlet arazilerini özel olarak kiralamasına ve daha sonra 250-
500 metrekarelik küçük bir bahçeyle özel bir ev tasarlayıp inşa etmesine olanak tanı
mıştır. Bu proje sonradan halk tarafından tutularak başan elde etmiştir. İsrail'de kal-
kınm ış kasabalarda devletin sponsorluk ettiği geniş konut gruplarının oluşturduğu
arka planın önünde bağımsız olarak tasarlanmış tek aile evlerinden oluşan yapı sı
ralan, İşçi Partisi’nin önceki diyasporik kim liklerin Sabra modemizminin potasında
eritilm esini temel alan kolektiflik fantezisiyle Likud’un sık sık etnik bir diyasporik
kimliğin “geri dönüşü”nü teşvik eden liberalizm fantezisi arasındaki estetik-ideolo-
jik kontrastı nedeştirmiştir. Bu projenin hedefleri ve başarısızlığı için bkz. Dan Raz
(Baş Mimar, Konut ve İnşaat Bakanlığı), “Planning Guidelines for B u ikl Your Own
Home’ Neighborhoods”, Hariap, îsrad Builds, s. 388.
182 OYUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
bu, yaklaşık yirmi yıl önce yaygın bir pratik olarak uygulanmaya başlandı
ğından... uzaktan gelseniz bile bir yerleşimin Yahudi yerleşimi olduğunu
anlayabiliyorsunuz!... bu özelliği taşıyan yapıların çevreleriyle kaynaş
madığı doğru olabilir, ancak bu sayede bir merkezî (oryantasyon) nok
tayı işaretlediği ve şu yargıyı güçlü bir şekilde ortaya koyduğu inkâr edi
lemez: bu yerleşim bir Yahudi yerleşimidir!”49
Yerleşim evlerinin kırm ızı çatılarla süslenmesi, tipik orta-sım f banliyö

estetiğine cevap vermenin ötesinde aynı zamanda bir güvenlik işlevine
sahiptir: yerleşim alanlarının İsrail’e ait olduğu uzaktan anlaşılabilmek-
tedir. Bu yaygın mimari pratik, 1980’li yıllarda ordu, yerleşim konsey
lerinin kırm ızı kirem itli çatılan yerleşim planlama yasasının bir parçası
olarak zorunlu hâle getirm esini önerdiğinde resmîleşmiştir. Bu çatılar,
yerleşim cilerin manzaradaki konum lanm saptamalanna olanak tanıma
nın yanı sıra, ordunun daha iyi bir şekilde yön bulmasına ve hem kara
dan hem de havadan “düşmanı dosttan ayırmasına” yardımcı olmaktadır.
V*.
[Resim 41: Solda: 1980'li yıllarda bir Yahudi yerleşimindeki evlerden biri; Sağda: bir
Filistin köyündeki evlerden biri]
Kırmızı çatıların normalde Filistinli köylerindeki tek ailelik çifdik ev

lerinde yaygın olan son derece dayanıklı düz çatıların üzerine inşa edil
mesiyle birlikte, kırm ızı çatı Filistin köylerinde de sık karşılaşılan bir yapı
özelliği hâline gelmiştir. Oslo süreci yıllarında (19 9 5 -2 0 0 0 ) hüküm süren
kentsel coşku sırasında Filistin’deki şehirlerde gerçekleşen bir gayrimenkul
patlaması, ülkeye yurtdışmdan geri dönen varlıklı elider tarafından des
teklenmiş ve bunun sonucunda Filistin’deki şehir ve kasabaların en dış
taki bölgelerine yeni mahalleler inşa edilmiştir. Fransız kuram cı Sylvain
49 “The Politics of Verticality”nm araştırm a arşivinden bir filmin m etninden alınmıştır,

bölüm 10, The Panoptic Paradox, Eyal W eizm an ve Nadav Harel, 2 0 0 3 .
Y6RLEŞİM L6R: G Ö R SEL ŞEH İRCİLİK 183
Bulle’ün de gözlemlediği gibi, bu konut planlarının mimarisi, yerleşim

lerin banliyö ve yan-kentsel doğasım andırıyor ve bu doğamn kentsel ve
mimari tipolojilerinden birçoğunu kopyalıyordu. Aynca benzer şekilde
orta sınıfı, her yerde, kalabalık ve potansiyel olarak tehlikeli şehir mer
kezlerinden uzakta mahremiyet ve güvenlik aramaya yönelten kaygılara
cevap veriyordu. Tepe zirvelerine betondan kubbeler, kem erler ve diğer
oryantal yapı özellikleriyle Filistinliler için inşa edilen yeni konutlar, ba
zen Kudüs’ün işgal edilmiş bölgelerinde yer alan Yahudi mahallelerinde
görülene benzer rom antik eğilimleri takip ediyordu.5051Bu gibi taklitler,
ya da belki de -yukarıdaki askerî direktifi göz önünde bulundurmak ge
rekirse- kamuflajlar, “yerleşim ci” ve “yerli” mimari arasındaki ikili gör
sel karşıdığa meydan okuyan iki tip mimari melez oluşturarak, kesinliği
tartışmasız olan görsel sınırların dengesini bozan bir aynalar söyleminin
varlığını sürdürmektedir.5f
50 Sylvain Bulle, “Between W ar and Peace, Chronicle of a M odem Urban Condition”,

Philipp Missehvitz ve Tim Rieniets (ed.) City o f Collision a, Basel ve Londra: Birkha-
user, 2006, s. 373-374.
51 Homi Bhabha, “O f Mimicry and Man: The Ambivalence o f Colonial Discourse”, Oc-
tober, sayı 28, Bahar 1984. Aynı zamanda bkz. Yehuda Shenhav, “Introduction”, Colo-
rıiality and the Postcolonian Condition: Implicationsfor Israeli Society, Kudüs: Van Leer
Enstitüsü ve Hakibutz Hamuhad Yay., 2004, s. 19.
184 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL 'İN İŞG AL M İM A R İS İ
İahl
Ma r}-e li Stahmwr-
asiutfif
& U K h a llç
l\ \ \ I T
M*» e*> { ,
Hcwî>ii*îi
4oo
■HaÜMMrt IB S
uommerciaı centre
Educotional ınstıtutlons
PEDESTRIAN W A Y S — VIEVVS
Pedestrian Ways and Parka
Öpen space
Views
[Resim 42: Ticaret merkezi, Eğitim kurum lan Yaya yollan ve parklar. Açık alan Görüş
alanlan
YA YA YOLLARI - GÖRÜŞ ALANLARI

ı
Y ERLEŞİM LER: G Ö R SEL ŞEH İRCİLİK 185
Yukarıda, Geva'ot yerleşimi (yol planı); aşağıda, Har Şmuei yerleşimi (ön plan)]
[Resim 43: B i yerleşimi. Eyal W eizm an 2 0 0 2 ]
Görsel Şehircilik
Konut ve İnşaat Bakanlığı, 1984 yılında Dağlık Bölgelerde İnşa ve K al

kınma adlı bir kılavuz kitap yayımladı.52 İsrailli mimar M ichael Boneh bu
kitabı yazarken, ileride İsrail kontrolü altındaki dağlık bölgelere inşa edi
lecek yerleşimlerin tasarımıyla uğraşan mimarlar için tavsiyeler içeren ilk
resmî kılavuz hâline gelecek bir kitap sağlamayı hedeflemişti. Bu alan
lar, ağırlıklı olarak Filistinlilerin yaşadığı alanlardı: Celile (İsrail’in devlet
sınırlan içinde kalan kısm ı) ve Batı Şeria’nm dağlık bölgeleri. Bu yayın,
yerleşimler ve Kudüs’teki banliyöler inşa edilirken kazanılmış olan dene
yimi özeüeyerek Siyonist planlamanın odağında gerçekleşen, kıyı düzlük
leri ve tarımsal vadilerden dağlara doğru bir kaymaya tanıklık eder. Bo
neh, kitapta “Kudüs, Celile, Yehuda ve Samiriye Dağlan [Batı Şerial’ndaki
yerleşimlerin devamlı olarak büyümesi, çetitı dağlık alanlann gelişimine
bağlıdır” ifadesinde bulunup “dağlık bölgelere yapı inşa etme uzmanlı
ğına henüz tamamen ulaşılmadığı”nı kabul etm işti.53
Dağ yerleşim lerinin kurulması, inşa işlem lerinin sarp yamaçlarda ya
pılmasını gerektirdi. Boneh, dağlık alanı çeşidi topoğrafik koşullara göre
bölümlere ayırdı ve her bir bölüm e net olarak ayırt edilebilen bir yerleşim
52 M ichael Boneh, Building and Development in the Mountain Regions, Kudüs: K onut ve
İnşaat Bakanlığı, 19 8 4 . Bu el yazm ası bundan dört yıl sonra Harlap’ın Israel Builds
adlı eserinde kopyalanmıştır.
53 K üçük tarım sal yerleşim ler eğim leri yüzde 15 ile yüzde 2 5 arasında olan alanlar için,
banliyö yerleşim leri eğim leri yüzde 2 5 ile yüzde 5 0 arasında olan daha sarp yam aç
lar için tavsiye edilmiş ve eğimi yüzde 5 0 veya bundan fazla olan yam açlar için ise
yalnızca bölgesel kasabalar önerilm iştir. Boneh, Building and Development, s. 9 .
tipolojisi verdi.54 Dağ yerleşim lerinin tasarımım birbirinden farklı topoğ-

rafik koşullar üzerinde temellendiren bu resm i kodlamalarda erozyon ya
saları, görünürde kentsel tasarım pratiğinin içine kaulm ıştı. Tasarlanan
yerleşim lerin inşa edileceği tepelerin özgün m orfolojisi, yerleşim planı
nın prototipi hâline geldi. Bir dağ yerleşim inin banliyö planı, tipik ola
rak bu kılavuz ilkeye uygun bir şekilde ve Leitersdoıf tarafından Ma’ale
Adumim’de test edilen prensipleri takip ederek, haritanın topoğrafik eş-
yükselti eğrilerinin, altyapı çizgileri olarak yemden üzerinden geçildiği
bir “ortak m erkezli organizasyon” prensibim izler. Yollar, altlarında gö
mülü olan su, kanalizasyon, elektrik ve telefon hatlanyla birlikte tepe
noktasının etrafında kesintisiz bir dairesel çizgi oluşturmak amacıyla da
ğın biçim im takip ederek halkalar hâlinde yerleştirilir. Arsaların parça
lara ayrılma şekliyse küçük, m üstakil, kırm ızı çatılı evlerin oluşturduğu
arka plana karşı, yolların kenarına düzenli bir şekilde konumlandırılma-
sına olanak tanıyacak şekilde eşit ve tekrarlayıcıdır.
Yerleşim planlan çoğunlukla, tepe noktasında konum lanan yüksek
toplum m erkezinin (genelde tepe zirvesinin en yüksek noktasında, yer
leşim in merkezinde duran yapı sinagogdur) etrafında “ideal” bir halka
oluşturmayı hedefler. Ancak gerçekte bir yerleşim in yüzeyinin biçim i,
belli topoğrafik m orfolojiler ve toprak m ülkiyetinin beraberinde getir
diği kısıtlam aların yanı sıra, yayaların evlerinden tercihen bir ana yoldan
geçm ek zorunda kalmadan toplum merkezleri ya da diğer faydalı tesis
ve hizmetlere varmak için yürümeleri gereken uzaklığı 250 metre ile sı
nırlı tutmaya yönelik olan ve yaygın olarak kabul edilen bir kurala -ilk
olarak L eitersd oıf un Ma’ale Adumim planında belirlenm iştir- tepki ola
rak bozulmaktadır.
Ne var ki, Bakanlık tarafından Boneh’in m etni aracılığıyla ana hatla
nyla ortaya konan görüş alanlan ve görsel eksenlerle ilgili ilkelerde bü
yük bir sorun ortaya çıkmıştır. Bu metinde belirtilen kılavuz ilkeler, şunu
tavsiye eder: “açıklıklan [pencereleri] görüş alanının yönünde konum
landırmak genelde onlan yamacın yönünde konumlandırmakla aynı şey
dir... [optimum görüş alanı] binalann konumlandırılma biçim lerine ve
bu binalar arasındaki uzaklığa, binalann alandaki yoğunluğuna, yama
cın eğimine ve bitki örtüsüne bağlıdır.”55 Buna ek olarak Boneh, metinde
54 Bina tipolojileri yamaç eğimlerine göre ayrılmaktadır: üç katlı bina: yüzde 15-20: tek
aile evleri: yüzde 25’e kadar; apartman sıralan: yüzde 20-45; her katında iki daire bu
lunan yüksek binalar: yüzde 20-40; her katında dön daire bulunan yüksek binalar:
yüzde 25-35. Bkz. Boneh, Building and Development, s. 10.
55
A.g.e.ys. 14.
O Y U K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG A L M İM A R İS İ
görünürlüğün maksimuma çıkarılabilm esi için iç halkadaki evlerin, en

dıştaki halka boyunca yayılan binaların arasında bırakılan boşlukların
önünde konumlandırılması gerektiğini önermiştir. Görüş alanı, evlerin
pencerelerinin yerleştirilm e biçim ine kadar, tasarım disiplini ve tarzının
her boyutunu belirleyen faktör olmuştur. Binaların organizasyonu konu
suna da değfnen m etin, yatak odalarının içteki kamu alanlarına doğru,
salonların da görüş alanının uzakta kalan kısm ına bakacak şekilde doğ-
rultulmasmı tavsiye etmiştir.
Bu geom etrik düzen, aslında banliyö ölçeğine uyarlanmış optik ay
gıtlar olarak anlaşılabilecek şeyleri üretme arayışmdadır. Celile’deki -B a tı
Şeria’daki yerleşim lerle benzerlik gösteren- yerleşim türünden, İbrani-
cede, dağlık bölgelerdeki yerleşim lerin birincil işlevini işaret eden bir te
rim kullanılarak, M itzpe (gözetlem e) yerleşim i olarak bahsedilir. Evlerle
yolların, tepelerin etrafında halkalar olarak düzenlenmesi, yerleşim sa
kinlerine iki yöne doğrultulan bir eksensel görünürlük dayatır: dışarı ve
aşağı, etraftaki manzaraya doğru; ve içeri ve yukan, ortak kamu alanla
rına ve topluluğun diğer üyelerinin evlerine yukarıdan bakan, kendi üze
rine düşen bir bakış. İçeri ve dışan doğru inşa edilmiş bu bakışların her
biri, farklı türden karm aşıklıklar ve çelişkileri somutlaştırır. İçeri doğru
olan balaş, yerleşimde yaşayanların hayatlarının yalandan ve kişisel bir
biçim de idare edilm esini kolaylaştırarak ve bununla birlikte halk içinde
hangi davranışların “kabul edilebilir” olduğuyla ilgili düzenlemeler yapa
rak bir topluluk algısını kuvvetlendirmeyi hedefler. Bu banliyö planının
ıslah edici gücü, özneyi diğer tüm topluluk üyelerine yayılan ortak bir
bakışın etkisi altında uyum sağlamaya yöneltir. Bu dairesel planın içeriye,
ortak kamu alanlarına doğru yalandan yöneldiği gerçeği, halk içinde ka
bul edilebilir olan davranış şekillerini kontrol etmeyi içeren “bilinçaltm -
dan bir düzene sokm a sûrecini”ni destekler.56 Çevresine kapak, bir çık
maz sokağı andıran dış koşulların, sosyal ve fiziksel olarak birleşm esiyle
birlikte “topluluk yerleşimi”, ortak bir resm î kim likte buluşan kom ünal
bir ahengin sağlanmasını teşvik eder. Gerçekten de Batı Şeria’daki “top
luluk yerieşim leri”nin daha yüksek bir yaşam kalitesi arayışı ile buralara
taşınmış birçok sakini, gittikçe artan bir şekilde daha u lu sala bir ideolo
jin in içine çekilm iştir ve bu sakinleri, kendilerini evlerinden çıkarmaya
yönelik tüm politika planlarına karşı şüphesiz m ücadele edeceklerdir.
Yerleşimcilerin ideolojisi, gündelik yaşamda ve gündelik yaşamın küçük
56
ja n e ja co b s’ın The Death and the Life o f Great American Cities adlı eserindeki fikirleri
ile karşılaştırınız, New York: Vmtage Books, 1992 11961], s. 35-36.
YERLEŞİM LER: G Ö R SEL ŞEH İR C İLİK 189
çaph ritüellerinde, yolculukta, işte ve boş zamanda dönüşüme uğramakta

ve sürdürülmektedir.37
Evlerin dışa bakan bir şekilde düzenlenmesi, yerleşim cilerin görüş ala
nını etraftaki manzaraya doğru yöneltir. Bu bağlamda Yüksek Mahkeme
Yargıcı Vîtkon’un Bet-El yerleşim lerinin güvenlik işleviyle ilgili verdiği
karan kelim elerle ifade ediş biçim i yemden ele alınmalıdır.575859Bu karar,
görsel kontrolün, devletin, ayaklanmalan alt etmeye yönelik projesinde
oynadığına inanılan rolü doğrular “Terörist gruplan, yalnızca düşmana
kayıtsız kalan ya da sempati duyan bireylerden oluşan bir nüfus tarafın
dan işgal edilen topraklarda, onlan izleyip’ şüphe uyandıran herhangi bir
hareketlilik olduğunda otoritelere ‘haber vermekle’ sorum hı olan bireyle
rin de bulunduğu b ir bölgede olduğundan daha rahat b ir şekilde hareket
etm ektedir”39 [vurgu bana,ait]. Bu yargıda üstü kapalı bir şekilde ifade
edilen şey şudur: İsrail hüküm eti devletin davranış düzenleme ve düzen
sağlama gücünün tem silcilerinin yanı sıra, sivil nüfusun da, kendi tem
silcisi olarak hareket etm esini sağlamıştır ve yerleşim cilerin mevcudiyeti,
devletin güvenlik hedeflerine hizm et edecek şekilde kullanılmaktadır.60
Sivil yerleşim cilerin —erkekler, kadınlar ve çocu klar- görevi, Batı Şeria’da
Filistinlilerin hareketlerini ayrıntılı olarak gözlemlemek ve rapor etm ek,
işgal edilmiş bölgeyi arazi yüzeyinin çeşidi yerlerine dağıtılmış çok sayı
daki gözedeme noktasından/yerleşimden dışan doğru yaydan bir optik
matrise dönüştürmeye yardımcı olmaktır.
Gözlem in gücünü daha da doğrulayan bir şekilde, yakın geçmişteki
İntifada yerleşim cilerin hayatım son derece korumasız ve dengesiz bir
hâle getirmeden önce yalnızca birkaç yerleşim konseyi, İsrail’deki güven
lik kuvvetlerinin, yerleşim cilerin kendilerini tel bariyerlerle çevre alan
dan izole etmesine yönelik tavsiyesini kabul etmişti. Diğer konseylerin bu
tavsiyeyi reddetmelerinin arkasındaki düşünme biçim i, mecazi olanı pra
tik olanla birleştirmiştir. Yerleşimcilerin kendilerini etraflarından yalıtarak
57 Louis Althusser, “Ideology and ldeological State Apparatuses”, Skrvoj Zizek (ed.) M ap
pmg Ideology, Londra ve New York: Verso, 2000, s. 105-137 ve Louis Althusser, For
Manc, Londra: Verso, 2006.
58 Bkz. ahntınm Bölüm 3’te verilen tam versiyonu, s. 99-100.
59 Yüksek Adalet Mahkemesi 258/79, Abn Hilo et a l v. Government o f Israel et a l [Bet
El).
60 Yerleşimlerin gözetlemeyi mümkün kılm ası, sınır belirlem e, nüfus kontrolü, kim lik
kartlan, denetlemeler, para birim i kontrolü vb. gibi elektronik aygıtlar kullanılarak
uygulanan bir dizi teknik aracılığıyla işlev gören, anlaşılması daha zor ve daha yay
gın bir sistem in öğelerinden yalnızca biridir. Bkz. Elia Zureik, “Constructing Pales-
tine through Surveillance Practices”, British Journal o f Middle Eastem Studies, 2001,
s. 205-207.
tellerle içeri kapatmasının, yerleşim lerin bu dış bariyerlerinin ötesinde
artık bölgesel taleplerde bulunamayacağı anlamına gelebileceği düşünül
müştür. İsrailli film yapımcısı Avi Mugrabi, belgesel filmlerinden birinde
bir Batı Şeria yerleşiminde Şaron’u kayıtdışı olarak şu şekilde övünürken
filme alarak, bu argümanı doğrulamıştır: “[Onlara] şunu söyledim: yer
leşimlerinizin etrafını tel çit ile çevirmeyin. Çit inşa ettiğiniz zaman yer
leşiminizin genişlemesini kısıtlıyorsunuz... bizim kendi yerleşimlerimizin
değil, Filistinlilerin etrafını çitlerle kapatmamız lazım .”61 Diğer yandan,
bazı yerleşim ciler görsel denetlem enin sağladığı öz-korum anın bir sa
vunma duvan ya da bir çitin sağlayacağı maddesel korumayı gereksiz ve
hatta engelleyici kıldığına inanıyordu. Kedumim yerleşim inin güvenlik
görevlisi Şlomi Hazoni, bunu İsrailli güvenlik m em urlarının Filistinliler
ve Araplara karşı beslediği düşünülen önyargıları onaylayan bir biçim de
dile getirmiştir: “Çitler Arapların hissedebileceği bir korkuyu dışa yansı-
üyor... Onlar bizim korkumuzu sezdikleri zaman saldırıya geçecekler...
çitler bir güvenlik önlem i olarak kesinlikle işe yaramıyor.” Hazoni, bu
nun yerine “yerleşimin planı ile yerleşimin içindeki evlerin tasarımının
tek bir güvenlik konseptinin parçası olması g erek tiğ in i iddia etmiştir.62
Güvenliği, görme duyusunda arayan Yahudi yerleşim leri çok yoğun
bir şekilde aydınlatılır. Gece vakti bu yerleşim leri, m anzaranın bir ya
nından diğer yanma yayılan ve Arap köyleri ve kasabalarının ışıklarının
sarımsı rengiyle zıdık oluşturan son derece parlak beyaz ışık demederi
olarak görm ek mümkündür. Diğer yandan, güvenliklerini görünm ez-
likte arayan Fillistin mahalleleri, kendilerini ne zaman geleceği belli ol
mayan hava saldınlanna karşı korum ak için karartma yolunu tercih eder.
İntifada sırasında ordu nihayet yerleşim lerin etrafının çit sistem lerinden
oluşan birkaç katman, gece görüşü kabiliyetine sahip kameralar ve hatta
61 Avi Mograbi, How I Leamed to Overcome My Fear and Love Arık Sharon, belgesel, 1977.
62 Her iki alıntı da Kadumiıriin güvenlik görevlisi Shlomi Hazoni’nin 21 Kasım 2002 ta
rihinde Mira Asseo ile yaptığı bir röportajdan alınmıştır. Mira Asseo, tarafımdan araş
tırma asistanı olarak görevlendirilmişti.
yerleşimin çevresini saran çitlerin üzerine yerleştirilen hareket detektör
leri ile sarılmasına karar vererek, çıplak gözün işlevini daha da genişlet
miştir. Bu tek taraflı görüş hiyerarşisini pekiştirecek şekilde, İşgal kuvvet
leri tarafından 2003 yılının sonlarında çıkarılan angajman kurallarında,
yerleşimleri dürbünlerle ya da “şüphe uyandıran bir şekilde” gözlemle
yen tüm Filistinlilere karşı ölümcül kuvvet kullanmasına izin verilmiştir.63
Filistinlilerin muhtemelen yerleşimlere bakmaktan bile sakınması gerekir.
Ancak bugün Batı Şeria’nın herhangi bir yerinden etrafa bakıp da bir
yerleşim görmemek zordur. İsrailli gazeteci Gideon Levy, bununla ilişkili
olarak şunu yazmıştır:
“Filistinlilerin evlerinde komşu yerleşimlerin kırmızı kiremitli çatılarına

açılmayan bir pencere bulmak neredeyse imkânsızdır... Yeniden işgal edil
miş Beytüllahim’deki yamk bir giysi dükkanının, Kafr Beytü-Decen’deki
bir banyonun, Sindi köyündeki bir oturma odası penceresinden, El Ha
lil Tepeleri’nin güneyindeki mağaralarda yaşayanlara ait mağaraların bi
rinin ağzından, Nablus’taki bir ofisten, Ramallah’taki bir mağazadan; her
yerden tepe zirvesinde korku uyandıracak derecede kolonyal bir şekilde
baş gösteren... yabancılaşmış, tehdit eden, evleri ele geçiren ve daha faz
lasını arzulayan yerleşimi saptayabilirsiniz.”64
Çifte Görüş Çelişkisi
Batı Şeria’da yerleşim yeri inşa eden İsrailli mimarların çoğu, panora
mayı, stratejik ya da savunmasal bir kategoriye karşılık gelecek şekilde
63 Amos Harel, “Soldiers can shoot Gazans spying on Netzarim”, Ha'aretz, 5 Kasım
2003. İsrailli asker Shahar Ginossar, bu prosedürü şu şekilde tarif etmiştir: “Ateş
açma düzenlemeleri yeterince açık ve netti: çatıya çıkm ış her Filistinlinin ‘gözcü’ ol
duğu varsayılıyor ve keskin nişancılar bu kişileri hemen vuruyordu... Bir keresinde
çauda duran dürbünsüz bir kişi görmüştük. Bu adam hiçbir şey yapmıyor, yalnızca
duruyordu... Bana ateş açma izni verilm işti...” Bkz. Shahar Ginossar, “Shooting and
Hitting”, http://www.shovrimshtika.oig/newspapers_e.asp7numbers311.
64 Gideon Levy, “The Lowest Points in Israel”, Rafı Segal ve Eyal Weizman (ed.) A Ci-
vilian Occupaüon, The Politics o f Israeli Architecture, Londra ve Tel Aviv: Verso ve Ba-
bel, 2004, s. 170.
192 OYUK TOPRAKLAR: İSRAİL'İN İŞGAL MİMARİSİ
görm em ektedir. Bu m imarlar, basitçe devletin güvenlik söylem ini içsel

leştirm iş ve bunu devlet tem silcileriyle belli m eseleleri tartışırken proje
lerinin onaylanm asını sağlam ak için kullanm ayı öğrenm işlerdir. Etraftaki
manzaraya yukarıdan bakan m ahalleler ve yerleşim ler tasarladıklanndaysa
bunu genelde -h e r m im arın bir tepede yapacağı g ib i- sakinlerin manzara
lım çeşitli kısım larını görm esine olanak tanım ak amacıyla yaparlar. Ma’ale
Adumim yerleşim indeki evlerin pencerelerinden görülebilen m anzaranın
değeri, Leitersdorf tarafından özlü bir şekilde özetlenm iştir: “Bize m aliyeti
bir kuruş bile olm ayan bir şeyi satıyorduk.”65 Benzer şekilde, yerleşim
cilerin çoğunluğu Batı Şeria’ya İsrail devletinin güvenlik görevlisi olm ak
için göç etm em işti. Yerleşim ciler, Batı Şeria’ya başka çeşidi nedenlerle göç
etm işlerdi. Bu nedenler arasında, ideoloji dışında parasal yardımla des
teklenen yüksek hizm et ve çekicilik değeri düzeyleri, doğaya yakın daha
ucuz bir hayat -v e tabii ki, çok güzel m anzaralar- vardı.
Leitersdorfun tasarladığı ikinci yerleşim olan aşın Ortodoks Em anuel
yerleşim indeki evleri Birleşik Devleder’de potansiyel yerleşim cilere tanıt
m ak am acıyla yayım lanan satış broşüründe kullanılan dil, göz alıcı bir
doğa tablosunu akla getirir: “Deniz seviyesinin 4 4 0 m etre üzerinde yer
alan Em anuel şehri, kıyı düzlüklerine ve Yehuda Dağlan’na bakan m uhte
şem bir manzaraya sahiptir. Yeşil zeytin ağaçlanm n serpildiği tepeli m an
zara, pastoral bir huzurun tadım çıkarm aktadır”.66 Söm ürgeci gelenekler
perspektifinin ayrılmaz bir parçası olan pastoral manzara görünüm ündeki
kırsal panoram a, m odem itenin penceresinden bakılarak takdir edilm ek
tedir. Şehirden taşraya doğru geri çekilm e, doğaya yakın olan daha basit
bir hayatin erdem liliklerini yeniden öne sürer. Bu geri çekilm e, lüksle ba
sitlik, spontane olanla planlanm ış olan -b u n lar kendi başlarına, yerleşim -
lerle yerleşim lerin etrafım saran manzara arasında uzanan görüş ekseninin
zıt kutuplandır- arasındaki karşıdıktan faydalanır. Em anuel yerleşim inde
Leitersdorfun planı “tüm evler için panoram ik tabiat m anzaralan” sağla
mayı hedefliyordu.67 Çoğu yerleşim ci için tabiat, başta pastoral bir manza
radan fazlası değildi, ancak Guş Em unim ’in ideologlanna göre bu tabia
tın topoğrafik özellikleri ulusal m ecazlar olarak şekillenm işti. İnşa edilm iş
bir görme biçim i, toprak parçasıyla kutsal m etin arasındaki ilişkiyi yeni
den kurmaya çalıştı. Topoğrafi senografiye dönüşerek, yalnızca izlenm ek
65 Tamir-Tawil, To Start, s. 160.

66 Bu broşürün adı Emanuel A Faithful City in Israeldir, Brooklyn, NY: Emanuel Bü
rosu, 1988.
67 Thomas Leitersdorf, “Emmanuel, a New Town in Samana”, Harlap, Israel Builds, s.
144.
yerine okunm ası da gereken yazısal bir anlam ağma sahip, yorum layıcı
bir manzara oluşturdu. Dolayısıyla Ban Şeria’nın dağlık bölgesi hem fi
ziksel bir varlık, hem de hayali, m itik bir coğrafya hâline geldi. Eski Ahit
panoram ası, kişide içten derin düşüncelere dalma isteği uyandırm aktan
ziyade, katışıksız bir coşku duygusuna kapılmaya neden olan dini bir ri-
tüelin odak noktasını oluşturdu. Önde gelen bir yerleşim ci liderinin eşi
olan M enorah Katzover, Baü Şeria dağlarının Homeş yerleşim inde bulu
nan evinin oturm a odasındaki pencerelerden görünüşü hakkında şunu
söylem işti: “Bana o kadar heyecan veriyor ki bundan alçakgönüllü bir şe
kilde bile bahsedem iyorum .”68
[Resim 45: Maıine Hougnier, Territories II" [Bölgeler II] adlı filmden bir kare 2 0 0 5 ]
68 Daniel Ben Simon, “it is strange to die after the second meetmg”, Ha’arctz, 29 M an
2002 [tbranice].
Şilo69 yerleşim i, internet sitesinde kendi reklam ını şu şekilde yapıyordu:

“Şilo, 3 .0 0 0 yıl önce İsrail’in Evlatlan’nm , Çadır Tapınak’ı kurm ak ve İs
rail Topraklan’m kabilelere paylaştırm ak için bir araya geldiği yer olan
Tel Şilo [arkeolojik Höyük Şilo]’ya yukarıdan bakan tepelerin üst kısım
larına yayılır... Bu antik dinî m erkez, gücünü Şilo’un bugünkü hâlinin
odağı olarak hep korum aya devam etm iştir.70 D inî anlam larla dolup ta
şan tabiat, insanların dinî-ulusal m ideri aynı arazide antik zam anla m o
dem zam anı yan yana getirecek bir şekilde yeniden yaşam asına ve tekrar
canlandırm asına yardım a olan bağlantıyı kurar. 1981 yılında, bu yerleşi
m in dinî lideri olm anın yam sıra soyadı (Israiloğullan için, aynı alanı işgal
etm iş olan Yehoşua Bin-N un ile bağlantılıdır) Eski A hit dönem i ile şim
diki proje arasında varolan benzer bir ilişkiyi yansıtan, Guş Em unim ’in
kum cu üyelerinden Haham Yoel Bin-N un, Çadır Tapınak’m kesin konu
m unun keşfini son derece dikkat çekici bir gösteriyle ilan etti. Bin-N un,
Birleşik Devleder’deki Yahudi toplulukları ve H ıristiyan evanjelisderden
toplanan bağışlarla, m im arisinin, Eski Ahit’te bulduğu inşa prensiplerinin
üzerine tem ellenm esini sağladığı “İlahi Varlık Kubbesi Sinagogu”nun in
şasını başlatü. Uzaktan bakıldığında bu bina, İk in ci Kudüs Tapınağı’nm
zihinde canlandırılm asıyla oluşturulm uş m odem yem den yapılandırm a
m odelleriyle yakın bir benzerlik gösterm ektedir. Bugün, sinagog ve arke
olojik kazı alanı, E ski A hit dönem ine ait kostüm ler giyen yerleşim cilerin
kom şu yerleşim lerden gelen okul çocukları için rehberli geziler düzenle
diği eğlendirici ulusal-dindar pedagoji objeleri hâline geldi.
Böylece, döngüsel bir m anzara yorum lam a süreci harekete geçirilir:
ordu tarafından tehdit olarak tanım lanan alanlar E ski A hit’e özgü pa
noram anın bileşenleri olarak anlaşılır. Filistin köylerinin taş evleri, zey
tin ağaçlarının dikili olduğu düzlükleri ve tozlu yollan kültürel-tarihsel
sem boller olarak okunur. Ordunun ve hüküm etin, yerleşim cilerin gör
m esini istediğiyle (ulusal stratejik önem taşıyan alanlar ve devlet kontro
lünün insan nesneleri) yerleşim cilerin gördüklerim düşündükleri (E ski
Ahit’te geçen pastoral bir manzara ve içindeki şahsiyeder) ve yerleşim ci
lerin gerçekten gördükleri şey -işg al altındaki Filistinlilerin günlük hayatı
ve yoksullukları- arasında bir boşluk açılır. Bu panoram anın içinde a a -
m asız bir çelişki yatm aktadır: m anzarayı E ski Ahit’e özgü” ve “pastoral”
kılan şeyin kendisi -taraçalarda, zeytin ağacı bahçelerinde, taş binalarda
geleneksel yöntem lerle yaşam ak ve toprağı işlem ek ve çifdik hayvanları
nın varlığı- yerleşim cilerin yerinden etm ek istediği Filistinliler tarafından
69 Şilo’nun bir arkeolojik işçi kampı olarak inşa edilme şekli Bölüm 3’te tarif edilmiştir.
70 www.shilo.co.il
üretilm ektedir. Panoram a, tıpkı bir tiyatro sahnesi gibi ışıkların yanma
sıyla birlikte sahneden inm esi gereken görünm ez sahne çalışanları tara
fından bir araya getirilen düzenlenm iş bir manzara olarak görülür. Farklı
durumlarda Filistinlilerin, tehlikenin, Eski A hit otantikliğinin, yerel pas-
toralliğin ve politik görünm ezliğin görsel direnişçileri arasında varolması
m üm kün olm uştur. Bu son etkenin boşluğu en iyi şekilde, Batı Şeria’daki
Ariel Ü niversitesinin m im arlık bölüm ünde başkanlık yapan Sa’adia Man-
del tarafından, m im arlık öğrencilerinin sınıfın pencerelerinden dışan bak
tığında “Arap köylerini görüyorlar, ancak fark etm iyorlar. Bakıyorlar an
cak görmüyorlar. Ve bunu olum lu bir şekilde söylüyorum ”71 diye iddia
ettiğinde belirgin kılınm ıştır.
71 Esther Zandbeıg, “As close as you can get”, Ha’aretz, 3 Nisan 2003.
[Resim 46: Allenby Köprüsü terminalinde, Filistin’e ait sınır kontrol noktası. Miki Kratsman,
1999. Kratsm an bu fotoğraf hakkında şunu söylen "B u fotoğrafı çekmek için Filistinli sınır
kontrol memurunun om zunun üstünden baktığımda birdenbire ariom da bana hitap eden
olduğunun farkına ancak o zaman varabildim. Aynanın fo to g ra fn çekmeye çalıştıgm da ise

bana kızan Filistinli polis memuru tarafından terminalden pkanldım."]
197
5.
Kontrol Noktaları:
Ayrık 6gem en ve Tek Yönlü Ayna
1993 yılının yazında O slo’da bir araya gelen İsrailli ve Filistin li banş
bürokratları, tek bir çizgi bile çizm eden işgalin en karm aşık m im ari ürün
lerinden birini tasarladı. G azze-Eriha Anlaşm ası’nın (aynı zamanda Oslo
Anlaşm ası olarak da bilin ir) Birinci Ek’inde yer alan 10. Madde’deye “G e-
çider Maddesi” adı verilm iştir; bu madde, farklı şekilde tanım lanm ış çeşitli
bölgeler arasında bulunan ve ortak sınır niteliğindeki yüzeyler, özellikle
de “dış” dünya ile kısıtlı Filistin kontrolüne devredilmiş alanlar arasındaki
sınır bağlantılarıyla ilgilidir.1 Bu bölgeleri birbirine bağlayan term inalle
rin m im arisi İsrail’in , güvenliğin genel kontrolünü sürdürm esine olanak
tanırken, Filistin ekonom isinin işlev görm esini sağlamaya yönelik, çeliş
k ili görünen isteğin sonucu olarak ortaya çıkan yapısal paradoksu çö
züm e kavuşturm a arayışındaydı. Filistin li m üzakerecilere göre, sınır ter
m inalleri ve bu term inallerden geçiş süreci, ortaya çıkm akta olan otonom
bir ulusal öz-yönetim in önem li sem bolleriydi. M üzakerelere liderlik eden
İsrailli subaylar ise term inallerin, Batı Şeria ve Gazze’de yaşayan Filistin
lilerin, olay yerindeki doğrudan kontrolünü İsrail’in genel “görünm ez”
kontrolü altında olan ve yeni yeni ortaya çıkm aya başlayan Filistin Ulusal1
1 Gazze-Eriha Anlaşması, Ek Madde I: İsrail'in Askeri Kuvvetlerinin Geri Çekilmesi ve

Güvenlik Düzenlemelerine İlişkin Protokol, Madde X: Geçişler, http://telaviv.usem-
bassy.gov/publish/peace/gjannexl.htm. Bu anlaşmanın “ara dönem" olarak tanımla
dığı bir dönemde, İsrail'in Filistin’e Ait Bölgeler ile M ısır ve Ürdün arasındaki kara
geçişlerinin yanı sıra (birtakım değişiklikler ile birlikte) Gazze limanındaki terminal
(hiçbir zaman inşa edilmemiştir) ile Filistin'e ait tüm havalimanlarından (Filistin'e
ait tek havalimanı -G azze’deki Dahaniya havalim anı- 2000 yılında İntifada'nm baş
langıcında bombalanıp imha edilmiştir) sorumlu olmasına karar verilmiştir.
Yönetimi’ne em anet eden yeni b ir güvenlik konseptini açıkça ortaya ko

yacağını düşünüyorlardı. İsrailli güvenlik personeli ve Filistin li politika
cılar çeşidi seçenekleri değerlendirdiler; görüşm elerin sonunda iki tara
fın da kabul ettiği m im ari, Eylül 1993’te Beyaz Saray’da gerçekleştirilm esi
planlanan im za töreninden kısa bir süre önce elde edilen bir son dakika
tavizini yansıtıyordu. Bu m im ari, İsrail’in term inalden (10. Madde’de ge
niş bir askerî üs olarak tarif edilm işti) kim in geçişine izin verileceğim o
anki duruma bakarak kontrol etm esine ve “geçit boyunca güvenlik so
rum luluğunu” elinde bulundurm asına, F ilistinlilerin ise term inal binasını
idare etm esine ve buralarda görünür olan am blem lerin sadece Filistin ’in
ulusal am blem leri olm asına im kân tam dı.2
10. Madde, Filistin ’e ait olan ve sınır term inallerinin içinden geçen
geçitleri farklı renklerle kodlanm ış şeridere ve alt şeridere ayıran bir akış
şem asını ayrıntılı bir biçim de tarif eder. Bunlar, b ir araya geldiklerinde
yolcuları O slo Anlaşm alan’nın coğrafyası tarafından belirlenen vanş nok
talanıra - O slo sürecinin sonundaki duruma göre, birbirinden ayn birkaç
yüz anklav, Ban Şeria bölgesinin yaklaşık yüzde 4 0 ’lık b ir kısm ı, Filistin’e
bağlı alanlar ve otonom bir şekilde kendi kendim idare eden bölgeler (A
ve B Bölgeleri); Batı Şeria’nm İsrail kontrolünde olan geri kalan kısm ı
(C Bölgesi); Gazze; ve Doğu K ud üs- göre bölen yaya yollan ve güvenlik
kontrol noktalanırın karm aşık koreografisini meydana getirirler. Termi
nale giriş yapan Filistinlilerin, genel kontrolü sağlayan İsrailli güvenlik
görevlilerini görm esi engellenm iştir: 10. Madde, İsrailli güvenlik görevli
lerinin, term inal binasının çeşidi yerlerinde bulunm alarına rağm en yol
culardan tek taraflı aynalar aracdığıyla ayrılm asını şart koşm uştur.3 Filis
tinlilerin seyahat doküm anlarının, “aynı zamanda onların kim liklerini de
görünm ez bir şekilde, dolaylı olarak kontrol [edecek] bir İsrailli görevli
tarafından kontrol edilm esi” kararlaştırılm ıştır.4 Term inalin içinde F ilis
tinli polis m em urlarının bazı güvenlik kontrolleri yapm alarına izin ve
rilm iş, ancak İsrailli güvenlik personelinin acil bir durum olarak algıla
dıkları olayların gerçekleşm esi hâlinde aynanın arkasından ana koridora
girebilm eleri için gereken önlem ler alınm ıştır. İsrailli güvenlik görevli
lerinin “son çare” olarak ateşli silah kullanm aları da kabul edilm iştir.5
Tarihi Amman-Kudüs-Yafa yolunda Ürdün Nehri’nin üzerinden geçen
gösterişsiz Allenby Köprüsü, Batı Şeria ile Ürdün arasındaki ana bağlantıdır.
2 Gazze-Eriha Anlaşması, Ek Madde I, Madde X, fıkra 2 .b .l.

3 İsrailli güvenlik görevlilerinin “[yolculardan] tek taraflı aynalar” ile ayrılmasına ka
rar verilmiştir; Gazze-Eriha Anlaşması, Ek Madde I, Madde X, fıkra 3.d.2.
4 Gazze-Eriha Anlaşması, Ek Madde I, Madde X, fıkra 3 .d .l.
5 Gazze-Eriha Anlaşması, Ek Madde I, Madde X, fıkralar 3.e, 9.c.
K O N T R O L N O KT A LA RI: A Y R IK EGEM EN V E TEK YÖ N LÜ A Y N A 199
Köprünün batı ayağında, Ürdün N ehri’nin İsrail kontrolünde olan kıyı

sında varolan eski term inal, 10. Madde’ye uygun olarak şu şekilde geniş
letildi ve yeniden biçim lendirildi: kısm i, olarak tek yönlü aynaların takılı
olduğu birbirine bağlı birkaç oda, term inalin çeşitli yaya yollarının farklı
kesişim noktalarına konum landırıldı. Aynalardan dolayı içi görünmeyen
odalara giriş, arka kapıdan yapılıyordu. 10. Madde’ye uygun şekilde ter
m inale giren Filistinlilerin yalnızca “Filistinli bir polis memuru ve havada
dalgalanan bir Filistin bayrağı”m görm esi sağlanm ıştı. Filistinli yolcula
rın göreceği bir diğer şey de, “gelen yolcular” koridoruna bakan birkaç
büyük aynanın önünde yer alacak, arkasında Filistin li bir polis memu
runun duracağı bir gişeydi. Aynalar, İsrailli güvenlik görevlilerinin, arka
larından kim seye görünm eden yalnızca Filistin li yolculan değil, aynı za
manda Filistin li polis m em urlarım da gözlem lem esini m üm kün kılacak
şekilde konum landırılm ış ti ;
Term inalin beklem e odası, fayans döşenm iş bir zem ine sabitlenm iş
plastik bank sıralarının bulunduğu geniş ve açık bir koridordur. 1996 yı
lında, Oslo sürecinin zirveye ulaşüğı dönem de, Filistinli şair ve FKÖ ak-
tivisti M urid Barguti, otuz yıllık sürgünden sonra ilk defa Filistin’e geri
dönm ek için köprüyü geçm esinin ardından, sahneyi şu şekilde tarif edi
yordu: “Havalimanlarında iniş yapan yolcuların geçtiği koridorları andı
ran geniş bir koridora girdim ... Batı Şeria’ya gidenlerle Gazze’ye gidenlerin
belgelerinin kontrol edildiği pencereli gişeler sıralar hâlinde dizilm işti...
benim gibi binlerce Filistin li bavullarıyla birlikte yaz ziyareti için bura
dan geçiyor ya da hayatlarına devam etm ek için Amman’a geri dönü
yordu.” Barguti, anlatısına devam ederek kalabalık aileler ve bir sürü ço
cukla dolu bir koridoru tarif eder. İnsanlar seyahat belgelerinin kontrol
edilm esi için çok uzun süre bekliyorlardı. Çocuklar banklarda, anneleri
nin kucaklarında ya da yerde uyuyordu.
“Şimdi nereye gidiyorum ?”
“Filistinli polis memuruna gidiyorsun, tabii ki. ’”6
Büyük bir gişenin arkasında duran Filistin li sınır polisi, term inale gi
riş yapan yolcunun pasaportunu alır, inceler ve gişenin arkasına saklan
m ış çekm eceye koyar, ardından bu çekm ece gişenin öbür tarafındaki İs
railli güvenlik görevlileri tarafından açılır. Burada, pasaporttaki bilgiler
işlenir, yolcunun giriş yapmasına izin verilip verilm eyeceğine karar verilir
ve pasaport, giriş iznine yönelik karan ifade eden iki renkli kâğıt parça
sından biriyle birlikte çekm ece aracılığıyla öbür tarafa aktanlır. Bunun ar
dından Filistin li polis m em uru, yolcuya geçiş izni aldığım ya da geçişinin
6 Mourid Barghouti, I Saw Ramallah, Ahdaf Soueif (çeviri), Londra: Bloomsbury, 2005,
s. 12, 20.
reddedildiğini bildirerek pasaportu bu karara göre damgalar.7 Term inalin

diğer tarafına ise duygusal kavuşmalar, sokak sancılan, büfeler, otobüs
ler ve taksilerin gözlem lendiği olağan bir kargaşa hâkim dir.
Term inalin m im arisi, yalnızca belli bir güvenlik/politika sorununun
çözüm ü değil, aynı zamanda O slo süreci (1 9 9 3 -2 0 0 0 ) boyunca açık ve
net bir şekilde ortaya konan yeni güç ilişkilerinin şem asıdır.8 O slo süre
cinin askeri, p olitik ve ekonom ik m annğı, doğrudan işgali ve işgal al
tındaki Filistinlilerin idaresini, dolayısıyla da onların doğrudan sorum
luluğunu b ir Filistin U lusal Yönetim i’nin -uluslararası cam ia tarafından
desteklenerek ayağa kaldırılan protez bir politik sistem - oluşturulm ası ve
yerel işlevlerin bu otoriteye em anet edilm esiyle değiştirm e arayışındaydı
ve bu m antık da term inalin m im arisinde som utlaşm ıştı. Bu idare m antı
ğına göre İsrail, Filistinlilerin kontrolünü, Filistinlilerin yaşam larım Filis
tin kasaba ve köylerinin etrafım kapatm ak için kullandığı ayn anklavlann
içinde yönetm eye başvurm adan, onların haıekederini m ekân aracılığıyla
düzenleyerek elinde tutuyordu. Filistin U lusal Yönetim i, kontrol ettiği
anklavlaıda gündelik idare görevlerim üstlenerek uluslararası yasalar sa
yesinde İsrail’i, işgali gerçekleştiren güç olarak sahip olduğu yüküm lü
lüklerden kurtarm ıştı.9
Allenby Köprüsü term inalinin m im arisi, İşgal Edilm iş Toprakladın çe
şidi yerlerinde bulunan yerleşim leri ve askerî üslerin konum landırılm a
şeklim belirleyen gözedem e prensibim bir binanın ölçeğine dâhil etm işti.
Ne var İ t i , on dokuzuncu yüzydda ortaya konan prensipleri izleyerek gü
cün “görülm esi m üm kün ancak kanıtlanm ası im kânsız”10 olm asını ge
rektiren bu gözedem e ve disiplin m ekanizm alarının aksine, term inalin
m im arisi yolculardan güç ve kontrol m ekanizm asını tam am en saklayacak
7 Gideon Levy, wTwilight zonc: more than meets the eye”, Ha’cuetz, 3 Eylül 1999. Ay
rıca bkz. İsrail’in İsrail’deki şehirler ve İşgal Edilmiş Topraklardaki gözedeme tekno
lojilerini inceleyen çok iyi bir makale: Elia Zureik, “Constructing Palestine through
Surveillance Practices”, British Journal ofMUküe Eastem Studies 2 8 ,2 0 0 1 , s. 205-227.
8 Oslo Anlaşmaları sekiz ayn anlaşmayı içermektedir: (1) G eçici Özerk Yönetim Dü
zenleme İlkelerinin Bildirgesi (1 3 Eylül 1993); (2 ) Paris Ekonom ik İlişkiler Proto
kolü (29 Nisan 1994); (3) Gazze Şeridi ve Eriha Bölgesi’ne İlişkin Anlaşma (4 Ma
yıs 1994); (4) Güç ve Sorumlulukların İsrail ile Filistin Kurtuluş Örgütü Arasında
Hazırlık Amacıyla Devredilmesine İlişkin Anlaşma (29 Eylül 1994); (5 ) Batı Şeria ve
Gazze Şeridi G eçici Anlaşması (aynı zamanda Oslo II olarak da bilinm ektedir) (28
Eylül 1995); (6 ) Hebron Protokolü (17 O cak 1997); (7 ) Wye Nehri Memorandumu
(23 Ekim 1998); (8) Şarm el-Şeyh Memorandumu (4 Eylül 1999).
9 Dördüncü Cenevre Sözleşmesi (1 2 Ağustos 1949), Bölüm III/Kısım III: İşgal Edilmiş
Topraklar, http7Avww.yale.edu/lawweb/avalon/lawofwar/geneva07.htm.
10 M khel Foucault, Discipline and Punisk The Birth o f the Prison, Alan Sheridan (çeviri),
New York Vintage, 1977.
K O N T R O L N O K T A LA R I: A Y R IK EGEM EN V E T EK YÖ N LÜ A Y N A 201
şekilde tasarlanm ıştı. Burada güç, ne görünür ne de kanıtlanabilir olm a

lıdır. Term inal m im arisinin hedefi, Filistin li yolculan disipline etm ek de
ğil, onlan gücün etkin kaynağının ne olduğu konusunda yanlış yönlen
dirm ek, onları aslında bir B otoritesi tarafından kontrol ediliyorlarken,
bir A otoritesinin kontrolü altında olduklarına inandırm aktır. Ö nem li
bir şekilde, gözetim in disiplinsel gücünü içselleştirm esi gereken ve İsra
illi güvenlik görevlileri tarafından sürekli olarak gözlenen Filistin li yolcu
lar değil, Filistin U lusal Yönetim i’n i tem sil edenlerdi. Bu gözedem e hiye
rarşisi, İsrail’in , O slo anlaşm asının, Filistin U lusal Yönetimi’nin denetim
altında kendi kendini idare etm eye doğru ilk adım larım attıktan sonra
zam anı geldiğinde İsrail’in gücünden ayrı olarak işlev gördüğü, farklılaş
m ış bir dünyaya giriş yapınasım sağlamaya yönelik bir girişim olduğunu
ileri sürerken kullandığı, neredeyse anneliğe özgü retorik ile ilişkili ola
rak anlaşılabilir.11
Akışları Düzenlemek
İsrail’in güvenlik fikri, her zam an, Filistinlilerin “İsrail’e ait” m ekânlar
içinde gerçekleştirdiği dolaşım ı idare etm ek am acıyla tasarlanm ış karm a
şık b ir bölgesel, kurum sal ve m im ari aygıt içerm iştir. İsrailli yazar-akti-
vist Tal A rbel, bundan “İsrail’in hareketlilik rejim leri” olarak bahseder.1112
1966 yılına kadar İsrail askeri yönetim i Filistin li vatandaşlara dayatılm ış,
Filistin köy ve kasabalarının içine ve etrafına konum landırılm ış kontrol
noktalarıyla özel izin belgeleri olm adan seyahat etm eleri olanaksız kılın
m ıştı. 1967 yılından sonra Savunma Bakam M oşe Dayan’m “açık köprü
politikası”, 1966’da Bati Şeria ve Gazze’de yaşayan Filistinlilerin Ürdün’e
yolculuk etm esini ve İsrail’e giriş yapm asına izin vererek İsrail’in İşgal
Edilm iş Topraklar’a giden Filistin li vatandaşlarına uygulanan seyahat k ı
sıtlam alarının gevşetilm esine yönelik adım lan daha da ileriye taşıdı. Bu,
hedefi “yerli b ir Arap vatandaşın hayatım ... İsrailli b ir tem silciyi görm e
den ya da onunla konuşm adan yaşayabilm esini” sağlam ak olan, Dayan
tarafından “görünm ez işgal” olarak adlandırılan genel politikanın b ir par
çasıydı. Dayan, Filistinlilerin kendi hayatlarım ve topluluklarım , algıla-
nam asa da genel bir şekilde varlığım sürdüren bir İsrail kontrolü altında
11 Oslo Anlaşması’nın maddeleri Filistinlilere ve yabancı hükumedere bu şekilde sunul

muştur. Domestik olarak bunlar bariz bir şekilde sert güvenlik önlemleri olarak or
taya koyulmuştur.
12 Tal Arbel, “M obility Regimes and the King’s Head: A History o f Techniques for the
Control o f M ovement in the Occupied W est Bank”, ( “Comparative Occupations:
Chechnya, Iraq, Palestine, Goveming Zones o f Em eıgency” adlı atölyede sunulmuş
tur, Orta Doğu Enstitüsü, Harvard Üniversitesi, 25-26 Şubat 2006).
idare etm elerine olanak tanıyan bir durum un ortaya çıkm asına izin ver
m ek istiyordu. Bu politika bağlanım da, İsrail ordusunun Filistin şehir
lerinde devriye gezm ekten kaçınm ası, İsrail bayraklarım m üm kün ol
duğunca az sayıda tutm ası ve Filistinlilerin gündelik yaşam ından uzak
durm ası planlanm ıştı.13 Bu politikanın am açlarından biri de, Filistin li iş
çileri İsrail’in iş gücüne katm aktı. Dayan’m bu ham lesinin “insancıl” ol
duğu ileri sürüldü, ancak Allenby Köprüsü’nü açıp kapayabilme, Dayan’m
işgal edilmiş bölgelerdeki hüküm et faaliyetleri koordinatörü Şlom o Gazit’e
göre aynı zamanda güvenlik ya da politik durum bunu gerektirdiğinde
“ayrıcalıkların inkân”na izin veren davranışsal bir “ödül-ceza” politika
sının bir parçasını oluşturuyordu.14 Aslında, Batı Şeria ve Ürdün arasın
daki köprüler niyet edilenden daha fazla kapatılıyor ya da -F ilistin lilerin
yalnızca çıkış yapm asını m üm kün kılacak şek ild e- tek yöne açılıyordu.
İşgal sürecinin devam ettiği yıllar boyunca Filistinlilerin hareketine ko
nan kısıtlam alar, aşam alı bir biçim de artış gösterdi. Seyahat izin belgeleri
ilk olarak 1981 yılında Sivil Yönetim’in -B a tı Şeria ve Gazze’deki F ilis
tinlileri idare etm ekle görevli olan, ID F’ye bağlı yan ku ru lu ş- kurulm a
sıyla birlikte verilm eye başladı. Bu belgelerin kullanım ı, köyler, kasaba
lar ve şehirlerin sokağa çıkm a yasağının uzun süreli olarak uygulandığı
yerler hâline geldiği Birinci İntifada (1 9 8 7 -1 9 9 1 ) sırasm da hız kazandı.15
İsrail Başbakanı İshak Şam ir 1991 yılında, ilk Körfez Savaşı süresince, ilk
kez, İşgal Edilm iş Topraklar’ın tam am ının kapatılm asını İsrail’e ve dün
yanın geri kalanına em retti.
Oslo yıllarında kapatm a politikası daha da uzatıldı, m ükem m elleşti
rildi ve norm alleştirildi. 1994 yılında İsrail’in güvenlik kontrol noktalan,
Filistin nüfusunun toplandığı m erkezleri birbirine bağlayan yollara doğru
geri çekildi. 1994 ile 1999 arasında İsrail 230 kontrol noktası kurdu ve
toplamda 4 9 9 gün süren kapatm alar dayatıldı.16 İsrail’in üstün otoritesi,
İşgal Edilm iş Topraklar’ın tam am ında ve bu bölgeler ile “dışarısı” arasın
daki hareketi engellem e, filtrelem e ve düzenlem e becerisi kullanılarak
13 Gorenberg, Accidental Empire, s. 131.

14 Shlomo Gazit, The Carrot and the Stick: Israel’s Policy in Judea and Samaria, 1967-68,
New York: B’nai Brith, 1995, s. 204.
15 “Örneğin Birinci İntifada’nm ilk yılında uygulanan sokağa çıkm a yasaklarının sayısı
1.600’ü bulmuş ve böylece 1988 yılının sonlarına gelindiğinde nüfusun yüzde 60’ı
uzun süre evlerine hapsolmuştur.” Neve Gordon, IsraeVs Occupation: Sovereignty Dis-
cipline and Control, Berkeley, CA: Califomia University Press, 2008 (bölüm 6).
16 Leila Farsakh, “The Econom ics o f Israeli Ocupation: W hat is Colonial about It?”
( “Comparative Occupations: Chechnya, lraq, Palestine, Goveming Zones of Emer-
gency” adlı atölyede sunulmuştur, Orta Doğu Enstitüsü, Harvard Üniversitesi, 25-26
Şubat 2006).
K O N T R O L N O K T A LA R I: A Y R IK EGEM EN V E TEK YÖ N LÜ A Y N A Z03
uygulandı. İşgal, kontrol noktalan ve yol bariyerlerinden oluşan açma/ka-

pama vanalarım içeren bir sistem işlevi görerek, etkili bir şekilde yol ağına
doğru kaydı. Bunun yam sıra İsrailli işgal kuvveden em ek, en eıji ve atık
gibi başka türden akışlan düzenleyerek de hüküm sürüyordu. Ayn Filis
tinli anklavlannı işgal edilm iş bölgeler boyunca birbirine bağlayan su bo
rularındaki akış düzeyi bile Sivil Yönetim tarafından kontrol ediliyordu.17
Allenby Köprüsü term inali, O slo sürecinin karm aşık yasal-m ekânsal-
ideolojik araçlarının bağlantı noktalamadan yalnızca biriydi. İdare sistem i
sadece sivil yapılardan ve (daha önce de gördüğümüz gibi, yerleşim ler
deki bina sayısı O slo yıllannda ikiye katlanm asına rağm en18) yalnızca
yerleşim cilerin, diğer İsraillilerin ve ordunun kullanabildiği yeni yolların
ağından meydana gelmiyordu. Bu sistem , aynı zamanda önem li bir şe
kilde İsrailli yerleşim cileri ve İşgal Edilm iş Topraklar’m Filistin li sakinle-
v
rirıi, bölgesel olarak üst üste gelen ancak gittikçe artan bir şekilde adalaşan
otarşik ağlar halinde idare etm eye kalkışan bir dizi “yasal” ve bürokratik
prosedürden oluşuyordu.
Gerçekten de, Oslo sürecinin bürokratik altyapısı “işgal” yerine “idare”yi
koym a arayışmdaydı. İsrailli sosyolog Yehuda Şenhav, O slo yıllannda İs
rail ordusunun deneysel bir projeyi -T am Kalite Yönetim i’nin (Total Qu-
ality M anagem ent, TQ M ) Gazze’deki İsrailli güvenlik görevlileri ve F i
listinliler arasındaki ilişkilerin tüm ünün idaresi için uygulanm ası- nasıl
başlattığım şu şekilde anlatm ıştır: TQM m üşteri m erkezli, “kanlım ı te
m el alan, m üşteri m em nuniyeti sayesinde uzun vadeli başan elde et
m eyi hedefleyen ve organizasyonun her üyesine faydası olan bir... yöne
tim yaklaşım ıdır.”19 Bu sistem uluslararası çapta üretim , eğitim ve hizm et
17 Bu anlaşma, İsrail’in Filistin’e ait anklavlann oluşturduğu ada gruplarım birbirine bağ
layan su ağlarındaki boruların çapım, bu borular İsrail’in idare ettiği alanlardan geç
tiğinde belirlemesine izin vermiştir. Bu şekilde İsrail, belli konumlar arasında taşınan
suyun miktarım ve akış oranını etkili bir biçimde kontrol edebilmiştir. Bkz. Amira
Hass, “Colonialism under the Guise of a Peace Process”, Theory and Criticism , 24,
Bahar 2004, s. 192.
18 İsrail hükümeti, Oslo Anlaşmaları bağlanımda Filistinlilere ve Birleşik Devletler’e yeni
yerleşimlerin inşa edilmeyeceğinin ve varolan yerleşimlerin “doğal büyümesi” hari
cinde inşa edilmiş olan yerleşimlerin genişletilmeyeceğinin garantisini vermiştir. İsrail,
bu “doğal büyüme”nin sağladığı korumadan faydalanarak yeni yerleşimleri, varolan
yerleşimlerin “yeni mahalleleri” olarak göstererek inşa etmiştir. İlkeler Bildiıgesi’nin
imzalandığı Eylül 1993 ile ikinci Intifada’nm patlak verdiği Eylül 2000 arasında Batı
Şeria’daki (Kudüs hariç) yerleşimlerin nüfusu, yüzde 90’lık bir büyüme oranına kar
şılık gelecek şekilde 100.500’den 191.600’e büyümüştür. Yine aynı dönemde Doğu
Kudüs’te nüfiıs 1993 yılında 146.800’den 2001 yılında 176.900’e çıkarak yüzde 20
oranında artış göstermiştir. Bkz. Lein ve Weizman, Land Grab.
19 Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO ) -çeşitli ulusal standart öıgüderinin temsilci
lerinden oluşan uluslararası standart belirlem e örgütü (www.tqm.org)- tarafından
endüstrilerinde kullanılm akla beraber, ilk olarak ID Fye 1991 yılında, o

zam anlar Genelkurm ay Başkam olan Ehud Barak tarafından askerî per
sonel ve levazım ı idare etm e am acıyla getirilm işti. 1995 yılında, orduya
katılm adan önce işletm e yönetim i yüksek lisansı program ından m ezun
olan genç bir subay, Gazze’deki ID F birim im , birim le Filistin liler arasın
daki ilişkilerle ilgili olarak bu yönetim yaklaşım ım uygulamaya ikna etti.
Bu sistem takip edilerek, askeri işgal, hizm et ve güvenliğin sağlayıcısı, F i
listinliler ve yerleşim ciler de bunun m üşterileri olarak yeniden yorum
landı. Bu şekilde, uluslararası hukuk standartlarına göre hâlâ askeri işga
lin altyapısı dâhilinde geıçekleştirilm ekte olan İsrail-Filistin etkileşim leri,
hoş bir neo-liberal “hizm et ekonom isi”ne, yalnızca ticari bir alışverişe dö
nüşecek şekilde depolitize edildi.20 TQM ve O slo sürecinin ana hedefi,
genel olarak İşgal Edilm iş Topraklar’da bulunan çeşitli gruplar (F ilistin li
sakinler, Filistin li polis m em urları, İsrailli askerler, yerleşim ciler ve hatta
turistler) arasındaki “sürtünm e”yi azaltm ak ve İsrail’in askeri gücünün
m üm kün olduğunca az kullanılm asını sağlam aktı.
Bu geniş kontrol sistem i içersinde sınır term inallerinin m im arileri,
Filistin li yolcuların akışım İsrail’in istikrarsız güvenlik rejim i altında dü
zenleyen vanalar olarak işlev görüyordu; eş zam anlı olarak term inaller,
içlerinden geçen kişiler için Filistin U lusal Yönetim i’nin güçlerim doğal
laştırm ayı ve norm alleştirm eyi hedefleyen id eolojik aygıtlardı.
Şeffaf Sınır
Dünyanın her yerinde neredeyse her polis istasyonu, gözaltı tesisi ve

kontrol odasında görmeye alışnğıım z tek yönlü aynaların aksine, Allenby
Köprüsü terminali/kampındaki tek yönlü ayna sadece b ir kontol aygıtı
değildi; aynı zamanda bir tür uluslararası sırnr işlevi görüyordu. Aslına
bakılırsa bu ayna yalnızca bir sın ın işaretlem ekle kalm ıyor, konum landı
rılm a ve işlev görme biçim inden dolayı egem enlik kavramına yeni bir kav
ramsal sınır getiriyordu. Tek yönlü aynalann, örneğin Birleşik Devleder’in
Am erikalı federal ajanların fiziksel tem asa başvurm adan işkence uygula
m asına olanak tanıyan “inkâr p o litik a sın ı (tarz bakım ından C lintorim
politikasını andırm aktadır) m üm kün kılarak, egem enliğin “teröre karşı
açılan savaş”m cepheleri boyunca yeniden tasarlanm asında önem li bile
şenler hâline gelm esi bu bağlamda olm uştur. Bush yönetim i tarafından
belirlenen tanımdır.
20 Yehouda Shenhav, Manufacturing Rationality, Oxfoıd: O xfoıd University Press, 1999.
Aynı zamanda bkz. Uri Ben-Eliezer, “Post-M odem Armies and the Question o f Pe-
ace and Wan The lsraeli Defence Forces in the “New Times”, International Journal o f
Middle East Studies, 36, 2004, s. 49-70.
“olağandışı tem sil” olarak adlandırılan bu süreç, terörist olduğundan şüp

helenilen kişileri, işkenceyi bir yöntem olarak kulanan yabancı hüküm et
lere teslim ederek, “ABD’nin gözaltına alm ış olduğu tutuklulann zalim ,
insancıl olm ayan, aşağılayıcı bir m uam eleye maruz kalm ası”na yönelik
yasağı atlatm ak am acıyla tasarlanm ıştır.21 ABD’li ajanların ve davranış bi
lim i danışm anlarının Suudi Arabistan, Fas ve Suriye hapishanelerindeki
işkence sürecini gözlem lem ek ve hatta yönlendirm ek için arkasına geç
tikleri tek yönlü ayna, önceden birleşm iş olan bir egem enliğin şim di ay
rıldığı fiziksel ve görsel ortam olarak, etkili bir biçim de ABD sınırlarının
bir uzantısı hâline gelm iştir.22
Allenby Köprüsü term inalinin tek yönlü aynası sayesinde buna ben
zer, biraz daha karm aşık bir protez güç ilişkisi tesis edildi. 10. Madde’nin
Filistin Ulusal Yönetim i’nin sınır prosedürlerinin yalnızca bir performans
hâline gelm esine neden olduğu doğru olsa da, bu perform ansın doğası
yine de önem lidir. O slo süreci, Filistinlilerin, artık kendilerini yalnızca
askerî gücün etkisi altındaki bağım sız nesneler olarak görm em esini, aynı
zamanda başka bir gücün etkisi altında kalan politik özneler olarak ta
nım lam asını sağlayacak şekilde tasarlanm ıştı. İsrail’in güvenlik kontro
lünün her zam an Filistinlilere doğrultulduğundan bahsetm ek m üm kün
olsa da, aynı şey İsrail’in ideolojik projesi için geçerli değildir. Bir politik
özneyi “üretm e” ve disipline etm e girişim i, bireye tehditler ve şiddetle
hükm eden güvenlik kontrolünden net bir şekilde ayırt edilebilir olmaya
devam etm iştir.23 O slo A nlaşm alarının etkisi altında Filistinliler İsrail’in
askerî ham lelerinin doğurduğu tehditlere açık olduklarından, tıpkı ön
ceden olduğu gibi İsrail’in güvenlik hâkim iyetine boyun eğmeye devam
ettiler, ancak kendi politik otoriteleri tarafından hükm edilen özneler ol
duklarına inanmaya teşvik edildiler (bunun doğurduğu etki, Filistinlilerin
21 Senatör Jo h n M cCain’in sponsorluk ettiği 2005 tarihli Pentagon harcama tasarısında

yapılan bir değişiklik, ABD tarafından gözaltında tutulan tutuklulara “zalim, insanlık
dışı ve aşağılayıcı bir şekilde muamele edilmesi”ni yasaklamakta, ancak aynı tutuldu
lar ABD tarafından gözaltına alınmadığında bu tür muamelelere izin vermektedir. Bu
tasan, özel olarak hazırlanmış bir karşı tasan olan ve yargı incelem esini sınırlamayı
amaçlayan Graham-Levin Tasarısı ile hiç gecikme olmadan uygulanması imkânsız bir
hâle getirilmiştir.
22 ABD’nin “sanal sınır” oluşturmayı hedefleyen geniş çaplı projesi, “teröristler”in teo
ride hâlâ “yurt dışında” iken kim liklerinin saptanması ve durdurulmasını mümkün
kılm ak için Amerikan gözetleme ağlarım genişletmeyi ve muazzam miktarlarda bi-
yometrik ve başka türlü veriler toplayıp bu verileri paylaşmayı amaçlamaktadır. Bkz.
Eric Lichtblau ve Jo h n Markoff, “Accenture Is Awarded U.S. Contract for Borders”,
New York Times, 2 Haziran 2004.
23 Ariella Azoulay ve Adi Ophir, “The Monsterls Tail”, M ichael Sorkin (editör), Against
the WallyNew York: The New Press, 2005, s. 3-4.
206 OYUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
özgürlükleri ve ekonom ilerinin çöküşe geçm esinden kaynaklanan kızgın

lıkları ve hayal kırıklıklarını İsrail yerine Filistin Ulusal Yönetim i’ne yö-
neltm esiydi). Doğrudan disiplinle dolaylı kontrolün işlevleri arasındaki
ayrım, artık “disiplin toplum larTndan “kontrol toplum larTna doğru olan
evrimi önceden varsayan kuram sal anlatı ile uyumlu değildir24 ve bu iki
hâkim iyet sistem inin, burada tek yönlü aynanın iki yüzünü de katede-
rek, dikeyde katm anlanm ış egem enliğin, yatayda birbirinden aynlan iki
bileşeni olarak bir arada varolm alarını sağlar.
[Resim 47: Kontrol noktası. Pavel Wolberg, 2 0 0 2 ]
İkinci İntifada boyunca, 10. Madde’nin, İsraillilerin “güvenliği” sağ

lam ak am acıyla geçici olarak term inalin içine dalm asına olanak tanıyan
“istisna” paragrafı, kalıcı bir şekilde geçerliliğini korum aya devam etti.
Term inalin trafiğe açık olduğu nadir durumlarda, Filistinlilerin Filistin li
sınır polislerinin aracılığı olm adan İsrailli sınır polislerine doğrudan baş
vurması gerekiyordu. Bu şekilde, Filistinliler çıplak bir biçim de görülebi
len bir askerî güçle karşı karşıya bırakıldılar. İş birliği yaptıklarında, askerî
em irlere uysal bir şekilde uyduklarında ya da bu m im ari m akine karşı
sında bakışlarım yere doğrulttuklanndaysa, bunu vatandaşsal bir boyun
eğme ilişkisini içselleştirm ek yerine, şiddet korkusundan yapıyorlardı.
24
Gilles Deieuze, “PostScript on the Societies o f Control”, October, 59, Kış 1992, 3-7.
K O N T R O L N O KT A LA RI: A Y R IK EGEM EN V E T EK YÖ N LÜ A Y N A 207
Kontrol Noktalarının Mimarisi
Tel çitler, hendekler, beton duvarlar ve yüksek teknoloji ürünü sen-

sörlerden oluşan devamsız hatlar, O slo sürecinin 1993 yılında başlama
sından bu yana her hrsatta Filistinlileri İsraillilerden ayırma hedefiyle Batı
Şeria’m n tam am ının çiçek bozuğunu andıran bir şekilde delik deşik ol
m asına neden olan bir savunma yapısı inşası çılgınhğıyla birlikte kuru
lan, Batı Şeria’nm en görünür ve en fazla m edyatize edilm iş bariyerlerdir.
Bu hatlar, İsrail hüküm eti tarafindan “dikiş hatü engelleri”, İsrail halkı
nın geneli tarafindan “ayırm a çiti” ve bu yapılara karşı olan İsrailli ve F i
listinliler tarafindan Duvar, ya da bazen “Irkçıhk Duvarı” olarak anılır.
İkin ci İntifada’m n başladığı 2 0 0 0 yılından bu yana, İsrail’in Filistinli
direniş kuvvederini izole etm eye, parçalara ayırmaya ve intihar bom bacı
larının İsrail’deki şehirlere ulaşm a olasıhğım kısıtlam aya yönelik girişim
leri, Filistin toplum unun kırılgan içsel m atrisim ve O slo Anlaşm alan’nın
coğrafyasını daha da böldü. İsrailliler, kapatm a noktalarım ve trafik k ı
sıtlam alarım içeren karm aşık, m evcudiyetim hiçbir zam an yitirm eyen bir
sistem kullanarak Filistin ekonom isini tam anlam ıyla gerçek bir çıkm aza
sürüklediler. Bu sistem , sık sık değişiklik gösteren çeşidi yasak ve kısıt
lam alara göre işleyen, kısm en güvenlik personeli atanm ış kahcı kontrol
noktalan, yol harikadan, m etal kapılar, toprak seder, siperler ve “uçuş
hâlindeki” ya da harekedi kontrol noktalarım barındıran kapsandı bir
bariyer ağına dayalıydı. OCHA -tra fik kısıtlam ası politikasını yalandan
gözlem leyen Birleşm iş M illeder İnsancıl İlişkiler Koordinasyon M erkezi-
tarafindan hazırlanan bir rapora göre, Eylül 2 0 0 6 ’ya gelindiğinde bu kı
sıtlam aların sayısı 3 2 8 fiziksel engele sahip bir sistem i meydana getirecek
şekilde artış gösterm işü. 2 0 0 6 ydının A ralık ayırım bir haftasında, OCHA
araşürm acılan 160 yeni “uçuş hâlindeki kontrol noktası”nm inşa edildi
ğini ve toplamda 3 8 kilom etre uzunluğunda olan otobanların Filistinlile
rin kullanm asına engel olm ak am acıyla çiderle sarılm ış olduğunu kayda
geçirdiler.23*25 Bu bariyerler yeni bir coğrafi, sosyal ve ekonom ik gerçekli
ğin yaratılışım sürdürüyorlardı.26 K ontrol noktalan sistem i, askerî görev-
23 OCHA, Batı Şeria, “Closuıe Count and Analysis”, Eylül 2006. Gazze’nin Ağustos 2005’te
boşaltılmasından Eylül 2006y a kadarla dönemde bu kısıtlamalar yüzde 39 oranında
artış göstermiştir. Bkz. www.ochaonline.un.org. BTselem tarafından yayımlanan Frte-
dom o f Movement —Siege adlı durum raporuna göre 457 toprak yığını, 95 beton blok
ve 56 hendek bulunmaktadır. Raporun tamamı için bkz. www.btselem.org.
26 Dünya Bankası tarafından yapılan dikkatli hesaplamalara göre Ban Şeria ve Gazze’de
Gayri Safi M illi Hasıla (GSM H) 1999 ile 2005 yıllan arasında yüzde 3 0 oranında
azalmıştır. 2005 yılında Filistin Ulusal Yönetimi’nde işsizlik Gazze’de yüzde 4 0 , Ban
Şeria’da yüzde 29 oranında olm uştur ve şu anda Gazze’de fakirlik sınırının alanda
lilerin bir dizi taktiksel gereklilik olarak gördüğü şeye verilen b ir dizi ye
rel tepki olarak aşama aşama ortaya çıkm ış olm asına rağm en, ana hedefi
Filistinlilerin hayatlarına, şehirlerine, kasabalarına ve köylerine kadem eli
olarak sokulm ak zorunda kalm adan ve bariz bir şekilde şiddet kullan
maya ihtiyaç duymadan (çoğunlukla) hükm etm ek ve yönetm ek olan ek
siksiz bir bölgesel sistem i meydana getirecek şekilde, genel bir stratejik
planı gittikçe daha çok benim sem eye başlam ıştır. Bu farklı türden bari
yerler, Batı Şeria’yı Filistinlilerin toplandığı “nüfus m erk ezlerin in (kaba
olarak O slo dönem inin sınırlarına, A ve B bölgelerine karşılık gelir) etra
fında sayısı yaklaşık 200’ü bulan ayn, etrafı kapatılm ış bir dizi “bölgesel
hücre”ye bölecek şekilde parçalam ış ve bu hücrelerin arasındaki trafiğin
ordu kontrolündeki dar geçitlerin içinden geçm esini sağlamışür. Seyahat
etm ek isteyen Filistinlilerin, her biri farklı kategorilerdeki kişilerin farklı
kontrol noktası kategorilerinin içinden farklı kategorilerdeki m ekânlara
yolculuk etm esine izin veren, bir düzineden fazla farklı seyahat belgesi
için otoritelere başvurm ası gerekm ektedir. Buna ek olarak, Filistin lile
rin elde etm esi neredeyse im kânsız olan birtakım izin belgelerine sahip
olm adıkları sürece Ürdün Vadisi’ne, Kudüs’e ve Duvar ile Yeşil Hat ara
sına sıkışm ış anklavlara girm esi yasaktır.27 K ontol noktası sistem inin ta
sarım am açlarından biri de tam bir kapatm a politikasını -İşg al Edilm iş
Topraklar’dan İsrail’e hareketin tam am en yasaklanm asını- dayatmak ve
sürdürmektedir. Bu politika, bir terör saldırısı gerçekleşeceğine yönelik
bir şüphe ya da işaret olduğunda plansız olarak, ya da Yahudi bayram
ları ve dini tatillerinde rutin olarak, çoğu zaman M üslüm anların bayram
ları ve dini tatillerinde, özel durumlarda (Yaser Arafat’ın ölüm ü gibi) ya
da İsrail’de Avrupa basketbol şam piyonası m açları gibi uluslararası, ge
niş çaplı spor etkinlikleri düzenlendiğinde (bu bile tek başına uluslara
rası spor kuruluşlarının İsrail’de etkinlik düzenlem eyi kabul etm eyi ye
niden düşünm esi için iyi bir neden olm alıdır) uygulamaya konm aktadır.
yaşayanların oranının ikinci İntifada’nın öncesindeki oranın (yüzde 22) iki katını
aşarak yüzde 56’ya (2007 yılında Gazze sakinlerinin yüzde 75’inin bu sınırın alunda
yaşadığı hesaplanmışür) ulaşmasıyla birlikte bugün Gazze nüfusunun yüzde 70’i, ai
lelerinin gündelik yiyecek ihtiyaçlarını yardım olmadan karşılayamayan bireylerden
oluşmaktadır. Dünya Bankası’na göre bunun ana sebebi, insanlar ve malların hareke
tine getirilen kısıtlamalardır. Bkz. Dünya Bankası, “W est Bank and Gaza Econom ic
Update and Potential Outlook”, httpı//www.worldbank.oıg/we. BM Yardım ve Bayın
dırlık Ajansı (UNRWA) tarafından son dönemde hazırlanan bir rapor, sınır geçitlerinin
malların Gazze’den M ısır’a ulaşmasını engelleyecek şekilde sık sık kapatılmasının bir
sonucu olarak temel yiyecek maddelerinde kaydadeğer bir kıtlığın ortaya çıkacağının
uyarısını yapmaktadır. Bkz. http7Avww.un.org/unrwa/news/index.html.
27
Amira Haas, “Israeli restrictions create isolated enclaves in W est Bank”, Ha'aretz, 24
Mart 2006.
K O N T R O L N O K T A LA R I: A Y R IK EG6MEN V E TEK YÖ N LÜ A Y N A 209
Filistin Tıbbi Yardım Kom iteleri Birliği’ne göre, Batı Şeria’daki insanların
yüzde 8 5 ’lik bir kısm ı İntifada’nın ilk üç yılında sokağa çıkm a yasaklan
ve kapatm alardan dolayı köyünden çıkm am ıştır.28
Kontrol noktası sistem inin güvenlik m antığı, aynı zamanda m ekân içe
risinde dolaşım yapmasına izin verilen Filistinlilerin sayısının, bu mekânın
güvenlik düzeyi ile ters orantılı olduğu inancı üzerine de tem ellenm iş
ti.29 Avi D ichter, GSS’nin (G enel G üvenlik Servisi, ya da Şabak) başkam
olarak kontrol noktası sistem inin en güçlü destekçilerinden biriydi ve bu
desteğin derecesini D ichter’in şehirlerin bütününü gereksiz olarak ceza-
landırdıklannı düşündüklerinden bazı kontrol noktalarım ortadan kaldı
ran askeri görevlileri cinayede suçlam asından da anlam ak m üm kündü.30
Askerî kontrol noktalarında yapılan insan haklan ihlallerini yalandan
gözlem lem eye adanm ış bir kadın örgütü olan M achsom [kontrol noktası]
Watch [M achsom İzlem e G rubu], kontrol noktası sistem inin neden ol
duğu şiddet ve aşağılam ayı, tıbbi bakım a ihtiyaç duyan hastalann, yaşlı
ların ve bebeklerin bekletilm esini, insanlann kaldınm larda doğup ölm e
sini; Filistinlilerin günlük hayatlannm her boyutunu delm e ve ihlal etme
şeklini aynntılı ve özenli bir şekilde kayda geçirm iş ve rapor etm iştir. Böy
lelikle, dolaşım rejim inin, gündelik olarak hayatta kalm a m ücadelesi ve
ren insanları bekleterek, küçük düşürerek ve bitkinleştirerek Filistinlilerin
politik direniş gerçekleştirm esini onların kapasitesini aşan bir şey hâline
getirerek im kânsız kılam aya çalışm asını da (kendi iddia ettiklerine göre)
kayda geçirm iş oldular.31 M achsom Watch aktivistleri, Nablus’un güne
yindeki Huvvara kontrol noktasında İsrailli otoriteler tarafından verilen,
Filistinliler için seyahat etm eyi belirsiz bir deneyim hâline getirm ek ve
çoğu zaman Filistinlileri yıldırm ak için tasarlanm ış em irlerin doğasındaki
keyfiliği ve gelişigüzelliği de rapor ettiler. Örneğin 6 Eylül 2004 tarihinde
İsrailli askerler kontrol noktasından geçm ek isteyen her dokuzuncu ye
tişkin erkeği gözaltına almaya karar verdiler, aynı ayın 19’uncu gününde
ise çok fazla sayıda kişinin geçici olarak nezarete alınm asına neden ola
cak şekilde adı Muhammed olan her erkeği gözaltına aldılar. Bazen, yine
rastgele bir biçim de bazı yolculardan dört saat beklem eleri istendi; ba
zen de önceden herhangi bir uyan ya da bildiri yapılmadan kontrol nok
tası kapaüldı. Filistinli yolculann oluşturduğu sıralar kontrol noktalarının
28 Alice Rothchild, ‘Pitching in for health on the W est Bank’, Boston Globe, 6 Mart 2004.
Gordon tarafından yazılan IsraeVs Occupation adlı eserden (bölüm 6) alınülanmıştır.
29 Zygmunt Bauman, Society Under Siege, Londra: Polity, 2002.
30 Raviv Drucker ve Ofer Sheiah, Boomerang, The Israeli Leadership Failures during the
Second Intifadah, Kudüs: Keter Books, 2005, s. 330.
31 www.machsomwatch.org.
her iki tarafında da uzamaya devam ederken, Yahudi yerleşim ciler birbi
rinden ayn kapıların içinden ilerleyip yalnızca Yahudilerin kullanm asına
izin verilen yollara bağlanan korum alı koridorlardan hiç engellenm eden
serbest bir şekilde geçm ektedirler.
Kontrol noktası sistem i, işgal altındaki bölgelerde yaşayan Filistin li
lerin yaşam larının akla gelebilecek her yönünün idare edilm esini müm
kün kılacak kadar yaygınlaşm ış ve bulunduğu alana m üdahale etm iştir.
Filistinli-İsrailli parlam ento üyesi, yazar ve politik aktivist Azmi Bişara’nın
yakın zamanda yayım lanan kitabı Checkpoints’de [Kontrol N oktalan], İs
rail artık adıyla anılm ak yerine “kontrol noktalan devleti” olarak adlan-
dınlm akta, İşgal Edilm iş Topraklar’dan “kontrol noktalan diyan”, İsra
illilerden “kontrol noktalannın sahipleri” ve Filistinlilerden de “kontrol
noktalan diyannın halkı” olarak bahsedilm ektedir. “Kontrol noktası bir
insanın sahip olduğu her şeyi, onun çabalanm n, zam anının ve sinirle
rinin tümünü alır... kontrol noktası hem kargaşa hem düzendir, o hem
yasanın içinde hem dışındadır, hem düzen hem düzensizlik aracılığıyla
rasyonalite ve kişiye özel eğilim lerle işlev görür.”32 Filistinlilerin kontrol
noktalarından geçm ek için uzun zaman beklem esi, birinci ekonom inin
keyfiliğinden beslenen ikinci bir ekonom inin -F ilistin li yolcuların alaylı
bir şekilde “gümrüksüz satış yeri” olarak adlandırdığı, eldeki m ateryallerle
kurulm uş bir yiyecek ve m al p azan - doğmasına sebep olm uştur. Filistin
ekonom isinin derin bir buhranda olm ası nedeniyle, bu pazarlar Filistin’de
işlev gören neredeyse tek kamu alanı hâline gelecek şekilde aşam alı ola
rak genişlem iştir. Kontrol noktasının aralarına girerek ayırdığı m ahalle
ler, şehirler ve köyler ise buram n banliyöleri olm uştur.
“Başlangıçta kontrol noktası içi taşlarla dolu büyük teneke varillerden

oluşuyordu... bu variller sonradan beton ile dolduruldu. Fazla geçme
den bunların yerini kırmızı-beyaz plastik yol bariyerleri aldı, bunlar da
sonradan büyük beton küplerin, çeşitli boyutlarda taşlann ve dikenli tel
lerle kuvvetlendirilmiş çitlerin eklendiği beton yol bariyerleri ile değişti
rildi... İlk başta askerler açık hava altında görev yapıyordu; sonradan as
kerlerin yanma tepesinde plastik su tankı bulunan bir çelik kule dikildi.
Alan çadınnın yerine ise prefabrike bir yapı inşa edildi... Zaman zaman
askerler, kendi çabalarıyla oluşturdukları bu sanat eserlerine yaratıcı ek
lentiler yapmak için kayaları ya da çöp konteynerlerini kullanıyorlardı.”33
32
Azmi Bişara, Checkpoints: Fragments o f a Story, Tel Aviv: Babel Press, 2006 [İbranice],
s. 10.
33
A.g.e., s. 17.
K O N T R O L N O KTALARI: A Y R IK EGEMEN VE TEK YÖ NLÜ A Y N A 211
[Resim 48: Erez terminali, Gazze. Nir Kafri, 2 0 0 4 ]
K ontrol n ok talan yalnızca m ekânı oym akla kalm ıyor, zam am da bö
lüyordu. İsrail, göksel düzene ve gün ışığı seviyesine bağlı dua vakitlerine
sahip olan aşın O rtodoks partilerle yapılan koalisyon anlaşm alarından do
layı yaz saatine dünyanm geri kalanından b ir ay sonra geçer. F ilistin U lu-
\
sal Yönetim i ise saatlerini kuzey yanm kü renin geri kalanıyla uyum içe
risind e yaz saati uygulam asına göre kaydm r. Bahar m evsim inde kontrol
n ok talan n m ik i tarafı arasında b ir saatlik zam an farkı ortaya çıkar, bu da
ik i farklı zam an d ilim inin oluşm asına neden olur.34 “İş günü yerel saate
göre 1 8 :0 0 ’de, kon trol n oktası saatine göre ise 1 9 :0 0 ’da sona erer. K ont
rol n oktası kendi saatine göre 1 9 :0 0 ’da kapanır. H erkes saati geri alıp iş
ten b ir saat ö n ce çıkm aya alışana kadar, kon trol noktasındaki yaz saati
askerlerine, evlerine geri dönm eye izin verm eleri için yalvaran yüzlerce
kış saati işçisi ile dolup taşıyordu.”35
İnsancıl Tasarım
2 0 0 3 yılııu n ortasında ID f; “F ilistin nüfusuna yiyecek ve giysi sağ

lam a görevini tam am en ID F n in ü stlenm esini gerektirecek insani krizden
34 Eyal Weizman, T h e Subversion o f Jerusalem ’s Sacred Vemaculars’, Michael Sorkin

tarafından yazılmış olan The New Jerusalem adlı eserde, New York: Monacelli, 2003,
s. 120-145.
35 Bishara, Checkpoirıts, s. 231.
kaçınm ak için Filistin yaşam ının dokusuna verilen haşan mimim um a in
dirm e” hedefini güden “A nother Life” [Başka Bir Hayat] program ım baş
lattı.36 Bu program , “hayırseverliği”, İsrail tarafından düzenlenen askerî
operasyonlarda stratejik bir kategoriye dönüştürdü ve İsrail’in çeşitli kont
rol aygıtlarının tasarım ına etkide bulundu. 2 0 0 4 yılının O cak ayında Ariel
Şaron, Savunma Bakanlığı’nda çalışan em ekli ID F subayı Baruch Spiegd’i
“ID F sivil ve insani m eseleler başkam ” olarak atadı. Spiegel’m görevlerin
den biri, kontrol sistem inin neden olduğu verim sizlikler ve insani sorun
ları ayrıntılı ve eksiksiz bir şekilde incelem ek ve düzeltm ekti. Bu göreve
getirilm esinin ardından Spiegel, dünyamn her tarafına, Finlandiya-Rusya,
Malezya-Singapur, ABD-M eksika arasındaki sınırlarda ve Çin’in sınırla
rında kullanılan kontrol teknolojilerini araştıracak İsrailli tem silciler gön
derdi; İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Fransa ile Almanya arasında ya
pılan sınır düzenlem eleri bile gözden geçirildi.37 Spiegel, bundan ik i ay
sonra, M art 2 0 0 4 ’te, görünüşte “Batı Şeria ve Gazze’de yaşayan Filistin
lilerin hayatlarım kolaylaştırm ak” için oluşturulm uş b ir planın ilk kıs
mım yayımladı. Yabancı hüküm etleri yatıştırm ak için İngilizce yazılm ış
olan bu plan, kontrol noktalarında görev yapan ID F askerlerinin acım a
sızlıkları ve yetersizliklerim şiddetle eleştirerek birtakım önem li değişik
likler öngörüyordu.
Spiegel’m planı, askerî term inolojiyi takip ederek kontrol noktaların
dan bahsederken iki genel kategori kullanıyordu: Spiegel’ın toplam sayı
şım azaltm ak istediği, Filistinlilerin içinde yer aldığı farklı “bölgesel hüc
reler” arasındaki hareketi düzenleyen bir kontol noktası olan “kuşatm a
kontrol noktası” (M achsom K eter); Filistinlilerin bulunduğu alanlar ile
Duvar’m genelde “İsrail” tarafı olarak adlandırılan batı tarafı arasındaki
hareketi -bazen işgal edilm iş bölgelerin içinde konum lansa b ile - düzen
leyen “kapatma kontrol noktası” (M achsom Seger). Spiegel planı, Du
var boyunca on iki kalıcı “kapatm a kontrol noktası” inşa edilm esini ve
bunların uluslararası sınırlarm ış gibi İsrail Havalimanı O toritesi tarafın
dan işletilm esini önerdi.38 Bu kontrol noktalarının inşası için gerekli olan
36 Amos Harel ve Avi Isacharoff, The Seventh War, Tel Aviv: Miskal - Yedioth Aharonoth
Books ve Chemed Books, 2004, s. 343.
37 Baruch Spiegel, “Issues o f the W all”, Kudüs’te Van Leer Enstitüsü’nde yapılan sunu
mun metni, 17 Şubat 2006. Bu plan, başka hedeflerin yanı sıra ABD yönetimim ya
tıştırmayı ve hükümet tarafından resmî olarak benimsenmeyi hedefleyen bir plan ol
duğundan İngilizce yayımlanmıştır.
38 Savunma Bakanlığı Basın Bülteni: uDefence Minister Mofaz appoints Brig.-Gen. (Res.)
Baruch Spiegel to head team dealing with civilian and humanitarian issues vis-a-vis
security fence”, 27 Ocak 2004, http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/Govemment/Com-
muniques/2004; Driker ve Shelah, Boomerang, s. 331.
KONTROL NOKTALARI: AYRIK EGEMEN VE TEK YÖNLÜ AYNA 213
maddi kaynaklanıl b ir kısm ının, Başkan Bush’un ifadesiyle “Filistinlile

rin p olitik, ekonom ik ve güvenlik reform larım desteklem ek” am acıyla
2005 yılında ABD tarafından Filistinlilere yapılan ad i destekten alınm ası
planlanm ışa. Ne var ki, “İsrail yanlısı” ABD kongresi, Beyaz Saray'ın bu
desteğin herhangi b ir kısm ım doğrudan Filistin U lusal Yönetimi’ne ver
m esini zorlaştırdı. 2 0 0 5 ’te Filistin liler tarafından kullanılm ak için aynlan
2 0 0 m ilyon doların 5 0 m ilyon dolarlık kısm ı, term inallerin inşasına yar
d ım a olm ak am aayla İsrail’e bırakıldı.3940Dolayısıyla Filistinlilere yardım
etm ek için gönderilen Am erikan parası, işgalin kırk yıllık tarihi boyunca
toplanan tüm kanıtların gösterdiğinin aksine, işgalin en bariz aygıtların
dan birini finanse etm ek için kullanıldı. Bu da Filistin’in parasım Filistin
yerine en iyi şekilde kullanm ayı bilenin İsrail olduğuna ve işgalin dişlile
rini yağlam anın bir şekilde Filistin’in m enfaatine olduğuna inandığından,
Am erikan algısının ne kadar çarpık olabileceğim gözler önüne seriyordu.
Batı Şeria’m n kuzeybaü kısm ındaki İsrail-Filistin kasabası Tayyibe’nin
yalanında yer alan ve Hayfa m erkezli m im arlık firm ası Loyton-Shum ni
tarafından Havalimanı O toritesi için tasarlanan Sha’ar Efrayim term inali
nin “tem sili çizim i”, bu yapının saygın bir uluslararası sınır geçidi olduğu
izlenim ini bırakır. Bu çizim de, term inalin her yerinin dev bir banliyö alış
veriş m erkezi gibi fayans ve cam kaplı olduğu görülür. Terminal aynı za
m anda bahçelere, engellilere ayrılm ış park yerlerine ve yüzlerce yolcuyu
barındırabilecek b ir dizi geniş koridora sahiptir. Şha’ar Efrayim term ina
linin m im ari canlandırm ası, Savunma Bakanlığı’m n w ebsitesinde aynı za
manda term inallerin “insanlar arasındaki anlaşm azlıkları en aza indire
cek teknolojik sistem leri kullanacağı” sözünü vererek “insani endişeler”
başlığı alanda görülebilir.'10 Savunma Bakanlığı, 15 O cak 2006’da buna
ek olarak “güvenlik kontrollerinde karşılaşılan uyum suzlukları azaltma,
süreci insancıllaştırm a ve hizm et standartlarım iyileştirm e” am aayla gü
venliğin özelleştirileceğini ve tüm güvenlik kontrollerini askerler yerine
sivillerin gerçekleştireceğini ilan etti.41 Spiegel bu özelleştirm eden “orduyu
kontrol noktalarından çıkarm ak” olarak bahsetm işti.42
39 G lenn Kessler, “US aid to Palestiniaııs goes to checkpoints, Zionist organization",

Washington Post, 5 Mayıs 2005.
40 http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/Humanitarian.htm.
41 Savunma Bakanlığı Basın Bülteni: beyan, 15 O cak 2006, http://www.modgov.il/Word-
Files/n32301062.doc.
42 Baruch Spiegel, “Balancing Rights - The Security Fence and the Palesdnian Civilian
Population”, sunum m etni, 18 Mart 2006, Kudüs Halk İlişkileri Merkezi, http//www.
ngomonitor.org/1ssues/Balancing%20RightsTheSecurityFenceandthePalestinianCivili-
anPopulationText.htm.
“İnsani” b ir doğaya sahip olan ve kontrol noktalan sistem i tarafın

dan sürdürülen kapatm aların kapsam ım azaltm ayı, ya da bu sistem i daha
etkili bir hâle getirm eyi hedefleyen bu ve diğer planların, ya kom utayı
elinde bulunduran ask eıî görevliler tarafından uygulanm ayacağı ya da
Filistinlilerin gördüğü m uam eleyi daha da sertleştireceği sonradan açık
lığa kavuşacakü. G erçekten de, OCHÂya göre Spiegel raporunun yayım
lanm asından bu yana Batı Şeria’daki fiziksel bariyerlerin sayısı istikrarlı
bir şekilde artu.43
2 0 0 4 yılının ortalarına doğru, eğreti kontrol noktalan sistem i düzenli
bir hâl almaya başladı. Ö nceden bu sistem e kaıgaşa hâkim ken, işlerin
şim di kan prosedürlere göre yapıldığı görülüyordu. Bu dönem de, geçiş
sürecim daha düzenli, etkili, güvenli ve “insancıl” bir hâle getirm ek için
Baü Şeria’nm çeşitli yerlerindeki kalıcı kontrol noktalarının birçoğuna dö
ner kapılar ya da turnikeler eklenm eye başladı. Bu turnikeler, yeni kont
rol noktası sistem i “tasanm ı”nm en önem li özelliği haline geldiler. Bu sis
tem in tüm çabası, izin belgelerini ve bavulları kontrol eden askerle bir
seferde yalnızca bir yolcunun yüz yüze gelm esine olanak tanıyacak şe
kilde, kontrol noktalarından geçm ek isteyen ve ardışık ve düzenli sıra
larda bekleyen Filistinlilerden oluşan kalabalık gruplan yavaşlatm ak, de-
nedem ek ve organize etm ekti.
Çoğu durumda kontrol noktalan, aralarında boşluk bulunan iki turni
keye sahipti. Bu yapılarda birinci turnike, İsrail ordusu birliklerinin tak
tiksel konum larının onlarca m etre uzağına yerleştirilm işti, çünkü kalaba
lıkların buradan uzak tutulm ası am açlanıyordu. Askerler, yolcuların geçiş
tem posunu turnikelerin dönüşünü kontrol eden elektrikli bir cihaz kul
lanarak düzenlem ektedir. Yolcuların term inale tek tek girm esi, yalnızca
bir düğmeye basılarak sağlanm aktadır. Birkaç saniyede b ir askerler, bir
kaç kişinin kapıların arasına hapsolm asına neden olacak şekilde turni
kelerin dönüşünü durdurur. Bazen de insanları turnikelerin kollarının
arasına hapsederler. Tel Arbel, Savunma Bakanlığı m üteahhiderinin bu
turnikelerin üreticisinden, Batı Şeria ve Gazze’ye44 gönderilecek ürünle
rin tasarım kriterlerim değiştirerek m etal kolların uzunluğunu İsrail’de
standart olan (üniversitelerde, yüzm e havuzlarında, dem iryolu istasyon
larında vs.) 75-90 cm ’den, turnikelerin geçiş yapanların bedenlerine fizik
sel baskı uygulayarak yolcuların, giysilerinin altında b ir şey saklam adık
larından em in olmaya izin verecek şekilde sadece 55 cm ’e indirilm esini
43
OCHA, “Closure Count”, dipnot 27.
Arbel, The Kings Head. Aynı zamanda bkz. M achsom W atch, A Coımtervievv, Check-
points 2004, www.machsomwatch.org.
K O N T R O L N O K T A LA RI: A Y R IK EGEM EN V E TEK YÖ N LÜ A Y N A 215
istediğini ortaya çıkardı. M achsom W atch tarafından sunulan bildiriye

göre, bu dar turnikelerin daha fazla zarar verm ek ve kargaşaya neden ol
m ak gibi b ir etkisi vardı. “İnsanlar sıkışıyor, paketler eziliyor, yerde sü
rükleniyor ve yere saçılıyordu. Kilolu insanların yam sıra yaşlı kadınlar
ve küçük çocukları olan anneler de bu dar boşluğa hapsediliyordu.”45 Sı
radan m im ari bir detayda yapılan küçük bir değişikliğin kaçınılm az ola
rak türlü acım asızlıkları beraberinde getireceğini hayal etm ek zordur, ki
sözde geçiş sürecini düzenlem ek ve kolaylaştırm ak için var olan bu de
tay, norm alde gözden kaçabilirdi.
Kudüs'ü Ramallah’a bağlayan (ya da daha doğrusu, Kudüs'ü Ramallah'tan
koparan) Kalandiya term inalinin geliştirilm esi, Spiegel planının ilkelerine
uygun olarak 2005 yılının sonlarında tamamlandı. Yeni sistem , vanş nok
tası Kudüs olan yolcuların akışım bir dizi turnike aracılığıyla yönlendi
ren, dem ir tellerden oluşan bir labirent içerir. Term inalden geçiş yapmak
isteyen herkesin beş aşam adan geçm esi gerekir: birin ci turnike, X-ray
kapılan, ikinci turnike, belge kontrol kabini ve çantalarla bavullan tara
m ak için kullanılan X-ray m akinesi. Bu sürecin tamamı yoğun bir kamera
ağıyla kayda geçirilirken, yolculara hoparlörler aracılığıyla talim atlar ve
rilir. Korum alı kabinleri içindeki İsrailli güvenlik görevlileri, döner kapı
lan uzaktan çalıştırarak yolcu akışının oranını düzenlerler. Belge kont
rol kabinleri kurşun geçirm ez cam la kaplıdır. Bu cam o kadar kalındır
ki, dışandan gelen ışığı kabinin içine geçirm ek yerine yansıtarak, kabi
nin içindeki güvenlik görevlisinin dışandan görülm esini im kânsız kılar
ve etkili bir şekilde tek yönlü bir ayna işlevi görür. Filistinlilerin, kim lik
lerini ve seyahat izin belgelerini pencerenin altında yer alan küçük yu
vaya bırakm alan gerekir. Düğmeye basıldığında sesi ileten hoparlörlerle
iletişim kurulm aktadır. Yerleştirilm esi hâlâ bitm em iş olan, biyom etrik
kartlarla çalışan yeni dedektörler, bu m inim um etkileşim i bile önünde
sonunda gereksiz kılacaktır. Yolcunun bu kontrol noktasından geçtikten
sonra başka bir turnikeden ve Duvar’dan geçm esine izin verilir. Termi
nalin çıkış kapısının yalanında yer alan büyük bir tabeladaki, İbranice,
Arapça ve İngilizce olarak yazılm ış şu sözler, yolcuları alaylı bir şekilde
karşılar: “Hepim izin Um udu”. Bazı İsrailli işgal karşıtı aktivisderin bu ta
belanın üzerine sprey boyayla “A rbeit M acht Frei” [Çalışm ak Özgürleş
tirir] kelim elerini yazm ış olduğu görülm ektedir.
Büyük term inallerin her birinde aynı zamanda ordunun “insancıl ka
pılar” adım verdiği girişler bulunur. Bu kapıların yamnda, tekerlekli san
dalye kullananlar, bebek arabasıyla term inale gelen ebeveynler ve 60 yaş
45 Machsom W atch, Checkpoirıts 2004.

üzerindekiler için tasarlanm ış, tuvaleti ve su soğutucusu olan küçük bir

beklem e alanı bulunur.'16 G erçekten de, “insancıl” sıfatı, işgal-tasanm me
selelerinde en yaygın kullanılan sıfat hâline gelm iştir: “insancıl kapılar”,
“insancıl term inaller”, “insancıl teknoloji” ve “insancıl farkm dalık”m yanı
sıra -İntifad a’nm başlangıcından bu yana uygulanm akta olan bir prose
düre g ö te - geçiş sürecinin sorunsuz ilerlem esini sağlam ası ve Filistin li
lerin ihtiyaçlarıyla askerler tarafından verilen em irler arasında aracı işlevi
görm esi için kontrol noktalarında görevlendirilen bir “insani askerî gö
revli” (genelde orta yaşlı b ir yedek asker). İşgalin şim diki evresinin “in
sancıl” retoriği, işgali norm alleştirm eye yönelik genel girişim in parçası
dır. Barış organizasyonlarının sıklıkla ID Fye yönelttiği, önem taşıyan ve
acil yanıt isteyen -ID F n in , düşm anlarını insanlıktan çıkardığım , aşağı
ladığım dile g etiren - eleştiriler, ordunun kendisine karşı olan insani yar
dım kuruluşlarıyla insan haklan örgüderinin m antığım , gerçekleştirdiği
operasyonların bir parçası hâline getirdiği ve hatta bu kuruluşlar ile doğ
rudan işbirliği yapma arayışına girdiği b ir diğer tehlikeli süreci m askele
m ektedir. 2 0 0 6 yılının M art ayında Genelkurm ay Başkam Halutz, M a d i
sem Watch örgütünün bazı üyelerim m edyanın da katıldığı b ir toplantıya
davet etti çünkü ID I; kontrol noktalarında kullandığı idare tarzım iyi
leştirm eye ve genel olarak dikkatini, işgal edilen bölgelerde yaşayan F i
listinlilerin sorunlarına yöneltm eye niyetli olduğunu ve onların önerile
rini duymak istediğim iddia ediyordu. Yaptıklarım iyileştirm e, saygılıhk
ve reform retorikleriyle haklı çıkarm a arayışında olan kolonyal güç va
kaları, kolonyalizm tarihinin neredeyse değişm ez bir özettiğidir. Dahası,
bugün askerî operasyonlar alanında söz sahibi olan hayırseverlerin sayı
sında görülen muazzam artış, ordunun arü k on lan askerî operasyonlarda
seyirci görm eyerek üpkı işgal edilen bölgelerin nüfusu, evleri, sokakları
ve altyapısı gibi askerileştirilm iş çevrenin b ir parçası olarak algıladığı an
lam ına getir. Bunun ötesinde, daha önce de gördüğümüz gibi Spiegel’m
planına göre inşa edilen yem term inaller, politik bir ilüzyonun -b ir sı
nırla nazikçe birbirinden ayrılan ve bir term inal sayesinde birbirine bağ
lanan iki d ev let- varolmaya devam etm esini sağlayan fiziksel altyapıdır.
Ne var ki, karşılaşılm ası m üm kün olan en aşın m im ari-politik kam uf
laj hiç şüphesiz Refah’ta, Gazze ile M ısır arasındaki yeni term inal olm alı
dır. Kasım 2005’te İsrail’in geri çekilm esinin ardından, ABD D ışişleri Ba
kam Condoleezza Rice’ın pazarlık çabalarının sonucunda b ir diğer son
dakika tavizinin kabul edilm esiyle birlikte “Refah G eçidi’ne dair Anlaş
m alı Prensipler” elde edildi. Anlaşmak Prensiplerim m antığı, O slo dönem i*
46
Amira Haas, “The humanitarian lie”, 28 Aralık 2005, www.counterpunch.oig.
K O N T R O L N O K T A LA R I: A Y R IK EGEM EN V E T EK Y Ö N LÜ A Y N A 217
termmaUerinin tek yönlü aynalarının m ekânsal m antığım , bu kez elekt

ronik olarak yem den oluşturdu.47 Belgede Refah term inalinin “kendi ta
raflarında Filistin U lusal Yönetim i ve M ısır tarafından uluslararası stan
dartlara uygun b ir şekilde işletileceği” ancak geçiş sürecinin tam am ının
İsrailli güvenlik personeli tarafından izlenip idare edileceği belirtiliyordu.
“Ü çüncü ta ra fın [İsrailli ya da Filistin li olm ayan] yöneteceği b ir irtibat
bürosunun, anlaşm aya uygun b ir şekilde Refah’taki faaliyetlerin geıçek-
zam anlı video ve veri akışım alm ası sağlanacak... [ve] bu anlaşm anın do
ğurabileceği tüm m ünakaşaları çözüm e kavuşturması gerekecektir.”48 Böy-
lece İsrail’de term inalin bulunduğu alanın dışına bir O rtak Kontrol Odası
inşa edildi ve personel olarak Avrupalı gözlem cilerle İsrailli güvenlik gö
revlileri buraya atandı. Bu kontrol odası, term inalin çeşitli yerlerim izle
yen kam eraları içeren bir CCTV kam era ağından aralıksız olarak canlı vi
deo akışları alm aktadır. Bu şekilde Filistin li sınır polisinin önünde duran
her yolcunun yüzü, bavullarla X-ray taram ası yapan m akinelerin verdiği
gerçek zam anlı görüntülerle birlikte kontrol odasına aktarılır. İsrailli ve
Avrupalı gözlem ciler, kontrol odasmdan faaliyet alalım daki Filistin li gü
venlik görevlileriyle iletişim kurabilm ekte, herhangi bir çantanın yeniden
taranm asını veya elle aranm asını talep edebilm ekte ya da şüphelendik
leri yolcuların geçişini tam am en durdurabilm ektedirler.49 İsrail term ina
lin kapanm asını istediğinde, basitçe Avrupalı gözlem cilerin kontrol oda
sına girm esini engellem ektedir. Anlaşmaya göre bu durumda M ısırlı sınır
polislerinin, geçidin kendi taraflarında kalan tarafım kapatm aları gerekir.
İsrail bu yolla Gazze’nin dış dünyaya açılan tek kapısı olan Refah geçi
dini, İsrailli b ir askerin kaçırılıp Gazze’ye götürüldüğü Haziran 2006’dan
bu yana geçen sürenin yüzde 86’sında kapalı tutm uştur.
47 Aluf Benn, Am on Regufar ve Akiva Eldar, “Rice: Israel and PA Clinch Deal on Gaza-
Egypt Border Crossing”, Ha’aretz, 15 Kasım 2005; Jam ie Chosak, “Opening Gaza to
the W ider World: The Israeli-Palestinian Agreement on Movement and Access", Was-
hington: W ashington Enstitüsü, 30 Kasım 2005, httpyAvww.washingtoninstitute.org/
tem plateC05.php?CID=2412.
48 Refah Geçidi için kararlaşonhmş olan prensipler “Agreement on Movement and Ac
cess” adlı yazıda ana hatlanyla belirtilmiştir, httpyAvww.usembassy.itMewer/article.
asp?article=/Ble2005_l l/alia/a5111510.htm .
49 Gözlem cilerin geçide erişim ini İsrail kontrol etmektedir: Avrupalı (şu anda İtalyan)
gözlemciler İsrail’de yaşarlar. İşe gidebilmek için, terörist saldırıların planlandığına
yönelik bilgi alındığı bildirilerek İsrail tarafından sık sık kapatılan askerî bir geçitten
geçm ek zorundadırlar. Gözlem ciler ortada olmadığında ise Refah geçidi kapak tutul
maktadır. Kaynak B’tselem’den Savunma Bakam’na: “Stop using Rafah Crossing to
pressure Gaza civilians”, www.btselem.otg, 30 Ağustos 2006.
Z18 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞGAL M İM A R İS İ
[Resim 49: Kalandiya Geçidi'nin Akış Diyagram ı IDF, 2 0 0 5 ]
A ncak O slo dönem i A llenby K öprüsü’n ü n m im arisi, İsrail’in sahte “sı

n ır term inalleri” ve yeni Refah geçidi, İsrail tarafından uygulanan yeni
hâkim iyet biçim lerin in m etaforlanyla karıştırılm am alıdır; bu yapılar daha
ziyade İsrail tarafından ku llanılan yaygın, fraktalleşm iş m antığın bileşen
leri olarak görülm elidir. Yakın geçm işteki işgalin m antığı bu yapılar ta
rafından tem sil edilm em ekte, bu n u n yerine bu yapıların için d e yerleşik
ve yapışık b ir hâlde bulunm aktadır. D uvar’ın kendisi, bu inşa edilm iş dış
özelliklerin bazılarını tekrarlar. D uvar yalnızca b ir bölm e aracı değildir,
aynı zam anda b ir gözlem ve kon trol aygıtı, F ilistin kasabaları ve şehir
lerine doğrultulm uş hassas b ir çizgisel sensördür. Yakında F ilistin lilerin
Duvar’ın öbür tarafına geçm esine izin verm ek için ku llanılacak biyom et-
rik kartlar, İsrail’in F ilistin ’in dem ografik yapısı hakkında F ilistin ’in h iç
b ir şekilde toplam ayı becerem eyeceği kadar eksiksiz veri elde etm esini
sağlayacaktır.50
50 İsrail, bu izin sistemi aracılığıyla Batı Şeria ve Gazze’de nüfus kayıtlannı kontrol et
meye devam etmektedir. Filistin Ulusal Yönetimi’nin kayıtlarda yapmak istediği de
ğişikliklerin neredeyse tümü İsrail’in önceden onayım gerektirmektedir. İsrail, nüfus
kayıtlannı kontrol ederek kim in “Filistinli sakin” ve kim in “yabancı” olduğunu belir
leyebilmektedir. Refah ve Allenby geçitlerinden yalnızca “sakinler”in geçmesine izin
verilmektedir.
[Resim 50: İsrail/Rlistin köyü Q sr el-Zarka ve bu köyü Kayserya kasabasından ayıran doğa
manzarası, Eyal Weizman, 2 0 0 4 ]
Anklavlar Eksklavlar
Ç atışm anın açık cephesi, bu ayırm a p olitikasın ın İsrail’in p olitik böl

gelerinin tam am ına yayılm asına neden oldu. İsrail’deki şehirlerde otobüs
duraklarını, alışveriş m erkezlerini ve şeh ir m erkezinde yer alan yerleşim
bölgelerini in tih ar saldırılarından koru m ak am acıyla personelli kontrol
n o k talan ve b ek çilerin görevlendirildiği giriş n o k talan kuruldu. M ağa
zalara ve kafelere giriş bile genelde kim lik kontrolleriyle yapılm aktadır.
Personelli, fiziksel savunm a yapısı sistem leri (alm an tehditlerin yoğun
luğu ve doğrudanlığından dolayı elektron ik gözetlem e sistem leri tek ba
şına yeterli b ir çözüm olarak görülm em ektedir) serbest piyasada halka ve
küresel güvenlik piyasasına, İsrail’de geliştirilen “bu lu şlar” olarak sunul
m aktadır. K üresel çapta ih raç edilen bu İsrail k ö k en li pratikler ve tekno
lojiler, çatışm anın biricikliğin i, dünya çapında karşılaşılan güvenlik en
d işelerinin nasıl ele alındığına dair tercihlerle bağlantılandırm ıştır. Bunu
da, AB’n in değişken dış sın ırların ın yanı sıra ik i örn ek verm ek gerekirse,
A BD -M eksika ve A BD -Kanada sın ırlan boyunca bugün uygulanan “do
laşım yön etim i” aracılığıyla yapm ıştır.
İsrail’de, Yahudiler ile F ilistin li vatandaşlar arasındaki bariyerler, ya
sal nedenlerden dolayı inşa edilm elerinin arkasındaki gerçek niyetleri ka
m ufle etm ek zorunda kalm ıştır. Sahilin yakınında yer alan fakir b ir F ilis
tin köyü olan C isr el-Z arka ile Tel Aviv’in kuzeyinde, arabayla yanm saat
u zaklıktaki ço k zengin b ir kasaba olan Kayserya arasına 2 0 0 3 yılında di
kilen yü ksek toprak duvar, gerçek işlevini yani ulu sal-ekon om ik aynm ı
saklam ak am acıyla ağaçlar ve çiçek lerin dikildiği sözde m asum b ir doğa
m anzarası olarak sunulm uştu. Tel Aviv’in doğusunda, arabayla on beş
dakika u zaklıktaki, tan m köyüyken varlıklı b ir banliyö M oşav’ın a dö-
nüm üş olan N ir Ziv, bu örneğin izinden gitti ve asıl işlevi bu köyü, Lod
şehrinin ağırlıklı olarak Filistinli-İsraillilerin yaşadığı, hüküm et tarafından
ihm al edilm iş ve uyuşturucu yuvası hâline gelm iş m ahallelerinin sakin

lerinden ayırm ak üzere, 1.5 kilom etre uzunluğunda ve 4 m etre yüksek
liğinde bir “akustik duvar”ın inşa edilm esini hüküm etten talep etti. Bu
Moşav’m sakinleri, Lod’da yaşayanların kendilerim rahatsız ettiğim , hır
sızlık yaptıklarım ve genel olarak yaşam kalitelerim düşürdüklerini iddia
ettiler. İsrail’in dem ografik fobisinin bölgeselleştirilm esi, kom şu köyler ve
ortak şehirlerdeki Arap ve Yahudi topluluklar arasındaki bariyerlerin sa
yışırım gittikçe artm asına neden olm uş ve arazinin, b ir düşm anlık ve ya
bancılaşm a takım adaları hâline gelecek şekilde daha da fraktalleşm esi ve
parçalanm asını beraberinde getirm iştir.
İsrail’in Filistin li vatandaşlarının İsrail’e ait m ekânlardan fiziksel ola
rak dışlanm ası, bu vatandaşların bariz b ir şekilde gitgide daha fazla poli
tik olarak dışlanm asına ayna tutm aktadır. İsrail’in , nüfusunun yüzde yir
m isinden fazlasını oluşturan kendi Filistin li azınlığına ait bireylere ikinci
sın ıf vatandaş rolü layık görüldüğü gerçeği göz önünde bulunduruldu
ğunda, çatışm anın iç sınırlarının sürekli olarak çoğalm ası pek şaşırtıcı
değildir. Filistinliler, İsrail ekonom isine dâhil edilseler de (birincil olarak
ucuz iş gücü ve hizm et sağlam ak am acıyla), yaşam ın diğer alanlarından
giderek daha fazla dışlanıyorlar ve hatta genelde, İsrail halkının bir par
çası olm ak yerine bu halkın düzenini bozan b ir “dem ografik sorun” ola
rak tarif ediliyorlar.51 Evli Filistin li çiftlerin (çiftlerden biri İsrail vatan
daşı olsa bile) İsrail’de ikam et etm esini ve sonradan vatandaşlık hakla
kazanm asını yasaklayan yeni yasalar, Yahudiler ile Arapların fiziksel ola
rak birbirinden ayrılm asını ve Filistinlilerin hareketim tam am en kontrol
etm eyi kolektif Yahudi güvenliğinin önem li bir bileşeni olarak gören bu
bilişsel ve pratik sistem in bir parçasıdır.52
Protez Egemenlik
İkinci İntifada’nm beraberinde getirdiği terörün “kalıcı acil durum ”

gibi bir güvenlik tepkisi getirm esine, politik m üzakerleıin tam am en bo
zulm asına ve İsrail’in bugünkü tek taraflı eylem politikasına neden ol
m asına rağm en, O slo Anlaşm alan’m n egem enliği vurgulayan en önem li
boyutu varolmaya devam etm iştir: Filistin hüküm eti, İsrail’in son derece
kapsayıcı güvenlik kontrolü altındaki vatandaşların hayatıyla ilgili tüm
meselelerde görünürde hâlâ kontrol sahibidir. Filistin Ulusal Yönetimi’nin
Hamas yönetim i altında İsrail’i tanıyıp tanım ayacağı ya da İsrail’in onlarla
51 Bkz. bu politikanın Kudüs'te ele alınış şeklinin incelem esi, Bölüm 1, s. 47-52.
52 Vatandaşlık ve İsrail’e Giriş Yasası, 2003/544 - bu yasa İsrailli vatandaşların Gazze ya
da Ban Şerialı eşlerinin İsrail’de kalıcılık statüsü almasını yasaklamaktadır.
K O N T R O L N O K T A LA RI: A Y R IK EGEM EN V E T EK YÖ N LÜ A Y N A 221
m üzakere m asasına oturup oturm ayacağı gibi sorular, bu gibi bir Filis
tin U lusal Yönetim i’nin varlığı tarafından gündelik olarak doğrulanan ol
gulara kıyasla, önem bakım ından ikin ci sırada yer alır. Hamas’m O cak
2 0 0 6 ’da yapılan Filistin m eclis seçim lerinde elde ettiği zafer, protez ege
m enlik sistem inin çöktüğünü değil, çelişkisel bir şekilde doruk noktasına
ulaştığım gösterm ektedir. Hamas hüküm etinin ideolojisi ve direniş pra
tiği, İsrail egem enliğinin dışında yer alan bağım sız bir otoriteyi her şey
den daha çok doğrular.
“Neden İsrail’in güvenlik kontrolü, görünm ez olduğu izlenim ini ver
meye çalışıyor?” 1949 yılında yapılan ve askerî işgallerde geçerli ulusla
rarası yasaları belirleyen Dördüncü Cenevre Kongresi, işgali gerçekleşti
ren gücün, işgal altındaki Filistinlilerin hayatlarım idare eden kurum lann
-d iğerlerinin yanı sıra kam u yardım ı, sağlık, yargı ve eğitim kurum lan-
yönetim sel sorum luluğunu üstlenm esini talep etm ektedir. Burada özel
likle konuyla yalandan ilgili olan ise, Dördüncü Cenevre K ongresinin
55. maddesidir: “Erişim i dâhilinde olan kaynaklann tümünü kullanarak
nüfusa yiyecek ve tıbbi m alzem e sağlam ak, İşgali G erçekleştiren Güç’ün
görevidir...”53 Filistililerin hayatlanm İsrail’in askerî rejim ine tahsis etm ek,
onların devletin sorumluluğunda olan objeler hâline gelm esini sağlamıştır.
Kendi verdiği hasarların doğurduğu tüm sonuçlarla yüzleşm ek zorunda
olan taraf İsrail’in kendisi olduğundan, bu sorum luluk askeıî şiddeti yu
muşatmada rol oynayan bir kısıtlam a m ekanizm ası olarak işlev görm üş
tür.54 Ne var k i, 3 .5 m ilyon Filistin liyi gündelik olarak idare etm enin
masrafları ve iki İntifada da (1987-93 ve 2000’den bu yana) karşılaşılan şid
detli direnişler göz önünde bulundurulduğunda, İsrail'in neden genel “gü-
venlik kontrolü”nü kaybetmeden işgali gerçekleştiren güç olarak üsdendiği
sorum luluklardan kendisini kurtarm ak istediği anlaşılır hâle gelmektedir.
İsrail’in aşırıya kaçan güvenlik eylem lerinin şiddetinin önceden ekonom ik
ve işlevsel değerlendirmelerin ardından Oslo Anlaşmalarından, İntifada’nm
başlangıcından ve Gazze’de Ağustos 2 0 0 5 ’te yapılan boşaltm alardan bu
53 Ayrıntılı bir analiz için bkz. Eyal Benvenisti, The International Law o f Occupation, Prin-
ceton: NJ Princeton University Press, 1993, s. 7-25 ve s. 107-148. İsrail hükümetleri
nin 1967 yılından bu yana benimsediği yaklaşım bugüne kadar Cenevre Sözleşmesinin
Batı Şeria ve Gazze’ye uygulanabilir olduğunu reddetmeyi (burada işgalden önce ulus
lararası olarak tanınmış bir egemenliğin varolmadığım iddia ederek) gerektirmiş ol
masına rağmen İsrail, bu sözleşmenin “insancıl” olarak adlandırdığı fıkralarına bağlı
kalmayı bir sorumluluk olarak kabul etmiştir.
54 Jam es Ron, Fnmtiers and Ghettos: State Violence in Serbia and Israel, Berkeley, CA:
University o f Califom ia Press, 2003, s. 262. Bkz. bu kitabın Neve Gordon tarafından
yazılan “Theorizing IsraePs Occupation” adlı metindeki incelem esi, HAGAR, Studies
in Culture, Polity and Identities, 6 (2) 2006, s. 115-135.
yana gittikçe artan b ir şekilde herhangi b ir derecede hafifletilm esi, İsrail’in

güvenlik kontrolüne idaresel yüküm lülükler olm adan girişm esi ve Filistin
lilerin hayatlarının h er boyutuna serbestçe girip çıkarak ve son u ç olarak
kendi ekonom isine darbe alarak yaptığının bed elini ağır b ir şekild e öde
m eden, F ilistin ’in vahim ekon om ik durum unu daha da kötü leştirm esin i
m üm kün kılm ıştır. İsrail’in İntifada sırasında F ilistin lilerin yaşadığı alan
lardan geri çekilm e p olitikasın ın arkasında bu m antığın olduğu gerçeği,
Şaron’u n M ayıs 2 0 0 3 ’te Likud Partisi üyelerine Gazze’yi boşaltm a kara
rından önce yaptığı konuşm ada belirginlik kazanm ıştır. Şaron, konuşm a
sında şaşırtıcı b ir biçim d e İsrail m erkez solu n u n retoriğini yankılayarak,
“işgalin süresiz olarak devam edem eyeceği”n i belirtm iş ve daha da ileri
giderek m eslektaşlarından b ir seçim yapm alannı istem iştir: “Bugün ulus
lararası organizasyonlar 1.8 m ilyon F ilistin liyi besliyor. Bu görevi ü stlen
m ek ister m isiniz? Bunu yapm aya kalkışsak parayı nereden alacağız?”55
F ilistin ekonom isi ve işgücü hareketliliği, b elli b ir derece p o litik oto
nom i ü stlenerek tam am en İsrail’in güvenlik önlem lerinin kon trolü altına
girm iştir.56 Geçici/kalıcı yol ve kontrol noktası kapatm a politikasıyla trafik
kısıtlam aları, İşgal E dilm iş Topraklar’ı etkili b ir şekilde İsrail’deki iş gücü
piyasasından kopararak F ilistin ekonom isin i tam anlam ıyla dondurm uş
tur. İsrail’in güvenliği, kend isini yukarıdan dayatarak ve bölgelerin h er
yerine içerid en yayılarak F ilistin ekonom isin i ve herhangi b ir etk ili yerel
hüküm et olasılığını yerle b ir etm iştir. G erçekten de O slo A nlaşm alarından
bu yana, İsrail ekonom isiyle küresel ekonom iye erişim i kısıd anm ış olan
F ilistin ekonom isi aslında gerilerken, küresel piyasalara daha geniş b ir
erişim sağlam a fırsatından faydalanan İsrail ekonom isi hızla büyüm üş
tür.57 Birleşm iş M illeder İn san cıl İlişk iler K oordinasyon M erkezi’n e göre,
55 “Sharon Defends pro-peace Stance”, New York Times, 28 Mayıs 2003.

56 Leila Farsakh, “The Econom ics of lsraeli Occupation”. İsrail, Oslo’dan sonra, düşük
ücrede çalıştırdığı Filistinlilerin oluşturduğu işgücünü büyük bir kısm ı Afrika ve Gü
ney Doğu Avrupa’dan gelen konuk işçiler ile değiştirmeye başlamıştır.
57 Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nde gerçek GSMH, 1994 ile 1999 yıllan arasında yıllık yüzde
2.3 oranında büyüyerek yüzde 4 ’lük nüfus artış oranının etkisiyle kişi başına düşen
gelirde kaydadeğer bir düşüşü beraberinde getirmiştir. Baû Şeria ve Gazze Şeridi’nde
kişi başına düşen GSMH ise, sınırların sıklıkla kapatıldığı yıllar olan 1995 ile 1996
yıllan arasında yüzde 18 oranında düşüş göstermiştir. Yine aynı değer, 2000 ile 2005
yıllan arasında yüzde 35 oranında düşüş göstermiştir. İşçi Partisi’nin iktidarda olduğu
otuz iki aylık dönemde (Eylül 1993-Haziran 1996) İsrail’in kişi başına düşen gerçek
GSMH’si yıllık olarak ortalama yüzde 3.4 oranında (aynı değer işçi Partisi’nin iktidara
gelmesinden önce yalnızca yüzde 1.3’e çıkabilm işti) büyümüştür. 1995 ila 2000 ara
sında İsrail’in GSMH’s i 270 milyar şekelden 47 0 milyar şekele (2004 yüı fiyatlarına
göre) yükselmiştir. Aynca 1993 yılında 14.8 milyar dolan bulan yıllık ithalat, 1996 yı
lına gelindiğinde 20 milyar dolara yükselmiş ve Oslo’dan itibaren yıllık olarak yüzde
kapatm a sistem i bugün Batı Şeria ve Gazze’de karşılaşılan yoksulluk ve

insani krizin ana kaynağıdır.58
Bu krizi yönetm enin m asrafları (İsrail’in çıkarlarına uygun olarak)
uluslararası topluluğa devredilm iştir. 2 0 0 0 yılından bu yana giderek ar
tan b ir şekilde, Batı Şeria ve Gazze’ye yapılan uluslararası yardım lar gön
derilen paranın büyük bir kısm ının insani yardım için ayrılm ası ve temel
m alzem elerle maddi destek olm asa yıkılacak olan hastaneler ve altyapı
lara yönlendirilm esiyle birlikte kriz yönetim i rolü oynamaya başlam ış
tır. Sonradan ortaya çıkan bu kriz, kendisini ortaya çıkaran sebeplerin
aslında yukarıda tarif edilen politik-güvenliksel durum dan kaynaklan
dığı n et olarak görülebilm esine rağm en, beklenm edik b ir doğal neden
sonucu gerçekleşen b ir şeym iş gibi hem İsrail hem de uluslararası camia
tarafından “insani” bir kriz olarak tanım lanm ıştır. Krizi “insani politika”
ile ilişkili olarak farklı bir şekilde sunm ak, Avrupa ve Am erika kıtaların
daki bağışçı ülkeler tarafından verilen politik bir karardı; bu ülkeler bunu
yaparak İsrail’i uluslararası yasalara göre sahip olduğu sorum luluklardan
etkili bir şekilde kurtardılar ve işgali sona erdirmede rol oynayabilecek
kendi potansiyel politik nüfuzlarım baltaladılar. 1994 ile 2000 yıllan ara
sında bağışçı ülkelerin oluşturduğu topluluk 3 .2 m ilyar dolar -B a tı Şeria
ve Gazze Şeridi’nin GSYİH’nin yüzde 20’s ine karşılık gelm ektedir- para
sal destek yapm ıştır; 2 0 0 0 ile 2 0 0 6 yıllan arasında ise destek düzeyi yıl
lık olarak 8 0 0 m ilyon dolan bulm uştur.
l l ’lik bir büyüme oranına ulaşarak Oslo öncesi yıllardaki ithalat büyüme oram olan
yüzde 7 y i geride bırakmıştır. Leila Farsakh, “The Econom ics o f Israeli Occupation”.
Ayrıca Sara Roy, “Decline and Disfigurement: The Palestinian Economy after Oslo”,
Care/nin The New intifada adlı eserinde, Londra ve NY: Verso, 2001, s. 91-110.
58 OCHA, “Closure Count”.
[Resim 51: Huvvara kontrol noktası. Nir Kafri, 2 0 0 5 ]
Seçim ile göreve gelm iş b ir “hüküm ete” ve “parlam entoya” sahip m ev
cu t F ilistin U lusal Yönetim i, F ilistin toplum unda sosyal ve p olitik parça
lanm anın yanı sıra tam b ir kaıgaşam n hüküm sürd üğü gerçeğinin üzerini
örtm ektedir. H üküm et kontrolü , b ir yandan silah lı organizasyonlara (ve
bunlar arasındaki çatışm alara), öte yandan yerel çetelere, bunlara ek ola
rak b ir de uluslararası ve insani oıganizasyonlara kaptırılm ış, kaydadeğer
etkilerde bulunan hizm etler ve m alzem eler F ilistin U lusal Yönetim i’n in
m ekanizm aları ve bürokrasisini es geçm iştir.59 İntifada’n ın başlangıcından
bu yana uluslararası cam ia tarafından h er yıl F ilistin U lusal Yönetim i’ne
bağışlanan 8 0 0 m ilyon doların büyük bir kısm ı kriz yönetim ine, b ir kısm ı
da -h a y ret verici de o ls a - periyodik olarak gerçekleşm eye devam eden
İsrail ordusu akın lan m n sebep olduğu hasarları tam ir etm eye ayrılm ıştır.
59 Dünya Bankası, IM F ve G eçici İrtibat Kom itesi (A H LC ), Filistin Finans Bakanlığınım

eylemlerini denetlem ekte ve ekonom i politikayı belirlem esine y ard ım a olm aktadır.
Dünya Bankası etkili bir şekilde bağışçıların yaptığı yardım ları idare eden kurum
hâline gelmiştir.
Böylece İsrail, Filistin için yaşam sal önem i olan altyapıları, uyguladığı öl
çüsüz şiddetin etkilerinin yatıştırılacağım ve neden olduğu hasarın başka
devletler tarafından tam ir edileceğini bilerek, kendinden em in bir şekilde
hiç ayrım yapmadan bom balayabilm iştir. Uluslararası organizasyonları ve
işgal edilm iş alanlarda insani yardım faaliyederiyle uğraşan bağım sız si
vil toplum kuruluşlarının oynadığı rolü m anipüle etm enin bir diğer yolu
da kontrol noktalarıydı. “Y aban cıların İşgal Edilm iş Topraklarca giriş ya
pabilm eleri ve İsrail kontrolünde olan kontrol noktalarından geçebilm e
leri için İsrail’den “güvenlik izni” alm aları gerekir. Dolayısıyla İsrail, bu
şekilde basitçe hoşuna gitm eyen organizasyonların ve bireylerin izin için
yaptığı başvurulan askıya alabilm ekte ya da iptal edebilm ektedir.60 Birta
kım uluslararası yardım organizasyonlarında, özellikle de Uluslararası Kı
zıl Haç Kom itesi’ndeki (IC R C ) görevliler, kendilerine verilen görev ve yet
kilerin uluslararası hukukun, işgalci güç olarak İsrail’in sorum luluğunda
olan eylem ler olarak tanım ladığı eylem leri içerip içerm ediğini sorm uş,
hatta çalışm a koşullarım protesto etm ek için birkaç kez b ir günlük grev
ler gerçekleştirm işlerdir.61
Ariella Azoulay İşgal Edilm iş Topraklardı açlığın sınm na getirm iş ol
m asına rağm en, İsrail hüküm etinin, ileride m uhtem elen BM tarafından
60 İsrail'in insani eylemler üzerindeki kontrolünün bir örneği, 2006 yılının Nisan aynıda
UNKWÂnin yiyecek ve sağlık malzemesi yardımlarıyla ilgilenen yerli Filistinli çalı
şanları, İsrail ve Birleşik Devletler taralından kara listeye alınmaktan korkarak Hamas
bağlantılı görevlilerle işbirliği yapmaktan kaçındıklarında ortaya çıkmıştır. Bu işbirliği
eksikliği, Gazze’de kuş gribinin 2006 yılında hızla yayılmasının olası sebeplerinden
biri olarak gösterilmiştir. Akiva Eldar, “Corning Soom Kosovo in Gaza? Aid Oıgani-
zations in Gaza Paralyzed Fearing Ties with Hamas-led Government”, Ha’aretz, 4 Ni
san 2006.
61 Bu durum Rony Brauman, David Rieff ve diğerlerinin “insani çelişki” olarak adlan
dırdığı kavramın, yani savaş bölgelerinde çalışan insani organizasyonlar ve STKlarm
karşılaştığı ikilem in merkezinde yer almaktadır. Bu çelişki, bu organizasyonların yal
nızca insani düzeyde (insani mekânı apolitik, nötr bir mekân olarak sunarak kriz yer
lerine daha iyi erişebilmeye yönelik insani um utlar) işlev görmelerine rağmen, politik
bir araç hâline getirilmekten kaçınamayacaklarım ve böylece istemeden gücün kendi
sine hizm et edebileceklerini ifade etmektedir. Dahası hayırseverlerin, araç hâline ge
tirilebilecekleri durumlardan kaçma girişiminde bulunarak ve “tanık” işlevi görerek
(Brauman’m savıdır) iyileştirme çalışmalarım politikleştirme tehlikesiyle karşı karşıya
olmaları söz konusudur (Rieff)* Bkz. Rony Brauman, “From Philantrophy to Huma-
nitarianism”, South Atlantic Quarterly, 2/3, Bahar 2004, s. 3 9 7-417; ve David Rieff, A
Bcd fo r the Night Humanitarianism in Crisis (New York: Simon and Schuster, 2002).
OCHA’nm başkam David Sheaıer, Gazze’deki durumun 1999’dalti Kosova krizini ta
kip eden döneme benzemeye başladığım ve bu dönemde alman önlemlere benzer ön
lem leri, yani bu bölgede uluslararası bir BM mandasını talep edeceğim öne sürmüş
tür. OCHA, Gaza Strip Situation Report, 29 Mart 2006, http://www.humamtarianinfo.
oıg/opt/docs/UN/OCHA/ochaSR_Gaza290306.pdf.
verilecek bir yetkiyle yapılması olası uluslararası bir müdahaleden korktu

ğundan, durum tam bir çöküş noktasına varmadan trafik, para ve yardım
akışım kontrol etm eye çalıştığım öne sürdü.62 Böylece Gazze’nin “işgali”,
İsrail tarafından kontrol noktalarının ve term inallerin açılıp kapaülm ası
yoluyla düzenlenen bir “kriz yönetim i” olarak yem den kavram sallaşü-
nlm ışü. İsrail’in Gazze ve Ban Şeria’da hâlâ Filistin ekonom isini -v e bu
nunla ilişkili olarak Filistin’de h ayan - kontrolü altında tutm ası, ulusla
rarası yardım ların güvenlik kılığı altında düzenlenm esiyle mümkündür.
İsrail’in O slo Anlaşm alan’ndan sonra uyguladığı politikaların, Filistin
lilerin egem en özneler -kend ilerim politik olarak tem sil eden otoritenin
proto-vatandaşlan- olarak “üredlm esi”nde önem li bir rol oynadığı ilüz-
yonu, Filistinlilerin çelişkili bir şekilde insani desteğin nesneleri hâline
gelm esine neden oldu. Bu öznelerin/nesnelerin perspektifinden bakıldı
ğında, kendilerim baskıcı işgalden neredeyse kurtulm uş b ir halk olarak
algılayarak bu işgalin kontrolsüz güçlerine en fazla m aruz kaldığı zama
nın tam olarak O slo yıllarında başladığı anlaşılm aktadır.
Bu şartlar göz önünde bulundurulduğunda Filistinliler, Filistin U lusal
Yönetimi’nin tam egem enlik koşullan sağlanana kadar kendisini tamamen
dağıtm asının daha iyi olup olm ayacağım sorgulam akta haklıdır. Ulusal
Yönetim’i dağıtm ak, işgal bölgelerim idare etm e sorum luluğunu doğru
dan İsrail’in ellerine brakm ak dem ek olacaktır. Böylece İsrail, uluslararası
yasalar altında işgali gerçekleştiren güç olarak yüküm lülüklerini kabul
ederek işgal akındaki insanlara malzem e ve hizm et sağlam ak için kendi
bütçesini kullanm ak ve kaşıdı ekonom ik boğm a politikasını terk ederek
işgali farklı türdeki tüm boyutlanyla birlikte sonlandırm ak arasında bir se
çim yapmak zorunda kalacaktır. Filistinlileri!) perspektifinden, duvarlarla
kapatılm ış, havadan izlenen, altyapısal olarak bağım sız olm ayan, güven
lik kontrollü bir bölgeyi bir “devlet” kabul etm ek, tam egem enliğe giden
62 Ariella Azoulay, “Hunger in Palestine: The Event That Never W as”, Anselm Franke,
Rafı Segal ve Eyal Weizman (ed.) Territories, Islands, Camps and Other States o f Uto-
pia, Köln: Walter Koening, 2003, s. 134-137. Askerî istihbarat başkanı Amos Gilead,
bu konuyla ilişkili olarak “açlık, insanların etrafta karınları şişmiş bir hâlde dolaşması
ve en sonunda yere düşüp ölmesi demektir. Filistin’e ait bölgelerde açlık yoktur.” de
miştir. Druker ve Shelah, Boomerang, s. 329. Azoulay, Hunger, s. 154-157. Hamas’m
Ocak 2006’da seçim yoluyla iktidara gelmesinden bu yana İsrail, yasal olarak Filistin
Ulusal Yönetimine aktarmakla yükümlü olduğu, Filistinlilerden aldığı vergilerin -ayda
yaklaşık olarak 60 milyon dolar- tamamım elinde tutarak ekonom ik boğma silahım
bir politik baskı aracı olarak kullanmıştır. İsrail aynı zamanda uluslararası camiayı,
Hamas “İsrail’in varolma hakkTnı kabul edene ve bir politik sürece girene kadar tüm
yardımları askıya almaya ikna etmiştir. Ne var ki Hamas hükümetine baskı uygula
mak amacıyla Gazze’de yaşayanların uluslararası çapta boykot edilmesi ters tepki ya
ratmıştır ve bunun bir sonucu olarak hem İsrail hem de bağışçı ülkeler bir çıkış yolu
aramaktadır. Gazze’de ortaya çıkan fakirlik gittikçe daha tehdit edici olmaktadır.
K O N T R O L N O KT A LA RI: A Y R IK EGEM EN V E T EK YÖ N LÜ A Y N A Z27
yolda etkili bir aşam anın işareti olm aktansa, tek yönlü aynanın arkasın
daki m antığın kaçınılm az olarak yayılm ası anlam ına gelecektir. Güvenlik
denetim i ve yönetim kavranılan arasındaki bağın yem den oluşturulm ası
ve egem enliğin işleviyle ilişkili olarak tarif edilen bölünm enin düzeltilmesi
için yapılan çağn, on dokuzuncu yüzyıl em peryalizm ine, bu emperyaliz
m in hüküm et teknolojilerine ve kolonyal otoriteye bağlı birey üretm e şek
line geri dönm ek için yapılan b ir çağn değildir. Ama, son derece pahalı
bir işe girişerek güvenlik kontrolü altındaki insanların sorum luluğunu
tam am en üsdenm ek ve bu parayı haıcayam ayacak durumda olduğunda
veya bunu yapmayı istem ediğinde “güvenlik” m üdahaleleri yapmaktan
kaçınm a arasında bir tercih yapm ası için iktidara yapılan bir çağndır.
Filistin li sosyolog Elia Zureik, 1990’k yıllarda Allenby Köprüsü ter
m inalinden geçen Filistin li yolcuların aslında bu term inalin m im arisinin
son derece bilincinde olduğuna dikkat çekm işti.63 Bundan dolayı, bu bö
lüm ün son görüşü onlara ait olacak. Öğleden sonranın geç saadetinde,
güneş ışığı term inaldeki, baüya bakan, İsrailli güvenlik görevlilerinin
çalışüğı kontrol odasının dış penceresine vurduğunda, o anda kararm ış
olan koridor ile kontrol odası arasındaki ışık dengesi güneşin batmaya
başlam asıyla neredeyse eşidenir. Bu da tek yönlü aynanın, arkasında du
ran İsrailli güvenlik görevlilerinin sduednin, ve bununla birlikte protez
egem enliğin, b ir tasarım ürünü olan tiyatrosunun görünür hâle gelme
sine olanak tanıyacak kadar saydamlaşmasına neden olur. Filistin’e geri
döndüğünde M urid Baıguti de benzer olarak term inalin m im ari m ani-
pülasyonunu pek aid atla bulm am ıştı: “A klım ı [sınır polisi olarak görev
yapan Filistinli] adam ın içinde bulunduğu tuhaf durumla fazla meşgul
etm edim . A nlaşm alaf’ın onu, kendi başına hiçbir karar alamadığı bir du
rum a sokm uş olduğu açıkü.”64
63 Elia Zureik, “Surveillance Practices”, s. 227.

64 Barghouti, I Saw Ramallah, s. 10.
fam
^ > \ > x •'*». %-♦ »M-y > w • *V ' S.v,
■ • ■ .................» V •
, - \ .• t:-*.,'-,-
■#$A-
229
Duvar: Bariyer İşlevi Gören Takımadalar ve

İmkânsız Ayırma Politikası
İsrail M im arlar Birliği’m n 2 0 0 4 ’teki yıllık toplantısında birliğin baş

kam olm ak için başarısız b ir adaylık m ücadelesi veren m im ar Gideon
Harlap, “Duvar projesinde [bugüne kadar] hiçbir m im arın görevlendiril-
m ediği” gerçeğim vurgulayan bir konuşm a yapü.1 Harlap, bundan önce
bazı kişiler tarafından delice olduğu düşünülen bir projenin parçası ola
rak Harem-i ŞerifTTapınak Tepesi’ne, Tapınak Tepesi’nin Sadık Bekçileri’ne
[Temple M ount Faithful] bağlı bir organizasyon adına inşa edilecek bir si
nagogun planlan ile ilgilenm işti.12 Kendisi, İsrail hüküm etinin tasarım sü
recine m im arlan dâhil etm edeki isteksizliğinin bir sonucu olarak aslında
“Ç in Şeddi kadar güzel olm a potansiyeline” sahip, göz alıcı bir yapı ola
rak inşa edilebilecek DuvarTn, “kaba ve çirkin” görünecek şekilde inşa
edildiğini iddia ediyordu. Harlap’a göre, Duvar’ın estetik olarak göze hiç
hitap etm eyen bir yapı hâline geldiği gerçeği bu projenin karşılaştığı sert
uluslararası tepkilerin ana nedeniydi. Dahası, hüküm etin inşaat endüst
risinin derin bir gerilem e içerisinde olduğu bir dönem de m im arlan inşa
sürecinden dışlam ası, onların “İsrail devletinin tarihindeki en pahalı pro
je n in bir parçası olarak iş sahibi olm asını ve kaydadeğer potansiyel ge
lir elde etm esini” -b e n bu kelim eleri yazarken proje 3 m ilyar doların
üzerindeydi- engelliyordu.
1 Nadav Sharagai, “Same Sharon, same Temple M ount, same potential for explosion”,
Ha’arttz, 28 Mayıs 2003.
2 Bu paragraftaki alıntıların hepsi şu metinlerden alınmıştır: Dana Gilberman, “Trying
to make the W all transparent”, Ha’arttz, 1 Nisan 2004 ve Esther Zandbeıg, “The Isra-
eli Aıchitectural Association does not want to faee reahty”, Ha’arttz, 18 Kasım 2003.
Ancak Batı Şeria’nın tam am ının etrafım saracak şekilde, Yahudi yerle
şim lerini ve İsrail’deki şehirleri Filistin kasabaları ve köylerinden ayırm ak
için inşa edilen bir bariyer olan Duvarcın, geçm işi belli bir m im ar tarafın
dan tasarlanmamış olm ası, bir mimariye sahip olm adığı anlam ına gelmez.
Değişim li olarak ya da aynı anda Duvar’ı meydana getiren bileşenler - 8
m etre yüksekliğindeki beton bloklar, elektrikli çitler, dikenli teller, radar,
kameralar, derin siperler, gözlem istasyonları ve devriye yollan3- ID F’nin
M erkez K om utanlığına bağlı Bölgesel ve Stratejik Planlam a Departm anı
tarafından tasarlanm ış ve sıralanm ıştır. “G üvenlik tasannu” alanında uz
man sivil m ühendislerin görevlendirildiği bu departman, 1994 yılından bu
yana Oslo döneminde Filistin anklavlannm (A ve B bölgeleri) değişken sı
nırlarım ana hatlanyla çıkarm akla m eşgul olm uş uzm an bir kartograf, ye
dek subay ve ulusal-dindar Batı Şeria yerleşim cisi Danny Tirza’m n idaresi
altında olm uştur. Tirza, kendisini “Savunma Bakanlığının Batı Şeria Gü
venlik Bariyeri’nde Görevli Ana M im an” olarak adlandırıyor ve Şaron’un
kişisel dostu olduğunu düşünm ekten hoşlam yordu. Bölgesel ve Stratejik
Planlama D epartm anının rolü, Duvar’ın izlediği yolun hüküm et tarafın
dan onaylanan genel politik planım bu yapının inşa edildiği çeşitli alan
ların özel topoğrafik koşullarına adapte etm ekti. Ne var ki Tirza ayrıntılı
tasarım ı tamamlamakla görevlendirildiğinden, tüm projenin doğasına ve
takip ettiği yola etkide bulunm ayı becerebildi.
Bu proje 2 0 0 2 yılırım Nisan ayında duyuruldu ve Bölgesel ve Stratejik
Planlama Departm anı ile birlikte projenin genel m üteahhiti olarak rol oy
nayan Savunma Bakanlığının kontrolüne bırakıldı. Planlamanın ilk aşama
larında duvarın izlem esi planlanan yol, her biri onlarca kilom etre uzun
luğunda olan ve ayn olarak, Savunma Bakanlığı’nm listelerinde bulunan
yirm i iki özel m üteahhitten birine teklif edilen alt bölüm lere ayrılm ıştı.
M üteahhitler, kendi aralarında kalite, ücret ve hız üzerinde rekabet etti.
Duvar’ın inşası Haziran 2002’de başladı ve küçük eklem elerle küm ülatif
olarak gerçekleştirildi: bazı bölüm lerin inşası tam am lanm ışken, bazı bö
lüm lerin planı hâlâ bitirilm em iş ya da daha hazırlanm aya bile başlanm a
m ıştı. H üküm etin başlangıçta projeyi kesin ve eksiksiz bir rotadan ziyade
bir konsept olarak onaylam ası, projeye ilgi duyan farklı tarafların henüz
3 Bu bariyer, genişliği 35 ila 100 metre arasında değişen bir dizi duvardan oluşmakta
dır. Bariyerin ana bileşenini 150 cm derinliğinde bir beton temel üzerine yerleştirilen
(altının kazılmasını önlem ek amacıyla) ve üzeri dikenli teller ile kapatılan (tırm anıl-
masını önlem ek amacıyla) üç metre yüksekliğindeki dokunuşa duyarlı ve “akıllı” çit
oluşturmaktadır. Bu çit, aynı zamanda gündüz/gece görüşlü video kameralara ve kü
çük radarlara sahiptir. Filistinlilerin yaşadığı şehirlerin içinden ya da etrafından ge
çen veya geçmesi planlanan duvarların uzunluğu yaklaşık olarak 60 kilometreyi bul
maktadır.
D U V A R : İM K Â N S IZ A Y IR M A P O LİT İK A SI 231
inşası bitm em iş bölüm lerin gidişatına m üdahele etm esine ve etkide bu
lunm asına olanak tam dı. Duvar’m özü ve varlığının, devletin ideolojisi
ve ulusal güvenlik kavrayışının vücut alm ış, katılaşm ış hâli olduğu bariz
olsa da, Duvar’m izlediği yol hiyerarşik bir hüküm et planlam asının di
rekt ürünü olarak anlaşılm am alıdır. Bunun yerine, bu bölüm ün de gös
tereceği gibi, Duvar’m gidişatında gerçekleşm eye devam eden dalgalan
m alar egem enlik, güvenlik ve kim lik gibi politik kavram ların yanı sıra
bölge, dem ografi, su, arkeoloji ve gayrim enkulle ilgili m eseleler üzerine
çok sayıda teknik, yasal ve politik anlaşm azlığa işaret eder. Bu dalgalan
m alar aynı zamanda birçok organizasyon ve tem silcinin -F ilistin li “halk
çiftçi kom iteleri”, İsrailli gayrim enkul geliştiricileri, yerleşim ci dem ekleri
ve bunların politik lobileri, çevreci aktivistler, sadece Yahudilerin üye ola
bildiği dini organizasyonlar, politik haklar ve insan haklan gruplan, si
lahlı param iliterler, yerel ve uluslararası m ahkem eler ve uluslararası dip
lom asi- etkilerini de yansıtm aktadır. İnşa süreci boyunca Duvar, sürekli
olarak orijnal rotasından saptı ve tekrar yönünü buldu, gidişatı uzunluğu
boyunca tekrar tekrar değişti ve böylece Tîrza’m n da dikkat çektiği gibi
“kontrolden çıkm ış bir politik sism ograf” olarak ortaya çıktı. Duvar’m iz
lediği yolda karşım ıza çıkan katlanm alar, deform asyonlar, esnem eler, bu
luşm alar ve kıvnm lar yalnızca hüküm etin politik vizyonunun bir yansı
m ası değildi, bu farklı politik m enfaat gruplarının nüfuzunu ve ellerindeki
gücü kullanarak değiştirebilm e seçeneğine sahip oldukları eylem leri gör
sel olarak tem sil ediyordu.
İsrail’de halkın ezici bir çoğunluğu, Duvar’m som utlaştırdığı ayırma
politikasını desteklem ektedir.4 Ne var ki, İsrail’in politik yelpazesinin her
farklı çizgisi, Yeşil Hat ile Filistin’deki “dem ografik m erkezler”in etrafında
bulunan, parçalı bölgelerden oluşan bütünün arasında kalan bir yerden
geçen “kendi yolunu” destekler (tek lif Yeşil Hat’a ne kadar yakınsa o ka
dar sol eğilim lidir). Duvara yapılan itirazların çoğu ayırm anın tem el dü
şüncesi ve politikasına değinm ez, bunun yerine Filistin topraklarından
geçm ek için hangi yolu kullanm ası gerektiğine odaklanır. Yerleşimci orga
nizasyonlarının, ilk başta Duvar’m inşası fikrinin er ya da geç kendi böl
gesel hedeflerim kısıtlayacağını ve en sonunda Bati Şeria’nın belli parçala
rının Filistinlilere verileceğini anlayarak bu fikri reddetm elerine rağm en,
bu organizasyonların büyük bir kısm ı zam anla bu projeyi kabul etm eyi
ve Duvar’m izlediği yolu kendi çıkarlarına uygun bir şekilde m anipüle
4 2002 yılının Haziran ayında Ma’ariv ve “M arket W atch” tarafından yapılan bir an
ketle İsrail’de halkın yüzde 60’ının Duvar’ı desteklediği, yüzde 25’inin ise Duvar’a
karşı olduğu saptanmıştır. “Peace Index” tarafından yapılan ankete göre ise 2004 yı
lının sonlarında İsrail halkının yüzde ‘83’ü Duvarı desteklemiştir.
etm eyi öğrendi. A ncak bu organizasyonların yapüğı en büyük etki pro

jey i radikalleştirm ek, daha fazla yerleşim i ve zaten varolan yerleşim lerin
potansiyel genişlem esi için ayrılan alanları bile kapsayacak şekilde istilacı
bir karaktere sahip olm asını sağlam ak oldu. “Dildş hatü”nda -D uvar’m
izlediği yolun etrafındaki a la n - yaşayan Filistin li sakinler ve politik akti-
vistler, Filistinlilerin çektiği acının uluslararası arenada dikkat çekm esini
sağladılar. ABD yönetim i, İsrail’in bölgesel iştahım sınırladı ve Duvar’m
izlediği yola çeşidi değişikliklerin yapılm asını ve birkaç noktada bu yo
lun yönünün değiştirilm esini talep etti. İsrail Yüksek Adalet M ahkem esi,
devletin “güvenlik” ihtiyaçlarıyla F ilistin lilerin insan h aklan arasında
“ölçülülük” sağlanm ası için çağn yapü ve diğer değerlendirm elerin bariz
olarak varolduğu durumlarda Duvar’ın belli kısım larının sökülm esini ve
izlediği yolun yönünün değiştirilm esi için em ir vererek başka herhangi
bir değerlendirm enin göz önünde bulundurulm asına izin verm edi. De
ğişen hüküm eder ve koalisyonlar, daha da fazla sayıda dönüşüm ün ger
çekleşm esine neden oldu. Bazen sanki İsrail devleti, sosyal ve politik ça
tışm alarını Duvar’m güzergâhı üzerine yapılan zorlu çekişm e ile eylem e
taşım aktaym ış gibi görünür.
Projenin birden fazla kişiyi içine alacak şekilde yayılm ış olan “m üel-
lifliği”, “esnekliği” sayesinde m üm kün olm uştur. Bu esneklik, inşa edilen
DuvarYn fiziksel olarak yum uşak ve bükülebilir bir yapıya sahip oldu
ğunu değil, projenin planının izlediği değişken yolun kendisini devamlı
olarak çeşitli türlerde politik baskılara adapte ettiğim ifade eden b ir ka
tegoridir. Karm aşık politik süreçler tabii k i kendilerini biçim sel ve mad
desel düzenlem ede eksiksiz bir biçim de açık ve seçik olarak belli etm ez,
ancak Duvar’m değişen planlan bu yapının içinde
»»
bulunduğu çevreleri iş-
gal eden çatışm aların m ikro yapışım potansiyel olarak açığa çıkarabilir ve
böylece işgalin yakın geçm işinin politik kuvvet alanının doğasım kavrayış
biçim im ize önem li bir katm an ekleyebilir. Bu bölüm de, Duvar’m izlediği
yolun değişken dış hatlan; sayısı ve çeşidi birden fazla olan “m im arlan”nm
tasannu olarak okunacaktır.
Biçimlendirici Politik Kuvvetler
Şaron, 2 0 0 2 yılının N isan ayında askerî buldozerler C enin m ülteci

kam pının içinden yeni yollar oyarken ve Filistin’deki diğer büyük şehirle
rin tümü ordunun kontrolü almadayken, halkın baskısına ve kendi birlik
hüküm etindeki İşçi Partisi bakanlarının taleplerine “teslim olarak”, ken
disinin “dikiş hattı engeli” olarak adlandırdığı yapıyı inşa etm e kararını
duyurdu. Başta Şaron’un niyeti, korum alı bir hat yerine korum alı derin
D U V A R: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI Z33
bir alan olan bir “güvenlik alanı” oluşturm aktı. Bu projenin tam m ahi
yeti, hüküm et ve genel halk tarafından net olarak anlaşılm asa da, hükü
m et Şaron’un kararım onayladı. Bundan iki ay sonra, Haziran 2002’de
Savunma Bakam Binyam in Ben-Eüezer, Baü Şeria’nm kuzeyinde, Filistin-
İsrail köyü Salem ile C enin yöresi arasında kalan, zeytin ağaçlannm ekili
olduğu bir arazinin doğuya bakan yam açlarının bitişiğinde, çeşitli savunma
yapılanım ı ve sensörlerin art arda sıralandığı 4 kilom etre uzunluğunda
ve 100 m etre genişliğindeki Duvar’m inşasının ilk evresini başlattı. Sa
vunm a sistem inin m erkezinde 3 m etre uzunluğunda, dokunm aya du
yarlı bir “akıllı çit” yer alıyor, bunun hem en batısından izinsiz giriş yap
m ak isteyenlerin ayak izlerinin silinm eden kalabileceği bir patika geçiyor,
devriye yollan boyunca her yolun her iki tarafında da siperler bulunu
yor ve piram it şeklinde bölüm lere aynlm ış dikenli telli çider uzanıyordu.
İsrail ile Batı Şeria arasında bir ayırm a bariyeri inşa etm e fikri ilk kez
bundan birkaç yıl önce, 1999 yılında Başbakan Ehud Barak ve İçişleri
Bakam Haim Ram on tarafından Barak’m O slo dönem i “Barış Bürosu”
aracılığıyla teklif edilm işti. Bu fikrin tem elinde, Filistin liler ile İsrail’in
önerilen bölgesel ana hatlarına uygun olarak nihai bir statü anlaşm ası
im zalandığında her şeyin yolunda gideceği -bariyer, devlete ait olduğu
tartışm asız olan arazilerde yer alacak tı- varsayım ı yatıyordu. Ancak İs
rail, bir anlaşm a im zalanam am ası durum unda tek taraflı b ir ayırmaya
hazırdı. 2 0 0 0 yılının Temmuz ayında Camp David m üzakerelerinin ba
şarısızlıkla sonuçlanm asının hem en ardından Barak, tek taraflı ayırma
yolunu tercih ederek biri uluslararası Yeşil H at boyunca uzanacak, diğeri
de Batı Şeria’nm derinliklerine girip yerleşim bloklarının etrafından kıv
rılarak bunlan kom şu oldukları Filistin köy ve kasabalarından ayıracak
iki bariyerin inşasını teklif etti.
2 0 0 2 ’nin baharında Şaron, ileride ortaya çıkm ası olası askerî acil du
rum lara ve politik baskılara kendi bölgesel genişlem e politikasını dönü
şüm e uğratarak ve politik rakiplerinin tekliflerim benim seyerek boyun
eğmiş gibi gözükse de, başlangıçta Duvar’m gidişaü için belirlediği yol bu
nun tam tersinin doğru olduğuna işaret ediyordu. Şaron ilk başta parçalara
ayırm a fikrim beğenm edi, ancak bunu birinin yapması gerektiğinde bu iş
için en iyi adayın kendisi olduğuna inanıyordu. İnşa aşaması başladığında
Şaron, projenin gerçekleştirilm e sürecinin kendisine âşık olarak bir kez
daha “Buldozer Şaron”a dönüştü, saaderce haritaları ve planlan inceledi,
araziyi havadan ve karadan dolaştı, söylediği her sözü dikkade dinleyen
m uhabirlerden ve güvenlik personelinden oluşan geniş bir grup ile bir
tepeden diğerine yürüdü, üzeri naylonla örtülü haritalar üzerinde teatral
bir şekilde kaba hatlar işarededi (“H erkes şim di ne yaptığım a dikkat ke
silsin”) ya da u fiık çizgisine karşı parm ağıyla hayali güzergâhlar çizdi.
Şaron tarafından çizilen ilk güzergâh, kabaca Ban Şeria’n ın yansım kendi
tarafına dâhil etm işti.5 Bu planlarda Duvar’ın güzergâhı yalnızca Filistin
lilerin yaşadığı dağlık yörenin batısından değil, aynı zamanda bu yöre
nin arkasından, doğusundan ve Ürdün Vadisi’nin banda kalan yam açla
rından geçirilm işti. Şaron tarafından halka sunulan plan, m im ar Avraham
W achm an ile birlikte 1977 yılında “Ç ifte K olon” ya da “H” Planı olarak
hazırladığı planın ana hatlarının yem den çizilm iş bir versiyonunu sergi
liyordu.6 Bu planın güncel varyasyonunda Duvar’m farklı bölüm leri, bü
yük Ban Şeria şehirlerinin her birinin etrafında bulunan, Filistin’e ait böl
gelerin oluşturduğu birkaç ayrık anklavm etrafım sarm ışn. D ahası, plan
Filistinlilerin arazinin yüzeyinde kuşaülm asm ın yanı sıra hem yukarıdan
hem de aşağıdan, dikey olarak çevrelenm esini de garantiliyordu. İsrail’in
böylece Filistin’e ait alanların altındaki dağ akiferleri ve bunların üstündeki
hava sahası üzerinde etkili bir şekilde kontrol sahibi olacağı düşünülü
yordu. Aşamalı olarak, politik ve güvenlik şartlan “elverdiğinde”, etrafı
kapatılm ış anklavlardan oluşan bu adalar grubunun George Bush tara
fından desteklenen “yol haritası”nda “geçici sınırlar içindeki Filistin dev
leti” -F ilistin lilerin istediklerinde bir devlet olarak adlandırm akta serbest
olduğu, geçici sınırların içinde yer alan “yum uşak” bir Filistin egem en
liğ i- olarak adı geçen şeye dönüşm esi planlanm ışu.7 Ne var ki, Şaron ve
hüküm etin de fazla geçm eden farkına vardığı gibi, farklı politik baskıla
rın planlanan yol üzerine etkisi oldu. Sonraki aylarda Duvar’m Filistin
lilerin yaşanılan üzerindeki korkunç etkisinin açığa çıkm asıyla birlikte
Birleşm iş M illetler, İsrail Yüksek Adalet M ahkem esi, yerel ve uluslararası
,\
sivil toplum ku ru lu şları, U luslararası A dalet M ahkem esi, m edya ve
görünür ya da gizli diplom atik kanalları kullanarak etkide bulunan çok
sayıda yabancı hüküm et aracılığıyla sürdürülen yaygın bir küresel m üca
dele, Şaron’un orijinal planında çizilm iş olan hatların gidişatım değiştir
mede başarılı oldu. Avrupalı liderler projenin iptalini talep ederken, Ame
rikalı görevliler kaydadeğer güzergah değişim lerinin yapılm asını teklif
5 Raviv D rucker ve Ofer Shelah, Boomerang , The Israeli Leadership Failures during the
Second Intifadah , Kudüs: Keter Books, 2 0 0 5 , s. 2 5 5 -2 6 6 .
6 H planı için bkz. s. 8 0 -8 2 .
7 Filistinlilere, kendilerine aynlan izole edilmiş bölgesel kara parçalarında ne tür bir
egemenliğin verilebileceğine karar verm ek am acıyla -h ü k ü m et değil - IDE varolan sı
nırlı ya da “hafif’ egemenlik biçim lerini incelem esi için Genel Askerî Avukat Ofisi’nin
Uluslararası Hukuk birim inde özel bir ekip oluşturm uştur. Bu bağlam da araştırılan
vakalar arasında, m odem Porto Riko’dan İkinci Dünya Savaşı’m takip eden on yılda
işgal kuvvederinin otoritesi altındaki Alm anya’ya kadar çeşitli örnekler yer almıştır.
DU VAR: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 235
etm işlerdi. ABD yönetim i, özellikle Tel Aviv m etropol bölgesinin doğu
sunda, B atı Şeria’m n m erkezinde yer alan ve h ızlı b ir şekilde genişleyen
A riel ve K am ey Şom ron yerleşim ci kasabalarım kapsayacak şekilde ta
sarlanm ış olan ilm iği “endişe verici” bulm uş ve hatta inşa işlem leri dur
durulm azsa ceza olarak kredi tem inatlarının azaltılacağını bild irm işti.8
[Resim 53: Duvar, Kudüs yöresi. Nir Kafri, 2 0 0 5 ]
8 Ariel ilmiği, nüfusu 1 7 .0 0 0 olan yerleşim kenti Ariel’i İsrail tarafına dâhil etm ek için
Baü Şeria’m n kalbine uzanan ve özellikle engelleyici olmasıyla dikkat çeken bir kıv
rımdır. D uvann bu ilmiği izleyeceği 2 0 0 3 yılının Temmuz ayında ilan edilmiş ve bu
karar hiç gecikm e olm adan uluslararası çapta şiddetli diplom atik itirazlarla karşılaş
mıştır. Ariel bölgesi, İsrail’in yerleşim ci nüfusunun en yoğun bölgesidir. Bu bölgede
zengin banliyö yerleşim leri, fakirlikle m ücadele eden Filistinli köyleri ve kasabalarının
son derece yakınında bulunm aktadır. İsrail’in kişi başına düşen GSMH’s ı Filistin’in-
kinden yirm i kat fazla olduğundan, burada birbirine kom şu olan topluluklar arasın
daki ekonom ik eşitsizlik (D uvar’ın teklif edilen güzergâhı ile betonlaştınlm aktadır)
dünyanın diğer kom şu nüfusları arasında görülen en büyük eşitsizliklerden birisidir.
[Resim 54: Kalkilya yöresinde D uvar'n izlediği yol. Solda: Hüküm et tarafından onaylanan
y o l A ğustos 2002. Sağda: Mart 2 0 0 3 'te onaylanan yol, tamamlanma tarihi Temmuz 2 0 0 3
(İsrail yerleşimleri beyaz yazı ile gösterilmektedir).]
P olitik eleştiriye cevap olarak Tırza, D uvar’ın , Şaroriu n belirlediği ana

hatlardan faydalanarak çizdiği ayrıntılı güzergâhının - t e k taraflı b ir sın ır
çizgisi belirlem e arzusu g ib i- p olitik değerlendirm elere uygun b ir şekilde
tasarlanm am ış olduğunu, bu n u n yerine çeşitli “güvenlik” m eselelerine ve
coğrafi koşullara m atem atiksel (belki de algoritm ik) b ir tepki olarak “oluş
turulduğunu” iddia etti. Tirza, oluşturduğu D uvar güzergâhının ayrıntılı
tasarım ının, güvenlik faktörlerim , yani yerel coğrafi tekillikleri m üm kün
olan en iyi şekilde kullanm ak ve ordunun b ir “topoğrafik hâkim iyet ve
kon trol” h attı olarak adlandırdığı durum un varolm asına olanak tanıyan
b ir m aksim um verim lilik rotası oluşturm ayı hedeflediğinde ısrar ediyordu.
Bu kon trol hattı sayesinde silah lı devriye birlikleri, bariyerin diğer tara
fında bulunan F ilistin köy ve kasabalarını görsel olarak dom ine edebile
cekti. Tîrza’nm özetlediği şekliyle: “G üvenlik açısından bataklığında, dağ
lar vadilere hâkim dir. G üvenlik sağlam ak için [D uvar], alana hükm etm ek
ve başkalarının bize hükm etm esini engellem ek am acıyla yüksekte kalan
arazileri kon trol etm elidir.”9 E n lem derecesi, savunm a yapısı h atların ın
konum landınlm asm da gerçekten önem taşıyan b ir faktördür. N e var ta,
ID F n in sın ır korum a ve çit kurm a pratiğine göre savunulabilir b ir hat,
b ir dağ sırasın ın tepe n oktasınd an geçm em eli, bu dağın yü ksekliğin in
dörtte üçüne karşılık gelen b ir noktadan, tehdidin geldiği yere doğru ba
kan yam acın üzerind en geçm elidir. B u n u n sebebi, dağ sırtım araçlarla
9 Danny Tırza, “The Strategic Logic o f Israel’s Security Barrier”, The Jerusalem Institute
fo r Contemporary A ffairs, 5 , (1 8 ), 8 M art 2 0 0 6 , httpy/w w w jcpa.or^briePbriefÖ 05-18.
htm .
D U VAR: İM K Â N S IZ A Y IR M A P O LİT İK A SI 237
gezen askerî devriye birliklerinin arka plandaki gökyüzü fonunun önüne

geldiklerinde, silüederinin görülebilm esini engellem ektir (biraz daha aşa
ğıdan gitm ek onların dağ sırtnun karanlık arka planında kaybolm asını
sağlayacaktır). Bu aynı zamanda, düşm anın zirveye erişerek tepelerden
İsrail’e ait bölgelere bakm ası olasılığını ortadan kaldırm aya yarar. Ordu,
askerler tel giderin içinden duvarın öbür tarafına bakıp ateş edebildiğin
den, çit sistem lerim beton duvarlara tercih eder. Ancak, Duvar bir “tak
tiksel derinlik” olm adan kentsel çevrelerin içinden geçiyorsa ve İsrail’in
yerleşim leri ya da yollan, Filistinlilerin yaşadığı alanlann doğrudan gö
rüş (ve atış) m esafesinin içinde yer alıyorsa, hem en her zaman beton du
varlar tercih edilm ektedir. Devriye yollan Duvar boyunca devam ettiğin
den, Duvar’ın izlediği yol aynı zam anda araç hareketi kısıtlam alarının
tüm üne uym ak zorundadır, ki bunlardan biri, eğim oranının m aksim um
değerinin dokuz dereceyi Aşmamasıdır. Tîrza’ya göre Duvar’m izleyeceği
yol için hazırlanan aynnülı tasarım , bu faktörleri Bati Şeria’nm batida ka
lan yam açlarının topoğrafisi, yerleşim lerin yoğunluğu ve dağılım ı, yer
leşim lerin altyapısı ve Filistin li köylerinin konum uyla ilşkili olarak göz
önünde bulunduran bir hesaplam ayla oluşturuldu. Duvar’ın saf güvenlik
açısından bakıldığında “ideal” bir yol izlediği iddiası, İsrail Yüksek Adalet
M ahkem esinden Duvar’m çeşidi bölüm lerine dair kararlar verm esi isten
diğinde İsrail’in en önem li argümanım oluşturdu. Hem İsrail’deki hem de
uluslararası yasalar, güvenlik m antığına göre tanım lanan eylem lere mü
sam aha gösterm e eğilim indedir.
Tirza’m n yaptığı açıklam alara rağm en, Duvar’ın izlediği yol diğer fak
törlerin etkisi altında kaldı. Aslına bakılırsa, Yüksek Adalet M ahkemesi
2 0 0 6 yılının başlarında sahip olduğu toprağa askerî am açlarla el konan
bir Filistin li tarafından açılan bir dava sırasında m ahkem eyi yanlış yön
lendirdiği gerekçesiyle Tîrza’yı şiddetli bir şekilde kınam ıştı (ve görevin
den uzaklaştırm ıştı). Bu davada Tîrza, Duvar’m söz konusu kısm ının
güzergâhının birkaç yerleşim in planlanan genişlem esi için tasarlanm ış
olan ve birkaç gayrim enkul yatırım cısının kalıcı olarak ilgilendiği bir alanı
kendi tarafına katacak şekilde değiştirildiğinden söz etm eyi “unutm uştu”.
Duvar’m izlediği yolu etkilem eye yönelik ilk girişim ler, çeşitli yerleşim
lobisi gruplarından geldi. Duvar’m kendi yörelerine yaklaşmasıyla birlikte,
yerleşim konseyleri duvarın rotasının kendi topluluklarının etrafım çev
releyerek kendilerim Duvar’m daha güvenli olan “İsrailli” tarafına dâhil
etm esi için politik baskı uygulamaya başladı. Ne var k i yerleşim ciler, lo
bicilikten başka yollarla da baskı yaratm ayı başardılar. Batı Şeria’da yalan
geçm işte ortaya çıkan yerleşim ci kam pı inşası çılgınlığının arkasındaki
m antık, yerleşim cilerin Duvar’m izlediği yolu araziye Duvar’m etrafından
238 O YU K T O P R A K LA R : İS R A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
geçebileceği “dem irlem e noktalan” ekerek etkilem e arzusunda yatm akta

dır. Yerleşim ci kasabası AriePin doğusuna yerleşim kam pı kurm a girişim i,
DuvarT Batı Şeria’nın daha derin kısım larına girm ek zorunda bırakacak bir
yerleşim devam lılığını oluşturm a am acıyla gerçekleştirilm iştir.101Ö zellikle
güçlü bir itiraz, Tel Aviv büyükşehir bölgesinden arabayla on beş dakika
uzakta bulunan ve kentin doğusunda yer alan, 5 .0 0 0 yerleşim cinin yaşa
dığı görece varlıklı banliyö topluluğu Alfey-M enaşe yerleşim inden geldi.
Bu, hüküm eti lobilicik yoluyla etkileyen ilk yerleşim dir ve o zamandan
bu yana birden Hazla yerleşim konseyini de aynı şeyi yapmaya teşvik et
m iştir. DuvarTn kuzey kısm ı için hazırlanan ve Haziran 2 0 0 2 ’de onayla
nan planlar, Alfey-M enaşe’yi “dışarıda”, Filistinlilerin yaşadığı doğu ta
rafında bırakm ışü. Bu şekilde “terk edilm enin” bir sonucu olarak ortaya
çıkan yerel panik, politik baskı ve hüküm etteki sağcı bakanların ültim a-
tom lan aracılığıyla önem li yerlere taşındı. Yerleşim konseyi başkam E li-
ezer Hisdai, Duvar’ın varlığının Siyonist genişlem e projesinin yanda bı
rakılm asına neden olacağına inandığından Duvar’a ideolojik gerekçelerle
karşıydı, ancak aynı zamanda yerleşim cilerinin korum a istediğinin de bi
lincindeydi. Hisdai, Şaron’un medyada yer alan Ban Şeria gezilerinin bi
rine katılarak, çekim yapan televizyon kam eralarının önünde ona Duvar’ı
Alfey-M enaşe’nin etrafından geçirm esi için yalvardı. Kam eraların çekim
yapüğının farkında olan, ancak verdiği kararın beraberinde getireceği kar
m aşık sonuçların ve bu gibi b ir ham lenin ordudaki egemen görüşle çelişti
ğinin farkında olmayan Şaron, Alfey-Menaşe yerleşim inin DuvarTn “İsrail”
tarafına dâhil edileceğini ilan ederek Tirza’n ın bürosunun DuvarTn izle
yeceği yolu revize ederek bu yerleşim in etrafının sarılm asını ve korunan
alanlara dâhil edilm esini sağlayacak şekilde bir uzatm a yapmak zorunda
kalm asına neden oldu. Ancak yapılan bu uzatm a, Alfey-M enaşe’yi İsrail’e
ait bölgelere bağlayan yolun yönünün de bu bölgelerin içinde Yeşil Hat’a
sanlan banliyö topluluğu M atan’ın içinden geçecek şekilde yeniden de
ğiştirilm esi gerektiği anlam ına geliyordu.11 Bunu duyduklarında öfkeye
kapılan M atan sakinleri, özel topluluklarının Alfey-M enaşe’de yaşayan
lar için bir ana yol hâline gelm esini önlem ek için yasal b ir m ücadele baş
latmaya karar verdiler. Kendi çabalarıyla yasal işlem lerle ilgilenecek ki
şileri tutarak oluşturdukları güçlü ekip, m ahkem eyi söz konusu yolun
yönünün M atan’m içinden geçm em esi kararım verm eye başardı b ir şe-
kilde ikna etti ve böylece hem DuvarTn hem de yolun güzergâhının bir
10 Bu pratik, İsrail Yüksek Adalet Mahkemesi tarafından açık ve net olarak, yalnızca
Ocak 2006’da bir dilekçenin bunu açığa çıkarmasının ardından yasaklanmıştır. Bkz.
Yüksek Adalet Mahkemesi 143/06.
11 Yehezkel Lein, Behind the Barrier, Humarı Rights Violations as a Result o f IsraeVs Sepa-
ration Barrier, Kudüs: BTselem , Nisan 2003, www.btselem.org.
D U V A R: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 239
kez daha değiştirilm esini sağladı. Bunun sonucu olarak, lobicilik ve kar
m aşık yasal m ücadelelerle m eşgul olm ayan ve birbirlerinden kuş uçuşu
birkaç m etre uzaklıkta bulunan Filistin kasabalan Kalkilya ve Habla’nın
arasındaki bağ koptu ve bunlar, etrafı kapatılm ış iki çıkm az anklav hâline
geldi. A ileler ikiye bölündü, çocuklar okullarından, kasaba sakinleri de
hizm et ve dükkânlardan koparıldı. Ve bunların hepsi, yerleşim cilerin yo
lunun ik i kasaba arasından güvenli bir şekilde geçm esine ve M atan sa
kinlerinin birkaç yüz m etre ötede rahatsız edilm eden uyum asına olanak
tanım ak için yapıldı.
İnsan haklan organizasyonu BTselem ile bir İsrailb planlam a haklan
grubu Bim kom tarafından 2005 yılı sonlarında ortak yayım lanan bir ra
por, Duvar’m güzergâhının Alfey-M enaşe’nin bulunduğu alandan geçiril
m esinin en önem k sebeplerinden birinin yerleşim lerin kendisini kuşatm a
ve kapsam anın yam sıra, bu yerleşim lerin genişletilm esi için kullanılm ası
düşünülen tepe zirvelerini ele geçirm ek olduğunu ve bu güzergâhın ordu
tarafından belirlenen ve Duvar’m tasarım ının tem elinin tamamım oluş
turan güvenlik prensipleri pahasına kararlaştırıldığım gösterdi.12 Bu ra
por, bazı durumlarda güzergâh değişikliklerinin arkasındaki sebeplerin,
zaten büyük yatırım lar yapm ış oldukları araziler için inşaat kontradan
im zalam ış gayrim enkul şirked erinin çıkarlanm yansıttığım öne sürü
yordu. K olonize edilm iş toprakların varolan topraklara katılm ası, mu
azzam m iktarlarda kâr getirm e potansiyehne sahipti. Duvar’m yönünün
değiştirilm esinin çok kazançb -y a da kazançsız- olabileceği gerçeği bu
yola dair anlaşm azlıkların şiddetinin artm asına sebep oldu.13 Gerçekten
de Duvar’ın doğusunda bırakılan m ülkler, İsrail’in kapitalist kolonizas-
yon prensiplerine uygun bir şekilde hem en değerlerinin yüzde 10-15’ini
kaybetti; bunu Eylül 2 0 0 2 ’de ikin ci İntifada’nın patlak verm esiyle fiyat
ların kaydadeğer ölçüde düşm esi takip etti.14 Duvar’m batı tarafında ka
12 ‘Under the Guise of Security: Routing the Separation Barrier to Enable Israeli Settle-
m ent Expansion in the W est Bank’, Bimkom, Planlama Haklan Yanlısı Planlamacı
lar ve BTselem tarafından ortak olarak hazırlanmış bir rapordur, Aralık 2005. Bkz.
httpyAvww.btselem.org/english/Publications/summaries/200512_Under_the_Guise_
of_Security.asp.
13 Duvar’m izlediği yolun üzerinde yer alan, aralarında Tzufin ve Modi’in İllit’in de yer
aldığı birkaç yerleşimin genişletilmesine yönelik projelerle ilgilenen en önemli giri
şim ci, aslında bir elmas kralı ve İsrail’in en güçlü ve nüfuzlu iş adamlarından biri olan
Lev Leviev’dir. (Kendisi aynı zamanda Ariel Şaton ile Kazakistan ve Özbekistan’ın baş-
kanlan arasında aracı işlevi görmüştür.) Bil’in köyünün fakir Filistinli köylülerinden
çalınm ış arazilere inşa edilmekte olan yapı gruplarından biri de 230 milyon dolarlık
devasa bir projeye bağlı olarak planlanmış olan 5.800 apartmandır. Bkz. Gadi Algazi,
“Offshoıe Zionism”, New Left Revievv, 40, Temmuz-Ağustos 2006, s. 31-33.
14 Arik Meirovsky, “The Separation Fence reduced the price o f flats in the Occupied
Territories by 10 to 15 per çent”, Ha'aretz, 28 Mart 2006.
lan yerleşim lerde ise, İsrailli tarihçi ve aktivist Gadi Algazi’nin dikkat
çektiği gibi, “yerel Filistin li yerleşim cilerin barikatlarla görüş alanından
çıkarılm asıyla birlikte gayrim enkul geliştiricileri orta sın ıf İsraillilere, ka
pak sitelerin sunduğu lüks ve güvenliği vaat edebildiler.15
Duvar’ın güzergâhı üzerinde etkisi bulunan başka faktörler de vardı.
2003 yılında dindar partilerin hüküm ete, D uvarın güzergâhının Kudüs’ün
güneyindeki kısm ım değiştirm esi için yapüğı baskılar başarıyla sonuç
landı. Eski Ahit’te Rahel’in gömülü olduğu yer olarak geçen alan olduğuna
inanılan arkeolojik sit alanım da kapsam ak için Beytüllahim ’in inşasal do
kusunun içinden geçen birkaç m etre uzunluğunda küçük bir beton il
m ek oluşturuldu. B ir keresinde Tirza bile Yüksek Adalet M ahkem esi ta
rafından sıkıştm ldığm da, “arkeolojik etkenlerin bariyerin güzergâhında
çeşitli değişim lerin yapılm asına neden olduğu”nu itiraf etti.16 G erçekten
de, aralarında eksiksiz bir antik M ısır şehrinin bulunduğu on adet arke
olojik sit alanı, Duvarım tem elleri kazılırken ortaya çıkarıldı ve bazı du
rumlarda Duvar’m izlediği yol, bu alanları “İsrail” tarafına dâhil edecek
şekilde değiştirildi.17
Ö zellikle tuhaflığıyla dikkat çeken bir örnekte, Yeşil Hat’ın yalanla
rında bulunan Sal’it yerleşim inin bazı sakinleri, Duvar güzergâhının ken
dilerini F ilistin li hizm etçilerinin yaşadığı yakınlardaki Ar-Ras köyün
den koparm asını protesto ettiler am a bu başarısızlıkla sonuçlandı. Başka
b ir yerde, Duvar ile yeraltm daki kaynaklar arasında b ir bağlantı kurm a
arzusu, dağ akiferinin su çıkarm a noktalarının Duvar’m “için e” katılm ası
ile sonuçlanırken, İsrail’in hava sahasındaki çıkarlanm gözetm e arzusu,
Savunma Bakanlığt’m , uluslararası uçuş güzergâhlarından U r om uz fü
zesinin m enzili kadar uzaktaki alanların Ben-G urion havalim anına dâhil
edilm esini sağlayacak U r yeniden düzenlem eyi zorla gerçekleştirm e gi
rişim ine yönlendirdi.18
15 Algazi, “Offshore Zionism”, s. 30.

16 Tel Aviv Sulh Hukuk Mahkemesi’nde 20 Kasım 2002 tarihinde yapılan bir duruşma
nın resmî kayıtlan. Yehezkel Lein tarafından yazılan Behirıd the Barrier, Humarı Rights
Vıolations As a Result o f îsraeVs Separation Barrier adlı eserden almtılanmıştır, Kudüs:
BTselem , Nisan 2003, http://www.btselem.org.
17 Filistin Ulusal Yönetimi, bariyerin şimdiki güzergâhının birincil olarak Doğu Kudüs
bölgesinde büyük önem taşıyan 4 6 6 arkeolojik alanı İsrail'in topraklarına kattığım
iddia etmektedir. Filistinli araştırmacılar Muhammed Yaradat ve Cemal Baıgut’a göre,
bu alanların toplam sayısı 1.084’tür. Bkz. Muhammed Yaradat ve Cemal Baıgut, Re-
view of Culture and Heritage; M ulti-sector Review o f East Jeru sakm , www.multi-sector.
oıg/review/culture/ adresinde; Mazal Mualem, “Route Restraints cause Movement of
Fence based on Past Communities”, Ha’aretz, 17 Ekim 2003.
18 Tırza: “Hava koşullan nedeniyle İsrail'in içine ve dışına doğru uçan hava araçlan bir
yılda yetmiş gün Ban Şeria'mn üstünden geçmek zorunda kalmaktadır. Biz ashnda
D U V A R : İM K Â N S IZ A Y IR M A P O LİT İK A SI 241
Batı Şeria’n ın kuzey sınırında bulunan bir dağ sıra boyunca yapılan
güzergâh değişikliği, nadir bulunan bir süsen türünün doğal rezervinin
korunm asının yalnızca bu rezervin İsrail kontrolünde kalm asıyla garanti
edilebileceğine inanan İsrailli çevrecilerin uyguladığı baskıya cevap ola
rak geldi; bu çevreciler aynı zamanda Duvar’m Beytüllahim yakınlarındaki
antik Ebu Sudah orm anının içinden geçm ek yerine etrafından dolaşm ası
gerektiğini öne sürdüler. Aslında (ve Gideon Harlap’ın iddialarının aksine)
bazı peyzaj faktörleri göz önünde bulundurulm uş ve projenin çeşitli aşa
m alarında m im arlar da başlıca peyzaj tasarım cıları ve Bölgesel ve Stratejik
Planlama Departmam’nm danışm anlan olarak yer almışlardı. Bununla iliş
kili olarak, İsrailli peyzaj tasanm cılan dem eği tarafından yayım lanan bir
m akalede projede rol oynam ış m im arlardan birinin iddiasına göre, “bari
yerin güzergâhının belirlenm esinde insan güvenliği en önem li faktör ol
m asına rağm en, diğer faktörler peyzajın ve doğanın değeri ile bunların
topoğrafiyle olan ilişkisini göz önünde bulundurm aktadır... birçok yerde
güzergâh, kayalıklar ve pınarlar ya da kartal yuvalarına sahip özel ve has
sas alanları koruyacak şekilde değiştirilm iştir... benim umudum ayırma
bariyerinin ileride İsrail devletinde bir peyzaj güzergâhı, çeşidi tüllerde
m anzaralardan geçen turistik b ir güzergâh hâline gelm esidir.”19 Ayırma
güzergâhının Kudüs’ün m erkezinden, Yahudi m ahalleleriyle Filistin ma
hallelerinin arasından geçm esini öneren, bir resm îliği bulunm ayan liberal
“Cenevre Anlaşm ası” -e s k i bakanlar Yossi Beilin ve Yasser Abed Rabbo
tarafından önderlik edilen, biri İsraillilerden biri de Filistinlilerden olu
şan ik i ekip arasında yapılan m üzakereler sonucunda elde edilen bir ba
rış p lan ıd ır- oluşturulurken görevlendirilen İsraillilerden oluşan taktında,
haritaların çizim inden sorum lu olm anın yanı sıra duvar benzeri araçla
rın inşası için “orijinal” fikirler sunm uş olan Ayala Ronel adlı bir m im ar
yer alm ıştır. Ronel’in sunduğu fikirlerin biri de, ayırmayı tabiat öğeleri
ya da yoğun bitki örtüsüyle kam ufle etm ek olm uştur. İsrail’in sınırlarla,
son derece göz a h a m anzaraların dışında bırakılacağı bazı yerlerde say
dam plastik ayırm aların yapılm asını önerm iş, bazı yerlerde de İngiltere’nin
rom antik dönem peyzaj tasanm alanm n tabiatla m ülkleri birbirine karış
tırm a fikrini kullanarak sınırın taraçalarla işaretlenerek, alay a bir şekilde
bir tarafın diğer taraftan daha yüksek olm asının sağlanmasını teklif etm işti.
havaalanını füzelerden korumak için havaalanının yakınındaki alana bir ikili çit inşa
etmek istiyorduk ancak bu alanda 19.000 Filistinli yaşıyordu [ve] ABD Devlet Sek
reteri Condoleezza Rice, İsrail’in insanları anklavlann içinde yaşamaya terk edeme
yeceğini söylem işti.” Bkz. Tirza, “The Strategic Logic”.
19 httpYdsala.judysenglish.co.il/paper.htm (artık internetten ulaşılamamaktadır).
İsrailli p olitikacılar ile olan bağlantılarını hâ[lâ başarılı b ir şekild e sü r

düren El-K udüs Ü niversitesi Başkanı Sari N usseybeh’in , D uvar’ın plan
lanm ış güzergâhım Kudüs’ü n doğu sınırına yakın alanlarda üniversitenin
ikiye ayrılm asını ve şehrin geri kalanından koparılm asını engelleyecek şe
kilde yeniden değiştirm esi için hüküm eti ikn a edebilm esine rağm en, re-
vize edilen güzergâh, kam püsü D uvar’m öbür tarafında yaşayan birçok
öğrencinin evlerinden ayırdı. N e var ki, D uvar toplulukların tam am ım
okullardan ve kliniklerd en kopardığında bu topluluklarda yaşayan F ilis
tin liler de az sayıda olm alarına rağm en hüküm ete baskı uygulayarak bu
gibi güzergâh değişikliklerinin yapılm asını sağlayabildiler. D uvar’m inşa
edilen ve inşası planlanan kısım larında F ilistin lilerin hayatinin dokusu
kökünden sökülürken, Duvar’m etrafındaki alanda ekonom i çoktan hare
ketsiz bir hâle gelm işti. İnsanlar çiftlik arazilerinden ve su kaynaklarından,
ailelerinden, arkadaşlarından ve iş yerlerinden, dinlenm e alanlarından ve
üniversitelerden koparıldılar.
DU V A R: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 243
Duvar’ın gözle görülebilir yıkıcı etkisi Filistin li, İsrailli ve uluslararası

grupların harekete geçm esine yardım cı oldu. D uvaf a Karşı Halk Kom i
tesi; Ceyyus, Biddu, D ir Ballut ve Budrus köylerinde yaşayan ve kuzey
deki Tel Aviv-Kudüs yolunun yakınlarında, Kudüs’ün kuzeybatısındaki
Modi’in bölgesinde tarlalarım, meyve ağaçlarım ve bağlarım Duvar’m vahşi
kıvrım larına kaptıran Filistin li çiftçilerden oluşan bir organizasyon ola
rak kuruldu. Bu oranizasyonun üyeleri, İsrailli banş aktivistleriyle birlikte
her Cuma günü gayrim enkul geliştiricilerinin buldozerlerinin ve bunlara
eşlik eden askerlerin önünde toplanarak şiddet içerm eyen gösteriler ger
çekleştirdiler. Bu üyeler, 2 0 0 6 yılının başlarında yerleşim cilerin yaşadığı
kam pları taklit eden bir “kam p” bile kurdular; ancak yerleşim ci kamp
larının aksine bunlar ordu tarafından derhal dağıtıldı.20 Duvar’m fiziksel
görünüşü, projeye karşı olan grupların uluslararası organizasyonlar ve özel
gönüllülerden daha fazla destek kazanm asına yardım cı oldu. Göze sıra
dan, tehlikesiz ve neredeyse hoş görünen kırm ızı çatılı banliyö yerleşim leri
küresel bir m ücadeleyi harekete geçirecek kadar tehditkâr değilken, zey
tin ağaçlarının dikili olduğu kırsal alanların, buğday tarlalarının ve bağla
rın ya da kasaba ve şehirlerinin dokusunun içinden geçen yüksek beton
duvarlar ile dikenli telli çitlerin görüntüsü, Filistinlilerin içinde bulun
duğu acıklı hâli uluslararası izleyici kitlesine taşıdı. Duvar, yer üzerinde
bıraktığı etkinin ötesinde, çatışm anın hâlâ söm ürge ve Soğuk Savaş dö
nem lerinin geride bıraktığı çözüm lenm em iş anılarla m eşgul olan Batı’ya
özgü bir tarihsel hayal gücünde yankılanan m edya-ekonom isinin içinde,
güçlü bir görüntü olarak çok etkili bir biçim de işlev gördü. Bu projeye
verilen adların - “çit”, “duvar”, “Duvar”, ya da “bariyer” - farklı anlam
lan ve yorum lam alan da aynı zamanda büyük bir rol oynadı.21 Buna ek
20 Bil’in’de İsrailliler ile Filistinlilerin ortak olarak yaptığı gösteriler şiddet kullanılarak
dağıtılırken 200’den fazla kişi yaralanmış ve birçok kişi tutuklanmıştır. Algazi, “Off-
shore Zionism”, s. 30-31.
21 Bu projenin semantiğini ilgilendiren, çok perspektifli bir problem bulunmaktadır: İs
railliler bariyerin görünen ölçeğini minimuma indirmeyi ve onun tehlikesiz ve nere
deyse —“iyi komşuluklar iyi çider sayesinde oluşur” sözüne uygun olarak- domestik
görünmesini sağlamayı umut ederek “ayırma çiti” ve “anti-terörist çit” ifadelerindeki
“çit” terim ini kullanmayı tercih etmektedir. Bu projeye karşı olan İsrailli ve Filistinli
ler ise, bariyerin kentsel bölgelerde duvar biçim ini aldığı gerçeğini vuıgulayarak “Du
var” terimini tercih etmektedir. Onların verdiği mücadele bu bariyeri Batı’mn hayal
gücünde, benzer şekilde güzergâhının büyük bir kısırımda bir çit sistemi olarak oluş
turulmuş olan Berlin Duvan ile eşitlemeyi umut etmektedir. Başkan George W. Bush,
eski Filistin Devlet Başkam Mahmud Abbas ile yaptığı görüşmeler sırasında bu bari
yerden “bir duvar” olarak bahsetmiş, Şaron ile konuşurken ise “bir çit” ifadesini kul
lanmıştır. Uluslararası Adalet Mahkemesi “Duvar” terim ini genel bir terim olarak ve
bariyerin söz konusu kısm ının maddesel doğasmdan bağımsız olarak kabul etmiştir.
olarak proje, Güney Afrika rejim inin, barbarlığının doruğa ulaşüğı dö
nemde bile buna benzeyen bir bariyer inşa etm em esine rağm en, özellikle
“apartheid” kelim esi ile de ilişkilendirilm eye başladı.22
Geçiciliği inşa etmek
Duvar’m inşa süreci boyunca Yüksek Adalet M ahkem esi, Duvar’m

güzergâhıyla alakalı çatışm aların arenası oldu. Yüksek M ahkem e, Duvar’m
inşası için verilen el koym a em irlerine karşı Filistinliler ve İsrailli sivil hak
gruplan taralından m ahkem eye sunulan dilekçelere, şim diye kadar dört
kez çevre alanlarda yaşayan Filistinlilerin hayatlarının olum suz bir şekilde
etkilenm em esi için devletin bazı kısım ların güzergâhım değiştirm esi ge
rektiği karanyla cevap verdi. Bu konuda Yüksek Adalet M ahkem esi tara
fından verilen kararların izlediği yasal ilke, “ölçülülük” oldu. Bu ilkeye
göre devlet, güvenlik ihtiyaçlarım (tartışm alı bir şekilde, aynı zamanda Ban
Şeria yerleşim cilerinin güvenliğini de içerm ektedir) Filistin li sakinlerin
geçim sağlama biçim lerine karşı dengeleyen bir güzergâh bulm alıdır ve
bundan başka bir faktörün göz önünde bulundurulm ası m üm kün değil
dir. Haziran 2 0 0 4 ’te karara bağlanan ilk dava, Beyit Surik Köy Konseyi
ile İsrail D evleti ve Baü Şeria’daki ID F Kuvvetleri’nin Kom utam arasın
daydı.23 Yüksek M ahkem e, Duvar’m Kudüs’ün kuzebaüsında M accabim -
Giveat Ze’ev yerleşim leri ile Kudüs-M odi’in-Tel Aviv yolu (Yol 4 4 3 ) ara
sında Beyit Surik’te yaşayan çiftçilere ait arazilerin üzerine inşa edilm ekte
olan 3 0 kilom etrelik kısm ının güzergâhının değiştirilm esi ve inşası ta
m am lanan bölüm lerin yıkılm ası gerektiğine karar verdi. M ahkem eye şa
h itlik etm esi için çağrılan Tırza, bir m uhabirin sorduğu soruya “bugün
İsrail Devleti için karanlık bir gün” diyerek cevap verdi. Tırza, Duvar’m
inşası tam am lanan ancak ileride açılabilecek davalara karşı savunmasız
olduğu düşünülen kısım larının güzeıgâhınm yem den belirlenm esini em
rederek, inşa edilm eyi bekleyen kısım ların güzeıgâhınm tam am ım ye
niden çizdi. Ne var ki, Duvar’m doğu tarafına başka savunma yapıları
nın inşa edilm esi gerekti. Bugün Duvar’m doğusundan geçen, yalnızca
İsraillilerin kullanabildiği Yol 4 4 3 , Filistinlilerin giriş yapabileceği nok
taların toprak yığınlarıyla kapatılm ası ve her ik i tarafına da yüksek be
ton blokların dikilm esiyle devasa b ir bariyer hâline gelm iştir. Daha son
radan bunların pahalıya m alolan birer zafer olduğu açıldığa kavuşsa da,
22 Lindsay Bremner, “Botder/Skm”, M ichael Soridn’in editörlüğünü yaptığı Against the

Wall; fcraefe Barrier to Peace adlı eserde, New York: The New Press, 2005, s. 122-137.
23 Yüksek Adalet Mahkemesi 2056/04, B ât Sourik Village Council vs. The Government o f
Israel, Commander o f the IDF Fortes in the West Bank, 3 0 Haziran 2004.
DU V A R: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 245
Filistin li aktivistlerin bir araya gelerek gerçekleştirdiği eylem ler ve ulus

lararası diplom asi ilk defa İsrail hâkim iyetinin “esnek” coğrafyasının dö
nüşüm e uğratılm asında gözle görünür şekilde etkili olm uştu.24 Genel bir
fikir verm ek gerekirse, duvann 2 0 0 2 yılında geçerli olan güzergâhı Batı
Şeria’m n yaklaşık yüzde 16’sına karşılık gelen 9 0 0 kilom etre karelik bir
alanı de facto olarak İsrail’e katm ayı planlıyordu (Bu oran Duvar’m yal
nızca batı kısm ım içerir, aynı dönem de Ürdün Vadisi boyunca inşa edil
m esi planlanan kısm ı içerm ez, bu kısım ile birlikte oran yüzde 5 0 ’ye
yaklaşır). 2006 sonlarında yapılan hesaplar ise bu alanın 3 6 0 kilom etre
kareye ve Batı Şeria’m n yüzde 6’sına karşılık geldiğini ortaya çıkarm ıştır.25
H üküm et, Duvar’m güzergâhı için gereken arazilere el koyabilm ek
am acıya bariyerin “geçici güvenlik önlem i” olduğunu iddia etm ek zo
runda kaldı; bu, İsrail hüküm ederi tarafından 1970’li yılların sonlarında
yerleşim kurm ak am acıyla Filistinlilerin topraklarına el koym ak için kul
lanılan argüm anın bir benzeridir. İsrail Savunma Bakanlığı’m n internet
sitesinde bugün hâlâ “anti-terörist çit [Duvar] pasif, geçici... bir tedbirdir,
kalıcı bir sınır değildir” (vurgu benim dir) bildirisinde bulunan ve Duvar’m
doğası ve güzergâhıyla alakalı kararların “acil güvenlik ihtiyaçlan”m kar
şılayacak şekilde tasarlandığını öne süren bir duyuru bulunur.26 Bu id
dia, Duvar’ı geçici bir acil durumda yüzeye çıkm ası m uhtem el tehlikelere
karşı kullanılacak bir araç olarak resmetmeye çalışır. Aslına bakılırsa, bari
yerler gerçekten sınırlardan farklıdır: egem en gücün “için i”, politik ya da
yasal sistem i yabancı bir “dışan”dan ayırm az, daha ziyade belli bir bölge
boyunca hareketi engelleyen, askerî kuvvetin bir parçasını oluşturan ya
pılar olarak işlev görürler. Bu gibi önlem lerin yasal olarak hoşgörülm e-
sinin nedeni, geçici olm alarıdır. Ne var ki, Batı Şeria ve Gazze’de askerî
idarenin m antığı kendisini, yeniliğini hiçbir zaman kaybetm eyen, görü
nürde “geçici” olan gerçekler aracılığıyla yaymıştır.27 İşgalin “geçici” bir şey,
tüm hak ihlallerinin de yalnızca “geçici” kötülükler olarak tanım lanm ası,
24 Hükümet, güzergâhın inşası tamamlanmış kısımlarında değişiklikler yapmaya ilk kez

Lahe/deki Uluslararası Adalet Mahkemesi’nde yapılacak duvar tartışmasının öncesinde
Şubat 2004’te karar vermiş ve bu niyetini açık bir şekilde duyurmuştu. Bunun ardından
Savunma Bakanlığı, Duvar’m güzergâhında yapının Baka el-Şarkiya köyünün bulun
duğu alanı tamamen kuşattığı kuzey bölgesinde değişiklikler yapmaya başladı.
25 Veriler BTselem ’in internet sitesinde rutin olarak güncellenmektedir. www.btselem.
org.
26 www.securitybarrier.mfa.gov.il.Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya)’nin
Duvardan bahsetme şeklini anımsatır: “Anti Faşist Güvenlik Seti”. Bkz. Ines Weiz-
man, “Talking Walls”, Kyong Park’ın editörlüğünü yaptığı Urban Ecologies adlı eserde,
Hong Kong: Map Publishers, 2005, s. 97-99.
27
Bu geçicilik konusu için bkz. Bölüm 3, özellikle s. 103-105.
İsrail toplum unun ve İsrail’deki m ahkem elerin hâlâ sürm ekte olan bu
eylem leri görm ezden gelm esine olanak tanım ıştır.28 H üküm et, kendisine
mahkem ede böyle devasa bir yapının nasıl “geçici” olarak görülebileceği
sorusuyla karşı çıkıldığında, geçm işte gerçekleştirdiği çeşidi güzergâh de
ğişikliklerini Duvar’ın izlediği yolun ileride birçok kez değiştirilebilece
ğinin ve hatta Duvar’ın - “içinde bulunulan güvenlik durumu izin verdi
ğinde”- tam am en ortadan kaldırılabileceğinin kam u olarak gösterm iştir.
Duvar’ın sahip olduğu “esneklik”in onun “geçiciliği”ni doğrulam ası bu
şekilde olm uştur. G eçici “acil durum ” zaman için neyi ifade ediyorsa, bu
esneklik de m ekân için onu ifade etm iştir. Bu ilkeye uygun olarak İsrail’in
planlam a sistem i, sürekli gelişen ve hızla dönüşüm geçiren güvenlik teh-
diderini, her aşamada ad hoc bir tepki olarak açıklanabilen, ancak en so
nunda tutarlı bir stratejik gerçekliği oluşturacak ve som udaştıracak şe
kilde birbirine eklenen geçici güvenlik önlem lerini inşa etm ek için nasıl
kullanacağını öğrenm iştir.
“G eçicilik ”in bu şekilde yasal önlem olarak kullanılm ası, İsrail’in
hâkim iyet ve kontrol sistem inin altında yatan paradoksu açığa çıkarır:
işgal edilen bölgelere banş ve düzenin getirilm esi için “geçici” güvenlik
ön lem lerin e başvurm ak gerekm ekted ir, an cak F ilistin lile r ilk başta
kendilerim yatıştırm ak için kurulan güvenlik önlem lerine (yerleşim ler)
isyanla karşılık verdiğinden, gittikçe aşın bir hâl almaya başlayan dire
niş ve şiddeti kontrol altına alm ak için başka “geçici” güvenlik önlem leri
(Duvar) inşa edilm ekte ve bu süreç böylece devam etm ektedir. Böylece
İsrail’in tüm askerî faaliyederinin, güvenlik tehdiderine verilen tepkiler
olarak tanım lanm ası, bu faaliyederin yayılm asını haklı çıkaran koşulun
varolmaya devam etm esine yarar.29 Şiddet, ad h oc görünen ancak aslında
stratejik olan güvenlik önlem lerinin sürekli uygulanm ası için gerekli bir
koşul hâline gelm ekte ve devlet bütçesi kısıtlam alannm askıya alınm ası
ve güvenlik sağlam ak am acıyla muazzam kaynakların ayrılm asını haklı
28 Adi Ophir, “A Time of Occupation”, Roane Carey ve Jonathan Shainin’in editörlü

ğünü yaptığı The Other Israel adlı eserde, New York: The New Press, 2003, s. 60. Ay
rıca bkz. Ariella Azoulay ve Adi Ophir tarafından yazılan Bad Days, Tel Aviv: Resling,
2002 [İbranice].
29 AbdouMaliq Simone’un da belirttiği gibi, güvenlik pratiği, hisse senedi türevlerinin
mantığına benzer işlev görmektedir. Türevlerin fiyatım belirleyen etken, piyasa vo-
latilitesidir. Yüksek volatüite, kâr potansiyelinin yüksek olduğu anlamına gelmek
tedir. Benzer şekilde güvenlik ajansları gelecekteki risklerle ilgili spekülasyonlarım,
şimdiki konumlara ilişkin bilgileri baz alarak yaparlar. Dolayısıyla, güvenlik kuvvet
lerinin volatüite oluşturma eğilimine sahip olduğunu görmek pek şaşırtıcı değüdir.
AbdouMaliq Simone, “Assembling Douala”, Alev Çınar ve Thomas Bender’in editör
lüğünü yapüğı Urban Imaginaries: Locating the Modem City, Minneapolis: University
of Minnesota Press, 2007.
D U V A R : İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 247
çıkarm aktadır. İkin ci İntifada’ıun ilk yıllarında, acil güvenlik durum ları
ile ekonom ik durgunluğun b ir araya gelm esi 2002 yılında M aliye Bakam
Binyam in Netanyahu taralından desteklenen neo-liberal reform ları karak-
terize eden hüküm et harcam alarında; güvenlik dışında kalan tüm kamu
projelerinde yapılan büyük kesintiler ve bütçede yapılan köklü yeniden
yapılandırm aların zem inini oluşturdu. Netanyahu, dikkat çeken bir şe
kilde bu planlardan birincisine “Ekonom ik Savunma Kalkanı” adım ve
rerek, neo-liberal yeniden yapılandırm aların, Nisan 2002’de gerçekleştiri
len ve Filistin Ulusal Yönetim i’nin kuram larıyla Filistin’de birçok kentsel
alanın im hasını beraberinde getiren ve İsrail’de son derece popüler bir
askerî operasyon olan “Savunma Kalkanı” ile karşılaştırılabilecek bir acil
durum önlem i olarak görülm esi gerektiğini üstü kapak olarak, kurnazca
ifade etm iştir.30
Yüksek Adalet M ahkem esi sayesinde Duvar’m güzergâhında yapılan
zorunlu değişiklikler, bu güzergâhın üzerinde yaşayan Filistin li topluluk
ların ağır yaşam şartlarının biraz daha katlanılabilir hâle gelm esine yaradı.
A cı ve sefaleti hafifletm ede başardı olan her eylem övgüye değerdir ve
desteklenm elidir; ne var k i hukuk bilgini Aeyal Gross’un da işaret ettiği
gibi, Duvar’m arkasındaki rejim Yüksek M ahkem e tarafından verilen ka
rarların bir sonucu olarak yargısal ve ahlaki m eşruluk kazanm ıştır.31 İsrail
Yüksek Adalet M ahkemesi’nin, otoritesini kullanarak güzergâhta yaptırdığı
“düzeltm eler” Duvar aracüığıyla dayaülan rejim in tam am ının görünürde
“hoşgörülebilir” olm asını sağlam ış, ya da en azından bu rejim in Filistinli
ler için hoşgörülebilir olm asını hedeflem iştir. Yüksek M ahkeme’nin yatış-
tın cı etkisi, aynı zamanda hüküm etin uluslararası çapta m edyanın eleşti
rilerine ve özellikle de Lahey’de Uluslararası Adalet M ahkem esi (IC J)’nin
Danışm a Görüşü’ne uym asını isteyen politik taleplere karşı koym asına
yard ım a olm uştur. 2 0 0 4 yılının Temmuz ayında İsrail’in Yüksek Adalet
M ahkem esi’nde ilk güzergâh değiştirm e davasının karara bağlanm asının
üzerinden daha bir ay geçmeden, Uluslararası Adalet Mahkemesi tarafından
dağıtılan b ir bildiri işgal edilen topraklara inşa edilen bu projenin tama
m ının ve Duvar ile ilişkilendirilen rejim in uluslararası yasalan çiğnediğini
ilan etm iştir.32 Sert uluslararası eleştirilerden dolayı, Duvar’m inşa edil-
- - /
30 Shlomo Swirski, The Price o f Occupation, Tel Aviv: Mapa Publishers, 2005, s. 93 [İb-
ranice].
31 Aeyal M. Gross, “The Construction of a Wall between The Hague and Jerusalem : The
Enforcem ent and Limits o f Humanitarian Law and the Structure o f Occupation”, Le-
iden Journal o f International Lawf 2006.
32 Alan Dershowitz, “Israel follows its own law, not bigoted Hague decision”, Jerusalem
Post, 11 Temmuz 2004. Uluslararası Adalet Mahkemesi, İsrail hükümetinin, bariyerin
güzergâhının, yerleşimlerin etrafından geçmesinin “taktiksel bir gereklilik” olduğuna
m eşinin bir sonucu olarak ortaya çıkan insani sorunları çözüm e kavuş
turarak dikkati tüm projenin tem el politik ve yasal gayrim eşruluğundan
başka bir tarafa çekm ek, her zam an hüküm etin işine yaram ıştır. İsrail’in
Yüksek Adalet M ahkem esi, sık sık hüküm ete karşı son derece düşmanca
bir tavır takınıyor gibi görünse de, güzergâhın belli kısım larının değiş
tirilm esini sağlayarak ve insan haklanın güvenliğe karşı “dengeleyerek”
Duvar’m tasarım ında etkin bir rol oynam ıştır. D ahası, m ahkem e karar
larım takip eden dönem de ordu uluslararası hukukun kelim e dağarcı
ğım kullanm aya başladığında, “ölçü lü lü k” gibi ilkeler “verim lilik” ve
“gereklilik” gibi askerî hedeflerle gitgide uyumlu b ir hâle gelerek, Duvar
için daha sürdürülebilir bir güzergâh oluşturulm asını sağlam ış ve askerî
m üdahalelerin daha ekonom ikleşm esine yardım a olm uştur.33 G erçekten
de, güzergâhın sık sık değiştirilm esi hüküm ete fazladan 2 0 0 m ilyon do
lara m al olm uş ve Tîrza, ileride açılabilecek davalara karşı “bağtşıkkğı”
daha yüksek bir güzergâh oluşturm ası için baskı altında tutulm uştur.34
yönelik iddiasını hem en reddetmiştir. Verdikleri kararda uluslararası hâkimler, “F i

listinlilerin insan haklarının ihlali, askerî krizler ya da ulusal güvenliğin veya kamu
düzenini sağlamanın gerektirdikleriyle haklı çıkarılamaz” diye belirtmiştir, çünkü İs
rail, bariyer inşa ettiği Filistin topraklarına, uluslararası yasalara göre yasadışı olan
yerleşimlerin güvenliğini sağlamak amacıyla el koymuştur. Hâkimler, İsrail hüküme
tinden inşa işlem lerini durdurmasını, bariyerin inşâ edilen kısım larını yıkmasını ve
bu süreçten doğrudan etkilenen Filistinlilerin zararlarım karşılamasını talep etmiş
tir. Buna ek olarak, 13’e 2’lik bir oy çokluğuyla BM Güvenlik Konseyi’ne, bu kararın
uygulanmasını sağlamak için “daha fazla müdahalede” -çeşitli yaptırım olasılıkları
için kullanılan bir diplomatik koddur- bulunmak için önündeki seçenekleri değer
lendirmesini tavsiye etmeye karar vermiştir. Bkz. Uluslararası Adalet Mahkemesi in
ternet sitesi: httpyAvww.icj-cij.oig/icjwwwAdocket/imwp/imwpframe.htm. Bu kararın
ardından BM Genel Kurulu, Duvarı kınayan bir resmî görüşü benimsemiştir. Yüz elli
ulus oylamaya sunulan tasarıyı kabul etmiş, on ulus oy hakkım kullanmamış ve ara
larında Birleşik Devletler, Mikronezya, Marshall Adalan ve Avustralya'nın da yer al-
dıgı altı ulus bu tasanya karşı çıkmıştır.
33 David Kennedy, The Dark Side o f Virtue: Reassessing International Humanitarianismy
Princeton, NJ: Princeton University Press, 2004, s. 235-323 (özellikle bkz. “Humani-
tarianism and Force” adlı bölüm ve özellikle s. 295). Aynı zamanda bkz. Kennedy’nin
eski öğrencilerinden biri olan Aeyal M. Gross’un bu konuyu ve Kennedy’nin fikirle
rini incelediği “The Construction o f a W all” başlıklı metin.
34 Aldva Eldar, “Because o f Route Change: Israel lost 700 m illion shekels”, Ha’aretz, 21
Aralık 2006.
[Resim 56: Solda: Duvar'ın izlediği yol (2 0 0 3 'te planlanan hali) tarafından kuşatılan Hlistin'e
ait bölgeler. Sağda: planlanan y o l "derinlik bariyerleri" ve yerleşim çitleri ile birlikte.]
D anny Tırzda, Duvar’ın tasarım ının sonraki aşam alarından birinde be
nim sediği “in san i” yaklaşım la bizzat şu şekilde övünm üştür:
“İsrail’in Yüksek Adelet Mahkemesi, bize Filistinlilerin gündelik hayatına

daha fazla ağırlık vermemiz gerektiğini söylemişti, bu yüzden bazı yerlerde
güzergâhta değişiklikler yaptık . . . Aynı zamanda insanlann ihtiyaçla-
nm göz önünde bulundurmak zorunda olduğumuzu, bazen köylüler
için yeni yollar inşa etmemiz gerektiğim anlıyoruz. Buna ek olarak, yerel
çiftçilere verilen haşan en aza indirgemek için bu alana 90.000’den fazla
ağacı yeniden diktik . . . [ve] çitin doğusunda yaşayan insanlar için çe
şitli hizmetler sağladık. Buradaki bölgelerden birinde öğrenciler her gün
bir kontrol noktasından geçmek zorunda kalmasın diye okul için arazi
verdik. Başka yerlerde nüfiıs Kudüs’ün içine kadar gelmek zorunda kal
masın diye sağlık ocakları inşa etmemiz gerekiyor. Biz bu meselelerle her
gün, çitin her bölgesinde uğraşıyoruz . . .”35
35 Tirza, “The Strategic Logic”. Savunm a Bakanlığının internet sitesinde “İnsani En
dişeler” kategorisi altında şöyle bir yazı yer alm aktadır: “İsrail hüküm eti, Güvenlik
Çiti’nin inşasının m asum Filistinlilerin hayatlarına birtakım zorluklar getireceğinin
farkındadır ve bu durum u üzüntüyle karşılam aktadır. Bu gibi sorunları m inim um a
indirm eye yönelik birçok girişim de bulunulm uştur ve bu girişim ler gerçekleşmeye
Tırza’m n, görünüşte hayırseverliğin dili ve işlevsel hedeflerini tama

m en benim sediğine işaret eden bu ifadeler, tabii k i Filistinlilere yöneltilen
bir fedakârhğı ya da ilgiyi yansıtm az; daha ziyade projeye getirilebilecek
olası ertelem e ve kısıtlam aları önceden engellem eye çalışan yasal-ahlaki
retoriğin bir parçasını oluşturur. Köylülere karşı benim senen “ehven-i şer”
yaklaşım ı, böylece “daha büyük bir kötülük”ün b ir bütün olarak Filistin
halkına dayatılm asına olanak tanım ıştır.
Ona karşı çıkanların bakış açısından Duvar’ın “esnek” yapısı, bu şe
kilde aynı anda hem güçlendirici hem hayal k ın ad ır. Bu yapı, protestolar
ve m ahkem e davalanyla güzergâha baskı uygulam alım , yer üzerinde ko
şullan yatıştırdığı kanıtlandığından ve daha fazla baskının Duvarcın daha
da baüya, Yeşil Hat’ın uluslararası sınırının yakınına itilm esinde ve bu ya
pıtım rejim in ağırkğı altında boğulm akta olan Filistinlilerin hayatlarının,
biraz daha katlanılabilir bir hâle getirilm esinde etkili olm ası m üm kün ol
duğundan, güçlendirici bir şeydir. Ne var ki, “esneklik” prensibi Duvar’ın
konsepti, varhğı ve özü yerine (Uluslararası Adalet M ahkem esi tarafından
tercih edilm iş olan yaklaşım ) güzeıgâhına karşı yöneltilen tüm eylem le
rin, yalnızca duvarı m eşrulaşünp bir gerçek olarak doğrulam akla kalm a
m akta, aynı zamanda onun inşasında etkili b ir şekilde rol oynam akta ol
duğunu gösterdiğinden, m oral bozucudur. Sınır bölgesi, kadem eli olarak,
duvar söylem inin bir parçası hâline gelen ve onun verim liliğine katkıda
bulunan karşı çıkışları içine katacak ve bunlara adapte olacak şekilde
kendisini devam lı olarak yem den biçim lendirm ektedir. Dolayısıyla karşı
çıkanların gerçekleştirdiği eylem ler, Duvar’m m im arisinin, dağınık olsa
da kolektifliğini koruyan m üellifliğinde kaydadeğer bir rol oynamışür.
Sınırötesi Adalar
D uvara karşı uluslararası baskının artm asıyla birlikte, yerleşim ci lobi

lerinin yerleşim lerinin Duvar’m “içine” katılm asını sağlayacak daha işgalci
güzergâhların hazırlanm ası için yapüğı baskılar da yoğunlaşmaya başladı.
Yerleşimciler, tuhaf bir rol değişim i gerçekleştirerek, birkaç Yüksek Adalet
M ahkemesi davasını kazandıktan ve Duvar’m güzergâhı daha az zarar ve
recek şekilde değiştirildikten sonra, güzergâh değişim lerine itiraz ederek
m ahkemeye başvurmaya başladılar. Bunun ardından yerleşim ciler, Filis
tinlilerin kazandığı davalarda kullanılan dilin benzerini kullanarak yeni
devam edecektir. Filistinli köyleriyle şehirleri arasındaki sivil ilişki ve bağların -ekon o
mik, eğitimsel, tıbbi v s.- oluşturduğu matrisin kendisi, bu m atrisin Güvenlik Çiti’nin
inşasından etkilenme biçimiyle birlikte ayrıntılı olarak İncelenmektedir.” httpı//www.
securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/Humanitarian.htm.
D U V A R: İM K Â N S IZ A Y IR M A P O LİT İK A SI 251
güzergâhın kendilerini -y erleşim cileri- “topraklarından, iş ve hizm etler

den” ayırarak, izole edilm iş anklavlann içine hapsedeceğini iddia ettiler.36
Kudüs’ün kuzeybatısında, Duvar güzergâhının Filistinlilere daha az za
rar verecek şekilde değiştirildiği Yol 4 4 3 boyunca uzanan küçük bir k ı
sım , Yahudi yerleşim cilerin karşı davalarının etkisiyle daha sonradan ye
niden değiştirildi.
DuvarTn etrafındaki politik kuvveder, kendilerini sürekli olarak radi
kalleştiren bir geri beslem e döngüsünde birbirlerini yankılam aya başladı.
Ancak yerleşim ci grupların, birçok yerleşim in D uvarin ilm eklerinin içine
dâhil edilm esi için uyguladığı baskılarla ordunun Duvar’ı, stratejik önem i
olan bölgelerden geçirm e niyeti, DuvarTn uluslararası çapta tanınan Yeşil
Hat’ın m üm kün olduğunca yakınına yerleştirilm esini isteyenlerin uygu
ladığı diplom atik ve yasal baskılarla uyumlu değildi. A rtık yoğun bir şe
kilde çelişkili olan kuvvet alanım çizgisel olm asına rağm en karm aşık bir
yapıya sahip olan bir geom etriye aktaram ayan Duvar, aynı zamanda te
kil, aralıksız bir obje olm ayı bırakarak birbirinden ayn k ın k parçalar, k ı
sım lar ve devamsız vektörler hâline gelecek şekilde bölündü. Tıpkı bir
solucanın parçalara ayrılm asıyla elde edilen parçaların herbirinin, yenile
nen bir hayan üstlenm esi gibi, DuvarTn parçalan da izole edilm iş yerle
şim bloklarının etrafım çevrelem eye ve bunlan birbirine bağlayan yollar
boyunca uzanmaya başladı. Savunma Bakanlığı tarafından “derinlik bari
yerleri” olarak adlandınlan bu ayn kısım lann her biri, DuvarTn ana kıs
m ında bulunanlara benzer savunma yapılan ve sensörlerin art arda dizil
m esiyle oluşturulm uş ve duvarın çizgisel ana bölüm ünün gideremeyeceği
“yerel güvenlik problem leri”ne özel, maddi tepkiler sağlayacak şekilde ta-
sarlanm ışür. 2 0 0 4 yılırnn Eylül ayında Duvar güzergâhının parçalanması,
İsraü hüküm etini, Ban Şeria’nm ban tarafındaki yamaçlarda aşağı yukan
5 0 .0 0 0 yerleşim ciye ev sahipliği yapan dört büyük yerleşim olan Ariel,
Em anuel, Kedumim ve Kam ey Şom ron’un, “bariyerin [Duvar] İsraü tara-
hnda yer alacağım . . . ancak bariyerin ana kısm a bağlanmayacağım ” be-
lirten ve görünürde kendisiyle çelişen bir bildiri yayımlamaya itti.37 Bun
ların, diğer geniş yerleşim bloklarının yam sıra ileride İsrail’in Filistin’e
ait m ekânların içinde yer alan “sım rötesi adalan” hâline gelm esi plan
lanm ıştı. H alkın dikkatinin göstericiler ve çatışm aların Duvar’m yalnızca
görünür, çizgisel olan kısm ına yönelm esiyle birlikte, Duvar’m yavrulan
olan “derinlik bariyerleri” uluslararası eleştirinin görüş alanının büyük
36 Nadav Shragai, ‘Settlers plan mass court petitions över revised fence route’, Ha'aretz,
26 Ağustos 2004.
37 Aluf Benn, “New fence route to be presented to U.S. first, then cabinet”, Ha'aretz, 7
Eylül 2004.
ölçüde dışında kalmıştır. Aslında bakılırsa, m uhalefet Duvar’ın güzergâhım

batıya taşımada ne kadar başardı olduysa, söz konusu bölgenin derinlik
lerinde bırakılan güvenlik sorunlarını çözm ek için inşa edilen “derinlik
bariyerlerTnin sayısı o kadar artm ış, Batı Şeria’nm üzerinde bulunduğu
arazi etkili bir şekilde parçalanm ış ve Filistinliler için hayat bozuk ve dü
zensiz bir hâle gelm iştir. İsrail ile Duvar’a gelen uluslararası tepkiler ara
sında görünürde, bir m enfaate uygunluk paktı kabul edilm iştir: İsrail,
Yüksek Adalet M ahkem esinin belirlediği kılavuz ilkeleri takip ederek
DuvarTn ana kısm ım Yeşil Hat’ın daha yakınına taşıyacak, ancak derinde
yer alan noktalara yerleştirdiği, politik olarak görünm ez bir dizi bariyer
yüzünden sert eleştirilere maruz kalm ayacaktı.
[Resim 57: Solda: Kudüs'ün şehir merkezini Q b mahallesine bağlayan yolun altından Filistin
kasabası Beyt Safafa'nın iki kısmını birbirine bağlayan alt geçit Eyal Weizmarx 2001. Sağda:
Alfey-M enaşe'ye giden ve yalnızca yerleşimcilerin kullanabildiği yolun altından Habla'yı
Kalkilya'ya bağlayan alt geçit. OCHA, 2 0 0 5 ]
Medya ya da bağımsız hak organizasyonları tarafından yayımlanan hiç

bir haritada görülmemesine ve tüm fotoğraflarının sınıra benzeyen çizgisel
bir objeyi gösterm esine rağm en (bölgesel olarak tanım lanan ulus devlet
lerden olan tüm yabancılar bunun ne tür bir şey olduğunu hem en anla
yacaktır) Duvar, aslında bölgeyi özenli bir şekilde ikiye bölen kesintisiz
tek bir çizgi yerine, belli gruplan birbirinden ayırm ayı içeren yaygın bir
“hâl” -değişken bir sınır b ö lg esi- olarak daha iyi anlaşılabilecek devamsız
ve parçalı, kendi etrafım kapatan bir dizi bariyer hâline gelm iştir. “D erin
lik bariyerleri”nin hızlı bir şekilde çoğalm asıyla birlikte bölgenin çehresi,
daha çok fiyortlar, adalar ve göllerin su ile karayı sonucu belirsiz olarak
birbirinden ayırdığı İskandinav kıyı şeriderini akla getiren haritalara ben
zemeye başlam ıştır.
DU VAR: İM K Â N S IZ A Y IR M A P O LİT İK A SI 25B
Duvar güzergâhının bugünkü planlan, elli beş yerleşim in Duvar’ın iç

kısırım daki İsrail’e ait bölgenin bitişiğinde kalm asını sağlamaktadır.38 Bun
lardan on ikisi Doğu Kudüs'te bulunan Yahudi mahalleleridir. Kudüs’te Du
var, İsraillileri Filistinlilerden ayırm am ış, Filistinlileri Filistinlilerden ayır
m ıştır. “Şehri parçalara ayırm a” ile suçlanm aktan korkan Şaron, Duvar’m
Kudüs’ün etrafında yer alan kısm ına yerel yönetim e bağlı olan alanlardaki
Filistin m ahallelerinin büyük bir kısırım ı dâhil etm iştir.
Ne var k i yüzden fazla yerleşim Duvar’m ana kısm ının doğusunda bı
rakılm ıştır; ikinci İntifada’nın başlangıcından bu yana bu yerleşim lerin et
rafına toplamda yaklaşık olarak 700 kilom etre uzunluğunda çit inşa edil
m iştir; bu rakam , Duvar’m ana kısm ının planlanan toplam uzunluğuna
neredeyse eşittir. ID F “derinlik bariyerleri” ile kuşatılan yerleşim adaları
nın “özel güvenlik alanları,” bunların çevresinde 4 0 0 m etre boyunca uza
nan bölgenin “steril” bölge olduğunu bildirm iştir. Bu terim , dolaylı olarak
işaret ettiği hijyen saplantısının ötesinde, ordu ve yerleşim lerin sivil m ilis
kuvvetlerinin, bu bölgelerde dolaşan tüm Filistinlilere hiçbir uyanda bu
lunm adan öldürm e am acıyla ateş açabileceği anlam ına gelir.39
N üfustan toplamda aşağı yukan 6 0 .0 0 0 ’i bulan onlarca Filistin köyü,
Duvar’m batısındaki anklavlann içinde Duvar ile Yeşil Hat’ın arasına hap-
solm uştu. ID I; 2003 yılırım Ekim ayında bu anklavlann “askeri alanlan
kapatüğTm bildirerek bu yeni keyfi statüyü anklavlarla Yeşil Hat arasında
fazladan bariyerlerle güç kullanarak uygulamaya koydu. Bununla eş za
m anlı olarak, ID F tarafından verilen em irler, bu anklavlarda yaşayanlara
özel izin belgeleri olm adan batida İsrail’e ya da doğuda Bati Şeria’nın geri
kalanına girm elerini engelleyen yeni bir yasal statü olan “geçici sakin”
38
2004 yılının O cak ayında BTselem ’den Yehezkel Lein, benden bu konuyla ilgili bir
vaka araştırması üzerine “uzman görüşü” sağlamamı istemişti. Savunma Bakanlığının
iddialarının aksine, bariyerin güzergâhım topoğrafiye göre çizmenin arkasındaki askeri
mantıktan, devlet, yerleşimlerin ileride genişleyip yayılması için ayrılmış olan alanlan
İsrail tarafına katmayı hedeflediğinde taviz verilmektedir. Kalkilya’nm kuzeyinde bu
lunan Tzuffin yerleşimi vakasında, bariyerin güzergâhı Tzuffin’in yerel yönetim ala
nındaki toprak parçalarından bazılarım çevrelemek amacıyla yerleşimin nüfusunun
yayıldığı alanın 2 kilometre doğusundan geçirilmiştir. Bunun bir sonucu olarak, Cey-
yus köyünün sakinleri sahip oldukları üzüm bağlarından ayrılmıştır. Başka bir de
yişle, bariyerin güzergâhı yerleşim konseyinin ve bu arazileri geliştirmek için yatınm
yapmak isteyen gayrimenkul geliştiricilerinin çıkarlarım destekleyerek askeri man
tıktan ödün vermiştir.
39
Yerleşim konseylerinin uyguladığı baskının ardından IDF, şimdiye kadar on yedi “özel
güvenlik alanTnı - ID F sözcüsü tarafından “derinlik bariyerleri” ya da “m ini bari
yerler” olarak bahsedilmiştir - onaylamış ve bunlardan üçünü çoktan Batı Şeria’nm
kuzey kısm ına inşa etmiştir. Bkz. Nagav Shragai Nathan Guttman, “ID F proposes
400-m etre security zone around Settlements”, Ha’aretz, 3 Ekim 2003.
statüsünü zorla verdi. Kudüs’te Duvar’ın , “İsrail” tarafında bırakılan F i

listinlilerle birlikte toplamda 2 5 0 .0 0 0 Filistin li bu iç sınır alanına hap-
solacakür.
Duvar’ın parçalı güzergâhı sonucunda elde edilen, karşılıklı bir sınırö-
tesilik, bir çifte kuşatm a hâlidir. “Ö zel güvenlik alan ların d a bulunan yer
leşimler, upkı “kapalı askerî alanlar”daki Filistinli topluluktan gibi, bulun
duktan alana fiziksel ve yasal olarak yabancılaşm ış bölgesel “adalar”dır.
Böyle bir düzen altında politik m ekânı devam lı sınır çizgileri tarafından
kısıtlanan aralıksız b ir bölgesel yüzey olarak gören geleneksel algı, konu
ile alakasını kaybetm ektedir.
Ancak bu adaların etrafım saran bariyerlerin işlevleri birbiriyle kanşü-
nlm am alıdır. İsrail yasasmm geçerli olduğu “İsrail adalan”nm etrafındaki
duvarlar, yerleşim cilerin yaşanılanın korum ak ve tehdit edici nitelikteki
dış çevreyi dışanda tutm ak am acıyla inşa edilm iştir. Çitlerdeki kapılar
korum ak, hızk ve geniş trafik koridorlanna açılarak yerleşim cileri etkik
bir şekilde İsrail ile ekonom ik ve poktik olarak bütünleştirm ektedir. Di
ğer yandan Filistinlilerin yaşadığı bölgesel adaların etrafına yerleştirilen
çitler, duvarlar, hendekler, seder ve diğer her türlü bölgesel cihaz ve icat
lar, “güvenlik tehdideri”nin dışanya sızm asını engekem ek için tasarlan
m ıştır.40 Bu bariyerler, yaşam alanlarını belirleyerek ve kısıtlayarak, farklı
yasal yetki alanlarının sınırlanın fiziksel olarak işaredeyerek büyük öl
çüde yönetim sel nüfus denetim aygıtlan olarak işlev görm ektedir. Bun
lar yalnızca bir savunma yapısı sistem i olm anın ötesinde, dem ografik bir
ayırm anın oluşturulm ası ve sürdürülm esi için kullanılan bürokratik-lo-
jisd k aygıtlar hâline gelm ektedir.
İsrail’in ayırma fantezisi Filistinlilerden gelebilecek tüm saldınlann bir
korum a ağına takılacağını garanti edem ese de, Yahudilerin dem ografik
çoğunluğu oluşturduğu ve kontrol sahibi olduğu bir m ekânı garantileye
cek, İsrail’e ait savunulabilir ve hom ojen b ir politik m ekân yaratm a ara-
yışmdadır. Bu neden fantezidir? Çünkü daha fazla yerleşim in tek taraflı
olarak boşaltılm asının çok yakın b ir geçm işe kadar büyük ölçüde Baş
bakan Ehud Olm ert’in artık terk edilm iş olan tek taraflı “yeniden hiza
lama planı” (plana verilen bu ad, Duvar’ın esnekliğim istem eden doğru
lam ıştır) bağlanım da tartışm a konusu olmaya devam etse de, hiçbir İsrail
hüküm eti bugüne kadar Bati Şeria’da ya da Kudüs’ün işgal edilen kıs
m ındaki Yahudi m ahallelerinde bulunan geniş yerleşim adası bloklarını
40 Filistinliler, yalnızca Yahudilerin kullanabildiği kırk bir “steril” yolun üstünde yer alan
ve uzunlukları 700 kilometreyi aşan Batı Şeria yollarına yalnızca kısm i olarak erişe-
bilmektedir. Yehezkel Lein, Forbidden Roads: The Discriminatory West Bank Road Re-
gime, Kudüs: BTselem , Ağustos 2004. www.btselem.org.
D U VAR: İM K Â N S IZ A Y IR M A PO LİT İK A SI 255
dağıtmaya yönelik bir arzu veya politik kararlılık gösterm em iştir.41 Bun
ların geleceke İsrail’e ait bölgelerin içine katılm ası, Başkan Bush tarafın
dan 2 0 0 4 yılının Nisan ayında Ariel Şaron’a gönderilen bir m ektupta da
üstü kapalı bir şekilde ifade edilm iştir.42 Bu tahliyeler olm adan arazinin
parçalı ve devam sız b ir hâlde kalm ası kaçınılm azdı. Duvar, kesintisiz
bir politik sınır oluşturam asa da hatta belki de bu sın ın oluşturam adı-
ğından, böyle bir sınırın güven tazeleyen ikonografisini sergilem e girişi
m inde bulunm aktadır. Güzergâhının sürekli olarak değişm esine rağm en,
İsrail Devleti tarihindeki en büyük ve en pahalı proje olm asını sağlayan
devasa fiziksel varlığıyla duvann, çok güçlü korunan bir sınır olarak gö
rünm esi istenm ektedir. Beton, dikenli tel ve gözeüem e teknolojisiyle sağ
lam laştırılan ve tek taraflı olarak korunan bir dizi hatla İsrail ve Filistin’in
sıradan, bölgesel olarak tanım lanan ulus devleder hâline gelebileceği il
lüzyonu, değişken bir söm ürgeci sım r bölgesinin şiddetli gerçekliğinin
üzerini örtm ektedir.43
Oyulm uş Topraklar
Duvar, daim i geçici Filistin devletinin etrafm ı saracak bir şekilde bü
tünleştiğinde, çevreleri tam am en kapatılm ış “egem en alanlar”dan olu
şan bir ada grubuna dağınık bir hâlde yerleştiğinde ve İsrail’de devletin
sahiplik talep ettiği bölgelerden meydana gelen adalar tarafından daha
fazla delindiğinde bir diğer çelişkinin çözüm e kavuşturulm ası gerekecek.
Filistin’in yerel yönetim alanlarının parçalara ayrılm ası, görünüşe bakılırsa
Şaron’un 2003 yılında halka verdiği söz ve Başkan Bush’a, 2 0 0 4 yılında
41 Başbakan Olmert’in uygulanıp uygulanmayacağı belirsiz olan tek yönlü “yeniden hi
zalama planı”, Batı Şeria’daki kara parçalarının oluşturduğu ada grubu coğrafyasının
ilkelerini değiştirmeyi hedeflememektedir. Bu plan, yalnızca izole edilmiş yirmi yer
leşim in boşaltılmasını ve diğerlerinin de daha geniş yerleşim bloklarının içine katıl
masını gerektirmektedir.
42 Şaron, Gazze’delö yerleşimler ve askerî üslerin tek taraflı olarak boşaltılmasına yö
nelik planım duyurmuştur ve böylelikle Gazze’nin tahliye edilişi, Batı Şeria’daki ara
zilerin İsrail topraklarına katılmasına yönelik planlarla kasıtsız olarak ilişkilenmiştir.
Bu da Başkan Bush’un, Şaron’a verdiği bir “ödül” olmuştur: “kalıcı müzakerelerin so
nucunda 1949 yılının ateşkes sınırlarına tamamen ve eksiksiz bir şekilde geri dönü
leceğini beklem ek pek gerçekçi değildir ve iki devletli bir çözüm için önceden yapı
lan müzakerelerin hepsi aynı sonuca varmıştır.” Bkz. ABD Uluslararası Enformasyon
Programlan, usinfo.state.gov/mena/archive/2004/apr/14-125421.html adresinde.
43 Savunma Bakanlığı, internet sitesinde bu konuyla ilgili birtakım ayrıntılar sunmak
tadır: 10 milyon metre kareden fazla toprak yer değiştirmiş ve uzunluklan toplamda
3.000 kilometreyi geçen dikenli teller çekilmiştir. Bariyerin kilometre başına düşen
inşa maliyeti 2 milyon dolan bulmaktadır ve bu proje, İsrail’de bu güne kadar girişi
len en büyük (hem boyutu hem de bedeli bakımından) ulusal altyapı projesidir. Bkz.
http://vvww.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/execution.htm.
tesim 58: D u v a r 'ın T ü n e l Y o lu e t r a f ı n d a i z l e d i ğ i g ü z e r g â h ın b ir k o p y a s ı . D a n ie l
0 0 3 ( ç iz im : E y a l W e iz m a n f Z 0 0 4 ] \
Bush’un sponsorluk ettiği “yol haritası”nm hayata geçirilm esiyle birlikte

“Batı Şeria’da Filistinlilerin Cenin’den [Batı Şeria’nm en batısındaki şe
hir] İsrail’e ait hiçbir yol barikatından geçm eden Hebron’a [Batı Şeria’nm
en güneyindeki şehir (E l H alil)] seyahat etm esine olanak tanıyacak ke
sintisiz b ir bölge alanı” oyacağının güvencesini verm esiyle uyum suz
dur. Kafası karışan m uhabirler, devam lılık ve parçalara ayrılm a gibi,
görünüşte birbiriyle çelişen iki terim in tek bir bölgesel gerçeklik içinde
nasıl barınabileceğim sorduğunda, Şaron (m uhtem elen m eşhur göz kırp
malarından biriyle), bunun “tüneller ve köprülerin bir kom binasyonuyla”
başanlacağı cevabım verm iştir.44
Eğer bu tür bir devam lılık, arazinin yüzeyinde elde edilem iyorsa, üç
boyutta elde edilm elidir. Bu devam lılık ilk olarak Şaron tarafından, 1996
yılında, Binyam in Netanyahu’nun başbakan olduğu dönem de kendisi de
Ulusal Altyapı Bakam olarak “Tünel Yolu”nun inşasını başlattığında so
m utlaştırılm ıştı. “Tünel Yolu”, Kudüs’ün Yahudilerin yaşadığı kısm ını
Batı Şeria’daki Guş Etzion yerleşim ine ve daha güneyde Hebron’un (E l
Hahl) Yahudi yerleşim lerine bağlar. Bu yol, Kudüs’ü terk ederken tıpkı
Fransa’n ın U lusal Yol ve Köprü O kulu’nun m ühendisleri tarafından,
özünde rastgele olan doğayı ehlileştirm ek, im paratorluğun “Kartezyen
m anüğTm ve Akıl’ın hedeflerim dışa vurm ak için tasarlanan on doku
zuncu yüzyıl koloni güzergâhlarının yaptığı gibi dağlar ve vadilere düz
bir çizgi hâlinde dalar. “Tünel Yolu”, bu ustalıklı num arayı Filistinde tek
rarlam ak için çifte bükülm e gerçekleştirir: yol, Filistinlilerin ekim yap
tığı vadilerin üzerinden bir köprü olarak uzar ve Filistin kasabası Beyt
44
Aluf Benn, “PM says would allow contiguous Palestinian territory in W Bank”,
Ha’aretz, 5 Aralık 2002.
Cala’nın altından geçen bir tünele girer- Bu “m ühendislik harikası”nı ya-
zılannda konu edinen M eron Benvenisü, yolun bölgesel etkilerini, “üç
boyutun, üçü Filistin’e üçü de İsrail’e ait olan altı boyut hâline gelecek
şekilde parçalara ayrılm ası” olarak tarif etm iştir.43 Yol İsrail kontrolünde
olm asına rağm en, üzerinden geçtiği vadiyle altına daldığı şehir, Filistin
kontrolü altında olan alanlardır. Yol, kendisini farklı yerel yönetim alan
larının bu kadı, topoğrafik düzenlem esinin içinden dikkatli bir şekilde ta
şırken, İsrail’e ait bölgeler değişim li olarak Filistin’e ait bölgelerin altında
olm akla üstünde olm ak arasında gidip gelir. Taşıma altyapısında görü
len bu fiziksel ayrılm a, aynı zamanda O slo Anlaşm aları tarafından oluş
turulan bölgesel labirenti delerek geride bırakır. Tünelle köprü tamamen
İsrail’in kontrolünde (C Bölgesi), köprünün altındaki vadi Filistin li si
villerin kontrolü altında (B Bölgesi), tünelin üzerindeki şehir ise Filistin
ordusuyla Filistin li sivillerin kontrolündedir (A Bölgesi). Köprünün ko
lonlarının Filistin ’e ait topraklar üzerinde durduğu yerlerde “sınır”, bü
yük ihtim alle kolon ile kirişler arasındaki term odinam ik bağlann nokta
larından geçm ektedir.4546
Bölgesel ve Stratejik Planlam a Departm anı, bu üç boyutta parçalara
ayırm a prensibini takip ederek “kılavuz işlevi görecek” otuz beş yolun
inşa edilm esiyle oluşturulm aya başlanacak ve içinde bulundukları ulusa
45 Meron Benvenisti, “An Engineering W onder”, Ha’aretz, 5 Haziran 1996. Bu baş ma
kale daha sonradan Fransızca olarak yayınlanm ıştır Pre/occupations (TEspace/Jerusa-
lem au Pluriel, Marsilya: Image En Manoeuvres Editions, 2001, s. 171-173.
46 2006 yılırım sonlarında gelindiğinde, “Tünel Yolu”nun güney uzantısı iki paralel dü
zeye genişletilmiştir, zemin seviyesinde bulunan orijinal yol El-Arub mülteci kampına
bağlanırken, alttaki yolun üzerinde kolonlar yardımıyla duran üst seviyedeki yol, Et-
zion yerleşim bloğuna bağlanan ve yalnızca Yahudilerin kullanabildiği yoldur.
göre ayrılacak, Batı Şeria boyunca uzanan paralel iki yol ağının birbirine
dolaşmasıyla meydana gelen bir doku tasarladı. İki yol ağının kesiştiği
yerlerde köprüler ve tünellerin yardım ıyla oluşturulan dikey kavşak
lar yoluyla trafik sistem lerinin ve Filistinliler ile İsraillilerin birbirinden
ayrılm ası planlandı. Bugün bu türde yirm i altı dikey kavşağın inşası ta-
mamlanmıştır; bunlardan diğer on dokuzu ise ya planlanma ya da inşa aşa-
masındadır.47 Batı Şeria’da yer alan ve 2003 yılında Duvar’ın iki ayn ank-
lava böldüğü kom şu kasabalar Habla ve Kalkilya, Savunma Bakanlığı’na
bağlı m üteahhitler tarafından inşa edilen, Duvar ile İsrail’e ait yolun al
to d an geçen bir yeraltı tüneli aracılığıyla bu prensibe uygun olarak ye
niden birbirine bağlanm ıştır.
Danny Tirza, bu ayırma m antığını yerleşim cilerle Filistinliler arasın
daki “tehlikeli çatışm a”nm şiddetinin “belli bir sayıda dikey kavşakla F i
listinlilerin alana bir yönden [ve yerleşim cilerin başka bir yönden] giriş
yapmasına olanak tanındığında azalabileceğim ve “böylece İsrailliler ile
Filistinlilerin birbirlerinin alto d an veya üstünden geçerek seyahat edebi
leceğini” belirterek açıkladı.48 Yol sistem inin bu şekilde aynlm ası, Duvarcın
inşasını bütünleyen bir projedir. Bu proje, İsrail yerleşim lerinin tahliye
sine gerek kalm adan ve bölgeler birbirinden koparılm adan, Filistin ’e ait
bölgelerin etrafının duvarlarla kapatılm asını daha kolay hâle getirir. Tra
fik ağlan, belli yerlerde birbirlerinin yanından geçm esine rağm en, fizik
sel düzenlem eler bilişsel bir karşılaşm a olasılığını dahi ortadan kaldınr.
Tirza’ya göre İsrailliler, “alttan geçen Filistinlilerin farkına bile varmadan”
üstteki otoyollarda seyahat edebilm elidir.49
G erçekten de, Tel Aviv’den yola çıkıp M odi’in üzerinden Kudüs’e var
m ak için Yol 4 4 3 ’ü kullanan İsrailliler, yolun her iki tarafının da yüksek
beton duvarlarla kuşatıldığı bir kısım dan geçerler. 2004 yılında yolun ken
disi bir sınır haline geldi ve bu yolun iki tarafım kaplayan, çevredeki ta
biatı tem sil eden idealleştirilm iş resim leri sergileyen beton duvarlar yol
cuları gerçek tabiatın taşıdığı tehlikelerden korum ak am acıyla yükseltildi.
Bu duvarlar aynı zamanda şehre sık aralıklarla gidip gelen İsraillilerden,
yolun bu kısm ının bir Filistin köyünün -El-M uvahil (ya da Çam ur Ma
h a llesi)- üzerinden geçen bir köprü olduğu gerçeğini saklam aktadır.50
47 OCHA, “Closure Count and Analysis”, O cak 2006. Bkz. www.ochaonline.un.oig.

48 Şu makalede alıntılanan isimsiz İsrailli görevli Danny Tirza’dır: Amira Haas, “Israel
asks PA donors to fund new, upgraded W est Bank roads”, Ha'aretz, 5 Eylül 2004.
49 A.g.e.
50 Benzer şekilde Tel Aviv ile Kudüs arasındaki yeni demiryolu bağlantısı, Batı Şeria’da
tünellerin içinden geçecektir.
En fazla gayret gerektiren dikey aynm araçlarından bir diğeri de bu

gün inşası sürm ekte olan yeni Kudüs doğu çevre yoludur. Bu yol, sistem
içerisinde hem yerleşim cilere hem de Filistinlilere hizm et eden (Filistin
liler, etrafı duvarlarla kapaülm ış Kudüs’e girm elerine izin verilm ediğin
den Beytüllahim ’den Ram allah’a giderken bu yolu kullanm ak zorunda
kalacaktır) bir darboğaz işlevi görm ektedir ve kendisini İsraillilerin ve
Filistinlilerin geçtiği ayn şeridete bölen, yüksek bir beton duvar tarafından
tam ortadan ikiye aynlır. Aynca, havada çözülen karm aşık bir hacim sel
düğümle sonlanm adan önce üç köprü ve üç tünelin bir tarafından di
ğerine uzanır ve spiraller çizerek İsrailliler ile Filistin lileri nihayetinde
Duvar’ın İsrail ya da Filistin tarafına bırakan farklı üst geçider boyunca
ayn ayn yönlendirir.51
M ekânı zihinde canlandırm alım yeni bir yolu ortaya çıkm ıştır.52 İsrailli
planlam acılar, Baü Şeria’nm yüzeyim duvarlar ve diğer bariyerlerle par
çalara ayırdıktan sonra bu parçalan ayn olm alanna rağm en üst üste ge
len ik i ulusal coğrafya -kesişm eden ya da bir araya gelm eden aynı alanda
üç boyutta üst üste gelen ik i bölgesel a ğ - olarak birbirine örerek bir bü
tün oluşturm ayı denemeye başladılar. Bunlardan biri, bölgeye saçılm ış iyi
bakındı tepe m ahallelerinin, yalnızca buralarda yaşayanların kullanabil
diği m odem otoyollarla birbirine örülm esiyle oluşan yerleşim lerin ara
zisi, bir üst-arazi; diğeri ise Filistin’e ait arazilerdir: kalabalık şehirler, ka
sabalar ve tepelerin arasındaki ve alandaki vadileri doldurarak, önceden
planlanm adan inşa edilm iş alt geçitlerin üzerindeki kınlgan bağlantıla
rın varolmaya devam etm esini sağlayan köyler.53 Bu yeni politik m ekânın
içinde ayn güvenlik koridorlan, altyapı, köprüler ve yeralü tünelleri, tek
bir bölgesel gerçekliği çoğaltm ak için m ücadele veren Escher benzeri, ser-
sem letici ve im kânsız bir bölgesel düzenlem enin içine örülmüştür. Ne var
ki, tünel ve köprülerden oluşan sistem , gerektirdiği aşın karm aşıklıkta,
51 Eyal Shahar, “Bi-national road”, Ma’ariv, 19 Mart 2005.

52 Egemenliğin bu şekilde paylaştınlmasmm en erken örneklerinden biri, İkinci Dünya
Savaşı’nm patlak yerm esinin hem en öncesinde teklif edilmişti. 1939 yılının Mart
ayında, Nazi Dışişleri Bakam Joachim von Ribbentrop Polonya hükümetinin Danzig’i
Reich’a iade etmesini talep etmiş ve Almanya’yı bu anklav şehrine bağlayacak sınırö-
tesi bir otobanın inşa edilmesini önermişti. Ancak bu Alman otobanının Polonya’ya
ait bölgeleri birbirinden ayırması kaçınılmazdı. Bu problemin, otoban boyunca uza
nacak ve Polonya’nın egemenliğinde olacak birkaç köprü inşa edilerek çözüme ka
vuşturulması kararlaştırıldı. 26 Mart 1939’da Polonya hüküm eti bu eylem planım
reddetti. Bkz. Deborah Dwork ve Robert Jan van Pelt, Auschmtz, New York: Norton,
2002, s. 109.
53 Eyal Weizman, “The Politics o f Verticality”, httpyAvww.opendemocracy.net/debates/
article.jsp?id=2&debateld=45&rarticleld=801, ilk olarak 24 Mart 2002 tarihinde ya
yımlanmıştır.
ayırma politikasının asıl kısıtlam asını açık ve net olarak sergilem ektedir.
“Mükemmel ayırma” biçim leri ve m ekanizm aları için girişilen sonsuz ara
yıştan, başarılı olacak ya da etkinliği sürdürecek bir çözüm ün bölgesel
tasarım alanında yatm ak zorunda olm adığının farkm dalığı doğmaktadır.
[Resim 59: IDF mühendisleri Tulkarm mülteci kampında çalışırken. Nir Kafri, 2 0 0 3 ]
261
7.
Kentsel Savaşlar: Duvarların İçinden
Geçmek
Uzun zamandır, gerçekten de yıllardır, yaşamın küresini -biyosferi- ha

rita üzerine grafikle aktarma fikriyle oynuyorum kafamda. Önce sıradan
bir harita kullanmayı düşünmüştüm, ancak şimdi genelkurmayın şehir
merkezi haritasına meylediyorum, eğer böyle bir şey gerçekten varsa.
Şüphesiz ki yoktur, gelecek savaşların yapılacağı alanların bilinmezliğinden.
W alter Benjamirı1
Ben artık duvarın arkasında ne olduğunu bilmiyorum, artık bu duvarın

varolup varolmadığım bilmiyorum, artık duvarın duvar olup olmadığım
bilmiyorum, artık duvarın ne olduğunu bilmiyorum. Artık, dairemde du
var olup olmadığım ve bu duvarlar ortadan kalktığında dairenin de orta
dan kalkıp kalkmayacağım bilmiyorum.
Georges Perec12
Bana, isterik ve bozuk bir İngilizceyle içeri girmemi emretti. İçeri! - Za
ten içerideyim! Bu genç askerin içeriyi, görünür olmayan her şey anla
mına gelecek (en azından kendisi için) şekilde yeniden tanımladığım
anlamam birkaç saniye sürdü. Benim uiçeri”nin içinde “dışarıda” olmam
onu rahatsız ediyordu.
NuhaKhoury3
İsrail ordusuna ait birim lerin, 2 0 0 2 yılının N isan ayında Batı Şeri-
a’daki Nablus şehrine yapılan saldın sırasında gerçekleştirdiği manevra,
bu birim lere kom utanlık eden Tuğgeneral Aviv Kohavi tarafından, bir
dizi m ikro-taktiksel eylem aracılığıyla “ters geom etri” terim iyle tarif edil
m işti. Bu terim , kentsel sözdizim inin yeniden düzenlenm esi dahilinde or
taya çıkm ıştı. A skerler şehir içindeki hareketin m antığım belirleyen cad
deler, yollar, dar sokaklar ve avluların yam sıra, binalardaki hareketin
düzenini oluşturan öğelerden; dış kapılar, iç m erdivenler ve pencereleri
1 W alter Benjam in, One-Way Street and Other Wntings, Edmund Jephcott ve Kingsley
Shorter tarafından çevrilmiştir, Londra ve New York: Verso, 1979, s. 295.
2 Georges Perec, Species o f Space and Other Pieces, Jo h n Şturrock tarafından çevrilmiş
ve düzenlenmiştir, Londra: Penguin Books, 1999.
3 Nuha Khoury, “One Fine Curfew Day”, Kudüs: Miftah (www.miftah.oig).
kullanm aktan kaçındılar. Bunun yerine, özel m ülkleri birbirinden ayıran

duvarlara, tavanlara ve zem inlere delikler açıp bunların bir araya gelerek
oluşturduğu, yoğun ve aralıksız bir şehir dokusunun içinin oyulmasıyla
elde edilm iş 100 m etre uzunluğundaki iç m ekân patikalarım kat ettiler.
Binlerce İsrailli asker ve yüzlerce Filistin li gerilla savaşçısı, şehrin içinde
aynı anda manevralar yapmalarına rağmen herhangi bir anda havadan ba
kıldığında neredeyse hiç göze görünmem elerini sağlayacak bir derecede bu
dokunun içinde erim işlerdi. Bu hareket biçim i, ordunun kalabalık hayvan
gruplarının hareketlerinden ödünç aldığı benzetm elerle “sürü oluşturm a”
ve “istila” olarak bahsettiği taktiğin bir parçasını oluşturur. Bu manevra,
insanların ev olarak algıladığı iç m ekânların içinden hareket ederek, içeriyi
dışarıya ve özel alanları işlek geçidere çevirdi. Çarpışm alar yarısı yıkılm ış
salonlarda, yatak odalarında ve koridorlarda gerçekleşti. H areket kalıpla
rını yöneten şey, m ekânın önceden belirlenm iş düzeni değildi, daha zi
yade hareketin kendisi, etrafında m ekânın oluşm asına sebep oldu. Şehrin
ekseriyeti boyunca duvarlar, tavanlar ve zem inlerin içinden geçilerek ya
pılan bu üç boyuüu hareket, hem m im ari hem de kentsel sentaksı ye
niden yorum ladı, atlattı ve tekrardan biçim lendirdi. “Duvarların içinden
yürüm e” taktiği, şehri yalnızca savaşın geçtiği alan değil, aynı zamanda
savaşın asıl taşıyıcısı -sonsuza kadar koşullara bağlı ve akış hâlinde olan
esnek, neredeyse sıvı bir m adde- olarak gören bir kavrayışı içeriyordu.
[Resim 60: Balata mülteci kampı. Nir Kafri, 2 0 0 2 ]

K E N T SE L S A V A Ş L A R : D U V A R L A R IN İÇİN D EN GEÇMEK 263
İngiliz coğrafyacı Stephen Graham ’e göre Soğuk Savaş’ın bitm esinden

bu yana kentsel arazilerde askeri operasyonların yapılış şeklini yeniden dü
şünm e am acıyla, kendisinin “orduya bağlı kentsel araştırm a enstitüleri ve
eğitim m erkezlerinin gölge dünyası” olarak adlandırdığı geniş bir ulusla
rarası “entelektüel alan” oluşturuldu.45Bu “gölge dünyalar”m oluşturduğu
ağ sürekli olarak genişlem eye devam etm ekte ve askerî okulların yanı sıra
farklı ordular arasında bilgi alışverişi yapılm asına yarayan konferanslar,
atölyeler ve ortak askerî tatbikatlar gibi m ekanizm aları içerm ektedir. As
kerler, kentsel yaşam ı anlayabilm ek için kentsel altyapı, karm aşık sistem
analizi, yapısal dengelilik ve inşa teknikleri gibi konulara hâkim olm ak
am acıyla yoğun kurslara katılm akta ve m odem sivil akadem ik topluluk
lar tarafından geliştirilen çeşitli kuram ve m etodolojileri çalışm aktadır
lar. Dolayısıyla bu bölüm ün incelem e arayışında olduğu, birbiriyle kar
şılık lı olarak bağlantılı olan üç bileşenin -sila h lı çatışm alar, inşa edilm iş
çevre ve bunları kavram sallaştırm ak için tasarlanm ış olan kuram sal dil—
meydana getirdiği üçgenin içinde ortaya çıkm aya başlayan yeni bir ilişki
bulunmaktadır. Bugünün m odem askerî enstitülerinin bazılarının okuma
listeleri, 1968 civarında basılm ış eserlerin (özellikle de m ekân kavram ının
sınırlarını genişleten G illes Deleuze, F6lix G uattari ve Guy Debord gibi
kuram cıların yazılan) yam sıra 1990’lı yıllarda yaygın bir şekilde artış gös
teren, postkolonyalist ve postyapısala kuram lan tem el alan ve kentleşm e
ile m im ari üzerine yazılan daha çağdaş avangan yazılan içerir. K ent ku
ram cısı Sim on M arvin’e göre, askerî-m im ari “gölge dünyası”, bugün tüm
üniversite program larının toptanım dan daha yoğun ve daha iyi finanse
edilm iş kentsel araştırm a program lan oluşturm aktadır.3 Eğer eleştirellik
için ayrılan yerin yirm inci yüzyılın sonlarının kapitalist kültüründe bir
4 Ben bu konferanslardan bazılarına şahsen katıldım. 2003 yılırım Ocak ayında Step
hen Graham, SMI adında bir güvenlik enstitüsü tarafından Londra’da her yıl düzen
lenen “Kentsel Savaş Konferansı”na katılmam için 1.000 paunt değerindeki biletinin
yansım bana vermişti. Bu, askerî görevliler, silah satıcılan, NATO, Birleşik Krallık,
Birleşik Devletler ve İsrail’den akademisyenler ve RAND şirketinden temsilcilerin,
konferans salonunda ve akşam yemeği sırasında kentsel askerî operasyonlar ve te
mel ekipmanlarla ilgili pratik ve teorik görüşlerini birbirleriyle paylaşüğı süıreel bir
etkinlikti. 2002 yılında Hayfa Üniversitesi Coğrafya Fakültesi tarafından düzenlenen
benzer bir askerî konferans için bkz. Stephen Graham, “Remember Falluja: Demo-
nizing Place, Constructing Atrocity”, Society and Space, 2005, 23, s. 1-10, ve Step
hen Graham, “Cities and the W ar on Tenor”’, International Journal o f Urban and Re-
gional Research, 20, 2 Haziran 2006, s. 255-276.
5 Simon Marvin, “Military Urban Research Programs: Normalising the Remote Cont-
rol of Cities”, konferans m etni, Cities as Strategic Sites: Militarisation, Anti-Globaliza-
tion & Warfare, Sürdürülebilir Kentsel ve Bölgesel Gelecekler Merkezi, Manchester,
Kasım 2002.
derece daraldığını iddia eden bazı yazarların dediği doğruysa, ordunun

içinde yeşerecek bir yer bulduğu da şüphesiz doğrudur.
Bu bölüm , m im arlık disiplininin kaderini başka bir disiplin -o rd u -
içerisinde arayarak, İsrail’in ikin ci İntifada boyunca yararlandığı kentsel
savaş stratejileri ile bu stratejilerin beraberinde getirdiği ID F içindeki ku
rum sal çatışm alarla postm odem eleştirel kuram ve askeri pratikler ara
sında ortaya çıkm aya başlayan ilişkiyi inceleyecek; ayrıca, bu gelişm eleri
analiz ederek bu pratiklerin etik ve politik yan etkilerinin ayrıntılı bir de
ğerlendirm esini sunacak.
ID f; küresel trendleri takip ederek son yıllarda kom uta hiyerarşisinin
farklı düzeylerinde birkaç enstitü ve beyin takım ı kurdu ve bunlardan İş
gal Edilm iş Topraklarda yapılan “kirli” ya da “hafif şiddetli” savaşlar ola
rak bilinen acım asız düzenlem e ve kontrol çalışm alarına verilen stratejik,
taktiksel ve örgütsel tepkileri yem den kavram sallaştırm alannı istedi. Bun
lardan, 1996’dan 2006 yılırım Mayıs ayma kadar uzanan on yıl boyunca
em ekli Tuğgeneraller Şim on Naveh ve Dov Tam ari tarafından ortak ola
rak yönetilerek sağlıklı bir şekilde varlığını sürdüren Operasyonel Kuram
Araştırma Enstitüsü (O perational Theory Research İnstitute, O T R I), özel
likle dikkat çekm işti. O TRI bünyesinde bunlardan başka, ID F n in farklı
tugaylarında tuğgenerallik yapm ış birkaç em eldi askeri görevli bulunu
yordu. Ayrıca em eldi askerlerin dışında, genelde Tel Aviv Üniversitesi’nde
felsefe ve siyaset bilim i dallarında doktora adayı olan birkaç genç araş
tırm acı da O TRI’de çalışıyordu. 2 0 0 3 ytlına kadar O TR I’n in çekirdek
programında yer alan “İleri Düzey Operasyonel Yaklaşım ” dersi, yüksek
rütbeli tüm İsrailli askeri görevliler için zorunlu tutulm uştu. Kendisiyle
yaptığım bir görüşmede Naveh, O TRI’nin m isyonunu şu şekilde özede-
m iştir: “Biz Cizvit tarikatına benziyoruz. D ersler vererek ve uygulama
lar yaptırarak askerlere düşünm e becerisi verm eye çalışıyoruz... ‘Ope
rasyonel m im arlar’ yetiştiren bir okul kurm uş ve bir öğretim program ı
geliştirm iş bulunuyoruz.”6 O TRI’nin faaliyederini destekleyen eski Ge
6 Operasyonel Teori Araştırma Enstitüsü’nûn okuma listelerinden birinde şu eserler yer

almıştır: Christopher Alexander, The Endless Way o f Building: Pattems o f Everıts, Pat-
tems o f Space, Pattems o f Language, Gregory Bateson, Steps to An Ecology o f Mind ve
Mind and Nature: A Necessary Unity, Beatriz Colomina (konuk editör), Architecture
Pmduction; Gilles Deleuze ve F£lix Guattari, A Thousand Plateaus ve What is Philo-
sophy?, Clifford Geertz, After the Fact —Two Countries, Four Decades, One Anthmpo-
logist' Catherine Ingraham, Architecture and the Bunlens ofLinearity; Rob Krier, Archi-
tectural Composition; J.E Lyotaıd, The Post-Modem Condition: A Report on Knovvledge,
Marshall McLuhan ve Quentin Fiore, The Medium is the Message: Art Inventory o f Ef-
fects, WJ. Mitchell, The Logic o f Architecture, Lewis Mumford, The Myth o f the Mac-
hine, Goıdon Pask, Cybemetics o f ttuman Leaming, Ilya Prigogine, Is Future Given?
nelkurm ay Başkam M oşe Ya’alon, bu enstitünün taşıdığı önem i O TRI’nin

kapatıldğı tarih olan M ayıs 2 0 0 6 ’dan sonra açıklam ıştır: “Bugün Bölgesel
Kom utanlıklar’da ve Genelkurm ay Başkanlığında kullanılm akta olan ope-
rasyonel değerlendirm e yöntem i, O TRI ile işbirliği içerisinde geliştirilm iş
tir... OTR1 aym zamanda A m erikalılar ile birlikte araştırm alar yapmış ve
onlara bizim bulduğum uz yöntem leri öğretm iştir.” O TRI ile ABD silahk
kuvvetleri arasında yapılan işbirliği, ABD Deniz Piyade Koloıdusu’nda
görev yapan ve şim dilerde piyadelerin “operasyonel doktrin el kitabı”m
yazm akta olan Yarbay David Pere tarafından da doğrulanm ıştır: “Naveh
ve O TRI’nin entelektüel söylem e ve ABD’de savaşın operasyonel düzeyi
nin anlaşılm a biçim ine bulunduğu katkı muzzam olm uştur. ABD Deniz
Piyade Kolordusu... büyük ölçüde Şim on [Naveh]’in [çalışm aları] üzerine
tem ellenen bir araştırm a başlatm ıştır. ABD’de bir askerî konferansa ka
tılıp da Şim on’un [çalışm aları]’m konu alan bir tartışmaya rastlam am ak
neredeyse im kânsızdır...” Pere’e göre, İngiltere ve Avustralya’nın orduları
da O TRI’de geliştirilen kavram ları kendi resm î doktrinlerinin bir parçası
hâline getirm ektedir.7
İsrail’in kentsel operasyonlardaki askerî doktrininin bu kadar popü
ler olm asının en önem li nedenlerinden biri, İsrail ve Filistinliler arasın
daki çatışm anın, İntifada’dan bu yana açık ve net olarak ayırt edilebilen
bir kentsel boyut kazanm ış olm asıdır. Hem İsrailliler hem de Filistinliler,
düzenledikleri saldırıların hedefi larak çoğunlukla diğer tarafin şehirlerini
seçtiler. İsrail’in yeni kara ve hava baskım yöntem leri, ikinci (El-Aksa)
İntifada ve özellikle de Filistin li intihar bom bacılarının İsrail’deki şehir
lere akın ederek buralarda birçok saldın gerçekleştirm esinin ardından, 29
M art 2 0 0 2 tarihinde Filistin’deki şehirlere düzenlenen bir dizi askerî bas
kım içeren “Operasyon Savunma Kalkanı” sırasında keskinleştirilm iştir.
Bu saldırılar, F ilistin ’de farklı türdeki kentsel ortam lan hedef alm ıştı:
Ram allah’ta m odem bir şehir; Nablus’taki Kasbah’ta yoğun nüfuslu bir
şehir m erkezi; Beytüllahim ’de uluslararası bir kutsal şehir; Cenin, Balata
ve Tulkarm’m m ülteci kam plan. Bu saldınlann kentsel bir alanda yapıl
m ası, bunların yabancı ordular, özellikle de lrak’a askerî güç kullanarak
girip burayı işgal etm eye hazırlanan ABD ve Birleşik Kralhk’m ordulan
The End o f Certainty ve Exploring Complexity, Jo h n Rajchman, The Deleuze Cotınec-

tions; Bemard Tschumi, Questions on Space, Aızhitecture and Disjunction ve Event-Ci-
ties 2; Paul Virilio, The Lost Dimension.
7 Alıntılar Caroline Glick’in “Halutz’s Stalinist moment: W hy were Dovik Tamari and
Shimon Naveh Fired?” adlı yazısından alınmıştır, Jerusalem Post, 17 Haziran 2006.
tarafından dikkatli bir şekilde gözlem lenm esine nedeni oldu.8 G erçekten
de, “Operasyon Savunma Kalkanı” sırasında Batı Şeria, buradaki m ülk
ler, altyapı ve yüzlerce sivilin hayan pahasına dev b ir kentsel savaş labo-
ratuvan hâline gelm iştir.
Kendisiyle yapuğım görüşmede Naveh, ikinci İntifada’nm ilk yıllarında
İsrail ordusunun, kullandığı yöntem leri değiştirm esine sebep olan koşul
lan şöyle açıkladı: “Bilgi toplam a sistem leri ve teknolojilerine muazzam
miktarlarda yaünm yapılm asına rağm en, şehrin içinde savaşmak hâlâ dü
zensiz ve önceden hesap edilm esi im kânsızdır. Şiddet, olayların önceden
kestirilm esini im kânsız kılm akta ve birçok şeyi şansa bıraktırm aktadır.
Çarpışmaların senaryosu yazılamaz. Kom utanın, durum un genel görünü
münü elde etm esi olanaksızdır. Harekete geçm e kararlan rastlantı, olası
lık, kesinsizlik ve fırsat üzerine tem ellendirilm eli ve yalnızca faaliyet ala
lım da ve gerçek zam anlı olarak alınm alıdır.”9 H akikaten de, söz konusu
ordu olduğunda kentsel savaş, savaşm nihai postm odem biçim idir. Man
tıksal olarak yapılandırılm ış ve önceden belirlenm iş bir rotadan ayrılm a
yan bir savaş planına duyulan inanç, kentin şiddetti karm aşasının içinde
barındırdığı karm aşıklık ve belirsizlik karşısında ortadan kaybolm akta
dır. Kom uta etm e görevine sahip kişiler, savaş senaryoları ya da tek bir
yolu izleyen planlar hazırlam akta zorlanırlar; siviller savaşçılar hâline ge
lir, savaşçılar da tekrar sivillere dönüşür; cinsiyet ne kadar hızlı taklit edi-
lebiliyorsa kim lik de o kadar hızlı değiştirilebilir: bir kadının eli silahlı,
savaşçı bir erkeğe dönüşm esi, “Araplaşm ış” bir İsrailli gizli askerin ya da
kam ufle olm uş bir Filistin li gerillanın eteğinin altından bir m akineli tü
fek çıkarm asıyla aynı hızda gerçekleşebilir.
8 “U.S. Marines uses Israeli Tactics in Falluja Baghdad”, Middle East Nevvsline, 6 (418),
10 Kasım 2004; Justin Huggler, “Israelis trained US troops in Jenin-style urban war-
fare”, The Independent, 29 Mart 2003; Yagil Henkin, “The Best Way Into Baghdad”,
New York Times, 3 Nisan 2003.
9 Şimon Naveh ile yapılan röportajlar, 15 Eylül 2005 (telefon üzerinden), 7 Mart 2006
(telefon üzerinden), 11 Nisan 2006 ve 22-23 Mayıs 2006 (Tel Aviv yakınlarında, Gli-
lot’daki bir askeıl istihbarat üssünde) tarihlerinde gerçekleşmiştir. Bu röportajların me
tinleri ve bu metinlerin İngilizceye çevrilmiş versiyonlarının içeriği Naveh tarafından
onaylanmıştır. Bundan sonra bu röportaja yapılan göndermelerin tümü, aksi belirtil
mediği sürece yukarıdaki görüşmelere ilişkindir.
K E N T SE L SA V A ŞL A R : D U V A R L A R IN İÇİNDEN GEÇMEK 267
[Resim 61: IDFnin Nablus'ta gerçekleştirdiği saldırının güzergahı, Nisan 2002.

Diyagram: OTRI, 2 0 0 4 ]
G erçekten de, ordunun uyguladığı pratikleri ve sahip olduğu organi

zasyon biçim lerini adapte etm e girişim leri, ordunun karşılaştığı gerilla
kuvvetlerinin kullandığı şiddet biçim lerinden esinlenm iştir. Ordu ile ge
rilla kuvvetleri birbirlerine adapte olduklarından, birbirlerini taklit ettik
lerinden ve birbirlerinden öğrendikleri için , bir “ortak evrim ” döngüsüne
girerler. Ordunun kapasitesi direnişle, direniş de askerî pratiklerde mey
dana gelen dönüşümlerle ilişkili olarak evrim geçirir. Askerî teknikleri tak
lit etm e ve kendine mal etm e, ortak bir deneyim in söylem ini tem sil etse
de İsrailliler ile Filistinliler tarafından kullanılan savaşma yöntem leri te
m elde birbirinden farklıdır. Parçalara ayrılm ış bir şekilde varlığım sürdü
ren Filistin direnişi, her biri az ya da çok bağım sız olan silahlı bir kanada
sahip; Hamas’ta İzzeddin el-Kassam , İslam i Cihat Ûrgütü’nde Saraya el-
Kudüs (Kudüs tugayları), E l Fetih’te El-Aksa Şehitleri Tugayı, Güç-17 ve
Tanzim el-Fetih gibi birçok organizasyondan meydana gelir. Bunlar, ba
ğım sız Halk D ireniş Kom iteleri (HDK) ve H izbullah ve/veya El-Kaide'nin
gerçek ya da hayalî üyeleri tarafından tamamlanır. Bu örgütlerin işbirliği,
rekabet ve şiddetli çatışm a arasında gidip geldiği gerçeği, aralarında ger
çekleşen etkileşim lerin genel karm aşıklığını ve bununla birlikte onların
kolektif kapasitelerini, verim liliklerini ve iyileşm e hızlarım arttırır. Filis

tin direnişinin dağınık doğası ve bilgi, beceri ve savaş m alzem elerinin
bu örgütlerin içinde ve bu örgütler arasında aktarıldığı - ve bazen bu ör
gütlerin ortak saldırılar düzenlediği, bazen de birbirlerine baskın çıkm ak
için rekabet ettiği - gerçeği, İsrailli işgal kuvvederinin onlara saldırarak
elde etm eye çalışûğı etkinin şiddetim kaydadeğer ölçüde düşürm ektedir.
Naveh’e göre ID F n in yeni kentsel operasyon anlayışında m erkezî
önem taşıyan b ir kategori olan “sürü oluşturm ak” terim i, aslında ABD’de
onlarca yıldır, askerî kuranım b ir parçasıdır. Bu kayram , Soğuk Savaş’ın
son bulm asının ardından ortaya çıkan Askerî M eselelerde Devrim (Re-
volution in M üitary Affairs, RMA) kuram ı ve özellikle de askerî operas
yon alanım bilişim teknolojisiyle bir araya getiren, belb b ir bölgeye dağı
tılm ış ağ sistem leri olarak kavram sallaştıran Ağ MerkezU Savaş doktrini
bağlanım da oluşturulm uştur.10*Sürü oluşturm a kavram ı, askerî operas
yonları, diğer tüm birim lerle genel sin eıji içerisinde işlev gören, küçük,
yan bağım sız ancak koordine edilm iş, etrafa yayılm ış birçok birim den
oluşan bir ağ olarak tarif etm eye çalışır.
Bu askerî doktrinin oluşturulm asında büyük rol oynadıklan yaygın
olarak kabul edilen RAND Şirketi kuram cılan David Ronfeld ve Jo h n
Arquilla’ya göre, düşük şiddetli çatışm anın (özellikle de şehirlerde) ana
varsayım ı, “ağ ile savaşm ak için ağa sahip olm a gerekliliğTdir.11 Bu te
rim aslında Yapay Zekâ çalışm alarında kullanılan “sürü zekâsı” prensi
binden türetilm iştir. Bu prensip, problem çözm e kapasitelerinin, görece
sofistike olm ayan aracıların, (karıncalar, kuşlar, anlar, askerler), m erkezî
denetim olm aksızın (ya da m inim um m erkezî denetim in söz konusu
10
Ağ terminolojisinin çizgisel olmayan kökleri, İkinci Dünya Savaşandan bu yana askerî
söylemin içinde bulunmaktadır. Bu term inoloji, 1982 yılında ABD ordusunun servis
ler arası işbirliğini ve düşmanın dengesini bozmak için onun -köprüler, karargâhlar
ve ikmal hatlan g ib i- sistematik darboğaz noktalarım (akışın yavaş olduğu nokta
lar) hedef almayı vurgulayan bir “Havakara savaşı” doktrininin oluşturulmasında ki
lit rolü oynamıştır. Bu doktrin, Sovyetler’in Merkezî Avrupa’yı işgalini durdurmak
için tasarlanmış ve ilk olarak 1991 yılında Körfez Savaşı’nda uygulanmıştır. Soğuk
Savaş’m sona ermesinin ardından, bu doktrinin geliştirilmesinin sonucunda Askerî
Meselelerde Devrim (RMA) kuramıyla ilişkili olarak “Ağ Merkezli Doktrin” oluştu
rulmuştur.
11
Jo h n Arquilla ve David Ronfeldt’in editörlüğünü yaptığı Networks and Netwars: The
Future o f Tenor, Crime, and Militancy, Santa M onica, CA: RAND, 2001, s. 15; aynı za
manda bkz. David Ronfeldt, Jo h n Arquilla, Graham Fuller ve Melissa Fuller, The Za-
patista ‘Social NetwaF in Mexico, Santa M onica, CA: RAND, 1998. Bu ikinci kitapta
yazarlar, sürü oluşturmanın geçmişte göçebe kabileler arasındaki savaşlarda kullanıl
dığım ve günümüzde sosyal-politik çatışma yelpazesi boyunca farklı örgütler -terö-
risder ve gerilla öıgüderi, mafya suçluları ve şiddet karşıtı sosyal aktivistler- tarafın
dan uygulanmakta olduğunu açıklamaktadır.
olduğu), karşılıklı etkileşim lerinde ve iletişim lerinde bulunduğunu var

saymaktadır. Dolayısıyla “sürü zekâsı”, bir sistem i meydana getiren par
çaların zekâsından ziyade bu sistem in genel, birleşik zekâsına karşılık
gelir. Sürü, kendisini oluşturan öğelerin etkileşim leri, bu öğelerin ortaya
çıkan durum lara uyum sağlama şekilleri ve değişen çevrelere verdiği tep
kiler aracılığıyla “öğrenm ekte”dir.12
[Resim 62: Duvarların içinden geçmek. Film kareleri, IDF, 2 0 0 2 ]
Çizgisel, hiyerarşik kom uta ve iletişim zincirleri yerine sürüler, her

bir “otarşik” birim in (Naveh’in terim i) m erkez kom utanlığına başvur
m ak zorunda kalm adan diğer birim lerle iletişim kurabildiği çok mer
kezli ağlardır. Sürü m anevrası, oıdu tarafından zam ansa1 bakım dan da
çizgisel olm ayan bir manevra olarak algılanır. G eleneksel askerî operas
yonlar, eylem lerin, bir dereceye kadar önceki eylem lerin başanlı bir şe
kilde gerçekleştirilm esine bağlı olm asını gerektiren “plan” kavramında
12 Eric Bonabeau, Marco Dorigo ve Guy Theraulaz, Swarm Intelligence: From Natural to
Artificial Systems, Oxford: Oxford University Press, 1999; Sean J . A. Echvards, Swar-
ming an the Battlefield: Past, Present and Future, Santa Monica, CA: RAND, 2000; Ar-
quilla ve Ronfeldt, Networks and Netwars.
som utlaştırılan, önceden belirlenm iş bir olay sırasını takip etm e arayı
şında olduklarından, zam ansal olarak çizgisel bir yapıya sahiptirler. Bu
nun aksine bir sürünün faaliyederi, sürüyü oluşturan birim lere bağlı olan
ancak bu birim lerin aktivitelerini ön koşul kabul etm eyen eş zam anlı ey
lem ler üzerine tem ellenir. Böylece savaş planının anlatısının yerini, bi
rim lerin, ortaya çıkan durum lar ve senaryolarla başa çıkm ak için ihtiyaç
duydukları araç gereçleri edindikleri, ancak bu olayların hangi sırayla
gerçekleşeceğini önceden kestirem edikleri, Naveh’in “alet çantası” yak
laşım ı alır. Sürünün farklı kısınılan, karar verm e eşiğini gerçek zam anlı
taktiksel düzeye düşürerek ve yerel girişkenliği teşvik ederek, on doku
zuncu yüzyıl askerî filozofu Cari von Clausewitz’in sürtünme olarak ad
landırdığı kontrolsüz ihtim allere, belirsizlik ve olasılık biçim lerine vere
cek birer cevap aram alıdırlar.13
Sürü oluşturm a kavramı, İsrail ordusunun, “sm ırsızlaşdrm a” dilini be
nimsemeye ve ordunun örgütsel ve taktiksel “çizgisellik” olarak algıladığım
“çizgisel olmama” hâline dönüştürmeye yönelik ortak girişim inin m erkezî
bir bileşenidir. Bununla ilişkili olarak O TRI’de öğretilen derslerde önem li
bir tarihsel referans da Ariel Şaron’un askerî kariyeriydi. Şaron yalnızca
13 Sürtünme; belirsizlikler, hatalar, kazalar, teknik zorluklar, beklenm edik olaylar ve

bunların kararlar, moral ve eylemler üzerindeki etkileriyle ilişkilidir. Bkz. Peter Paret,
MClausewitz”, Peter Paret tarafından yazılmış olan Makers o f Modem Strategy, From
Machiavelli to the Nuclear Age adlı eserde, Oxford: Oxford University Press, 1986, s.
197, 202. Clausewitz: “M ekanikte olduğu gibi birkaç noktaya indirgenemeyen mu
azzam sürtünme, her yerde tesadüfle temas hâlindedir ve ölçülmesi imkânsız etkileri
beraberinde getirmektedir... savaşta eylem, direnişli öğenin içindeki harekete benze
mektedir... normal çabaların makul sonuçlar elde etmesi bile zordur.” Bkz. Cari von
Clausewitz, On War, Michael Howard ve Peter Paret tarafından çevrilmiş ve düzen
lenmiştir, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1976 [1832], s. 119-121. Savaşta
komutayı yayma eğilimi, Clausewitz’in anlatılarına göre zaten geçmişte Napolyon dev
rindeki savaşlarda beliıgin olmuştur. Napolyon devrinde komuta, en iyi operasyonel
planın bile hiçbir zaman savaşta karşılaşılan ani değişiklikleri önceden göremeyeceği
ve kumandanların arımda taktiksel karar vermeye teşvik edilmeleri gerektiği varsa
yım ının üzerine temellenmiştir. On dokuzuncu yüzyılda yaşamış Prusyalı General
M oltke, Auftragstaktik ya da “görev merkezli taktikler”de, bu yaklaşımı merkezî rol
oynayan bir öğreti hâline getirmiştir. M oltke, en temel emirler dışında emir vermek
ten kaçınmıştır: “bir emir, bir kumandanın keiıdi başına yapamayacağı her şeyi içer
meli, ve bunun dışında kalan hiçbir şeyi içermemelidir.” Bkz. Hajo H olbom , “The
Prusso-German School: M oltke and the Rise o f the General StafF, Paret tarafından
yazılan Makers o f Modem Strategy adlı eserde, s. 281-295, özellikle s. 291. Manuel De
Landa’ya göre, yerel inisiyatif ve yaygın komutanın bu şekilde teşvik edilmesi dina
m ik bir savaşm belli bir ölçüde kendi kendini oıganize etmesine im kân tanır. Dünya
Savaşları arasındaki dönemde birkaç askeri kuramcı tarafından geliştirilen ve İkinci
Dünya Savaşı’nda Avrupa’da yapılan savaşlarda W ehrmacht ve M üttefikler tarafından
uygulanan “manevra savaşı”, arttırılmış otonom i ve inisiyatif gibi prensipler üzerine
kurulmuştur. Manuel De Landa, War in the Age o f Intelligent Machines, New York:
Zone Books, 1991, sayfalar 71, 78-79.
başbakanlık koltuğuna oturan ve böylece İntifada’nın büyük bir kısmında

“başkum andan” olarak izlenebilen biri olm akla kalm adı, aynı zamanda
askerî kariyeri14 geleneksel askerî organizasyon ve disiplin biçim lerinden
kurtulm aya yönelik girişim lerle nitelendirilm işti. Şaron’un 1953 yılında
Birim 101’in kom utanı olarak geliştirdiği ve Filistin köyleriyle m ülteci
kam plarına yaptığı ceza niteliğindeki baskınlarda tekrar tekrar uygula
dığı, daha sonradan 1971-72 yıllarında Gazze’deki m ülteci kamplarında
gerçekleştirdiği acım asız kontrgerilla operasyonlarını m üm kün kılan tak
tikler, birçok bakım dan İsrail’in m evcut İntifada ile başa çıkarken kullan
dığı taktiklere delalet eder. O TRI’nin Şaron’un askerî kariyerine duyduğu
tarihsel ilginin bir göstergesi de Mayıs 2006’da gerçekleştirilen ve O TRI’de
düzenlenen son atölye olm anın yanı sıra ölüm döşeğindeki Şaron’a ve
onun ID F üzerinde bıraktığı etkiye yönelik bir tür saygı gösterisi olan
“Ariel Şaron’un G eneralliği” adını taşıyan toplanUydı.15
[Resim 63: Solda: Balata m ültea kam pı IDF tarafından çekilmiş bir fotoğraf, 2002.
Sağda: Nablus, Miki Kratsm aa 2 0 0 2 ]
Balata Saldırısı
İsrail güvenlik kuvvetleri, her zaman m ülteci kamplarım hem direnişin
odak noktası hem de direnişin “ürem esi” için gereken kentsel koşul olarak
görmeye m eyilli olm uştur. Dolayısıyla bu kamplar, İsrail’in basitleştiril
m iş coğrafi tahayyülünde kötü ve tehlikeli yerler, ID F n in girmeye cesaret
edemediği “kara delik”ler olarak yansıtılm ıştır.16 ID F n in birinci (1987-
14 Bkz. Bölüm 2.
15 “The Generalship o f Ariel Sharon”, ID Fn in Kurmay ve Komutanlık Akademisi’ne
bağlı Operasyonel Teori Araştırma Enstitüsü (O TR I)’nde yapılan yuvarlak masa tar
tışması, 24-25 Mayıs 2006.
16 Stephen Graham, “Constructing Urbicide by Bulldozer in the Occupied Territories”,
Stephen Graham’in editörlüğünü yapuğı Cities, War and Tenvrism adlı eserde, Ox-
ford: Blackwell, 2004, s. 332.
9 1 ) ve ikinci intiiadalar boyunca Cenin ve Balata m ülteci kam plarından

uzak durm ası, bu kam pların İsrail’in askerî gücü tarafından etrafı sarılm ış
sım rötesi anklavlar hâline gelecek şekilde evrim geçirm esine olanak tanı-
m ışür; gerçekten de, bunu doğrulayan bir şekilde, direniş gruplarının en
sağlam kök saldığı m ülteci kam pı olan Cenin için kullanılan askerî kod
adı, “Germ ania” olmuştur. Tacitus’un barbarlan tarif ederken benim sediği
yaklaşımlarda gözlenen çelişikliğe17 ya da Nazi rejim ine yapılan bir gön
derm e olm ası m uhtem el olan bu terim , İsrail’in üreyerek çoğalm akta ol
duğuna inandığı “kötülük”e karşı duyduğu korkuyu özeder. Ariel Şaron,
2001 yılırım M art ayında başbakanlık koltuğuna oturm asının ardından
m ülteci kam plarına girm eye cesaret edem eyen orduyla ısrarcı bir şekilde
alay etm iştir: “Cenin ve Balata kam plarında neler oluyor? Neden bura
lara girm iyorsunuz?” Şaron, askerî görevlilere kendisinin 1970’li yıllarda
Gazze’deki m ülteci kam plarında nasıl kom ando baskınları, suikasder ve
buldozerlerle “düzeni sağladığı”m anlatm aktan h iç vazgeçm edi.18
ID F n in “Operasyon Savunma Kalkam ”nın bir parçası olarak yapılan
saldırılarda kullandığı “duvarların içinden yürüm e” yöntem i, önceden za
ten küçük çaplı operasyonlarda ve tutuklam alarda, evlerin giriş kapılarına
bubi tuzaklarının kurulduğundan şüphelenildiğinde başvurulan bir yöntem
olarak güvenlik kuvvederinin taktik el kitabında yer alm ıştı. Ne var ki
bu yöntem , büyük çaplı operasyonlarda belirleyici bir askerî m anevra bi
çim i olarak ilk kez 2 0 0 2 yılırım M art ayırım başlarında, Operasyon Sa
vunma Kalkam’nın başlam asından yalnızca birkaç hafta önce paraşütçü
tugayı kumandam Aviv Kohavi önderliğinde Nablus’un doğusundaki gi
riş noktasında yer alan Balata m ülteci kam pına düzenlenen bir baskında
denendi. Bu yöntem , burada taktiksel gereklilikleri karşılam ak am acıyla
uygulanm ıştı. Filistin’de farklı silahlı örgüdert bağlı m ilitanlar, İsrail’in
saldın düzenlem ek üzere olduğunun önceden farkına varm ış ve yağ va
rillerini çim entoyla doldurarak, siperler kazarak ve etraftan topladıklan
m olozlan üst üste yığıp barikatlar oluşturarak m ülteci kam pının tüm gi
rişlerini kapatm ışlardı. Sokaklar el yapım ı patlayıcılar ve benzin depola-
nyla birer mayın tarlası hâline getirilm iş ve bu güzergâhların üzerinde bu
lunan binaların girişlerinin yanı sıra bazı önem li yapıların iç m erdivenim ,
kapılan ve koridorlarına bubi tuzaklan yerleştirilm işti. H afif silahlı geril
lalardan oluşan birkaç bağım sız grup, kam pın içerisinde büyük önem ta
şıyan güzergâhlara ya da kavşaklara bakan evlerin içine konum lanm ışu.
Kohavi, saldm nın öncesinde düzenlediği brifingde astlarına, ope
rasyonda karşılaşacaklan problem leri açıkladı. Kohavi’n in , em rindeki
17
Tadtus, The Agricola and The Germania, Londra: Penguin Classics, 1971.
18
Raviv Druker ve Ofer Shelah, Boomerang, Kudüs: Keter, 2005, s. 197, 218.
K E N T SE L S A V A Ş L A R : D U V A R L A R IN İÇİNDEN GEÇMEK 273
askerî görevlilere şunu söylediği (N aveh tarafından aktarılan şekliyle)

bilinm ektedir: “Filistinliler, anklava saldırırken kendilerinin belirlediği
manuğa itaat etm em izi... araçlar içerisinde eski tarz form asyonlar oluş
turacak şekilde, sokakların meydana getirdiği ağın geom etrik düzenine
uyum gösteren birleşik çizgiler ve bütünleşm iş kolonlar hâlinde gelme
m izi bekledikleri bir çarpışm a gösterisi için sahneyi hazırladılar.” Kohavi,
bu durumu astlanyla analiz ettikten ve tam şüktan sonra savaş planına şu
talim aü ekledi: “Kam pı hava aydınlıkken tam am en izole ederek, sistem a
tik bir kuşatm a operasyonunun gerçekleşm ek üzere olduğu izlenim ine
kapılm asını sağlayacağız... [ardından] fraktal bir manevra uygulayıp her
yönden ve anklavm çeşitli boyutlannm içinden üşüşeceğiz... Her birim
kendi eylem tarzında genel m anevranın hem m antığını hem de biçim im
yansıtacak... Bizim binaların içinden hareket etm em iz sayesinde [isyancı
lar] sokaklara ve binaların arasındaki dar geçideıe dökülecekler ve onlan
işte buralarda avlayacağız.”19 İsrailli birlikler, bu aşamadan sonra kampa
gelen elektrik ve telefon kablolanyla su borularım kesti, alanı çevreleyen
dağlarla, yüksek binalara keskin nişancı ve gözlem ciler konum landırdı
ve savaş m eydanının etrafım çevreleyen geniş bir bölgeyi kordon altına
aldı.20 Nablus’a yukandan bakan Har Braha ve E lon M oreh yerleşim le
rindeki toplanm a bölgelerinden ayrılan askerler, yerleşim ciler tarafından
kutlandı ve kucaklam alarla karşılandı. Bundan sonra, küçük birim lere
ayrılm ış olan askerler geçm eleri beklenen güzergâhlara yönelm ek yerine
duvarlara delikler açıp sivillerle ait evlerin içinden geçerek m ülteci kam
pına her yönden aynı anda giriş yaptılar. Bu şekilde, gerillaların geri çe
kilm esine olanak tanıyacak şekilde kam pın kontrolünü ele geçirebildiler.
Zihinlerinde duvarların içinden geçm eyi göreceli olarak “hafif ve yu
m uşak” b ir m anevra biçim i olarak canlandırabilecek kişiler için , burada
ID F n in taktiksel prosedürlerine değinm ek yerinde olacaktır askerler du
varın arkasında toplanırlar. Ardından, patlayıcılar ya da büyük bir çekiç
kullanarak içinden geçm elerine izin verecek büyüklükte bir delik açar
lar. A skerler bazen duvarın öbür tarafına dalmadan önce, genelde baş
larına geleceklerden bihaber olan kam p sakinlerinin bulunduğu özel
oturm a odalarına sersem letid el bom balan atar ya da rastgele birkaç el
ateş eder. A skerler ortak duvarın içinden geçtikten sonra, dairenin sakin
leri bir araya toplanm akta ve “şüpheli” aram ası yapıldıktan sonra, askerî
operasyon sonlanana kadar çoğu zaman su, sağlık önlem leri, yiyecek ya
19 Şimon Naveh’in “Betvveen the Striated and the Smooth: Urban Enclaves and Fractal
Maneuvers” adlı metninden almülanmıştır, Cabinet Magazine, Temmuz 2006, s. 81-88.
20 29 Mart - 22 Nisan 2002 arasında, Nablusta en az 80 Filistinli hayatım kaybetmiştir.
Aynca bu zaman aralığında dört İsrailli asker ölmüştür, bkz. www.amnesty.org.
da ilaç olmadan -b azen gü nlerce- beklem ek zorunda bırakıldıkları bir

odaya kiliüenirler. İnsan H aklan İzlem e Örgütü ve İsrail’deki insan haklan
organizasyonu B’Tselem’e göre, bu saklınlar sırasında düzinelerce Filis
tinli sivil hayatını kaybetm iştir.21
Filistinli yazar Adanya Şibli, Balata m ülteci kam pına yaptığı ziyareti
ve baskın sona erdikten sonra Selm a adında yaşlı bir kadın ile tanışm a
sını şöyle tarif etm iştir:
“Bizi, askerlerden kalan delikleri gösterm eye götürdü. Evin içine atak
lan el bom basından gelen şarapnel parçalanndan biri ana elektrik kablo
suna isabet edip yangın çıkannca askerler kaçm ış, arkalarında yanm kal
mış yıkıntıyı yakıp geçen bir yangın bırakm ıştı. Birlikler içeri daldığında
evladan ve torunlanyla birlikte evi boşaltm ak zorunda kalm ıştı, ama alanı
terk etm eyerek evin yakınlannda bekleyen kocası yangını fark ettiğinde
aceleyle içeri koşarak nafile bir şekilde alevleri söndürm eye çalışm ıştı.
Selma kocasının dum anlann içinde boğulduğunu ve bilin cini kaybetti
ğini ancak ölm ediğini söyledi; beyni uzun bir süre oksijensiz kaldığın
dan akli dengesini yitirm işti.”22
Savaşın beklenm edik bir biçim de evin m ahrem alanına zorla girm esi,
Filistin’deki siviller tarafından tıpkı Irak’ta olduğu gibi travma ve aşağı
lanm anın akla gelebilecek en şiddedi biçim leri olarak deneyim lenm işti.
2002 yılının Kasım ayında, saldırının sonrasında Palestirıe M onitor orga
nizasyonu tarafından yayım lanan bir röportajda Filistin li bir kadın, ya
şadığı deneyim i şu şekilde tarif etti:
“Kafanızda canlandırm aya çalışın ; ço k iyi bild iğiniz b ir ortam da,
oturma odanızda oturuyorsunuz; aileniz akşam yem eğinin ardından bu
odada bir araya gelerek televizyon izliyor... Ve aniden, odanın duvan in
sanın kulağım sağır edecek bir gürültüyle ortadan kayboluyor, odayı toz
ve yıkılan duvann parçalan kaplıyor ve duvann içinden bağırarak em ir-
ler veren askerler sırayla odaya dalıyor. Sizin peşinizde m i olduklarım ,
evinizi ele geçirm ek için m i geldiklerini, yoksa evinizin yalnızca askerle
rin başka bir yere varm ak için kullandığı bir güzergâhın üstünde m i kal
dığım bilm iyorsunuz. Çocuklar çığlıklar atıyor, paniğe kapılıyor... D ört,
altı, sekiz, on iki askerin, yüzleri siyaha boyanm ış bir şekilde, m akineli
tüfeklerini her yere doğrultarak, devasa uzaylı böcekler gibi görünm ele
rine neden olan antenli teçhizat çantalarıyla birlikte bu duvan patlatarak
21 Amnesty International, Shieldedfrom Scrutiny: IDF Violations in Jenin and Nablus, 4

Kasım 2002, B’tselem, Operation Defensive Shielct Soldiers’ Testimonies, Eylül 2002.
22 Adarda Shibli, “Faint Hints of Tranquility”, Anton Shammas (çeviri), Al-Adaab Ma
gazine, Mayıs-Haziran 2002.
K E N T SE L S A V A ŞL A R : D U V A R L A R IN İÇİNDEN GEÇMEK 275
odaya aniden girm esine şahit olan beş yaşındaki bir çocuğun deneyim-
lediği dehşeti hayal etm eye başlam ak bile m üm kün m üdür?”
Bir kitaplığın kapladığı diğer duvara işaret ederek, şunu ekledi: “Ve
buradan çıktılar. Duvan patlayıcılarla delerek kom şum uzun evinden iler
lem eye devam ettiler.”23
İsrailli askerlerin Balata m ülteci kampım “işgal ederken” sergilediği be
ceri, Batı Şeria’dan sorum lu ID F M erkez Kom utanlığının, 3 Nisan 2002’de
başlayan Cenin m ülteci kam pında ve Nablus’taki eski şehir m erkezinde
(Kasbah) düzenlenen saldırıların yöntem i olarak bu manevra biçim ini
benim sem esine neden oldu.
İsrailli bir asker, kendisiyle yaptığım bir görüşmede Cenin savaşımn
başlangıcını şu şekilde açıklam ıştı: “H içbir zam an binalardan ayrılmadık
ve hareketim izin tam am ı bir evden diğerine ilerlem ekten ibaretti... kam
pın dışından m erkezine doğru birkaç düzine kadar güzergâh oyduk...
hepim iz -tü m tugay- Filistinlilerin evlerinin içindeydik, hiçbirim iz so
kaklarda değildik... neredeyse hiç dışan çıkm adık... Karargâhlarımız ve
uyuduğumuz kamp alanları bu binaların içinde yer alıyordu... araçlar bile
evlerin içindeki, oyularak açılm ış alanlara yerleştiriliyordu.”24 Sonradan
bu saldın sırasm da yaşadıklarını konu alan bir kitap yazan bir başka as
ker, duvarlann içinden yapılan hareketi aynntılı bir şekilde tarif etm işti:
“İçinde bulunduğum uz evi, güneyindeki eve bağlayan bir duvar bulm ak
için havadan çekilm iş bir fotoğrafı inceledik. Peter eline çekici alarak işe
koyuldu, ancak duvar yıkılm ayı reddediyordu - ilk defa boşluklu be
ton bloklan yerine saf beton kullanılarak inşa edilm iş bir duvar ile kar
şılaşm ıştık... akla gelen en m antıklı çözüm patlayıcı kullanm aktı. D elik,
içinden geçm em ize olanak tanıyacak kadar büyük bir hâle gelene kadar
en az dört [patlayıcı] bloğu patlattık.”25 Filistin li gerilla savaşçıları da ma
nevralarım duvarlann ve önceden planlanm ış geçitlerin içinden gerçek
leştirdiğinden, çarpışm alann büyük bir kısm ı özel evlerin içinde yapıldı.
İsrailli askerlerin, Filistinlilerin kapana kısıldığı katların hem üstünde hem
de altında bulunm asıyla birlikte, bazı binalar çok katlı pastalan andın-
yordu. İsrailli birliklerin Nablus’a yaptığı saldında yaylım ateşine tutularak
birçok yönden sıkıştınlan Filistin li bir savaşçı bu, durumu şöyle tarif et
m işti: “İsrailliler her yerdeydiler: arkam ızda, yanlarda, sağda ve solda...
Bu şekilde nasıl savaşabilirsiniz?”26
23 Süne Segal, “W hat Lies Beneath: Excerpts from an Invasion”, Palestine Monitor, Ka
sım 2002; www.palestinemonitor.oig.
24 Gil Fishbein ile yapüğım röportaj, Tel Aviv, 4 Eylül 2002.
25 Ofer Segal-Az ICariel, Fighting in Jenin 2002 , Tel Aviv: Ma’arachot Publications, Sa
vunma Bakanlığı, 2006, s. 45 [İbranice].
26 Henkin’in wThe Best Way Into Baghdad” adlı metninden almülanmıştır.
ID I; yakın geçm işte Batı Şeria ve Gazze’nin tam am ınm iç kapı ve pen
cerelerin bulunduğu yerler de dâhil olm ak üzere her bir evin karm aşık
ayrıntılarını gösteren 3 boyudu bilgisayar m odellerini üretm eye yöne
lik çalışm alarım tamamladı. Ne var ki, 2 0 0 2 yılında askerler hâlâ, askerî
konum lar arasında iletişim kurm ayı kolaylaştırm ak am acıyla evlere dört
haneli ayırt edici num araların verildiği kuşbakışı fotoğrafları kullanı
yordu. Yön belirlem e küresel konum landırm a sistem lerinin (G PS) yar
dımıyla yapılm ış ve insansız hava araçlarıyla çekilm iş fotoğrafları kulla
nan kum andanlar tarafından m erkezî olarak koordine edilm işti. Askerler
bir duvan deldiklerinde, asker trafiğini düzenlem ek ve şehrin büyük bir
kısm ını oyarak meydana getirm iş oldukları labirentin çıkış yolunu bu
labilm ek için deldikleri duvarların üzerine sprey boyalarla hızlı ve kaba
bir şekilde “giriş”, “çıkış”, “girilm ez”, “. . .’a gidiş yolu” ya da “. . .’dan
geliş yolu” yazmışlardı.
Filistinli m im ar Nurhan Abujidi’nin Nablus ve Balata’ya yapılan sal
dırıların ardından yaptığı ayrıntılı incelem e, askerî birlikler tarafından
kullanılan güzergâhların Nablus’ta Kasbah’taki binaların yansından faz
lasının içinden zorla geçirildiğini ve bunun sonucunda bu binaların du-
varlan, zem inleri ve tavanlannda sayısı bir ile sekiz arasında değişebilen
deliklerin birkaç gelişigüzel çapraz güzergâh meydana getirdiğini gösterdi.
Abujidi, bu güzergâhların basit çizgisel ilerlem eleri tarif eden şeyler ola
rak anlaşılam ayacağım gördü; ona göre bunlar, açık ve net bir yöne sa
hip olmayan son derece kaotik bir manevraya işaret ediyordu.27 Yapılan
harekederin tüm ü, duvarların içinden ve evlerin arasından geçm em işti;
eski şehir m erkezindeki, aralarında on sekizinci yüzyıl Osm anlı Kervan
sarayı el-Vakala el-Farukiye ve hem Nablus’un hem de Kenan olarak ad
landırılan bölgenin sabun fabrikalarının bulunduğu tarihi binalar da dâhil
olm ak üzere birçok bina havadan bom balanm ış ve tam am en im ha edil
m işti. Buna ek olarak Abdülhadi Sarayı, O rtodoks K ilisesi ve el-N asr ca
m isi de ağır hasara uğram ıştı.28
27 Nurhan Abujidi, bu incelemede zorla açılan güzergahlardan etkilenen binaların yüzde

19.6feınm yalnızca bir, yüzde 16.5’inin iki, yüzde 10’unun üç, yüzde 4. Tinin dört,
yüzde 2. Tinin beş ve yüzde 1.0’ım n sekiz açıldığa (kapı veya pencere) sahip oldu
ğunu ortaya çıkardı. Bkz. Nurhan Abujidi, “Forced To Forget: Cultural ldentity and
Collective Memory/Urbicide. The Case o f the Palestinian Territories, During Israeli
Invasions to Nablus Historic Çenter 2002-2005”, “Urbicide: The Killing o f Cities?”
adlı atölye çalışmasında yapılan sunumun m etni, Durham University, Kasım 2005.
28 İsrail’in günlük popüler gazetesi Ma’ariv’e 2004 yılının başlarında verdiği röportajda
Kohavi, kendisinin görev yaptığı karargahın pencerelerinden şehrin İncil dönemini
andıran güzelliğini görmenin kendisi üzerinde bıraktığı etkiyle ilgili şunu söylemişti:
“Şu güzelliğe bir bak! Nablus Ban Şeria’daki en güzel şe h ir. . . özellikle de eski Kudüs
şehrini andıran Kasbah’ı çok güzel, hatta bu şehirden daha güzel buluyorum.” Askerî
Nablus’ta Kasbah’ın bulunduğu bölge, asker! faaliyeti yalnızca bir ma

nevra olm aktan öteye taşıyan radikal bir deneyin yapıldığı alandı. ID Fye
bağh askerî görevliler, Filistin’de Balata gibi kentsel alanlara hızlı bir şe
kilde akın edilerek buraların işgal edilm esinin gerillaların ortadan kay
bolarak ID F n in eninde sonunda gerçekleşen geri çekilm esinin ardından
yem den ortaya çıkm asına neden olduğu gerçeğinin kendilerim ne kadar
hayal kırıldığına uğrattığım dile getirmişlerdi. Kohavi, “Savunma KalkanT’na
hazırlanm a am acıyla 2 0 0 2 yılırım M art ayında 1DF M erkezî Kom utanlık
karargâhında bir araya gelen bir savaş konseyinde bu operasyonun ye
niden yönlendirilm esinin ve operasyon hedefinin, Filistin li silahlı örgüt
üyelerinin kaçm asına ya da teslim olm asına izin verm ek yerine onların
öldürülm esi olacak şekilde değiştirilm esinin gerekli olduğunda ısrar etti.
Kohavi’nin niyeti artık Kasbah’ı ele geçirip elinde tutm ak değildi, bun
dan ziyade bölgeye giriş yapm ak, m üm kün olduğu kadar fazla Filistinli
direnişçi öldürm ek ve ardından geri çekilm ek istiyordu.29 Tek hedefi öl
dürm ek olan askerî operasyonlar, politik düzeyde açıkça belirtilen kıla
vuz ilkelerle uyumluydu. Şanon, Mayıs 2001’de başbakanlık görevini dev
ralm asından yalnızca iki ay sonra Genelkurm ay Başkam Şaul Mofaz’ı, Avi
D ich teri ve vekillerini acil b ir toplantı için özel çiftliğine davet etti. Bu
toplantıda Şanon açık ve net bir şekilde konuştu: “F ilistin lile r. . . yaptık
larının bedelim ödem eli... O nlar her sabah kalkıp, on ya da on iki kişi
nin öldürüldüğünü keşfetm ek ve bunun nasıl olup bittiğim bilm em eli
ler... Yaraücı, etkili ve ince b ir şekilde hareket etm elisiniz.”30
Bu toplanüdan b ir gün sonra M ofaz, Kudüs’te ( “Cephane Tepesi”)
1967 savaşım anm ak için düzenlenen bir törende bir araya gelen operas
yon kom utanlarına bir konuşm a yapa. M ofaz, söylediklerinin kaydedil
m ediğinden em in olduktan sonra “bölgesel kom utanlıkların her birinde
her gün on ölü Filistin li” istediğini bildirdi. Sonradan askerî hiyerarşiyi
olağanüstü b ir şekilde es geçerek, düşük rütbeli operasyon kom utanla
rım tek tek cep telefonlarından arayıp, “her sabah [kalküğım da] sizin
subayların, kolonize edilen tarafın kültürüne merak duymasıyla nitelendirilen eski ve

kesinlikle İsrail’e ait olan bir geleneği takip eden Kohavi, saldırıdan önce, manevra
gerçekleştirmeyi planladığı alanda yer alan bazı binaların tarihsel değeriyle ilgili bilgi
almak için IDFnin Arkeoloji Sivil Yönetim Başkam Dr. Itzik Magen’e danışmıştı. Ko
havi bu saldırıda “imha edilmemesi gereken” binaların yer aldığı bir listeye bağlı kal
makla beraber (kendisi bazı durumlarda bu bağlılığı bozmuşur) “basit” evleri “meşru
hedefler” olarak kabul etmişti. Amir Rapaport, “City Without a Bıçak”, Ma’ariv Cu
martesi ilavesi 10 Ocak 2003; Eyal Weizman ve Mira Asseo, Itzik Magen ile yapılan
bir röportaj, 21 Haziran 2002.
29 Amir Ören, “The Big Fire Ahead”, Ha’antz, 25 Mart 2004.
30 Druker ve Shelah, Boomerang, s. 213.
operasyonlara gidip adam öldürdüğünüzü duym ak isterim ”31 diye be

lirtti. Havaya, fark gözetm eyen bir intikam cinayeti atm osferi hâkim di.
Mofaz’ın doğrudan verdiği em irlerle “gereksiz ölüm ler” ve sivillerin öl
dürülm esi, nadiren soruşturm a konusu oldu ve sivilleri öldüren askerler
neredeyse hiç cezalandırılm adı.32 Şim on Naveh, kendisiyle yaptığım bir
görüşmede bu askerî hedefler dile getirilirken sergilenen korkunç açık
sözlülüğü doğruladı. Naveh’in bana anlattığına göre bu dönem de “ordu,
suçlular... seri katiller gibi düşünmeye başlam ıştı... ordu üyeleri, kendi
lerine belli bir alan verildiğinde bu alanı araştırdılar... öldürm eleri gere
ken düşman örgüt üyelerinin dış görünüşlerini, seslerini, ve alışkanlık
larım tıpkı profesyonel katiller gibi incelediler... Alana girdiklerinde bu
kişileri nerede bulacaklarını biliyor ve onlan öldürm eye başlıyorlardı.”
Kohavi, Nablus’a yapılan saldın esnasında Filistinlilerin teslim olm a
isteklerini görm ezden gelm iş, Mofaz saldınm n sonlandınlm ası için em ir
verene kadar savaşmaya devam ederek daha fazla insan öldürm eye çalış
m ıştı. Bu operasyonlann tam am ını hızlı bir şekilde durduran, Cenin’in
tahrip edilm esini takip eden dönem de uygulanan p olitik ve uluslara
rası baskı oldu. O TRI’nin bir diğer m ezunu ve savaş sırasında M erkezî
Kom utanlık’ın Operasyon Şefi olarak görev yapan Gal H irsh, sonradan
“24 saat içinde [Filistinliler] 8 0 ’den fazla silahlı adam kaybettiler ve bi
zim nerede olduğumuz hakkında hiçbir fikirleri yoktu” diyerek böbür-
lenm işti.33 Saldınm n ardından Savunma Bakanı Ben Eliezer, Kohavi’yi cep
telefonundan arayarak onu tebrik etti; bir başka “aferin” de Şaron’dan gel
di.34 Kohavi daha sonradan politik otoriteler kendisinin savaşmaya devam
etm esine izin verse, birliklerinin yüzlerce kişiyi öldürm üş olacağını iddia
etti. Nablus’a yapılan saldın, hem öldürülen Filistinli sayısı hem de ID Fn in
31 Her iki alıntı da aynı eserden alınmıştır, s. 213-214, 220.

32 “Araplaştınlmış” (Arap kılığına girmiş askerler) ya da üniformalı askerler tarafından
gerçekleştirilen öldürme operasyonlarıyla, bugün Baü Şeria’da neredeyse her gün kar
şılaşılmaktadır. Bu baskınlar sırasındaki ölümler için kullanılan en yaygın yasal te
mel, kurbanın “şiddete başvurarak tutuklanmaya direnme girişiminde bulun”masıdır
(vuruşlar hava araçlarıyla uzaktan yapıldığında böyle bir seçeneğin varlığı bile söz
konusu değildir). BTselem tarafından yayımlanan verilere göre, yalnızca 2004 yılı
nın başlarından 2006 yılının Mayıs ayma kadar İsrailli güvenlik kuvveden “tutuk
lama operasyonlan” olarak adlandırılan saldırılar sırasında 157 kişi öldürdüler. Bkz.
“Take No Prisoners: The Fatal Shooting of Palestinians by Israeli Security Forces du-
ring ‘Aırest Operations’”, BTselem , Mayıs 2005. www.btselem.org; El-Hak (Filistinli
insan haklan organizasyonu), “Indiscriminate and Excessive Use o f Force: Four Pa
lestinians Killed During Aırest Raid”, 24 Mayıs 2006, www.alhaq.org.
33 Alıntılandığı yer: Sergio Catignani, “The Strategic Impasse in Low-Intensity-Conflicts:
The Gap Between Israeli Counter-lnsurgency Strategy and Tactics During the Al-Aqsa
intifada”, Journal o f Strategic Studies, 28, 2005, s. 65.
34 D nıker ve Shelah, Boomerang, s. 218.
şim di Filistinlilerin bulunduğu kam plara ve şehir m erkezlerine istediği

zaman girebileceğim İsrail ordusu ile Filistinlilere gösterm esi balonundan
başarıyla sonuçlanan bir operasyon olarak görüldü. Kohavi’ye bağlı kuv-
vetler, bunun doğru olduğunu kanıtlayarak Nablus’a ve Balata kam pına
aynı yöntem i kullanarak sekiz kez daha girdi. Kohavi’nin İsrail’in güvenlik
hedeflerini planlayıp gerçekleştirirken sergilediği heves, uluslararası are
nada kendisinin savaş suçlan m ahkem esine çıkarılm asına yönelik çağn-
lan açıklayan durum lardan yalnızca biridir.33
Ters Kentsel Geometri
Orduda kariyer yapan birçok subay gibi Kohavi de, ordudaki aktif gö
revine üniversite diplom ası elde etm ek için bir süre ara verm işti. Kohavi,
başta m im arlık okum ak istem esine rağmen sonunda İbrani Üniversitesinin
felsefe program ına katıldı ve ileride askerî pratiklerinin her iki disiplinin
de kaydadeğer ölçüde etkisi altında kaldığım ileri sürdü; askerî subay ola
rak aynı zamanda O TRI’de verilen derslere de kaüldı.3536 Kohavi’nin, ken
disiyle yapüğım bir röportajda, bu saldırılan tarif ediş şekli, askerî ku
ram la pratik arasındaki ilişkinin nadir ve hayret uyandıran bir görünüşü
olarak dikkat çeker.
“G özlerinle gördüğün m ekân, bakışlarının nesnesi olan bu oda [röpor
tajın yapıldığı yerden, Tel Aviv yakınlanndaki bir askerî üste bulunan bir
odadan bahsediyor] senin onu yorum layış şeklinden başka bir şey değil.
Şim di sen yorum unun sınırlarını çekip uzatabilirsin, ancak bunu sınırsız
bir biçim de yapam azsın; çünkü sonuçta, içinde binalar ve ara sokaklar
bulunduğundan fizik yasaları tarafından kısıtlanıyor. Burada sorulm ası
gereken soru, senin ara sokağı nasıl yorum ladığın. Sen onu tıpkı her mi
m ar ve her planlam acının yaptığı gibi insanın içinden yürüdüğü bir yer
olarak m ı, yoksa içinden yürüm enin yasak olduğu bir yer olarak m ı yo-
rum luyorsun? Bu yalnızca yorumlamaya bağlı. Biz, ara sokağı içinden yü
rüm enin yasak olduğu, kapıyı içinden geçm enin yasak olduğu ve pence
reyi de içinden bakm anın yasak olduğu bir yer olarak yorum ladık, çünkü
ara sokakta bizi bir silah, kapının arkasında ise bizi bir bubi tuzağı bekli
yordu. Düşm an, m ekânı geleneksel, klasik bir biçim de yorum ladığından
35 Aviv Kohavi, 2006 yılının Şubat ayında ID Fn in Baş Yasal Danışmam onun İngiltere’de
savaş suçlanyla alakalı olarak mahkemeye verilebileceğinden korkarak Kohavi’ye İn
giltere’deki bir askeri akademiye yapacağı, önceden planlanmış bir ziyareti iptal etme
sini tavsiye ettiğinde, medyanın dikkatim çekm iştir; Kohavi’nin savaş suçlarına bu
laşmasıyla ilgili daha eski bir m etin için bkz. Neve Goıdon, “Aviv Kochavi, How Did
You Become a W ar Criminal?’’, www.counterpunch.org^nevegordon 1.html.
36 C hen Kotes-Bar, “Bekichuvo” [“Starring Him: Intervievv w ith BG Aviv Kohavi”],
Ma’ariv, 22 Nisan 2005 [İbranice].
ve ben onun yorum una itaat ederek onun kurduğu tuzaklara düşm ek is
temediğimden bunu yapıyorum. Aynca ben yalnızca onun kurduğu tu
zaklara düşm ek istem em ekle kalm ıyor, onu şaşırtm ak da istiyorum . Bu,
savaşm özünde yatar. Ben, beklenm ediğim bir yerden ortaya çıkm alıyım .
Ve işte bu, bizim yapmaya çalıştığım ız şeydi.
[Resim 64: Nablus saldırısı Nisan 2002; haritadaki yıldızlar, öldürülen Filistinlileri temsil
etmektedir. Diyagram: OTRI, 2004.]
Duvarların içinden yürüm ek gibi bir yöntem i tercih etm em izin ne
deni buydu... Tıpkı önündekini yiyerek ilerleyen bir solucan gibi biz de
belli noktalarda ortaya çıkıyor, daha sonra ortadan kayboluyorduk. Böy-
lece [Filistinlilerin] evlerinin içinden bu evlerin dışına beklenm edik şe
killerde hareket ediyor ve bizi bir köşenin arkasında bekleyen düşmana
arkadan yaklaşarak onu vuruyorduk... Bu yöntem i ilk defa [böyle bir öl
çekte] test ettiğim izden operasyon sırasında kendim izi söz konusu kent
sel mekâna nasıl adapte edeceğim izi ve benzer olarak söz konusu kent
sel m ekânı kendi ihtiyaçlarım ıza nasıl adapte edeceğim izi öğreniyorduk...
Biz, [duvarların içinden yürümeye yönelik] bu m ikro-taktiksel pratiği ala
rak onu bir yöntem e çevirdik, ve bu yöntem sayesinde m ekânın tama
m ını faldı bir biçim de yorumlamada başarılı olabildik... Ben askerlerim e
K E N T SE L S A V A ŞL A R : D U V A R L A R IN İÇİN D EN GEÇMEK 281
şunu söyledim : “D ostlar! Bu sizin seçim yapabildiğiniz bir m esele değil

dir! Hareket etm enin başka yolu yok! Eğer şim diye kadar yollar ve kal
dırım lar boyunca hareket etm eye ahşaysanız, bunu kafanızdan silin! Bu
günden itibaren hepim iz duvarların içinden yürüyoruz!”37
Sim etriden A simetriye: KOltOrei Fariddığm MerHpOle Etglm eel
[Resim 65: Sunum slaytı, O T R l 2004.]
Bu röportaj, eylemi tarif etm esinin ötesinde, Kohavi’nin bunu vurgular

ken kullanm ayı tercih ettiği dil bakım ından da ilgi çekicidir. M ekânı yo
rum lam a ve hatta yem den yorum lama ihtiyacından kentsel savaşta başan
elde etm enin koşulu olarak bahsedilm esi, postm odem , post-yapısalcı ku
ram sal dilin etkisini görünür kılar. Kohavi’nin kullandığı karm aşık, anndı-
n cı dile göre savaş, bir okum a, operasyon başlam adan bile, varolan kent
sel çevrenin (kavramsal olarak) yapısal çözüm lem esini yapma meselesidir.
Naveh, Kohavi’nin elde ettiği “başan”nm bağlamına gönderme yaparak
şöyle bir açıklam ada bulundu: “IDE Nablus’ta kentsel savaşı m ekânsal bir
problem olarak anlamaya başlam ıştır.” O TRI’nin bu taktikler üzerindeki
etkisiyle ilişkili olarak ise şunu söyledi: “birkaç yüksek rütbeli subayı eği
terek sistem i geleneksel perspektiflerin altım oymaya m eyilli, sorular so
ran aktörlerle doldurduk... en yüksek rütbede bulunan görevlilerin ba
zdan Deleuze ya da [Dekonstrüktivizm akım ıyla ilişkilendirilen mimar
Bemard] Tschum i hakkında hiç çekinm eden konuşabiliyorlar.” Kendisine
37
Eyal Weizman ve Nadav Harel’in 24 Eylül 2004 tarihinde Tel Aviv yakınlarındaki bir
askerî üste Aviv Kohavi ile yaptığı röportaj [İbranice]; Nadav Harel ve Zohar Kaniel
tarafından filme alınmıştır.
“Neden Tschum i?!” (m im arlık tarihi üzerine olan eserlerde Tschum i’ye
solun “radikal” b ir m im an olarak özel bir onur koltuğu ayrılır) diye sor
duğumda Naveh bu sorum u şöyle cevapladı: “Tschum i’nin Architecture
and Disjunction [M im arlık ve Ayrışım ]38 adlı kitabında som utlaştırılan
ayrışma fikri bizim için önem li bir hâl almaya başladı [...] Tschum i’nin
epistem olojiye başka bir yaklaşım ı daha vardı; o tek perspektifli bilgi ve
m erkezileştirilm iş düşünce ile bağlarım koparm ak istiyordu. Dünyayı
birbirinden farklı, çeşitli sosyal pratikler aracılığıyla, sürekli olarak deği
şim gösteren b ir bakış açısından görm üştü...” Bunu duyduğumda, ona
öyleyse neden Derrida’yı ve dekonstrüksiyonla ilgili eserleri okum adığım
sordum. Naveh şöyle cevapladı: “Derrida bizim okuyucu kidem iz için bi
raz fazla yoğun ve anlaşılm az olabilir. Bizim m im arlarla daha çok ortak
noktam ız var; biz teori ve pratiği birleştiriyoruz. Okum ayı bilm enin yanı
sıra inşa etm eyi, yıkm ayı ve bazen öldürm eyi de biliyoruz.”
2004 yılında verdiği bir derste Naveh, bir dizi m antıksal ilişkiyi askerî
kuvveder ve gerillalar tarafından düzenlenen operasyonlarla alakalı birta
kım konuların karşısına yerleştirerek bir “karşıtlık karesini” andıran di
yagramım sundu. F ark ve Tekrarlam a - Yapı ve Yapı Oluşturma D iyalektiği,
“Biçim siz” Rakip Varlıklar, Fraktal M anevra; Hız ile Ritimlerin Karşılaştırıl
m ası; Vahhabi Hareketinin Savaş M akinesi, Postm odem Anarşistler, G öçebe
Teröristler gibi başlıklar Fransız filozoflar G illes Deleuze ve F elix G uattari
tarafından kullanılan dilden faydalanm ıştı.39 Deleuze ve Guattari’ye yapı
lan göndermeler, ID F içinde yakın geçm işte gerçekleşen dönüşüm lere işa
ret eder, çünkü bu yazarlar, savaş çalışm alarının etkisi altında kalm alarına
rağmen, devlet ve devletin ordusunun baş düşman olduğu, devletçi olm a
yan şiddet ve direniş biçim leriyle ügilenm işlerdi. Deleuze ve G uattari, A
Thousand Plateaus [Bin Yayla] adlı kitaplarında iki tür bölgecilik belirle
yerek önem li bir aynm yaparlar: hiyerarşik, Kartezyen, geom etrik, kan,
hegem onik ve m ekânsal bir esnekliğe sahip olm ayan bir devlet sistem i;
ve esnek, değişken, pürüzsüz, m atris benzeri “göçebe” m ekânlar.40 Yazar
38 Bemard Tschumi, Architecture and Disjunction, Cambridge, MA: M IT Press, 1997. Na
veh, Tschumi’nun kitabının bazı bölüm lerini İbranice’ye çevirisini kısa bir süre önce
tamamlamıştır.
39 Terminoloji, birincil olarak şu eserlerden alınmıştır: Gilles Deleuze ve Felix Guattari,
A Thousand Plateaus, Capitalism and Schizophıtnia, Brian Massumi (çeviri), New York
ve Londra: Continuum, 2004, ve Gilles Deleuze, Difference and Repetition, New York:
Columbia University Press, 1995.
40 “Yerleşik mekân duvarlar, kapatmalar ve kapatmalar arasındaki yollar tarafından çiz
gili hâle getirilirken göçebesel mekân pürüzsüzdür ve yalnızca m ekânın içinde hare
ket edenin izlediği eğriyle silinen ve yerinden edilen “karakteristik özellikler”e kar
şılık gelen izleri barındırmaktadır. ” G illes Deleuze ve F£lix Guattari, A Thousand
Plateaus, s. 420. Rizom için bkz. Giriş, s. 3-28, savaş makinesi için bkz. s. 387-467:
lar, bu göçebe m ekânların içindeki sosyal örgütleri çeşitli çok biçim li ve

dağınık işlevsel ağların içinde yer alacak şekilde öngördüler. Bu ağlardan
“rizom lar” ve “savaş m akineleri” olarak adlandırılanlar, koşullara ve ger
çekleşm esi olası olan olaylara bağlı olarak ayrılabilen ya da birleşebilen
ve adaptasyon ve m etam orfoz kapasiteleriyle nitelendirilen birçok küçük
gruptan oluşan organizasyonlardır. Bu örgütsel biçim ler kendi içlerinde,
yukarıda tarif edilenlerle benzerlik gösteren askeri ideallerle uyumludur.
Naveh bununla ilişkili olarak şöyle bir gözlem de bulundu: “A Tho-
usand Plateaus [Bin Yayla] adlı eserde tanıtılan kavram lardan birkaçı,
[ID Fd e] bugün karşılaşüğım ız durum ları başka türlü açıklayam ayaca
ğım ız bir şekilde açıklam am ıza olanak tanıyarak bizim için son derece
önem li kavram lar hâline geldi. Bu eser bizim kendi paradigmamızı so
runsallaştırdı... En fazla önem taşıyan nokta da... sırayla ‘savaş m akinesi’
ve ‘devlet tarafından kullanılan aygıtlar’ gibi kavram ları yansıtan, [Dele-
uze ve Guattari’nin] ‘pürüzsüz’ m ekânla ‘çizgili’ m ekân kavranılan ara
sında yaptıklan aynm dı... Biz şim di ID Fd e, belli b ir m ekânda sınırların
bize hiçbir biçim de etkide bulunm asına izin verm eyecek şekilde yapılan
operasyonlardan bahsederken sık sık ‘m ekânı pürüzsüzleştirm ek’ terim ini
kullanm aktayız. Filistinlilerin bulunduğu alanlan da, etraflan tel çider,
duvarlar, hendekler, yol harikadan ve benzer yapılarla kapatılm ış olduk-
lanndan gerçekten ‘çizgili’ alanlar olarak düşünm ek m üm kündür... Biz
[bugünkü askerî birim lerinin çoğunun işlev görm e biçim i olan] gelenek
sel, eski m oda askerî pratiklerin ‘çizgüi’ m ekânına, tüm sınırlan ve bari
yerleri aşan bir m ekânın içinden hareket etm eye izin veren pürüzsüzlük
ile karşı çıkm ak istiyoruz. Biz, sahip olduğumuz kuvvetleri varolan sınır
lara uygun b ir şekilde belli bir alanın içinde tutm ak ve oıganize etm ek
yerine bu sm ırlann içinden geçm e arayışm dayız.” Naveh, kendisine du
varların içinden hareket etm enin bunun bir parçası olup olm adığını sor-
duğumda bu sorum u şu şekilde yanıtladı: “duvarların içinden ilerlem ek,
teoriyle pratiği birbirine bağlayan basit bir m ekanik çözümdür. Sınırlan
aşma, ‘pürüzsüzlük’ koşulunun tanım ıdır.”
İmha Ederek Tasarlama

Balata ve Nablus’a düzenlenen ve zahm etsiz bir “pürüzsüzlük”e sa
hip olduğu iddia edilen baskm lann, ID F n in Cenin’e yaptığı saldm nm
beraberinde getirdiği zorluklar, “çizgililik” ve fiziksel yıkım la karşılaştı-
nlm ası gerekir.
pürüzsüzlük ve çizgililik için bkz. sayfalar 523-551. Deleuze ile Guattari, devletler
ve tem silcilerinin kendilerini savaş makinelerine dönüştürebileceğinin ve benzer şe
kilde “pürüzsüz m ekân” kavrayışının hâkimiyet araçları oluşturmaya yardım a ola
bileceğinin farkındaydı.
[Resim 66: Genin mülteci kampının içinden oyulan yeni güzergâhlar, bir Filistinli sivilin
kendi kamerasıyla çektiği görüntülenjen alınmış film kareleri. Nisan 2 0 0 2 ]
Cenin m ülteci kam pı, Batı Şeria’m n kuzeyinde ve Yeşil Hat’ın yakınla
rındaki Cenin şehrinin batısında yer alan tepelerin üstünde bulunur. Bu
kam pın İsrail’deki bazı şehirlere ve kasabalara yakınlığı, İsrailli sivillere ve
askerî kuvvetlere yapılan birçok saldırırım kaynağı olm asının nedeniydi ve
dolayısıyla İsrail ordusu, Cenin kam pına saldın isteyen hüküm et ve hal
kın büyük baskısı altındaydı. ID Fd en yakın gelecekte gelm esi olası olan
bir saldınya hazırlık am acıyla kam pın savunma kuvvederine kum andan
lık eden eski polis memuru Hazman Kubha “Ebu-Candel”, kam pı 15 böl
geye bölerek her bir bölgeyi, aralarında suni gübre kullanarak yüzlerce el
yapımı bom ba hazırlayan Filistinli polis m em urlarının da yer aldığı birkaç
düzine savunma savaşçısına devretti.41 Bu saldın, Nablus’a yapılan saldı-
nyla aynı tarihte, 3 Nisan’da, önceden kullanılanlara benzer yöntem leri
uygulayan İsrailli askerler tarafından başlatıldı. Askerî buldozerler kam
pın sınırlarına ilerleyerek, içinde Filistinlilerin yaşadığı sınır binalarının
dış duvalanna delikler açtı. Ardından zırhlı araçlar, bu evlere geri geri
yanaşarak, bu delikler aracılığıyla askerleri doğrudan Filistinlilerin evle
rine bıraktı ve böylece onlan keskin nişancılardan korudu. Bu noktadan
sonra askerler ortak duvarları kullanarak bir evden diğerine ilerlem eyi de
nediler. Tüneller ve İsrail helikopterlerinin m erm ilerinin ulaşam adığı alt
katlardaki gizli bağlantıların içinden hareket eden Filistinli savaşçılar, çar
pışm aların, evlerin içinde ve arasında gerçekleştiği süre boyunca, sınırlan
delerek içeri girmeye çalışan bir ID F bölüğünün tam am ım zapt edebildi
ler. Bu saldırıya öncülük eden İsrailli askerler, askerî deneyim i büyük öl
çüde Balta ve Nablus’a saldıran birim lerden daha az olan yedek askerle
rin gelişigüzel bir şekilde toplanm asıyla elde edilm iş bir gruptan ibaretti.
41
Amos Harel ve Avi Isacharoff, The Severıth War, Tel Aviv: Miskal - Yedioth Aharonoth
Books ve Chemed Books, 2004, s. 254-255.
Çarpışm aların yarattığı kaosun içinde siviller ve savaşçılar birbirlerine ka

rıştı ve vuruşm alar gündelik hayatın enkazlarının içinde ve arasında cere
yan etti.42 Çarpışm aların büyük kısm ı, büyük çaplı saldırılar yerine ısrara
ve ölüm cül küçük çaph çatışm alardan, binalar ve yıkıntıların arasında
kurulan pusulardan oluştu. Filistin li keskin nişancılar kendilerini duvar
ların birkaç m etre uzağına konum landırarak duvarlara açdklan yarıkla
rın -b u yarıklar bazen birkaç duvarın art arda gelm esiyle oluşan katm an
lara açılıyord u- içinden ateş ederek, binaların içindeki derin noktalardan
düşm anı avlamayı öğrendiler.
C eniriin m erkezine yapılan devasa tahrip, ID F saldınlanm n, kam pın
savunmasını hızlı bir şekilde çökertm ede başarısız olm asının ardından baş
ladı. Filistin li m ilitanlar 9 Nisan’da, saldırının başlangıcından yaklaşık bir
hafta sonra ve ID F’nin çok az bir ilerlem e kaydettiği bir zamanda, kam
pın kalbinde yer alan Havaşin bölgesinde bir sıra binayı havaya uçurup
diğer birliklerden ayrılm ış bir ID F birim inin üzerine çökerterek on üç
asker öldürdüler ve saklındaki en büyük başarılarını elde ettiler. Daha
fazla kayıp verm ek istem eyen ve direnişi başka bir şekilde bastırm ayı ba
şaramayan ID F görevlileri, dev boyutlardaki zırhh D 9 T ırtıl buldozerleri
nin kam pı im ha etm eye başlayarak kam pı savunanların ve geri kalan si
villerin enkazın altına göm ülm esi için em ir verdiler. Bu buldozerlerden
birini kullanm ası için görevlendirilen M oşe Nissim , yaşadıklarım şöyle ta
rif ediyor: “Ü ç gün boyunca tek yaptığım yıkım gerçekleştirm ekti. Alanın
tüm ünü yerle bir ettim . İçinden ateş edilen her binayı yıktım . Ve bu bi-
nalan yıkabilm ek için başka binaları da yıkm am gerekti... İşim bittiğinde
[Kudüs’teki futbol stadyumu] “Teddy” [Kudüs’ün belediye başkam Teddy
Kollek’in adı verilm iştir] kadar geniş bir alanı tem izlem iştim .”43 Bazen bul
dozerler binalann üzerine ya da arasına toprak ve m oloz dökerek alanla
rın etrafım sıkıca kapatıyor ve savaş alanının topoğrafisini değiştiriyordu.
Kam pın m erkezinin ID Fye boyun eğmesiyle birlikte, kalın bir toz bulutu
caddelere ve ara sokaklara yayılmaya başladı ve savaşm geri kalan günleri
boyunca buralarda asılı kalmaya devam etti. Uluslararası organizasyonlar
ve medya, ancak bu toz bulutu nihayet dağıldığında ID F n in neden ol
duğu tahribatın ölçeğini iyice anlayabildi. Çatışmalarda elli ik i Filistinli
öldürüldü, ölenlerin yansm dan fazlası sivildi. Yaşlr ya da engellilerin de
aralannda yer aldığt bazı kişiler zam anında kaçm ayı becerem edi ve evle
rinin enkazının altına canlı canlı gömüldü.
42 G il Fishbein ile yaptığım röportaj.

43 Tsadok Yeheskeli, “I Made Them a Stadium in the Middle o f the Canip”, Yedioth
Ahanmoth 31 Mayıs 2002, aynı zamanda şu adresten erişilebilmektedir: httpy/gush-
shalom.org/archives/kurdi_eng.html.
286 O YUK T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
[Resim 67: Genin'de inşa işleri. Genin mülteci kampında inşaat çalışmaları (solda): UNRW A
mühendisi Ahm ed A'bizari (sağda).]
Savaşın sonrasında havadan çekilen fotoğraflar incelendiğinde, 4 0 .0 0 0

kilometre karelik bir alanda 4 0 0 ’den fazla binanın im ha edilm esinin askerî
planlamanın m antığı tarafından biçim lendirildiği gerçeği açığa çıktı.44 Bu,
yalnızca savaşta birtakım olaylara bağlı olarak sonradan gerçekleşen olay
lara verilen bir tepki olarak değil, aynı zamanda kamp için radikal ölçüde
yeni bir planın yaratılışı olarak anlaşılm alıdır. Savaş sırasında ID I; tanklar
ve zırhlı buldozerlerin kam pın iç kısım larına girm esine olanak tanım ak
amacıyla varolan ara sokakları genişleterek ve varolan binaları oyarak yeni
ara geçitler oluşturdu. Kam pın, bu yeni güzergâhların buluştuğu çekir
dek bölgesi tem izlenerek burada açık bir boşluk oluşturuldu. Burası aynı
zamanda, direnişin son nefesini verdiği ve Filistinlilerin sonradan “sıfır
noktası” olarak adlandırdığı alan olan Havaşin bölgesidir. Bu yeni ve ge
nişletilm iş yollar boyunca İsrail ordusu kampa kolayca yeniden girebili
yordu ve bu gerçek, bu kam pın sahip olduğu içine girilm esi im kânsız bir
anklav ve “direniş için bir sığınak” statüsünü kaybetm esine neden oldu.
Birleşm iş M illeder tarafından finanse edilen yeniden inşa girişim leri,
neredeyse hiç gecikm e olm adan başladı. Ne var ki yeniden inşa planlan,
m ülteci kam pının Filistin li tem silcileriyle BM m ühendisleri arasında ta
sarım , askerî m antık ve yıkım arasındaki ilişkiyle ilgili bir dizi tartışm a
lım ateş alm asına sebep oldu.45
44 Çoğu ev olan üç yüz elli bina yıkılmış, 1.500 bina hasar görmüş ve yaklaşık olarak
4.000 kişi evsiz kalmıştır. Buna ek olarak, yirmi üç İsrailli asker hayatım kaybetmiş
tir. Uluslararası Af Örgütü, Shieîdedform Scrutiny: IDF Violations in Jenin and Nablus,
4 Kasım 2002; ve Stephen Graham, “Constructing Urbicide by Bulldozer”.
45 Takip eden bilgiler büyük ölçüde Nadav Harel, Anselm Franke ve benim tarafımdan
2004 yılının Ağustos ayında kampın yeniden inşası sırasında filme alınarak yapılmış
araştırmaların üzerine temellenmektedir.
[Resim 68: Tüm video kareleri, Nadav Harel, Anselm Franke, Eyal Weizman, 2004.]
Bu proje için Birleşik Arap Em irlikleri Kızılayı, BM Yardım ve Bayın

dırlık A jansı (UNRWA)’nm kam pın düzeni için yeni bir nazım planım
hayata geçirm esine ve yıkılan evlerin büyük bir kısm ının yerine yeni ev
ler inşa etm esine im kân tanım ak için ayrılm ış olan 29 m ilyon dolarlık
bir yardım yapm ıştı. Proje, Birleşik Arap Em irlikleri’nin 2004 yılına ka
dar devlet başkanlığım yapmış olan Şeyh Zayed Bin Sultan al-Nahyan’a
adanm ıştı. Yeniden inşa planlarının yayım lanm asının ardından yol düze
nini ilgilendiren tartışm alı bir konu hem en belirginleşti. Projenin sokak
tan ve altyapısından sorum lu olan UNRWA m ühendisi Ahmed A’bizari,
“yapılm ış olan yıkım dan yararlanarak yollan bir kenardan diğerine 4 ila
6 m etre olana kadar genişletm ek” istiyordu.46 A’bizari, yollann bu yeni
genişliğinin kampa daha iyi hizm et edeceğini ve aynı zamanda bariz ola
rak, eğer geri dönerlerse İsrail ordusu tanklannın, evlerin duvarlarına
çarpm adan ve binalann araşma sıkışm adan hareket etm esine yetecek ka
dar alan sağlayacağını düşünm üştü. Ne var ki yollann bu şekilde geniş
letilm esi, yollann her iki tarafında bulunan özel m ülklerin orijinal zem in
alanının yüzde 10-15’lik bir kısm ının kam u arazisi olarak yeniden kayda
geçirileceği anlam ına geliyordu. UNRWA planı bazı durumlarda, binala
n n sokakla aynı seviyede bulunan ön duvarlannı, üst katlann bir kısm ı
nın sokağın üzerine sarkm asını sağlayacak şekilde ait olduklan arazinin
sınır çizgisinin yaklaşık olarak bir m etre kadar içine iterek yollan geniş
letm eye çalıştı. Kam pın zem in düzeyinde özel alanlann m iktanm n azal
m asının, binalara daha fazla kat eklenm esi ve kam pın genel boyutunun
UNRWA tarafından satın alınm ış olan etraftaki tanm sal araziyi içine ala
cak şekilde genişletilm esiyle telafi edilm esi planlanm ıştı.
46 Nadav Harel, Eyal Weizman ve Anselm Franke, filme alınmış röportaj, Cenin, Ağus
tos 2004.
UNKWA teklifinin kam pın trafik yönetim inin daha iyi bir hâl alm ası
için tasarlanm ış basit bir düzenlem e olduğu öne sürülse de, silahlı öıgüt-
lerin kritik ölçüde etkide bulunduğu kam pın halk kom itesi,47 yolların ge
nişletilm esinin, İsrail ordusunun istediği zaman tanklarla buraya girm esine
im kân tanıyacağına dikkat çekerek bu teklife itiraz etti. Kom ite üyelerin
den biri, planın “İsrail’in tanklarının kam plara girm esini kolaylaştırm ak
yerine zorlaştırm ası gerektiğin d e ısrar etm işti.48 Bu tartışm a, UNKNVÂnm
kam pı ilgilendiren m eseleler üzerindeki egem enliğim kullanarak kam pta
yaşayanların itirazlarına rağm en daha geniş yolların inşa edilm esi için sü
reci devam ettirm esiyle sonlandı. UNRWAnm ikin ci proje başkam Bert-
hold W illenbacher, sonradan özür dilem e am acıyla yaptığı b ir yorum da
şu gözlem de bulundu: “İsrailli askerlerin tanklarla geçebileceği b ir yol
tasarladık ve bunu hiç yapm am alıydık, çünkü silahlı direnişçilerin bu
yollardan kaçıp kurtulm a şansı, dar yollarda olduğundan daha düşük.
Biz onların görüşlerim göz önünde bulundurm adık.”49
Kampa tankların giriş yapm asını kolaylaştırm anın tehlikelerini gözler
önüne seren trajik bir örnek, bundan altı ay sonra, 2 0 0 2 yılının Kasım
ayında İsrail ordusuna ait tanklar kam pa yem den giriş yaptığında sah
nelendi. M akineli tüfek kullanan askerlerden biri, birinci UNRWA proje
başkam İngiliz Iain Jo h n Hook’u vurup öldürdü ve sonradan kendisini
Filistinli, cep telefonunu da el bom bası sandığım iddia etti.
UNRNVA’n ın planlam a program ı, devam eden çatışm a durum unda
m im arinin sağlığı ve bakım ının sorum luluğunu üsdenerek -in sa n i yar
dım ın sonuçta baskıcı güce hizm et edebileceğine dikkat ç e k e n - “in
sani paradoks”un en bariz vakalarından birin e yakalanm ıştı. D ahası,
yeni evler daha önce kam pta görülm em iş bir standartta inşa edilm iş ve
UNRVVA ilk defa, ID F tarafından im ha edilen yetersiz kanalizasyon ve su
47
Halk komitesi, Birinci İntifada sırasında ortaya çıkm ış bir politik temsil biçimidir. Bu
komiteler, işgal edilen köyler, m ülteci kampları ve işgal altındaki şehirlerin içinde ge
lişen katılım a demokrasiyi temel almıştır. Çoğu yerde Filistin Kurtuluş Ûrgütü’nün
yanı sıra Hamas ve İslami Cihat’m içindeki ana alt gruplardan politik partiler, temsil
cileri belirlemiştir.
48
Gideon Levy, “Tank lanes built betıveen new Jen in homes”, Ha’aretz, 10 Mayıs 2004.
49
“Biz bunu bu şekilde yaptığımız için suçlanm ıştık ama bizim yollan genişletmemizin
sebebi arabalar ve ambulansların rahat geçebilmesini sağlamaktı - bunu yapmamak
aptalca olurdu. İstediğimiz normal bir yaşam alanı oluşturmaktı... buna teknik bir
perspektiften bakıyoruz, savaşla alakalı olarak düşünmüyoruz; İsrailliler heıhalükârda
buraya girecekler.” Bkz. Justin McGuirk, “Jenin”, Icon Magazine, no. 24, Haziran 2005,
http*y/www.icon-magazme.co.uk/issues/ö24/jenin_text.htm. Ne var ki, halk kom itesi
üyeleri yollan genişletme kararının UNRWA tarafından bilinçli olarak yeni evleri ko
rumak am aayla hayata geçirildiğini ve bir sigorta poliçesi tarafından belirlenen şart
larla alakalı olduğunu düşünmüştür.
düzenlem elerini değiştirm e fırsatı bulm uştu.50 Cenin kam pının halk ko
m itesinin üyelerinden birinin BM tarafından yeni inşa edilen ve ona göre
kam pın sahip olduğu geçicilik statüsünü silen, krem rengi, k a b a görü
nüşlü evleri gördükten sonra “geri dönm e hakkım kaybettik” diye bildir
m esini ancak bu bağlamda anlam am ız m üm kündür.*31
"Akıllı Yıkım"
C enin m ülteci kam pının kontrolsüz b ir şekilde yerle b ir edilm esi

nin ardından uluslararası arenadan gelen şiddetli tepkilerin etkisiyle İs
rail ordusu, askerî m ühendislerinin yakın geçm işte görünürde kontrol
den çıkm ış olan “yıkım sanatTm geliştirm esi gerektiğinin farkına vardı.
Bu, C enin savaşının başlangıcında uygulanan ve Balata’da, Nablus’ta ve
O TR l’tıin çalışm alarında başardı b ir şekilde kullanılan yöntem ler gibi
(ancak bunlarla sınırlı olm ayan) “daha akıllı” alternatif kentsel savaş bi
çim lerine yapılan yatırım ların arttırılm asına neden oldu.
Bu yeni yaklaşım ın b ir parçası olarak ordu, “O perasyon Savunm a
K alk an ın d an ik i ay sonra, Haziran 2 0 0 2 ’de ID F n in Negev çölündeki
üssü Tze’elim ’de yer alan Chicago (Am erika’daki şehrin m erm ilerle de
lik deşik edilm iş bir m itini var etm ek için bu ad konm uştur) adlı küçük
bir tam ölçekli kasaba m odelim birtakım eklem elerle geliştirerek dünya
n ın (o dönem de), askerî saldın tatbikatlan için kullanılan ve Arap şehir
lerinin yapısına uygun olarak inşa edilm iş en büyük m odel şehri hâline
getirdi. Chicago, Kasbah olarak adlandırılan bir alanı içerir: bu alan, dar
ara sokakların bulunduğu yoğun bir pazar alanını, m ülteci kam pı m odel
alınarak tasarlanm ış bir kısm ı, daha geniş sokakların ve tankların yer al
dığı şehir m erkezi bölgesini ve kırsal köyleri andıran bir m ahalleyi ba
rındırm aktadır. Evlerin duvarlarına, askerlerin duvarların içinden hare
ket etm eye alışm asına olanak tanım ak için delikler açılm ıştır. Ordu, belli
tatbikat senaryolarında, Tel AviVde iyi bilm en bir tiyatronun sahne-set ta
sarım cısını gerekli sahne m alzem elerim sağlam ası ve özel efektleri orga
nize etm esi için görevlendirm iştir.
90 Dahası, bu kampta yaşayan yaklaşık yüz aile, Saddam Hüseyin’in iktidardan devril
mesinden birkaç ay önce ondan (inansal yardım almayı başarmıştır: evini kaybeden
her aile 2 5 .0 0 0 dolar alm ıştır ve bu paralar genelde iç m ekânlan yenilemek, mobilya
ve elektrikli eşya eklem ek için kullanılmıştır. Levy, “Tank Lanes”, Harel, Weizman ve
Franke, filme alınm ış röportajlar.
31 Lev/nin “Tank Lanes” adh m etninden alınmıştır. Bu, yeni evlerinden son derece
mudu olan diğer mültecilerde tipik olarak görülmeyen bir bakış açısıdır.
K E N T SE L S A V A Ş L A R : D U V A R L A R IN İÇİNDEN GEÇMEK Z91
[Resim 69: Kentsel savaş tatbikat alanı Chicago (Tze'elim üssü), Negev çölü. İç mekânda
çekilmiş olan fotoğraf, duvarlara beton dökülürken açılmış deliklen gösterir (Adam Broom-
berg ve Oliver Chanarin, 2005). Chicago'nun tarihi, IDPnin güvenliği ve güvenlik ile şehir
ler arasındaki ilişkiyi kavrayış biçimindeki değişiklikleri yansıtarak 19801i yıllardan bu yana
Orta Dogu'da askeri tarihin büyük bir kısmını gölgede bırakmıştır. Chicago'nun tarihi, onun
temsil edilen çevresinde gözlemlenen aşamalı değişim sayesinde anlaşılabilir. Chicago'nun
çekirdeği, 19801i yıllann ortalarında askerlerin, İsrail'in Lübnan’a yapacağı işgal saldınlanna
hazırlanmasına elverişli olan bir Lübnan köyünü taklit eden küçük bir tatbikat alanı olarak
inşa edilmiştir. Bu alan daha sonradan İsrailli özel kuvvetlerin Saddam Hüseyin'i 1992 yı
lında Irak'taki Tikrit kasabasında suikastle öldürmek için planlanan operasyona bu operas
yon iptal edilmeden önce (birkaç İsrailli askerin bir kazada hayatım kaybetmesinin ardından
bu operasyon terk edilmiştir) hazrtanması için uygun bir ortam sağlam ak amacıyla daha bü
yük bir kentsel çevre hâline gelecek şekilde genişletildi 2 0 0 2 yılnda tatbkat alanı Filistin'de
karşılaşılabilecek tüm farklı kentsel çevre türlerini taklit edecek şekilde daha da genişletildi
ve şimdi dar ara sokakların baskm olduğu yoğun bir pazar alanım a mülteci kampı görünü
m ünde bir kısm ıa daha geniş sokaklar ve kırsal köyleri andıran bir mahallenin bulunduğu
bir şehir merkezi bölgesinin yer aldığı, Kasbah olarak adlandmlan bir alanı içerir. 2 0 0 5 ya
zında burası Gazze'deki Yahudi yerleşimlerinin boşaltılması için yapılan hazırlıklarda tatbi
kat alanı olarak kullanılmıştır.]
292 O Y U K T O P R A K LA R : İS R A İL 'İN İŞG AL M İM A R İS İ
Bu dönem de askerî m ühendislik alanında başka dönüşüm ler de dik

kat çekm eye başlam ışa. 2 0 0 4 yılının M art ayında Tel Aviv’de düzenle
nen b ir askeıî konferansta İsrailb bir m ühendis subay, birçok m illetten
gelm iş kişilerden oluşan dinleyici kidesine m im arlık ve inşaat teknoloji
leri alanlarında yapağı çalışm alar sayesinde “ordunun b ir binanın bir ka
tım , binayı tam am en yıkm adan ortadan kaldırabildigini [orijinal m etinde
kullanılan ifade] ya da bir dizi binanın arasında yer alan bir binayı diğer
binalara zarar verm eden bu diziden çıkarabildiğini” açıkladı.12 Bu açık
lam a, her ne kadar abartılı olursa olsun, ordunun, sözde bütünü im ha
etm eden binaların belli öğelerini kesip çıkarm aya izin veren “cerrahi”
beceri olarak algıladığı şeye yapağı bu yeni vuıgunun kam adır. Cerrahi
beceri, özünde, “akıllı silahlar” m anüğınm , askeri m ühendis tarafından
uyarlanm asına karşılık gelir.
Duvarı Duyarsızlaştırmak
Kuşatma savaşlan tarihinde, şehrin dış duvarının delinm esi şehir-dev-

letin egem enliğinin ortadan kalküğının habercisi olm uştur. Dolayısıyla
kuşatm a savaşı “sanan”, şehir duvarlarının geom etrisi ve bu duvarlara
yaklaşm ak ve bunlan aşm ak için eşit derecede karm aşık teknolojilerin ge
liştirilm esiyle m eşgul olm uştur. Ö te yandan m odem kentsel savaşlar, git
tikçe artan bir şekilde dom estik duvarların somutlaşündığı, k ıs ıtla m a la r ı
aşma yöntem lerine odaklanır. Duvarlan fiziksel olarak kırm ayı ve duvarla
rın içinden “yürüm eyi” içeren askerî taktikleri tam am layıcı nitelikte olan
ve askerlerin sağlam duvarların öbür tarafında duran düşm anı hem gör
m esine hem de vurup öldürm esine olanak tanıyan yeni yöntem ler tasar
lanm ıştır. İsrailli Ar-Ge şirketi Cam ero, term al görüntüleri ultra geniş bant
radar ile birleştirerek üpkı m odem kadın doğum birim lerinde kullanılan
ultrason sistem leri gibi birtakım engellerin arkasında saklanan biyolojik
hayatın üç boyutlu görüntülerini verebilm e becerisine sahip, elde taşına
bilen bir görüntülem e cihazı geliştirdi.33 Bu cihaz kullanıldığında insan
bedenleri, kan olan her şeyin -duvarlar, eşyalar, objeler— sanki eriyip
92 Alınulandıgı y e r Hannan Greenberg, “The Limited Conflict, This is How you Trick
Teırorists”, Yedioth Ahanmoth, www.ynet.co.il.
93 Zuri Dar ve Oded Hermoni, “Israeli Start-Up Develops Technology to See Through
Walls”, Ha’arztz, 1 Temmuz 2004; Amir Golan, “The Components o f the Ability to
Fight in Urban Areas", Ma’arachot, 384, Temmuz 2002, s. 9 7 ; ABD Savunma Bakan
lığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA), yapılan belli bir uzaklıktan taramak
ve binaların iç mekânlarının ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için sensör teknolo
jilerinin geliştirilmesini teşvik etmek amacıyla VisiBuilding programım başlatmıştır.
Ross Stapleton-Gray, “Mobile mapping: Looking through Walls for O n-site Reconna-
issance”, Journal fo r Net Centric Waıfare C4ISR, 11 Eylül 2006.
dijital ekrana akm asıyla oluşm uş soyut ve bulanık bir ortam ın içinde yü
zen (fetüsler gibi) belirsiz “ısı izleri” olarak görülür. Buna ek olarak stan
dart 5 .5 6 mm’lik NATO m erm ileri kullanan silahların eksiklikleri, kire
m it, odun ve güneşte kurutulm uş kirem iti (kerpiç) izlediği yoldan fazla
sapmadan delebilen 7 .6 2 mm’lik m erm iler kullanılarak tamamlanmak
tadır. Bu pratiklerin ve teknolojilerin, ileride askeri pratiklerin, m im ari
ve genel olarak inşa edilm iş çevre arasındaki ilişkisi üzerinde radikal bir
etkisi olacaktır. “A ktüel saydam lık” araçları, şehrin bulunduğu m ekânın
b ir okyanus kadar (ya da bilgisayar oyunlarında olduğu kadar) harekete
elverişli bir hâle geldiği, akışkanlığı sınırsız b ir askeri fantezi dünyası ya
ratm ak için girişilen arayışta ana bileşenlerdir. İsrail ordusunun duvarla
rın arkasında neyin saklandığım görm ek ve bu duvarların içinden mermi
atm ak için elinden geleni yaparak, m odem teknolojileri m etafiziğin bu
lunduğu seviyeye çıkarm a arayışına girdiği, fiziksel gerçekliğin şim di ve
buradasırun ötesine geçm eye ve zam anla m ekânın katlanm asını sağla
maya çalıştığı görülm ektedir.
Duvarın üzerindeki örtüyü kaldırıp duvarın öbür tarafım görm e ve
onun “ötesine geçm e”ye yönelik bu arzu, tek başına ordunun 1 9 6 0 lı ve
1970’li yılların sanan ve konvansiyon dışı kuram larına gösterdiği ilgiyi
açıklam ak için yeterlidir. En edebi olarak, duvarların içinden geçm e tek
nikleri A m erikalı sanatçı G oıdon M atta-Clark’ın “duvarın duvarsızlaşn-
nlm ası” kavramım akla getirir.54 M atta-Clark, 1971’den 1978’de ölüm üne
kadar terk edilm iş binaları dönüştürm e ve pratik olarak parçalara ayır
mayla m eşgul oldu. M atta-Clark, “bina kesintileri” olarak bilinen bu eser
lerde ve anarşim im ari (anarşik m im ari) adım verdiği yaklaşım da çekiçler,
keskiler ve yay testereler kullanarak binaların belli kısım larım dilim le
m iş, dom estik ve endüstriyel iç m ekânlara delikler açm ışü.55 Bu, dom es-
tik m ekânın baskıcı düzenini ve onun som utlaştırdığı güçle hiyerarşiyi
yıkm aya yönelik b ir girişim olarak anlaşılabilir. M atta-Clark’ın “bina ke
sintileri” O TRI’de yapılan sunum larda -ID F n in Filistinlilerin duvarlarına
açtığı deliklerle ilişkili o larak - ele alınan konular arasmda yer alm ıştır.
O TRI’nin değindiği diğer tipik kentsel kuram referanslarının arasmda
cterive (Sitüasyonistlerin psikocoğrafya olarak bahsettiği, şehrin farklı
M Brian Hatton, “The Problem o f our W alk”, The Journal o f Anchitecture, C ilt 4, Bahar
1999, s. 71. Krzysztof W odiczko, Public Adress, Walker Sanat Merkezi, Minneapolis,
1991, W alker Sanat Merkezi’nde düzenlenen bir sergi ile birlikte yayımlanmıştır, Min
neapolis, 11 Ekim 1992-1993-3 O cak 1993, ve Çağdaş Sanat Müzesi, Houston, Ma
yıs 22-Ağustos 2 2 ,1 9 9 3 .
55 Pamela M. Lee, Object to Be Destmyed The Work o f Gordtm Matta-Clark, Cambridge,
MA: The M IT Press, 2001.
ortam larının içinden sürüklenm eyi içeren b ir yöntem ) ve dttoum em ent

(binaların, tasarım cılarının niyet ettiğinin dışında kalan yeni kullanım ve
am aç dizilerine adapte olm ası) olarak adlandırılan Sitüasyonist pratikler
yer alır. Bu kavramlar, Guy Debord ve Sitüasyonist Enternasyonalcin diğer
üyeleri tarafından, kapitalist şehrin, yapık hiyerarşisine meydan okuma ni
yetini taşıyan genel bir yaklaşım ın parçası olarak biçim lendirilm işti. Özel
alanın, herhangi bir hareketin beklenm eyeceği, akışkan, uçucu ve “sınır
sız” bir kam u yüzeyiyle yer değiştirm esi için , özel olanla halka açık olan,
içeriyle dışan, kullanım la fonksiyon arasındaki aynm ian ortadan kaldır
mayı hedeflediler. Aynı zamanda mimariye saldırmaya yönelik bir arzudan
söz eden Georges Bataille’m eserlerine de çeşidi gönderm eler yapılm ıştı.
Bataille, bu savaş çağrısını bir savaş sonrası düzeninin katı rasyonalizm im
yok etm ek, “m im ari deli göm leğind en kurtulm ak, bastırılm ış insan ar
zularım özgür bırakm ak am acıyla yapm ıştı. Bu taktikler, planlanm ış ve
teslim edilm iş bir şey olarak kentin yerleşik “buıjuva d ü z en in i aşm ak
için yaratılm ıştı; kentte, katı ve sabit bir şey olarak yansıtılm ış m im ari
bir öge olan -d om estik, kentsel ya da jeop olitik (Avrupa’yı ikiye bölen
Dem ir Perde g ib i)- duvar, sosyal ve politik düzen ve baskının som ut bir
örneğiydi. Duvarlar hem fiziksel bariyerler hem de görsel ve işitseli dışa
rıda bırakm aya yarayan aygıtlar olarak işlev gördüğünden, on sekizinci
yüzyıldan bu yana m ahrem iyeüe buıjuva öznelliğinin inşası için gere
ken fiziksel altyapıyı sağladılar.56 G erçekten de m im ari söylem , duvarları
m im arinin başka bir biçim e indirgenm esi im kânsız olan ön varsayım ları
olarak görm e eğilim ine sahiptir. Eğer duvarlar, kentsel olanın doğal ent-
ropisini kontrol altına alıp yönlendirm eye çalışıyorsa, duvarları yıkm ak
yeni sosyal ve politik biçim lerin özgürlüğe kavuşması anlam ına gelecektir.
Farklı görüşler, yöntem ler ve dönem leri tem sil etm elerine rağm en,
M atta-Clark, Bataille, Sitüasyonistler ve Tschum i’ye göre, kapitalist şeh
rin baskıcı gücünün tam am en im ha edilm esi gerekiyordu. Ne var ki bu
düşünürlerden esinlenerek tasarlanm ış taktikler, İsrail ordusunun elinde,
kuşatm a altındaki fakir Filistin li m ültecilerin korum alı küçük yaşam ala
nına düzenlenen bir saldırının tem elini oluşturacak şekilde yansıtıldı.
Bu bağlamda ev içi sınırların aşılm ası, devlet baskısının algılandığı bi
çim in ta kendisi olarak anlaşılm alıdır. Hannah Arendt’in klasik şehirlerin
politik faaliyet alanlarım kavrayış şekli, duvarların yasa ve düzen anlam ına
gelen şeyler olarak görülm esiyle uyumludur. Arendt’e göre politik alan
56 Robin Evans, “The Rights o f Retreat and the Rights o f Exclusion: Notes Towards
the Definition o f the W all”, Translations from Drawing to Building and Other Essays,
Londra: AA Mimarlık Okulu, 1997, özellikle s. 38; Brian Hatton, “The Problem of
Our W alls”, Journal o f Architecture 4 (7 1 ), Bahar 1999, s. 66-67.
iki çeşit duvarla (ya da duvar benzeri yasalarla) garantiye alınır: politiğin
bölgesini belirleyen, şehri çevreleyen duvar; ve özel m ekânları kam u ala
lım dan ayırarak dom estik alanın otonom luğunu koruyan duvarlar.37 Buna
ek olarak yasa/duvar [law/wall] sözcüklerinin İngilizcede neredeyse ek
siksiz b ir palindrom ik dilsel yapıya sahip olm ası, bu iki ayn yapının inşa
ürünü olan dokuyla yasal dokuyu birbirine eşideyen bir karşılıklı bağlı
lıkta birbirine daha sıkı b ir şekilde yapışm asına yardım cı olur. Duvarın
duvarsızlaştınlm ası, her durumda istisnasız olarak yasanın im hası hâline
gelir. B ir askerî pratik olarak —ev ya da şehir ölçeğind e- “duvarların için
den yürüm e”, inşanın fiziksel nitelikleriyle bu m im ari, sosyal ve politik
düzen sentaksı arasında b ir bağlann kurm aktadır. Dolayısıyla, askerlerin
duvarların arkasındaki yaşayan organizm aları görm esine im kân tanım ak
ve onların duvarların içinden yürüyebilm esini ve ateş edebilm esini kolay
laştırm ak için geliştirilm iş olan yeni teknolojiler yalnızca duvarın mad-
deselliği ile değil, aynı zamanda duvar kavram ının kendisiyle de ilgilidir.
Duvarın artık fiziksel ya da kavram sal olarak katı veya yasal olarak delin
m esinin im kânsız olm am asıyla birlikte, duvarın yaratm ış olduğu fonksi
yonel m ekânsal sentaks yerle bir olur. “Kamp”m içinde, Agamben’in iyi
bilinen gözlem lerinden biri Arendt’in izini takip eder, “şehir ve ev ayırt
edilm esi im kânsız hâle gelir.”5758 Fiziksel, görsel ve kavram sal sınınn/du-
vann delinm esi, politik gücün yeni alanlara erişm esini sağlar ve böylece
“istisna durum u” kavram ının en net fiziksel diyagramım çizer.
Ölümcül Kuram
Çağdaş kuram ların ordu tarafından kullanılm ası tabii ki yeni bir du
rum değildir. M arcus Aurelius’tan Robert McNamara’ya kadar,59 iktidar
57 Hannah Arendt, The Humarı Condition, Chicago: University of Chicago Press, 1998,
s. 63-64.
58 Giorgio Agamben, Homo Sacer, Sovereign Power and Bare Life, Stanfoıd, CA: Stanford
University Press, 1998, s. 187.
59 Robert McNamara bu bağlamda özellikle önem taşıyan bir isimdir, çünkü “en iyi ve
en parlak kişilerin bir araya geldiği yönetim ” olarak adlandırılan JF K yönetimi al
anda bir grup akademisyen ve üst düzey şirket yöneticisi, yürütme gücüne terfi et
tirilmiştir. McNamara’nm savunma bakam görevini üstlenmesiyle birlikte, teknokra-
tik yönetim kuramı 1960’k yıllarda Pentagon’da tüm askerî meseleler için kullanılan
baskın dil hâline gelmiştir. McNamara’nm “harika çocuk”laıdan oluşan grubu, kuram
sal “modeller”, sistem analizi, operasyonel araştırma, “oyun kuramı” ve rakam bazlı
yönetimi kendisine kılavuz alarak savaşm, hesaplanan maliyetler, getiriler ve ölüm
oranlarıyla ilgili rasyonel bir iş olduğuna ve yalnızca bu değişkenler maksimuma çı-
kanlabildiğinde kazanılabileceğine inanmıştır. Pentagon, McNamara liderliğinde ilk
önce model oluşturma, daha sonra bu modellere göre savaşmaya büyük çaba har
camasına rağmen, VietnamlI gerillalar Pentagon’un piyasa ekonom isinde “verimli
296 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL 'İN İŞG A L M İM A R İS İ
her zaman başka alanlarda icat edilm iş kuram ve m etodolojilerden fay

dalanmak için çeşitli yöntem ler bulm uştur. “A sker-şair-filozof’, aynı za
manda Siyonist m itolojilerde de m erkezî rol oynayan bir figürdür. 1960’lı
yıllarda, akadem ik eğitim İsrail ordusunun sunduğu kariyerlerin standart
bir bileşeni hâline geldiğinde, ABD’de aldıkları eğitim in ardından ülkele
rine geri dönen yüksek rütbeli subaylar savaş alanım tarif etm ek için fel
sefeye başvurdular, bazen de 1967 yılırım işgal savaşlarından bahsederken
Spinozacı bir kavram olan “uzantı”yı edebî olarak kullandılar.
Kuranım ordu tarafından, yerine getirm esi niyet edilen görevlerin dı
şında kalan am açlar için kullanılm ası, ilerlem eci ve konvansiyon dışı
kuram sal fikirlerin, iş dünyasm da postm odem yönetim sistem lerinin
organize edilm esinde ve teknolojik kültürde verim lilik göstergeleri olarak
uygulanma biçim inden tam am en farklı değildir. Genelde kapitalist em
peryalizme karşı kullanılabilecek en güçlü silah olduğuna inanılan beşeri
bilim ler eğitim i de, eşit derecede kolonyal gücün bir aracı olarak kendine
m al edilebilir. Bu, 1964 kadar erken bir tarihte, H erbert M arcuse’ün uya
rışım yaptığı bir şeyin özellikle ürkütücü örneğidir: topum un çeşidi bo
yudan arasında bütünleşm enin gittikçe artan bir şekilde gözlem lenm e-
siyle birlikte, “çelişki ve eleştiri” iktidarın hegem onyası tarafından faydah
bir araç olarak eşit ölçüde sahiplenilip işlevselleştirilebilir; bunun bu du
rum daki karşılığı ise, post-yapısalcı ve hatta post-kolonyal kuram ın ko
lonyal devlet tarafından asimde edilm esi ve dönüşüm e uğratüm asıdır.60
Bu, İsraü’in yakın geçm işte sergdediği saldırganlığın suçunun radikal
kuram cılar ve sanatçılara atddığı ya da onların niyederinin tem izliğinin
sorgulandığı anlam ına gelm ez. Aynı zam anda benim burada hedefim ,
ordunun belli kurandan “okum a”, kullanm a ve yorum lam a biçim inde
kendim gösteren hata ve abartılan düzeltmeye çalışm ak değddir. Benim
tüketiciler”, ya da RAND Şirketi’nin “oyun kuramlarTnda “rasyonel rakipler” olarak

rol oynamayı reddetmiştir; yaygın bir görüşe göre Vietnam savaşının gereksiz ölçüde
uzamasına neden olan şey bu yaklaşım olmuştur. Paul Hendrickson, The Living and
the Dead, New York, Vintage Books, 1997; Yehouda Shenhav, Manufacturing Rationa-
Zity, Oxford: Oxford University Press, 1999.
60 “Endüstri toplumunun giderek artan bir şekilde bütünleşmesiyle birlikte, bu kate
goriler eleştirel çağrışımlarım kaybetmekte ve betim leyici, aldatıcı ya da fonksiyonel
terimler hâline gelme eğilimi sergilemektedir... Eleştirel kuram, gelişmiş endüstriyel
toplumun başarılarının toplam karakteriyle yüzleşildiğinde, bu toplumu aşma gerek
çelerini kaybetmektedir. Eleştirel bir sosyal kuranım kategorileri, reddetme ve yıkma
ihtiyaçlarının etkili sosyal kuvvetlerin eylemlerinde somutlaştığı bir dönemde geliş
tirilmiş olduğundan, bu vakum kuramsal yapının kendisinin içini boşaltmaktadır.”
Herbert Marcuse, One-Dimensional Man, Studies in the Ideology o f Advanced Industrial
Society, Boston, MA: Beacon, 1991 [1964].
ilgilendiğim , birincil olarak etik/politik bağlam ından çıkarılm ış olan ku

ranım askerî alanda işlev görebileceği çeşidi yollan anlam aktır.
Kuram ın pratik ya da taktiksel fonksiyonu, askerî taktik ve manev-
ralan etkilediği ölçüde kuram la pratik arasındaki ilişki hakkında olan
daha genel m eselelerle bağlantılıdır. Ne var ki, eğer ID F n in yeni taktik
leri postm odem kuram ın pratiğe doğrudan aktarılm asının bir sonucu
ise, bu taktiklerin geleneksel taktiklerden radikal bir kopuşa karşılık gel
m esi beklenebilir. Ancak bunun yerine bu taktikler, tarihsel olarak kent
sel askerî operasyonların bir parçası olm uş prosedür ve süreçlerin bir de
vam ına karşılık gelir. Savaşta gerçekleştirilen saldırgan eylem leri yeni, eşi
benzeri görülm em iş şeyler olarak tarif etm ek ya da askerî stratejinin çağ
daş ya da antik felsefede derin köklerinin bulunduğunu iddia etm ek, ku
ram ın dilinin kendisinin nasıl m odem çatışm alarda ve bunlan sürdüren
kurum sal ekolojilerde bir silah hâline gelebileceğini gözler önüne serer.
“Duvarların içinden yürüm ek”, “sürü oluşturm ak” gibi kavram lar ya da
askerî olarak çizgisel olm ayışa gönderm e yapan diğer terim lerin, gerçek
ten askerî düzenlemede bazı yapısal değişim lerin yapıldığına işaret etm esi
m uhtem el olsa da, bu gelişim lerin radikal dönüşüm lere karşılık geldiğim
dile getiren iddialar geniş ölçüde abartılm ıştır. Bunun, kendi başına ku
ram ın üretken bir kaynak olarak askerî pratiğin güncel dönüşüm lerinde
oynadığı gerçek rolün sorgulanm asına neden olm ası gerekir.
Paris K om ünü’nün savunucuları, tıp kı Cezayir’deki K asbah, Hue,
Beyrut, Cenin ve Nablus’un savunucuları gibi şehir içinde küçük, gev
şek bir biçim de koordine edilm iş gruplar hâlinde hareket ettiler; evler,
bordum katlan ve avlular arasındaki açıklıklar ve bağlantıların içinden
geçerek alternatif güzergâhlar, gizli geçitler ve kapılar kullandılar. Hem
G illo Pontecorvo’nun 1966 tarihli film i The Battle o f Algiers [Cezayir Sa
vaşı] hem de A listair H om e’un C eyaziri konu alan kitabı A Savage War
o f P eace [Vahşi Bir Banş Savaşı] ,61 bu tarz m anevralan betim ler ve bugün
ABD ordusuyla ID F’nin öğretim program lannda yer alır.
D uvarlann içinden hareket etm e tekniği, yazılı olarak ilk kez Mare
şal Thom as Bugeaud’nun 1984 yılında yayım lanan La Guerre des Rues
et des M aisons adlı kitabında on dokuzuncu yüzyıl Paris’inin sın ıf ta
banlı kentsel savaşlarında kullanılan direniş karşıtı taktikleri bağlanımda
kayda geçirilm iştir. “Barikatlar tirailleurs [genelde Fransa’nın kolonile
rinden toplanm ış askerlerden oluşan hafif piyadeler] tarafından yıkıla-
m ayacak kadar güçlü mü? Öyleyse kişinin sokağın iki tarafı boyunca sı
ralanan ilk evlere girm esi gerekir ve bu noktada patlayıcı, isteneni hızlı
61 Alistair Hom e, A Savage War o f Peace: Algeria 1954-1962, New York: Viking, 1978.
b ir şekilde gerçekleştirdiğinden büyük b ir avantaj olm aktadır. Bunun

ardından kişi, binanın en üst katına çıkarak sistem atik bir şekilde duyar
lan patlayıcılarla deler ve en sonunda barikaü geçm eyi başanr.”62 Bari
katların diğer tarafında ve bundan bir on yıl sonra, Louis-Auguste Blan-
qui bu m ikro-taktiksel m anevrayı Instructions pour une prise d’arm es adlı
eserm e dâhil etti.63 Blanqui’ye göre barikat ve fare deliği, kendi kendini
idare eden kentsel anklavlar korunurken kullanılan tam am layıcı unsur
lardı. Bu kavrayış, kentsel sentaksın tam am en ters çevrilm esi sayesinde
elde edildi. Dolaşım öğeleri - kaldırım taşlan ve atlı arabalar, engellem e
öğeleri (barikatlar) hâline gelirken, varolan engellem e öğeleri -d u v arlar-
güzergâhlar hâline geldi. Böylece şehrin içinde yapılan ve şehir için yapılan
savaş, şehrin yorum lanm a ve yeniden yorum lanm a becerisi ile eşidendi.
A rtık yalnızca savaşm gerçekleştiği yer olm ayan şehir, savaşm ortam ı ve
en sonunda bir aygın hâline geldi. Benzer şekilde, duvarlann içinden yü
rüm e fikri İsrailli m im ar Şaron Rotbaıd’m da ısrar ettiği gibi tarihteki ne
redeyse her kentsel savaşta ve yerel gerekliliklerle savaş koşullarına bir
tepki olarak yeniden icat edildi.64 Bu fikrin ilk olarak Yafa’nın Siyonist Ir-
gun ya da İngilizler tarafından bilinen adıyla “Begin Çetesi” tarafından iş
gal edilm esi sırasında uygulanm ış olm ası m uhtem eldir. Bu işgalde görev
yapan Iıguria bağlı istihkam erleri, şehrin inşa ürünü olan aralıksız do
kusu boyunca evlerin duvarlan arasında kalan alanları tem izleyerek “yer
üstü tünelleri” oluşturdu ve bu tünellerin izlediği yollar boyunca patla
yıcılar yerleştirip tünelleri havaya uçurarak denize kadar varan geniş bir
m oloz sargısı meydana getirip Yafa’nın kuzeyindeki Manşiya m ahallesini
şehrin geri kalanından ayırdı.65
62 Mareşal Thomas Bugeaud, La Guerre des Rues et des Maisons, Paris: J.-P Rocher, 1997.
Bu el yazması, 1849 yılında Bugeaud tarafından, 1848’deki olayları hızlı bir şekilde
bastırmada başarısız olm asının ardından Dordogne’deki malikânesinde yazılmıştır.
Bugeaud bu kitap için bir yayımcı bulamamış, ancak iş arkadaşlarına bu kitabın kü
çük bir baskısını dağıtmıştır. Bu metinde Bugeaud, Paris’in sokaklarının genişletil
mesini ve daha geniş bir görüş alanına imkân tanımak için stratejik kesişme nokta
larında, köşelerde bulunan binaların ortadan kaldırılmasını önermiştir. Bugeaud’nun
bu ve diğer önerileri bundan birkaç yıl sonra Haussmann tarafından hayata geçiril
miştir; bkz. Sharon Rotbard, White City, Black City, Tel Aviv: Babel, 2005, s. 181. [İb-
ranice] Aynı zamanda bkz. Thom as Bugeaud, The War o f Streets and Houses, Bölüm
3: “Offensive Against The Riot”, http://www.cabinetmagazine.oig/issue5/22/bugeaud.
php adresinde.
63 Auguste Blanqui, Instructions pour une Prise d’Armes, Paris: SociCtC encyclopedique
française, 1972; bkz. www.marxists.org(francais/blanqui/1866/instructions.htm
64 Rotbard, White City, Black City, s. 178.
63 Benjamin Runkle, “Jaffa, 1948, Urban Combat in the Israeli W ar o f Independence”,
Albay Joh n Antal ve Binbaşı Bradley Gericke’nin editörlüğünü yapuğı City Fights adlı
eserde, New York: Ballantine Books, 2003, s. 297.
M odem savaşlarda “dikey hiyerarşilerin çöktüğünü” ve “çizgisel ol

mayan” bir yapıya sahip olduğunu dile getiren iddialar da geniş ölçüde
abartılıdır. “Kendi kendini organize etm e” ve “hiyerarşiyi düzleştirm e” re
toriğinin ötesinde, askerî ağlar hâlâ büyük ölçüde geleneksel kurum sal
hiyerarşilerin içerisinde güvenli bir şekilde barınm akta ve birim ler hâlâ
em ir alm akta, plan ve zaman çizelgelerine uymaktadır. Çizgisel olmayan
sürü oluşturm a, özü gereği hiyerarşik olan bir sistem in taktiksel olarak
en sonunda yer alan uç noktasında gerçekleştirilir.66 Ban Şeria örneğinde
bazı çizgisel olm ayan m anevraların uygulanm ası, İsrail ordusunun hâlâ
tüm doğrusal ikm al hatlarını kontrolü altında bulundurm ası sayesinde
mümkündür. Bu ikm al hatlan, Baü Şeria’nın içinde bulunan ve Ban Şeria’yı
ordunun İsrail’in devlet sınırlan içindeki büyük üslerine bağlayan yolla
rın yam sıra İsrail’in bu bölgedeki arazilere inşa ettiği, sayısı devamlı ola
rak artış gösteren çizgisel bariyerlerdir. Aslına bakılırsa, ordunun “ağlar”
(dağınık kısım lar arasında hiyerarşik olm ayan b ir işbirliğinin varoldu
ğunu ima eder) dediği şeyin, teknik olarak “sistem ler” olarak adlandırıl-
m ası gerekir. Bu da, m erkezüeştirilm iş bir kom utaya sahip olan dağınık
yapılar anlam ına gelir.
[Resim 70: Solda: Naveh. Sağda: Aviv Kohavi.

Video kareleri, Nadav Harei ve Eyal Weizman, 2 0 0 4 ]
Dahası, “sürü oluşturm a” ve “duvarların içinden yürüm e” birincil ola

rak, düşm anın görece zayıf, düzensiz olduğu durumlarda ve özellikle de
teknoloji, tatbikat ve kuvvetin dengesi bariz bir şekilde ordunun lehinde
olduğunda başarılı olabilir. İntifada yıllan boyunca işgal kuvveden, ha
fif olarak silahlanm ış Filistinli gerillaların yaptığı ve harap olm uş evlerde
66 Bununla ilgili olarak bkz. Ryan Bishop, “The Vertical Order Has Come to an End: The
İnsignia of the Military C3I and Urbanism in Global Networks”, Ryan Bishop, John
Phillips ve Wei-Wei Yeo’nun editörlüğünü yaptığı Beyond Descriptiorv Space Histori-
city Singapore, Ardıitext Series, Londra ve New York: Rouüedge, 2004, s. 66-78.
yaşayan korkuya kapılm ış sivillere yapılan saldırıların “savaşlar” oldu

ğunu hayal edip tam am ladıkları görevleri, önem li askerî başarılar olarak
övdüler. Bu operasyonların kahram anlan olarak taçlandınlanlann küstah
lığı, bu strateji planlam a işlerinin, politik budalalığın, askeri kabalığın ve
yaşamla haysiyetin harcanm asının meydana getirdiği çıkm azın ve uzun
vadedeki nafileliğiııin üzerim yalnızca geçici olarak örtebilir.
ID F n in Filistin’deki zayıf örgüdere saldırarak geçirdiği, bir tür “Büyük
Oyun” havasında geçen yıllar, hiç şüphesiz aynı İsrailli askerlerin 2 0 0 6
yılının yazında Lübnan’da daha güçlü, daha iyi silahlanm ış ve eğitilm iş
Hizbullah savaşçılanyla karşı karşıya geldiklerinde sergilediği yetersizli
ğin sebeplerinden biriydi. G erçekten de, hem Gazze hem de Lübnan’da
yaşanan bu başarısızlıklarla alakalı olarak en fazla adı geçen subaylar, İs
rail ordusunun O TRI m ezunu “dâhileri” ve 2 0 0 2 yılında yapılan Balata
ve Nablus saldırılarında görev yapm ış olan Aviv Kohavi (2 0 0 6 yılının ya
zında Gazze Bölüğü’nün kum andanlığım yapm ıştı) ve Gal H irsh (2 0 0 6
yılının yazmda Kuzey C elile Bölüğü 9 1 ’in kum andanlığını yapm ışü) idi.
Haziran 2 0 0 6 ’da, İsrailli b ir askerin, ID F n in inşa ettiği savunma yapıla
n ım ı altından tüneller kazan Filistin li gerillalar tarafından kaçırılm ası,
Kohavi’nin görev başında olduğu dönem de, bundan bir ay sonra ik i İs
railli askerin H izbullah tarafından kaçırılm ası H irsh’in kom utanlık yap-
uğı bölgede gerçekleşti. Bu olayların ardından Gazze’ye yapılan cezalan-
d ıncı nitelikteki saldırılan yöneten Kohavi, açık ve n et olm ayan b ir dil
kullanmaya devam etm eyi tercih etti: “Filistinlilerin yer aldığı tarafta kaos
yaratm ak, b ir yerden diğerine zıplam ak, alanı terk edip buraya sonra
dan geri dönm ek istiyoruz... “İşgal” yerine, “baskın”ın tüm avantajlarım
kullanacağız.”67 Yüzlerce sivilin hayatım kaybetm esine neden olm ada ve
temel altyapıyı im ha etmede başarılı olmasına rağmen bu saldın, kaçırılm ış
olan askerin geri getirilm esini ya da Filistinlilerin füze ateşlem eyi durdur
m asını sağlamada başarısız oldu. H irsh de, Lübnan cephesinde yaşanan-
lan kaydadeğer bir şekilde yankılayıp “işgal yerine baskınların yapılm ası”
için çağnda bulunarak em ri altındaki kuvvetlere daha yeni katılm ış olan
(ve O TRI’de öğrendiği dile alışm am ış olan) taburlara güney Lübnan’daki
kentsel alanlara “üşüşm eleri ve buralan “bürüyerek istila etm e”lerini em
retm işti. Ne var ki, onun asü olan subaylar bu terim lerin ne anlam a geldi
ğini anlamamış ve kendilerinden ne istendiği konusunda kararsız kalm ış
lardı. 2006 yılında gerçekleşen Lübnan savaşm ın ardından H irsh, kibri,
“entelektüelliği” ve kopukluğuna dikkat çeken eleştiriler ile karşılaşü ve
ordudaki görevinden istifa etm ek zorunda bırakıldı.
67 Hannah Greenberg, “The Commander o f the Gaza Division: The Palestinians are in
shock”, Ynet, 7 Temmuz 2006, www.ynet.co.il.
Naveh, bu savaşın beraberinde getirdiği sonuçlar üzerinde düşündük

ten sonra şunu açıkça itiraf etti: “Lübnan’daki savaş başansızlıku ve ben
bunda büyük bir rol oynadım. Benim ID Fye yapüğun katkı başarısızlıkla
sonuçlandı.” 68 İsrail’in Lübnan’da yapuğı operasyonlar, gerçekten de kao-
tik bir doğaya sahipti. G ittikçe daha fazla hayal kırıklığına uğrayan İsrail
ordusu tarafından yoğun ve sürekli b ir şekilde yapılan bombardım anlar,
Lübnan'ın bom balanan köyleri ve sınır kasabalarım aşam alı olarak k ın k
beton, cam ve eğilm iş m etalin hüküm sürdüğü pürüzlü, düzensiz bir to-
poğrafi hâline getirecek şekilde dönüşüme uğrattı. Bu tuhaf tabiatın içinde
yıkm u tepeleri, savunm acılara daha fazla sığınak sunan göm ülü odaların
kovukları sayesinde birer petek şeklini aldı. Enkaz ve döküntülerin ara
sından etkili b ir şekilde üşüşüp sürüler oluşturarak geçen Hizbullah sa
vaşçıları, yeralu tünellerim ve önceden hazırladıkları tünelleri kullanarak
İsrailli askerlerin hareketlerini inceledi ve onlara, evlerin içine girdikleri
ve tam da duvarların içinden Baü Şeria’daki şehirler ve m ülteci kampla
rında kullanm aya alıştıkları yöntem le geçm eye çalıştıkları anda tanksa
var silahlar ile saldırdılar.
Kurumsal Çatışmalar
Daha önce de belirttiğim gibi, İsrail ordusunun, Nablus’a saldırm ak
için Deleuze’e neredeyse h iç ihtiyaç duymadığı ve Paul Hirst’ün geçm işte
alaylı b ir şekilde belirttiği gibi, aslen askerî operasyonlarda “savaş m aki
nelerinin petrol ve köm ür ile çalışüğT69 ve “oıgansız bedenler”in savaşta
ölen ya da yaralananları ifade ettiği doğru olsa da teori, 1DF içindeki
çağdaş dönüşüm le birlikte orduya, kendi içinde ve başkalarıyla konuş
m ak için kullanabileceği yeni b ir dil sağlamada başarılı oldu. Teori, yeni
fikir ve kavrayışları dile dökm eye yardım cı oldu, ancak birincil olarak
askerî deneyim ve pratik bilginin farklı alanlarının içinde, birbirlerinden
bağım sız olarak ortaya çıkan fikirleri açıklam aya, haklı çıkarm aya ve ile
tişim aracılığıyla aktarm aya yard ım a olm ası için kullanıldı. Belki de, şu
an için pratik bazlı kuram ın işlevsel boyutu bir kenara bırakılırsa, ordu
nun kuram sal dili kullanm a biçim inin b ir kurum olarak ordunun ken-
dişi üzerine nasıl yansıdığını anlam ak m üm kün olabilir.
Naveh ile röportajım da verdiği yanıtlardan biri, bu bakım dan aydın
latıcıydı. Naveh, kullandığı kuram ların ideolojik ve politik tem ellerinin
uyumsuzluğu hakkında ne düşündüğünü sorduğumda, bana şu şekilde
68 Amir Rapaport, “Dan Halutz is a Bluff, Interview with Shim on Naveh”, Ma’ariv, Yom
Kippur Eki, 1 Ekim 2006.
69 “Ağlar genelde hiyerarşilerin içine yerleştirilmiştir, göçebeler deve sürmeye ve başlan
yapmaya devam etmektedir ve savaş makineleri kömür ve petrolle çalışmaktadır”. Paul
Hirst, Space and Power: Politics, Wfar and Architecture, Londra: Polity, 2005, s. 4.
cevap verdi: “M arksist ideolojinin cazibesi ve hatta barındırdığı bazı de

ğerlerle bu ideolojiden alınabilecek, ordunun kullanabileceği türden şey
ler arasında bir aynm yapmamız gerek. Kuram lar yalnızca bizim fikir bir
liğinde olduğumuz ya da olm adığım ız ütopik bir sosyo-politik idealin
peşinde değildir, onlar aynı zamanda varolan politik, sosyal, kültürel ya
da askerî düzeni sekteye uğratma ve yıkm a arayışında olan m etodolojik
prensipler üzerine tem ellenirler. Kuram ın bu sekteye uğratma kapasitesi
[başka yerlerde Naveh bundan “kuram ın nihilist kapasitesi” olarak bah
setm iştir] onun bizim sevdiğimiz ve kullandığım ız boyutudur... Bu ku
ram, sosyalist ideallerine ayrılmaz bir şekilde bağlı değildir.”
Naveh, kendisinin kuram ı kullanm a biçim ini açıklarken “sekteye uğ
ratm a” ve “nihilist” gibi terim lerden faydalandığında burada söz konusu
olan Filistinlilere yapılan saldın değildir. Kuram , burada yalnızca İsrail
ile Filistin arasındaki çatışm ada değil, birincil olarak ordunun içindeki
güç m ücadelelerinde bir araç olarak işlev görür. Eleştirel kuram , orduya,
(bazen akadem iye de yaptığı gibi) varolan askerî doktrinlere m eydan
okum asına, kem ikleşm iş “doksa”lan kırm asına ve kurum sal hiyerarşi
leri bilgi üzerindeki “tekelleri” ile birlikte tersine çevirm esine olanak ta
nıyan yeni bir dil sağlar.
Batı’daki ordular, yüksek teknoloji ve bilgisayarlı yönetim in kullanıl
ması aracılığıyla Donald Rumsfeld gibi neo-muhafazakârlar tarafından des
teklenen dönüşüm gibi yeniden yapılanm a ve uzmanlaşma süreçlerinden
geçtikleri 1990’lı yıllar boyunca kendi içlerind eki kurum lardan gelen
şiddetli itirazlar ile karşı karşıya kaldılar. 19901ı yılların başmdan bu yana
IDF de benzer şekilde gelişim ve dönüşüm leri bağlanımda kurum sal çatış
m alarla başa çıkm ak zorunda kaldı. Bu kurum sal çatışm alar bağlammda
post-yapısalcı kuram ın dili, varolan sistem in eleştirisini netleştirm ek, dö
nüşüm lerin gerekli olduğu iddiasını savunm ak ve daha fazla yeniden dü
zenlem enin yapılm ası için çağrıda bulunm ak am acıyla kullanıldı.70 Na
veh, O TRl’nin “öncelikli olarak askerî kurum un kendisini -o n u n ağır ve
hareketsiz kavramsal tem ellerin i- eleştirm ek için eleştirel kuram dan fay
dalandığını” iddia ettiğinde, bunu itiraf etm işti.
ID F’nin bu içsel çatışm alarının bir kısm ı, 2006 yılının Mayıs ayında
O TRl’nin kapatılm asına ve O TRI’de birlikte başkanlık yapan Naveh ile
70 Naveh, bunu Yahudi teolojisinden ödünç aldığı bir mecazla açıklamıştır: “bu, Hasidim
ve Mitnagdim arasında varolan kurumsal bir çatışmadır” İbranicede “rakipler” anla
mına gelen Mitnagdim, on sekizinci yüzyıl sonlarından iübaren Hasidik Yahudilik’in
yeni dinî pratiklerine karşı çıkan Aşkenazi Ortodoks Yahudiler için kullanılan bir te
rimdir. Bu terim, yaygın olarak Yahudilik bağlammda yenilikçiler ile muhafazakârlar
arasındaki iç kurumsal çatışmalardan bahsedilirken kullanılmaktadır.
Dov Tamari’nin Lübnan’daki savaşın patlak verm esinden haftalar önce

görevden uzaklaştırılm asına odaklanan ve bu olayın birkaç ay sonrasında
Hirsh’in istifa etm esiyle birlikte doruk noktasına ulaşan medyatize edilmiş
tartışm alar bağlam ında, halkın görebileceği şekilde açığa çıkarıldı. Bu tar
tışm alar ID F n in içinde, Naveh’in kendileri için bir tür guru olarak işlev
gördüğü O TRI m ezunu subaylar ile Naveh’e, onun yöntem leri ve diline
direnen subaylar arasında varolan fay hatlarını görünür kıldı.
Naveh’in görevden uzaklaştırılm ası, resm î olarak Genelkurmay Başkam
Dan Halutz’un Devlet M urakıbı M ichael Lindenstrauss’un ID Fd e subay
eğitim i sistem inin durumu üzerine hazırladığı raporun ilk taslaklarından
birine verdiği bir tepki olarak geldi. Bu rapor, O TRI personelini şu şekilde
suçlam ıştı; dersler ve sem inerlerde sözlü olarak, bir kitap ya da kullandık
ları karm aşık ve yoruma açık term inolojinin anlaşılm asını kolaylaştıracak
bir terim sözlüğü yayımlamadan eğitim i sürdürdüklerinden, kavram ların
belirsiz kalıyor ve “farklı yorum lam alar sonucunda kafa karışıklıkları gibi
tehlikeler”e yol açıyorlardı. Bunu kendi başına postm odem araştırm acı
lara yönelik üstü kapalı bir iltifat olarak okum ak mümkündür. Raporun
diğer kısım larında ise Naveh ve Tam ari, daha sonradan aklanacakları bir
takım yönetim düzensizlikleri ile suçlanm ışlardı.71 O TRI’yi ID F n in dö
nüşüm sürecinin m erkezine yerleştirm iş olan eski Genelkurm ay Başkam
(ve Halutz’un rakibi) M oşe Ya’alon’un bu enstitüyle ilişkilendirildiği ger
çeği, enstitünün kapatılm asında büyük bir rol oynadı. Halutz, O TRI’nin
ürettiği kuram sal kavram larla doğrudan yüzleşm em iş, bunun yerine bu
eleştiri Ulusal Savunma K olejleri’nin eski kom utam Ya’akov Amidror ta
rafından açık ve net bir şekilde dile getirilm işti. O dönemde sivil hayatta
bir güvenlik analizcisi olarak çalışan Amidror, geçm işte Ulusal-Dindar ha
reket ve sağcı yerleşim ci hareketiyle bağlantıları olan ilk ID F generallerin
den biriydi. Amidror’un bölgesel kontrol konusundaki görüşü, O TRI’nm -
kinin tam karşısında yer alıyordu: o, tekrar tekrar, “fiziksel mevcudiyet
ve bölgesel kontrol olm adan terörle savaşm anın bir yolunun olm adığı’m
iddia etm iş,72 ve dolayısıyla İşgal Edilm iş Topraklar’da yapılan bölgesel
71 Devlet murakıbı, Naveh’in aynı zamanda Tel Aviv LJniversitesi’nde yan zamanlı ola
rak çalışmasının ve araştırmacıların fazladan saatler için aldığı yüksek ücrederin izah
edilmesini talep etmiştir. ID Fde insan kaynaklan komutan vekili tarafından yapılan
soruşturmanın ardından OTRI bu gibi şüphelerden aklanmıştır, ancak Genelkurmay
bu soruşturmayla ilgili basma bilgi sızdırmıştır. Bkz. Caroline Glick, “Halutz’s Stali-
nist moment: W hy were Dovik Tamari and Shimon Naveh Fiıed?” Jerusalem Post,
17 Haziran 2006 ve Rapaport, “Dan Halutz is a BlufF’. Bu günlerde Naveh, ABD De
niz Piyade Kolordusu Geliştirme Komutanlığı’nda “Sefer Savaşçısı” adlı operasyonel
deneyde kıdemli akıl hocası (bilge) olarak görev yapmaktadır.
72 Yaakov Amidror, “There is no Remote Control W ars”, Ha’aretz, 4 Temmuz 2006.
geri çekilm elere istikrarlı bir şekilde karşı çıkm ıştı. O TRI ile alakalı ola
rak Amidror, “kuram sal karm aşıklık”m gücün işlevsel m antığıyla kesin
likle çelişkili olduğunu düşünüyordu: “enstitünün [O TRI] kapanm ası iyi
oldu, çünkü ordu üzerindeki etkileri b ir felaket kadar zararlıydı... net bir
dil kullanm ak yerine kafa karıştırm ayı am açlayan ‘anlam sız ve gösterişçi’
bir dili benim siyordu... ID Fye getirdiği postm odem geleneğin öncülerine
uygun bir şekilde, doğruyu yanlıştan ayırmaya isteksizdi... Ben gerçekten
[onların öğrettiği şeyleri] anlayabilen herkese im reniyorum , çünkü bu
şeyler benim kapasitem in çok ötesinde kalıyor.”73 Naveh’e göre Amidror,
tam tersine ID F n in , “askerî tecrübeyi idealize etm e, kuram sal çalışm a
larla eleştirel araştırm aları reddetm e... kavram sal söylem e karşı sabırsız
lık, edebiyat kuram ım hiçe sayma ve felsefi söylem e karşı hoşgörüsüz
lük” gibi niteliklerinin ldşileşm iş hâlidir. Naveh, görevden alınm asını, bu
kararda rol oynam ış olabilecek diğer faktörleri göz önünde bulundurm a
yarak “O TRI ve kuram a karşı bir darbe” olarak ifade etti.74
Bu askerî tartışm a, böylece, bir bütün olarak İsrail toplum unun için
deki güncel politik farklılıklar ile bağlantılıydı. Naveh, O TRI’deki eski
m eslektaşlarının çoğuyla birlikte bölgesel geri çekilm eleri destekleyen ve
İsrail’de “Siyonist sol” olarak bilm en hareketin b ir parçasrdır. Gazze’deki
yerleşim leri boşalüp yok etm eyi hedefleyen askerî operasyonda kom u
tan olarak görev yapmayı hevesli b ir şekilde kabul etm iş olan Kohavi de
benzer şekilde, bu operasyondan bir yıl sonra Gazze’de yapmakla suçlan
dığı gaddarca eylem lere rağm en “solcu” bir subay olarak görülm ektedir.
ID F içindeki, kuram la ilgili çatışm aların b ir kısm t, bu şekilde ordu için
deki politik çatışm alarla ilişkili oldu.
A ncak İsrailli “solcu” subayların, genel olarak ID F n in zalim liğinin
um utlu bir alternatifi olduğu yanılgısına düşm em ek gerekir; aslına bakı
lırsa bunun tam tersi doğru olabilir. 2 0 0 2 yılında Cenin ve Nablus’a ya
pılan saldırılar arasındaki bir karşılaştırm anın, “bölgeselliği ortadan kal
dırılm ış”, “zeki” subayların yaptığı genel etkiyi daha yıkıcı kılabilecek bir
çelişkiyi ortaya çıkarm ası olasıdır: duvara açılm ış bir delik gerçekten de
evin tam am en yıkılm ası kadar tahrip edici olm ayabilir, ancak işgal kuv-
vetlerinin Cenin’de yapakları gibi m ülteci kam plarım im ha etm eden bu
kam pların alanlarına girem edikleri b ir durum da, yerel ve uluslararası di
renişler de göz önünde bulundurulursa, bu kuvveder büyük olasılıkla
m ülteci kam plarına saldırm aktan kaçınacaklardır ya da en azından daha
73 Yaakov Amidror, “Catastrophe to M ilitaıy Thought”, M akor Rishon, www.makorris-

hon.co.il; http:ZAvww.makonishon.co.il/show.asp7idsl31186.
74
Rapaport, “Dan Halutz is a BlufT.
az sıklıkta saldıracakları öne sürülebilir. Bugünlerde, neredeyse her gün,

bunu “ucuz b ir şekilde” yapmaya im kân tanıyan aracı buldukları için
daha sık saldırm aktalar. İsrail’de solun askeri m antığı, politik bir sorun
için hüküm ete, bu şekilde b ir taktiksel çözüm sunm uştur.
O TRI tarafından geliştirilen yeni taktiklerin birin d i hedeflerinden biri
de, İsrail’in Filistin’e ait bölgelerde fiziksel olarak bulunm ak zorunda ol
madan güvenliğin kontrolünü elinde bulundurm aya devam etm esini sağ
lam aktır. Naveh, ID F n in işlevsel paradigm asının işgal edilm iş bölgelerde
bulunm alım yerine bu bölgelerin içinden hareket etm e kapasitesini koyma
ve buralarda kendisinin “etkiler” olarak adlandırdığı, “düşm anı psiko
lo jik ve organizasyonel olarak etkileyen... havasal saldırılar ya da ko
m ando baskınları gibi askeri operasyonlar” düzenlem e arayışında olm ası
gerektiğini düşünüyordu. Dolayısıyla O TRI’de ve ID F n in otoritesine bağlı
olan diğer enstitülerde geliştirilen taktikler, eski bölgesel hâkim iyet biçi
m ini O TRI’nin “ortadan kaybolarak işgal etm e” olarak adlandırdığı daha
yeni, “bölgeselliği ortadan kaldınlm ış” bir yöntem le değiştirm ek için ge
rekli olan araçlan sağlam ak hedefine sahiptir.
Yakın geçm işte Gazze’nin boşaltıldıktan sonra istila edilm esinin de
gösterdiği gibi, İsrail’in herhangi b ir bölgesel taviz -k ısm i olarak geri
çekilm e ve geçici sınırların çizilm esi- için belirlediği ön koşullar, bu ta
vizi iptal edebilm ek ve kendisinin acil olduğunu düşündüğü durum lann
ortaya çıkm ası hâlinde bölgelere giriş yapabilm ek üzerine tem ellenir. Oslo
A nlaşm alarının koşullarına bağlı olarak İsrail’in , kendi belirleyebileceği
birtakım şartlar altında “sıcak takip” yapabilm esini, yani Filistin-kontro-
lündeki alanlara güç kullanarak girm e, şüpheli aram ak için m ahalle ve
evlere baskın düzenlem e ve bu şüphelileri İsrail’de sorguya çekm ek ve alı
koym ak için tutuklam a hakkım garantileyen b ir istisna m addesi, İsrail’in
Filistin’deki şehir ve köylerden geri çekilm esine eşlik etti.75
Naveh, ileride aşam alı olarak parçalanm ış, geçici bir Filistin devleti
nin sınırlanın işaredem esi m uhtem el olan Duvar ile ilişkili olarak şöyle
bir iddiada bulundu: “O nların [politikacıların] çit [Duvar] inşa edilirken
izlenecek yolla ilgili anlaşm aya vardıktan kararların hiçbirine, ben bu çiti
geçebildiğim sürece itirazım yoktur. Bizim ihtiyaç duyduğumuz şey orada
bulunm ak değil, bunun yerine... orada eylemde bulunabilm ektir... G eri
çekilm ek hikâyenin sonu değildir.”
75 Hebron Anlaşması’m konu alan bir basın toplantısında, eski Başbakan Binyamin Ne-
tanyahu bununla ilgili olarak şunu söylemiştir: “Sıcak takip bir alt meseledir. Bu me
sele, genel m eselenin özel durumudur ve bu genel mesele, İsrail’in vatandaşlarım her
yerde ve herhangi bir yerden çıkabilecek her tehlikeye karşı korumak için eylemde
bulunma özgürlüğüdür.” Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.il.
ID F n in geri çekilm ek için önceden koştuğu şart (Naveh’in ben

bu çiti geçebildiğim sürece” yorum uyla açık ve n et b ir şekilde ifade
edilm ektedir) gerçekleştirildiği amn hem en ardından iptal edilm esi müm
kün olan koşullu bir geri çekilm eyi m antıksal olarak beraberinde geti
rir. Bu, Batı Şeria Duvan’m n ikonografisi tarafından ve Duvar’ın öbür ta
rafında kalan bu hükm etm e biçim im (her ne kadar parçalara ayrılm ış ve
delinm iş olursa olsun) bir Filistin devleti olarak görm ek isteyen son za
manlardaki diplom atik retorikte som utlaştırılm ış olan, sınırların algıla
nan sim etrik doğasımn büyük bir kısm ını, hiç şüphesiz altüst etm ekte
dir. Duvar, yalnızca bir taraftan bakıldığında sürekli olarak geçirgen ve
saydam bir şey olarak görülebildiği sürece İsrail hâlâ Filistin’e ait bölge
lerde egem en bir güç olarak görülm eye devam edebilir ve bunun ana se
bebi İsrail’in kendisinin bu “sm ır”m yasal statüsünü geçersiz kılm asına
olanak tanıyacak istisnayı beyan etm e gücüne sahip olmasıdır. Bu açıdan,
büyük “devlet duvan”, işgal edilm iş toprakların içinde yer alan evle
rin duvarlarına benzer şekilde kavram sallaştınlm ıştır: İsrail ordusunun,
öbür tarafa “pürüzsüz”, sorunsuz bir şekilde içinden geçm esine izin ve
ren delinebilir ve saydam aracı cisim . Kohavi “m ekânın sadece bir yo
rum olduğu”nu, ve kendisinin kentsel dokuların içinden ve bu dokular
boyunca hareket etm esinin m im ari öğeleri yeniden yorum ladığım iddia
ettiğinde, Naveh de içinden yürüyerek geçebileceği her türlü sın ın kabul
edeceğini öne sürdüğünde, her ikisi de savaşm anın artık m ekânın im hası
ile alakalı olm adığını, bunu yerine m ekânın “yeniden düzenlenm esi” ile
ilgili olduğunu ileri sürm ek için geleneksel olm ayan bir kuram sal yak-
laşım sunar. Şehrin özel ve kam u alanlarım birbirine katarak şehri “ters
yüz etm ek” için tasarlanm ış olan “ters geom etri”, şim di benzer şekilde
“Filistin Devleti”ni İsrail’in güvenlik kavrayışlarının içine sığacak şekilde
katlayıp bu devleti, D uvafı duyarsızlaştırm a arayışında olan sürekli ihlal
lere m aruz bırakabilecektir.
[Resim 71: Gazze'de bir yürüyüş fotoğrafta görülen model ateşe verilmek üzeredir.
Reinhard Krauss, 2 0 0 1 ]
309
8.
Tahliyeler: Mimarlığı Sömürgesizleştirmek
İsrail kuvvetleri, Gazze Şeridi’nden çekilm eyi 12 Eylül 2005 sabahında

tamamladı. Şeridi terk eden son İsrailli olan Gazze Bölüğü kom utam Tuğ
general Aviv Kohavi’nin geçtiği kapı, hiç zam an kaybetm eden askeri bul
dozerlerle kum un derinliklerine gömüldü. Em rindeki kuvvetlere bundan
dokuz ay sonra Gazze’ye yemden girm elerim em redecek olan Kohavi, kü
çü k çaplı b ir basın toplantısı düzenleyerek yaptığı konuşm ada aceleyle
“Görevim iz tam am lanm ıştır... İsrail’in [Gazze’deki] 3 8 yıllık varlığı sona
erm iştir” duyurusunu yaptı.
Ordu, bölgeyi terk ederken arkasında, buldozerlerle yerle bir edilm iş
3 .0 0 0 ’den fazla binanın (çoğunlukla m üstakil aile evleri, ancak askeri
tesisler, okullar, kam u binaları ve yirm i b ir yerleşim le bu yerleşim leri
koruyan ço k sayıdaki askeri üssün faydalanm ası için inşa edilm iş en
düstriyel ve kültürel tesisler de yıkılan binalar arasında yer alıyordu) en
kazım bıraktı; ilginç bir şekilde bu sayı, İsrail ordusu tarafından ikinci
İntifada’nm başladığı 2 0 0 0 yılından bu yana im ha edilen Filistin li evleri
nin sayısına neredeyse denktir.1 Tahliye işlem lerinin tam am lanm asından 1
1 Bu bölüm ün temellerini oluşturan bilgilerin büyük bir kısm ı, benim tarafımdan Fi
listin Planlama Bakanlığı’nda görev yapan planlamacılarla tahliye sürecinde yaptığım
görüşmeler ve yerleşimlerin İsrailli kuvvetler tarafından tek parça hâlinde bırakılır
larsa nasıl yemden kullanılabileceğini konu alan plan ve tartışmalar sırasında ilk el
den toplanmıştır. Bakanlık tarafından, bu projeye katılm ak üzere davet edilmiş ve
2005 yılırım Nisan ayıyla yerleşimlerin imha edileceğinin açıklığa kavuştuğu Ağus
tos ayı arasında yapılan birkaç toplantıda şahsen bulunmuştum. Buradaki konuşma
lar ve alıntıların bir kısm ı, aralarında Filistin Diasporası ve M ülteci Merkezi Shaml’da
birkaç gün önce Gazze’deki yerleşim leri ziyaret eden İsrailli b ir gazeteci,
“eskiden özel bahçelerin bulunduğu alanların m erkezine yığılm ış m oloz
tepeleri... yiyecek artıklarından yayılan rahatsız edici kokular... su ve la
ğım pisliği göletleri... bir türlü sonu gelm eyen sinek sürüleri... ve kilo
m etrelerce naylon paket ruloları” gördüğünü anlattı.2 Yüzlerce sersem le
miş sokak kedisi, kıyam etvari manzarada açlık ve susuzluktan ölm eye
bırakılm ıştı. Enkaz ve sıvı atıkların oluşturduğu bu bataklıkta dibi boy
lamamış olan yapılar ise sadece, Gazze’nin, İsrail Yüksek Adalet M ahke
mesi karan ve son dakikada yapılan bir hüküm et oyuyla yıkım lan dur
durulan on dokuz sinagoguydu. Bu sinagoglardan biri -D avud Yıldızı’nın
üç boyudu kalıbı olarak tasarlanm ış ve güçlendirilm iş betonla (m im an
Gerşon Şevah’ın ifadesiyle,"Tahudiler kendilerini diyaspora kom pleks
lerinden kurtarabilsin” diye) inşa ed ilm işti- İsrail’in işgal sanatının es
tetik dolaysızlığı ve kaçınılm az kaderini en iyi şekilde som utlaşm ıyor
du.3 Geri çekilm enin bir gün ardından, Filistin li gençler Yüksek Adalet
Mahkemesi’nin yanda bıraktığı işi tam am layarak sinagog binalannı ateşe
verdiler. Her türlü Filistin li organizasyona ait binlerce bayrak ve birçok
Filistinli liderin ve “şehit”in resim lerini taşıyan afişler bu yerleşim in en
kazının üstünde yükseldi. Filistin U lusal Yönetim i rehberli geziler dü
zenledi ve yıkılan yerleşim lerin bazılannın adım değiştirerek bunlara ölü
m ilitan ve liderlerin adlannı verdi. Neve-Dekalim harabeleri Yaser Arafat
Şehri, Kfar Darom harabeleriyse Şeyh Ahmed Yasin Şehri adını aldı. Kut
lamalar sona erdikten ve yeniden kullanılm aya elverişli her şey toplan
dıktan sonra, im ha edilen yerleşim lerin çoğu m ilitan örgütler tarafından
işgal edildi; sınır yakınında yer alan yerleşim ler, el yapım ı Kassam roket
leri Gazze’nin bitişiğinde bulunan İsrail köy ve kasabalarına atılırken ateş
leme sahası olarak kullanıldı. M oloz tepeleri, İsrail Hava Kuvvederi’nin
bombalamaları ve İsrail ordusunun ağır silahlarıyla aralıksız olarak ver
diği darbelerle rutin olarak birbirine kanlıyor ve böylece ordunun, avcı
jederinden attığı broşürlerde, tahliye edilm iş alanlan tüm Filistinlilerin
“erişim i dışına alm ak” am acıyla yapılan “havadan zorunlu kapatm a” ola
rak adlandırdığı durum daha da sağlam laştınlıyordu.
Geri çekilm eden önce, yerleşim lerin yakında yıkılacağından habersiz
finansal çıkar sahibi yerel ve uluslararası taraflar yerleşim lerdeki binala
rın olası yeniden kullanılm a biçim leriyle ilgili birkaç alternatif senaryo
6 Kasım 2004 tarihinde yapılan bir yuvarlak masa tartışmasının da yer aldığı diğer
toplantılardan alınmıştır.
2 Esther Zandbeıg, “A pile o f garbage with a view to Gaza’s beach”, Ha’aretz, 1 Eylül
2005
3 A.g.e.
TAH LİYELER: M İM A R LIĞ I SÖ M Ü R G E S İZ L E ŞT İR M E K B il
üzerinde spekülasyonlarda bulunm uşlardı. Yakın gelecekte yapılm ası

beklenen tahliye, yerleşim leri boşaltm a planlarının kesin olarak düzen
lendiği N isan 2 0 0 4 ila bu planların hayata geçirildiği Ağustos 2005 ara
sında dünyanın en güçlü uluslararası aktörlerinin, norm alde m im arlık
ve planlam a disiplinlerine ait olan m eselelerle uğraşüğı eşi görülm em iş
b ir spekülasyon arenasına yer açtı. Tahliye, İsrail tarafından tek taraflı bir
operasyon olarak planlanıp gerçekleştirilm esine rağm en, yerleşim lerin
içindeki binaların kaderi ABD, Avrupa Birliği, Birleşm iş M illetler, Dünya
Bankası, Uluslararası Para Fonu (IM F ), en zengin Arap gayrim enkul ge
liştiricilerinden bazdan, çeşidi STIClar ve güvenlikle, izlenen politikalar
üzerine yoğunlaşan bazı düşünce kuruluşlan tarafından tartışüdı. Buna
ek olarak, Filistin ve İsrail’deki çeşidi politik pardler de farklı görüşlere,
fikirlere ve önerilere sahipti. Tahliyenin hem en öncesindeki dönem in po
litik retoriğinde, evlerden, güç üişküerini som utlaştıran fiziksel varlıklar,
bir dizi ideolojiyi tem sil eden sim geler, duygulan olan (ve hatta tekin
siz) etkin aracılar, askeri silah ya da m ühim m at, pazarlık kozlan, ekono
m ik kaynaklar, toksik atık birikintileri ya da suç araçlan gibi farklı şekil
lerde söz edilm işti.
Yerleşim lerin m im arisini yem den kullanm aya yönelik tüm arzula
rın, sonradan yıkılan yerleşim lerin geride bıraktığı enkazda göm ülecek
şekilde bastırılm ış olm asına rağm en, bu zihinsel tasarımlar, İşgal Edilm iş
Topraklardın geri kalanı Filistinliler tarafından geri alınırsa ve alındığında
(askeri ya da barışçıl yollarla) İsrail’in işgal m im arisinin potansiyel kul
lanım ları üzerine düşünülürken değerli olacaklardır. Dahası, bu planlar,
dışlam a, şiddet ve kontrol m im arisinin kurtarılıp yeniden kullanılm asıyla
ilişkilendirilen daha genel problem leri, bu gibi b ir m im arinin kendisini
yaratıp sürdürmüş olan sosyo-politik-askerî güçten koparılm ış olduğu bir
anda incelem em ize olanak tanıyarak bize nadir bir fırsat sunar. M üsta
kil aile evinin bir ritüel oluşturacak şekilde yıkılm asının, yeniden kulla
nılm asının, “hayata döndürülm esi”nin ya da “dâtoum em ent”m m , [tahrip
edici b ir şeyin parçası olacak şekilde saptırılarak yem den kullam lm ası]
genel olarak, kendi olasr dönüşüm ü için m uhtem el bir eylem repertuvan
önerm esi bile mümkündür.
[Resim 72: Gazze'nin tahliye edilmesi. Miki Kratsman, A ğu sto s 2 0 0 5 ]
Mimari O lağanüstü Hâl Durumu
G azze yerleşim lerin in ekon om isi, ö n celik li olarak tarım sal faaliyet
lere ve özellikle de, O slo sü recin in başlangıcım takip eden dönem de aşa
m alı olarak F ilistin li işçilerin yerini alan Ç in ve Tayland’dan gelm iş dü
şü k ücretli işçiler tarafından yetiştirilen Avrupa’ya ihraç edilen m ahsullere
dayanıyordu. Bu yerleşim lerin on yedisi Gazze’n in güneybatı kıyısındaki
geniş G uş K atif anklavunn için d e toplanm ış, geri kalan yerleşim ler ise
Filistin ’deki şeh irler ve m ü lteci kam plarının yakınındaki bölgelere, izole
edilm iş kaleler ya da bu şehirleri ve m ülteci kam plarım birbirine bağlayan
ana güzergâhların üzerine trafik vanaları olarak stratejik b ir biçim d e yer
leştirilm işti. D iğerlerinden daha fazla “izole edilm iş” olan yerleşim ler, aynı
zam anda Filistin d eki ken tsel bölgelerde yapılan askerî operasyonlar için
birer köprübaşı olarak işlev görüyordu. İk in ci İntifada’n ın Eylül 2 0 0 0 ’de
başlam asının ardından, yerleşim lerd en b azıların ın etrafı geçm işte B atı
Şeria’daki Duvar’m inşasında ku llanılan m odüler bileşen ler ku llanılarak
inşa edilm iş, 8 -1 2 m etre yüksekliğinde b eto n duvarlarla sarıldı. Yerleşim
duvarlarının etrafını saran yüzlerce ev ve Filistin lilere ait yüzlerce m eyve
bahçesi, ID F n in “tabiat çıplaklaştırm a operasyonları” olarak adlandırdığı,
TAHLİYELER: M İM A R LIĞ I SÖ M Ü R G E S İZ L E ŞT İR M E K 313
ileride gerçekleşeceği varsayılan F ilistin li saldırılarda, saldıran tarafın ko

runm ak için kullanabileceği tabiat öğelerini ortadan kaldırm ayı hedefleyen
operasyonlarda im ha edilm işti. H avadan bakıldığında, bu yerleşim ler b ir
dizi b eton silin d irin (yerleşim leri kuşatan duvarlar) ortasında duran ve
k alın b ir altyapı ağıyla (yaln ızca y erleşim cilerin ku llan abild iği yollar)
birbirlerin e bağlanan h oş görünüm lü, yeşil adalar olarak görünüyordu.
[Resim 73: Boşaltılm ış yerleşimler, Nir Kafri, Eylül 2 0 0 5 ]
A ğ u sto s 2 0 0 5 tah liy esin d en ö n c e k i h aftalard a, F ilis tin P lan lam a

Bakanlığı’na bağlı m im arlar ve planlam acılar “olağanüstü hâl” düzenle-
m elerine göre h areket ettiler: tüm bayram lar ve hafta sonu tatilleri erte
lendi ve ru tin işler askıya alındı. M im arlık ve planlam anın “olağanüstü
h âl” -n o rm ald e güvenlik kuvvetleri ve değerli endüstriler için aynlan b ir
ö n le m - durum unda dışarıda bırakılam ayacak kadar tem el b ir hizm et ola
rak görüldüğü gerçeği, inşa ürünü çevreyle çevrenin bu bağlam daki dönü
şüm lerinin sahip olduğu belirgin statüyü gözler önüne serer. Bu dönem de
bakan lık, F ilistin liler ile, boşaltılm ış yerleşim leri nasıl kullanm ayı planla
dıklarıyla ilgili önerilerim dış hatlanyla açıklayan çeşitli ST K lar, farklı BM
tem silcileri, D ünya B ankası, yabancı hü kü m etler ve uluslararası yatırım
cılar arasında yapılan yoğun görüşm elerin m erkezi hâline geldi. Bakan
lık binası, tüm bu delege gruplarım sığdıram ayacak kadar kü çü k, koru
m alı b ir a n kovam gibi görünüyor ve bu görüntü h er b ir delege grubunu
oluşturan kişilerin sayısı, yabancılar, sigorta şirketleri tarafından kişisel

korum a görevlileriyle gelmeye m ecbur bırakılıp ikiye katlandığında, özel
likle dikkat çekici bir hâl alıyordu.
İsrailli tem silcilerin, yerleşim binalarının geleceğini konu alan tartış
m aları, Filistin kontrolü altındaki İsrail m im arisinin potansiyel olarak
ne gibi sim gesel etkileri beraberinde getireceğine odaklanm ıştı. Likud
Partisi’nin sa ğ a üyelerinin oluşturduğu grubun tavırlarım tem sil eden
Binyam in Netanyahu -k en d isi sonradan tahliyeyi protesto ederek Finans
Bakanlığı görevinden istifa etm işti- tüm yerleşim lerin yıkılm asını talep
etü. Daha sonradan, istifa etm e nedeninin, ideolojik olarak tahrip edici
olduğuna inandığı görüntülerin -Yahudilerin evlerinde yaşayan Araplar
ve cam ilere dönüştürülen sinagoglar- yayınlanm asını engellem ek oldu
ğunu iddia etti. Netanyahu, 1991 Körfez Savaşı sırasında İsrail televiz
yonlarında yayınlanan, Ram allah’ta evlerin çanlarına çıkm ış Filistinlileri,
Irak’ın İsrail’deki şehirlere doğrultulmuş Scud füzelerinin bulunduğu alan
daki askerlere tezahürat yaparken gösteren kayıtlara gönderm e yaparak
ve yerleşim lerin çatılarının büyük bir kısm ının aslında eğim li ve kirem it
lerle döşenm iş olduğu gerçeğim gözden kaçtrarak, Filistinliler “evlerim i
zin çanlarında dans edecekler” diye uyanda bulundu. Netanyahu’nun
kullandığı retorik, dinleyicilerin zihninde, yerleşim lerin kapılarına akın
eden ve “düzgün” insanların, yerleşim cilerin evlerini yağmalayıp geri iş
gal eden, cinayete eğilim li Filistinlilerden oluşan bir kalabalığın görün
tülerini canlandınyordu. Netanyahu, bu “kıyam et senaryosu”nun “do-
ğululaşünlm ış” b ir İsrail burjuvazisine üye bireyler arasında önceden,
son derece kıym etli gayrim enkulla hâline gelm iş Filistin li evlerinin ele
geçirilm esi, im ha edilm esi ve bazı durumlarda yeniden işgal edilm esiyle
nitelendirilen Siyonist projenin ters çevrilm esinin görüntüsü hâline ge
leceğinden, ve böylece bu projenin ters çevrilebilir olduğu m esajım vere
ceğinden korkuyordu. Boşaltılm ış yerleşim lerin, Filistinlilerin kontrolüne
girdiğini gösteren görüntülerin, uluslararası olarak yayınlanm ası aynı za
manda banliyö projesinin kökünde yatan ve neredeyse hiç bastırılm ayan
orta sın ıf endişelerini ( “birinci dünya”nın içsel düzene sahip, iyi hizm et
gören yerleşim ci kam plarının, bu dünyaya dışandan zorla giren “barbarca”
bir “üçüncü dünya” akım karşısında çök m esi- tetiklem iş olabilir. Yüksek
rütbeli bir İsrailli askerî görevliyi, binaların yerlerinin fiziksel olarak de
ğiştirilm esine olanak tanıyan yeni tekniklerden esinlenerek, yerleşim ler
deki evlerin, sınırın bir tarafından diğerine çelik paletlerle yuvarlanarak
geçirilm esini önerm eye itenin, teknolojik üstünlük vizyonuyla birlikte bu
korku olm ası m uhtem eldir. Aynı derecede tuhaf bir diğer senaryoda, bu
yerleşim lerden birinin haham ı, Yüksek Adalet M ahkem esi’ne Gazze’deki
TAH LİYELER: M İM A R LIĞ I SÖ M Ü R G E S İZ L E ŞT İR M E K 315
sinagogunun yıkılm asına itiraz etm ek için bir dilekçe sunduğunda, hü
küm et Gazze Şeridi’ndeki on dokuz sinagogun parça parça helikopter
lerle taşınm asını gerektirecek b ir yem den konum landırm a seçeneğinin
incelenm esini teklif etti.
ABD yönetim i, yerleşim lerin yıkılm asına sert bir şekilde karşı çıktı.
Evlerin, kam u binalarının, tarım sal ve endüstriyel varlıkların devredil
m esi, Başkan Bush ve Condoleezza R ice tarafından ekonom ik bakım
dan harekete geçirici olan, uyancı bir etkenden fazlası gibi görülüyordu.4
Am erika’nın O rta Doğu’yu, yaygın orta sın ıf değerlerine sahip liberal bir
toplum hâline gelecek şekilde uygarlaştırm a planı, Filistinlilerin Ame
rikan tarzı m üstakil aile evlerinde yaşam asını sağlam akla ideal ölçüde
uyumluydu. ABD’nin taleplerine cevap olarak İsrail hüküm eti, yerleşim
lerdeki evleri yıkm a kararını yeniden değerlendireceğini bildirdi. Başba
kan Yardım cısı Şim on Peres, bu evleri Filistinlilere satm a ya da Filistin
lilerin şim di İsrail kontrolündeki alanlarda bulunan ve 1948 yılında terk
etm ek zorunda bırakıldıkları evler için sunabilecekleri m ülkiyet taleple
rini “karşılam ak” için onlara geri verm e arayışına girdi.5 G österişli Arap
iş adamı M ohamed Alabbar (The Apprentice adlı televizyon program ının
pan-Arap versiyonunda sunucu rolünü üsdenm esi için Donald Trump’m
dengi olarak seçilm işti), yerleşim lerin boşaltılm asından altı ay önce İsrail’i
ziyaret ederek Şim on Peres ve kısa bir süre için Ariel Şaron ile bir araya
gelm iş ve Guş K atif teki yerleşim lerde bulunan evlerle diğer gayrim enkul
varlıklarının tüm ünü 56 m ilyon dolara alm ayı teklif etm işti. Alabbar, Bir
leşik Arap Em irlikleri’ne kayıdı, Dubai’nin çılgınlık boyutlarına ulaşan ge
lişim inde bugüne kadar m erkezî bir rol oynayan ve tem alı, kıyıya yakın
konut ve turizm projelerinin hızlı bir şekilde inşa edilm esi üzerine uz
m anlaşan devasa gayrim enkul şirketi Em aar Properties’in yönetim kurulu
başkamdir. Alabbar, K atif i turist anklavı inşa etm eye elverişli olabilecek
bir alan olarak görüyordu.6 Bu da Dubai tarzı, büyük, çok kadı ve asan
sörlü otel kom pleksleri için hazırlanan tuhaf ve grotesk planlarla, yerle
şim ci evlerinin şim di “Akdeniz’in en güzel plaja sahip tatil köyü” olarak
adlandırılan bir alanda bir dizi turist köyünün bir parçası hâline gelm esi
fikrini beraberinde getirm işti; bu planlar hayata geçirildiğinde, bahsedilen
kom plekslerin etrafım saran şiddedi yoksulluğun karşısına yerleştirilm iş
4 Nathan Gutman ve Shlomo Shamir, “Rice: there is no place for the wholesale destruc-
tion of settlers’ homes in the Gaza Strip during evacuation”, Ha’aretz, 7 Nisan 2005;
Erica Silverman, “Getting closer, Settlers göne, Gazans look fonvard to the Withdra-
wal of Israeli military forces”, Al-Ahram, 1-7 Eylül 2005.
5 Yiıval Yoaz ve Aluf Ben, “Sharon: Ideally I would have left the hom es standing”,
Ha'aretz, 3 Mayıs 2005.
6 “Arab Billionaiıe Offers to Buy Evacuated Gaza Settlements”, Ha’aretz, 18 Şubat 2005.
sırurötesi anklavlar hâline geleceği şüphesiz ki önceden görülebiliyordu.

Ancak bu fanteziler hiçbir zam an gerçek olmaya fazla yaklaşam adı. Ne
var ki, diğer toptan özelleştirm e teklifleriyle birlikte bu planlar başardı
olm uş olsa, Filistinlilerin hak sahibi olduğu ve çok acil ihtiyaç duyduğu
boşaltılm ış kam u arazilerini onların elinden alacakü.
D olayısıyla F ilistin lilerin , sahip oldukları arazilerin işgal edilm eye
devam etm esini sağlayan yapıların inşa m aliyederini ödem eleri -veya,
İsrail’in ücret teklifi göz önünde buludurulursa, fazlasıyla ödem eleri- ya
da hatta norm alde onların kullanm ası için b ir kenara konm ası gereken
maddi kaynakların başka am açlar için kullanılm asına izin verm eleri isten
diğinde, bu istekleri kızgınlıkla karşılam aları şaşılacak b ir durum değildi.
Filistin li Bakan Saeb Erekat, Filistinhlerin altyapıyı satın alm akla ilgilen
mediğim bUdirmiş ve İsraü’e basit b ir şekilde “evleri söküp götürm esi”ni
söylem işti.7 Filistin Planlam a Bakardığı’nda devlet sekreteri olarak görev
yapan Cihad Elvezir, “yerleşim lerin Filistinlilere zorla verilen yaban a bir
kütle” olduğunu ve kendisine kalsa “her Filistinlinin yarımda b ir balyoz
getirerek binalara vuracağı... ve [yerleşim lerin] ateşe verileceği büyük bir
kutlam a düzenleyeceği”ni iddia etm işti.8 İsrail’de, bu ve Filistin li otorite
ler tarafından yapılan buna benzer diğer beyanlar, genel olarak Filistin li
ler tarafından yapılan çoğu bildiri gibi içten bir ret yerine, evlerin bedeli
üzerine yapılan pazarlığın parçası olan b ir b lö f olarak yorum landı; buna
uygun bir şekilde İsrail, tahliyelerin birkaç hafta öncesine kadar yerle
şim lerin fiyatım m üm kün olduğunca yüksek tutm ak için “poker oyna
maya” devam etti.
2004 yılırım Kasım ayında Ram allah’ta Filistin Diasporası ve M ülteci
M erkezi’nde düzenlenen, Gazze’deki yerleşim lerin geleceği ile ilgili tar
tışm aların yapıldığı ve benim şahsen katıldığım resm i b ir görüşm ede F i
listinlilerin boşaltılm ış yerleşim evlerine yerleşm esi gerektiğine yönelik
öneriler, bir grup itiraz ve hatta yoğun bir hoşnutsuzluk hissi ile karşı
landı: “Bizi baskılarla ezen insanların kullandığı evlerin aynısı olan ev-
lerde yaşamamız, aynı pencerelerden bakm am ız ve aynı odalarda otur
mamız nasıl beklenebilir?” Bu görüşm elerde m im ari, yaygın bir şekilde
işgalin dolaysız araçlarından biri olarak anlaşılm ıştı. Hatta konuşm acılar
dan biri, yerleşim lerin, hayaletlerin dadandığı bir yeri andırdığım düşünü
yordu; Batı Şeria’daki yerleşim alanlarının biri “iblislerin tepesi” anlam ına
gelen Tel A Cineyn adıyla anılıyordu. Neredeyse her yerleşm e eylem inin
bir silm e ve yeniden yerleşim yeri hâline getirm e eylem i olduğu Filistin/
7 Greg Myre’ın “Homes o f Israeli Settlers Pose a New Set o f Aıudeties” adlı yazısından
alıntılanmıştır, The New York Times, 23 Ocak 2005.
8
A.g.e.
TAHLİYELER: M İM A R LIĞ I S Ö M Ü R G E N L E Ş T İR M E K 317
İsrail’de, her iki taraf da farklı konum ların tekinsiz olduğunu düşünür. Bu
rada hiç kim se hiçbir zaman “ilk ” ya da ‘‘orijinal” işgalci değildir; şim diki
düşmanlardan ya da hayali veya antik b ir m edeniyetten sonra gelen bir iş
galci olm ak eski şehirlerin, arkeolojik alanların, savaş alanlarının ve tahrip
edilm iş köylerin yaşama yerleri hâline getirilm esini, kültürel bakım dan,
birlikte ya da ötede yaşamaya dair karm aşık eylem lere dönüştürür.9 Bina
ların kendisi, gelişm eye devam eden bu politik dramda aktif bir rol elde
etm iştir. Yerleşim lerdeki evler yalnızca “hayaleder” içeren, kötü ruhların
dadandığı alanlar olarak görülm ekle kalm am ış, aynı zamanda dışarıdan
bakıldığında, çan, pencere, kapı ve duvar gibi m im ari öğelerin, cardı or
ganlar olarak görülm esine neden olan, b ir tür öznellik kazanm ış yapılar
olarak kendilerini gösterm iştir. İçinde barındırdığı kötü ruhlardan kur
tulm ası için m im arinin yakılm ası gerekm iştir; Elvezir, bunun “katartik
bir boşalm a”yı ortaya çıkaracağı görüşündeydi.101
Filistinlilerin boşaltılm ış yerleşim lerdeki evlere yeniden yerleşm esi öne
risine yapılan itirazın arkasındaki diğer nedenler, tipik planlam a dili kul
lanılarak ifade edildi. Yerleşim evlerinin üç ila alu bireyden oluşan aileler
için uygun olabileceği her ne kadar doğru olsa da, Gazze’de yaşayan geniş
ailelerin her biri tipik olarak bu sayının ik i katından fazla bireyden oluşur.
Dahası, boşaltılm ası planlanan 1 .500 ev, yarım m ilyondan fazla Filistinli
nin acil konut ihtiyacı karşısında önem im neredeyse tam am en yitirm işti.
Filistin Planlam a Bakanlığı tarafından hazırlanan planlar, yerleşim le
rin çoğunun im hasını ve boşaltılan alanların yeniden kırsallaştırılm asını
öngörüyordu. Planlama Bakanlığı Genel Başkam Halil Nicem’in Ramallah’ta
bana gösterdiği kıyıya yakın yerleşim bloğu K atifin bulunduğu alanın na
zım planlarında bu bölgeler, boşaltılm ış yerleşim lerin yerini alacak plaj
lar, dinlenm e alanları ve doğal rezervleri tem sil edecek şekilde biber ve
züm rüt yeşilinin farklı tonlarıyla boyanm ıştı. Bu tabula rasa senaryosu,
işgalden önce G azzelilerin Akdeniz’in kıyılarındaki beyaz kum tepeleri
nin arasında yer alan bu gibi alanlara girip buraları kullanabildiği döneme
duyulan b ir nostaljinin canlanm asıyla kaydadeğer ölçüde uyum luydu.11
Tahliyelerin başlam ası için kararlaştırılan tarihten birkaç ay önce,
eski D ünya Bankası başkam Jam es W olfensohn’u n ABD, BM , AB ve
Rusya Federasyonu’ndan oluşan “Dördü” adına Gazze’den geri çekilm e
9 Anthony Vıdler, The Arthitectural Uncanny, Cambridge, MA: M IT Press, sayfalar 3-62.
10 Myre, “Homes”.
11 Bana gösterilen planlama belgesine iliştirilen bir tasan metninde şu yazı dikkatimi
çekm işti: “Kuzey ve güneydeki kum ul alanlarında yer alan koloni blokları, kentsel
gelişim için kullanılmamalı ve tüm koloni öğelerinden temizlenmelidir... bu manza
ralar kaydadeğer ölçüde kalite sahibidir; bu alanlar nadir ve olağanüstü manzara ve
doğa değerleri bulunan alanlardır.”
318 O Y U K T O P R A K L A R : İS R A İL 'İN İŞ G A L M İM A R İS İ
işlem leriyle ilgilenm esi için yeni oluşturulan Ö zel Tem silcilik görevine
atanm ası, bu projeyi ilgilendiren uluslararası bağlılıklar ve anlaşm ala
rın çapının genişliğine kanıt oldu. Ne var ki bu ham le, aynı zamanda
Dörtlü’nün benim sem ek istediği ekonom ik yaklaşım ın türünün altım
çizm işti. W olfensohn’un ilk başta “tüm yapıların barışçıl bir şekilde tes
lim edilm esi” için pazarlıklar yapma girişim inde bulunm asına ve hatta
İsrail’e ait seraların Gazzeli çiftçilerin kullanabilm esi için geri alınm asına
yardım etm ek am acıyla kendi cebinden yanm m ilyon dolar verm esine
rağmen, diğer birtakım ekonom ik ihtim aller onun fikrini değiştirm esine
sebep oldu. W olfensohn, baş neo-m uhafazakâr Paul W olfowitz’in başkan
lığı alünda Dünya Bankası ile işbirliği yaparak ve onun bir refleks ola
rak verdiği özelleştirm e tepkisiyle uyumlu çalışarak, aralarında Mohamed
Alabbar’ın da yer aldığı, boşaltılan ve kullanılm ayan arazileri çeşitli özel
konut planlan için uzun süreli olarak kiralayabilm e karşılığında büyük
miktarlarda para yatınım yapmaya hazır olan varlıklı gayrim enkul geliş
tiricilerini içeren bir koalisyon oluşturdu.12
Mültecileri Kampsızlaştırmak
Bundan başka gayrim enkul geliştirm e olasılıklannm farkına varan

AB’nin dış politika koordinatörü Javier Solana, m ültecilerin içinde yaşa
yacağı “çok katlı binalara yer açm ak” için “yerleşim villalan”nm yıkılıp
ortadan kaldırılm asını istedi.13 Bununla ilişkili olarak Filistin Planlama Ba
kanlığı da kendisine W ashington DC m erkezli bir düşünce kuruluşu olan
Orta Doğu Banşı Vakfı (FM EP) tarafından sunulan ve Batı Şeria’da benzer
tahliyelerin yapılması durumunda m ültecilerin, Filistin’deki şehirlerin ya
kınında bulunan yerleşim lere yerleştirilm esini öneren teklifleri inceledi.14
Filistinli m ültecilerin terk edilm iş yerleşim evlerine ya da bu evlerin
yerine inşa edilen Avrupa tarzı konut bloklarına yerleştirilm esini öne
renler, politik bir m ayın tarlası üzerinde yürüyorlardı. M ülteciler için ka
lıcı konutların planlanm asına ve inşa edilm esine yönelik girişim ler, çoğu
12 Abbas, bu arazilerin Filistin hükümetine geri verilmesini gerektiren bir hükümet ka
rarnamesini imzalamıştır. Bazı Filistinli toprak sahipleri, yerleşimlerin inşa edilme
sinden önce bu arazilerin bir kısmına sahip olduklarım belgelerle kanıtlamış, bazı-
lanysa talep ettiklerini almak için yerel milis çetelerinin desteğini almıştır. Hamas,
iktidara gelmeden önce İsraillileri Gazze’den kovmasını gerekçe göstererek bu arazi
lerin bir kısmım talep etmiştir.
13 Aluf Ben, “Pullout Stili Poses Rubble Trouble”, Ha’aretz, 13 Temmuz 2005.
14 Orta Doğu Banş Vakfı, “Setdement Database and Suitability Assessment”, http:/Avww.
frnep.oıg/settlement_info/settlement_database.html ya da http://asp.frnep.oig/app/sett-
lement/ShowSetdementTablePage.aspx; Filistin Planlama Bakanlığı, ‘Regional Plan of
the Southern Govemorates 2005-2015’, http://withdraw.sis.gov.ps/english/RPhtml.
T A H L İY e ie R : M İM A RLIĞ I S Ö M Ü R G e S İZ ie Ş T İR M E K 319
Filistin li için m ülteci kam planm n geçici doğasımn ve bununla birlikte

Filistin lilerin 1948 yılında kovuldukları yerlere geri dönm eye yönelik
taleplerinin taşıdığı aciliyetin fiziksel kanıtının silinm esi anlam ına geli
yordu. Birçok m ülteci için m ülteci kam pında bir adrese sahip olm ak, sa
vaşta kaybedilen şehir ya da köydeki adresin var olmaya devam etm esi
dem ekti. Kampta yeni bir ev inşa etm ek bazen ulusal davaya ihanet etm ek
olarak görülür ve yeniden inşa planlarını reddeden bireyler birincil ola
rak genç neslin üyeleridir.15 Bu geçicilik hissi, sıklıkla Filistin’deki politik
organizasyonların m ülteci kam plarındaki altyapının m üm kün olduğunca
ilkel kalmaya devam etm esine yönelik ısrarları sayesinde ayakta tutul
maktadır. Bu kamplarda lağım sulan yer üzerinden akm akta, ağaç ekim i
yapılm am akta ve kalıcılığa işaret eden diğer öğelerden kaçm ılm aktadır.16
M ülteci kam pı böylece geçm işi ve geleceği olm ayan, O rw ellci “sonsuz
bir şim diki zam an” içinde tutulur. Bu politika, o zam anlar Filistin Kur
tuluş Örgütü’nde yaygın olan M arksist ideolojinin etkisiyle dom estikleş-
tirm enin Filistinlilerin devrim inin lanetli bir düşm anı olarak görüldüğü
1970’li yıllarda gözle görünür hâle gelm işti. Bu “kalıcı devrim”, evin bur
juva kültürünün bir sem bolü olarak olum suzlanm asına dayalıydı. Aynca
kamplarda hüküm süren sert, geçici koşullann korunm ası, aynı zamanda
Fransızcada la politicjue du pire -şa rtla n daha da kötüleştirm e politikası:
şartlar ne kadar kötüleşirse kriz o kadar derinleşir ve politik değişim o
kadar hızlı o lu r- olarak adlandırılan devrim ci gerilla operasyonlarının
bir parçasını oluşturdu.17
Dolayısıyla karşı devrim yaklaşımlarının sık sık domestikleştiımeyi teşvik
etm eye yönelik çabalarda bulunm uş olm ası şaşırtıcı değildir. M alezya'nın
İngiltere tarafindan inşa edilen “Yeni Köyler”inden Angola'nın Portekiz
15 Bu tek başına, Batı Şeria’da Deyehşa gibi m ülteci kamplarında neden buranın sakini
olarak kayıtlı insan sayısının 12.000 ve burada gerçekten yaşayanların sayısının 8.000
olduğunu açıklayabilir.
16 Bu tartışmayı, Bölüm 7d e Cenin m ülteci kampının yeniden inşası incelemesinin özel
bağlamı dâhilinde değerlendiriniz, s. 204-205.
17 Bu stratejiyi ilk uygulayanlar, on dokuzuncu yüzyılın Marksist devrimcileriydi. De
ğişimin, egemen gücü provoke ederek onun yasallık maskesini çıkarmasını ve ken
disini köylüler ve işçilere sahip olduğu gaddarlığın tümünü seıgileyerek gösterme
sini sağlayacak şekilde tasarlanmış ayrımsız şiddet eylemleriyle hızlandınlabileceğini
düşünmüşlerdi. Bu politique du pire, aynı zamanda gerillaların sık sık yaşam şartları
nın iyileşmesini engellediği ve bazen nüfusun bel bağladığı yapılar ve hizmetleri yok
etme yoluna bile başvurduğu Vietnam, Cezayir ve Güney Amerika gibi yerlerde de
sömüıgesizleştirme ve devrim süreci boyunca kendisini göstermiştir. Bu bağlamda
bu strateji, görevi bu yapı ve hizmetleri sağlamak olan egemen gücü suçlayan popü-
lasyonu politikleştirmede başarılı olmuştur. Bkz. Michael Ignatieff, The Lesser Evil,
Princeton, NJ: Princeton University Press, 2004, s. 61, 67-68, 102.
320 O YU K T O P R A K LA R : İS R A İL ’İN İŞG AL M İM A R İS İ
tarafından inşa edilen Aldeam entd’larm a ve Cezayir’in Fransa tarafından

inşa edilen D ouarfanndan Vietnam ’ın ABD tarafından inşa edilen “stra
tejik küçük köy”lerine dek, yeniden yerleşim projeleri, kolonize edilen
tarafın sergilediği şiddete verilen otom atik tepkinin her zam an, m ekânsal
disiplinin arttırılm ası olduğunu gösterecek şekilde “karşı direniş” ve dire
nişi alt etm e, yatıştırm a stratejilerinin m erkezî bileşenleri olarak gerçek
leştirilm iştir. Bu konut projeleri, m ültecilerin “m odernleştirilm e”, “kent
selleştirilm e”, “m edenileştirilm e”, “hijyenikleştirilm e”, “köysüzleştirilm e”
ya da benim kullandığım bağlamda “kam psızlaşünlm a”sı gibi çeşidi ad
larla bahsedilen genel bir kolonyal politikanın parçası olarak görülmüştür.
ID F n in gözünde m ülteci kam pları, yalnızca direnişin konum landığı
ve organize edildiği yer değil, aynı zamanda direnişi yaratan sosyo-fizik-
sel çevreydi. İşgal sürecince ID F n in tam da düşm anlarının konum landı
ğım düşündüğü yerlerde altyapı ve yaşam standartlarım arttırm aya yö
nelik periyodik çabalan, m em nuniyetsizliğin yetiştiği alanlar olduğuna
inanılan yerlerin kökünü kurutm anın yanı sıra kent nüfusunu, ak tif di
renişi desteklem eye iten etkenleri ortadan kaldırm ayı ya da güçsüzleştir-
m eyi başarabilecek savunm asızlıkların kendisini yaratmayı am açlayan bir
zorla “buıjuvalaştum a” sürecini ortaya çıkarm a arayışmdaydı.
Filistinli sosyolog Norma Masriyeh Hazbun tarafından yapılan kapsamlı
bir araştırm a sonucunda elde edilen bulgulara göre, m ültecilere yem den
konut sağlanm asının İsrail’in birçok m ülteci kam pının konum landığı Ban
Şeria ve Gazze’nin kontrolünü ele geçirdiği 1967 savaşının sonundan bu
yana İsrail’in stratejik düşünm e süreçlerinin m erkezî önem taşıyan bir
parçası olm asının sebebi buydu.18 İsrailli politikacılar ve askeri yetkili
lere göre, m ültecileri kent ya da köy sakinlerine dönüştürm e işi, çatış
m anın ana önkoşulu olarak görülen ve politik sorunların sosyo-ekono-
m ik ve hatta kentsel sorunlara indiıgenebileceğine yönelik inançlarım
yansıtan “m ülteci sorunu”na b ir çözüm dü. G erçekten de, İsrail hükü
m eti tarafından 1967 savaşının hem en ardından tartışılan işgal edilen
18 Norma Masriyeh Hazboun, “Israeli Resettlement Schemes for Palestiman Refugees

in the W est Bank and Gaza Strip since 1967”, Filistin Diasporası ve M ülteci Merkezi
Shaml, http:/Avww.shaml.oiğ/pubUcations/monos/mono4.htm#Introduction. Mülte
cilere yeniden konut sağlanması meselesiyle ilgili resmi UNRWA verileri için bkz.:
UNFWA 1950-1990, Serving Palestine Refiıgees, Viyana: UNRVVA, Kamu Enformas
yon Ofisi, 1990. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler, Amtual Report o f the Commissio-
rter General o f the UNRWA, şu tarihlere ait resmi kayıtlar bulunm aktadır 1 Temmuz
1973-30 Haziran 1974; 1 Temmuz 1975-30 Haziran 1976; 1 Temmuz 1980-30 Ha
ziran 1981; 1 Temmuz 1982-30 Haziran 1983; 1 Temmuz 1985-30 Haziran 1986; ve
İsrail Savunma Bakanlığı, Judea-Samaria and the Gaza District: A Sixteen-Year Survey
(1967-1983), Kudüs: Ministry of Defence Publishing, 1983.
bölgeleri ilgilendiren ilk inşa önerileri, İsraillilerin yaşayacağı yerleşim

lerin inşa edilm esinin yanı sıra Gazze’den gelen Filistin li m ülteciler için
yeni evlerin sağlanm asına yönelik teklifleri de içeriyordu.19 A llon planı
nın m erkezî bir bileşeni,20 kam pları aşam alı bir şekilde İsrail’in uluslara
rası yaünm lann yardımıyla kuzey Sina’da ve Batı Şeria’nm özellikle kurak
kısım larında inşa edeceği yeni, özel olarak tasarlanm ış kasaba ve köylere
taşıyarak “m ülteci sorununu tasfiye etm e”ye odaklanm ıştı. Bu plan, uz
m anların, Filistin li m ülteci ailelerin bölgenin sert iklim ine uyum sağla
yıp sağlayamadığım gözlem leyeceği, H ebron [E l H alil] Çölü’nün doğu
yam açlarına denem e am acıyla kurulacak m odel niteliğindeki ü ç yerle
şim kasabasının inşası için birtakım ön planlar ve şem alar içeriyordu.21
Başbakan Levi Eşkol, 1968 yılında bu yemden yerleşim projelerine karşı
tereddüdü ve belirsiz b ir tavır takınm ış, ancak Afrika’yı ziyaret ettiğinde
“ilkel ulusların nasıl yerleşim yerlerine taşındığını götdûğü”nü hatırladı
ğım ve “[İşgal Edilm iş Topraklar’da] herhangi bir türden prefabrike ev
lerin inşa edilm esini” desteklediğini dile getirm işti.22 Bu erken planların
tüm ü, hüküm et bu projeleri finanse etm esi gereken tarafın uluslararası
cam ia olduğunu düşündüğünden, başarısızlıkla sonuçlandı; ne var ki,
Arap devlederinden gelen itirazların ardından fazla geçm eden, az m ik
tarda bir uluslararası destek geldi.
Dolayısıyla m ültecilere yeni konut sağlama girişim leri, belli bir nok
tadan sonra zor kullanm a ve şiddet içerm eye başladı. 1 9 7 1 -7 2 yıllan
arasında Şati, Cebeliye ve Refah m ülteci kam plannda, o zam anlar Gü
ney Kom utanlığı Başkom utanı olan Ariel Şaron’un em ri altındaki askerî
kuvvetler tarafından yapılan yıkım ın arkasındaki niyet, iç yolların geniş
letilm esi ve kontrol edilebilir b ir kentsel plan23 oluşturm ak değil, m ül
tecileri, evsiz kalm ış ve yeni evlere ihtiyacı olan insanlar hâline getir
m ek ve böylece hüküm eti m ültecilerin yem den yerleşim ine yönelik bir
plam uygulamaya m ecbur bırakm ak idi. Şaron, sonradan biyografisinde
durumu şöyle açıkladı: “kam plar uğraştığım ız en ciddi sorunlann doğ
duğu ve büyüdüğü yerdi... O nlan son b ir kez ortadan kaldırm ak... [ve]
19 Knesset Protokolleri, 4 -6 Aralık 1967 [İbranice],

20 Bkz. Bölüm 2, s. 58-59.
21 Joseph W eitz, My Diary and Letters to the Childten, Ramat Gan: Masadah Press, 1973,
s. 292 [İbranice]; Rana’an W eitz, An Overview o f the History o f the Settlement in Israel,
Kudüs, 2003, sayfalar 9 5 -9 8 [İbranice]; Yigal Allon, In Seavdı o f Peace, Tel Aviv: Ha-
labutz Hamuhad, 1989, s. 16 [İbrance].
22 Yemima Rosenthal (editör), Levy Eshkol, the third Israeli Prime Minister, İsrail’in baş-
kanlan ve başbakanlarım anmak amacıyla yayımlanan kitap dizisi, Kudüs: Devlet Ar
şivi, 2002, s. 582.
23 Bkz. Bölüm 2 s. 68-70.
doğru düzgün konutlar inşa etm enin zorluklarının üstesinden gelm ek

bize çok büyük b ir avantaj sağlayacaktı.”24 Gazze’deki m ülteci kam p
larındaki 6 .0 0 0 evin im hası, Şlom o Gazit’in ifadesiyle “Şerit’in m ülteci
nüfusunun üçte birini, yani yaklaşık olarak 6 0 .0 0 0 -7 0 .0 0 0 kişiyi tahliye
ederek yeni yerlerle aktarm ak” niyetiyle yapılm ıştı.25 Şaton, 1971 yılında
hüküm etin, Gazze’deki 160.000 m ülteciden 7 0 .0 0 0 ’ini Gazze’deki kasa
baların içine inşa edilecek yeni m ahallelere göndererek yem den yerleş
tirm esini, 7 0 .0 0 0 ’ini Batı Şeria’daki şehir ve kasabalara yerleştirm esini ve
2 0 -3 0 .0 0 0 ’inin de tartışm alı bir şekilde İsrail’in içinde yer alan Filistin
kasabalarına gönderilm esini önerdi.26 Bu fikir hüküm et tarafından kabul
edilm edi, ancak buna rağm en, m ültecilerin konutlara yerleştirilm esine
yönelik başka girişim ler, Savunma Bakam M oşe Dayan’m desteğiyle ba-
şanyla sonuçlandı. 1972 ila 1979 yıllan arasında Gazze Şeridi’ndeki ge
niş kam pların bitişiğinde bulunan bölgelere m ülteciler için dört yeni ma
halle inşa edildi. Bu m ahalleler, basit bir şekilde İsrail K onut Bakanlığı
tarafından sağlanan, varolan planlan kopyalayan İsrail tarzı yoğun ko
nut planlarına sahipti ve Filistin li gayrim enkul geliştiricileri tarafından
inşa edilm işti. Bunun ardından, İsrail hüküm etinin üyeleri yabancı ziya
retçileri turlara çıkararak onlara yeni konut planlarım gururlu bir şekilde
sergilediler ve kendilerinin aydınlanm ış kural ve girişim lerinin “m ülteci
sorunu”nu uygun standartlarda konutlar sağlama yoluyla çözdüğünü id
dia ettiler. Ancak Dayan, “m ülteciler kam plarında kalm aya devam ettik
leri sürece... onların çocukları Yafa veya Hayfa’dan geldiklerim söyleye
cekler; kam pların dışına taşındıklarında ise gerçekleşm esi um ulan şey,
onların yeni evlerine ve topraklarına bağlanm alarıdır” şeklinde bir id
diada bulunduğunda, aynı zam anda bu politikanın davranışsal m antı
ğını açıklam ışü.27 1974 yılında m ültecilerin yem den yerleşim i için başka
bir yaklaşım , m ültecilere 2 5 0 m etrekarelik toprak parçalan ve kendi ev
lerini inşa etm eleri için gerekli araçların verildiği bir programla birlikte
uygulamaya kondu. Finansal yardım ise m ültecilerin eskiden yaşadık-
lan kam plardaki evlerin fiziksel olarak yıkılm ası şartıyla yapıldı.28 İsrailli
işgal otoriteleri tarafından taşınm aya isteksiz m ültecileri ikna etm ek için
24 Şaton, Warrior, s. 259.

23 Hazbun’un “Resettlement Schemes” adlı yazısından alıntılamnışdr.
26 Şaron, W arrior, s. 258-260.
27 Hazbun’un “Resettlement Schemes” adlı yazısından alıntılanmıştır.
28 Likud’un iktidara geldiği 1977 yılında, bu toprak parçalarının boyutu 125 metre ka
reye indirilmiştir. Arazi alanlarında yapılan bu kesinti elverişli arazi kıtlığı gerekçe
gösterilerek yapılmıştır, ancak aynı zamanda Gazze Şeridi’ndeki Yahudi yerleşimle
rinin genişletilmesinde kullanılan arazilerin gittikçe daha fazla talep edildiği gerçeği
göz önünde bulundurularak anlaşılmalıdır.
TAHLİYELER: M İM A R LIĞ I SÖ M Ü R G E S İZ L E ŞT İR M E K 323
kullanılan yöntem lerin arasında tehditler, kamplarda rastgele yıkım ların

yapılm ası ve Filistinli işbirlikçilerin, m ültecilerin evlerim ziyaret etm esinin
sağlanm ası yer alıyordu. Filistin Kurtuluş Örgütü, m ültecilerin İsrail’in bu
tekliflerini kabul etm esini yasakladı ve birçok Filistin li işbirlikçinin yam
sıra bu teklifleri kabul edenlerden bazılarım öldürdü.29 Bu program son
olarak A riel Şaron’un Savunma Bakam olarak görev yapüğı 1981-1982
yıllarında hız kazandı ve Şaron’un Lübnan’daki Filistin m ülteci kam pları
Sabra ve Şatilla’da gerçekleşen H ıristiyan Falanjist Katliam ı’nda oynadığı
rolden dolayı 1983 yılının başlarında hüküm etten kovulm asının ardından
tam am en ortadan kayboldu. UNRWA kayıtlarına göre, bu program ın
başından sonuna kadar İsrail m ültecilere toplamda 10.000 ev sağladı, an
cak bu sayı varolan kam plardaki doğal yıllık dem ografik büyümeyle bile
zar zor başa çıkabiliyordu.30 M ülteciler için planlanan m ahallelerin bazı
larının, -örn eğin Gazze Şehri’nin kuzeyi için hazırlanan yemden yerleşim
planı Şeyh Rıdvan g ib i- başardı bir şekilde inşa edilm iş, m ültecilerle dol
durulm uş ve hatta işgal otoriteleri tarafından Kfar Şalom (Banş Köyü an
lam ına gelir, ancak Filistinliler tarafından alaylı bir biçim de Şaron’un Ma
hallesi olarak anılır) olarak adlandırılm ış olm asına rağm en, bu program
Filistin li direnişini bastırm ada başarısız oldu ve daha yeni doldurulm uş
olan konut alanları direniş m erkezleri hâline geldi.31
29 Bu politika 1976 yılında, Rabin hüküm etinin iktidarda olduğu dönemde o zamanlar
Savunma Bakam olarak görev yapan Şimon Peres, Gazze mültecilerine ev inşa etmek
için uluslararası sponsorluk bulma arayışına girdiğinde bir kez daha hız kazanmıştır.
Böyle bir amaç için açık bir şekilde finansal destek almanın politik hassaslığını kav
rayan Peres, yurtdışındaki özel bağışçılardan gelen paralarla işlev görecek ve mülteci
lere toprak parçalan sağlamaya devam edecek olan “M ültecilerin Ekonom ik Gelişimi
ve İyileştirilmesi İçin Vakıf Fonu”nu gizlice oluşturmuştur. Hazbun, “Resetdement
Schemes”.
30 Gazze’de m ülteciler için hayata geçirilen konut projeleri: Kanada projesi, 1972 - 891
aile (5.370 kişi) için 4 8 8 ev; Han Yimus’ta $ukayri projesi, 1973 - 135 aile (848 kişi)
için 128 ev; Han Yunus’ta Brezilya projesi, 1973 - 43 6 aile (2.820 kişi) için 422 ev;
Gazze Şehri’nde Şeyh Rıdvan projesi, 1974 - 790 aile (5.029 kişi) için 809 ev; Han
Yunus’ta el-Amal Projesi, 1979 - 802 aile (4.853 kişi) için 842 ev. Arazi parçalan ve
finansal yardımın sağlandığı bölgeler: Gazze kasabasındaki Nasr bölgesi, 1974 - 36
aile (186 kişi) için 36 arazi parçasının üzerine 36 ev inşa edilmiştir; Şeyh Rıdvan
projesi, Temmuz 1 9 7 6 ,1 .1 8 6 aileyi (7.190 kişi) barındıran 1.000 arazi parçası ayrıl
m ıştır; Cebeliye’de Beyt Lahya projesi, Ekim 1077 - 832 (5.280 kişi) aile için 472 ev
inşa edilmiştir; Refah’ta Tel el-Sultan projesi, Nisan 1978 - 1 .0 4 1 aile (6.399) için 943
ev; Han Yunus’ta El-Amal projesi, Temmuz 1979 - 343 aile (2.084 kişi) için 184 ev;
Refah Brezilya projesi, Temmuz 1979 - 161 aile (1.038 kişi) için 109 ev; Gazze ka
sabasındaki Nazleh bölgesi, Nisan 1981 - 163 aile (1.195 kişi) için 168 ev. Bu veri
ler UNRWA’dan alınmıştır, Konaklama Ofisi, Gazze, Haziran 1 9 8 9 ,1 9 9 1 , Hazburiun
“Resetdement Schemes” adlı yazısından almdlanmıştır.
31 Hazbun’a göre Şeyh Rıdvan yeniden yerleşim planıyla taşınan mültecilerin yüzde 95.6’sı,
ulusal mücadeleyi kavrayışı ve bu mücadeleye yaptığı katkının taşınma sürecinden
[Resim 74: Gazze'deki İsrailli yerleşimleri, Eyal Weizman, 2 0 0 5 ]
Sömürgesizleştirilmiş Mimarinin
Yeniden Yaşam Alanı Hâline Getirilmesi
2005 yılında Filistinlilerin Gazze’deki tahliye edilm iş yerleşim lerin ye

niden yerleşim yeri hâline getirilm esine yönelik teklifleri reddetm esinin
ardındaki sebeplerden biri de, söm ürgesizleştirilm iş tarihi boyunca varlı
ğını sürdüren kuvvetli bir arzuya direnm ekti. Em peryalist rejim lerin son
bulm asıyla birlikte geride bırakılan söm ürgeci altyapr ve binalar, genelde
bunlara el koyan yeni oluşturulm uş post-kolonyal yönetim ler tarafından
kullamkyordu. Bu gibi m ülkiyet değişim leri, söm ürgeci güç ilişkilerinin
bazılarım m ekân içerisinde yem den üretm e eğilim indeydi: yeni finansal
elitler kolonyal villalara, politik elitler de saraylara yerleşirken, kolonyal
orduların tahliye edilm iş k a b a askerî üsleri çoğu zam an yeni ulusal re
jim leri desteklem ek am acıyla kullanıldı. U lusal, postkolonyal hüküm et
lerin yozlaşm asının olasılığı üzerine düşünen Frantz Fanon, Cezayir’in
önce olduğu kadar güçlü olduğunu düşünmektedir. Bkz. Hazbun, “Resettlem ent
Schemes”.
bağım sızlık m ücadelesi sırasında eğer ortadan kaldınlm azsa söm ürgeci
dünyanın fiziksel ve bölgesel olarak yeniden düzenlenm esi bir kez daha
“söm ürgeleştirilen b ir toplum örgüdenirken kılavuz işlevi görecek ana
hatları belirleyebilecektir” şeklinde bir uyanda bulunm uştu.32
İngiliz kuvvederi, F ilistin ’in b ir İngiliz m andası olduğu dönem de,
1936-1939 yıllan arasında gerçekleşen Arap Ayaklanması sırasında Filis
tin’deki şehirlerin içine ya da yakınlanna bir dizi askerî üs inşa etm işti.
1948 savaşından sonra İsrail’e ait bölgelerde kalan İngiliz askeri altyapı-
lanm n büyük bir kısm ı, sonradan polis karakollan ve askeri üsler olarak
faaliyet gösterdi. Filistin’e ait alanlara inşa edilen bu üslerin bazdan, ilk
başta inşa edilm elerinin arkasındaki neden olan nüfusu kontrol etmeye
yönelik taktiksel görevi devam ettirm elerine olanak tanıyan m ükem m el
konum lara yerleştirilm işti.33
Ramallah’taki Filistin Diyasporası ve M ülteci M erkezi’nde (Sham l) ya
pılan yuvarlak masa tam şm alanm n katilım cılanndan bazdan, Gazze’deki
boşaltılm ış Israü yerleşim lerinin postkolonyal adaptasyonunun, yeni
den kullanm aya yönelik kolonyal eylem kalıplarım takip ederek bu yer
leşim leri “lüks” Filistin banliyölerine dönüştürüp işgalin yabancılaşm a,
düşm anlık ve şiddetini özünde barındıran bir durumu yeniden ortaya
çıkarabdeceğine dikkat çekerek uyanda bulundular. Bu banliyölerin etra
fım saran duvarlar, çider ve gözedem e teknolojderinden oluşan sistem le
rin, banliyölerin, yundışından ülkelerine geri dönen Filistin li elifier için ,
kesintisiz ve sorunsuz bir şeküde kapak sitelere dönüşm esini hızlandıra
cağından korkuyorlardı.
A ncak kolonyal m im ari, tahkye edildiği her durum da, önceden sa
hip olduğu güç yapılarım zorunlu olarak yem den üretm ez. İngiliz ordu
sunun Ban Şeria ve Gazze’deki tahliye edilm iş savunma yapılarının bir
kısm ı, m ülteci kam plan için birer çekirdek hâline gelm işti. Nablus şeh
rinin doğu girişindeki Balata m ülteci kam pıyla Gazze Şeridi’nin güney sı-
nınndaki Refah m ülteci kam pı, tahliye edilm iş İngiliz ordusu üslerinin
içine yerleştirilm iş kamplardır. Birbirine paralel ve birbiriyle kesişen çiz
gilerin baskın olduğu askeri b ir geom etriye uygun olarak bulunduk-
lan alanlara dağıtdm ış bu kam pa dönüştürülm üş üsler, gündelik insan
aktivitelerinin biçim siz topolojilerine teslim oldu. Genişlem eleri olanaksız
32 Franz Fanon, The Wrttched o f the Earth, Londra: Penguin, 2003, s. 27.
33 Bunlardan bir tanesi olan, Ramallah’taki El-M ukata, ilk başta tngilizler tarafından
polis karargâhı olarak inşa edilmiş, 1948 ile 1967 yıllan arasında Ürdün Ordusu ve
1967’den sonra da IDF tarafından bir üs ve hapishane olarak kullanılmıştır. Bu yapı,
1993 yılında Arafat'ın korumalı karaıgâhı hâline gelmiş ve 2002 baharında İsrail or
dusu tarafından neredeyse tamamen imha edilmiştir.
olan bu kamplar, yoğun labirent benzeri çevreler oluşturacak şekilde ori

jin a l planlarının dışına taştı.
Boşaltılm ış kolonyal yerleşim lerin, başta niyet edilen kullanım ının bo
zulacağı, tahliye işlem lerinin yapıldığı ilk İsrail yerleşim lerinin başına ge
lenlerden sonra açıkça görülebiliyordu. Yam it kasabası ve Sina'nın kuze
yinde, Akdeniz kıyılarında bulunan Refiah Salient’te bu kasabanın etrafım
saran tarımsal yerleşimler, Savunma Bakam Ariel Şaron’un M ısır ile 1978’de
yapılan barış anlaşm asının ardından 1982 yılında yönettiği boşaltm a son
rasında yerle bir edilm işti. Şaron, bu yıkım kararım verm esine gerekçe
olarak kendisinin, “İsrail sınırında yüz bin kişilik bir M ısır kasabasının”
bulunm asını engellem e dileğim gerekçe gösterm işti.34 Ne var k i, Sina’nın
Kızıldeniz kıyısındaki İsrail yerleşim leri -N ev io t (N uw eba), D i Zahav
(Dahab) ve Opriha (Şarm el-Ş ey h )- olduğu gibi bırakılm ış ve bahsedilen
yerleşim lerden tam am en farklı kaderlere sahip olm uşlardı. Şarm el-Şeyh
yerleşim i, eski İsrail kasabası Ofira’m n askerî ve sivil altyapısal çekirde
ğinin etrafında her yıl bir m ilyondan fazla turisti konuk eden uluslara
rası bir turist kasabası hâline gelecek şekilde büyüdü. Şarm el-Şeyh’in,
paket tatil satın alm ış tatilcileri getirip götüren uçaklarla dolan ve tuhaf
biçim de bâlâ O fira adım taşıyan havalim anı, eskiden İsrail’in askerî ha
valim anlarından biriydi. M oşav türü küçük bir kooperatif tarım yerle
şim i olan Neviot, M ısırh polis görevlileri ve onların ailelerinin evi hâline
geldi. Boşaltılm adan önce Moşav yerleşim i ve çöl içinde dinlenm e yeri
olan Di Zahav, turistik Bedevi köyü Dahab’a genişleyebilm ek için ihtiyaç
duyduğu altyapıyı sağladı.
2005 yılırım bahar ve yaz aylarında Filistin Planlam a Bakanlığı’nda
çalışan Filistin li ve N orveçli (O slo A nlaşm asından bu yana bakanlıkta
danışm an olarak görev yapıyorlardı) planlam acılardan oluşan -v e benim
de dâhil olduğum - bir grup, Gazze’deki yerleşim lerin yeniden kullanıl
m ası için başka bir yaklaşım ın m im ari form ülasyonu üzerinde çalıştı. Bu
hedefe uygun olarak hazırlanan planlarda, yerleşim lerdeki binalann ko
nut işlevi görm eyen yapılar olarak yem den kullanılm ası, kam u yapıla
nım -hastaneler, klinikler, okullar, akadem iler, eğitim , öğretim ve kültür
m erkezleri- dönüştürülm esi düşünülm üştü. Bu grubun üyeleri, eğer iş
gal coğrafyası özgürleştirilecekse bu coğrafyanın potansiyelinin kendisi
nin aleyhine döndürülm esi gerektiğine inanıyorlardı.
Planlam a Bakanlığı Mayıs 2 0 0 5 ’te, tahliyenin yapılacağı tarihten dört
ay önce Filistin hüküm etinin geri kalanını -h e r bir bakanlığın bu yer
leşim ler için planlan vard ı- boşaltılm ası planlanan yerleşim lerden üçü
nün -M orag, Netzarim ve Kfar D arom - içindeki binalan kamu kurum lan
34
Şaron, Warrior, s. 400.
TAH LİYELER: M İM A R LIĞ I S Ö M Ü R G E N L E Ş T İR M E K 327
inşa etm ek için ayırmaya ikna etti. İsrail perspektifinden bakıldığında,

ana yerleşim bloklarının dışına sınır bölgelerindeki yerleşim ci kam pları
gibi stratejik bir şekilde inşa edilm iş bu küçük koloniler, “izole edilm iş”
alanlar olarak görülüyordu; ne var k i bu yerleşim ler, karşılarına inşa edil
dikleri Filistin kasabalarının dokusunun çok yakıtım da, neredeyse bitişi
ğinde bulunm uş ve bu dokunun potansiyel bir uzantısı olm uştu. Burada
karşılaşılan m im ari zorlu k, boşaltılan yerleşim lerin m onoton dom es-
tik kabuklarının içine b ir dizi kam u kurum unu, akla ve m antığa uygun
bir şekilde yerleştirm ekti. Bu hedefe ulaşm ak am acıyla M orag yerleşim i,
Gazze Ü niversitesinin uzantısı olan tarım sal bir eğitim m erkezi olarak
planlandı. Bu yerleşim deki m üstakil aile evlerinin derslikler, kütüphane
ler ve depolam a tesisleri olarak kullanılabilecek şekilde dönüşüm e uğ
ratılm ası planlanm ıştı. Küçük özel bahçelerin, etraftaki tarlaların ve se
raların bazılarının bahçıvanlık eğitim i için ayrılm ası düşünülm üştü. Bu
arada Kfar Darom’un inşa ürünü olan altyapılarının bir hastane ve m edi-
kal kam püs olarak kullanılm ak üzere Uluslararası Kızıl Haç K om itesine
ayrılm ası ve Gazze Şehrine en yakın yerleşim olan Netzarim’in büyük ta
rım sal ürün depolama tesislerinin, yakınlarda yer alan kıyı şeridine inşa
edilecek Gazze lim anının tesisleri hâline getirilm esi kararlaştırıldı. Ay
rıca, yaklaşık olarak elli küçük m üstakil evi içeren Netzarim’in kapalı kıs-
m ım lannın da bir eğitim m erkezine dönüştürülm esi planlandı. Buna ek
olarak burada, işgal boyunca yerel ve uluslararası örgüder ve ST K lar ta
rafından toplanm ış olan çok sayıda fotoğraf, film , belge ve yazılı ifadeyi
içeren, sürekli büyüyen bir arşivin oluşturulm ası için özel bir yer ayrıldı.
Banliyö yapılarının sıradan dokusunu işgal eden kam u kurum lanılın,
yeni bir tür kurum un ortaya çıkm asına neden olm ası m ümkündü. Boşal
tılm ış her konut yerleşim inin tasarlanm a ve inşa edilm e am acından farklı
bir am aç için kullanılm asıyla birlikte, Batı Şeria’da işgal coğrafyasının ta
m am ının im ha edilm esi hayal edilebiliyordu.
Ne var ki sonuçta, ortada yeniden kullanılabilecek hiçbir şey yoktu.
Yerleşim cilerin evlerine geri dönm e girişim leri karşısında korkuya kapı
lan İsrail hüküm eti, kendi içindeki yıkıcı dürtülere cevap vererek orduya
yerleşim leri tam am en im ha etm esini em retti. Dünya Bankası, bu yıkım
süreci sonucunda elde edilecek m olozların toplam m iktarının 1.5 m il
yon tonu (6 0 .0 0 0 ile 8 0 .0 0 0 kam yon dolusu arası) bulacağını öngördü.
Eski yapılardan bazılan çok m iktarda asbest içerdiğinden, yıkım işlem leri
ve m olozlann ortadan kaldınlm ası karm aşık bir lojistik problem i ortaya
çıkardı. 2005 yılınm sonunda İsrail ile BM G elişim Program ı (UNDP)
arasında, İsrail’in UNDP’ye 25 m ilyon dolar ödem esini ve UNDP’nin
de Filistin li m üteahhitlerin, yıkılm ış yerleşim binalarından geriye kalan
B28 O YU K T O P R A K LA R : İSR A İL'İN İŞG AL M İM A R İS İ
m oloz yığınlarım ayıklam ak, toplam ak ve sıkıştırıp depolam ak için talep

ettikleri ücreti ödem esini gerektiren bir anlaşm a im zalandı. Uluslararası
yatırım ın, İsrail’de çalışm a olasılığının ve bir türlü son bulm ayan İsrail
kuşatm asından dolayı m al ihraç etm e fırsatının olm adığı bir dönemde
İsrail, arkasında bıraktığı dağınıklığın tem izlenm esini finanse etm eye yö
nelik bu girişim ini “Gazze Şeridi’nin ekonom isini desteklem eyi hedefle
yen” bir proje olarak, alaylı bir hayırseverlik tavrıyla sundu.35
Yakın geçm işe kadar İsrail’in Gazze’deki kolonyal projesinin varol
m asını m üm kün kılan evler, kam u binaları, savunma yapılan ve askerî
üslerin yıkıntılarının ezilm esiyle elde edilm iş bir karışım olan bu m o
loz yığını, şim di aşam alı olarak el arabalanyla Akdeniz’e taşınm akta ve
burada geniş bir kem er şeklinde, Gazze’nin derin deniz lim anının inşa
edilm esi planlanan alanın etrafında bir dalgakıran olarak toplanm akta
dır. Topraktan yapılan ve boş bekleyen bu devasa dalgakıran, aslına bakı
lırsa İsrail’in işgal m im arisinin en iyi kullanım ım sergiliyor olabilir; ama
lim anın inşa işlem leri sonsuza kadar İsrail’den resm î bir güvenlik izni
nin gelm esini bekleyecektir.
[Resim 75: İsrailli kuvvetlerin gerçekleştirdiği bir hedefti suikastin ardından bombalanan
arabadan geriye kalanlar Han Yunus, Gazze. Miki Kratsman, 2 0 0 5 ]
35 BM Ofisleri, Genel Sekreter Sözcüsü ve Genel Kurul Başkanı Sözcüsü tarafından

günlük olarak verilen basın brifingleri, http://www.un.org/News/briefings/docs/2005/
db061222doc.htm ; Aluf Benn, “Debris from Gaza homes razed in pullout may be
sent to Sinai”, Ha’aretz, 14 Temmuz 2005.
329
9.
Hedefli Suikastler:
Havadan Gelen İşgal
Avcı u çağı, m o d em u ygarlığın en m ü k em m el tem silidir. Bu m ak in e, iyiyle

k ö tü n ü n ü zerin d e sü zü len ve d oyu m su zca k en d isin e k u rb an adanm asını
arzulayan g ö k sel b ir tanrıçad ır.
Azmi B işara
13 Eylül 2005 tarihinde - “ertesi günün ertesi günü”- İsrail’in Gazze

Şeridi’n i boşaltm a işlem leri sona erdiğinde, işgal kuvvederinin kara üs
leri Şerit üzerindeki hava sahasına, kıyı şeridinin dışındaki bölgesel sulara
ve Şeridi dünyanın geri kalanından ayıran çider boyunca çeşidi nokta
lara konum landırılm ış olan sınır term inallerine taşındı. İşgalin coğraf
yası böylece doksan derecelik bir dönüş gerçekleştirdi: hayali “Doğu” -
söm ürgeciliğin egzotik n esn esi- artık ufkun ötesinde değil, sahip olduğu
en karm aşık ve en gelişm iş teknolojik platform lar, sensörler ve silahlan,
yukandan ve uzaktan kontrol eden bir Batı m edeniyetinin dikey despo
tizm inin altında yer alıyordu.
İkinci İntifada’nm başlangıcından beri Filistin’e ait bölgelerin tümünde,
karada kalıcı bir şekilde varolmaya devam etm e becerisine getirilen kısıtla
malar, İsrail’in, Filistin’deki silahlı ve politik direnişleri, hedefli suikasderle
-y an i çoğunlukla havadan yapılan yargısız devlet infazlanyla- bozmayı
hedefleyen bir taktiksel m antığa daha da fazla bel bağlam asını sağladı.1
1 Bu saldırılardan “hedefli öldürme”, “suikastler”, “hedefli suikasder”, “eleme”, “yargı

sız infazlar” ve “odaklı engelleme” olarak bahsedilmiştir. Terminoloji seçimi, bu eyle
m in yasallığını ya da yasadışıhğmı savunan kişiler için birtakım mantıksal sonuçlan
Aslına bakılırsa, İsrail’in bölgesel geri çekilm e politikasının taktiksel ön

koşulu, güvenlik servislerinin, boşaltılm ış alanlara bölgesel kontrolden
başka yöntem lerle hükm etm eye devam edebilm esi olm uştur. “A lternatif
Takım ” olarak adlandırılan (sanki b ir grup çizgi rom an kahram anıym ış
gibi) ID Fye bağlı bir düşünce kuruluşu, Gazze’nin boşalülm asının ardın
dan İsrail’in güvenlik durum unun yem den ele alınm asına odaklanm ışa.
Şu itirafta bulundular: “bölgelerde fiziksel olarak bulunsak da bulunm a
sak da, bölgeleri kontrol etm e ve etkilem e becerim izi sergileyebilm em iz
gerekir . . .”*2 O nlar ve diğer askerî planlam acılar, İşgal’in ardından gele
cek işgalden - yani Gazze Şeridi’nin kara alam mn ve Batı Şeria’nm bazı
kısım larının boşaltılm ası tamamlandıktan sonra Filistinlilere hükmedilmesi
- “görünm ez işgal”, “havadan işgal” ve/veya “gözden kaybolarak yapılan
işgal” olarak bahsetm işlerdir.3
İsrail Hava K uvvetlerinin Filistin’e ait bölgelerin üzerinde devamlı bir
“gözedeme ve saldın” becerisine sahip olm ayı sürdürm edeki başarısı, Şa-
ron hüküm etinin karada birden fazla tek taraflı geri çekilm e girişim inde
bulunurken ve buna uygun olarak işgal m antığını dönüşüm e uğratırken
sahip olduğu özgüven ve karşılaştığı yoğun desteğin ana sebeplerinden
biriydi. Gazze’nin karadan boşaltılacağı tarihten birkaç ay önce Şaron’un
G enelkurm ay Başkam M oşe Ya’alon’u görevinden alarak onun yerine
eski Hava Kuvvederi Kom utanı pilot Dan Halutz’u getirm esi, askerî vur
gunun karadan havaya kaym ası olarak algılanan değişim in gerçekliği
nin ve İsrail hüküm etinin Halutz’un “işgal yerine teknoloji” m ottosunu
beraberinde getirmektedir. Operasyonel mantığı yasadışı bir eyleme dikkat çekmeyle

birleştirdiğinden “hedefli suikast” terimim kullanmayı tercih ettim.
2 Yedidia Ya’ari ve Haim Assabu, Diffused Waıfare: War in the 21 st Century, Tel Aviv: Mis-
kal-Yediot Aharonot Books ve Chemed Books, 2005 [İbranice], s. 9-13. Bu kitap, “Al
ternatif TakınTın içinde ve OTRI’nm etkisi altında geliştirilen perspektifleri özetlemek
tedir. İsrail Deniz Kuvvederi’nin eski komutam Yedidia Ya’ari ve Hava Kuvvederi’ne
bağlı benzer bir düşünce kuruluşunun eski üyesi olan Haim Assabu, takımı yönet
miştir. Bu takımın üyeleri arasında Hava Kuvvederi pilotu Dror Ben David, Tuğgene
ral Gadi Eisenkott ve Tuğgeneral Aviv Kohavi yer almıştır. Bu çalışmayı IDF içinde
uygulamaya koyma görevini General Benni Ganz üstlenmiştir. “Alternatif Takım”,
ABD Savunma Bakam Donald Rumsfeld’in liderlik ettiği ABD “Dönüşüm” grubuyla
yakın işbirliği içerisinde çalışmıştır. 2006 yılında Genelkurmay Başkam Dan Halutz,
“Alternatif Takım”ı dağıtmıştır. Bu dönemde, aynı zamanda Gabrial Siboni’nin yö
nettiği Taktiksel Çevre İncelemeleri İçin Askerî Araştırma Merkezi gibi benzer hedef
lere sahip olmakla beraber bu takımdan daha küçük olan çok sayıda paralel takım
bulunmuştur. Bu son örnek için bkz. Gabrial Siboni, “The Importance of Activity”,
Bamahane [Kampın İçinde: ID Fn in her hafta yayımlanan resmî dergisidir], 31 Ara
lık 2004, sayfalar 14-18 [İbranice].
3 Bu son terim, eski savaş uçağı filosu komutam Dror Ben David ile OTRI’daki araştır
macıların ortak bir projesinde ortaya çıkmıştır. Bkz. Bölüm 7, s. 217.
HEDEFLİ S U İK A S T IE R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 331
kabul ettiğinin kanıtıydı.4 Halutz, 2 0 0 6 Lübnan savaşının sonucu aksini

kanıtlayana kadar, hava gücünün kadem eli olarak kara kuvvederinin ge
leneksel işlevlerinden çoğunun yerini alabileceği görüşününün en sağ
lam taraftan olarak biliniyordu. 2001 yılında orduya bağlı U lusal Güven
lik K oleji’nde verdiği bir derste şöyle b ir açıklam ada bulunm uştu: “Hava
Kuvvederi’nin sahip olduğu kapasite bugün -zaferin bölge elde etm ek
dem ek olduğu g ib i- bazı geleneksel varsayım ların kronolojik birer hata
olarak görünm esine sebep olm aktadır.”5
G erçekten de, ikin ci İndüada’nm devam ettiği yıllar boyunca hava yo
luyla yapılan hedefli suikast taktiklerinin geliştirilm esi ve “mükemm elleş
tirilm esi” için büyük çabalar harcandı. Bu yöntem , “nadir olarak kullanı
lan istisnai b ir ad i durum yöntem i” iken, Hava Kuvvederi’nin en yaygın
uyguladığı saldın biçim i hâline geldi. Bir helikopter pilotu ve Tel Aviv ile
Gazze arasında konum lanan, helikopterlerle yapılan suikast baskınlarının
büyük bir kısm ının başlangıç noktası olan ve bugün en büyük uzaktan
kum andalı katil dron filolarını barındıran Palm ahim ’deki Hava Kuvvet
leri üssünün eski kom utam Efraim Segoli’ye göre, hava araçlanyla yapılan
“infazlar ID F n in operasyonlarının m erkezî bileşenidir ve ID F n in sürdür
düğü ‘savaş’m özünü oluşturm aktadır.” Buna ek olarak Segoli, 2006 yı
lında yaptığı bir konuşm ada “bu operasyonları ‘m ükem m elleştirm e’ niye
tinin, İsrail’in güvenlik endüstrilerinin... [çabalarının büyük bir kısırım ı],
birincil olarak bu operasyonel m antığa hizm et eden sistem lerin geliştiril
m esine odaklanmaya başladığı anlam ına geldiği”n i ileri sürdü.6
G eçm işte çoğu devlet, öyle ya da böyle, düşm anlarının askerî ve po
litik liderlerim suikast düzenlem e yoluyla ortadan kaldırm a girişim le
rinde bulunm uştur. İsrail de bu bakım dan b ir istisna değildir ve Filistin
4 Halutz, havadan yapılan suikastlerin arkasındaki teknolojiyi, bu teknolojinin dü

zenli olarak birçok masum sivilin ölmesine neden olmasına rağmen hiç bıkmadan
savunmaya devam etmiştir. Halutz, bir hedefli suikast operasyonunda çok sayıda si
vilin hayatım kaybetmesi hakkındaki hisleri sorulduğunda şu meşhur cevabım ver
miştir: “uçağımdan bir bomba atarken ne hissettiğimi bilm ek istiyorsanız bunu size
söyleyeceğim: Bombanın uçağı terk etmesinin bir sonucu olarak uçakta hafif bir sar
sım ı oluyor. Bundan bir saniye sonra bomba gözden kayboluyor ve hepsi bu kadar.
Hissettiklerim bunlar.” Bkz. Veıed Levy-Barzilai, “Halutz: the high and the mighty”,
Ha’aretZj 21 Ağustos 2002.
5 Israel Harel, “The ID F protects itself’, Ha’aretz, 29 Ağustos 2006. Bir diğer örnekte,
Halutz hâlâ Hava Kuvvetleri başkamyken şuna dikkat çekmiştir: “Neden piyade as
kerlerini tehlikeye atmaya ihtiyaç duyuyorsunuz?... Ben Lübnan’ın [durumunun] ta
mamım havadan en fazla 3-5 haftada halledebilirim.” Bkz Amir Rapaport, “Dan Ha
lutz is a bluff, interview with Shimon Naveh”, Ma’ariv, Yom Kippur İlavesi, 1 Ekim
2006.
6 Efraim Segoli ile yapılan röportaj, 22 Mayıs 2006.
ve Lübnan ile çatışm alarında su ik ast düzenlem e yöntem ine yıllarca

başvurm uştur.7 Ne var ki, Eylül 2 0 0 0 ’de El Aksa İntifadası’nın başlam a
sından ve Gazze’nin boşaltılm asından bu yana, hedefli suikastler gide
rek artan bir şekilde İsrail’in en önem li ve sık kullanılan askerî saldın
biçim i hâline gelm iştir. İntifada’m n başlangıcından 2 0 0 6 yılının sonuna
kadar hedefli suikastlerle öldürülen Filistinlilerin sayısı 3 3 9 ’u bulm uş
tur. Bu kişilerden yalnızca 210’u kaşıdı olarak vurulm uştur, geri kalanlar
ise gündelik hayaün sürüklem esiyle, yanlış zamanda yanlış yere gelm iş
olan Filistinlilerdir; bu saldırılarda 4 5 çocuk ölm üştür.8 Aynı zamanda
Hamas’m politik liderlerinin çoğu, bu suikast saldınlanyla öldürülenle
rin arasında yer alm ıştır.
Hedefli suikast politikası, bu bölüm ün de gösterm eye çabalayacağı
gibi, yalnızca terörist engellem e m antığına göre anlaşılam az; bu politika,
İsrail’in, bölgesel olarak geri çekildiği Filistin kontrolündeki alanlardaki
etkisini sürdürme girişim inde politik bir araç hâline gelm iştir ve bu ne
denle bölgesel bir boyuta sahiptir.
"İşgal Yerine Teknoloji"
Hava kuvveti konusundaki daimi aşın iyim serlik, birbirini takip eden
nesillerden havacılan, -yirm in ci yüzyılın başlarından erken dönem hava
bom bardım anı kuram cısı İtalyan G iuilo Douhet’ten bu y an a- daha önce
eşi benzeri görülm em iş teknolojik gelişim lerin, savaşların havadan kaza
nılm asına, bom bardım anlarla politikacıların boyun eğm esinin sağlanm a
sına ve yerli nüfusların hava gücüyle yönetilm esine im kân tanıyacağına
inanm aya itm iştir. D olayısıyla ucuz havadan işgal, ya da “havasal ola
rak gerçekleştirilen söm ürgeleştirm e” fantezisi, hava kuvvetlerinin ken
disi kadar eskidir. W inston C hurchill, 1920’li yıllarda Savaş ve Hava Ba
kam olarak hava gücünü söm ürgeci kontrolün gerektirdiği zahm etli ve
pahalı işlere alternatif olarak ekonom ik bakım dan verim li, çabuk, tem iz,
7 Bu suikastler ya intikam almak için (M ünih Olimpiyatları katliamında rol oynayanla

rın suikastlerle öldürülmesinde olduğu gibi), ya birtakım saldırılan önleme girişimle
rinin bir parçası olarak (Hamas’m ana bomba yapımcısı Yahya Ayyaş’m 1996 yılında
Gazze’de öldürülmesi) ya da düşman örgütlerinin “boynunu vurmak” amacıyla ger-
çekleştirilmiştir. Filstin Kurtuluş Örgütü komutan vekili Halil El-Vezir (ya da Ebu-
Cihad) 1988’de Tunus’ta bu nedenle öldürülmüştür; Hizbullah Genel Sekreteri Şeyh
Abbas Müsavi 1992 yılında İsrail hava kuvvetleri tarafından düzenlenen bir hava sal
dırısında öldürülmüştür, İslami Cihat’m lideri Fethi Şikaki ise 1995 yılında Malta’da
Mossad ajanlan tarafından öldürülmüştür. Yaser Arafat’ın ise yanm düzine suikast gi
rişiminden kurtulduğu öne sürülmüştür.
8 BTselem: “683 people killed in the conflict in 2006”, 28 Aralık 2006, http: www.btse-
lem.org/english/Press_Releases/20061228.asp.
HEDEFLİ SU İK A ST LE R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 333
m ekanik ve insani niteliklerden uzak çözüm ler sağlayabilecek gibi görerek

hayran kalm ışü. 1920 yılında Britanya Som alisi’nde bir kabile liderinin
öldürüldüğü kan lı b ir hava sald ırısının buradaki ayaklanm ayı bastır
mada başarılı olduğunu görerek bundan cesaret bulan C hurchill, hava
araçlarının, İm paratorluk’un denetlenip kontrol edilm esiyle ,ilgili işlere
daha etkin bir şekilde uyarlanm asını önerdi. 1922 yılında Churchill, İn
giliz hüküm etim Hava Kuvvederi’ne yatınm yapmaya ikna etti ve Krali
yet Hava Kuvvederi’ne, Mezopotamya (Irak) operasyonunun kontrolünü
o zamana kadar toplamda 18 m ilyon paunt m asrafa neden olm uş olan
ordudan devralm ası için 6 m ilyon paunt teklif etti.9 “İşgalsiz kontrol”
olarak adlandırılan bu politikanın bir sonucu olarak Kraliyet Hava Kuv
veden, başardı bir şekilde geniş çaplı ve pahalı ordu birliklerinin yerini
aldı. Bağdat’ta yüksek kom iser olarak görev yapan Sir Percy C ox, 1922
yılının sonuna gelindiğinde “[en az] üç vakada hava araçlanyla yapılan
şiddetli gösterilerin kabdesel düşm anlıklan sona erdirm ek için [yeterli
bir çözüm olduğunu]” rapor etti, “b ir diğer vakada ise... vergi ödemeyi
reddeden, yolculan silahlarla soyan ve b ir polis karakoluna saldıran bir
şeyh ve m ürideri uçaklarla bom balanm ıştı.”101A rthur ‘Bom bacı’ Harris
(İkinci Dünya Savaşı sırasında Kraliyet Hava Kuvvederi’nin bombardıman
birim lerinin kom utanlığını yaparken Alman işçi sınıfı bölgelerini bom
balamaya yönelik m eşhur operasyonları yönettiğinden kendisine bu la
kap verilm işti) 1924’te Irak’ta b ir görevin ardından şunu rapor etm işti:
‘Araplar ve K ü ltler şim di bom bardım anın gerçek anlam ım , verdikleri ka
yıplar ve alacakları hasarlarla ilişkili olarak biliyorlar. 4 5 dakika içinde
norm al boyularda b ir köyün neredeyse tam am en dünya yüzünden silile-
bileceğini ve bu köyün sakinlerinin üçte birinin ölebileceğim ya da yara
lanabileceğim biliyorlar.’11 Britanya Som alisi’nde ilk defa kullanılan yön
tem ler, Kraliyet Hava Kuvvederi tarafından aynı zamanda M ısır, Darfur,
H indistan, Filistin (esas olarak 1936-1939 Arap isyanları sırasında)12 ve
9 Sven Linqvist, A History o f Bombirıg, Linda Haverry Rugg (çeviri), New York: The
New Press, 2000, madde başlığı no. 101.
10 Philip Anthony Towle, Pilots and Rebels: The Use o f Aircraft in Unconventional War-
fare , J 918-1988, Londra: Brassey’s Defence Publishers, 1989, s. 17; David Wıllard Par-
sons, “Biritish air control: a model for the application o f air power in low-intensity
conflict?”, Airpower Journal, Yaz 1994, httpyAvww.airpower.maxwell.af.mil/airchro-
nicles/apj/apj94/parsons.html adresinde.
11 Ahntılandığı yer: Yarbay David J . Dean, USAI; ‘Air power in small wars: the British
air control experience\ Air University Revievv, 3 4 (5 ), Temmuz-Ağustos 1985.
12 Aynı yerde; David Omissi, Air Power and Colonial Control: The Royal Air Forte 1919-
1939, Manchester: M anchester University Press, 1990; David M aclsaac, *Voices from
the Central Blue, the Air Power Theorists’, Peter Paret tarafından düzenlenen Makers
Afganistan’da Celalabad ile Kâbil’de devrim ci m ilitanlara karşı da uygu

landı. H arris, hedefli suikastlerin m antığm ı önceden iyice kavram ış ve
sonradan Afganistan savaşının kralın sarayına atılan tek bir bom bayla ka
zanıldığım öne sürerek övünm üştü.13
‘Havasal olarak gerçekleştirilen işgal’e duyulan benzer güven, İsrail
Hava Kuvvederi’nin ‘derinlik’, ‘kale’, ‘yüksek nokta’, ‘kapatm a bariyeri’
ve ‘panorama’ gibi kategorilerin içeriğini ‘hava savunm ası derinliği’, ‘açık
gökler’, ‘havasal k e şif, ‘havasal olarak uygulanan kapatm alar’ ve ‘panora
m ik radar’ gibi kategorilere taşıyarak varolan topoğrafi boyunca örülm üş
olan gözedem e kulesi ağının yerine geçebileceğine inanm asına olanak
tamdı. İnsansız dronlar, hava keşif jed eri, saldın helikopterleri, insansız
balonlar, erken uyan Hawkeye uçaklan ve askerî uydular, bilgi toplam a
işlem lerini bir ‘elektrikli süpürge’ yaklaşım ıyla gerçekleştirerek Filistin’in
hava sahasından yayılan sinyallerin büyük bir bölüm ünü yakalam akta
dır. Hava Kuvvederi, İkinci İntifada’m n başlangıcından bu yana havada
yüz binlerce saat geçirerek, sonradan farklı istihbarat birim leri ve kom uta-
kontrol odalarına sunulan havasal keşif platform u ağı aracılığıyla sürekli
bir bilgi akışına erişim sağladı.
Önceden ID F’nin belli bir alanı tel çider ve toprak seder ile çevreleyip
kapatm ası ve tek-işlevli erişim yollannm üzerine kontrol noktalan yerleş
tirm esi gerekirken, Gazze’nin hava yoluyla işgal edildiği günümüzde ka
patmalar, erişim e kapatılm ak istenen alanın etrafında yer alan köyler ve
m ülteci kam planna bu alana girm enin yasak olduğunu bildiren broşür
ler atılarak ve buraya girmeye çalışan herkesi hedef hâline getirerek yapıl
maktadır. Gazze’nin kuzeyindeki 2005’te boşaltılan yerleşim ler, bu şekilde
bugüne kadar “yasak bölgeler” “ olmaya devam etm iştir. Boşaltm anın ar
dından uygulanan bir diğer prosedür de (kod adı “kapıya tıklatm a”), ev
lerin yıkım ı için askerî buldozerlerin yerine bom bardım an jed erin i geçir
m iştir. Bu yeni yöntem de bir Hava Kuvvederi operatörü, yıkılacak evde
yaşayanları telefonla arar. Bunun bir örneği 2 4 Ağustos 2 0 0 6 ’da Cabalya
m ülteci kampında Abed A-Rahm an adlı bir Filistinlinin ailesiyle birlikte
yaşadığı evde görülm üştür:
“24 Ağustos 2006 Perşembe günü saat 23:30’da ID Fde görev yaptığım id
dia eden bir şahıs, Abed A-Rahman’ın Cabalya m ülteci kampındaki evine
telefon açtı. Evin telefonu Filistin’deki telefon şirketi tarafından faturala
rın ödenmemesi sebebiyle önceden kapatılm ıştı, ancak sırf bu aramanın
o f Modem Strategy, From Machiavelli to the Nuclear Age, Oxfoıd: Oxford University
Press, 1986, s. 624-647, özellikle s. 633.
13 Linqvist, A History o f Bombing, madde başlığı no. 102.
yapılabilmesi için yeniden aktifleştirildi. Abed A-Rahman’ın kansı Um-

Salem, telefonu cevapladı... [ve aramayı yapan tarafın] “evi deıiıal boşal
an ve komşularınıza haber verin” dediğim duydu. Um-Salem bunu duy
duğunda “Kimle görüşüyorum?” sorusuna şu cevabı aldı: “ID F”. Aynı
soruyu bir kez daha sordu ancak karşıdaki kişinin telefonu kapatnğuu
fark etti. Bunun üzerine Um-Salem telefonu kullanmaya çalışa ancak te
lefonun yeniden hizmete kapatıldığım fark etd... ailenin tamamı, yanla
rına hiçbir şey alamadan evi terk etü. Saat 24:00te ev askeri helikopter
lerle bombalandı ve tamamen imha edildi.”14
Operasyonel Planlama
Hava araçları kullanılarak gerçekleştirilen hedefli suikastlerin operasyo

nel boyudan, ilk olarak İsrail’in 1980’li ve 1990’lr yıllarda Lübnan’da yapağı
çarpışm alarda ortaya çıkm ış olan askeri gelişm elere dayanır. 1992 yılırım
Şubat ayında Hizbullah G enel Sekreteri Şeyh Abbas Müsavi, Akdeniz’den
karaya doğru uçan İsrail Hava Kuvvederi’ne bağlı bir grup helikopter
onun konvoyuna saldırarak kendisini ve ailesini öldürüldüğünde, hava
yoluyla yapılan b ir suikast sonucunda ölen ilk lider olm uştu. Filistin’de
havadan yapılan ilk hedefli suikast ise, 9 Kasım 2 0 0 0 tarihinde İsrailli bir
Apache helikopteri pilotu Beytüllahim yakınlarındaki Bayt Sahur kasa
basında Tanzim el-Fetih örgütünün kıdem li üyelerinden biri olan Hüse
yin M uhammed Abayit’in arabasına ABD yapım ı bir “H ellfire” tanksavar
füzesi fırlatarak Abayit’in yanı sıra adlan Rahmeh Şahin ve Aziza Muham
m ed Danun olan ve patlam a amnda sokağın ortasında duran arabanın
yanından geçen iki kadım öldürdüğünde gerçekleşti. Bu olayın ardından
ID F sözcüsü, bu suikastin “yeni bir devlet p o litik a sın ın bir parçası oldu
ğunu bildirdi.15 Ne var ki, son yıllarda dünyanın en büyük havadan sui
kast laboratuvan hâline gelen yer Gazze’dir. ABD yönetim i İsrail tarafın
dan gerçekleştirilen suikastlere birtakım zayıf itirazlarda bulundu, İsrail’in
sadece “yaptıklarının sonuçlarını göz önünde bulundurm ası”m diploma
tik olarak talep etti ve ABD güvenlik kuvvetlerinin, Orta Doğu’da insansız
dronlar kullanarak anonim suikastler düzenlem ekle meşgul farklı dalları
nın “kendi çarpışm alarında faydalanabileceği birtakım dersler çıkarm ak
14 Darryl Li, ‘Gaza Consultancy - Research Findings, 20 to 27 August 2006’ [BTselem’e

sunulan taslak], 10 Eylül 2006. İfade no. 3287. Yaymılanmamıştır.
15 Om a Ben-Naftali ve Keren M ichaeli, wtWe must not make a scarecrow of the Law’:
a legal analysis the Israeli policy o f taıgeted killingş”, Comell International Law Jour
n al Bahar 2003, s. 234, dipnot 22.
am acıyla İsrail Hava Kuvvetleri’nin perform ansını ve elde ettiği sonuç

lan incelem esi”ni önerdi.16
Efraim Segoli, hedefli suikastlerin “G enel G üvenlik Servisi (G SS ya da
Şin Bet) ile Hava Kuvveden arasındaki yoğun işbirliği üzerine tem ellenen
bir başan hikâyesi” olduğunu açıkladı.17 Hedefli suikasüerin m ekanik işle
yişi, her şeyden önce bu suikast operasyonlarının “başansı”nm bir sonucu
olarak kaydadeğer ölçüde popülerlik kazanan ve Şaron’un saygı duyduğu
kişiler arasında yer alan Avi D ichter’in başkanlığı altında GSS tarafından
geliştirilen bilgi ve örgütsel güçlerle beslenm iştir. Bu operasyonların ve
rim liliği GSS’nin sağladığı istihbarat, m üm kün olduğu kadar çabuk veri
len politik kararlar ve Hava Kuvvederi’nin saldın kapasitesi arasmda sıkı
bir ağın oluşturulm asına bağlı olm uştur. GSS ölüm listelerinin taslakla
rım hazırlar, listedeki hedefleri öncelik sırasına koyar (bu listeye bir kez
hedef olarak dâhil edilen şahıslar nadiren listeden çıkan lır) ve öldürüle
cek kişiler için dosyalar oluşturur (dosyalarda bu kişilerin direnişle ala
kası ve İsrail için ne kadar büyük bir tehlike oluşturduğuyla ilgili ayrın
tılar da yer alır); özel bir bakanlar kom itesi gereken onayı verir (bu karar
üzerinde düşünme süresi tipik olarak on beş dakikadır ve genelde onay
lara itiraz edilm ez); ve Hava Kuvveden öldürm e işini yapar.
Her bir hedefli suikast, farklı askerî branşlar ve güvenlik örgüderinden
yüzlerce uzm anı bir araya getiren geniş ölçekli birer operasyondur. Arka
planı oluşturan istihbarata duyduğu güvenin ötesinde, her bir hedefli
suikast, çeşitli tem silciler, kom utanlar, operatörlerle farklı askerî uçaklar
arasmda gerçek zam anlı bir bilgi paylaşım ının yapılm asına ve bu uçak-
lann bu bilgilere göre hareket edebilm e kabiliyetine bağlıdır. Adı ölüm
16 8u alıntı, Segoli ile yapılan bir röportajdandır. 2002 yılının Kasım ayında Yemen’in ücra
bir bölgesinde insansız bir Predator dronundan ateşlenen bir füze hareket hâlindeki
bir arabayı havaya uçurarak el-Kaide üyesi olduğundan şüphelenilen altı kişinin öl
mesine neden olmuştur. ABD yönetiminin bu saldırının sorumluluğunu açık bir şe
kilde üstlenmemesine rağmen, resmî görevliler bu saldırının C1A tarafından yapıldı
ğım bildirmişlerdir. Haziran 2006’da Ebu Musab el-Zerkavi’nin ölümüyle sonuçlanan
saldın ve Ocak 2006’da Aymen el-Zevahiri’ye yapılan suikast girişimi, hava araçlan
kullanılarak yapılmıştır. Önceki saldırılarda ise el-Kaide’nin askerî lideri Muhammed
Atef ve Pakistan’da faaliyetlerini sürdüren yüksek rütbeli el-Kaide üyesi Hamza Ra-
bia öldürülmüştür. Şu anda ABD ordusu gözetleme yapmak ve hedef vurmak için
kullanılan Predator ve Global Hawk dronlannm sayısını iki katma çıkarmayı plan
lamaktadır. Bkz. Anthony Dworkin, “The Yemen Strike: the war on terrorism goes
global”, Savaş Suçlan Projesi, 14 Kasım 2002, http://www.crimesofwar.oıg/onnews/
news-yemen.html adresinde; Chris Downes “Taıgeted Killing’ in the age of tenor:
the legality o f the Yemen Strike’, Journal o f Conflict and Security Law, 9 (2 ), 2004, s.
277-279.
17 Segoli röportajı.
listesine yazılan b ir Filistin li, çeşitli insansız hava araçlarından oluşan

b ir “sürü” tarafından takip edilir (bu takip bazen haftalarca sürer). Çoğu
zaman farklı sürüler aynı anda Gazze Şeridi’nin farklı alanlarında farklı in
sanları takip etm ektedir. Bu şekilde güvenlik servisleri hedef olarak seçil
m iş olan kişinin gündelik rutinleri ve alışkanlıklarım keşfeder ve öldürme
işlem i tam am lanana kadar onunla görsel tem as kurmaya devam eder.18
İnsansız dronlar, operasyonlarda kullanıldıklarında diğer araçlardan daha
az m asraflı olm anın yanı sıra havada h iç ara verm eden (bazıları otuz alu
saat kadar) kalabildiklerinden ve form asyon biçim leri birçok görüş açısı
sağlarken göreceli olarak küçük alanlarda daire çizm elerine izin verdiğin
den insanlı uçaklarla helikopterlerden daha avantajlıdır. Dahası, dronlar
sessiz ve insan gözü tarafından neredeyse h iç ayırt edilem eyen araçlardır.
Bu, Hava Kuvvederi’nin 2 0 0 4 yılından itibaren füzelerini daha görünür
olan saldın helikopterleri ya da jed er yerine dronlardan ateşlem eye baş
lam asının sebebidir. Her biri farklı bir irtifada (3 0 .0 0 0 feet’e kadar) da
ireler çizen çeşidi türlerde dronlardan meydana gelen bir sürü, bir GPS
sistem i ile kontrol edilm ekte, radyo iletişim sistem leri kullanılarak sui
kast operasyonunun tamamım yöneten tek b ir sin eıjetik keşif ve öldürme
aracı hâline gelecek şekilde örülerek bütûnleştirilm ektedir. Bazı dronlar
hedef olarak belirlenen kişinin dijital koordinatlarım saptam alan için ara
ziyi dikey bir şekilde aşağıya doğru bakarak görecek şekilde tasarlanm ış
ken, bazılan da kişilerin yüz özelliklerini ayın etm elerine ya da bir ara
cın plakasını okum alanna olanak tanıyacak şekilde çapraz olarak aşağıya
bakm aktadır. Bazı dronlar radyo ve cep telefonu sinyallerini yakalam ak,
bazılan ise füze taşım ak ve ateşlem ek için tasarlanm aktadır. Dron tek
nolojisinin kaydadeğer ölçüde gelişm esi ve büyüm esiyle birlikte, Şim on
Naveh’in de dile getirdiği gibi “Gazze’nin üstündeki hava sahasında çok
az sayıda İsradli asker bulunm aktadır... havayı büyük ölçüde Golem ler...
askersiz bir ordu doldurm aktadır”. 2 0 0 4 yılm a kadar suikastler askerî
je t ve helikopterlerle yapümış olsa da, bu araçlar şim di genelde suikast-
lerin gerçekleşm esi planlanan zamanda Gazze Şeridi’nin diğer kısım lan-
m n üzerinde uçurularak dikkati asıl operasyon alanından başka bir yere
çekm ek için kullanılm aktadır.19 İkin ci İntifada sırasında İsrail’in Savaş
Silahlan G eliştirm e O toritesi -R a fa e l- hedefli suikasderde ABD yapımı la
zer güdümlü tanksavar füze “H ellfire”ın yerini alm ası planlanan “Spike”
18 Aharon Yoffe, “Focus preemption, chances and dangers”, Nativ, 109 (2 ), Mart 2006
[tbranice]. Aynı zamanda bkz. Ya’ari ve Assa, Diffused Warfatt, s. 37.
19 Bir İsrail Hava Kuvveden pilotuyla yapılan röportaj, 10 Nisan 2006.
füzesini geliştirdi. Bu füze, küçük bir kontrol kolu ile yönlendirilen “op
tik gözlü” bir “kam ikaze” dronudur.20
Hedefli suikastler, çoğunlukla kara birim leriyle yapılan işbirliğine da
yalıdır. Askerî istihbarat ve GSS tarafından ortak olarak yönetilen gizli bir
birim olan Birim 504, yabancı ajanların varolan kuvvetlere dâhil edilm esi,
yönlendirilm esi ve Filistinlilerin işbirliği yapmaya m ecbur bırakılm asın
dan sorumludur. Birim 5 0 4 , Hayfa’nın güneyinde yer alan üslerinden bi
rinde Filistinli komandolardan oluşan gruplara hedef işaretlem eyi, bom ba
yerleştirm eyi ve patlatm ayı ya da “Hava Kuvveden için ağaç sallam ayı”
öğretir.21 Aynı zamanda, “idari tutuklular”m tutulduğu Guantanam o tarzı
bir gizli hapishane olan Tesis 1391 de burada bulunur. Ö nceki yıllarda
ID F n in Filistinlilerden oluşan bu askerî birim inin üyeleri, İsrailli pilot
lar için hedef belirlem ek am acıyla arabalann tavanlanna m orötesi boya
dökerlerdi.
Hedefli suikasderin planlanm a aşam asında, Hava K uvvetlerinin gele
neksel operasyonel planlama prensipleri izlenir. İsrail Hava Kuvvederi’nin
“operasyonel grubu”nun bir parçası olan “operasyonel analiz” birim i, bom
balam a görevlerim m üm kün olduğunca etkili bir hâle getirm ekle sorum
ludur. Bu sorum luluk, en basit düzeyde silah ve cephaneleri hedeflerle
eşleştirm eyi ve belli bir hedefi ortadan kaldırm ak için ne tür ve hangi bo
yutta bir bombaya ihtiyaç duyulduğunu hesaplamayı içerir. Analiz birim i,
bu rolüyle ilişkili olarak iki kez yetersizliğine dikkat çeken eleştirilere
maruz kaldı: ilk eleştiri, birim , 23 Temmuz 2 0 0 2 ’de, Gazze’de Hamas’ın
askerî kanadının lideri Salah Şehade’nin geceyi geçirdiği konutu im ha et
m ek için bir tonluk bom ba kullanılm asını önerdiğinde binanın çökm esine
ve Şedahe’nin yam sıra yansından fazlası çocuk olan on dört Filistin li si
vilin ölm esine neden olduğunda geldi.22 İkinci eleştiri ise bundan iki yıl
sonra geldi ve birim in, Hamas liderlerinin toplantısına yapılacak saldın
için çeyrek tonluk bom bayı gerekli görm esine odaklandı. Bu bom ba ise
binanın çökm esini sağlamada başarısız olm uş ve liderlerin zem in katın
dan hiçbir zarar görm eden dışan çıkm asına izin verm işti.
Bu birim in işlevi, fiziksel im hanın ötesine uzanır. Bu birim , belli bir
hedefin im ha edilm esinin, düşm anın genel operasyon sistem i üzerindeki
etkisini öngörmeye ve planlamaya çalışmaktadır. “Sistem analizi” prensipleri
20 David A. Fulghum ve Robert W all, “Israel starts reexamining military missions and
technology”, Aviation Week, 20 Ağustos 2006.
21 Birim 504’ün eski bir üyesiyle yapılan röportaj, Mayıs 2006.
22 Ariel Meyerstein, “Case Study: The Israeli strike against the Hamas leader Salah She-
hadeh”, Savaş Suçlan Projesi, httpy/www.crimesofwar.orgfonnews/news-shehadeh.
html, 19 Eylül 2002.
HEDEFLİ SU İK A ST LER : H A V A D A N GELEN İŞGAL 339
takip edilerek,23 düşm an birbiriyle etkileşim e giren öğelerin oluşturduğu

operasyonel b ir ağ olarak anlaşılır. G ücünün büyük b ir kısm ı fiziksel alt
yapı ve ekipm an üzerine tem ellenen devlet ordularının aksine, Filistinli
direnişinin etkinliği tem elim bu direnişin b ir parçası olan Filistinlilerde
b u lu r politik ve dinî liderler, sözcüler, yatırım cılar, kom utanlar, deneyimli
savaşçılar, bom ba im alatçılan, intihar bom bacısı olm ak için gönüllü olan
lar, direnişe yeni üye kazandıranlar. Anahtar rolü oynayan bir bireyin öl
dürülm esi, tıpkı “geleneksel savaşlarda” bir kom uta kontrol m erkezi veya
stratejik b ir köprünün im ha edilm esi gibi, düşm anın sistem inde kaos ve
karm aşa yaratarak onun İsrail’in sonraki askerî eylem lerine daha savun
m asız bir hâle gelm esini sağlayan b ir “çöküş”ü tetiklem ek am acıyla yapı
lır.24 Şim on Naveh’e göre “öldürm e, düşman sistem in içine en eıji enjekte
ederek bu sistem in kurum sal hiyerarşilerim bozar... ‘operasyonel şok’ en
iyi şekilde, bu operasyonlann ritm i hızlı olduğunda ve düşman sistem in,
saldırılar arasında kendisini toparlamasına izin verilmediğinde elde ed ilir”.
Naveh, “bu suikastlerin sonuçlarının kesin olarak hiçbir şekilde öngörü-
lem eyecek” olm asına rağm en, elde edilen sonucun İsrail güvenlik kuv-
vetlerinin arkalarına yaslanıp “işleri oluruna bırakm ası”na olanak tanı
yan belli bir derece kurum sal ve politik kaos olduğunu dile getirm iştir.25
Planlanan suikasti gerçekleştirm ek için uygun b ir fırsat yakalandı
ğında ya da acil b ir durum ortaya çıküğında, hedef olarak belirlenm iş
olan kişin in konum u, yönü ve h ızı dronlar ile G SS, G enelkurm ay ve
23 Ludwig von Bertalanffy, sistemi birbirleriyle etkileşim içerisinde olan öğelerden olu
şan bir bütün olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla, Bertalanffyye göre sistem in so
runları politika, ekonom i, endüstri, ticaret ve askeri yönetim gibi alanlarda karşılaşı
lan çok sayıdaki değişkenin karşılıklı ilişkileriyle ilgili sorunlardır. Bkz. Ludwig von
Bertalanffy, General System Theory: Foundations, Development, Applications, New York:
Geoıge Braziller, 1976.
24 Bu mantık, İsrail’in Genel Güvenlik Servisi (GSS)’nin eski başkam Avi Dichter’in 2006
yılının Mart ayında W ashington DC Brookings Enstitüsü’nde Amerikalı güvenlik gö
revlilerine yaptığı sunumda kendisini belli etmiştir. Hedefli suikastlerin taktiksel ba
şarısı ve sık olarak uygulanmasının arkasındaki itici güç olan Dihter, şöyle bir göz
lemde bulunmuştur: “bir devlet, tutuklamalar (tercih edilen yöntemdir) ya da hedefli
suikasüer (yalnızca kesinlikle gerekli olduğunda kullanılmaktadır) aracılığıyla, terör
oluşturan kişileri eleyerek terör öıgüderinin operasyonlarım etkili bir şekilde bozabi
lir.” Bkz. Avi Dichter ve Daniel Byman, IsraeVs Lessonsfor Fighting Terrvrists and Their
Implications fo r the United States (Analiz M etni No. 8 ), Mart 2006, Brookings Ensti
tüsündeki Saban Orta Doğu Siyaseti Merkezi, W ashington, DC.
25 Şimon Naveh ile yapılan röportajlar 15 Eylül 2005 (telefon üzerinden), 7 Mart 2006
(telefon üzerinden), 11 Nisan 2006 ve 22-23 Mayıs 2006 (Tel Aviv yakınlarında, Gli-
lot’daki bir askeıi istihbarat üssünde) tarihlerinde gerçekleşmiştir. Bu röportajların me
tinleri ve bu m etinlerin İngilizceye çevrilmiş versiyonlarının içeriği Naveh tarafından
onaylanmıştır. Bundan sonra bu röportaja yapılan göndermelerin tümü, aksi belirtil
mediği sürece yukarıdaki görüşmelere ilişkindir.
Hava Kuvvetleri üyelerinin, operasyonu birden fazla ekrandan takip et

tiği kontrol odasına radyo ve görüntü verisi olarak aktarılm aktadır. GSS
hedefin kim liğini onayladıktan ve Hava Kuvvetleri kom utam operasyo
nun devamı için gereken izni verdikten sonra, ik i farklı cirondan aynı
anda ik i füze ateşlenir. Bu füzeler çoğu zaman araçları, ancak Filistinlile
rin şim di sık sık tedbirli hareket ederek araç kullanm ak yerine yürümeyi
tercih etm esinden dolayı giderek artan bir şekilde yayaları nişan alır. Böy-
lece her bir suikast farklı m ekânları ve faaliyet alanlarım yan yana getirir:
Tel Aviv’in m erkezî kısırım da bulunan bir kontrol odasmda genç askerler,
dronlar ve füzeleri üpkı gerçek zam anlı bir bilgisayar oyunu oynuyor-
muş gibi uzaktan Gazze’nin genç Filistinlilerin hayatım yitirdiği m ülteci
kam plarındaki dar ve tozlu ara sokaklarına yönlendirirler. “Vurma” için
kullanılan kod Alfa, “öldürm e” için kullanılan kod ise “Şampanya”dır.
O perasyon başarıyla sonlandığm da, G SS geleneksel olarak ucuz İsrail
m alı şampanya servis eder.
Bu dijitalleştirilm iş “hassas” vuruş yaklaşım larıyla karşıtlık oluştu
ran yüzlerce ifadeden biri de, 2 0 0 2 yılının Ağustos ayında Batı Şeria’daki
Tubas köyünde b ir hedefli suikaste şahit olan Aref Daragmeh tarafından
sağlanm ıştı:
“Helikopter... içinde dört kişinin bulunduğu gümüş rengi bir Mitsubishi’ye

doğru üçüncü bir füze fırlatü. Bu füze arabanın bagajına isabet etti ve
ekseni etrafında dönmesine neden oldu. Araçtan çıkarak koşmaya baş
layan bir adam gördüm. Aşağı yukan 25 m etre koştuktan sonra yere
yığılarak can verdi. Diğer üç yolcu aracın içinde kaldı. Bir kolun ve bir
kafa taşırım üst kısm ının arabanın dışına doğru uçtuğunu gördüm. Araba
alevlere boğulm uştu ve dışandan arabanın içindekilerin bedenlerinin
yandığım görebiliyordum. Üç dakika som a, İsrail’in helikopterleri ortadan
kaybolunca patlamanın olduğu sokağa girdim ve haykırmaya başladım.
Yerde insanların yattığını gördüm. Yerde yatanlar arasında altı yaşındaki
Bahira da vardı... Ölm üştü... Aynı zamanda Bahira’mn kuzeni Usame’yi
da gördüm... Usame’nin annesi Bahira’ya doğru koştu, kucağına aldı ve
500 metre uzaktaki el Şifa kliniğine doğru hızla yürümeye başladı. Ben
kliniğe gittim ve onu oğlu Usame’nm bedenini gördükten sonra çığlık
lar atarken gördüm.”26
26 BTselem , “IDF helicopter missile-fire kills four Palestinian civilians and wounds do-
zeiıs”, Ağustos 2002, httpy/www.btselem.oı^English/Testimomes/20020831_Tubas_
KiUing_Witness_Aref_Daraghmeh.asp.
H6DEFLİ SU İK A ST LE R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 341
[Resim 76: Sunum slaytı, OTRI, 2 0 0 4 ]
Suikastleri Yasallaştırm a
IDF; bu su ik astleri ta rif ed erken “odaklanm ış engellem e” ya da “odak

lanm ış ayıklam a” g ib i a n n d ın cı terim ler ku llanır. B öylesi b ir reto rik , su-
ik astlerin asıl etk isin i m üm kün olduğunca gizlem eye çalışarak çoğu za
m an İsrail'in düzenlediği saldırılarda öldürülen F ilistin li sivillerin isim lerini
verm ekten ve ceset, kan ve bed en parçalarım gösteren görü ntü lere - F i
listin liler tarafından g erçek leştirilen b ir terör sald ırısın ın ardından m ed
yanın ısrarla ü zerind e durduğu görü n tü lerin a y n ısı- y er verm ekten ka
çm an İsrail p op ü ler m edyasının bü yü k b ir k ısm ı tarafından tekrarlanır.
G erçek ten de İsrail’de m edyam n elin d ek i görü n tü leri k u llan ırk en sergi
lediği se çicilik , su ik asti N eve G ordon’ın “sah te yargı sü recin in söylem
sel b ir biçim d e ü retilm esi” olarak adlandırdığı kavram aracılığıyla reto
rik olarak yasallaştırarak, yaln ızca gerekli değil, aynı zam anda etik olarak
yansıtm asına im kân tanır.27 “A k ıllı fü zeler”deki “kam ikaze” kam eraların
dan ve diğer hava aracı sen sörlerin d en alm an kayıtlar, sonradan popü
le r m edyada ID F n in F ilistin lile rin g elişig ü zel öld ü rm e su çlam alarım
27 Neve Gordon, “Rationalizing extra-judicial executions: the Israeli press and the le-
gitimization of abuse”, International Journal o f Human Rights, 8 (3 ), Sonbahar 2004,
s. 305. 2005 yılında İsrail’in günlük yayımlanan liberal gazetesi Ha’anetz, benimse
nen politikanın gerektirdiği bu olduğundan, öldürülen Filistinlilerin adlarım yayım
lamaya başlamıştır.
çürütm eye yönelik girişim lerini desteklem ek ve politikacılarla halkın ka

rarlılığının bu taktiğin uygulanmaya devam etm esine odaklanm asını sağ
lam ak am acıyla yayınlanır. Bu savaş silahlarından alm an fotoğraf ve vi
deolar, “operasyon kayıtlan” olm anın yam sıra birer medya ürünüdür.
Ancak bu silahların “yayınlanabilir” görüntüler üretm e becerisine, onla
rın teknolojik gelişim ini ele alan döküm anlarda değinilm ediğini görm ek
pek şaşırtıcı olm ayacakür.28
H alkın desteğinin yüksek düzeyde tutulm asına yardım cı olan bir di
ğer faktör, D ürterin başkanlık yapüğı GSS tarafından rutin olarak her gün
verilen terör uyanlarıydı. İntifada’nm şiddetinin doruk noktasına ulaşüğı
2001 üe 2003 yülan arasmda her gün yapılan uyanların ortalam a sayısı
4 0 üe 5 0 arasmda değişiyor ve İsraü halkının yaklaşık yüzde 801 hedefli
suikasderin yapılm asını destekliyordu.29
Hedefli suikasder, GSS tarafından halka, kurbanlann “ellerinin kanlı”
olduğunda ısrar eden “kindar” b ir m anuğa uygun olarak sunulm uştu.
Ne var ki, suikast kurbanlarını “en çok aranan” ya da Filistin’deki belli
bir örgütün en önem li üyeleri olarak tarif eden basın bültenleri o kadar
sık yayımlamyorudu ki, en savaş yanlısı İsraüliler büe bunların doğrulu
ğunu sorgulamaya başlam ışü.
İntikam ın, devletin suikasderi için m akul bir argüman olam ayacağı
ortadadır. İsraü Yüksek Adalet M ahkem esi tarafından bu ölüm leri açık
lam aları talep edüdiğinde, hüküm et tem sücileri, hedef olarak belirlenen
bireyi, gerçekleşm ek üzere olan bir tehlike, düzenlenm esi an m eselesi
olan b ir terör saldırısında, hatta çoğu zam an b ir “m ega terörist saldı
rısında” patlayacak b ir “saatli bom ba” olarak tarif eden b ir engellem e
m anuğıyla, suikasti haklı çıkarm ıştır.30 Hedefli suikasderin yasal çerçe-
28 Gerçekten de, 1991 Körfez Savaşı sırasında “kamikaze bom bası” görüntüleri, halka
ABD ordusunun teknolojik üstünlüğü ve becerilerinin keskinliğinin kam dan olarak
gösterilmiştir. Harun Farocki, “W ar from a distance”, Güzel Sanatlar Akademisinde
yapılan bir konuşmanın metni, Viyana, 13 O cak 2005.
29 Gallup şirketi tarafından yapılan ve 10 Ağustos 2001 tarihinde Ma’ariv gazetesinde ya
yımlanan bir anket, halkın yüzde 76’s ınm suikasderi desteklediğim saptamıştır. Son
raki yıllarda, özellikle de öldürülen masum sivillerin sayısının artmasının bir sonucu
olarak, halkın desteği kaydadeğer ölçüde azalmıştır. 2003 yılırım Haziran ayında Ha-
mas liderlerim suikasderle öldürmek için düzenlenen operasyonların gerçekleşmeye
başladığı dönemde, günlük yayımlanan Yedioth Ahnmoth gazetesi tarafından yapılan
bir görüş anketinde ankete katılan İsraillilerin yüzde 58’i ordunun en azından geçici
olarak hedefli suikasderi durdurması gerektiğini söylemiştir. Bkz. Raviv Druker ve
Ofer Shelah, Boomerang, Kudüs: Keter Press, 2005, s. 216.
30 Bu argüman, lu lkarm ’da suikasde öldürülen E l-F etih H areketi sekreteri Thabet
Thabet’in karısı Siham Thabet’in O cak 2001’de Yüksek Adalet M ahkem esine ilk di
lekçesini sunarak mahkemeden yargısız infaz yöntem inin kullanılm asını yasaklama
sını istemesinden sonra ortaya çıkmıştır. Thabet Thabet, 2000 yılının son gününde
HEDEFLİ SU İK A ST LE R : H A V A D A N GELEN İŞG A L 343
vesi, meydana gelen olayların tem posuna b ir tepki olarak gelişm e kay
detm iştir. İkin ci İntifada’nm başlangıcının hem en ardından, ID F n in ya
sal m eselelerle ilgilenen birim ine başkanlık eden Albay D aniel Reisner
Filistin ’de karşılaşılan şiddetin düzeyi ve sıklığının yüksek olm ası nede
niyle İsrail’in İşgal Edilm iş Topraklardaki askerî operasyonlarım “düşük
şiddetli silahlı çatışm alar” olarak tanımlamaya başlayabileceğim belirterek
İnüfada’yı ceza hukuku değil, uluslararası hukuk bağlam ına yerleştirdi.31
Bu tanım , Filistin’deki m ilitan örgüt üyelerini öldürm ek am acıyla (ancak
hapsetm e am acıyla değil), düşmanca eylem ler gerçekleştirm ekte ya da tu
tuklanm aya direnm ekte olm asalar da ak tif savaşçılar olarak görülm ele
rini ve böylece istendiği zam an bir saldırıya hedef olm alarım m antıksal
olarak beraberinde getirm iştir.32 Uluslararası hukukta “içeri” ve “dışan”
arasında yapılan ayrım ların güvenlik operasyonlarının m antığım düzen
lediği (“içsel” operasyonlar kontrol ve güvenlik çalışm aları; dışsal operas
yonlar ise askerî çalışm alar olarak algılanır) ve “içeri”nin tanım ının, bir
devletin söz konusu bölge üzerinde “etkili kontrol” sahibi olup olmadı
ğına dayalı olduğu göz önünde bulundurulduğunda,33 Gazze Şeridi’nin
tek taraflı olarak boşaltılm asının, İsrail’in hedefli suikastlerin yasal oldu
ğuna yönelik kanaatini daha da güçlendirdiği ve dolayısıyla bunların bir
yöntem olarak kullanılm asını daha da sıklaştırdığı net bir şekilde görül
m ektedir. Politik olarak İsrail, yerleşim leri boşalttıktan ve Gazze’nin etra
fındaki uluslararası sınıra geri çekildikten sonra uluslararası topluluğun
bu askerî eylem biçim lerine daha fazla tolerans gösterm esini beklem iştir.34
İsrailli keskin nişancılar tarafından öldürülmüştür. Bkz. Ben-Naftali ve Michaeli, “We

must not make a scarecrow o f the law”.
31 David Kretzmer, “Taıgeted killing o f suspected terrorists: extra-judicial executions
or legitimate means o f defense?”, The European Journal o f International Law, 16 (2),
2005, s. 196, 207.
32 IDF Yasal İşler Birimi Uluslararası Hukuk Departmanı başkam Albay Daniel Resiner
tarafından verilen bir basm brifingi, İsrail Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.il, 15 Ka
sım 2000.
33 İsrailli hukuk uzmanı Eyal Benvenisti, İsrail’in işgali gerçekleştiren bir gücün zorunlu
olarak sahip olduğu yükümlülükler tarafından kısıtlanmaya devam edip etmeyeceğim
belirlem enin en uygun yolunun yer üzerindeki gerçekleri incelem ek olduğunu öne
sürmüştür: “Buralarda Filistin kontrolü altında olan alanların bulunması bu alanla
rın İsrail tarafından işgal edilmediği anlamına gelmiştir.” Eyal Benvenisti, “Israel and
the Palestinians: what laws were broken”, Savaş Suçlan Projesi, http://www.crime-
sofwar.oıg/expert/me-intro.html. Ramallah’ta yaşayan bir hukuk uzmanı olan Char
les Shamas, İsrail’in hâlâ belli yerler arasında hareketi, mal arzını ve doğal kaynaklara
erişimi etkili bir şekilde kontrol ettiğinden aslında Filistin’de yasaların uygulanması
üzerinde otorite sahibi olduğunu ve dolayısıyla bir işgal gücünün, sahip olduğu so
rumluluklar tarafından kısıtlanmaya devam ettiğini ileri sürmektedir.
34
Gerçekten de IDE Gazze’nin boşaltılmasından bu yana Filistinlilere karşı şiddet uygu
lamaya daha da istekli olmuştur. Yalnızca 2006 yılında İsrailli kuvvetler Gazze’de 405
Suikastlerin Politik Boyutu
Suikast yöntem lerinin geliştirilm esi ve teşvik edilm esinde ve bu tak

tiğin kapsam ının istisnai bir acil durum önlem inden devlet politikasına
dönüşecek şekilde genişletilm esinde rol oynayan kişilerin çoğu, eski üye
leri İsrail’in askerî ve politik “elit”ini oluşturan askeri elit kom ando ve
suikast birim i Sayert M atkaTda görev yapm ıştı. Bu kişiler arasında eski
Başbakanlar Ehud Barak ve Binyam in Netanyahu, eski Savunma Bakam
ve şim diki Başbakan Yardım cısı Şaul M ofaz, eski Genelkurm ay Başkam
Moşe Ya’alon, eski GSS başkam ve şim diki İç Güvenlik Bakam Avi D ichter
yer alıyor. Ehud Barak, başbakan olarak ikin ci İntifada’m n patlak verm e
sinden bir ay sonra Filistin li aktivisderin hedefti suikastlerle öldürülm esi
için verilen em irleri yeniledi. Ne var k i bu politika, Sayert M atkahn ön
cülü Birim 101’in eski kom utam A riel Şaron’un Barak’ın ardından başba
kanlık koltuğuna oturduğu dönem de önem li ölçüde ivm e kazanacaktı.35
Şaron, başbakanlık görevini devraldıktan sonra bu taktiksel operasyonun
İsrail’in güvenlik servislerinin Filistin’den gelen terör eylem lerine verdiği
tepkilerin m erkezi hâline gelm esine olanak tamdı ve bunun aynı zamanda
Filistinliler ile yapılan m üzakerelere bir alternatif ve hatta başlangıç ni
teliğindeki diplom atik adım lan aniden durdurm anın bir yöntem i olarak
kullanılm asına da im kân tanım anın çeşitli yollarım buldu. Hedefli sui
kastlerin bu ayncalığı üstlenebilm esi için , operasyonel ve teknolojik ge
lişm elerin olgunlaşm asının yam sıra, yasamn ve halkın desteğine de gü
venm esi gerekti. Hedefli suikastler, tntifada’nın başlangıcından bir yıldan
az bir sûre sonra, bütün bu bileşenler yerli yerine oturduğunda, ordu,
hüküm et, parlam ento, medya ya da yargının kısıtlam a ve kontrol etm e
becerisinin dışına çıkarak kendilerine ait bir iştah ve hayat kazandılar.
İsrail’de halkın bu taktiği kaydadeğer ölçüde desteklem esi nedeniyle,
hiçbir devlet bakam bu politikaya yapılan itirazların ya da belli bir suikas-
tin zam anlam asının (zam anlam ayla ilgili bu uyan GSS tarafından yapıl
m ıştı) medyaya sızm asına izin verm eyi göze alam ıyordu. Suikast düzen
leme saplantısı, İsrail’in güvenlik sistem inin tamamım ve politik liderlerini
o kadar kontrol altına alm ıştı k i 2 0 0 2 yılında birkaç Filistin li lidere yapı
lacak suikastleri tartışm ak için yapılan toplanuda salondaki yüksek rüt
beli askerî görevlilerden biri eylem planının parçası olarak her gün bir
Filistinli öldürmüştür ve bu öldürülenlerin yansı sivil, 88’i çocuk olmuştur. BTselem ,

M683 people killed in the conflict in 2006”. 2006 yılının Haziran ayında İsrail, Gaz-
ze’deki elektrik şebekesini bombalayarak 700.000 kişinin elektriğini kesmiştir. 2006’da
İsrail tarafından hedefli suikastlerle öldürülen Filistinlilerin sayısı 22’yi bulmuştur.
35 Bkz. Bölüm 2, s. 63-64.
HED6FLİ SU İK A ST LE R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 345
suikastin yapılm asını önerdi. Savunma Bakanlığı bunun “hakikaten kay-

dadeğer bir fikir” olduğunu düşündü ve Şaroriun heyecanlandığı görüldü,
ancak GSS Filistinlilerin nerede ve ne zam an öldürüleceğine karar ver
m esi gereken organizasyonun ordu değil kendisi olduğuna dikkat çeke
rek (o noktada her halükârda ortalam a beş günde bir suikast gerçekleş
tiriliyordu) bu fikrin terk edilm esini tavsiye etti.36 Herhangi bir yerde ve
zamanda istediği hedefi vurabileceğine güvenen İsrail hüküm eti, öldürü
lecek kişilerin isim lerini önceden duyurmaya başladı.37
İsrail’in operasyonel planlam a süreci, hedefli suikasderin potansiyelini
her zam an gerçekleşm ek üzere olan tehlikelere verilen taktiksel bir tep
kiden ziyade daha geniş bir politik projenin bileşenlerinden biri olarak
görm üştür.38 A skerî operasyonel planlam a, bu güne kadar sürekli olarak
-v e hiçbir zaman kaydadeğer bir sonuç elde edem eden- suikasderin po
litik gelişm eler üzerindeki olası etkilerini biçim lendirm eye yönelik de
nem elerde bulunm uştur.39 İntifada’m n başlangıcından itibaren Filistinli
p o litik lid erler su ikasd erin hed efi oldular. 2 0 0 3 y ılı A ğustos ayırım
36 Druker ve Shelah, Boomerang, s. 161.

37 “The IDF published a list of seven ‘assassination candidates’”, Ha'aretz, 6 Temmuz
2001.
38 Achilles Mbembe, “Necropolitics” adlı makalesinde M ichel Foucault’nun izinden gi
derek politik gücün egemenliğinin yalnızca coğrafi olarak tanımlanmış ulus devle
tin kurum lannın içinde ya da postm odem düşünürlerin önerdiği gibi uluslarüstü
kurum lann işlevsel ağlarının içinde konumlanmadığım, aynı zamanda gücün yaşam
ve ölümle ilgili kararlar alma (devletin yürütme alanının geleneksel sınırlarının dışında
olduğunda bile) kapasitesinde yer aldığını ileri sürmüştür. M ichel Foucault’ya göre,
yaşamın yönetilmesiyle meşgul olan politikanın (biyo-politika) öteki yüzünde, ölü
mün kontrol edilmesi (thanato-politika) yer almaktadır. Michel Foucault, Society Must
Be Defendecb Lectures at the Colltge de France, 1975-1976, New York: Picador, 2003,
s. 25; Achille Mbembe, “Necropolitics”, Public Culture, 15 (1 ), Kış 2003, s. 11-40.
39 Bu bağlamda ID Fn in operasyonel planlamacıları oyun kuramının -çeşitli rasyonel
oyuncuların birbiriyle etkileşim içerisine girdiği çevrelerin modellerini oluşturmak
amacıyla gereken araçları sağlamak için bulunmuş bir uygulamak matematik d alı-
prensiplerini kullanmışlardır. Oyun kuramı, İkinci Dünya Savaşı’nm ardından Tho-
mas Schelling ve ABD Hava Kuvvederi’ne bağlı düşünce kuruluşu RAND’da çalışan
diğer araştırmacılar tarafından alternatif nükleer stratejileri değerlendirmek amacıyla
stratejik bir m antık olarak geliştirilmiş ve sonradan Vietnam Savaşı’m “yönetmek”
için kullanılmıştır. Jo h n von Neumann ve Oskar M oıganstem , Theory o f Games and
Economic Behavior (anma baskısı), Princeton, NJ: Princeton University Press, 2004
[1944]; Thomas Schelling, The Strategy o f Conflict, Cambridge, MA: Harvaıd Univer-
sity Press, 2006 [1960]. Düşük şiddetli çevre bağlanımda “oyun kuramı”, bazen ge
rilla ve terör öıgüderinin, bu örgüden destekleyen hükümederin ve uluslararası top
luluğun davranışlarının modellerini çıkarmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu kuramın
İsrail’in askerî stratejisi üzerindeki etkisi, 1960’lı ydlardan bu yana Kudüs İbrani Üni-
versitesi’ndeki matematik fakültesinin dünya çapında önde gelen oyun kuramı mer
kezlerinden biri hâline gelmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Robert Aumann, “oyun
sonlarında hüküm et, ek b ir uyan yapılm adan Hamas’m politik liderleri

nin tam am ının öldürülm esi için onay verdi. Bu yöntem e “av sezonu” adı
verildi; kendisini gösteren ilk lider, öldürülecek ilk liderdi. İlk öldürülen
kişi, 21 Ağustos 2003 tarihinde vurulan Hamas’m görece ılım lı politik
liderlerinden İsm ail Ebu Şanab oldu. 22 M art 2004’te İsrail, Hamas’m dinî
lideri Şeyh Ahmed Yasin’i suikasde öldürdü. Bundan bir ay sonra, 17 Ni
san 2 0 0 4 tarihinde Yasin’in yerine geçen Abdülaziz Rantisi öldürüldü.
D ihter ve İsrail hüküm eti, bu suikasderin nedeninin Abbas’m ve “Filis
tin sokağ ın d ak i tlım klann konum unu güçlendirm ek olduğunu açıkladı.
“Uımhlar’ın yeni seçilen hüküm et tarafından yerlerinden edildiği 2006
yılırım başlangıcında Savunma Bakam Şaul M ofaz, Filistin Başbakanı İs
m ail Haniye dâhil “h iç kim se dokunulm az” olm ayacak sözünü vererek
önceki uyarıyı tekrarladı.*40
Hükümet hâlâ hedefti suikasderin, “askerî olarak çözülmesinin imkânsız
olduğu düşünülen durum lara askerî çözüm ler” sağladığına inanıyordu.41
Ne var ki, politik gelişm eleri kontrol ederek İntifada’nm politik vakumunu
dolduranlar, güvenlik kuvvederinde görev yapan kişilerdi. Bu görevlilerin
politik etki oluşturm ak için başvurdukları yöntem , Filistinli m ilitan grup
ların gerçekleştirdikleri terör saldırılarım m üm kün olduğunca fazla po
litik etkide bulunacak şekilde zam anlam alarından aslında pek farklı de
ğildi. Ne zaman tarafları m üzakere m asasına yeniden oturtm a tehdidinde
bulunan yerel ya da uluslararası bir politik girişim ortaya çıkar gibi olsa,
peşinden bir suikast gelip bu girişim i durduruyordu. Bu tespitin doğru
luğunu kanıtlayan liste uzun olduğundan, burada yalnızca birkaç örnek
verilecek: 31 Temmuz 2001’de İsrail Hava Kuvveden, Nablus’ta Hamas
ofislerinden birinin bulunduğu apartm anı bom balayarak Hamas lider
leri Cem al M ansur ve Cem al Selim ile iki erkek çocuğunu öldürerek,
yaklaşık iki ay devam eden Hamas ateşkesini sonlandırdı. 2 0 0 2 yılının
O cak ayında, El Fetih’in kendi m ilitan grubu Tanzim'in liderlerinden biri
olan Ra’ad Karmi’nin, GSS’nin hazırlık aşamasında m ilyonlar yatırdığı bir
kuramTna yaptığı katkılardan ötürü 2005 yılında Thomas Schelling ile birlikte No-
bel Ekonom i Ûdülü’nü almıştır.
40 Amos Harel ve Amon Regular tarafından yazılan “1AF probe: civilians spotted too
late to divert missiles in Gaza strike” adlı metinden alınülanmıştır, Ha’aretz, 7 Mart
2006. Aynı zamanda bkz. Soha Abdelaty, “intifada tim eline”, Al-Ahramt 30 Eylül-6
Ekim, 2004, httpyAveekly.ahram.oig.eg/2004/710/fo5.htm; Vincent Cannistraro, ‘As-
sassination is wrong - and dumb’, The Washington Post, 30 Ağustos 2001.
41 Ya’ari ve Assa, Diffused Watfare, s. 147. O zamanlar Genelkurmay Başkam olarak gö
rev yapan Ya’alon, Haziran 2003’te yapüğı bir açıklamada hedefli suikasderin tama
men politikanın yerini aldığını dile getirmiştir. Ya’alon, “elemeler”in “politik düzey
leri işgal edenlere bir yön değişimi yaratmak için kullanabilecekleri bir araç vermiş”
olduğunu öne sürmüştür. Druker ve Shelah, Boomerang, s. 162 ve not 96.
HEDEFLİ SUİKASTIER: HAVADAN GELEN İŞGAL 347
suikastle öldürülm esi, A ralık 2001’de başlam ış olan ateşkesin çöküşünü

kesin olarak beraberinde getireceğine ve ABD tarafından gelecek herhangi
bir diplom atik girişim in göm ülm esine neden olacağına rağm en, politik
sistem in içinde yer alanlar tarafından durdurulam adı ya da ertelenem edi.
Karmi’nin suikasti, bu hedefe ulaşü ve 2 0 0 2 yılırım Şubat ve M art ayla
rında bir sel gibi İsrail’i basan intihar saldırılarım beraberinde getirdi. 23
Temmuz 2 0 0 2 ’de, Tam im ’m tek taraflı bir ateşkes ilan edeceği günden
bir gün önce Salah Şehade suikastle öldürüldü ve bu gelişm enin ilerle
yişi durduruldu. Bundan b ir yıl sonra, 2 0 0 3 yazının başlangıcında başka
bir tür ateşkes olan Hudna ilan edildi ve böylece ABD’nin bir diğer dip
lom atik girişim i hız kazanmaya başladı. 10 Haziran 2003 tarihinde, bu
girişim hâlâ gelişm e aşam asındayken, İsrail ordusu Rantisi’yi helikopter
füzeleri kullanarak öldürm eye çalıştı. Bundan birkaç hafta sonra İsrail’in
güvenlik kuvvederi tarafından Kalkilya’da yapılan b ir saldırıda Tanzim
m ilitanı M ahmud Şaver öldürüldü ve bu girişim tam am en raydan çıka
rıldı. ID Ij Cenevre G irişim i’nin im zalandığı 1 A ralık 2 0 0 3 ’te Ram allah’ta,
H am asin Batı Şeria’daki silahlı kanat sorum lusu Şeyh İbrahim Hamed’i
öldürm e hedefiyle, son derece büyük çaplı bir operasyon düzenledi. Ha
ziran 2006’da, M ahmud Abbas tam da “tutuldular belgesi” gibi ilerici bir
politik girişim in ulusal bir referandum ile oylanacağım ilan etm ek üzerey
ken İsrail, Gazze’deki H alk D ireniş Kom iteleri’nin kom utam Cem al Ebu
Samhadana’yı bir hava saldırısıyla vurdu ve referandum fikri rafa kaldırıldı.
Filistin li “radikal” liderler, bu şekilde daha “pragm atik” bir politika
biçim inin önünü açm ak am acıyla suikasüerle ortadan kaldınlabiliyor-
lardı. “Pragm atik” liderler de doğrudan yüzleşm enin önündeki engelleri
kaldırm ak ve diplom atik bir girişim i uzakta tutm ak için suikasüerin he
defi olabiliyorlardı. Diğer suikasder ise “düzeni yem den sağlam ak” ya da
“kaos yaratm ak” am acıyla gerçekleştirilebiliyordu; bazı suikasder de ba
sitçe, yapılm aları m üm kün olduğundan, hedeflerin aranm ası için zaten
çok fazla para harcanm ış olduğundan, güvenlik kuvvederi bu türlü ope
rasyonların verdiği heyecanı sevdiğinden, yabancı gözlem cileri etkilem ek,
yeni teknolojik gelişm eleri test etm ek ya da pratik yapmak istediğinden
yapüıyordu. Bu operasyonların etkilerini değerlendiren ve kendi değer
lendirm elerini baz alarak hüküm etin daha fazla saldın için onay verme
sin i talep etm eye devam eden kişiler, bu operasyonlar için eğitim alan,
terfi alm ak için özgeçm işlerinde “başardı” vuruşların yer alm asına ihtiyaç
duyan ajan ve görevlilerdir ve aynı organizasyonun üyeleridir. Aslına ba
kılırsa suikasder, yalnızca infazcılar tarafından denedenm iştir.
İsrail’in suikasderde kullandığı güvenlik m antığının kaydadeğer bir
bölüm ü, İsrail’deki istihbaharat teşkilatlarının k işilik analizi yaparken
sergilediği önyargılar üzerine tem ellenir. İsrailli sosyolog G il Eyal, İsrail’in

istihbarat teşkilatlarının bugüne kadar uzun öm ürlü bir oryantalist ge
leneği takip ederek politik gelişm eler ve terör saldırılarının arkasındaki
nedenleri, baskının hüküm sürdüğü tarihe verilen tepkiler ya da rasyo
nel politik hedeflere ulaşm a arayışında değil, Arap liderlerin kişisel m an
tıksızlıkları, tuhaf alışkanlıkları ve tutarsızlıklarında arama eğilim inde ol
duğunu gösterdi.42 G erçekten yapıldığı durumlarda politik ve ekonom ik
analiz, genelde yalnızca psikolojik profillem e işinin arka planınım oluş
turan bağlam ı sağlıyordu.43 Bu m antığın doğal olarak beraberinde getir
diği sonuç, İsrail’in güvenlik servislerinin suikasderle bir liderin yam sıra
politik bir sorunun ya da bir güvenlik sorununun sebebini de ortadan
kaldırdığı inancıydı.
Düşm anın davranış m odellerinin çıkarılm ası için bu güne kadar mu
azzam çabalar harcanm ış olm asına ve güvenlik servislerinin kendi yön
tem lerine güvenmeye devam etm esine rağm en, yıllarca yapılan hedefli
suikasder, ne şiddeti kısıtlam ayı, ne Filistinlileri direnişe iten hareket et
tirici nedenleri ortadan kaldırm ayı ya da güçsüzleştirm eyi, ne de Başba
kan Mahmud Abbas’ın gücü ve etkililiğini arttırm ayı ya da “Filistin so
kağındaki ılım lıları desteklem eyi” başarabildi. G erçekten de bu suikasder
hiçbir zaman direnişin nafileliğini “Filistinlilerin bilincine dağlamayı” be
ceremedi. Tam tersine suikasder, karşı tarafın şiddetli m isillem eler gerçek
leştirm e isteğini daha da kuvvedendirerek çatışm ayı besledi ve Filistin hal
kının terör eylem lerini desteklem e oranım dram atik bir şekilde arttırdı.44
42 Yaser Arafat, yıllarca İsrail’in en çok arananlar listesinin zirvesinde yer almaya devam
etmiştir. Sanki dibbuk tarafından kontrol ediliyormuş gibi hareket etmeye başlayan
İsrailli güvenlik servisleri neredeyse her politik çıkmazda ya da şiddetin patlak ver
diği her durumda Arafat'ın “mantıksız karakteri”ni suçlamıştır. Arafat’ı kişisel bir sap
lantı hâline getiren Askerî İstihbarat Başkam Amos Gilead, onun “içinde bulunduğu
psikolojik durumun, en iyi ihtimalle çatışma, alevler, acı ve karım baskın olduğu bir
hâli içerdiği”ni belirtmiştir. Yalnızca Bush’un Şaron’dan büyük zorluklarla aldığı net
bir söz ID Fnin gerçekten yapmak istediği şeyi yapınasım engellemiştir. Gil Eyal, The
Disenehantment o f the Orient Expertise in Arap Ajfairs and the Israeli State, Palo Alto,
CA: Stanford University Press, 2006, s. 189.
43 A.g.e., s. 183.
44 Birkaç örnek vermek gerekirse: Nablus’ta 31 Temmuz 2001’de yapılan suikast saldı
rısı, Hamas militanlarının 9 Ağustosta Kudüs’teki bir pizzacıda yaptığı bombalı intihar
saldırışım beraberinde getirmiştir. 4 Ağustos’taki intihar saldırısı, İsrail’in 23 Temmuz
2002’de Salah Şehade’nin suikastle öldürülmesine cevap olarak gelmiştir. 10 Haziran
2003’te İsrail’in Gazze’de, Hamas’ın önde gelen politik liderlerinden biri olan Abdüla-
ziz Rantisi’yi öldürmek amacıyla yapılan ancak Rantisi’nin yaralanması ve dört Filis
tinli sivilin hayatım kaybetmesi ile sonuçlanan suikast girişimi, 11 Haziran’da Kudüs’te
meydana gelen ve on altı İsraillinin ölümüne neden olan otobüs bombalama saldırı
şım beraberinde getirmiştir.
HEDEFIİ SUİKASTLER: HAVADAN GELEN İŞGAL 349
Ne var k i, hedefti suikastin politikayı etkilem e gücü, en şiddetli bi

çim de İsrail’in politik sistem inin içinde hissedildi. Gazze’deki yerleşim le
rin boşaltılm asıyla ilgili politik tartışm aların başladığı 2004 yılııun başlan
gıcıyla, “geri çekilm e plam ”nm oylamaya sunulduğu ve İsraü hüküm eti
tarafından onaylandığı 6 Haziran 2 0 0 4 arasındaki yarım yıllık sürede he
defti suikastler hız kazanarak toplamda 33 Filistinlinin ölüm üne neden
oldu.43 2005 yılııun Ağustos ayında yapılm ası planlanan boşaltm a ope
rasyonunun öncesinde suikasderin sayısı bir kez daha artış gösterdi ve
Temmuz 2 0 05, bu yılın en kanlı ayı oldu.4546 Bu ölüm ler, Şaron’un İsraü’de
“sol eğilim li” olarak görülen bir politikayı sürdürürken kendisini “terörle
sert bir şekilde başa çıkan” biri olarak sunm asına yardım etti. Bu şeküde
hedefli suikast, çelişkili olarak “bölgesel taviz”e verilen desteğin arana
sım sağladı.
"İnsani Sa v a ş"
Yerleşim lerin boşaltılm asını takip eden (İsrailli askerin kaçırılm asın
dan önceki) aylarda hedefli suikastler, bu dönem de Gazze’yi çevreleyen
çiderin etrafında ve bu bölgenin üzerindeki hava sahasında konum la
nan İsraü ordusunun kullanabüeceği neredeyse tek saldın biçim iydi. F i-
listinhlerin el yapım ı Kassam rokederi, İsraü’in yeni inşa edilm iş kasaba
larına atddı. Suikast oram daha da arta, Nisan 2 0 0 6 ’ya kadarki dönemde
bu gibi saldınlarda 5 2 Filistin li öldürüldü.47
2006 yılırım M art ayında İsraü Hava Kuvvederi, insansız dronlann bir
dondurma kam yonunun içine sığınm ış ik i İslam i Cihat m ilitanım öldür
m ek için bu kam yona füze attığı son derece korkunç bir saldm yla ilişküi
olarak çeşitli eleştirilerin odak noktası hâline geldi. Bu olayda, bahsedüen
m üitanlann yam sıra bir adam ve iki çocuk -R a ’ad ve M ahmud El-Bataş
adında ik i kard eş- hayatım kaybetti. İsraü Hava Kuvvederi Komutam Eli-
ezer Şkedi, bu saldırının yol açuğı geniş çaplı kınam alara tepki olarak bir
basm toplantısı düzenledi ve konuşm asında Hava Kuvvederi’nin “hava
saldırılarında hayatlarım kaybeden masum sivillerin sayısını düşürm ek
45 BTselem , “Palestmians killed by the Israell security forces during the course o f an
assassination”; httpyAvww.btselem.oig/English/5tatistics/Palestmians_killed_during_
the_course_of_anu_assassination.asp.
46 2005 yılının Temmuz ayında sekiz kişi suikastlerde hayatım kaybetmiştir ve bunlar
dan altısı kaşıdı olarak öldürülmüştür. Gazze Şeridi’nin Ağustos 2005’te boşaltılma
sından on ay önce İsrailli kuvveder burada 563 Filistinliyi öldürmüş, bundan önceki
on aylık dönemde ölenlerin sayısı ise 264’ü bulmuştur. BTselem : “Palestinians killed
by the Israeli security forces during the course o f an assassination”.
47
A.g.e.
için insanüstü çabalar” gösterdiğini iddia etti.48 Şkedi, iddialarını kanıt

lam ak için dinleyicilere Hava K uvvetlerinin, “savaşçı” olarak tanım ladığı
hava saldırısı kurbanları ile “savaşçı olm ayanlar” ya da “alakasız siviller”
olduklarım kabul etm eye istekli olduğu kurbanlar arasındaki oram nasıl
azalttığım sayısal olarak “gösteren” tablolar sundu. Ne var ki, İsrail mer
kezli insan haklan organizasyonu BTselem ’in topladığı veriler, ordunun
verdiği rakam lann çarpıtılm ış olduğunu gösterir. Bunun sebebi büyük öl
çüde ordunun “savaşçılar” olarak tanım ladığı gruba, suikastin yapıldığı
yerin yakınlanndan geçm ekte ve savaşçı olabilecek yaşta olan erkekleri
de dâhil etm iş olm asıdır.49
2003 yılının sonlanndan ve özellikle de birkaç İsrail Hava Kuvvetleri
pilotunun suikast görevi için uçm ayı reddetm esinden bu yana ordu,50 he-
defli suikasderde operasyonlarla alakası olm ayan çok sayıda m asum si
vilin öldürülm esine tepki olarak doğan yerel ve uluslararası protestolara
karşılık, sorum luluklan “sivil zaiyat” sayısını m im im um a indirm ek olan
görevlileri bünyesine katm aya başladı. Bu görevliler, destek dronlanna
m onte edilm iş kam eraları kullanarak füze atm ak için en “güvenli” am be
lirlem ek am acıyla, yapılm ak üzere olan saldırıyı çevreleyen koşullan göz
lemler. Bu uzmanlar, hedefin vurulacağı alandan geçen Filistin li sivillerin
içinde bulunacağı kabul edilebilir tehlikenin düzeyim belirleyerek, etkili
bir şekilde hava suikasti operasyonlannm “tetik”i hâline gelm işlerdir. Bu
görevlilerden birinin bana açıkladığına göre, yaptıklan işi suikasderi ko
laylaştırm ak yerine hayat kurtarm ak, kendileri bu operasyonlarda yer al
masa ve her an ihtiyadı bir biçim de tetikte olm asa meydana gelecek kat
liam ın olasılığını m inim um a indirm ek olarak görüyorlar.51 2006 yazında
ordu, bu trendi takip ederek hedefli suikasderde kullanılan füzelerin içine
yeni bir tür patlayıcı koymaya başladı. Bu yeni cephanelerin İsrail ordusu
tarafından kullanıldığı, Gazze’deki hastenelerde çalışan doktorlar korkunç
yam k yaralan, uzuv kayıplan ve daha önce hiç görülm em iş dâhili yanık
larla karşılaşm aya başladığında anlaşıldı. Eski bir İsrail Hava Kuvveden
subayı ve ID F n in silah geliştirm e program ının başkam İshak Ben-İsrail,
bunların geleneksel patlayıcılardan daha ölüm cül ancak aynı zamanda daha
küçük çaplı patlam alar meydana getirm ek için tasarlanm ış - “odaklanm ış
48 Amos Harel ve Am on Regular, “IAF probe: Civilians spotted too late to divert missi-
les in Gaza strike”, Ha’aretz, 7 Mart 2006.
49 Harel, “Nothing ‘“suıgicar”. BTselem verileri httpy/www.btselem.oıg/English/Statis-
tics/Casualties.asp adresinde bulunabilirdir.
50 Chris McGreal, “We’re Air Force pilots, not mafia. We don’t take revenge”, Guardian,
3 Aralık 2003.
51 İsrail Hava Kuvvederi’nde görev yapan bir insansız dron operatörü ile yaptığım rö
portaj, Nisan 2005.
HEDEFIİ SUİKASTIER: HAVADAN GELEN İŞGAL 351
ölüm cüllük cephaneleri” ya da “düşük sivil zaiyat cephaneleri” olarak ad

lan d ırılan - yeni cephaneler olduğunu açıkladı: “Bu teknoloji [ordunun]
alanda bulunan sivillere ya da başka kişilere zarar verm eden... çok kü
çük hedefleri vurm asına olanak tanım aktadır...”32
H üküm et, 2 0 0 6 yılının Kasım ayı sonlarında bir kez daha sivillerin
öldürülm esine tepki olarak ortaya çıkan yerel ve uluslararası protestolara
karşılık hedefli suikastleri daha da düzenlem ek için çaba harcadığım gös
term ek istedi. Bu nedenle, hedef olarak belirlenen bireylerin suikastinin
yapılıp yapılm ayacağına karar verecek “yasal bir kom ite” oluşturdu; bu
kom itede, büyük önem taşıyan politik liderlerin suikastleri Başsava’mn
kararına bağlıydı. İsrail Yüksek Adalet M ahkem esi bundan birkaç hafta
sonra, 14 A ralık 2 0 0 6 tarihinde İsrail’de İşkenceye Karşı Halk Kom itesi,
Filistin İnsan H aklan ve Çevreyi Korum a Birliği (birliğin adının Arap-
çadaki karşılığının kısaltm ası olan LAW ile de bilinm ektedir) tarafından
kendisine sunulan dilekçelere cevap olarak, diğer düzenleyici direktiflerin
ana hatlarını belirleyen bir karar çıkardı: suikastler yalnızca “[suikast ile
öldürülm esi planlanan] kişinin kim liği ve faaliyetleri ile ilgili sağlam te
m elli, güçlü ve ikna edici bilgiler” bulunduğunda, terör saldınlannın ke
silm esine yardım cı olabildiklerinde, tutuklam a gibi diğer ölçülü kuvvet
kullanım ları, askerlerin hayadan ciddi ölçüde tehlike alanda değilse ve
“m asum sivillere ölçüsüz bir zarar” gelm ediği sürece yapılabilecekti.*53
Bu önlem ler, hedefli suikasderde hayatını kaybeden sivillerin sayısını
azaltmada başanlı olsa da olm asa da eleştirel bir perspektifin bu suikast
ler ve hedefli suikast teknolojisi, teknikleri ve yeterliğindeki askerî geliş
m elerin eninde sonunda kasıtsız ölüm lerin sayısını azaltacağına yönelik
“iddialar” ile bu olası sonucun suikasde öldürme eylem ini aklam asını sağ
lamadan yüzleşm esi ve m ücadele etm esi gerekir. A skerî eylem leri meş
rulaştırm ak ya da bu eylem lere karşı çıkm ak için kullanılacak başka bir
32 Almtılandığı y e r M erin Rapoport, “Italian TV: Israel used new weapon prototype in
Gaza Strip”, Ha’aretz, 12 Ekim 2006. Ortadaki tüm ipuçlan İtalya’daki bağımsız bir so
ruşturma takım ının bu patlayıcıların “Yoğun Non-Reaktif Metal Patlayıcılar” (DIM E)
olduğunu düşünmesine neden olmuştur. Bu tür patlayıcılar, tü n e te n tozu -ç o k yük
sek sıcaklıktan iletebilen bir m etal- ile doldurulmuş karbon-fiber kılıflardan oluşmak
tadır. Patlatılma anında tungsten parçacıktan görece küçük (yaklaşık olarak 4 metre)
ancak son derece ölüm cül bir bulut hâlinde dışa doğru hareket ederek ciddi yanık
lara, uzuv kayıplarına ve iç yanıklara sebep olmaktadır. Hava Kuvvederi Araştırma
Laboratuvan, 2005 Başan Raporu, http:ZAvww.afri.af.mil/accomprptAnay05/accomp-
may05.asp.
53 Yüksek Adalet Mahkemesi 769/02. The Public Committee against Tortum in Israeli v.
The Government o f Israel. Bu tarihten önce, Yüksek Adalet M ahkem esine hedefli sui-
kasdere karşı sunulan dilekçeler (örneğin Yüksek Adalet Mahkemesi 5872/2002, M .K
Muhammed Barake v. Prime Minister and Minister o f Defence) reddedilmiştir.
eleştiri biçim i bulunmadığmda ise, kişinin İsrail’in daha düşük ölü sayı
sıyla tem sil edilen “ehven-i şer” durum unun ya da durum larının her iki
taraf için de daha fazla acı ve ölüm le tem sil edilen hayalî ya da gerçek bir
“kötünün kötüsü”ne karşı ölçülm esinin gerekli olduğu bir nekro-ekonom i-
nin koşullarım kabul etm e m ecburiyetinde kalm ası kaçınılm az olacaktır.54
Kanada Liberal Partisi’nin liderlerinden biri olan insan haklan araş
tırm acısı M ichael Ignaüeff, bu argüm anın kuram sal koşullanna açıklık
getirm iştir. Ignatieff, “terörle m ücadele”de dem okratik toplum lann terör
saldırılan gibi potansiyel “ehven-i şer” durum larından kaçınabilm ek ya
da bunlan m inim um a indirebilm ek için bazı tem el insan haklarını çiğ
nem eye ve güvenlik servislerinin, devlet adına gizli saklı yapılan ve ah
laki açıdan pek hoş olmayan başka eylem lerle -o n a göre bunlar “kötünün
iyisi” olan eylem lerdir- m eşgul olm asına izin verm eye ihtiyaç duyabile
ceğini öne sürm üştür.55 Buna ek olarak Ignatieff, İsrail’in hedefli suikast-
lerini İsrail Yüksek Adalet M ahkem esi tarafından “kötünün iyisinin etkili
ahlaki-politik çerçevesi içinde yer alabilen” şeklinde ifade edilen koşullara
benzer koşullar altında değerlendirm eye bile razı olm uştur.56
Hedefli suikastler, bu nekro-ekonom i bakım ından hem İsrailliler hem
de Filistinlilerin başına gelebilecek m uhtem el kötünün kötüsü durumları
nın “ehven-i şer” alternatifleri olarak anlaşılm alıdır. Bu operasyonları dü
zenleyen taraf olan İsrail, hedefli suikast yöntem im kullanm ası sayesinde
nüfiısun tamamım etkileyecek daha sert ve acım asız önlem leri zapt ederek
54 “Kötü”, bu bağlamda Adi Ophir’in izinden gidilerek en iyi şekilde tanrısallık ya da

şeytaniliğin alanından alınarak acı ve ızdırabm engellenebildiği ancak engellenme
miş olduğu bir sosyal düzenin içine taşınmış bir kategori olarak anlaşılmaktadır. Bkz.
Adi Ophir, The Önler o f Evils: Toward an Ontology o f Morals, Rela Mazali ve Havi Çare
(çeviri), New York: Zone Books, 2005, bölüm 7.100: “Kötülükler yalnızca, bu kötü
lüklerin önlenmesi ya da iptal edilmesine yönelik eylemler geçmişte gerçekleştiril
miş olsa ortaya çıkacak olan daha ağır farazi kötülüklere başvurularak haklı çıkarıla
bilir (3.432). Bu haklı çıkarma, tartışmayı, zarar görenin hasar ya da acıyla tazminat
arasında bağlantı oluşturmaya çalıştığı bir değiş tokuş düzeninden, davalının gerçek
leşmiş kötülüklerle geçmişte gerçekleşmesi muhtemel olmuş ancak gerçekleşmemiş
kötülükler arasında bağlantı oluşturmaya çalıştığı bir diğer değiş tokuş düzenine ta
şımaktadır.
55 Michael Ignatieff, The Lesser Evil: Political Ethics in an Age o f Tenor, Princeton, NJ:
Princeton University Press, 2004.
56 Bu şartlar arasında şunlar yer almaktadır: “[bunlar] mümkün olan en az sayıda in
sana uygulanmak, son çare olarak kullanılmalı ve açık bir demokratik sistem in re
kabetin baskın olduğu yakın gözlem ve ayrıntılı incelem e ortamının içinde tutulma
lıdır...” Dahası, “suikastler, yalnızca... tutuklama ve ele geçirme gibi daha az şiddet
içeren alternatiflerin... personeli ya da sivilleri tehlikeye attığı... [mümkün olmadığı
ve] yan haşan ve sivillere verilen zararlan minimuma indirmek için akla yatkın olan
tüm önlemlerin alındığı durumlarda haklı çıkarılabilir.” Ignatieff, The Lesser Evil, say
falar 8 ,1 2 9 -1 3 3 .
yalnızca, ya da çoğunlukla, “suçlu” kişileri öldürdüğünü Filistinlerin an

lam asını istem ektedir. Eski Genelkurm ay Başkam Ya’aloria göre, “odak
lanm ış engellem eler [Filistinlilere bizim ] genel halk ile, terörün oluşm ası
için aktif çabalarda bulunan kişiler arasında aynm yapnğunız m esajım
verdiklerinden önem taşım aktadır”.37 İsraillilerin perspektifinden bakıl
dığında, devletlerinin yargısız infaz gerçekleştirm esine izin verdiklerinde
bunu basitçe kendi hayatlarım kurtarm ak için yaptıkları görülm ektedir.
Ne var ki, İsrailli filozof Adi O phir’in önerdiği gibi bu “ehven-i şer”
kavram ı, doğası farklı olan bir sorunu ortaya çıkarm aktadır şiddeti ve acı
m asızlığı daha az olan önlem , kolayca doğallaşünlabilecek, kabul edilebi
lecek ve hoşgörülebilecek önlem dir. Bu önlem , norm alleştirildiği zaman
daha sık olarak uygulanabilir. Buna ek olarak, bu önlem düşük şiddetli
çatışm aları norm alleştirm eye yardım cı olduğundan, çatışm anın toplam
süresi uzaülabilecek ve en sonunda daha fazla “ehven-i şer” durum lar
ortaya çıkarılabilecektir.5758
Savaşı daha ‘insancıl’ bir hâle getirm e arayışının -o n dokuzuncu yüz
yıldan bu yana farklı savaş sözleşm eleri ve yasalannda yer alm ış bir me
seledir - bazı durumlarda benzer olarak savaşı düşünülm esi ve inanıl
m ası daha olası ve daha sık gerçekleşen bir durum hâline getirm esiyle
sonuçlanm ası m üm kündür. Şiddetin, savaş yasalarının ve toplum lann
kendilerine gönüllü olarak dayatüğı diğer ahlaki kuralların yasalara uy
gun olarak düzenlenm esi yoluyla toplum sonuçta savaşı m eşrulaştırabilir
ve hatta uzatabilir. Bu paradoksun bir örneği, ID F’nin plastik kaplam alı
çelik cephane kullanım ıdır. Askerler, “plastik m erm ilerin ölüm cül olm a
yan cephaneler olduğuna ve bunların kullanım ının hayan tehdit etm e
yen durumlarda kontrol ve ölçülülüğe işaret ettiğine inanırlar. Ancak bu
algı, plastik m erm ilerin daha sık ve gelişigüzel bir şekilde kullanılm asını
beraberinde getirir ve büyük bir kısm ı çocuklardan oluşan çok sayıda Fi
listinli göstericinin ölm esine ve kalıcı olarak sakatlanm asına neden olur.39
D olayısıyla, ordunun “kontrollü”, “göze itici görünm eyen”, “toplu
iğne başı kadar bile sapma yapm ayacak atışlarla”, “dikkatli bir şekilde
fark gözeterek” hedeflerini ortadan kaldırabileceğine yönelik inancının,
“geleneksel” stratejilerden daha fazla yıkım ve ölüm getirm esi olasıdır,
çünkü bu yöntem ler, on lan yaygınlaştırm ak için kullanılan m anipüle
57 Amos Harel ve Avi Isacharoff tarafından yazılan The Seventh War adlı eserden alınn-
lanmıştır, Tel Aviv: Miskal-Yedioth Aharonoth Books ve Chemed Books, 2004, s. 343.
58 Ophir, The Önler o f Evils, bölüm 7. 100.
39 BTselem , “A death foretold: firing o f ‘rubber’ bullets to disperse demonstrations in
the Occupied Tem tories”, Kasım 1998. httpyAvww.btselem.oig/english/publications'
summaries/199805_a_death_foretold.asp.
edici, coşku ve heyecan dolu retorikle birleştirildiklerinde, karar verici

leri sık ve uzun süreli olarak kullanılm alarını onaylamaya ikna etm ekte
dir. Burada ölçülülük retoriğinin önem li bir parçasını oluşturan hassas
lık illüzyonu, askerî-politik aygıta, sivilleri sakatlam a ya da öldürm eden
patlayıcıların kullanılm asının m üm kün olm adığı sivil çevrelerde kullan
m ak için gereken m azereti verm ektedir. Belli bir yöntem e sahip olundu
ğuna inanıldığı şiddetin eşiği ne kadar düşükse, bu yöntem in uygulanma
sıklığı o kadar yükselebilir.
Bu gibi “ehven-i şer” uygulam alarım destekleyen araç, teknik ve re
torikleri savunan ve teşvik eden kişiler, bunlan geliştirip m ükem m el bir
hâle getirerek aslında aksi takdirde şiddeti daha da radikalleştirm eye yö
nelik çabalarında başanlı olacak hüküm et ve güvenlik kuvvederinin geri
kalanı üzerinde kısıdayıcı bir etkide bulunduklanna inanırlar. Bu kişiler,
hedefli suikasderin ordunun gerçekte sahip olduğu ve düşm anın “kabul
edilebilir” şiddet düzeyini aşm ası veya saldırılar ve m isillem elerle yapı
lan şiddedi söylemde kelim elerle ifade edilm em iş bir anlaşm ayı bozm ası
durumunda tam ölçekli bir istila ya da bölgesel işgalin yenilenm esi biçi
minde uygulamaya koyacağı ezici yıkım kapasitesinin daha ılındı bir alter
natifi olduğunu düşünürler. Hava Kuvvederi Komutam Şkedi, hedefli su-
ikasderi savunurken bu m antığı doğrulayarak Gazze’nin Haziran 2006’da
işgal edilm esinden yalnızca birkaç hafta önce “hava saldırılarının tek al
ternatifi bir kara operasyonu ve Gazze’nin yeniden işgalidir . . . [hedefli
suikasder] elim izdeki en garantili araçtır” açıklam asında bulunm uştu.60
Hem Gazze’nin Haziran 2006’da başlayan yeniden işgali hem de 2006
ydının Temmuz-Ağustos aylan arasında gerçekleşen Lübnan savaşı, daha
yıkıcı alternatiflerin her zaman m üm kün olduğunu ve bunun özellikle de
düşük şiddedi çatışm anın “yazıya dökülm em iş kurallan”nm çiğnendiği
algılandığında doğru olduğunu kanıtladı. 25 Haziran 2006’da Gazze’de İs
railli bir askerin kaçırılm asından bu yana 8 8 ’i 18 yaşmdan küçük 500’den
fazla Filistinli hayatım kaybetti ve 2 .700’den fazla Filistinli yaralandı;61 da
hası, toplam değeri 4 6 m ilyon dolan bulan ve bir elektrik santralini de
içeren altyapılarla 270 özel ev ve konut im ha edildi. Gazze ve Lübnan’da
sivillerin öldürülm esi, topluluklann yerlerinden edilm esi, m ülk ve altya-
pılann -h ava lim anlan, güç istasyonlan ve köprüler dâhil olm ak ü zere-
kasıdı olarak yıkılm ası, daha da büyük bir askerî kuvvet tehdidinin sür
m esini sağlayan şiddet patlam alan olarak anlaşılm alıdır.
60 Harel, “Nothing ‘surgical’”.

61 B’tselem, 2006 yılındaki çatışmada ölenlerin sayısı 683’ü bulmuştur, www.btselem.
oıg, 27 Aralık 2006.
A skeri tehditler, b ir ordunun, im ha kapasitesinin tamamım uygular

ken verebileceği “olası” hasarla verdiği “gerçek” hasar arasında boşluklar
varolmaya devam ettiği sürece işlev görebilir.62 Ö lçülülük, durumun daha
da kızışm ası olasılığının varolm asına olanak tanır. Dolayısıyla, bir derece
ölçülülük neredeyse her konvansiyonel askerî operasyonun m anuğunn
bir parçasını oluşturur: bir askerî saldın ne kadar kötü görünürse görün
sün, bu saldırının daha da kötü b ir hâl alm ası mümkündür.
Doğal olarak, burada önerilen “kötünün kötüsü”nün “ehven-i şer”e
tercih edilm esi ya da savaşın daha acım asız olm ası gerektiği değil, bizim
bu kötüler ekonom isinin terim lerinin kendisini soıgulamamız gerektiğidir.
Bu terimler, yalnızca askerî planlamanın doğasının bir parçası değildir, aynı
zamanda politik “m ilitarizm in de olm azsa olmaz bir parçasını oluşturur.
Bu tür m ilitarizm , şiddeti, tarihin bir kuralı olarak kalıcılığını hep koru
yacak bir şey olarak ve böylece askerî operasyon gerektirecek m uhtem el
askerî gelişm eleri de politikacıların erişim i dâhilindeki birincil alternatif
olarak gören bir kültürdür. İsrail’in m ilitarizm i, bugüne kadar buna uy
gun olarak her zaman politik sorunlara askerî çözüm ler bulm a arayışında
olm uştur.63 Farklı şiddet derecelerinin belirlediği sınırlar içine hapsolmuş
olan İsrail, devamlı olarak, m üzakereler için başka yolların keşfedilm esini
ve hakiki bir politik sürece katılm ayı im kânsızlaştırm aktadır. 2006 yılı
nın başlarında Genelkurm ay Başkanı Dan Halutz “İntifada, Yahudiler ve
Filistinliler arasında varolup 1929’da başlam ış olan... kalıcı ve çözülm esi
62 Şu anda kuvvetin “muhtemel” ve “gerçek” kullanımı arasındaki boşluk kapanmak

tadır, savaş artık bir dil olmaktan çıkm ıştır ve şiddet, semiyotikle arasındaki bağların
koparılmasıyla birlikte yalnızca düşmanın bir özne olarak ortadan kaybolmasını sağ
lamayı hedefleyen bir hâle gelmiştir. “Topyekün savaşlar” -toplum un tamamen sefer
ber edilmesindeki anlamlarının ötesine geçerek kavramsal spektrumun diğer sınırım
işaretlemekle b irlikte- artık hiçbir iletişim in kurulmasına izin vermeyen savaşlardır.
Sömürgeci savaşlar sıklıkla topyekün savaşlar olmuştur çünkü “yerliler”in sömürge
cilerin sahip olduğu “insanlığı” paylaşmadığına inanılmış ve böylece onlar rasyonel
davranış ve diyalog gerçekleştirme gibi bir kapasiteden yoksun bir grup olarak görül
müştür. Terör de, genelde şiddete hiçbir yasal ya da ahlaki sınır koymaması ve ma
sumiyetle suç arasında hiçbir ayrım yapmaması nedeniyle “topyekün”dür. Buna ek
olarak terör, diyalog olasılığının kendisine saldırmaktadır. Derece ve ayrımlar, sava
şın topyekün olmasını engelleyen şeylerin ta kendisidir.
63 İsrail’in militarizmi için bkz. Uri Ben-Eliezer, “Post-m odem armies and the question
o f peace and war: the Israeli Defence Forces in the ‘New Times’”, International Jour
nal o f Middle East Studies, 36, 2004, s. 49-70, s. 50. Aynı zamanda bkz. Ben-Eliezer,
Making oflsraeli Militansın, Bloomington, IN: Indiana University Press, 1998, s. 1-18;
Baruch Kimmerling, Invention and Decline o f Israeliness: Sodety, Culture and the Mili-
tary, Berkeley, CA: University o f Califomia Press, 2001, s. 209. Militarizm kavramıyla
ilgili daha fazla bilgi için bkz. M ichael Marnı, “The roots and contradictions o f mo
dem militarism”, New Left Review, 1-162,1987.
im kânsız bir çatışm anın parçasını oluşturm aktadır” dediğinde, bu dünya

görüşünü ifade etm işti. Dolayısıyla, Halutz’a göre ordu kendisini çatış
mayla dolup taşan bir çevre ve k a lıa b ir şiddetin hüküm sürdüğü b ir ge
lecekte işlev görmeye hazırlam alıdır. Halutz, bunu dile getirerek İsrail’in
güvenlik söylem inde sık sık karşılaşılan bir iddiayı yansıtm ışür: 1977 yı
lının Haziran ayında, dönem in dışişleri bakam M oşe Dayan, İsrail ile F i
listinliler arasındaki çatışm anın “çözülebileceği” varsayım ının temelde ha
talı olduğunu belirtm işti. “Sorulm ası gereken soru, ‘Çözüm nedir’ değil,
‘Çözüm olm adan nasıl yaşayabiliriz?’ olm uştur”. H er iki seçeneğin de -
politik bir çözüm ya da kesin bir askerî sonuç o lasılığ ı- varolm adığı bir
durum un ortaya çıkm ası ise, İsrail ordusunun yalnızca “çatışm ayı idare
edeceği” anlam ına gelm iştir. 2 0 0 6 yılırım başlangıcında Halutz, hâlâ İsrail
Hava Kuvvetleri’nin hassasiyet yöntem inin, çatışm anın, “İsrail toplununum
onunla birlikte yaşamasına ve gelişm esine im kân tarayacak kadar düşük
bir sıcaklıkta” tutulm asına yardım cı olacağım düşünmüştür.64 Çatışm anın
süreceğini dile getiren bu kehanet, çok büyük b ir olasılıkla kendi kendini
doğrulamaya devam edecektir.
Oyuk Topraklar
İsrail’in Filistin işgalinin bölgesel m anûğı, dikey eksen boyunca zıt
yönlerde kendim gösteren sinsi bir ilerlem eyle gitgide gözler önüne se
rilm ektedir. İsrail Hava Kuvvederi’nin im ha kapasitesi ne kadar verim li
hâle geldiyse, direniş de yerin o kadar derinine geri çekilm ek zorunda
kalm ıştır. Bu gerçeklik, bu asim etrik çatışm anın sonuncu sim etrisini güç
lendirir: hava sahası ve uzay (ABD ordusu bunu Vietnam ’da, Sovyeder
de Afganistan’da acı bir şekilde öğrenm iştir) ne kadar kontrol altındaysa,
düşman da yeralu savaşında o kadar ustalık kazanır.65
Politik egem enlik, geleneksel olarak devletin yer üzerindeki bölge
leri kontrol etm esinde kendim gösterm esine rağm en, bugün en etkili ve
üzerine en fazla rekabet edilen politik alan Filistin’e ait bölgelerin üze
rindeki hava sahasıdır. Bugüne kadarki tüm politik m üzakerelerde İsrail,
karada gerçekleştireceği bölgesel geri çekilm elerin hepsinin yalnızca bu
bölgelerin üzerindeki hava sahasında kontrol sahibi olm ayı sürdürm esi
64 Halutz alıntılan Amir Oren’in “The tenth round” adlı yazısından alınmıştır, Ha’aretz
hafta sonu eki, 14 Ocak 2006; Dayan alıntısının alındığı yer: Orta Doğu Banş Vakfı,
“Sharon’s Enduring Agenda: Consolidate Territorial Control, Manage the Conflict”,
Settlement Report, 14 (1), Ocak-Şubat 2004, httpy/www.fmep.oı^eportsAroll4/nol/01-
sharons_enduring_agenda.html.
65 Stephen Graham, “Vertical geopolitics: Baghdad and af ter”, Antipode, 36, s. 12-23,
özellikle s. 18; Shaul Shai, “Subterranean warfare”, Ma’arachot, 389, Mayıs 2003, s.
36-43 [İbranice].
HEDEFLİ SÜ İK A ST L6 R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 357
şartıyla yapılabileceğinde ısrar etmiştir.66 Böylece İsrail, hem Oslo sürecinde

hem de Camp David müzakerelerinde, “[Filistin üzerindeki] hava sahasını
kullanm a ve [bu sahanın] elektrom anyetik spektrum unu kullanm a, gö-
zedem e ve denedem e” hakkım talep etm iştir67 Temmuz 2000’de yapılan
Camp David m üzakerelerinde danışm anlık yapan İsrail H avacılık İdaresi
eski başkam Avraham Şay, İsrail’in “Filistin ’in hava sahasını işgali”nin,
büyük ihtim alle bir güvenlik, pratiklik ve uçuş em niyeti m eselesi olarak
tanım lanm asını istem iş olm asına rağm en, İsrail’in “baskın kontrol” için
yaptığı talep aslında gelecekteki bir Filistin devletinin egemenliğine getirilen
66 On üçüncü yüzyılda İngiltere’de ortak hukukun, mülkiyet haklarım toprağın derin

liklerinden göğün tepesine kadar genişletmesine (Cujus est solum, ejus est usque ad
coelum et ad infervs) rağmen, özel mülklerin üzerinden hava araçlarıyla seyahat etme,
mülk sahipliğinin dikey sınırının azaltılmasını beraberinde getirmiştir. Fransız hu
kuk uzmanı Paul Fauchille, bununla ilişkili olarak “hava serbestliği” kavramım öner
miştir. Paul Fauchille “Le domaine a£rien et le ilgim e juridique des a&ostats”, Re-
vue G inirale de Droit International Public, 8, 1901, bkz. httpyAvww.ppl.nl/100years/
topics/airandspacelaw/ (12 Ocak 2005). Ne var ki Hugo Grotius’un “açık denizlerin
serbestliği” kavramıyla kurulan mukayese, Birinci Dünya Savaşı hava gücünün yı
kıcı potansiyelini gözler önüne serdikten sonra 1919 Versay Banş Konferansı’nm ar
dından reddedilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında 1944 Chicago Uluslararası Sivil
Havacılık Konvansiyonu, devlederin sahip oldukları bölgeler üzerindeki hava sahala
rına egemen olduğunu onaylamıştır. Bu noktadan sonra ulusal egemenlik alanı, dev
let sınırlarının -u lu sal hava sahasıyla serbest dış uzay arasındaki, kendisi için birden
fazla tarafın şiddedi rekabet içerisinde olduğu, henüz belirlenmemiş yasal sınır tara
fından ağzı kapatılan- bir koni (tepe noktası dünyanın merkezidir) oluşturacak şe
kilde dikey olarak genişletilmesiyle belirlenen havasal bir boyutu kendi içine dâhil
etmiştir. Sık olarak verilen bir örneğin de gösterdiği gibi, egemenliğin bu şekilde dı
şarı sarkması ticari uçuşlarda Suudi Arabistan’ın üzerinden geçilirken alkollü içecek
servisi yapmanın yasak olduğu anlamına gelmektedir. Bkz. David Pascoe, Airspaces,
Londra: Reaktion Books, 2001, s. 9; hava sahalarında egemenlik konusu için bkz.
PPC. Haanappel, “The Transformation o f Sovereignty in the Air”, Chia-Jui Cheng
(editör), The Use o f Air and Outer Space, Cooperation and Competition, Lahey: Kluer
Law International, 1998, s. 13. Hava sahalarının güvenliğiyle ilgili maddelerde, 1993
yılında imzalanan birinci Oslo Anlaşması “tüm havacılık faaliyetleri ya da hava sahası
kullanımları... için İsrail’den önceden izin alınması gerekecektir” diye bildirmektedir.
Gazze-Eriha Anlaşması Maddeleri [Oslo 1], Madde XII, Hava Sahası Güvenliği.
67 Gilead Sher, Just Beyond Reach, The Israeli-Palestinian Peace Negotiation 1999-2001,
Tel Aviv: Miskal-Yediot Aharonoth Books ve Chemed Books, 2001, s. 42 4 [İbranice].
Elektromanyetik spektrum üzerinde de baskın bir kontrol elde etme arayışına giril
miştir. Elektromanyetik spektrumun bölgeselleştirilmesi mekânsal değil, işlevsel ol
duğundan, “bölgesel taviz” teklifleri kendilerini eneıjiler ve dalga boylarının ayrıl
masında göstermiştir. Oslo süreci yıllarında İsrail, Filistin Ulusal Yönetimi’ne radyo
frekansları ayırmıştır ancak bunlar genelde kalitesiz ve bir ölçüde arazinin parçalan-
maşım akla getiren “artık frekanslar” olmuştur. Ancak bu frekansları verimli bir şe
kilde kullanamayan Filistinli yaym alar, rutin bir şekilde İsrail’e ait frekansları izinsiz
olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu durum ise hiç gecikme olmadan baskınlar, ge
çici işgaller ve “dalga bölgeleri”nin kontrol edilmesini, bununla birlikte bu spektru
mun başından sonuna kadar kamu düzeninin (ya da çift taraflı düzenin) tamamen
çöküşünü beraberinde getiren yeni bir “radyo dalgası savaşı”m başlatmıştır.
dikey bir kısıtlam aya karşılık gelm iştir.68 Liberal Cenevre G irişim i bile İs
rail Hava K uvvetlerinin Filistin üzerindeki hava sahasında “yüksek irti
fada askerî tatbikat” yapma hakkım korumuştur. İsrail Hava Kuvvetlerinin
tatbikat kisvesi altında sürdürdüğü faaliyetlerin tam olarak ne olduğunu
görm ek neredeyse im kânsız olacağından, İsrail’in, Filistin’e ait kara par
çalarının üzerindeki alana hiçbir ceza alm adan hava sensörleri ve hava
kuvveden konum landırm ası m üm kün olm uştur.69
Başkan Arafat’ın Filistin’e ait bölgelerin oluşturduğu parçalı bütünün
içinde seyahat ederken hava sahasına bel bağlam ası, Başbakan Ehud
Barak’m 2 0 0 0 yılında, ik in ci İntifada’m n başlangıcında Dahaniya’daki
Gazze uluslararası havalim anını kapatarak Batı Şeria’dan Gazze’ye yapı
lan uçuşlan engellem esinin arkasındaki ana nedendi. Aralık 2 0 0 1 ’de Şa-
’ ron, Barak’m izlediği bu yolu takip etti, ancak ondan bir adım daha öteye
giderek Filistin’deki uçak pisderini bom balam a ve Filistin’in hava filosu
nun tamamım -A rafat’ın başkanlık uçağı ve kendisine ait iki h elikop teri-
im ha etm e yoluyla Filistin’in hava sahasını tam am en kapattı.70
ID I; 1982 yılında M ısır’ın Sina Yanm adası’ndan tam am en geri çe
kilm eden önceki son askerî eylem inde Refah sım r şehrinin inşa ürünü
dokusunun içinden kod adı Philadelphi olan 10 kilom etre uzunluğunda
ve onlarca m etre genişliğinde büyük bir güvenlik koridoru oyarak şehri
ik i kısm a ayırdı: Filistin ’e ait olan kısım ve M ısır’a ait olan kısım . Bu
bariyerin oluşturulduğu tarihten bu yana, sım r bölgelerinin yüzeyinin
altı İsrail’in savunma yapılarım atlatan ve eskiden tek bir şehri oluştu
ran yabancılaştırılm ış iki toprak parçasını birbirine bağlayan yüzlerce tü
nelle oyuldu. İlk başta sınırın her iki tarafında da üyeleri bulunan aileler
68 Avraham Şay, bununla alakalı olarak şunu söylemiştir: “[İsrail ve Filistin’in üzerinde
yer alan hava sahasını bölerek parçalara ayırmak imkânsızdır çünkü bu alan, içinden
geçen nesnelerin hızına göre çok küçüktür... bu sebeple bu bölge üzerindeki hava
sahası, işlevsel bakımdan birleşmiş olmalı ve merkezî olarak düzenlenmelidir”. Mira
Asseo ile birlikte Avraham Şay ile yaptığım röportaj, 21 Kasım 2002.
69 İsrail ordusunun dünyanın atm osferinin dışındaki alanı kullanım ı, 2 0 0 2 yılında
Ofek-5 ajan yer gözlem uydusunun fırlatılması ve üç gelişmiş askerî uydunun, istih
barat toplama amacıyla daha da geliştirilmesi sayesinde kaydadeğer ölçüde hız ka
zanmıştır. Bkz. Amnon Barzilai, “Israel successfully sends Ofek 5 spy satellite into
orbit”, Ha'aretz, 28 Mayıs 2002.
70 Bu havasal hâkimiyet stratejisine uygun olarak, İsrail’in Gazze’den kuvvetlerim çek
mesi Hava Kuvvederi’nin görev yapüğı hava sahasının değiştirilmesini içermemiştir.
Boşaltma sürecinden önce hükümet, boşaltmanın ardından “İsrail devletinin bu ara
zinin dış yüzeyini izleyip denedeyeceğini, Gazze’nin hava sahasını tamamen ve tek
başına kontrol edeceğini ve Gazze Şeridi’nin kıyı şeridi boyunca askeıl faaliyederini
devam ettireceğini” bildirmiştir. Almtılandığı yer: “Prime M inister Ariel Sharon’s four-
stage disengagement plan”, Ha'aretz, 28 Mayıs 2004; Am on Regular, “PA: Gaza will
remain occupied territory”, Ha'aretz, 10 Aralık 2004.
tarafından kazılm ış olan tüneller, sonradan M ısır’da üretilen ucuz sigara

ların, ev eşyalarının ve hatta fahişelerin kaçak olarak Filistin’e sokulm ası
ve silahlar, padayıcılar ve Filistin direnişine katılm ak isteyen yeni silahlı
savaşçıların taşınm ası gibi çeşidi am açlar için kaçakçılık güzergâhları ve
ana ikm al hatlan olarak kullanılm aya başladı. İsrail ikinci İntifada’nm baş
langıcında Gazze Şeridi’ni dış dünyaya tam am en kapattığında, tünellerin
kullanım ı hız kazandı ve silahlara gösterilen talep arttı. Tünellerin keşfe
dilm esini önlem ek am acıyla, tünellere giriş ve çıkış noktalan genel ola
rak sm ınn her iki tarafındaki binalann içine konum landınlm ıştı. Aslına
bakılırsa çoğu tünel, birkaç ev ya da tavuk küm esinde başlayan, bir ana
güzergâhta birleşen ve diğer taraftaki binalarda biten birden fazla geçit
oluşturacak şekilde dallara aynlan çok sayıda giriş noktası ve güzergâha
sahipti. Bu şekilde, bir giriş keşfedilip kapatıldığında ya da bir tünel iyi
inşa edilmediği veya İsrail’in toprak delen bom balanna maruz kaldığı için
çöktüğünde, diğer tüneller hâlâ kullanılm aya devam edebilm ekte ve yeni
erişim tünelleri kazılıp, ana güzergâha bağlanabilm ektedir.
I OT gUVU | I
1 •î- •"33 ,v,~
- ' : • .i ■ 1
- "■* y
a ■ ,%;'» §£*#*•■'
s-rfş, "isi' " X>! *
» O flo T - » v A T c 4
0*6 Bü»i
«000 SESTftlCTlON
so lîn :
(T « r o n C IV Il A IR C R A F T
I 6 X C C P T PO R OEPARTINO
-OURKJN OM S « 1 t s i s a
. W A TER ARCA.
— NATANIA---, T R A R 8 R O N D E R O PER AT IO N
A NAT l CCFOR6 *NT«R#tO T f l- A V IV F » OPCRATE
261— TRAN*PONOS*İ ON A 2000. A IR C R A F T ON

O O IA CO TR F U O H T S H O J IO O P C R A T I ON A »000
6000 to-m
*1360 CAUTION
r ...... - A C C -------- j
: N O RT H 6H * SEC TO R i A IRC RA FT MU# T AOHER6 TO P R O M U IO A T İO AT#
i rfil A V M CONTROl i RIMON V 2MH)’/
121.4 Mhz j un ns R O O T İ# . T M W M O lE OF T S l-A V IV PIR I» A
cm s?.* < CONTR04.160 A R rS P A C C «ROM UNO TO UN4.T0.
124.3 Mhz
— 8£N GURION-----
PURLA TYVR 118.3 Mhz
WS2OS.* apr 120.5 Mhz
nV/DEENA TMA 119.5 Mhz
NORTHERN SE C T O R U T A
y / »3? om a t » 132.5 Mhz
J J 6 L A V İV C O N T R O l
4nrr-Uı 3#,<
İSOUTH ERN S E C T O R I İ S C
SHIRA . ■
FOINT A 8 0 V F 10.000
N3I İ23
0 3 * zt.e
TRANS. ALT 10.SC

v - .
TRANS. LEVEL FL 1
WT > TAMM «T. A NO
[Resim 77: İsrail ve Batı Şeria üzerinden geçen hava güzergâhtan,

İsrail Havacılık İdaresi, 2 0 0 2 ]
Tünellerin çoğu, kendi kazı işçilerin i ve m ühendislerini kendileri

seçen özel m üteahhider tarafından inşa edilm ekte ve işletilm ektedir;
m üteahhit, inşası tam am lanm ış tünelleri özel ya da askerî am açlarla kul

lanılm ak üzere kiralam akta ya da tüneller aracılığıyla taşm an kaçak m al
lan askerî örgütler ve küçük işletm elere satm aktadır. Gazze’nin ekono
m isi neredeyse tam am en çökm üş olduğundan, tünel kazm a son derece
kârlı bir iş hâline gelm iştir ve sınır bölgesinde bu işle uğraşanların ana
gelir kaynağını oluşturm aktadır.71 Tünel inşa etm e süreci karm aşık ve
riskli bir süreçtir. Bu sürecin başlangıcında tipik olarak b ir m üteahhit,
uygun gördüğü m üstakil evlerin bazı odalarım kiralar ve ev sakinlerinin
tünelin inşası boyunca şüphe uyandırm am ak için evde yaşamaya devam
edeceğinden em in olur. Kazı işlem leri yapılırken çıkarılan toprak, odala
rın içinde depolanır ya da çuvallara doldurulup uzak yerlere taşınır. Bu
alanı sürekli olarak gözedem ek için dronlar kullanan ID f; genelde tünel
girişlerini saklayan evleri, dikkat çekici kum izleri ve sahadaki işbirlikçi
leri sayesinde saptar. Ne var ki, bu bölgeye verilm iş olan devasa hasar ve
hâlâ etrafta duran muazzam m iktarlardaki m oloz yığınları, çelişkisel ola
rak kazılan toprağın saklanm asını daha da kolaylaştırm aktadır.
GPS sistem lerinin yeraltında çalışm am ası nedeniyle, yön bulm a işlem i
pusulalar ve m etrelerin yanı sıra elle çizilm iş haritalar ya da internetten
indirilip basılm ış uydu fotoğraflarının üzerine yapılm ış işareüem elerin
yardımıyla gerçekleştirilir. Ancak tüneller m erkezî olarak düzenlenm e
diğinden, tüneller arasında zaman zaman kazara çarpışm alar meydana
gelm ekte ve bu da yerin üstünde çözüm e kavuşturulan anlaşm azlıklara
neden olmaktadır. Tünel kazma işlem lerinin tem posu -günd e 6-1 2 m etre
arasında değişir, m akine kullanm ayan tek bir kazı işçisi için görece yük
sek bir tem podur- Gazze’nin arazisinin büyük ölçüde toprak ve kum dan
oluşm ası sebebiyle yüksektir. Ancak zem inin yum uşaklığı tehlikeli olabi
lir ve bu yüzden tünellerin desteklenm esi ve sağlam laştırılm ası gerekir.
Tünellerin içine hava, elektrikli süpürgeler ve havalandırma bacaları
vasıtasıyla pompalanır. Genelde esnek plastik borular kullanılarak inşa
edilen ve tünelden yukarıya doğru uzanarak Philadelphi şeridinin saban
larla sürülmüş sahipsiz boş arazilerim delen hava bacaları, bu tünellerin en
savunmasız kısım larıdır. İsrailli askerler, geçm işte bu bacaları keşfettikle
rinde içlerine duman bom balan ve sıvı patlayıcılar atmışlardır. Tünellerin
güzergâhı ve derinliğinin, yeralü sulan, İsrail tarafından inşa edilen doku
nuşa duyarlı duvarların derin tem elleri ve İsrail’in yerin ahım görebilen
71 Bir tünel aynı zamanda uzunluğu ve kalitesine bağlı olarak birkaç on bin dolara sa
tılabilmiştir. İnsan Haklan İzleme Örgütü, “Razing Rafah: mass home demolitions in
the Gaza Strip”, Ekim 2004. ID Fn in 2004 yılında bu tünellerden birkaçım bulması
nın ardından tek bir 7.62 mm’lik AK47 mermisinin fıyaü 7 dolara fırlamıştır.
radarlarım (bu teknoloji nedeniyle tüneller yerin en az 15 m etre altından

geçirilir) rastlam asını engellem ek için dikkatlice hesaplanm ası gerekir.
Filistinlilerin tünel kazm a tekniklerindeki gelişm eler, başka am açlar
için de uygulamaya konm uştur. İsrail Hava K uvvetlerinin Gazze’deki şe
hirleri bom bardım ana tutm ası, silah laboratuvarlan ve cephane depola
rının şehirler ve m ülteci kam plarının altım kazılm ış yeraltı sığm aklarım
taşınm asını bir zorunluluk hâline getirm iştir. Tüneller aynca yeraltı saldı
rılan düzenlenirken de kullanılm ıştır. 2 6 Eylül 2001’de yapılan ilk yeraltı
saldırısında Filistinliler, ID F n in Philadelphi koridoru üzerindeki Term it
sınır gözlem kulesinin altında yer alan b ir tünelde 2 0 0 kilogram lık bir
bom ba patlattı; saldında gözlem kulesi neredeyse tam am en im ha edildi.
İkinci İntifada sırasında bundan başka en az ü ç ayn saldında Filistinliler
kazdıklan tünellerle askerî tesislerin altım ulaşıp bunlan kaydadeğer m ik
tarlarda patlayıcı kullanarak havaya uçurdular.7212 Mayıs 2004’te Refah
yakınlarında yapılan b ir diğer saldında zırhlı bir araç, altında bir m iktar
plastik patlayıcı patla&ldığmda kraterin içine düşerek ortadan kayboldu.
IDE en savunm asız ve geçirgen sınırlarının arazinin yüzeyi boyunca
yorulm ak bilm eden inşa ettikleri değil, araziyi altındaki kontrol edilm esi
m üm kün olm ayan vahşi yeraltı alanlanndan ayıran yüzeyler olduğunun
gitgide farkım varm ıştır. Bu nedenle IDE kendisini yerin derinliklerinde
savaşmaya hazırlam ıştır. BTselem ’e göre ID E Filistinlilerin tünel kazma
işlem lerine karşı verdiği m ücadelede El-Aksa İntifadası’nın başlangıcın
dan bu yana yalnızca Refah bölgesinde yaklaşık olarak 1.800 ev yıktı73
ve bunun am gerekçesi olarak bu evlerin yeralü tünellerini saklam a ola
sılığını gösterdi. (U luslararası Dayanışm a H areketi [ISM ] aktivisti Rachel
Corrie’nin 16 M art 2003 tarihinde bir evin yıkım ım önlem eye çalışırken
bir ID F buldozeri tarafından ezilm esi de Refah’ta bu gerekçeyle yapılan
yıkım lardan birinde gerçekleşm işti.) IDE 2 0 0 4 yılında İntifada’n ın patlak
vermesinden bu yana Refahla yüzden fazla tünel keşfettiğini iddia etmiştir.7475
Bir tünel ağzı keşfedildiğinde, ID Fye bağlı m ühendislik birim leri ya da
M ısır tarafında M ısırlılar tarafından işe alm an m üteahhider bazen tünelin
içine, işlenm em iş lağım suyu döker ve böylece tünelin aylarca zehirli gaz
larla dolm asını sağlar.73 Bu tüneller, çoğunlukla içlerine uzun borular so
72 Bir IDF sözcüsüne göre 29 Eylül 2002, 17 Aralık 2003 ve 25 Haziran 2004 tarihle
rinde benzer saldırılar gerçekleşmiştir.
73 BTselem , “Destruction o f houses and property on the Rafah-Egyptian border”, YıVopJ/
www.btselem.org/english/Razing/Rafiah_Egyptian_Border.asp.
74 İnsan Haklan İzlem e Örgütü, “Razing Rafah”. İsrail Dışişleri Bakanlığı, wWeapon
smuggling tunnels in Rafiah - Operaüon Rainbow”, 17 Mayıs 2004.
75 IDF bu tünellerin çökm esini sağlamak için içi boşaltılmış zeminin dengesini bozmak
amacıyla kuvvetli patlayıcılar kullanarak rastgele noktalan havaya uçurmayı tercih
kup beton dökm e yöntem i kullanılarak kapatılm aktadır. Tünel ağlarının

görünürde sonsuz sayıda dala ayrılm ası nedeniyle, bu gibi beton dökm e
çalışm alarının tam am lanm ası im kânsızdır. Doldurulduğu tarihten yıllar
sonra bulunup vinçlerle dışan çıkarıldığında, karm aşık yeralü hareket
lerinin katılaşm ış bir hâli olan betonla doldurulm uş tünellerden oluşan
bu donuk ağ, devasa m ercan buketlerine benzeyecektir.
Bir İsrail Hava Kuvveden subayı, ID F tarafından yayımlanan Ma ’arachot
delgisinde yer alan yazısında ordunun özel b ir yeralü birim i oluşturm a
sını önerm işti. Filistin lilerin kullandığı taktiklerden esinlendiği açıkça gö
rülen bu subay, m etinde bu birim in aranan kişileri kaçırm ak ya da rehin
alınan kişileri serbest bırakm ak ve düşm an konum larının altına patlayıcı
ya da dinlem e cihazı yerleştirm ek am acıyla binalara girm ek için yeraltı
tünellerini kullanm asını önerm işti.76 Bu birim şu ana kadar henüz oluştu
rulm adı ancak 2 0 0 6 yazında gerçekleşen olayların ardından ID F’nin yük
sek rütbeli görevlilerinin bu fikri onaylam ası hâlâ mümkündür.
2006 yazının sınır bölgesi savaşları, yeraltı operasyonlarının ne kadar
etkili olabileceğini gözler önüne serdi. 25 Haziran tarihinde, Gazze’nin
etrafım saran çiderin altından kazılan ve Filistin ’in bom balanm ış olan
Dahaniya ‘‘Uluslararası Havalimam”m n altından geçen (tünellerin hava
araçlarının yerini aldığım dikkat çekici bir şekilde kanıtlam aktadır) 650
m etre uzunluğundaki bir tünel, Filistin li gerillaların, ID F’nin bulunduğu
m evkilerin yalarım da yer alan bölgelerde yüzeye çıkarak, rehin alınm ış
İsrailli bir askerle birlikte Gazze’ye geri dönm esini sağladı. Filistin li m i
litanlar böylece az sayıda kürek, kova ve birkaç yüz saatlik çalışm ayla 3
m ilyar dolarlık “hava geçirm ez duvar” algısının, kaydadeğer ölçüde ge
çirgen görünm esini sağladılar.
2006 yazının diğer savaş cephesinde, Hizbullah’m İsrail’in hava sal
dırılan karşısında kendisini çabuk bir şekilde toparlam asına im kân tanı
yan birincil faktör, benzer şekilde yer yüzeyinin altım kontrol ederken
sergilediği beceriydi. İsrail ordusunun 2 0 0 0 yılında Lübnan’dan geri çe
kilm esinden bu yana, Devrim M uhahzlan Ordusu’na bağlı “El-Kudüs
K uw eti”nin İranlı danışm anlannın yardımıyla “yeralü köyleri”nden olu
şan dağınık bir ağ inşa edilm işti. Bunlar, bazıları 4 0 m etre derinliğinde
etmektedir ve bir keresinde Gazze’nin sınırlan boyunca derin bir kanal kazıp bu kanalı
deniz suyu ya da işlenmemiş lağım suyuyla doldurmayı bile düşünmüştür. Bu fikir,
jeologlar, böyle bir projenin eldeki kıyısal akifer sularının kirlenmesine neden olacağı
ve Gazze’ye daha fazla su sağlanmasına yönelik uluslararası talepleri beraberinde ge
tireceğini belirterek ID Fyi uyardığında terk edilmiştir. Conal Urquhart ve Ewen Ma-
cAskill, “Two-mile Gaza moat to foil tunnels to Egypt”, Guardian, 18 Haziran, 2004.
76 Aıel Segal, “Subterranean Corps”, Ma’arachot, 389, Mayıs 2003, s. 34-45 [İbranice].
HEOEFLİ SU İK A ST LE R : H A V A D A N GELEN İŞGAL 363
olan yüzlerce sığınaktan meydana gelir ve özel konut niteliğinde olan ba
ğm ışız ve birbirinden ayn konaklam a alanları, kom uta m erkezleri, depo
lam a tesisleri ve kam ufle edilm iş füze fırlatm a konum larım bulundurur.
Lübnan savaşı sınııötesi egem enliğin iki alanı -İsra il kontrolündeki hava
sahasının “üst Lübnan”ıyla köyler, sivil m ahalleler ve açık arazilerin altına
kazılm ış “alt Lübnan”- arasında yapılm ıştı. İsrail Hava K uvvetlerinin je t
leri stratosfere yakın irtifalardan bom balarım atm ayı bitirdiklerinde, Hiz-
bullah gerillaları İsrail’in şehirleri ve köylerine daha fazla füze fırlatm ak
için sığınaklarından tırm anarak yeryüzüne çıkıyordu.
Dolayısıyla durum un askeri boyutuna balonca, Gazze ve Lübnan’ın
yeraltı tüneli kazan işçileri, gerçekten de duvarları inşa edenleri ve hava
sahasının efendilerim alt etm iş olabilir, ancak tarafları ve askeri birim
leri birbirinden ayıran sınır, sivillerin hayatta kalm ak için m ücadele ver
diği ince toprak katm anı, şim di göze hiç olm adığı kadar savunmasız gö
rünm ektedir.
365
Ek Bölüm
“M im arsız M im ari”1 adlı sergideki “ilkel” habitatlardan L eam in g jn m

Las Vegas’ta [Las Vegas’tan Ö ğrenm ek]12 karşılaşılan kid e kültürü gibi
sosyal fenom enler ve gösterişli kum arhanelere kadar m im ari araştırm a
lar, 1960’lı yılların ortalarından bu yana m odem ist geleneklerin zincirle
rini koparmaya ve m im ari tasarım a, sim gesel, iletişim kurmaya m eyilli ve
sem iyotik içeriklerle yemden hayat verm eye adanm ıştır. Bu seıgiler çağ
daş avangart pratiklerde hâlâ görülm esi m üm kün olan bir m im ari araş
tırm a silsilesini başlatm ıştır. Çağdaş m im ari araştırm alar, gitgide karma
şık bir hal alarak, küresel kendeşm e fenom eni ve “kapitalizm in yöresel
dilleri”nde esin kaynağı aramaya m eyillidir. Bu pratikler gözlem lerin kav
ram lara, kavram ların araçlara ve araçların yapılar inşa edilirken uygula
nan tasarım m etodolojilerine dönüştürülm esini içerir. L eam in g jn m Las
1 “Mimarsız mimari” sergisi, ilk kez 1964 yılında New York’ta MoMA’da gösterilmesi
nin ardından m odem mimariyi canlandırma arayışında olan mimarlardan oluşan bir
jenerasyonun en büyük esin kaynaklarından biri hâline gelmiştir. Bem aıd Rudofsky,
Architecture Wîthout Architects: A Short Introduction to Non-Pedigreed Architecture, Al-
buquerque, NM: University of New M exico Press, 1987 [1964], Mimarlık kuramcısı
Felicity Scott, Rudofsky’nin nasıl yerel mimarinin biçim sel boyutuna odaklanarak,
mimari eserleri büyük övgü görmüş insanların bazılarının daha karmaşık politika
ve tarih süreçlerim silen romantik (ve bazen oryantalist) bir tavır sergilediğini gös
termiştir. Bkz. Felicity Scott, “Bemard Rudofsky: allegories of nomadism and dwel-
ling”, Sarah Goldhagen ve Röjean Legault’nun editörlüğünü yapuğı Arvcious Moder-
nisms: Experimentation in Postwar Architecturcd Culture, Cambridge, MA: M IT Press
ve Montreal: Kanada Mimarlık Merkezi, 2000, s. 215-237; Felicity Scott, “Undeme-
ath aesthetics and utility: the untransposable fetish o f Bemard Rudofsky”, Assemb-
lage, 38 (N isan), 1999, 58-89; Felicity Scott, “Revisiting Architecture without Archi
tects ”, Harvani Design Magazine, Güz, 1998, s. 69-72.
2 Robert Venturi, Denişe Scott Brown ve Steven İzenour, Learningfrom Las Vegas: The
Forgotten Symbolism o f Ardıitectural Form , Cambridge, MA: M IT Press, 1977.
Vegas kitabının başlığında yer alan “öğrenm ek” ifadesi (bu diğer tüm çağ
daş şehirler, fenom enler ve yerlerden öğrenm ek için de eşit ölçüde geçer-
lidir) m im ari araştırm a yapmanın arkasındaki ana sebebin hâlâ bu araştır
m anın bir tasarım planına uygulanm ası olduğunu, m im ari araştırm anın
çekirdeğinde yansıtm a am açlı uygulam alı araştırm a olduğunu dolaylı bir
şekilde ifade eder.
Bu kitabın hedefleri bundan çok farklıdır. Çatışm a alanlarında belli bir
eylem planına tamamen bağlı kalınarak yapılan m im ari araştırm a, uygula
m alı araştırm a yöntem lerinin tem elinde yatan önerm enin en iyi ihtim alle
bencilce görünm esine neden olur. Yaratıcı m im ari araştırm anın “Gazze
hâkim iyetinden öğrenip” Londra’ya uygulayacağı ne vardır ki? Fakat ça
tışm a alanlarındaki araştırm a ve pratik biçim leri, başka sorunları bera
berinde getirir. Filistin’de büyük bir kısm ı, Kudüs Uygulamak Araştırm a
Enstitüsü3 (A RIJ) ve Bim kom (Planlam a H aklan Yanlısı Planlam acılar)4
gibi bağım sız organizasyonlara üye olan m im ar ve planlam acılar, Filistin
lilerin haklarının, inşa ürünü çevrenin dönüşüm e uğratılarak çiğnenm e-
sini ayrıntılı olarak kayda geçirm ekte ve itiraz dilekçeleriyle m ahkem eye
taşımaktadır. Ö zellikle insani öıgüder ve farklı BM tem silcilikleri aracılı
ğıyla hareket eden diğer m im arlar ise, Filistin m ülteci kam planm n tasa
nnu ve iyileştirilm esi, yıkılan evler ve kam u kurum lanm n yeniden inşası
ve Batı Şeria Duvan tarafından, ait olduklan topluluklardan aynlan sağlık
ocağı ve okulların taşınm asına yardım cı olm aktadır. Bu birinci gruba ait
m im arların çalışm alan, İsrail hüküm etine işgali sonlandırm ası için baskı
uygulamayı hedefleyen aktif destek eylem leridir; ikinci grubu oluşturan
m im arların gerçekleştirdiği eylem ler ise İsrail’in işgal rejim i altında ha
yatlarım sürdüren Filistinlilerin hayatlannı biraz iyileştirerek daha kat
lanılabilir hâle getirm eyi am aç edinen doğrudan müdahalelerdir. A ncak
bu kitabın da gösterm eye çalıştığı gibi,3 işgal kuvvederinin geride bırak-
üğı korkunç karm aşayı toparlamaya ve iyileştirm eye çalışm ak farklı türde
sorunlar doğurmaktadır. Her ne kadar iyi niyede yapılırsa yapılsın, üzerinde
fazla düşünülm eden gerçekleştirilen doğrudan m üdahale, yıkım a neden
olan gücün am açlarının suç ortağı hâline gelebilir. Bu tarz m üdahaleler1
1 http://www.mj.org/back_/back-index.htm.
4 http://www.biinkom.oig/aboutEng.asp.
5 Bu konu bu kitabın birkaç bölümünde ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bölüm 3’te, el
konan arazilerini geri almak için Yüksek Adalet M ahkem esine başvuran Filistinli top
rak sahiplerinin elde ettiği Pirus zaferinde ifade edilmiştir. Bölüm 5’te, Bati Şeria bo
yunca kontrol noktası sistem ini geliştirmek amacıyla hayırseverlerle ordu arasında
kurulmuş gibi görünen suç ortaklığında gösterilmiştir (s. 149-153). Bölüm T dt ise
Cenin M ülteci Kam pfnın yeniden inşa mantığında bir kez daha kendisini göstermek
tedir (s. 201-205).
EK B Ö LÜ M 367
çoğu zam an kotrolü elinde bulunduran ordunun -ih m al edilse d e - ya

sal sorum lulukları olan görevleri üsdenm ekte, böylece orduyu sorum lu
luklarından kurtarm akta ve sahip olduğu kaynaklan başka bir yere yön
lendirm esine im kân tanım aktadır. Dahası, bu m üdahalelerde bulunanlar
ID F n in eylem lerinin ılım lı b ir hâle gelm esini sağlayarak işgalin daha
çekilir ve verim li görünm esine neden olm akta ve dolayısıyla bazı durum
larda işgalin uzam asına bile yard ım a olabilm ektedir. Bu sorun, “insani
çelişki” adım alan kavram ın tem elinde yer alm aktadır.6
“İnsani çelişki” genelde uluslararası sivil toplum kuruluşlarım içeren
yardım kuruluşları cam iasının -so n yıllarda genişleyerek m ilyar dolar
lık bir “yardım endüstrisi” hâline gelm iş alan d ır- etkin rol oynayan tüm
üyelerini etkiler. Bu faaliyet alanında karşılaşılan en önem li yeniliklerden
biri, Sınır Tanım ayan D oktorlar (M edecins sans Fronti£res, M SF) organi
zasyonunun üyeleri tarafından bulunm uş ve organizasyonun kurucu üye
lerinden biri olan Rony Braum an tarafından en iyi şekilde açıklanm ıştır.
M SF’in organizasyon prensiplerinde bazen m uhabirlerin de aralarında yer
aldığı başka profesyonellerin erişem ediği çevrelere ve bilgilere erişebilen
insani örgüt üyelerinin, profesyonel görevlerini yapm anın yam sıra “ada
letsizliğin gerçekliğine şahit olmaya ve politik sorum luluk için ısrar et
m eye” hazırlıklı olm ası gerektiği özellikle vurgulanmaktadır. Brauman’ın
ifadesiyle, tıbbi uzm anlar “alana tıbbi malzem e çantasıyla gitm ekte ve şa
h itlik yapmak için geri dönm ekte”dirler.7 M SI; bu prensipleri bir araya
getirerek o noktaya kadar H ipokratik tarafsızlığa bağlılığım sürdürmüş
olan bir m esleği politikleştirm iştir. Şahidik etm e eylem leri, aracısız görsel
6 Gioıgio Agamben, bunun hayırseverlerin “savaşmaları gereken güçlerle gizli bir da
yanışma içerisinde olmaya devam etmesi”nin sebeplerinden biri olduğunu gözlemle
miştir. Ona göre, her iki taraf da varlığın “politik” boyutu yerine “insani” boyutuna
odaklanmaktadır. Agamben aynca “insani problemlerin insani hiçbir çözümü yok
tur” uyarısında bulunmuştur. Bkz. Gioıgio Agamben, Homo Sacer: Sovereign Power
and Bare Life, Stanford, CA: Stanford University Press, 1998, s. 133 (yukandaki alınü
için bkz.).
7 “M SI; insani yardım sağlarken... bir tanık rolü oynamaktadır veya gizli ya da açık bir
şekilde, M SFin çalışmalarının odak noktasında yer alan, tehdit altındaki nüfusların
içinde bulunduğu sıkıntılı hâl hakkında konuşacaktır.” Bkz. www.msf.oig “About
M SF”. İşgal Edilmiş Topraklarda farklı insani müdahale biçimleri bulunmaktadır: nötr
müdahale (Uluslararası Kızıl Haç Komitesi, UNRWA), müdahaleyi tanık rolü oyna
mayla birleştiren insani eylem (M SI; Oxfam) ve işgal altındaki nüfusun korunmasını
hedefleyen yeni popüler aktivizm biçim i (sivil misyonlar, Uluslararası Dayanışma Ha
reketi (ISM ), Ta’ayush). MSI; Filistin’e ait bölgelerde sürdürdüğü çalışmalarda şaşır-
ücı bir şekilde tanıklık etme yerine, nötr olmaya yönelik bir yaklaşımı benimsemiş
tir. Bkz. Sari Hanafı ve Linda Tabar, “The intifada and the aid industry: the impact of
the new liberal agenda on the Palestinian NGOs”, Comparative Studies o f South Asia,
Africa and the Middle East, 23 (1-2), 2003, s. 205-214.
ifadeler olarak -ü y lerin gördüklerinin kayda geçirilm esi- ya da profes

yonel uzm anlıkla tıbbi bilgi gibi özel bir alana odaklanan perspektiften
geıçekleştm lebilm ektedir.8 M SF tarafından kullanılan yöntem , basit ol
m asına rağm en yenilikçidir: bu oıganizasyonun üyeleri, übbi uzm anın
rolünü, bu role şahitliği de ekleyerek ikiye katlam a yoluyla çatışm a alan
larında kendim gösteren çelişkilere teslim olm ak yerine bu çelişkilerle
birlikte çalışabilm ektedir.
M im arlık pratiği de çatışm a alanlarında m im arların inşa ürünü çev
reyi dönüşüm e uğratarak işlenen suçlara uzm anlar olarak tanıklık etm e
sini sağlam ak am acıyla benzer şekilde etik nedenler ve m etodolojik ka
pasiteleri içine dâhil edebilir. Belli bir alanda uzm anlaşm ış profesyonel
rolüyle şahit rolünün birbirine kaynaştırılm ası işi, bu ik i boyutun ayrı ola
rak kalm asına neden olm ayan, bunun yerine bunların birbirlerini karşı
lıklı olarak desteklem esine olanak tanıyan b ir şekilde yapılm alıdır. İsrail
Ev Yıkım larına M uhalefet Kom itesi’nin9 (ICAHD) çalışm aları, bu eylem
biçim inin bir örneğidir. ICAHD, Filistinlilerin evlerinin İsrail tarafından
yıkılm asının protesto edilm esi ve bu evlerin yeniden inşa edilm esine yar
dım cı olm ak am acıyla kurulm uş bir doğrudan eylem grubudur. Bahse
dilen evlerin büyük çoğunluğu, Kudüs yerel yönetim inin bu şehirdeki
Filistin li m ahallelerindeki m ülk sahiplerine yeterli sayıda inşaat izni ver
m eyi reddetmesi nedeniyle “yasadışı olarak” inşa edilm iş evlerdir. ICAHD
aynı zamanda bu işgal pratiklerini sürdüren bürokratik, kaşıdı olarak iş
leri anlaşılm ası zor bir hâle getiren planlam a süreçlerim açığa çıkarm ak
için gitgide bir bilgi m erkezi olarak işlev görm ektedir. ICAHD’nin plan
lama izinleri için başvuruda bulunm a ve Kudüs yerel yönetim i tarafından
8 Buna ek olarak hayırsever, güçle suç ortaklığının sonuçlarının kendisinin ulaşmak

istediği hedeflere zarar vermeye başlayabileceği bir durumda geri çekilm esinin gere
kebileceği olasıkğını kabul etmelidir. Suç ortaklığının ne zaman kurbanların çıkar
larına düşman olmaya başlayacağım belirlemeye yarayan hiçbir kural bulunmamak
tadır, güce belb bir ölçüde suç ortağı olmak neredeyse her zaman kaçınılmazdır ve
her durumda yeniden tanımlanmalıdır. Her halükarda, Brauman’ın da ısrar ettiği gibi,
kişi politik araç hâline getirilme tehlikesini “güçle arasında bir geıginlik ilişkisinin
varolmaya devam etmesini sağlayarak” kısıtlayabilir. Rony Brauman, “From philant-
hrophy to humanitarianism”, South Atlantic Quarterly, 2/3, Bahar 2004, s. 397-417,
özellikle s. 3 9 9 ,4 0 6 .
9 İsrail Ev Yıkımlarına Muhalefet Komitesi (ICAHD), ilk başta İsrail’in İşga Edilmiş
Topraklarda Filistinlilere ait evleri yıkmaya yönelik çalışmalarına karşı çıkm ak ve
direnmek amacıyla kurulmuş olan, şiddete başvurmayan bir doğrudan eylem gru
budur. ICAHD’nin faaliyetleri, bugünlerde birbiriyle ilişkili birkaç etkinlik alanından
oluşmaktadır: İşgal Edilmiş Topraklarda direniş ve protesto eylemleri; Filislilerin yı
kılm ış evlerini yeniden inşa etme (yeniden inşa etm e, direniş eylemi olarak görül
m ektedir), işgal gerçekliğini İsrail toplumuna sokmaya yönelik girişimler ve ulusla
rarası topluluğu adil bir banş için harekete geçirme. Bkz. www.icahd.org/eng/.
EK B Ö LÜ M 369
im ha edilen evleri “yasadışı” olarak yeniden inşa etm e gibi biçim ler alan
m üdahalelerinin, aynı anda hem insani yardım hem de soruşturm a yapma
eğilim li araştırm a olarak nitelendirilm esi mümkündür. Bu birinci rolün,
ihtiyaç duyan insanlara barınak ve yardım sağlamayı içerdiği için olmazsa
olm az olduğu barizdir. İkin ci rol ise, ICAHD’nin katiyetlerinin Kudüs’ün
planlam a sistem ini kendisinin ayrılm az bir parçası olan söm ürgeci doğa
sım açığa vurmaya ikna etm edeki etkisinde kendim belli etm ektedir.101
Bu provokatif m üdahale biçim i, bu aktivistleri aynı anda -çatışm anın
içinde yer alan aktörler ve bu çatışm ayı analiz etm elerine ve eleştirm ele
rine izin veren b ir konum da bulunan kişiler o larak - hem içeriye hem de
dışarıya yerleştirm ektedir. Farklı türde bir araştırm a için bir m odel ola
rak ICAHD’nin pratikleri, araştırm anın inşayı (ya da kuranım pratiği)
beraberinde getirdiğim savunan geleneksel görüşü tepe taklak etm ekte
dir. ICAHD yalnızca yapı inşa etm ek am acıyla araştırm a yapmakla kal
m am akta, aynı zamanda planlam a pratikleri ve yürürlükteki yasalarla il
gili bilgileri ayıklayıp açıldığa kavuşturm ak am acıyla inşa etm ektedir. Bu
m im ari araştırm a biçim i, böylece radikal bir eleştirel pratik biçim i hâline
gelm e sürecinde göze im kânsız görünen şeylerden oluşan ve inşam felç
eden güçlü b ir sistem in içinde olası aracılık alanları için yer açmaktadır.
Bu araştırm anın yöntem leri, araştırm a m im arlığın içinden yapıldığında
kendisinin de m im arlık -v e buna ek olarak m im arinin aleyhine dönen
m im ari p ratik - hâline gelebileceğim gösterm ektedir. ICAHD üyelerinin
büyük bir kısm ı, nitelikli m im arlar olm am alarına rağm en, bu üyelerin
çalışm aları m im arlık m esleği, kültürel-politik bağlantısına sahip olmayı
sürdürecekse m im arların eğitim inin içinde yer edinm esi gereken bir rol
olan aktivist-m im ar’ın taze bir örneğinin belirlenm esine yardım a olabilir.11
10 “ICAHD Filistinlilere polis raporu doldururken, Israilli otoritelerle görüşürken, hukuki

yardım için başvuru yaparken ve maddi kaynak toplarken yardımcı olmaktadır... Or
ganizasyonumuz bu şekilde İşgalin iç işleyişi hakkında bilgi toplamakta ve bu bilgileri
genel halka aktarmaktadır...” Bkz. www.icahd.org/eng/acout.asp?menu=2&submenu=l.
11 Ordu kendi “pratiklerinden bazılarım araştırma biçim i olarak görmektedir. Şimon Na-
veh, askerî operasyonlar gerçekleşmeden önce gerilla ve terör gruplan hakkında çok
az “istihbarat” toplanabildiğinden (genelde ordunun bu örgütlerin içine girmesi zor
ve hatta imkânsızdır) bu gruplann örgütsel mantığı hakkında bilgi toplamaya imkân
tanıyan az sayıda yöntemden birinin onlara saldırmak olduğunu öne sürmüştür. Bu
rada kabul edilen varsayım, düşmana beklenmedik bir şekilde saldırmanın ve onu
rastgele dürtmenin onun yüzeye çıkmasına, kendisini göstermesine ve şekil almasına
neden olacağı ve bu şekil gözle görülebilir hâle geldiğinde düşmana daha etkili bir
şekilde saldırmanın mümkün olacağıdır. Bu eylem biçim i, filozof Brian Massumi’nin
yakın geçmişte kışkırtıcı operasyon -orduların, gerçekleşmesini önceden engelleme
leri gereken tehlikenin gerçekten ortaya çıkm asına bilinçli bir şekilde katkıda bu
lunm ası- olarak tanımladığı kavrama karşılık gelmektedir. Brian Massumi, Potential
Bu çatışm anın benim ilgi odağım hâline geldiği dönem de özellikle bir
dizi proje, benim farklı bakış açılarıyla tanışm am ı ve bu kitabın faydalan
dığı kaynak m ateryaller ve insani bağlantıların büyük bir kısm ım sağlamış
tır. Bu projeler arasında benim insan haklan organizasyonu BTselem ile
birlikte yaptığım çalışm alar, Ram allah’ta Filistin Planlam a Bakanlığından
bilgi toplamaya çalışarak geçirdiğim b ir dönem , Anselm Franke ve Rafı
Segal ile beraber organize edip yönettiğim bir dizi sergi ve yayınla ID F n in
askeri kuram cılanyla birlikte görüntü ve ses kaydı alınarak yapılan uzun
görüşm eler yer alm ıştır. Ben bunlardan, bu kitapta karşılaşılan perspektif
ve analizlerin bir bütün oluşturacak şekilde toplanm asına olanak tanıyan
çeşitli yöntem ve araçlara işaret etm ek am acıyla bahsediyorum .
2001 yılında BTselem ’de araştırm acı olarak çalışan Yehezkel Lein, beni
Filistinlilerin insan haklarının, inşa ürünü çevreye yapılan değişiklikler
ve özellikle de İsrail yerleşim lerinin planlanm a biçim i aracılığıyla ihlal
edildiğini gösterm eyi hedefleyen Land G rab [Arazi Gaspı] adlı kapsam lı
bir raporu oluşturm ak için kendisiyle birlikte çalışm aya davet etm işti.
Bu raporun oluşum aşamasında bir dizi çizim , düzenlem e, eylem ve yapı
planım analiz ettikten, inşa alanlarında ölçüm ler yaptıktan ve bu alan
ları hava araçlarıyla yukarıdan inceledikten sonra biz, en olağan mimar
lık ve planlam a uygulamalarında bile uluslararası yasaların ihlal edildiği
kanaatine vardık. İsrail’in İşgal Edilen Topraklar’da uluslararası anlaşm a
ve yasaları çiğneyerek yapı inşa ettiği gerçeğine ek olarak, Filistinlilerin
yaşartılan ve geçim kazanm a şekillerini doğrudan ve olum suz olarak et
kileyen, bu inşa işlem leri gerçekleştirilirken kullanılan m im arlık ve plan
lama yöntem leriydi. Suç, m im arlar ve planlam acılar tarafından işlenm işti
ve onların gelişim planlanna çizdiği çizgilerde kendini belli ediyordu. Ka
nıt çizim lerdeydi. İşgalde m im arinin suç ortağı olarak rol oynadığı iddia
sını desteklem ek için kanıt topladıktan sonra, bulduğumuz tüm çizinıleri
ve tüm nazım planlannı birleştirerek tek bir haritada topladık.12 Bu hari-
Politics and the Primacy o f Preemption (2007). Naveh bu konuyla ilgili şunu belirtmiş
tir: “Baskınlar bir araştırma aracıdırlar... kışkırtma yoluyla düşmanın, sahip olduğu
düzeni açığa çıkarmasını sağlarlar... en fazla işe yarayan bilgiler, düzenlenen saldırı
ların temelini oluşturmaları için toplanmamaktadır, bunun yerine saldırılar, düşma
nın sistemi hakkında bilgi elde etme biçim leri hâline gelmektedir.”
12 Bu haritada yerleşimler ve Filistinli toplulukların inşa ürünü dokusu, yerleşimlerin
yerel yönetim sınırlan, İsrail topraklarına katılmış olan ve şimdi yerleşimler ileride
geliştirilip genişletildiğinde kullanılacak arazi rezervleri olarak yerleşimlerin bölgesel
konseylerine verilen “devlet arazilerTnin kapsamı işaretlenmiştir. Aynca Ban Şeria’mn
toplam arazisinin yüzde 2’sinden az bir kısm ını işgal eden bir inşa ürünü dokuya sa
hip yerleşimlerin nasıl bu seviyede bir kontrol elde ettiği ve bu gibi bölgesel parça
lanmalara neden olduğu sorusunu soran bölgesel paradoksu çözüme kavuşturmak
amacıyla ek bir analize girişilmiştir.
EK BÖ LÜ M 371
tada, saldırgan b ir niyeti som utlaştıran ve tekrar tekrar kendini gösteren

birtakım kalıplar ile karşılaştık. Yerleşim lerin hem biçim leri hem de ko
num lan, Filistinlilerin trafik arterlerim ikiye ayıracak, belli bir köyün et
rafını kuşatacak ya da büyük b ir şehir veya stratejik b ir yola yukandan
bakacak şekilde tasarlanm ıştı. Biçim sel m anipülasyon ve m ekânsal orga
nizasyonun, m im arlık ve planlamaya özgü bir “m alzem e” olduğu burada
b ir kez daha görülebiliyordu. M im arlar ve planlam acıların “sivil işgaT’de
oynadığı rol, bu işgalin genel m anüğı ve m ikro koşullarının tekranyla,
eleştirel bir şekilde açığa vurulm uştu.13
Bahsedilen harita, ikin ci İntifada’m n şiddetinin doruk noktasına ulaş-
tığı dönem lerden biri olan 2 0 0 2 yılının M ayıs ayında yayımlandığında,
İsrail hüküm etine karşı gelen aktif destek gruplarının kullandığı coğrafi
araçlardan biri hâline geldi.14 Ne var k i o dönem de işgalin coğrafyası sü
rekli b ir akış hâlindeydi ve dolayısıyla bu haritada tarif edilen gerçeklik,
sonradan bu harita tem el alınarak oluşturulan tüm haritalar gibi15 devamlı
bir dönüşüm sürecinde yalnızca bir fotoğrafa karşılık geliyordu. Söz ko
nusu arazinin fiziksel organizasyonunun hem kan hem de esnek olduğu
görülebiliyordu. Bu arazi, Filistin’deki gündelik hayatın her boyutu üze
rindeki doğrudan maddi etkisi bakım ından kan, meydana gelmeye de
vam eden politik değişim leri kendi organizasyonu ve biçim inin bir par-
çasr hâline getirm e becerisi bakım ından esnekti.
Perspektifini arazinin yüksek noktalan kullanılarak yapılan nirengi he
saplan ve daha sonradan hava fotoğrafçrlrğr ve uydu görüntüleriyle be
lirleyen haritacılık, yakın geçm işe kadar neredeyse istisnasız bir şekilde
yalnızca söm ürgeci güç m ekatıizm alanyla ilişkilendiriliyoıdu. Ne var ki,
İntifada’run başlangıcından bu yana haritacılık gitgide daha yaygın ola
rak kolonyal güce karşı çıkm a ve bu gücü durdurmaya yönelik girişim
lerle ilişkilendirilm eye başladı. İkinci İntifada’nm başlangıcında, Edward
Said İşgal Edilm iş Topraklar’m organizasyonunun Filistinliler ve onlann
13 Harita için bkz. Eyal Weizman ve BTselem, West Bank Settlement Map, Kudüs: BTselem,
2002. www.btselem.org/Downloads/settlements_map_eng.pdf adresinde yayımlanmış
tır. Rapor için bkz. Yehezkel Lein ve Eyal Weizman, Land Grdb: Israefc Settlement Po-
licy in the West Bank, Kudüs: BTselem , 2002. www.btselem.oig adresinde yayımlan
mıştır.
14 Bu araştırma, haritayla birlikte Uluslararası Adalet M ahkem esinin Lahe/de 2003 yı
lının kışında Duvar’a ilişkin kararım vermesinden önce Filistinli profesyonellerden
oluşan yasal ekip tarafından mahkemeye kanıt olarak sunulmuştur. Bu belgeler, hü
kümete karşı “eylem kamu” statüsü kazanmasına rağmen, Lein ve ben, sonradan İs
rail Savunma Bakanlığı’na bağlı planlamacıların bu belgeleri kendi amaçlan için kul
lanmış olduğunu öğrendiğimizde korkuya kapılmıştık.
15 www.btselem.oig/Downloads/seperation_barrier__map_eng.pdf. Bu harita birkaç ayda
bir güncellenmektedir.
destekçilerinden büyük ölçüde saklandığını belirttiğinde (bu, işgal kuv-

vederine açık b ir avantaj verm işti)16 haklı olsa da, geçtiğim iz yıllarda iş
gale eşlik eden söylem de görülen “m ekânsal bir dönüş” bizim çatışm ayla
ilgili politik kavrayışım ızı fiziksel, coğrafi b ir gerçekliği içine alacak şe
kilde genişletm em ize yardım a oldu ve çok sayıda politik grup ve insan
haklan örgütü tarafından çizilen ve dağıtılan haritalardan oluşan geniş
bir yelpazenin ortaya çıkm asına neden oldu.
Lein ve ben, bahsedilen haritayı, b ir grafik dosyasına kolayca dö
nüştürülebilecek bir form atta internette yayım lam ıştık. Bu belge ve di
ğer aktivisder ve örgüder tarafından yayım lanan benzer belgeler, “işgalin
haritasını çıkarm a”yı hedefleyen dağınık projenin dinam ik bir “açık kay
nak” sürecinin doğasına benzer bir yapıya sahip olm asına yard ım a oldu.
M ekânsal işgal rejim inin birçok boyutundan -y o l barikatları, yerleşim ler,
yerleşim ci kam pları, askeri baskınlar, D uvar- biriyle ilgilenen her bir or
ganizasyon, elindeki verileri bu verilerin grafik içeriğinin paylaşılm asına
olanak tanıyacak şekilde kullanm ış, güncellem iş ve yayım lam ıştır. Bu
birleşik araştırm a projesi, bölgenin fiziksel gerçekleri ve işgal kuvvederi
tarafından dönüşüm e uğratılm asının, neredeyse hiçbir gecikm e olm adan
saydam bir hâl alm asına neden olm uştur. Bu çalışm alar sayesinde, işgalin
coğrafi gerçekliklerinin göreceli olarak iyi bir şekilde haritalandığına ina
nıyoruz ve daha fazla alanın haritalanm ası ve bu haritaların sürekli olarak
güncellenm esi için harcanan çabalar göz önünde bulundurulduğunda bu
arazinin gelecekteki dönüşüm lerinden haberdar olacağım ızı varsaymanın
akla uygun olduğunu düşünüyoruz. Burada hâlâ büyük ölçüde bizim
üzerimize kalan görev, bu bölgesel gerçekleri yorum lamak ve işgalin hangi
mantığa göre işlediğini anlam aktır.
2002 yılında, aynı m im arlık ofisini paylaştığım arkadaşım Rafı Segal
ile birlikte BTselem ile işbirliği içerisinde yaptığım çalışm ayı tem el alan
küçük bir sergi düzenlem iş ve bu sergiye eşlik eden A Civilian Occupa-
tion [Sivil İşgal] adlı katalogu düzenlem iştim . Bu proje İsrailli mimarlar,
tarihçiler, fotoğrafçılar ve m uhabirlerin çalışm alarım içeriyor ve Siyoniz-
m in planlama tarihinin kilit rol oynayan bazı bölüm lerini analiz ediyordu.
16 tt... [Filistinlilerin] Oslo’da kendilerine ait ayrıntılı haritalan yoktu; buna ek olarak,
inanılması zor bir şekilde müzakere ekiplerinde İşgal Edilmiş Topraklar’m coğrafya
sını, verilen kararlan tartışabilecek ya da alternatif kararlar sunabilecek kadar tanıyan
bir kişi bile yer almıyordu.” Said’e göre, coğrafyaya gösterilen ilginin yetersizliği “bu
günkü krizin başladığı tarihten bu yana basılan ya da yayınlanan düzinelerce habe
rin hiçbirinde çatışmanın neden bu kadar şiddetli bir hâle geldiğini açıklamaya yar
d ım a olan bir haritaya yer verilmediği” gerçeğinde kendisini belli etmiştir. Edward
Said, “Palestinians under Siege”, London Review o f Books, s. 22; www.hb.co.uk, 24
Aralık 2000.
EK B Ö LÜ M 1373
Şim di yaygın olarak bilindiği gibi, bu projeye finansal destek sağlayan

İsrail M im arlar Birliği projenin 2 0 0 2 UIA Berlin M im arlık Kongresi’nde
gösterilm esine engel olm uş ve bahsettiğim katalogun 5 .000 kopyasını imha
etm işti.17 O rijinal serginin yasaklanm asının ardından bu proje, dünya ça
pında başka finansal destekçiler sayesinde birden fazla yerde gösterildi.
Küratörlüğünü Sarah Herda ile yaptığım , ilk serginin açılışı, 2003 yılı
n ın Şubat ayında New York’ta Storeffont Sanat ve M im arlık Galerisi’nde
yapıldı. Yine aynı konu üzerine olan sonraki çalışm alar, bundan üç ay
sonra Anselm Franke ile birlikte küratörlüğünü yapüğun, Berlin’deki KW
M odem Sanat Enstitüsü’nde yapılan daha geniş bir sergiye, Territories’e
[Bölgeler] dâhil edildi. Rafı Segal ile ben, ilk başta bu sergi davetlerini,
yapuğımız araştırm ayı genişletm enin bir firsan olarak görsek de, fazla geç
m eden, sanat dünyasındaki ortaklarım ızın özgün eleştirel katkısı ve belli
bir alana odaklanan kavrayış sahibi perspektifinin farkına vardık. Anselm
Franke ile birlikte çalışm ak, bize küratörlük pratiğinin nasıl görsel bilgi
leri ve diğer bilgi biçim lerim üretm e ve bir araya getirm enin bir yöntem i
hâline getirilebileceğini öğretti ve bizim politik m eseleleri farklı şekillerde
kavramamıza yardım cı oldu. Territories [Bölgeler] adlı serginin gücellen-
m iş versiyonları, Rotterdam W itte de W ith Çağdaş Sanat Merkezi’nde (Ka
sım 2 0 0 3 ), San Francisco’daki Berkeley Ü niversitesi G alerisi’nde (M art
2 0 0 4 ), M almö’deki Konstall’da (M ayıs 2 0 0 4 ), Tel AviVdeki B’tzalel gale
risi ve Ram allah’taki Sham l M erkezi’nde (Kasım 20 0 4 ) açıldı. Bu proje
aynı zamanda, en kayda değer olanı, Thom as Keenan ve ju d it Carrera
ile birlikte Barselona’da 2005 yılında organize ettiğim “The Archipelago
o f Exception” [“İstisnai Takım adalar”] olan (bu konferansta, çoğalmaya
devam eden bir fenom en olan sınırötesi alanlar üzerine odaklanılm ıştı)
birkaç konferansı beraberinde getirdi.18
Bu araştırm anın bazı kısım ları, ilk kez 2 0 0 2 yılının M art ayında “The
Politics o f Verticality” [“Dikeylik Politikası”] adı altında OpenDemocracy.
17 2005 yılının başında İsrail Mimarlar Birliği, A Civilian Occupation adlı kitabın etra
fında oluşan güncel tartışmaları, her yıl düzenlediği konferanslardan birini mimar
lık ve politika arasındaki ilişkiye adayarak cevaplandırmaya karar vermiştir. Buna ek
olarak, koleksiyona katkıda bulunanların katıldığı Archi-Politics adım taşıyan bu iki
günlük konferansın her bir gününün açılışım yapmaları için Başbakan Yardımcısı
Şimon Peres ve Eğitim Bakam Şimon Şitrit davet edilmiştir. Konferansın sonunda,
IAUA’m n yeni başkam Yitzhak Lir yasaklamanın sona erdiğini açık bir şekilde ilan
etmiş ve özür dilemiştir. Yasağın bu şekilde geri çekilm esi, İsrail'de mimarların oluş
turduğu topluluğu güçlü bir şekilde etkilemiş ve bir dizi yeni tartışmayı beraberinde
getirmiştir. Katalog 2003 yılında yayımlanmıştır. Bkz. Rafı Segal ve Eyal Weizman, A
Civilian Occupation: The Politics o f Israeli Architecture, Tel Aviv ve Londra: Babel Press
ve Verso Books, 2003.
18 http://roundtable.kein.oig/node/146.
net adresinde yayım landı.19 A Civilian Occupation [Sivil İşgal], AIUA ta
rafından yasaklanm asından bir yıl sonra Haziran 2 0 0 2 ’de Verso Books ve
Babel Publishers tarafından basıldı. Bu koleksiyonda, Rafi Segal ile bir
likte yazdığım “M ountain Setdem ents: P rinöp les o f Building in H eight”
[“Dağ Yerleşim leri: Yüksek Yerlere Yapı İnşa Etm enin Prensipleri”] adlı
bölüm , büyük ölçüde önceden “T he Politics o f Verticality”nin [“D ikeylik
Politikası”] bölüm lerinden biri olarak yayım lanan “O ptical Urbanism ”i
[“G örsel Şehircilik”] tem el alıyordu. Bu bölüm genişletildi, güncellendi
ve bu kitabın içine 4. Bölüm olarak yerleştirildi. Anselm Franke ile dü
zenlediğim iz Territories [Bölgeler] adlı katalogun (K öln’de W alther Kö-
nig Yayınlan tarafından basılm ıştır) üç cildi de bu kitapta gücelleştirilen
ve genişletilen m ateryallerin bir kısm ım içeriyordu.
Bu araştırm anın diğer kısım larının, derlem e kitaplann, dergilerin ve
diğer süreli yayınların bir parçası olarak yayım lanm ası için bana yardım
eden şu kişilere teşekkür etm ek istiyorum : Shum on Basar, O le Boum an,
D enişe Bratton, Sarah Breitberg-Sem el, Haim Bresheeth, Eduardo C a-
dava, David Cunningham , Cynthia Davidson, Daniela Fabricius, Step-
hen Graham , Haifa Hammami, Brian H olm es, Branden W Josep h, C hris-
tian Holler, Bechir Kenzari, W alther König, Rem Koolhaas, Aaron Levi,
M arkus M iessen, Phihp M isselw itz, Sina N ajafi, Adi Ofir, Andreas Ruby,
Sharon Rorbard, M eike Schalk, Fehcity Scott, M ichael Sorkin ve Sven-
Olov W allenstein.
M ichael Sorkin’e 1999 yazında bana, m im arlık ve İsrail-Filistin çatış
m ası konulan üzerine ilk defa konuşm a hrsan verdiği ve bu araştırm ayı
gelişim aşamasında desteklem eye devam ettiği için bir kez daha teşek
kür ediyorum. Beni bu araştırm ayla ilgili dersler verm eye davet eden di
ğer kişilerden özellikle Güney A fnka-Johannesbuıg’daki W itw atersrand
Üniversitesi’nin M im arlık Fakültesi’nde görev yapan Lindsay Brem ner’a,
2004 yıhnda Rusty Bem stein’i Anma Konferansı’nda konuşm a yapmaya
beni davet ettiği için ; Annabel W harton ve Duke Ü niversitesi’nin Sanat,
Sanat Tarihi ve G örsel Çalışm alar Fakültesi’ne Rafi Segal ile beni 2005
yıhnda üç kez Benenson Konferanslan’na konuşm acı olarak davet ettik
leri için; M ichigan Ü niversitesi’nin M im arlık O kulu Fakültesi’ne 2 0 0 5 ’te
Raul W allenbeıg Stüdyo K onferansı’na konuşm acı olarak davet ettiği
için; ve Kanada M im arlık M erkezi ile Londra Ekonom i Okulu’na 2 0 0 6
ve 2007 yıllarında Jam es Stirling Anma Konferanslan’na ev sahipliği yap-
üklan için teşekkür ediyorum . Aynı zamanda Andrew Benjam in, Stefano
Boeri, David Cam pbell, liev e n De Cauter, Patricia Clough, Teddy Cruz,
19
Eyal Weizman, “The Politics o f Verticality”, www.opendemocracy.net 24 Mart 2002.
EK BÖLÜM 375
Catherine David, Zvi Efrat, Steve Fagin, Je ff Harper, Şirine Hamadeh, Abe
Hayeem, Thom as Keenan, D eclan M cGonagle, Dan M onk, Roger Owen,
Nezar Al-Sayyad, H aııs U lrich O brist, W alid Ra’ad, Jo h n H. Sm ith, Neil
Sm iths, Anthony Vidler, M ark W igley ve Alejandro Zaero-Poro’ya beni
görev yaptıktan kurum laıda konuşm a yapmaya ve ilginç tartışm alara ka-
ülmaya davet ettikleri için teşekkür etm ek istiyorum .
Bazı kısınılan Territories sergisinde gösterilen birkaç tamamlanmamış
belgesel film i ve bu kitabın biçim lenm esine katkıda bulunan materyal
leri birlikte ürettiğim Nadav Harel’e teşekkür ediyorum. Aynca fotoğrafçı
Adam Broom berg, O liver Chararin, M arine Hougonier, N ir Kafri, M iki
Kratsm an, Bas Princen, D aniel Bauer ve Zohar Kaniel’e fotoğraftan aracı
lığıyla bana kendi gözlerim le görem ediğim şeyleri gösterdikleri için teş-
şekür ediyorum . Zvi Efrat ve Zvi Elhyani’ye kendi çabalanyla bir araya
getirdikleri İsrail m im arisi arşivlerim ( “İsrail Projesi” ve “Elhyani İsrail
M im arisi Arşivi”) kullanm am a izin verdikleri için teşekkür ediyorum.
Londra K onsorsiyum unun akadem ik üyelerine,20 özellikle de Paul
H irst’e, doktora tezim i tamamlamam için ihtiyaç duyduğum akademik
yuvayı ve bursu sağladıktan için teşekkür ediyorum. Bu kitap benim dok
tora tezim değil, ancak bu tez, kitabın bazı bölüm lerinin tem elini oluş
turdu. Paul H irst, M ark Cousins ve Steven Connor kam usal etkinlikler
(seıgiler, haritalam a, yayınlar, insan haklan çalışm alan) ile akademik araş
tırm a arasında üretken b ir etkileşim in oluşturulm asına yard ım a oldu.
Paul’un bu kitabı görm esini ve kendisiyle yapüğım uzun sohbeüerin so
nucunun, onu m em nun ettiğim görm eyi çok isterdim . Jacqueline Rose
ve R o b ertja n v a n Pelt tezim i severek, titizlikle incelediler, yüce gönüllü
lükleriyle değerli önerilerde bulundular.
Bu araştırm anın büyük bir kısm ı, benim Filistin, İsrail ve Avrupa’daki
şehirlerde tamşüğım Filistin li ve İsrailli m imarlar, planlam acılar, akade
m isyenler, hüküm et görevlileri, askerler ve aktivisderle yaptığım görüş
m eleri tem el alm aktadır. Bu kişilerden Filistin Planlam a Bakanlığı Genel
Başkam Halil Nicem ’e, bu bakanlıkta çalışan N orveçli planlam acı Knut
Felbeıg’e, Beyrut A m erikan Ü niversitesi’nden Sari Hanafi’ye, Gazze’de
Kültür Bakanlığı’nda görev yapan Akram İcla’ya, Londra’da yaşayan Fi
listinli yazar Adanya Şibli’ye ve Kudüs’te yaşayan m im ar Om ar Y iısuf a te
şekkür ediyorum. Bu kişilerin ve bana bildiklerini anlatarak yardım a olan
herkesin, cöm ertlikleri ve yardımseverlikleri için onlara ne kadar m innettar
20 Londra Konsorsiyumu, dört kurum -M im arlar Birliği; Birbeck, Londra Üniversitesi;

Çağdaş Sanatlar Enstitüsü; Tate G alerileri- arasında gerçekleşen akademik bir işbir
liğinin sonucunda ortaya çıkm ış bir programdır.
olduğumu bilm elerini istiyorum . Görüşm e yaptığım kişiler arasında aynı

zamanda İsrail ordusunda görev yapmış ya da yapan birkaç askerî görevli
de yer aldı. İsrailli ya da Filistin li olm ayan okurlar, kitabı okurken askeri
görevlilerle nasıl tem as kurduğumu ve aracısız olarak askerî bilgilere na
sıl eriştiğim i m erak edebilirler. İsrail’de yaşayan, İsrail’i ziyaret eden ya da
İsrail’in rejim i altında yaşayan herkes, ordunun, hayatın tüm alanlarına
iyice yayılm ış olduğu gerçeğinin son derece farkındadır. Görüşm ek istedi
ğim çoğu subay ve asker, çoğu zam an adım verm eden askerî operasyon
lar, taktikler ve prosedürler hakkında konuşm aya istekliydi. Bu çalışm a
nın yararlandığı en verim li kaynaklardan biri de, em ekli general ve askerî
Operasyonel Teori Araştırm a Enstitüsü’nün (O TR I) eski başkam Şim on
Naveh ile yaptığım görüşm elerdi. Naveh’e, bu kitabın hangi bakış açısın
dan yazıldığım anlam asına rağm en (ve belki de bu yüzden) açık sözlü
olduğu için teşekkür ediyorum . İşgal Edilm iş Topraklar’ın ilk askerî va
lileri Şlom o Gazit ve Arie Şalev ile yaptığım görüşm eler Tel Aviv Üniver-
sitesi’ndeki Jaffee Stratejik Çalışm alar M erkezi’nde gerçekleşti.
İsrail’de yaşayan ve İsrail m im arisinin söylem ine kültürel, eleştirel ve
post-kolonyal çalışm alar aşılayarak bu m im ariyi kendi tarzlarına uygun
bir şekilde dönüşüm e uğratm ış iki arkadaşım ve akıl hocam a, Zvi Efrat21
ve Şaron Rotbard’a22 teşekkür ediyorum . Aynı zamanda M eron Benve-
nisti, Ariella Azoulay ve Adi Ophir’e, doğrudan ya da ilham verici çalış
m aları aracılığıyla bana beklenm edik yönler ve perspektifler gösterdik
leri için çok m innettar olduğumu söylem ek istiyorum .
Eitan Diamond, Anselm Franke, M anuel Hertz, Sharon Rotbard ve Al-
berto Toscano bu kitabın taslaklarım okuyup çeşitli yorum larda bulun
dular. O nlann fikirleri ve kavrayış biçim leri bu kitabın içinde yer alm ak
tadır. Aynca Verso’yu bu kitabı yayımlamaya ikna eden ve bundan çok
21 Zvi Efrat, açılışı 2000 yılının Ekim ayında Tel Aviv Müzesi’nde yapılan “İsrail Projesi”
adlı serginin küratörlûğünü yapmıştır. Bu sergi, İsrail'in kuruluş yıllarının mekânsallığı
ve bunu destekleyen devlet projesinin ilk eleştirel analizini sunmuştur. Katalog için
bkz. Zvi Efrat, The Israeli Project, Building and Architecture 1948-1973, Tel Aviv: Tel
Aviv Museum, 2005. Aynı zamanda bkz. Zvi Efrat, “The Plan”, Segal ve Weizman’m
editörlüğünü yaptığı A Civilian Occupation adlı eserde, s. 59-78.
22 Sharon Rotbard, Tel Aviv kökenli Babel Publishers’da “Architectures” adım taşıyan
kitap dizisini başlatmış ve bu dizide yer alan White City; Black City adlı cildin -T el
Aviv ve Yafa’nm tarihlerini ele alan, öncü niteliğinde bir eleştirel incelem edir- yazar
lığını yapmıştır. Bu kitap, Tel AviVin inşa ürünü olan Siyonist m itolojisinin büyük
bir kısmını, bu şehrin sahillerindeki kumların tabula rasa’s ı kullanılarak inşa edilmiş
bir Beyaz Şehir olarak yerle bir etmektedir. Şaron Rotbard, W hite City,; Black City, Tel
Aviv: Babel Publishers, 2005. Aynı zamanda bkz. Sharon Rotbard, “W all and Tower:
the Mould of Israeli Aıchitecture”, Segal ve Weizman (yay. haz.), A Civilian Occupa
tion adlı eserde, sayfalar 39-58.
EK BÖLÜM 377
daha önem li bir rol oynayarak kitabın oluşm a aşamasında gerçek bir or
tak hâline gelen harika editör Tom Penn’in eleştirel m erakı ve gayretle
rinden büyük b ir zevk aldığım ı söylem eliyim .
Kız kardeşim Elian W eizm an, bu kitabın oluşm a aşam asının son bir
ayında araştırm a yaparak kitaba katkıda bulundu. Aynı gen havuzunu
paylaşmamıza rağm en onun yeterliği, zekâsı, dikkati ve titizliği benim
bu kritik anlarda ihtiyaç duyduğum şeylerdi. Eşim Ines o kadar çok tas
lak okudu, konuşm a dinledi, eleştiri, yorum ve önerilerde bulundu ki,
onun fikirlerinin nerede bittiği ve benim fikirlerim in nerede başladığım
bu noktada ayırt etm em çok zor.
Burada adı geçenler, bu kitaba cöm ert ve içten bir şekilde katkıda bu
lundular; bu projenin gelişim ine kişisel ya da kurum sal olarak etkide bu
lundular ve projenin m üm kün olm asında büyük b ir rol oynadılar. Özgün
tarzlarıyla, cöm ertçe yapılan profesyonel bir işbirliğinde, dostluğun da her
zam an m evcut olduğunu bana öğrettiler.
379
1 Numaralı Davacı 142,143 Afganistan 59, 333, 3 3 4 ,3 5 6

10. Madde 1 9 6 ,1 9 7 ,1 9 8 , 204, 205 Afrika 1 9 ,3 9 ,1 0 9 ,1 1 1 ,1 1 4 ,1 1 6 ,
1948 savaşı 38, 9 7 ,1 4 7 ,1 7 9 169,174, 221, 2 4 4 ,3 2 1 ,3 7 4
1967 savaşı 6 1 , 9 1 , 9 8 , 1 3 5 , 1 5 0 Agamben 295, 367
1973 petrol krizi 117 Ağlama Duvarı 63, 74, 84, 8 5 ,1 1 3
1973 savaşı 9 5 ,1 0 7 ,1 1 2 ,1 1 4 ,1 1 7 , Ağ Merkezli Savaş 268
1 3 1 ,1 4 8 ,1 5 2 Ağ savunması 101
Ahmed A’bizari 286, 287
A Akdeniz 12,40, 76, 89, 3 1 5,317,
AA Mimarlık Okulu 70, 72,159, 326, 328, 335
294 A kram îcla 375
Abba Eban 88 Aktif savunma 113
ABD 1 2 ,1 9 , 24, 73, 7 6 ,8 4 ,9 1 , 96, Albay Kurtz 112
1 1 3 ,1 1 4 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 1 8 ,1 2 3 , Alfey-Menaşe 238, 239, 252
1 2 9 ,1 3 8 ,1 5 9 ,1 6 1 ,1 7 4 ,1 7 9 , A listairH om e 297
204, 211, 212, 215, 218, 222, Allenby Köprüsü 1 9 5 ,1 9 7 ,1 9 9 ,
232, 235, 255, 265, 268, 292, 201, 202, 203, 204, 217, 225
289, 296, 2 9 7 ,3 0 3 , 311, 315, Allon Planı 8 9 ,9 0 ,1 1 9 ,1 3 4 ,1 3 5 ,
317, 319, 320, 330, 3 3 5 ,3 3 6 , 136,178
337, 342, 345, 347, 356 Alona Nitzan-Shiftan 5 4 , 6 1 , 6 5 , 7 1
Abdülaziz Rantisi 3 4 6 ,3 4 7 ,3 4 8 Alternatif Takım 330
Abdülhadi Sarayı 276 Altı Gün Savaşı 27
Adanya Şibli 274, 375 Amanah 178
Adi Ophir 150,151, 204, 246, 352, Amman 3 9 ,4 2 , 55, 1 5 1 ,1 5 9 ,1 9 7 ,
353, 376 198
Adriana Kemp 96 Amos Gilead 224, 348
Aeyal Gross 247 Anata 8 2 ,1 6 1
Anklav 6, 7 7 ,1 7 1 ,1 9 7 , 218, 239, Avraham Wachman 1 1 9 ,1 2 0 ,2 3 4

2 5 9 , 2 7 2 ,2 8 6 ,2 9 8 ,3 1 6 Avraham Yaski 76, 79
Anselm Franke 11, 224, 286, 287, Avrupa 2 ,1 9 , 34, 37, 51, 52, 70,
370, 373, 3 7 4 ,3 7 6 7 3 ,1 1 3 ,1 6 2 ,2 0 7 , 2 2 1 ,2 2 2 ,
AnthonyQuinn 111 268, 270, 294, 311, 312, 318,
Antonio Gramsci 115 375
Arap 3 7 ,3 8 , 54, 71, 72, 73, 75, 78, Avrupa Birliği 34, 218, 311, 317,
8 8 ,8 9 ,1 1 2 ,1 1 4 ,1 1 7 ,1 1 8 , 318
1 3 6 ,1 4 6 ,1 4 7 ,1 4 8 ,1 5 3 ,1 5 5 , Ayala Ronel 31, 241
1 6 2 ,1 7 7 ,1 8 9 ,1 9 3 , 200, 218, Ayırma 5 ,1 7 , 23, 27, 28, 29, 30,
278, 287, 289, 311, 315, 321, 31, 35, 4 2 , 4 4 , 4 8 , 81, 85,
3 2 5 ,3 3 3 ,3 4 8 1 0 2 ,1 3 7 ,1 5 6 , 206, 218, 229,
Arap Ayaklanması 146, 325 231, 233, 241, 243, 253, 254,
ArefDaragmeh 340 2 5 7 ,2 5 8 , 260
Arieh Şalev 130 Ayırma Duvan 17, 23, 4 8 , 8 1 , 1 5 6
AriehŞaron 129 Aymen el-Zevahiri 336
Ariella Azoulay 150, 204, 224, 246 Azariya 161
Ariel Şaron 17, 6 6 ,8 4 , 88, 92, 94, Azarya 44
95, 9 6 ,9 7 ,9 8 , 9 9 ,1 0 0 ,1 0 1 , AzatMuhammed 145
1 0 2 ,1 0 3 ,1 0 4 ,1 0 5 ,1 0 6 ,1 0 9 , Aziza Muhammed Danun 335
1 1 0 ,1 1 1 ,1 1 2 ,1 1 3 ,1 1 6 ,1 1 9 , Azmi Bişara 59, 209, 329
1 2 0 ,1 2 1 ,1 2 2 ,1 2 3 ,1 2 4 , 125,
1 2 8 ,1 3 0 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 4 ,1 3 5 , B
1 3 6 ,1 3 7 ,1 3 9 ,1 4 2 ,1 4 3 ,1 4 5 , Bağdat 28, 333
1 4 9 ,1 5 3 ,1 5 9 ,1 6 1 ,1 7 2 ,1 7 5 , Bahçe Şehir 162
176,188, 211, 220, 230, 232, Baka el-Şarkiya 245
233, 234, 236, 238, 239, 243, Balata 6, 262, 265, 271, 272, 274,
253, 255, 256, 270, 271, 272, 275, 276, 277, 279, 283, 289,
277, 278, 315, 3 2 1 ,3 2 2 ,3 2 3 , 3 0 0 ,3 2 5
3 2 6 ,3 3 0 , 336, 344, 3 4 5 ,3 4 8 , Banliyö 5 , 6 , 1 8 , 4 8 , 58, 75, 76, 77,
3 4 9 ,3 5 8 1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 4 , 1 3 7 ,1 5 3 ,1 5 9 ,
Ariel Üniversitesi 193 1 7 4 ,1 7 5 ,1 7 9 ,1 8 1 ,1 8 2 ,1 8 5 ,
Arkeoloji 5, 64, 65, 66, 68, 69, 186,187, 212, 218, 235, 238,
231, 277 243, 314, 327
Arkeolojizm 69 Bantustanlar 8 3 ,1 0 5
Ar-Ras 240 Banş Bürosu 233
Arts and Crafts 50, 53, 54, 55 Bar Lev 89, 91, 9 2 , 9 3 , 9 4 , 95, 98,
ASOR 68 100, 1 0 2 ,1 0 3 ,1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 8 ,
Asvan Barajı 108 1 0 9 , 1 1 0 ,1 1 1 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 1 9 ,
Atık sular 4 2 , 4 3 , 4 4 , 4 5 1 4 7 ,1 4 9 ,1 5 3
At-Tur 161 Bar Lev Hattı 91, 92, 93, 94, 95,
Avi Dichter 45, 208, 277 9 8 ,1 0 2 , 1 0 3 , 1 0 6 , 1 0 7 , 1 0 8 ,
Avi Dihter 336, 339, 344 1 0 9 , 1 1 1 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 1 9 ,1 4 7 ,
AviMugrabi 188 149
Aviv Kohavi 261, 272, 273, 276, Baruch Spiegel 211, 212, 213, 214,
277, 278, 279, 281, 299, 300, 215
304, 3 0 6 ,3 0 9 , 330 Basil Liddell Hart 111
Avraham Adan 92, 93, 9 9 ,1 0 2 , Başka Bir Hayat 211
111,147 Batı Şeria 8 , 1 5 , 1 6 , 1 7 , 20, 24, 25,
Avraham Şay 357, 358 26, 27, 28, 29, 31, 32, 3 3 ,3 4 ,
DİZİN 381
3 8 ,3 9 ,4 0 ,4 1 ,4 2 ,4 3 ,4 4 ,4 8 , 104, 271, 3 3 3 ,3 4 4
49, 55, 59, 65, 68, 7 2 ,8 1 ,8 3 , Birim 504 338
89, 9 0 , 9 7 , 1 0 0 , 1 0 4 , 1 1 8 , Birinci Dünya Savaşı 3 7 ,1 6 9 ,3 5 7
1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 1 ,1 2 2 ,1 2 3 ,1 2 4 , Birinci İntifada 68, 201, 288
1 2 5 ,1 2 6 ,1 2 8 ,1 2 9 ,1 3 0 ,1 3 1 , Birleşik Arap Em irlikleri Kızılayı
1 3 2 ,1 3 4 ,1 3 5 ,1 3 6 ,1 3 7 ,1 3 8 , 287
1 3 9 ,1 4 0 ,1 4 9 ,1 5 1 ,1 5 2 ,1 5 6 , Birleşik Devletler 1 1 2 ,1 1 3 ,1 6 1 ,
1 5 8 ,1 5 9 ,1 6 1 ,1 6 2 ,1 6 5 ,1 6 6 , 190,192, 202, 203, 223, 248,
1 6 7 ,1 6 8 ,1 6 9 ,1 7 0 ,1 7 1 ,1 7 2 , 263
1 7 4 ,1 7 5 ,1 7 6 ,1 7 7 ,1 7 8 ,1 8 0 , Birleşik Devleder Askeri Eğitim ve
1 8 5 ,1 8 7 ,1 8 8 ,1 8 9 ,1 9 0 ,1 9 1 , Doktrin Komutası 112,113
1 9 3 ,1 9 6 ,1 9 7 ,1 9 8 ,1 9 9 , Birleşmiş M illetler 24, 33, 34, 38,
200,
201, 202, 206, 207, 208, 211, 45, 8 5 ,1 0 5 , 206, 207, 221,
212, 213, 217, 220, 221, 222, 224, 234, 248, 286, 287, 289,
2 2 4 , 230, 231, 233, 234, 235, 3 1 1 ,3 1 3 , 3 1 7 ,3 2 0 ,3 2 7 , 328,
237, 238, 240, 241, 244, 245, 366
251, 252, 253, 254, 255, 256, Birleşmiş M illetler Filistin Özel
258, 259, 261, 266, 275, 276, Komitesi 33, 34
278, 284, 299, 301, 3 0 6 ,3 1 2 , Birleşmiş M illeder İnsancıl İlişkiler
316, 318, 319, 320, 321, 322, Koordinasyon Merkezi 206,
3 2 5 ,3 2 7 , 330, 340, 347, 358, 221
359, 366, 370 Birlik hükümederi 174
Bauhaus 1 2 9 ,1 6 2 ,1 6 3 BM Yardım ve Bayındırlık Ajansı
Be’erSheva 43 (UNRWA) 2 0 7 ,2 2 3 ,2 8 6 ,
Beitarİllit 175 287, 288,320, 3 2 3 ,3 6 7
Benny Morris 88, 97, 9 8 ,1 1 1 Bölgesel Kooperasyon Bakanlığı 33
Berlin Mimarlık Kongresi 373 Bölgesel ve Stratejik Planlama
Bemard Tschumi 265, 281, 282, Departmanı 230, 241, 257
294 Bronz Çağı 6 6 ,6 7
Berthold W illenbacher 288 Bruno Zevi 62
Beş-parmak planı 106 B’Tselem 8, 24, 2 6 , 3 0 , 4 1 , 4 6 , 4 7 ,
Bet-El 1 3 9 ,1 4 4 ,1 4 9 ,1 5 0 ,1 5 3 , 9 0 ,1 1 9 ,1 6 5 , 206, 238, 239,
172,188 240, 245, 253, 254, 274, 278,
Bet Sahur 75 332, 335, 340, 344, 349,350,
Beyaz Saray 197, 212 3 5 3 ,3 6 1 , 3 7 0 ,3 7 1 , 372
Beyit Surik 244 Budrus 243
Beyt Çala 256 Burka 16
Beyt Hanina 32, 82 Bush 203, 212, 234, 243, 255, 256,
Beyt Safafa 32, 252 3 1 5 ,3 4 8
Beytüllahim 3 9 ,4 9 , 7 6 ,1 9 0 , 240, Büyük Rift Vadisi 39
241, 259, 265, 335 Büyük Yarık Vadisi 89
Biddu 243
Bil’in 2 3 9 ,2 4 3 C
Bili Pereira 159 Cabalya 1 0 4 ,1 0 5 ,3 3 4
Bimkom 8 0 ,1 7 3 , 239, 366 Camero 292
Binkom 239 Camp David 30, 31, 32, 7 7 ,8 4 , 86,
Binyamin Ben-Eliezer 233, 278 149, 233, 357
Binyamin Netanyahu 3 2 ,4 5 , 247, Cari von Clausewitz 108, 270
256, 305, 314, 344 Cebeliye 45, 321, 323
Birim 101 9 6 , 9 7 , 9 8 , 1 0 1 , 102, Celalabad 334
Celile 5 9 ,1 7 8 , 1 8 5 ,1 8 7 , 3 0 0 David Pere 265

Cemal Abdül Nasır 38 David Rieff 223, 2 24
Cemal Ebu Samhadana 34 7 David Ronfeld 268
Cemal Mansur 34 6 David Shearer 2 24
Cemal Selim 346 Davud’un Köyü 76
Cenevre Anlaşması 241 değişken işgal 20
Cenevre Girişimi 31, 3 47, 35 8 Demir Çağı 66
Cenin 39, 232, 233, 256, 265, 272, Demografik denge 77, 78, 80
275, 278, 283, 284, 285, 286, Derek Gregory 27
287, 289, 297, 304, 3 19, 366 Derinlik bariyerleri 2 4 9 ,2 5 1 ,2 5 2 ,
Cesur Yürek 111 253
Ceyyus 243, 253 Derrida 282
Cezayir Savaşı 297 Devletçilik 1 1 5 ,2 8 2
Charles Robert Ashbee 52, 53 Devlet Savcılığı Bürosu 168
Charles Shamas 343 Devrim Muhafızları Ordusu 3 6 2
Chicago 66, 6 9 ,1 1 8 , 170, 289, Deyehşa 319
291, 295, 357 dikeylik politikası 41
Christopher Alexander 62, 264 Dikiş hattı 206, 232
Cihad Elvezir 316, 317 Dir Ballut 243
Cisr el-Zarka 217, 218 Di Zahav 3 2 6
Clinton 17, 31, 32, 77, 84, 85, 86, Doğu Kudüs 45, 68, 75, 80, 90,
203 197, 202, 240, 253
Condoleezza Rice 2 1 5 ,2 4 1 ,3 1 5 Donald Rumsfeld 3 0 2 , 3 30
Çadır Tapmak 192 D ovK arm i 69
Çam çölleri 171 Dov Tamari 111, 264, 303
Çifte Kolon 234 Dördüncü Cenevre Kongresi 219,
Çifte Kol Planı 120 220
Çizgisel savunma 101 Dron 3 3 1 , 334, 335, 3 3 7 , 3 3 9 , 340,
3 5 0 ,3 6 0
D Dror Ben David 3 3 0
Dağlık Bölgelerde İnşa ve Kalkınma Dror Etkes 17, 19, 24, 156, 170
185 Dubai 315
Dahab 326 Duvar 18, 24, 29, 31, 40 , 43 , 50,
Dahaniya 196, 3 58, 362 8 1 ,1 4 6 , 162, 206, 2 0 7 ,2 1 1 ,
Daily Telegraph 32 214, 217, 226, 229, 230, 231,
Dan Halutz 215, 265, 301, 303, 232, 233, 234, 235, 236, 237,
304, 3 30, 33 1 , 3 55, 35 6 238, 239, 240, 241, 242, 243,
Danışma Komitesi 62 244, 245, 246, 247, 248, 249,
Daniella Weiss 1 2 9 ,1 3 0 250, 251, 252, 253, 254, 255,
Daniel Reisner 343 258, 259, 3 0 5 , 3 0 6 , 3 1 2 , 371,
Daniel Seidemann 75 372
Danny Rubenstein 158 Duvar’a Karşı Halk Komitesi 243
Danny Tirza 230, 231, 236, 237, Dünya Bankası 33, 206, 207, 223,
238, 240, 241, 244, 248, 249, 3 1 1 ,3 1 3 ,3 1 7 ,3 1 8 ,3 2 7
250, 258 Dünya Ortadoğu D ostlan Örgütü
Darfur 333 43
D astorTaşı 57 Dünya Siyonist Organizasyonu 63
David Ben-Gurion 65, 67, 97, 179 E
David Campbell 26, 37 4
David Elazar 110 Ebenezer Howard 1 0 8 ,1 6 2 , 270
DİZİN 383
EbuAgeyla 113 syonu 119

Ebu Dis 161 Eyal Benvenisti 220, 343
Ebu Musab el-Zerkavi 336 eylem planı 31 , 79, 8 0
Edgar Allan Poe 34 Ezer Weizman 3 7 ,1 3 2 ,1 5 3
Edm undH alley 34
Edward Said 3 7 1 , 372 F
Effi Eitam 4 2 ,1 3 1 Fas 204
Efraim Segoli 33 1 , 336 F d ix Guattari 121, 263, 264, 282,
Efrat 46, 61, 69, 7 6 ,1 2 0 , 129, 173, 283
3 75, 3 7 6 Fethi Şikaki 332
Ehud Barak 85, 203, 233, 344, 358 Fırat Nehri 89
Ehud Olmert 254, 255 Filistin Diyasporası 325
EinYabrud 16 Filistin Halk Kurtuluş Cephesi 104
Eitan 46, 4 7 , 78, 94, 1 0 0 ,1 4 5 , 146, Filistin İnsan Haklan ve Çevreyi
148, 149, 1 5 3 ,1 5 4 , 376 Koruma Birliği 351
Eitan Felner 46, 47, 78 Filistin Keşif Fonu 67
Eksklavlar 6, 218 Filistin Kurtuluş Örgütü 1 0 4 ,1 1 7 ,
El-Ahram 107 142, 198, 199, 288, 319, 323
El-Aksa Şehitleri Tugayı 267 Filistinleştirilm iş 28
El-Arub 257 Filistin mahalleleri 3 2 ,8 0 ,8 1 ,8 2 ,
El-Fetih 104, 267, 342, 346 83
El Halil 8, 25, 39, 4 3 , 59, 65, 66, Filistin Planlama Bakanlığı 11,
119, 1 5 0 ,1 6 8 ,1 9 0 ,1 9 9 , 256, 309, 313, 316, 317, 318, 326,
30 5 , 321 3 7 0 , 375
Elia Zureik 188, 199, 225 Filistin Tıbbi Yardım Komiteleri
Eliezer Hisdai 238 Birliği 208
Eliezer Şkedi 349, 350, 354 Filistin Ulusal Konseyi 116
Elinoar Barzacchi 73, 77 Filistin Ulusal Yönetimi 17, 41,
El-Kaide 267 196, 199, 200, 203, 204, 205,
El-Kudüs Kuvveti 362 206, 210, 212, 216, 217, 219,
El-Kudüs Üniversitesi 242 222, 223, 224, 240, 247, 310,
El-Mukata 325 357
El-Muvahil 258 FM EP 3 18
Elon Moreh 126, 130, 139, 145, Frank Gehry 59
148, 153, 155, 156, 1 6 5 ,2 7 3 Frank Mears 163
Elyakim Rubinstein 78 Fransız Ecole Biblique et Ar-
Emaar Properties 315 cheologique 68
Emanuel 25, 1 6 4 ,1 9 0 ,1 9 1 , 251 Fransız Tepesi 32, 60, 81, 8 2 ,1 8 3
Enver Sedat 93, 112, 132 Frantz Fanon 3 2 4
Erez terminali 210
Erich Mendelsohn 54, 57, 82 G
Eriha 39, 49, 90, 159, 196, 197,
199, 357 Gabrial Siboni 3 30
Eski Ahit 53, 65, 66, 67, 68, 71, 74, Gadi Algazi 1 7 5 ,2 3 9 ,2 4 0
77, 89, 155, 174, 1 9 1 ,1 9 2 , Gadi Eisenkott 330
G alH irsh 2 7 8 ,3 0 0
1 9 3 ,2 4 0
Eski Şehir 5, 31, 32, 38, 47, 53, 54, Gamil Arsam Mataua 144
55, 62, 64, 68, 69, 73, 74, 75, Gayri Safi Millî Hasıla 206, 221,
235
7 6 ,8 1 ,8 3 , 86
Eşkol-W achman Hareket Nota- Gazze 2, 5, 25, 27, 28, 29, 31, 32,
3 3 ,3 8 ,3 9 , 4 1 ,4 2 ,4 5 , 68, Güç-17 267

1 0 3 ,1 0 4 ,1 0 5 ,1 0 6 ,1 4 2 ,1 4 4 , Güney Komutanlığı 15, 9 2 ,1 0 3 ,
1 4 9 ,1 5 0 ,1 5 1 ,1 6 9 ,1 7 2 ,1 7 5 , 1 0 6 ,1 1 0 ,1 1 1 ,3 2 1
1 9 6 ,1 9 7 ,1 9 8 ,1 9 9 , 200, 201, Güvenli geçit 33
202, 203, 206, 207, 210, 211,
213, 215, 216, 217, 219, 220, H
221, 222, 223, 224, 245, 255, Ha’aretz 31, 3 4 ,4 2 ,4 4 ,4 5 , 66, 68,
271, 272, 276, 291, 300, 304, 7 3 ,1 2 2 ,1 3 1 ,1 5 8 ,1 7 5 , 189,
3 0 5 ,3 0 7 , 309, 310, 312, 314, 1 9 1 ,1 9 3 ,1 9 9 , 207, 216, 223,
3 1 5 ,3 1 6 , 3 1 7 ,3 1 8 ,3 2 0 ,3 2 1 , 229, 239, 240, 248, 251, 253,
322, 323, 3 2 4 ,3 2 5 ,3 2 6 ,3 2 7 , 256, 257, 258, 277, 288, 292,
3 2 8 ,3 2 9 , 330, 3 3 1 ,3 3 2 , 334, 303, 310, 315, 318, 328, 331,
3 3 5 ,3 3 7 , 338, 340, 3 4 3 ,3 4 4 , 341, 345, 346, 350, 351, 356,
3 4 7 ,3 4 8 , 349, 3 5 0 ,3 5 4 ,3 5 7 , 358
3 5 8 ,3 5 9 , 3 6 0 ,3 6 1 ,3 6 2 , 363, Habla 2 3 9 ,2 5 2 ,2 5 8
366, 375 Haçlı seferi 51
Gazze-Eriha Anlaşması 1 9 6 ,1 9 7 , Hadassah-İbrani Üniversitesi 57,
357 82
Gazze Üniversitesi 327 Haganah 146
Georges Bataille 294 HaimAssabu 330
Germania 272 Haim Bar Lev 89, 9 2 ,1 5 3
GerşonŞevah 310 HaimHerzog 63
Gideon Harlap 64, 69, 71, 7 6 ,1 6 4 , Haim Ramon 233
1 6 7 ,1 8 0 ,1 8 5 ,1 9 1 , 229, 241
Haim Weizmann 6 3 ,1 6 2
Gideon Levy 4 4 ,1 8 9 ,1 9 0 ,1 9 9 , Hainz Rau 57
288 Halil El-Vezir 332
Gilbert Werbert 162, 163 Halil Nicem 3 1 7 ,3 7 5
Gilead Sher 85, 357 Halk Direniş Komiteleri 267, 347
GileadŞer 32 Halk komitesi 288
GilEyal 7 1 ,7 3 ,3 4 7 ,3 4 8 Hamas 42, 43, 219, 223, 224, 267,
Gilles Deleuze 2 1 ,1 2 1 , 205, 263, 288, 318, 332, 338, 342, 346,
264, 2 6 5 ,2 8 1 , 282, 283, 301 3 4 7 ,3 4 8
Gillo Pontecorvo 297 Hamursuz Bayramı 150
Gilo 60, 76, 79, 252 Hamza Rabia 336
Ginosar Kibutz 146 Hannah Arendt 2, 294, 295
Giuilo Douhet 332 Hanuka bayramı 130
Giveat Ze’ev 176, 244 HarBraha 273
Go 121 Harem-i Şerif 32, 83, 84, 85, 86,
Golan Tepeleri 38, 39, 88, 8 9 ,9 0 , 229
131 ,1 4 8 Harris 3 3 3 ,3 3 4
Golda Meir 9 1 ,1 0 3 ,1 1 6 ,1 2 9 ,1 3 0 Havaşin 285, 286
Gordon Matta-Clark 293, 294 Hayfa 1 1 9 ,1 2 0 ,1 6 2 ,1 6 3 , 212,
GSS 45, 208, 336, 338, 339, 340, 2 6 3 ,3 2 2 , 338
342, 344, 345, 346 HazmanKubha 284
GuşEmunim 1 1 7 ,1 1 8 ,1 2 4 ,1 2 8 , Hellfire 3 3 5 ,3 3 7
1 2 9 ,1 3 0 ,1 3 1 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 4 , Henry Kendall 55
1 3 5 ,1 3 7 ,1 3 8 ,1 5 5 ,1 7 4 ,1 7 8 , Henry Kissinger 24
1 9 1 ,1 9 2 Herbert Horatio Kitchener 67
GuşEtzion 1 1 9 ,2 5 6 Herbert Marcuse 296
Guş Katif 312, 315 Hıristiyan Falanjist Katliamı 323
DİZİN 385
Hindistan 162, 333 247, 275, 279, 281, 282, 298,

Hint Okyanusu 39 3 2 1 .3 3 0 .3 3 7 , 3 5 6 ,3 5 7 ,3 6 2
Hitnahlut 23 İbrani Üniversitesi 5 7 ,6 8 ,8 2 , 279,
Hizbullah 267, 300, 301, 332, 335, 345
362, 363 İkinci duvar 48, 49
Hoşgörü Müzesi 59 İkinci Dünya Savaşı 5 4 ,1 2 9 ,1 6 3 ,
H Planı 1 2 0 ,1 3 4 211, 234, 259, 268, 27 0 ,3 3 3 ,
Hurva Sinagogu 69 345, 357
Huvvara kontrol noktası 222 İkinci İntifada 2 9 ,4 8 , 8 0 ,1 4 5 ,1 6 9 ,
Hüseyin Muhammed Abayit 335 178, 202, 205, 206, 207, 219,
239, 247, 253, 264, 266, 309,
I 312, 329, 3 3 1 ,3 3 4 , 337, 343,
IainJohnH ook 288 3 4 4 ,3 5 8 , 359, 361, 371
ICC 78 İkinci Tapınak 6 8 ,8 3 ,8 4 ,1 9 2
IDF 2 5 ,3 0 , 3 8 ,4 2 , 67, 8 6 ,9 0 ,9 1 , İlahi Varlık Kubbesi Sinagogu 192
9 5 ,9 7 , 9 8 ,1 0 0 ,1 0 1 ,1 0 3 , İlkeler Bildiıgesi 202
1 0 4 ,1 0 5 ,1 0 7 ,1 0 8 ,1 1 1 ,1 1 3 , İngiliz Mandası 3 3 ,3 5 , 3 8 ,3 9 , 50,
1 1 4 ,1 1 7 ,1 2 2 ,1 4 2 ,1 4 5 ,1 4 7 , 54, 5 5 ,1 6 2 ,1 7 2 , 325
1 4 8 ,1 4 9 ,1 5 3 , 201, 203, 210, İnsancıl 6 ,1 4 1 , 201, 204, 206, 210,
211, 215, 217, 230, 234, 236, 213, 214, 215, 220, 2 2 1 ,3 5 3
242, 244, 253, 260, 264, 267, insancıl kapılar 214, 215
268, 269, 271, 272, 273, 274, İnşa Cihadı 104
275, 276, 277, 278, 279, 281, İshak Ben-İsrail 350
282, 283, 284, 285, 286, 288, İshakŞamir 201
289, 291, 293, 297, 300, 301, İskender Nehri 43
3 0 2 ,3 0 3 ,3 0 4 ,3 0 5 ,3 0 6 ,3 1 2 , İslami Cihat Örgütü 267
320, 325, 330, 331, 334, 335, İsmail Ebu Şanab 346
338, 3 4 0 ,3 4 1 , 3 4 3 ,3 4 5 ,3 4 7 , İsmail Haniye 346
348, 3 5 0 ,3 5 3 ,3 5 8 ,3 6 0 ,3 6 1 , İsrail’de İşkenceye Karşı Halk Kom
362, 367, 370 itesi 351
İlan Pappe 26 İsrail Ev Yıkımlarına Muhalefet
Irak 28, 265, 274, 2 9 1 ,3 1 4 , 333 Komitesi 2 4 ,8 0 ,1 2 1 , 368,
Irak’ın Filistinleştirilmesi 28 369
Irgun 298 İsrail Hava Kuvvetleri 29, 37, 38,
İrkçılık Duvan 206 3 1 0 ,3 3 0 , 331, 3 3 3 ,3 3 4 ,3 3 5 ,
Isaiah Berlin 62 3 3 6 .3 3 7 , 338, 3 4 0 ,3 4 5 , 346,
Isamu Noguchi 62 349, 350, 351, 3 5 4 ,3 5 6 , 358,
lsawiya 161 3 6 1 ,3 6 2 , 363
ISM 3 6 1 ,3 6 7 İsrail’in Majino Hattı 95
ISO 202 İsrail Konut ve İnşaat Bakanlığı 16,
IsraelBuilds 64, 69, 71, 7 6 ,1 6 4 , 52, 56, 64, 70, 7 1 ,1 6 0 ,1 6 1 ,
1 6 7 ,1 8 0 , 1 8 3 ,1 8 5 ,1 9 1 1 6 2 ,1 6 4 ,1 7 5 ,1 8 0 ,1 8 3 ,1 8 5 ,
ItzikMagen 277 322
İbrani 57, 68, 72, 82, 279, 345 İsrail Kralı Arik 112
İbrani Birliği Koleji 57 İsrailleştirilmiş 28
İbranice 17, 25, 32, 34, 37, 41, 65, İsrailli Kara Panterler 116
7 1 ,8 0 , 9 0 ,9 2 , 9 6 ,1 0 0 ,1 1 0 , İsrail Mimarlar Birliği 229, 373
1 1 1 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 2 0 ,1 3 2 ,1 4 1 , İsrail ordusu 20, 2 3 ,3 9 , 62, 74,
1 5 1 ,1 5 3 ,1 6 2 ,1 7 0 ,1 7 2 ,1 7 3 , 1 0 9 ,1 5 0 ,1 5 5 , 213, 223, 279,
1 7 5 ,1 7 7 ,1 9 1 , 209, 214, 246, 284, 286, 287, 289, 301, 309,
OYUK TOPRAKLAR: İSRAİL'İN İŞGAL MİMARİSİ
3 2 5 ,3 4 7 ,3 5 0 Kanalizasyon 4 1 ,4 2 ,4 3 ,4 5 ,4 6 ,
İsrail Projesi 4 6 ,1 2 9 ,1 3 9 , 375, 186, 288
376 Kapatma kontrol noktası 211
İsrail Tal 94 Karmel Dağı 1 6 2 ,1 6 3
İsrail ve Filistin Ulusal Yönetimi 41 Kamey Şomron 235, 251
İsrail Yapı Standartlan 55 Kasbah 265, 275, 276, 277, 289,
İsrail Yüksek Adalet Mahkemesi 291, 297
19, 2 0 ,6 4 , 7 5 ,1 2 8 ,1 3 9 ,1 4 1 , Katzir 180
1 4 2 ,1 4 3 ,1 4 4 ,1 4 5 ,1 4 8 ,1 4 9 , Kayserya 217, 218
1 5 0 .1 5 1 .1 5 2 .1 5 3 .1 5 4 .1 5 5 , Kedumim 1 3 0 ,1 8 9 , 251
1 5 6 ,1 6 5 ,1 7 2 ,1 8 0 ,1 8 8 , 232, Kenan 6 8 ,1 3 3 , 276
234, 237, 238, 240, 244, 247, kentsel mahalleler 75
248, 250, 252, 310, 314, 342, KfarDarom 3 1 0 ,3 2 6 ,3 2 7
3 5 1 ,3 5 2 , 366 KfarEtzion 131
İşçi Partisi 2 5 ,4 8 , 70, 75, 90, 95, KfarŞalom 323
9 6 ,1 0 3 ,1 0 9 ,1 1 2 ,1 1 6 ,1 1 9 , Kızıldeniz 326
1 2 8 .1 3 1 .1 3 2 .1 3 8 .1 5 3 .1 5 5 , Kibutz 25, 90, 9 2 ,9 3 ,1 4 2 ,1 4 6 ,
1 5 8 ,1 6 7 ,1 7 4 ,1 7 7 ,1 7 8 ,1 8 0 , 1 4 7 ,1 7 8
221, 232 Kibya Köyü 97
İşçi Siyonizmi 90 King David Hotel 103
İşgal Edilmiş Filistin Topraklan 19, Kireç taşı 50, 57
20, 21, 22, 27, 29, 30, 34, 63, KiryatArba 25
68, 78, 8 9 ,1 0 0 ,1 1 4 ,1 2 2 , Kiyat Sefer 175
1 2 9 .1 3 7 .1 3 8 .1 4 9 .1 5 1 .1 5 5 , Knesset 37, 45, 78, 8 4 ,1 0 3 ,1 3 0 ,
1 5 6 ,1 5 7 ,1 6 9 ,1 7 0 ,1 7 1 ,1 7 2 , 1 4 6 ,1 5 0 , 321
175, 17 9 ,1 9 9 , 200, 201, 202, Kontrol noktalan 23, 27, 28, 29,
203, 207, 209, 221, 223, 224, 1 9 5 ,1 9 6 , 201, 202, 205, 206,
2 6 4 ,3 0 3 , 3 1 1 ,3 2 1 ,3 4 3 ,3 6 7 , 207, 208, 209, 210, 211, 213,
368, 371, 3 7 2 ,3 7 6 218, 221, 222, 334, 366
İzakMagen 68 Konut Kümesi 60, 76
İzak Rabin 3 8 ,1 2 0 ,1 3 0 , 135, 323 Körfez Savaşı 201, 268, 314, 342
İzzeddin el-Kassam 267 Kubbetü’s Sahra 3 2 ,8 3 , 84, 85
Kudüs 16, 25, 26, 31, 32, 36, 38,
J 3 9 ,4 1 , 42, 4 5 ,4 6 ,4 7 , 48, 49,
Jabal al-Mukaber 83 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57,
James Wolfensohn 3 1 7 ,3 1 8 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 67,
JaneJacobs 7 6 ,1 8 7 68, 69, 70, 71, 72, 73, 75, 76,
Javier Solana 318 77, 78, 80, 81, 8 2 ,8 3 , 85, 89,
Jeff Harper 2 4 ,1 2 1 ,3 7 5 9 0 ,9 2 ,1 0 0 ,1 0 3 ,1 1 6 ,1 1 7 ,
JohnArquilla 268 119, 120, 1 2 9 ,1 3 1 ,1 3 2 ,1 3 3 ,
Judit Carrera 373 1 3 5 ,1 3 6 ,1 5 8 ,1 5 9 ,1 6 2 , 164,
JulesVem e 34 1 6 5 ,1 7 0 ,1 7 4 ,1 7 5 ,1 7 6 ,1 7 7 ,
1 7 8 ,1 8 2 ,1 8 3 ,1 8 5 ,1 9 2 ,1 9 7 ,
K 202, 207, 208, 211, 212, 214,
219, 226, 234, 235, 238, 240,
Kâbil 334 241, 242, 243, 244, 249, 251,
Kafr Beytü-Decen 190 252, 253, 254, 256, 258, 259,
Kahire 5 3 ,9 3 ,1 1 1 ,1 1 6 261, 267, 272, 276, 277, 285,
Kalkilya 43, 236, 239, 252, 253, 320, 321, 342, 345, 348, 362,
258, 347 3 6 6 ,3 6 8 , 369, 371, 375
DİZİN 387
Kudüs İbrani Üniversitesi 345 M

Kudüs İsrail Çalışmalan Enstitüsü
78 Ma’ale Adumim 25, 3 2 ,4 4 , 50, 72,
Kudüs Komitesi 61, 62, 68, 70 1 5 7 ,1 5 9 ,1 6 0 , 1 6 1 ,1 6 2 ,1 6 4 ,
Kudüs Taşı 50, 58, 59, 60, 76 186, 190
Kudüs Uygulamalı Araştırma En Ma’arachot 275, 292, 356, 362
stitüsü (ARIJ) 366 Ma’ariv 231, 259, 276, 277, 279,
Kudüs Yanlıları Demeği 53, 54 301, 331, 342
Kule ve Duvar 146 Machsom Watch 208, 213, 214,
Kuşatma kontrol noktası 211 215
Kutsal Kabir Kilisesi 69 Mağripliler Mahallesi 63
Kutsal Şehir 47, 58, 136 Mahmud Abbas 243, 347, 348
Mahmud Şaver 347
L Makram Khoury-Machool 28
Mamlahtiyut 116
Lağım suyu 41, 42, 43, 361 Manevra savaşı 115, 120, 270
Lahey Düzenlemeleri 141 Manhattan 45
Lahey Sözleşmesi 141 Manuel Hertz 376
Land Grab 26, 7 5 ,1 1 9 ,1 3 5 ,1 4 9 , Ma’ozim 93, 99
165, 166, 172, 173, 1 7 8 ,1 7 9 , Marcus Aurelius 295
202, 370, 371 Marine Hougnier 192
Latrun anklavı 38 Market Watch 231
LAW 351 Mary Douglas 43
Lawrence 6 7 ,1 1 5 Matan 238, 239
Levi Eşkol 38, 47, 91, 321 Mattityahu Peled 94
LevLeviev 239 Medusa bakışı 5, 51, 58
Lewis Mumford 62, 76, 264 MenahemBegin 1 0 3 ,1 1 9 ,1 2 2 ,
Liberal Parti 158 128, 1 3 2 ,1 3 4 ,1 3 5 ,1 3 8 ,1 4 9 ,
Likud 75, 96, 116, 119, 128, 132, 157, 161,164, 172
134, 135, 155, 1 5 6 ,1 5 8 , 167, Menahem Felix 155
174, 176, 177, 180, 220, 314, Menorah Katzover 191
322 Meron Benvenisti 34, 56, 58, 65,
Likud Bölüğü 109 257, 376
Lod 218 Mescid-i Aksa 32, 69, 83, 84, 85
Londra 2, 1 1 ,1 2 , 15, 20, 21, 32, Mesihçi 25, 109, 117, 118
34, 40, 43, 51, 52, 53, 54, 61, Mısır 38, 39, 66, 89, 90, 91, 92, 93,
62, 66, 67, 70, 72, 73, 80, 88, 94, 9 9 ,1 0 6 ,1 0 7 , 108,111,
98, 1 0 1 ,1 0 3 , 1 0 5 ,1 0 8 ,1 1 1 , 112, 113, 132,135, 149,155,
114, 115, 120, 129, 132, 138, 161 ,1 9 6 , 207, 215, 216, 240,
1 4 6 ,1 4 7 , 151, 158, 1 5 9 ,1 6 2 , 326, 333, 358, 359, 361
163, 164, 182, 187, 1 9 0 ,1 9 8 , Michael Boneh 185, 186
208, 221, 261, 263, 272, 282, Michael Ignatieff 319, 352
294, 299, 301, 325, 333, 357, Michael Lindenstrauss 303
3 6 6 ,3 7 3 , 374, 375 Migron 9, 16, 1 7 ,1 9 , 22
Louis-Auguste Blanqui 298 Miki Kratsman 195, 271, 312, 328,
Louis Kahn 62, 68, 69, 75 375
Loyton-Shumni 212 Milutin Labudovic 160, 173
Lübnan 6 6 ,1 4 5 ,1 5 5 , 172, 291, Mimarsız Mimari 72, 365
300, 301, 303, 323, 331, 332, Mira Asseo 189, 277, 358
335, 354, 362, 363 Mirî 165, 166, 168
OYUK TOPRAKLAR: İSRAİL'İN İŞGAL MİMARİSİ
Mişna 66 Neviot 326

Mizrahi Yahudileri 116 Nikolaus Pevsner 64
Modi’in 175, 239, 243, 244, 258 Nil Nehri 108
Modi’in İllit 1 7 5 ,2 3 9 Nirim Kibutz 92, 147
Mohamed Alabbar 3 1 5 ,3 1 8 NirZiv 218
MoMA 7 2 ,3 6 5 Norma Masriyeh Hazbun 320, 322,
Morag 326, 327 323, 324
Moşav 25, 72, 90, 147, 148, 178, Nurhan Abujidi 276
218, 326
Moşav Nahalal 72 O
Moşe Dayan 38, 68, 72, 88, 91, 92, OCHA 206, 213, 221, 224, 252,
97, 98, 99, 103, 1 0 6,107, 258
1 09,110, 112, 116, 119, 136, Ofira 326
1 3 7 ,1 4 2 , 143, 151, 1 6 9 ,1 7 0 , Omar Yusuf 375
200, 201, 322, 356 OPEC 114
Moşe Nissim 285 Operasyonel Kuram Araştırma
Moşe Safdie 73, 74, 76 Enstitüsü (OTRI) 105, 264,
Moşe Ya’alon 265, 303, 330, 344 265, 267, 270, 271, 278, 279,
MotiAşkenazi 116 280, 281, 289, 293, 300, 302,
MuhammedAtef 336 303, 304, 305, 330, 341, 376
MuridBarguti 1 5 ,1 5 1 , 158, 198, Operasyon Savunma Kalkanı 265,
225 266, 272, 289
Mustafa Dveykat 145 Orange 16
Mülteci kampları 13, 45, 82, 145, Organik duvar 48
262, 265, 271, 272, 284, 288, Orta Doğu Banş Vakfı 3 1 8 ,3 5 6
289, 291, 320, 323, 325 Ortak Su Komitesi 41
Müslüman Mahallesi 32, 74 Ortodoks 67, 164, 168, 175, 178,
N 190 ,2 1 0 , 276, 302
Oslo Anlaşması 15, 29, 30, 31, 32,
Nablus 39, 42, 4 3 ,1 2 9 , 1 30,133, 3 3 ,4 1 ,4 2 , 121, 151, 177,
1 3 9 ,1 4 5 ,1 6 4 , 190, 208, 261, 181, 196, 197, 1 9 8 ,1 9 9 , 200,
265, 267, 271, 272, 273, 274, 201, 202, 203, 204, 206, 207,
275, 276, 277, 278, 279, 280, 215, 217, 219, 220, 221, 224,
281, 283, 284, 286, 289, 297, 230, 233, 257, 305, 312, 326,
300, 301, 304, 325, 346, 348 3 5 7 ,3 7 2
Nadia Abu El-Haj 65, 66, 69 Oslo süreci 3 3 ,1 8 1 , 199, 204, 357
NAHAL 90, 176 Osmanlı 39, 51, 66, 67, 129, 165,
Nathan Marom 80, 83 167, 276
NATO 1 1 3 ,2 6 3 ,2 9 3 Osmanlı Arazi Yasası 165, 167
nazım planı 48, 49, 51, 54, 55, 57, Ölçüm arazisi 170
1 2 8,129, 132, 135, 137, 163, Ölü Deniz 67, 166
176
Necef Çölü 92 P
Negevçölü 291 Palestine Monitor 274, 275
Nekuda 123 Palmach 146
Netzarim 122, 189, 326, 327 Palmahim 331
Neve-Dekalim harabeleri 310 Paraşütçü askerler 98
Nevef Çölü 161 Patrick Abercrombie 163
Neve Gordon 39, 68, 169, 170, Patrick Geddes 162, 163
201, 220, 279, 341
DİZİN
Patrikler Mağarası 65 S
Paul Hirst 2 0 ,3 0 1 ,3 7 5
Paul Wolfowitz 318 Saad El Şazli 93, 94, 107,108
Peace Index 231 Sa’adia Mandel 193
Peace Now 9, 17, 18, 19, 24, 118, Sabra 1 4 5 ,1 8 0 ,3 2 3
124, 1 5 6 ,1 6 0 , 170, 173 Saddam Hüseyin 289, 291
Peyzaj 40, 8 3 ,1 0 8 , 132, 241 Sadıklar Bloğu 117
Philadelphi 358, 360, 361 Saeb Erekat 86, 316
Pisgat Ze’ev 32 Saflık ve Tehlike 43
Planlamacılar 30, 33, 48, 56, 57, Salah Afani 43
78, 129, 1 3 7 ,1 7 3 , 259, 313, Salah Şehade 338, 347, 348
3 3 0 ,3 6 6 , 370, 375 Salem 233, 335
Planlama Haklan Yanlısı Salfit 43
Planlamacılar 80, 239, 366 Sal’it 240
PliaAlbek 168 SaloHershman 76
Samiriye Dağlan 185
R Samraya 125
SarahHerda 373
Ra’ad Karmi 346
Saraya el-Kudüs 267
Rachel Corrie 361 Sari Nusseybeh 242
Rafael Eitan 94 Savunma Bakanlığı 1 9 ,4 4 ,1 1 9 ,
Rafah Salient 139, 142, 1 4 3 ,1 4 9 , 1 6 9 ,2 1 1 ,2 1 2 , 2 1 3 ,2 3 0 ,2 4 0 ,
153 245, 249, 251, 253, 255, 258,
Rafı Segal 11, 12, 73, 129, 146, 275, 292, 320, 345, 371
1 5 9 ,1 9 0 , 224, 370, 372, 373, Savunma Kalkanı 247, 265, 266,
374 272, 277, 289
Rahmeh Şahin 335 SayertMatkal 344
Ramallah 11, 15, 39, 49, 59, 82, Scopus Dağı 32, 36, 82
1 3 3 ,1 3 9 ,1 4 4 ,1 5 1 , 158, 190, Sebastia 126, 1 2 9 ,1 3 0
198, 214, 225, 259, 265, 314, Sha’ar Efrayim 212
316, 317, 325, 343, 347, 370, Shahar Ginossar 189
373 Sharon Rotbard 2 0 ,1 4 6 , 298,376
RamatEşkol 81 Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF)
Ram Karmi 69, 70, 71, 79, 347 367, 368
RAND Şirketi 33, 268, 296 Siham Thabet 342
Reagan 27 Silvina Sosonovsky 162,163
Refah 86, 105, 215, 216, 217, 321, SimonMarvin 263
323, 325, 326, 358, 361 Sina 38, 68, 89, 90, 92, 9 4 ,1 0 0 ,
Refah Salient 326 102, 1 0 3 ,1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 8 ,1 1 1 ,
Rehavam Ze’evi 47, 136 112,113, 1 1 8 ,1 1 9 ,1 2 3 ,1 2 4 ,
Richard Kaufmann 163 131,132, 1 3 8 ,1 3 9 ,1 4 2 ,1 4 4 ,
Rift Vadisi 39 149, 1 6 1 ,3 2 1 ,3 2 6 , 358, 374
RMA 268 Sina Yanmadası 38, 89, 9 2 ,1 0 6 ,
Robert McNamara 295 1 3 8 ,3 5 8
Rockefeller Müzesi 68 Sirius Planı 99
Rommel 9 5 ,1 1 0 Sir Percy Cox 333
Ronald Storrs 50, 51, 58 Sitüasyonistler 294
RonPundak 31 Sivil İşgal 1 1 ,1 2 ,3 7 2 ,3 7 4
Rony Brauman 223, 224, 367, 368 Sivil Yönetim 17 2 ,1 7 3 , 201, 202,
277
Siyonist 1 5 ,1 8 , 27, 51, 63, 83, 90, 331, 337, 339, 369, 370, 376
1 1 6 ,1 3 0 ,1 3 9 , 1 4 5 ,1 4 6 , 147, Şimon Peres 130, 13 5 ,1 5 8 , 315,
162, 1 6 3 ,1 7 5 , 1 7 6 ,1 7 7 , 178, 323, 373
179, 185, 238, 296, 298, 304, ŞlomiHazoni 189
314, 376 Şlomo Gazit 48, 98, 201, 322, 376
Siyonist sol 130, 304 Şuafat 32, 81, 82
Siyonizm 43, 65, 9 0 ,1 1 7 ,1 1 8 , 131,
145, 1 4 6 ,1 4 9 , 178 T
Sodom ve Gomora 67 Taberiye Gölü 146
Soğuk Savaş 243, 263, 268 TalArbel 200
Sosyalist Siyonizm 178 Talpiot-Mizrah 83
Sömürgeci bölgeselcilik 53 Tam Kalite Yönetimi 202, 203
Sör Edmund Allenby 51 Tank taburları 100
Spike 337 Tanzim el-Fetih 267, 335, 346, 347
Stephen Graham 104, 263, 271, Ta’ozim 99
2 8 6 ,3 5 6 , 374 Tapmak Tepesi 32, 83, 84, 229
Su havzası 41 Taş kaplama 51, 56, 57, 59, 62
Su İntifadası 42 Tayyibe 212
Suriye 38, 66, 8 8 ,1 0 7 ,1 3 1 ,1 4 8 , Technion Teknoloji Enstitüsü 119,
204 1 2 0 ,1 6 2
Suudi Arabistan 204, 357 Teddy Kollek 45, 46, 48, 56, 61,
Süleyman Hüseyin Uda Ebu Hilo 82, 285
142 Tek yönlü ayna 203, 204
Süleyman Tevfik Eyüb 144 TelACineyn 316
Süveyş Kanalı 38, 88, 89, 91, 92, Tel Adaşim Moşav 148
93, 98, 9 9 ,1 0 0 , 1 0 3 ,1 0 8 , Tel Aviv 19, 20, 31, 37, 41, 42, 54,
1 1 4 ,1 1 7 , 149 59, 6 1 ,6 8 , 7 1 ,7 2 , 7 3 ,8 4 , 88,
SylvainBulle 1 8 1 ,1 8 2 1 1 0 ,1 1 5 ,1 1 6 , 13 0 ,1 3 2 , 141,
ŞarmEl-Şeyh 89 1 4 3 ,1 4 6 ,1 5 1 , 15 9 ,1 6 2 , 163,
Şaron Rotbard 298, 376 1 7 0 ,1 7 4 ,1 7 5 ,1 7 7 ,1 8 0 ,1 9 0 ,
Şaron-Wachman planı 121 209, 211, 218, 235, 238, 240,
Şati 105,321 243, 244, 246, 247, 258, 264,
Şatila 145 266, 275, 279, 281, 284, 289,
Şaul Mofaz 211, 277, 278, 344, 346 292, 298, 303, 321, 330, 331,
Şavuot Bayramı 63 339, 340, 353, 357, 373, 376
Şehir Planlama Yasası 54 Tel Aviv Müzesi 376
Şelomtzion 119 Tel Aviv Üniversitesi 130, 141, 264,
Şeria Nehri 38 303, 376
Şeyh Abbas Müsavi 332, 335 Tel Rumeyda 66
Şeyh Ahmed Yasin 310, 346 Tepe 777 123
Şeyh İbrahim Hamed 347 Tepe 851 123
Şeyhjarrah 81 Teröre karşı savaş 28
Şeyh Rıdvan 323 Tesis 1391 338
Şeyh Zayed Bin Sultan al-Nahyan Tevrat 66
287 ThabetThabet 342
Şilo 133, 1 3 4 ,1 9 2 The Crossing of the Canal 93
ŞimonNaveh 1 0 1 1 9 ,1 0 1 ,1 1 3 , Thomas Bugeaud 297, 298
114, 264, 265, 266, 268, 269, Thomas Keenan 2, 373, 375
270, 273, 278, 282, 283, 299, Thomas Leitersdorf 72, 73, 158,
301, 302, 303, 304, 305, 306, 159, 160, 161, 1 6 2 ,1 6 4 , 186,
DİZİN 391
190, 191 William H. McLean 52, 53, 54, 83

Tiran Boğazı 38 Winston Churchill 332, 333
Togo Cumhuriyeti 169
Toplu konut 70 Y
Topluluk yerleşimleri 1 7 8 ,1 7 9 , Ya’akov Amidror 303, 304
180, 187 Yafa 1 9 7 ,2 9 8 ,3 2 2 ,3 7 6
Tora-Bora 59 Yahudi Ajansı 1 7 9,180
Tsitsit 123 Yahudi Kudüs 59, 77
Tul Karem 43 Yahudi mahalleleri 26, 3 2 ,4 9 , 52,
Tulkarm 260, 265, 342 63, 64, 68, 69, 73, 74, 75, 77,
Tutuklama operasyonları 278 80, 83
Tuvia Sagiv 84, 85 Yahudi Ulusal Fonu 170, 171
Tüneller 23, 31, 33, 34, 40, 82, Yahudiye Çölü 158
256, 257, 259, 300, 359, 360, Yahya Ayyaş 332
361, 362 Yamit 143,149, 326
Tze’elim 289, 291 Yapıcı bulanıklaştırma 24
Tzuffin 253 Yapılandırılmış kaos 20
U Yargıç Landau 149
Yargıç Miriam Ben-Porat 150
Ulusal Altyapı Bakanlığı 175 Yargıç Vitkon 144,145, 153,154,
Ulusal Savunma Kolejleri 303 188
Uluslararası Adalet Mahkemesi Yaser Arafat 86, 207, 310, 325,
234, 243, 245, 247, 248, 250, 332, 348, 358
371 Yasser Abed Rabbo 241
Uluslararası Kızıl Haç Komitesi Yedidia Ya’ari 330
223, 327, 367 Yedioth Ahronoth 110, 342
UmmTuba 75 Yehezkel Lehi 26, 41, 42, 43, 75,
Uzi Benziman 9 8 ,1 0 2 ,1 3 2 119, 135,149, 165 ,1 6 6 ,1 7 2 ,
Üçüncü Tapmak 109 173, 178,179, 202, 238, 240,
Ürdün 38, 39, 40, 47, 55, 63, 69, 253, 254, 370, 371, 372
88, 89, 9 0 ,1 1 9 , 1 20,125, Yehuda Dağlan 191
129, 1 3 1 ,1 3 4 ,1 3 5 , 136, 137, Yehuda Drexler 143
159, 16 5 ,1 6 6 , 1 9 6 ,1 9 7 ,1 9 8 , Yehuda Şenhav 202
2 0 0 ,2 0 1 , 207, 234, 245, 325 Yemen 336
Ürdün Nehri 39, 88, 90, 120, 197, Yeni Şehircilik 76
198 Yerleşimci 1 6 ,1 7 ,1 8 ,1 9 , 20, 24,
Ürdün Vadisi 38, 39, 40, 89, 90, 66, 1 2 3 ,1 2 4 ,1 2 8 ,1 2 9 ,1 3 0 ,
1 2 9 ,1 3 5 ,1 3 6 , 137, 166, 207, 131, 135,145, 1 5 6 ,1 6 6 ,1 7 8 ,
234, 245 182, 191, 231, 235, 237, 243,
250, 2 5 1 ,3 0 3 ,3 1 4 ,3 1 5 , 327,
V 372
Vadedilmiş Topraklar 65 Yerleşimci Kampı 1 6 ,1 7 ,1 8 , 23,
Varşova Paktı 113 6 6 ,1 2 3 ,1 2 4 , 140,156, 237,
Vietnam 96, 104, 116, 296, 319, 327, 372
320, 345, 356 Yerleşimler 13, 15, 23, 25, 26, 27,
3 1 ,4 1 ,5 0 , 65, 75, 80, 90,
W 100, 120, 121, 132, 138,144,
145, 146, 1 4 8 ,1 4 9 ,1 5 4 ,1 5 6 ,
Walter Christaller 120 170, 171, 172, 1 7 5 ,1 7 8 ,1 7 9 ,
William Foxwell Allbright 67 185, 190, 246, 254, 255, 310,
312, 313, 326, 327, 334, 370, YomKipur 107

372 Yoram Şimon 33
Yeruşalim 85 YossiBeilin 241
Yeşil Hat 26, 39, 175, 177, 180, Yudea 125
207, 231, 233, 238, 240, 250, Yüz Bin Planı 176
251, 252, 253, 284
Yeşuvim 25 Z
Yıpratma Savaşı 92, 103, 108 Ze’ev Drukman 143
Yigal Allon 37, 38, 89, 91, 119, Zeytin ağaçlan 16
120, 1 2 9 ,1 3 4 , 135, 136, 137, Zeytin Dağı 86
146, 147, 148, 149, 178, 321 Zırhlı yumruklar 100
Yigal Yadin 67, 68 Zvi Efrat 46, 61, 69, 129, 375, 376
Yizra’el Vadisi 148 Zvi Elhyani 46, 375
YoelBin-Nun 192 Zvi Yehuda Kook 118
Yol 60 39
Yol 443 2 4 4 ,2 5 1 ,2 5 8

Eyal Weizman - Oyuk Topraklar - İsrail&#39;in İşgal Mimarisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eyal Weizman - Oyuk Topraklar - İsrail&#39;in İşgal Mimarisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OYUK TOPRAKLAR

İsrail'in İşgal Mimarisi

Mimar, görsel kültür profesörü ve Londra Goldsmiths

Türkçesi: Emre Can Ercan

hollow land: israefs architecture of occupation <0 londra, 2007, verso.

b a s k ı-c ilt : step ajans rek. mat. tan. ve org. Itd^ti.

a ç ılım k it a p pınar yayınlan tic ve san. aş'nin tescilli markasıdır.

4 . YERLEŞİM LER: GÖRSEL ŞEH İRC İLİK ...................................................... 1 5 9

2003 yılında Berlin, Kunstvverke sanat m erkezinde kuratör Anselm

topografyaya dair hava fotoğraftan ve haritalann gerekliliği ortaya çıktı­

Elinizdeki kitap, İsrail ve Filistin örnekleri bağlamımda “egem enin”

4Toprağa el koyuş kurucu yasal sürecin arketipidir”

2 M imarlık ve planlama ile mekansal ayrışmayı sağlamak anlamına gelen m ekankınm

(Yere sahip olan her kimse, yer, toprağın derinliklerinden

Binalı alan (Yerleşim)

[Resim B: Migron. M ilutin Labudoviç'in Peace çektiği bir fo

Giriş: Sınır Mimarisi

“Robinson, şehre yeterince dikkatli bakarsa, şehrin yüzeyinin onun haya­

Bir Sınır Senaryosu

Filistin ile İsrail arasında varolan anlaşm azlıkların sonunun başlangı­

1 Patrick Kieller, London (film ), 1994.

pının en büyüğüdür. Burası 2 0 0 6 yılının ortalarına gelindiğinde 4 2 ’den

M erkezden uzak yerleşim ci kam p lan böylelikle p olitik ve diplom a­

ilişküendirm ek gerekirse, yapılan birkaç değerlendirm eye göre “ideal” bo­

topraklann, kolektif ama aynı zamanda dağınık ve anarşik m üellifliğinde

13 “Arşivsel sonda” teriminin kullanıldığı yerler Sanford Kwinter ve Daniela Fabridus,

( “ayırm a duvarları”, “bariyerler”, “setler”, “barikatlar”, “kapatılm ış yol­

değildir daha ziyade eylem lerinin herbirinin meydan okumaya, dönüştür­

14 Batı Şeria’da İsrail-Filistin çatışması bağlanımda çeşitli eylemlerde bulunan en önde

19 Derek Gıegory, The Colonicd Preseni, Oxford: Blackwell, 2004.

sistem ini zorla uygulayarak sürdürülm ektedir. İşgal Edilm iş Topraklar’da

sürede, işgalin başlangıcından bu yana Filistinlilerin yaşam ı ve refahına

2006 yılına gelindiğinde İşgal Edilm iş Topraklar’da İsrail ile Filistin’e

binaların iki devlet arasında dikey olarak paylaştırılm asını, M üslüman

Tasanm ı üstlenen mimarlar, “güvenli geçit” olarak adlandırılan geçidin,

edilmesini ve İsrail ile Filistin’e ait olan toprakların parçalan arasındaki

3 Bu kadar küçük bir alanın parçalara ayrılmasının doğuracağı kaçınılmaz ekonom ik

havzalarından başlayarak göm ülü arkeolojisinden doğru ilerler, daha

Ara Bölüm - 1967

İsrail’in, 1967 öncesi sınırların stratejik kısıtlamalarının bilincinde olan

1967 yılının Mayıs ayında su kaynaklarıyla ilgili eski bir anlaşmazlık­

kuzeyden güneye dizilmiştir. Bu set hattının birkaç kilom etre batısına

ceğinin bu sulara bağlı olduğuna inandıklarından, suyun üstündeki yüzey

12 Su meselelerinde hâlâ geçerliliğini koruyan Oslo Anlaşmaları, Filistin’in su sektörü­

Yahudi mahalle ve yerleşim lerinin sıklıkla izinsiz inşa edildiği ve kanali­

[Resim 7: Batı Şeria'daki Şiloh Vadisinden akan atık su]

Gazze Şeridi’nde yaşayanların yalnızca yansı, çalışır hâlde olan merkezî

şey!... Evet, onlar için bir kanalizasyon sistem i kurduğumuz ve su teda­

24 Eitan Felner tarafından yazılmış olan A Policy o f Discrimination: Land Expropriation,

Kudüs: Kutsal Şehir'i Taşlaştırmak

27 Haziran 1967 tarihinde, İsrail Ordusu’nun, Kudüs’ün doğu kısm ını

kuzeyde Ramallah’ın kenar m ahallelerine, güneyde Beytüllahim’e ve do­

5 Je ff Halper, “The Key to Peace: Dismantling The M atrix o f Control”, http:/AcahcLoıg/

prensipleri ve şarkiyatçı estetiğine “bağlılığını” ilan ediyordu.6 Britanya

►K-fvA £V v - rt. ,'-

-irfı lİH torrfııf * •

6 Hashimshoni ve d., Masterplan 1968.

geçerliğim sürdürmüştü. Ancak yasa, mimarlar ve planlamacıların gözünde

Storrs'un "Medusa bakışı"

9 Aralık 1917 tarihinde, Osmanlı ordusunun, etrafı sanlan ve ikmal

de tebeşirden oluşmaktadır. Bu taşa özel karakterini veren yüzey dokusu, denizden

Şehrin “aşın kalabalıklığı ve çirkinliği”ne bir çözüm getirmeye kararlı

Yılların geçmesiyle birlikte taş katmam inceldi. Manda döneminin baş­

Ancak bu kez, yeni Yahudi mahallelerindeki konut projelerini taşla

Eyal Weizman - Oyuk Topraklar - İsrail'in İşgal Mimarisi

Eyal Weizman - Oyuk Topraklar - İsrail'in İşgal Mimarisi

topografyaya dair hava fotoğraftan ve haritalann gerekliliği ortaya çıktı

“Robinson, şehre yeterince dikkatli bakarsa, şehrin yüzeyinin onun haya

Filistin ile İsrail arasında varolan anlaşm azlıkların sonunun başlangı

M erkezden uzak yerleşim ci kam p lan böylelikle p olitik ve diplom a

ilişküendirm ek gerekirse, yapılan birkaç değerlendirm eye göre “ideal” bo

( “ayırm a duvarları”, “bariyerler”, “setler”, “barikatlar”, “kapatılm ış yol

değildir daha ziyade eylem lerinin herbirinin meydan okumaya, dönüştür

1967 yılının Mayıs ayında su kaynaklarıyla ilgili eski bir anlaşmazlık

12 Su meselelerinde hâlâ geçerliliğini koruyan Oslo Anlaşmaları, Filistin’in su sektörü

Yahudi mahalle ve yerleşim lerinin sıklıkla izinsiz inşa edildiği ve kanali

şey!... Evet, onlar için bir kanalizasyon sistem i kurduğumuz ve su teda

kuzeyde Ramallah’ın kenar m ahallelerine, güneyde Beytüllahim’e ve do

Yılların geçmesiyle birlikte taş katmam inceldi. Manda döneminin baş

çok katlı binaların üst katlarına uygulanmasının manüğı ve ofis binala

20 M endelsohriun, binalarına, aralarında kubbelerin de yer aldığı çeşitli oryantal mo

Komitesi’nin açılışım yaptı. Kendisini, aydınlanmış bir hüküm dar ola

geldi. 1967 savaşından sonra hükümet, Yahudi Mahallesi’nde Yahudi ha

Yahudi M ahallesi’ni, çokkültürlü bir şehir m erkezinden ziyade, in

Ne var İd, Mahalle’nin “yeniden inşa edilmesi”nin taşıdığı önem i be

yüzde 28 Filistinliye yüzde 72 İsrailli oranını korumaya yönelik tüm ça

Demografik politikalar, yalnızca temel bir kılavuz olarak görülen po

editörlüğünü yaptığı City o f Collision, özellikle s. 123. Bu verilerin güncel versiyon

altındaki boşluğa yayılarak dünyanın m erkezine doğru daha da genişle

Batı Şeria ve Gazze’nin 1967 yılında işgal edilmesinden sonra, Filis

kurdular. Bu gruplar, buradan işgal kuvvederine karşı askeri operasyon

İnatçı ve şiddetli bir güdüyle kanala erişmeye çabalayan Şaron, bu sü

Batı ve Sovyet silah sistem lerinin performansım gözden geçirerek baş

merkezli güç yapısına meydan okudu. İbranice’de M am lahtiyut, tam kar

63 Bunun, kaynağını Deleuze ve Guattari tarafından yapılan benzer tartışmalarda bul

bir planlama kültürüne işaret eder. Strateji, kuvvetin uygulanacağı nok