5

O MESOLÍTICO E A CHEGADA DO
NEOLÍTICO AO NW
 PERIODIZACIÓN DO PALEOLÍTICO NA PI
BLOQUE 1

Paleolítico Inferior

• Paleolítico Inferior: ~1,4 Ma ata ~150 ka Paleo. Medio

• Núcleos e lascas non achelense ~1,4 Ma ata ~450 ka
• Achelense de grandes lascas ~450 ka ata ~150 ka
Paleolítico Superior
• Paleolítico Medio: ~350 ka ata ~28 ka
• Paleolítico Medio “antiguo”: ~350 ka ata ~120 ka
• Paleolítico Medio “clásico”: ~120 ka ata 28 ka Mesolítico
• Paleolítico Superior: ~42 ka ata ~10 ka

• Mesolítico: 11,8 ka at 5,8 ka 2

O MESOLÍTICO DO NW: ZONA DE ESTUDO

Reiro Serras orientais de Lugo

• As serras de Lugo: Xestido III

e Chan do Lindeiro

• A Costa Sw

• Reiro

• Vale de Cerdeira
Costa Sw Vale de Cerdeira

3
 O MESOLÍTICO DO NW: MARCO PALEOAMBIENTAL
Final do Plistoceno Superior:
Younger Dryas: 12700-11800

Holoceno:
BLOQUE 1

Preboreal: 11800 – 10100 BP

Boreal: 10100 – 8800 BP
Atlántico: 8800 – 5800 BP

4
O O MESOLÍTICO DO NW: PROBLEMAS

• Escavacións puntuais e de limitada extensión superficial

• Sitios con estratigrafías pouco potentes e normalmente en contextos secundarios

• Ausencia -case- xeneralizada de datacións numéricas e de caracterizacións

xeolóxicas adecuadas

• “Débiles” caracterizacións dos materiais líticos

• Escasos datos en xeral

Solucións tecnolóxicas observadas

• Industrias de tipo microlítico

• Industrias macrolíticas

5
O MESOLÍTICO DO NW

Xestido III 7310 ± 160 BP

Os sitios de Xestido III e Chan da Cruz: conxuntos microlíticos 6

O MESOLÍTICO DO NW

Os sitios de Xestido III e Chan da Cruz: conxuntos microlíticos 7

O MESOLÍTICO DO NW

A costa Sw e as industrias macrolíticas 8

O MESOLÍTICO DO NW

Datacións:

UE-1: GrN-25614, 6240 ± 50 BP: 5316–5056 cal BC 2σ

UE-1: GrN-25613, 6090 ± 40 BP: 5207–4853 cal BC 2σ

Vale de Cerdeira (Portugal) 9

O MESOLÍTICO DO NW

Vale de Cerdeira (Portugal) 10

O MESOLÍTICO DO NW

Vale de Cerdeira (Portugal) 11

O MESOLÍTICO DO NW

Cronoloxía:
9995±70 BP (8847±119 calBP);
Sima do Uro, Chan do Lindeiro 8236±51BP (9212±83 calBP) 12
O MESOLÍTICO DO NW

Braña Arintero

Sima do Uro, Chan do Lindeiro 13

O MESOLÍTICO DO NW

Sima do Uro, Chan do Lindeiro 14

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

15
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Os datos actuais sitúan o inicio do Neolítico na PI cara a

primeira metade do VI milenio BC (~5600 BC)

Fase do Neolítico ibérico:

Neolítico antigo: (~5600 - 5000 BC): primeiros focos con elementos

neolíticos (cereais, cerámicas...). Cerámicas “impressas”, cardiais e
Almagra

Neolítico medio: (~5000 - 4500 BC): neolitización de toda a PI e inicio

do Megalitismo

Neolítico final (~4500 - 3000 BC): intensificación do poboamento e

camiño cara as sociedades desiguais da Idade do Metais

16
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Primeiras evidencias indirectas no

Nw:

• Indicios de deforestación
(5000-4500 BC)

• Presenza de pole de cereal

(4500-4000 BC)

17
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Fases do Neolítico no Nw:

• Neolítico antigo: 5500-4500 BC

• Neolítico Medio: 4500-3000 BC

• Neolítico Final: 3000-2500 BC

18
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

O fenómenos megalítico a partir do 4500 BC

19
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Indicios de deforestación (5000-4500 BC) 20

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW
Pena da Cadela, Lugo

Presenza de pole de cereal (4500-4000 BC)

21
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámicas cardiais na PI (~5600 - 5000 BC)

22
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

O Regueiriño
Cova Eirós
Indicios arqueolóxicos: a cerámica cardial 23
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica cardial: O Regueiriño (Moaña) 24

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica cardial: O Regueiriño (Moaña) 25

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica cardial: O Regueiriño (Moaña) 26

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica cardial: Cova Eirós 27

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica cardial: Cova Eirós 28

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica tipo Boquique: outra forma de cerámica do Neolítico

antigo 29
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Cerámica tipo Boquique: outra forma de cerámica do

Neolítico antigo 30
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW
Mapa de localización de los
yacimientos del Neolítico
Antiguo en Galicia.
Cuadrado: abrigos
graníticos. Círculo: cueva.
Triángulo: asentamiento al
aire libre. Con círculos se
resaltan los que tienen
cerámica decorada con
técnica de boquique.

Yacimientos: (1) Monte das Modias, (2) O Coto,

(3) O Cotón, (4) PA100.01, (5) Pala da Vella,
(6) Alto da Plaza, (7) Illa de Pazos, (8)
Rebordiños, (9) O Regueiriño, (10) Rego da
Xesta, (11) A Cunchosa, (12) A Fontenla, (13)
Punta do Cabalo, (14) O Reiro, (15) Monte dos
Remedios

Cerámica tipo Boquique: outra forma de cerámica do Neolítico

antigo 31
A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

O Monte dos Remedios

O xacementos do primeiro Neolítico: sitios ao aire libre 32

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

O xacementos do primeiro Neolítico: sitios ao aire libre 33

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

O xacementos do primeiro Neolítico: sitios ao aire libre 34

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

A Cunchosa

O xacementos do primeiro Neolítico: sitios en cova ou abrigo 35

A CHEGADA DA ECONOMÍA NEOLÍTICA AO NW

Buraco da Pala

O xacementos do primeiro Neolítico: sitios en cova ou abrigo 36

BIBLIOGRAFÍA
BeCencourt, A.M.S., 2009. A Pré-história do Minho. Do NeolíPco à Idade do Bronze, in: Vv.Aa (Ed.), Minho. Traços de
Iden0dade. Universidade do Minho, pp. 70-118.
Cano Pan, J.A., 1991. Las industria líPcas talladas en la costa del Guardia a Baiona. Diputación Provincial de A Coruña.
Comendador Rey, B., 2022. O Penedo Gordo: Intervención arqueolóxica nun abrigo con pintura rupestre esquemáPca
da Galicia suroriental, Monogracas. Serie Humanidades e Ciencias Xurídico-Sociais Universidade de Vigo, Vigo.
Fábregas Valcarce, R., Bonilla Rodríguez, A., César Vila, M., 2007. Monte dos Remedios (Moaña, Pontevedra). Un
asentamiento de la prehistoria reciente. Tórculo Edicións, SanPago de Compostela.
Fábregas Valcarce, R., FausPno Carvalho, A., De Lombera-Hermida, A., Cubas, M., Lucquin, A., Edward Craig, O.,
Rodríguez-Álvarez, X.P., 2019. Vaso con decoración cardial de Cova Eirós (Triacastela, Lugo). Trabajos de Prehistoria 76,
147. 10.3989/tp.2019.12231
Granja, H.M., Monteiro-Rodrigues, S., Danielsen, R., 2016. Changing environments and Human seClement during Mid-
Holocene in Rio de Moinhos Beach (Esposende, Northern Portugal). Estudos do Quaternario 14, 25-40.
Kaal, J., Carrión Marco, Y., AsouP, E., Maron Seijo, M., Maronez CorPzas, A., Costa Casáis, M., Criado Boado, F., 2010.
Long-term deforestaPon in NW Spain: linking the Holocene fire history to vegetaPon change and human acPviPes.
Quaternary Science Reviews 30, 161-175.
Kaal, J., Maronez CorPzas, A., Eckmeier, E., Costa Casais, M., Santos Estévez, M., Criado Boado, F., 2008. Holocene fire
history of black colluvial soils revealed by pyrolysis-GC/MS: a case study from Campo Lameiro (NW Spain). Journal of
Archaeological Science 35, 2133-2143. 10.1016/j.jas.2008.01.013
López Cordeiro, M.d.M., 2003. El yacimiento epipaleolíPco de Chan da Cruz (Valadouro, Lugo): Síntesis de los primeros
resultados. Complutum 14, 39-54.
López Saez, J.A: et al. 2010. NeoliPzación, MegaliPsmo y Antropización del paisaje en Galicia entre el VII y el IV milenio
cal. BC. MUNIBE Suplemento - Gehigarria 32: 488-496

37
BIBLIOGRAFÍA
Maronez CorPzas, et al. 2000. Evolución del paisaje durante el Holoceno en Galicia (NW de la Península Ibérica). En: Díaz
del Olmo, F., Faust, D. & Porras, A.I. (Eds.), Environmental changes during the Holocene. INQVA-MeePng, Commission
on the Holocene, 27-31 march, 2000, Seville (Spain), 61-64.
Monteiro-Rodrigues, S., Gomes, A., Cunha Ribeiro, J.P., 2016. Os artefactos líPcos talhados do litoral de Vila Nova de
Gaia: caracterização genérica, contextualização geoarqueológica, problemas e perspecPvas. Estudos do Quaternario 14,
99-116.
Prieto Maronez, M.P., 2009. From Galicia to the Iberian Peninsula: Neolithic ceramics and tradiPons, in: Dragos, G. (Ed.),
Early farmers, Late Foragers and Ceramic tradi0ons. On the beginning of poNery in Europe. Cambridge Scholars Press,
Cambridge, pp. 116-149.
Prieto Maronez, M.P., 2010. La cerámica de O Regueiriño (Moaña, Pontevedra). Nueva luz sobre el neolíPco en Galicia.
Gallaecia 29, 63-82.
Prieto Maronez, M.P et al. 2012. Síntesis regionales: Galicia. En, M.A. Rojo et al (coord.). El neolí0co en la Península
Ibérica y su contexto europeo: 213-254.
Sanches, M.J., Pré-história Recente no Planalto Mirandês. GEAP, Porto.
Sanches, M.J., 1997. Pré-história Recente de Trás-os-Montes e Alto Douro. O abrigo do Buraco da Pala (Mirandela) no
contexto regional. Sociedade Portuguesa de Antropologia e Etnologia, Porto.
Suárez Otero, J., Carballo Arceo, X., Amil Baltar, J.C., 1998. El NeolíPco en Galicia: nuevas evidencias y nuevas
perspecPvas. Madrider MiNeilungen 39, 1-13.
Vidal Encinas, J.M., 1981. Notas en torno al Camposanquiense. BriganPum 2, 249-252.
Vidal Encinas, J.M., 1983. El camposanquiense: datos para una revisión críPca. Actas del II Seminario de Arqueología del
Noroeste, SanPago de Compostela 1890, 1983, págs.39-58, 39-58.
Vidal Encinas, J.M., Prada Marcos, M., 2010. Los hombres mesolíPcos de la Cueva de la Braña-Arintero (Valdelugueros,
León). Junta de CasPlla y León, León.

38
BIBLIOGRAFÍA
Vidal Romaní, J. R., Grandal-d’Anglade, A., & Vaqueiro Rodríguez, M. (2017). The world of a woman named Elba 9300
years ago. Cadernos do Laboratorio Xeolóxico de Laxe 39, 11-21. 10.17979/cadlaxe.2017.39.0.7361
Villar Quinteiro, R., 1996. El PaleolíPco Superior y EpipaleolíPco en Galicia. Universidade de SanPago de Compostela,
SanPago de Compostela, p. 430.
Xavier, P., Meireles, J., Alves, C., 2022. Living in the Mountains. Late Mesolithic/Early Neolithic SeClement in Northwest
Portugal: Rock Shelter 1 of Vale de Cerdeira (Vieira do Minho). 8, 608-633. doi:10.1515/opar-2022-0252

39