You are on page 1of 36

O REINO

MEDIEVAL
DE GALICIA

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 1 18/01/2021 14:46:07


Blukk™ Editora Nacional
Santiago de Compostela · Pontecesures · Porto
blukk.com

Título:
O Reino Medieval de Galicia
Subtítulo:
Contribución a unha historia política
Autor:
Anselmo López Carreira

Imaxe da capa:
Asedio e toma de Ribadavia en 1387 por parte das tropas inglesas do duque de Láncaster
dentro da alianza anglo-portuguesa contra Castela. Fonte: Jehan de Wavrin, Anciennes
et nouvelles chroniques d’Angleterre. British Library manuscripts, Royal MS 14 E IV:
c 1470-c 1480, f. 252r.

Copyright © Abril 2005, primeira edición: Promocións Culturais Galegas, S.A.


Copyright © Novembro 2008, segunda edición: Promocións Culturais Galegas, S.A.

Desta edición (terceira): Decembro 2020


Copyright © 2020 Anselmo López Carreira
Copyright © 2020 Blukk™ Editora Nacional

Revisión textual:
José Dias Cadaveira, Nelle Pérez Franco e Luís Magarinhos Iglesias
Deseño e maquetación:
Luís Magarinhos Iglesias e Nelle Pérez Franco.

Todos os dereitos reservados de acordo coa lexislación vixente.


Esta obra está catalogada pola Biblioteca Nacional de Galicia.

Printed in Galicia by Gráficas Lasa

CDU 9
Depósito Legal: PO 427-2020
ISBN-13: 978-84-122283-1-1 Papel
ISBN-13: 978-84-122283-2-8 Ebook

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 2 18/01/2021 14:46:07


TERCEIRA EDICIÓN

O REINO
MEDIEVAL
DE GALICIA
Contribución a unha historia política

ANSELMO LÓPEZ CARREIRA

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 3 18/01/2021 14:46:07


A Cibrán, pola axuda

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 4 18/01/2021 14:46:07


ÍNDICE XERAL

INTRODUCIÓN 13

1. O REINO SUEVO NO SÉCULO V 23

Unha historiografía sesgada 23


Os suevos, uns bárbaros descoñecidos? 32
Entrada dos suevos no Imperio Romano 35
Asentamento en Galicia 37
Expansión territorial 42
Conflitividade interna 45
Reinado de Requiario 49
O Reino suevo baixo hexemonía visigoda 55
Apoxeo e conclusión da conflitividade social 58
Período de escuridade 62

2. O REINO SUEVO NO SÉCULO VI 67

Martiño de Dumio e a reaparición historiográfica do Reino Suevo 67


Segunda conversión ao catolicismo 71
Galicia no contexto internacional 73
Consolidación institucional do Reino no século vi 76
Ampliación do marco territorial 85
Esplendor cultural 88
O final do Reino 98

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 5 18/01/2021 14:46:07


6 o reino medieval de galicia

3. GALICIA NA MONARQUÍA VISIGODA 103

Integración política de Galicia na Monarquía visigoda 106


Organización administrativa da Galicia visigoda 109
O final da Monarquía visigoda 111

4. HISTORIOGRAFÍA E FONTES ALTOMEDIEVAIS 119

Como se construíu a historiografía medieval española 119


A inconsistencia das fontes 136

5. FORMACIÓN DA NOVA MONARQUÍA GALAICA (S. VIII-X) 149

Galicia e a instauración do poder musulmán en España 149


Século viii: reis ou señores? 155
Na procura dunha Corte 163
O debate adopcionista 166
Un Reino bicéfalo: Monarquía e Episcopado 169
O modelo político 174
Oposición señorial ao proxecto monárquico 179
Os mosteiros na organización do poder monárquico 183
A construción do novo tecido político 187
Un país xa previamente organizado 190

6. A ÉPOCA DE AFONSO III 195

As crónicas de Afonso iii e o neogoticismo 195


Reinado de Afonso iii (866-910) 203
A arte, resumo visual dun período 210

7. XEOGRAFÍA DA GALICIA MEDIEVAL 219

O territorio do Reino 219
A concepción xeográfica e política de Galicia ao longo da Idade Media 226

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 6 18/01/2021 14:46:07


índice xeral 7

8. RECONQUISTA E REPOBOACIÓN: DOUS IDEOLOXEMAS


DO MEDIEVALISMO TRADICIONAL 257

Reconquista 257
Repoboación 275

9. A MONARQUÍA LEONESA DO SÉCULO X 295

A arte do período leonés como fonte de información histórica 295


Mobilización política dos grandes grupos nobiliares 304
Perfeccionamento e fraxilidade da institución monárquica 315
Consolidación feudal 322

10. O INICIO DO CAMBIO FEUDAL 327

Vermudo iii (1028-1037) 327


Reinado de Sancha e Fernando i (1037-1067): innovacións
e continuidade 331
A sucesión de Fernando e Sancha 338

11. AFONSO VI E A REORGANIZACIÓN DO PODER FEUDAL 345

Novo modelo do poder feudal 345


A ampliación do Reino 350
A herdanza política de Afonso vi 353
Un Imperio galego? 358

12. AFONSO VII E A CONFLITIVIDADE CIVIL DA PRIMEIRA


METADE DO SÉCULO XII 367

Pedro Froilaz 368
Xelmírez 369
A Monarquía 371
A irmandade nobiliar 372
A burguesía 373
Os acontecementos 374
Os movementos burgueses composteláns 380

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 7 18/01/2021 14:46:07


8 o reino medieval de galicia

Fragmentación territorial da Gallaecia. Nacemento de Portugal 383


O imperio de Afonso vii 387

13. FERNANDO II E AFONSO VIII, REIS DE GALICIA E DE LEÓN 391

Reunificación de Galicia e Castela. A decadencia do Reino de Galicia 404

14. AS EFÉMERAS SEPARACIÓNS DO SÉCULO XIV 409

O infante Xoán, rei de Galicia-León (1296-1301) 410


Goberno do infante Felipe 413
Fernando i de Portugal, rei de Galicia 415
Xoán de Gante, duque de Láncaster, rei de Galicia 423

15. O EPÍLOGO DO REINO DE GALICIA NO SÉCULO XV 429

O Reino e os concellos 430
Derradeiros episodios de rebeldía nobiliar 434

CONCLUSIÓN 441

LISTA DE REIS DE GALICIA (410-1387) 445

BIBLIOGRAFÍA E DOCUMENTACIÓN 447

Referencias bibliográficas 447
Fontes documentais 466

ÍNDICE ONOMÁSTICO 469

ÍNDICE TOPONÍMICO 487

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 8 18/01/2021 14:46:07


FIGURAS E MAPAS

FIGURAS

Fig. 1. Tremisse suevo coa inscrición “Mvnita Gallica Pax”. 31


Fig. 2. Columna de Marco Aurelio. 34
Fig. 3. Moeda de Requiario. 51
Fig. 4. Lugo, Porta Miñá. 60
Fig. 5. Suposto sartego de Martiño de Dumio, na Catedral de Braga. 70
Fig. 6. Relevo da igrexa de Saamasas.  76
Fig. 7. Lápida dotal do mosteiro de San Pedro de Rocas. 80
Fig. 8. O rei Teodomiro (ou Ariamiro) cos bispos Lucrecio, Andrés
e Martiño, no Códice Vigilano de El Escorial. 84
Fig. 9. Martiño e o bispo Nitixio de Lugo, no Códice Vigilano. 89
Fig. 10. Martiño e o rei Miro, nunha miniatura conservada na Biblioteca
Nacional da Austria en Viena (Cod. 791. f. 109v-115v). 90
Fig. 11. Necrópole de San Martiño do Grove. 92
Fig. 12. Lápida de Modesta, debuxada por Castelao (1984, p. 36). 93
Fig. 13. Cruz epigráfica da igrexa de Churío. 94
Fig. 14. Igrexa de San Fructuoso de Montelios, Braga. 106
Fig. 15. Igrexa de Santullano, Oviedo. 212
Fig. 16 a/b. Elementos construtivos da Catedral de Santiago
da época de Afonso iii. 213
Fig. 17. Igrexa de San Miguel de Lillo, Oviedo. 214
Fig. 18. Igrexa de Santa Cristina de Lena. 215
Fig. 19. Interior da capela do Salvador de Samos. 216
Fig. 20. Igrexa do Salvador de Soutomerille. 217
Fig. 21 e 22. San Xes de Francelos (o Ribeiro) e pé do altar de
San Pedro de Rocas (Ourense). 298
Fig. 23. San Miguel de Celanova. 299
Fig. 24. San Martiño de Pazó, Allariz. 299
Fig. 25. Santo Estevo de Atán, Terra de Lemos.  300

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 9 18/01/2021 14:46:07


10 o reino medieval de galicia

Fig. 26 e 27. Samartín de Salas (Asturias) e San Miguel de la Escalada


(León). 300
Fig. 28. Libro de Horas de Fernando e Sancha. 337
Fig. 29. Xelmírez ante dous cabaleiros, Tombo de Toxosoutos. 370
Fig. 30. Inscrición no Pórtico das Praterías. 376
Fig. 31. Afonso vii, no Tombo A da Catedral de Santiago. 389
Fig. 32. Fernando ii e Afonso viii no Tombo de Toxosoutos. 394
Fig. 33. Fernando ii no Tombo A da Catedral de Santiago. 395
Fig. 34. Sepultura de Fernando ii no Panteón Real da Catedral de Santiago. 396
Fig. 35. Afonso viii no Tombo A da Catedral de Santiago. 399
Fig. 36. Sepultura de Afonso viii no Panteón Real da Catedral de Santiago. 400
Fig. 37. Sartego de Paio Gómez Chariño en San Francisco de Pontevedra. 411
Fig. 38. Elementos da suposta tumba do infante Felipe en
Santa Clara de Allariz. 414
Fig. 39. Sepultura de Xoana de Castro no Panteón Real da Catedral
de Santiago. 416
Fig. 40. Sepulura de Inés de Castro no mosteiro de Alcobaça, Portugal. 417
Fig. 41. Entrega de Santiago ao duque de Láncaster acompañado
pola súa muller Constanza. Miniatura do século xv da Crónica de
Froissart (BnF MS 2645 f. 122r). 424
Fig. 42. A Mariscala, coa que supostamente foi encadeado Pardo de
Cela. Museo de Lugo. 438

MAPAS

Mapa 1. A provincia da Gallaecia no baixo Imperio Romano. 39


Mapa 2. Densidade toponímica de orixe xermánica e árabe na Península
Iberica (Lautensach, 1954). 41
Mapa 3. Mapa do reino suevo de Galicia no século vi. 74
Mapa 4. Mapa de Idrisi, no que o territorio peninsular se divide entre
Al-Ándalus e o país dos galegos. 232
Mapa 5. Mapa do Reino medieval de Galicia. 245
Mapa 6. Mapamundi das Etimoloxías de San Isidoro. San Millán
de la Cogolla. 248
Mapa 7. Mapa de Hugo de San Víctor. 249
Mapa 8. Detalle do Mapamundi de Beato de Liébana, copia de
Burgo de Osma. 250
Mapa 9. Copia de Saint-Sever. 250
Mapa 10. Mapa de Lambert de Saint Omer. 251

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 10 18/01/2021 14:46:07


figuras e mapas 11

Mapa 11. Mapa de Sawley do “Imago Mundi” de Henrique de Mainz. 252


Mapa 12. Diagrama islandés, ca. 1250 (Brincken, 1992, foto 38). 253
Mapa 13 a/b. Psalterio de Londres, ca. 1260. 254
Mapa 14. Carta Mela. 254
Mapa 15. Mapa Borgia. 255

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 11 18/01/2021 14:46:07


ÍNDICE ONOMÁSTICO

Abaiub iben Alkamiactario, 286 Abulcasem, 286


Abamora, 286 Abulmundar, 288
Abd Allah, rei de Granada, Acenheiro, 202, 354
152, 221, 447 Addaulgus iben Davi, 286
Abd el-Melik, 317 Ademar de Chabannes, 237
Abda, muller de Almanzor, 268 Adosinda, curmá de Rosendo, muller
Abdalá, rei de Toledo, 268, 317 de Ramiro ii, 309, 318
Abdela, 286 Adosinda, tía de Afonso ii, 166-167
Abdelmalec, rei de Zaragoza, 382 Adrián i, papa, 166, 234
Abdelmeli, 286 Aecio, dux romano, 48
Abdelmelic, emir, 156 Afonso de Fonseca ii,
Abderrakeman, 286 arcebispo, 434-435
Abderramán ii, emir, 183, 233 Afonso Froilaz, rei, 307, 314, 322, 446
Abderramán iii (An-Nasir), Afonso Súarez de Deza,
califa, 160, 207, 222, 224, 237, cabaleiro, 415
272, 274, 312 Afonso i (Henríquez), rei de
Abderramán Sanchol, fillo de Portugal, 387, 390
Almanzor, 268 Afonso i o Batallador, rei de Aragón,
Abderramán, emir, 151 237, 368, 372, 374, 381, 392
Abdezalam, 286 Afonso i, rei, 143, 162, 174, 178,
Abengamia, rei de Córdoba, 390 185, 188, 197, 199, 258-259,
Abinizar, presbítero, 284 264-265, 268-270, 272, 275-278,
Aboalit, xefe de exército, 221 280, 289, 445
Aboamar Hadinit, 286 Afonso ii, rei, 120, 132, 140-141, 144,
Aboissam, 282 157-158, 162-169,171, 174-177,
Abolfeta iben December, 286 179, 181-183, 186, 190, 199-200,
Abozahjace, 286 211-213, 216, 220, 222, 227-228,
Abozehar, 282 236-238, 240, 283, 293, 319, 445
Abuhab, 286 Afonso iii, rei, 6, 9, 27, 113-116,
Abulaz (emir?), 234 124, 127, 132, 139, 141-144, 153,

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 469 18/01/2021 14:47:48


470 o reino medieval de galicia

157, 159, 162, 170-172, 174-178, Al-Bakri, xeógrafo, 124, 225, 233,
181-183, 188-190, 193, 195-210, 385, 447, 465
212-213, 215, 220, 225, 227, 237- Al-Cádir, rei de Toledo, 351-352
239, 258-259, 264-265, 269-270, Alcorexi, rei musulmán, 228
272, 274-275, 279, 282, 285, 288, Alexandre iii, papa, 236
291-293, 295, 309-311, 313, 316, Algazel, poeta, 268
318-319, 324, 360, 445 Alí ben Iúsuf, emir almorávide, 268
Afonso iv, rei, 268, 307, 310-311, Ali Muogo (Laurentius), servo, 287
313-316, 324-325, 361, 446 Al-Maccari, historiador, 112, 116,
Afonso v de Portugal, 435 135, 145, 151-154, 158-159, 222,
Afonso v, rei, 237, 239, 243, 268, 231, 238, 447
306-307, 309, 311, 317-318, 320, Al-Mamún, rei de Toledo, 351, 397
325, 362, 446 Almanzor, 153, 188, 219, 223, 268,
Afonso vi, rei, 7, 23, 131, 141, 219, 270, 272, 307, 312, 317, 336, 357
226, 235, 237, 241, 266-267, 273, Almazán, V., 189, 281, 447
290, 318, 331, 338-343, 345-346, Al-Mostaín, rei de Zaragoza, 348
348-364, 367, 369-370, 374-375, Al-Motawáquil, rei de Badaxoz,
386, 397, 446 351-352, 355
Afonso vii (Reimúndez), rei, 7-8, 10, Almundir, 205
131, 135, 229, 243, 255, 313, 345, Al-Mutamide, rei de Sevilla, 354
354, 358-361, 364, 367-371, 374, Aloito, conde, 183, 288
379-380, 382-384, 387-393, 397- Al-Razí, cronista, 135, 142, 145, 158,
398, 402, 446 233, 318, 363, 447
Afonso viii, rei de Castela, 135, 229 Altamira, R., 122
Afonso viii, rei, 8, 10, 123, 229-230, Álvarez Blázquez, J. M., 79, 447
243, 271, 391, 393-394, 397-401, Álvarez, L., 467
404-405, 446 Álvaro Afonso Pérez de Castro, señor
Afonso x o Sabio, rei, 123, 130, 134, de Salvaterra, 418, 422
142, 201-202, 228, 230, 268, 358, Álvaro de Luna, 431
398, 405-406, 409-410, 415 Alvaro Ibenzalem, 286
Afonso xi, rei, 413-415 Ambrosio de Morales, 226
Afonso, conde de Toulouse, 387 Ambrosio, bispo de Milán, 49
Agrestus, bispo de Lugo, 48 Anderson, P., 104, 447
Aguado Bleye, P., 43, 447 Andevoto, dux romano, 43-44, 47
Aiax, 58 Andrade Cernadas, J. M., 13, 95, 186,
Airas Pérez, 372, 377, 379 190, 340, 448
Aiulfo, 56, 59 Andrés, bispo, 9, 84
Aiuz Medumat, 286 Andrés, M. S. de, 130, 449-450
Aiza Zitavit, 286 Antonino Pío, emperador romano, 33
Al-Baiasí, rei de Baeza, 274 Antonino, bispo de Mérida, 48

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 470 18/01/2021 14:47:48


índice onomástico 471

Apze Ibenaumar, 286 Berenguel de Landoira, arcebispo de


Arias Cuenllas, M., 448 Santiago, 414-415
Ariovisto, rei suevo, 33 Berenguel, bispo de Salamanca, 347
Arnold von Harff, 256, 430 Berenguela, muller de
Ascanio, 48, 60 Afonso vii, 390, 404
Ascarico, 166-167 Bernardo, arcebispo de Toledo, 347-
Aspidio, 87, 159 348, 352, 356, 458, 464
Asterio, conde romano, 38 Bertrand Duguesclin, 418, 421
Atanaxildo, rei visigodo, 228, 287 Betotus, servo, 269
Audeca, rei suevo, 100-101, 445 Biggs, G., 368-369, 371-372, 375,
Augusto, emperador romano, 33, 49 378-380, 386, 388, 448
Aurelio, rei, 9, 33-34, 163, 267, 445 Bishko, C. J., 111, 129, 184-185, 225,
Avezano, 190 246, 256, 288, 334, 346, 355, 448
Avito, bispo do Porto, 107 Bois, G., 322, 422, 483
Ávito, bispo, 49 Bonifacio, bispo, 90
Avito, emperador romano, 53-55 Bouza Brey, F., 14, 32, 465
Balcells, J. M., 448, 463 Bowden, 281
Balconio, bispo de Braga, 48 Bragança, J. O., 63, 449
Baliñas, C., 132-133, 175, 177, 179- Braulio de Zaragoza, 104, 459
180, 187, 190, 192-194, 203-204, Brincken, A. D., 11, 253, 449
207-209, 231, 277-278, 283, 293, Burgos, Javier de, 231, 243, 339-
307, 320, 385, 448 340, 347, 357, 377, 381, 405, 414,
Bamba, rei visigodo, 64, 78, 105, 108- 443, 449, 452, 456, 458, 461-463,
110, 132, 176, 303 466-467, 480
Banu Ansúrez, conde, 286 Cabanes Pecourt, M. D., 333
Banu Casi, 126, 155, 159, 207, 269 Cabrera, E., 271, 288, 449
Banu Gómez, condes, 222 Cal Pardo, E., 189, 449, 466
Baptista Ferreira, A., 464 Calixto ii, papa, 236, 371, 378
Baquero Moreno, H., 448 Calleja Puerta, M., 267, 449
Barbero, A., 448 Cameron, A., 449
Barlow, C. W., 448 Camón Aznar, 304
Baronio, 72 Campos, J., 67, 449
Barrau-Dihigo, L., 448, 467 Camps Cazorla, E., 96, 449
Barreiro, X. R., 448 Candelas Colodrón, C., 37, 449
Beato de Liébana, 11, 166, 249-250 Carballo/Carvalho Calero,
Bechila, bispo de Lugo, 107 R., 403, 449
Belliti iben Morelliz, 286 Cardoso, J., 30, 63, 96, 112, 194, 449
Ben Bassam, 231 Carlomagno (Carolus), 165-167, 169
Benahabet, rei de Sevilla, 336 Carlos i, rei de España, 266
Carrasco, J., 16, 449

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 471 18/01/2021 14:47:48


472 o reino medieval de galicia

Carriarico, rei suevo, 50, 71-72, 75, Cresconio, bispo, 335, 342-343
81-82, 84, 93, 445 Dahn, F., 32, 38, 42, 83, 450
Carro Otero, J., 55, 451 Dalmacio, monxe de Cluny, 354
Castro, A., 132, 449 David, P., 30, 65, 78, 191, 335,
Catalán Menéndez-Pidal, D., 201- 343, 448, 450
202, 228, 354, 449 Díaz Martínez, P. C., 23, 45-46, 61,
Caterina de Láncaster, 426 78, 111, 113, 451
Cea Bermúdez, 443 Díaz y Díaz, M. C., 28, 30, 41, 91, 96,
Ceballos-Escalera, A., 177, 449 104, 108, 128, 133, 145, 147, 166-
Censorio, conde romano, 44, 47 168, 182, 196, 201, 241, 334, 451,
César, 33 455, 460, 465
Chilperico, rei franco, 75 Díaz-Jiménez, J. E., 285, 451
Chinchilla, gobemador, 434 Didacus iben Froila, 286
Chindasvinto, rei visigodo, 143, 197 Dídimo, possesor
Chintila, rei visigodo, 113 hispano-romano, 36
Cid, 130, 231, 458 Diego de Muros, bispo de Tui, 435
Cidone, 270 Diego Páez, bispo de Iria-
Cintila, conde, 203, 243 Compostela, 343, 348-349, 358,
Cirila, xeneral visigodo, 57 369-370, 386
Cirujano Marín, P., 26, 119, 120- Diego Sarmento, Adiantado, 422-423
123, 168, 450 Diego, bispo de Tui, 189
Citi, 286, 288 Diehl, 177
Cixila, bispo de León, 133, 292 Díez Herrera, C., 160, 261
Cixila, legado visigodo, 61 Diocleciano, emperador romano, 231
Claude, 281 Dogilanus, dux visigodo, 110
Codoñer Merino, C., 69, 79, 450 Domínguez del Val, U., 89,
Colmeiro, M., 405, 425, 450 91, 320, 451
Conancio, bispo visigodo, 81 Domínguez Ortiz, A., 26, 30, 451
Conde Reimundo, 349, 352, 367, Donata iben Hazán, 288
374, 386, 446 Donno, 270
Constancio, emperador romano, 38 Dozt, 146
Constanza, filla de Pedro i, 422-426 Dozy, 207, 268-269, 312, 464
Constanza, muller de Afonso vi, 346 Droysen, H., 33, 451
Corriente, F., 135, 222, 224, 232-233, Duby, G., 14, 19, 322
246-247, 256, 291, 310-311, 315, Dulce, filla de Afonso viii, 404-405
430, 455, 465 Durany Castrillo, M., 451
Cotarelo Valledor, A., 164, 196, Ederonio, bispo de Ourense, 23
205, 208, 450 Edson, E., 251, 451
Couselo Bouzas, J., 14 Eduardo iii, rei de Inglaterra, 423
Crescenti, 287 Egilo, serva, 269

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 472 18/01/2021 14:47:48


índice onomástico 473

Eguileta Franco, J., 451-452 Fernández Calo, M., 159


Einhard, 227 Fernández Conde, F. J., 130, 132-
Eladio, bispo visigodo, 81 133, 138, 141, 146, 157-158, 164,
Elipando, arcebispo de 168, 171-172, 238, 245, 282,
Toledo, 166-168 452, 456, 467
Elorriaga Planes, T., 450 Fernández del Pozo, J. M.,
Elvira, filla de Afonso vi, 355 240, 317, 452
Elvira, infanta, 338, 341 Fernández Valverde, J., 113, 115, 130,
Elvira, muller de Ordoño ii, 318 134-135, 198, 227-228, 268, 273,
Elvira, sobriña-neta de Rosendo, 331-332, 334, 352, 354, 374, 391,
muller de Afonso v, 309 396-397, 452, 465
Ennen, E., 281, 452 Fernando Afonso, infante, fillo de
Ermefredo, bispo de Lugo, 79, 96 Afonso viii, 404
Ermengario, xefe suevo, 42-43 Fernando Ansúrez, conde, 363
Ermesinda, muller de Afonso i, 162 Fernando González, conde
Ero Foficiz, rebelde, 306 castelán, 313, 319
Ervixio, rei visigodo, 289 Fernando i, rei de Portugal, 8, 415,
Estepa Díez, C., 83, 175, 229, 346, 417, 422-423, 426, 446
360, 398, 452 Fernando i (Fredenando), rei, home
Estilicón, xeneral romano, 35-37 de Sancha, 7, 10, 131, 198, 233,
Eurico, rei visigodo, 61 239, 270, 290, 313, 322, 323, 327,
Eurico/Eboricus, rei suevo, 81-82, 330-338, 340, 345-346, 350, 360-
100-101, 445 361, 364, 371, 386, 391-392, 397,
Eurus, conde, 203 446, 457, 460, 463
Evans, M., 266 Fernando ii, rei, 8, 10, 123, 229-230,
Exica, rei visigodo, 113-114, 117, 198 289, 358, 365, 391-398, 400-
Exilón, 143, 151, 159, 197 401, 446, 462
Fabze, 288 Fernando iii o Santo, rei, 123, 228,
Fáfila, duque, pai de Paio, 113, 198 230, 266, 274, 397, 404-406, 409
Fáfila, rei, 176, 445 Fernando iv, rei, 410, 412-413
Falque Rey, E., 73, 107, 194, 222, Fernando Pérez de Castro, conde de
333, 367-371, 375, 377, 382, Trastámara, 418, 422
450, 452, 455 Fernando Pérez de Traba,
Farache, 287 387, 391, 396
Fariña Busto, F., 281 Fernando Ruíz de Castro, 412
Febvre, L., 19 Fernando, abade, 333
Feige, P., 235, 348, 352, 362, 387, 452 Fernão Lopes, cronista 418-419,
Felipe, infante, Adiantado, 8, 10, 421, 423, 452
413-414, 446 Ferreira de Almeida, C. A.,
Fernán Pérez de Andrade, 422 25, 46, 76, 452

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 473 18/01/2021 14:47:48


474 o reino medieval de galicia

Ferreiro, A., 80 452 Fronto, legado visigodo, 53


Ferro Couselo, X., 14, 246, 434, 452 Fructuoso, monxe, bispo de Dumio
Fidel, abade, 167 e Braga, 9, 30, 95, 103-106, 108,
Filgueira Valverde, J., 14 110-112, 173, 184, 194, 451
Flacidio, conde de Lugo, 208 Frumario, rei suevo, 58, 60, 445
Flavio Constancio, 38 Frunimio, bispo de León, 319
Fletcher, R.A., 309, 347, 353, 368- Fulberto, bispo de Chartres, 247
372, 377-379, 453 Gali (Thomas), servo, 287
Florentino, embaixador Galíndez de Carvajal, L.,
franco, 75, 87, 92 cronista, 453
Flórez, H., 23, 26, 64, 70-72, 81-82, Gambra, A., 24, 83, 171, 206, 241,
89, 99, 117, 121, 127, 132-133, 244, 290, 337, 346, 348-349, 352-
143, 145, 171, 197, 227, 237, 246, 353, 355, 357-360, 362, 364, 453
260, 375, 385, 450, 453, 466 García Álvarez, R., 17, 136, 139, 147,
Floriano, A. C., 86, 127, 129, 131, 185, 225, 231, 283, 453
134, 138-139, 141, 156, 161, García Ballester, L., 404, 453
164-165, 191, 205, 208, 224-226, García de Cortázar, J. A., 105, 131,
228, 240-243, 245, 260, 283, 291- 164, 231, 258, 261, 273, 277,
292, 453, 467 293, 305, 345, 361, 449, 451,
Fox, I., 119, 122, 453 453-454, 461
Franta, rei suevo, 56-57, 59, 445 García Fernández, conde de
Fredenando Didaz, 322 Castela, 319
Freire Camaniel, J., 79, 97, 164, 184, García Gómez, E., 221, 233, 307, 318,
225, 346, 418, 453 363, 447, 453, 456
Fretimundo, legado visigodo, 47 García i, rei, 205, 324, 343, 364,
Froarengo, bispo, 189 445, 461-462
Froilán Díaz, conde, 361 García ii, rei, 241, 343, 364, 446, 461
Froilán Vixiliano, 312 García Moreno, L.A., 29, 73, 454, 463
Froilán Gutérrez, irmán de García Oro, J., 436-437, 454, 461, 465
Rosendo, 310, 312 García Ramírez, rei de Navarra, 390
Froilán i, rei, 132, 153, 164, 174, García Sanchez, conde de
176, 181, 199 , 268, 275-276, Castela, 330
278, 289, 445 García-Gallo, A., 359, 361, 363
Froilán ii, rei, 314, 316, 319-322, 446 Gardingo, bispo de Tui, 107
Froilán Lemundi, conde de Lugo, 207 Gautier-Dalché, J., 249, 290, 454
Froilán, bispo de León, 306 Gayangos, P. de, 135-136, 152-153,
Froilán, conde, 208, 368 158-159, 222, 231, 238, 447, 454
Froissart, J., cronista, 10, 234, 423- Gil, J., 54, 100, 110, 113, 115-116,
425, 453, 455 142-143, 153-154, 157, 159, 162,
Fromarigus, servo, 269 172, 176, 181-183, 188, 196-199,

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 474 18/01/2021 14:47:48


índice onomástico 475

201, 203, 221, 223, 225-226, Gutier Menéndez, pai de


228-229, 238-240, 242, 258-259, Rosendo, 292, 309,
267, 269, 272-273, 275-276, 283- Guzmán el Bueno, 262
284, 289, 314 Habdela Ibenaumar, 286
Gladila, bispo de Braga, 205 Habzaada, 287
Goffart, W., 32-33, 35, 72, 454 Habze, 287
Gómez Fernández, conde de Haliffa, 282
Castela, 363 Hamu, rebelde, 208, 270
Gómez González, conde Hateme, 282
de Toroño, 379 Havive, 282
Gómez-Moreno, M., 94-96, 211, 214, Hazme, presbítero, 270, 292
269-270, 284-285, 297-298, 301, Heers, J., 15, 281, 454
303-304, 454 Henrique de Lorena, conde de
Gontrán, rei franco, 67, 75, 87, 101 Portugal, 353-355, 357, 386-387
González López, E., 415, 436, 454 Henrique de Mainz, 11, 251-252
González Ruiz-Zorrilla, A., Henrique ii (de Trastámara), rei, 417-
201, 450, 461 418, 420-423, 426
González, M., 454, 461 Henrique iii, rei, 426
Gonzalo Méndez, conde, Henrique iv, rei, 431-433, 435, 437
306-307, 316 Herculano, A., 228, 260, 262, 275-
Gonzalo Peláez, conde, 449 276, 353-354, 384-385, 454
Gonzalo, bispo de León, 308, 361 Hermenerico (ou Hermerico ii), rei
Gosvinta, raíña visigoda, 98 suevo, 64, 445
Gotomaro, bispo de Iria, 108 Hermenexildo Gutérrez, conde/dux,
Gregorio de Tours, 30, 50, 67-72, 75, 208, 220, 273, 316, 318
82, 84, 88, 92, 98-101, 104, 454 Hermenexildo Pérez, conde, 208
Gregorio Magno, papa, 110 Hermenexildo, príncipe
Gregorio vii, papa, 345, 348, 350, 363 visigodo, 74, 88, 98
Gudesteo, bispo de Iria-Compostela, Hermerico, rei suevo, 38, 42-43,
343, 368-369 45-47, 64, 445
Guerreau, A., 19, 123, 183, 454 Hernando del Pulgar, 259, 439, 455
Guerreiro de Sousa, R. J., 458, 464 Herwegen, 185
Guido, bispo de Lugo 347 Heterio, 166
Guillelmo, patriarca de Hixán ii, califa de Córdoba, 312
Xerusalén, 247 Hodges, 281
Guillermo de Malmesbury, 237, 454 Holder-Egger, O., 168, 227, 452, 455
Guillermo o Conquistador, rei de Honorio iii, papa, 236
Inglaterra, 349 Honorio, emperador
Gundemaro, 293 romano, 35-38, 51
Gundisalvus, diácono, 205 Hübner, E. V., 64, 455

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 475 18/01/2021 14:47:48


476 o reino medieval de galicia

Huerta y Vega, historiador, 68 Isciam, 286


Hüffer, 363 Ishaq ibn Maslama, historiador, 114
Hugo de San Víctor, 10, 249 Isidoro de Sevilla, 10, 23, 27, 30, 36,
Hugo, abade de Cluny, 354-355 55, 57, 62-63, 68-69, 71-72, 79, 81-
Hugueney, J., 281-282, 456 82, 86-88, 99, 101, 103, 108-109,
Iahia, senhor do Algarbe, 159, 286 111, 132-134, 142, 147, 202, 226,
Iaia, emir, 114 231, 248, 251, 331, 333-334, 336,
Ibarra, 330, 362 355, 450-451, 455, 462, 488
Ibn Abd al-Hacam, historiador, 151 Isla Frez, A., 313, 319-320, 330, 332,
Ibn al-Athir, 233 336, 363, 455
Ibn al-Kardabús, historiador, 352 Iulius, bispo de Badaxoz, 270
Ibn al-Qutiya, cronista, 154 Iúsuf ibn Tasufín, emir
Ibn Haián, historiador, 114, 135, 142, almorávide, 351
145, 154, 158, 222-225, 232-233, Jiménez Gómez, S., 455
239, 246, 285, 291, 310-311, 314- Jovellanos, 210
315, 317, 324, 455 Juzif, 287
Ibn Hawkal, xeógrafo, 44, 145, 207, Kátib Ibráhim, 222
222, 224-225, 231, 233, 247, 271- Kedar, B., 266
272, 274, 455 Krusch, B., 67-69, 71, 75,
Ibn Khaldún, historiador, 231, 84, 92, 454-455
238, 269, 317 Kula, W., 14
Ibn Marwán o Galego, señor Kurze, F., 168, 224, 227, 234,
de Mérida, 159 289, 448, 456
Ibn Saíd, cronista, 159 Lacarra, J.M., 135, 170, 222, 224,
Idacio, bispo de Chaves, 24-26, 232-233, 246-247, 256, 268, 271,
29-30, 33, 37-39, 41-44, 46-50, 291, 310-311, 315, 336, 372,
52-62, 105, 449 430, 455, 465
Idrisi, xeógrafo, 10, 124, 231- Ladero Quesada, M. A., 456
232, 455, 464 Lafuente Alcántara, E., 112, 115-116,
Ilduara, nai de Rosendo, 187, 292 145, 151-154, 158, 233, 447, 456
Inés de Castro, 10, 415, 417 Lafuente, M., 121, 123, 133, 158, 180,
Inés, muller de Afonso vi, 346 227, 411-412, 423, 425
Ioannes Alatar, 286 Lambert de Saint Omer, 10, 251
Iohannes Zada, servo carpinteiro, 287 Lanza Álvarez, F., 456
Iohannes, servo, 237 Latouche, R., 67, 69-71, 75, 84, 88,
Iohannis Gateira, servo, 287 98-101, 454, 456
Iordanes, cronista, 43, 52- Laurentius (Ali Muogo), servo, 287
54, 56-58, 455 Lautensach, H., 10, 41, 456
Isabel a Católica, raíña, 435-436, 455 Lavedan, P., 456
Isabel ii, raíña española, 119 Leandro, bispo de Sevilla, 81

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 476 18/01/2021 14:47:48


índice onomástico 477

Leo, F., 67, 69, 75, 88, 243, 456, 465 Lucrecio, bispo de Braga, 9, 71, 83-84
León iii, papa, 167 Luitprando de Cremona, 237
Leovixildo, rei visigodo, 28, 75, 82, Lupa, 361
86-88, 98-101, 106, 197, 289 Lupi (Martinum Porra), servo, 287
Lettenhove, K. de, 453, 455 Lusidio, cidadán de Lisboa, 61
Lévi-Provençal, E., 447, 456 Macías, M., 24, 32, 43, 51, 457
Levison, W., 67, 69, 71, 75, Maeloc, bispo britoniense, 80
84, 92, 454-455 Magalhães Basto, A. de, 450, 457
Linage Conde, A., 129, 235, 340, Magallón, M., 244, 362
354-355, 456 Mahmut, rebelde, 183, 238, 283
Liuva, bispo de Braga e Dumio, 108 Mahomet, 270
Lomax, D. W., 127, 130, 196, 201, Mahomin, 286
348, 350, 352, 456 Maíllo Salgado, F., 457
López Alsina, F., 78, 137, 139-140, Maioriano, emperador
147, 165, 167, 170, 172-173, romano, 55, 59-60
177, 191-192, 203-204, 280, 284, Malarico, xefe suevo, 101, 106
347, 386, 456 Maldras, rei suevo, 56-57, 445
López Carreira, A., 430-431, 448, 456 Manrique de Lara, conde
López Ferreiro, A., 14, 64, 83, 93, 137, castelán, 391
171-172, 189, 193, 206, 208, 223, Mansilla, D., 235, 270, 457
237, 246-247, 260, 268, 292, 312, Mansueto, legado romano, 52
318, 336, 341, 343, 348-349, 354, Mañueco, 377
357, 361, 364, 367-369, 374-375, Maravall, J. A., 122-124, 158, 198,
377-380, 388, 390-391, 396-397, 225, 231, 236-237, 251, 259,
401, 413, 426, 431, 434, 456-457 261, 269, 457
López Ortiz, 363 Marcelino, conde, 35
López Peláez, A., 79, 457 Marco Aurelio, emperador
López Pereira, J. E., 68, 91, 112- romano, 9, 33-34
116, 134, 142, 151, 156, 175, Marcos Casquero, M. A., 455, 460
289, 450, 457 María Castaña, 430
López Santos, 284 María Cristina, rexente, 443
Lorenzo Fernández, J., 215 María de Acuña, 436
Lorenzo, R., 210, 215, 238, 268, 289, María de Molina, 410, 412-415
317, 355-356, 450, 457 Mariana, J. de, 25-26, 40, 78, 84, 121,
Lot, F., 281 142, 226-227, 229, 334, 457
Lovelle, M. R., 136, 188, 258, Marín, T., 63, 68, 72-73, 79, 81-83,
280, 461-462 92, 105, 107-111, 450, 465
Lucas de Tui, cronista, 134, 142, 144, Marispalla, 64
166, 171, 181-182, 201-202, 221, Marques, J., 77, 105, 173, 191, 259,
240, 263, 289, 331, 374, 412, 457 271, 347, 457, 460

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 477 18/01/2021 14:47:48


478 o reino medieval de galicia

Martín, J. L., 457 Metcalf, D. M., 25, 31, 38, 45, 51, 62,
Martínez Díez, G., 175, 205, 457 81, 85-88, 458, 460
Martínez Salazar, A., 128, Migne, J. P., 237, 458, 460
140, 349, 457 Miguel Franco, R., 104, 459
Martínez Sopena, P., 193, Mínguez, J. M., 192, 241, 264,
284, 350, 458 305, 459, 467
Martiño de Dumio (ou de Braga)/ Miro, rei suevo, 9, 14, 27, 43, 54-55,
Dumiense, 5, 9, 28-29, 32, 64, 67- 59-60, 67-68, 71-75, 80-93, 98-
69, 70-73, 75-77, 79, 80-84, 89-91, 100, 107, 111, 159, 172-173, 176,
107, 184, 327, 348, 452, 458, 460 181, 188-189, 193, 233, 237, 242,
Martiño de Tours, san/Turonense, 67, 260, 270, 282, 284, 290-292, 307,
69, 71, 73, 80, 91 309-311, 313-314, 316, 318-320,
Martiño Martínez, arcebispo de 322, 324, 330, 356, 358, 360-363,
Santiago, 396 369, 392, 445-446, 449, 463
Martinum Porra (Lupi), servo, 287 Modesta, 9, 93-94, 364
Martinus (Zuleyman), 69 Mohepe, 287
Marwán, 160, 207, 286 Mommsen, T., 24-25, 35, 37-39, 41-
Masilia, 57 44, 46-49, 52-58, 61-62, 64, 67,
Mateus (Zaquti), servo, 287 71-72, 79, 81-83, 86-88, 98-101,
Mattoso, J., 186, 260, 327, 336, 347- 107, 110, 112, 145, 159, 228, 289,
348, 386, 458 455, 459, 465
Mauregato, rei, 163, 165-166, 182, Moralejo, J. L., 54, 100, 110, 113, 115-
201, 267, 445 116, 142-143, 153-154, 157, 159,
Mauricio, emperador bizantino, 100 162, 172, 176, 181-183, 188, 196-
Maurocelo, vigario romano, 38 199, 201, 203, 221, 223, 225-226,
Máximo, emperador romano, 36-38, 228-229, 238-240, 242, 258-259,
77, 80, 124, 262, 379, 432 267, 269, 272-273, 275-276, 283-
Meilán García, A. X., 458 284, 289, 314, 450, 454
Melic (Saluti), presbítero, 270 Morayta, 135
Mendo González, nobre, 311 Mosarichi, servo, 287
Menéndez Pelayo, M., 27, 167-168, Moscoso, condes, 431
234, 237, 257, 458 Moxó, S. de, 122, 129, 131, 229, 259,
Menéndez Pidal, R., 16, 29, 122, 276, 280, 459
125, 128, 130, 198, 231, 234, 241, Mudarrafe, 286
244, 260, 276-277, 285, 330, 332, Mufamate, servo, 287
341-342, 346, 349, 351-352, 354- Mundó, A., 79
355, 359-360, 362-364, 449, 451, Muniadona, condesa, 316, 341
458, 460, 464 Munio Fernández, 307
Menéndez-Valdés Golpe, E., 17, 458 Munuza, 156, 159, 267
Merêa, M. P., 316, 353, 385, 458

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 478 18/01/2021 14:47:48


índice onomástico 479

Murguía, M., 14, 17, 26, 32, 38, 40, Ordoño de Celanova, monxe, 97,
42, 64, 68, 70, 72, 78-79, 81, 83, 310, 451, 460
85, 87, 89, 92-93, 108-110, 120, Ordoño i, rei, 172, 183, 187, 190, 205,
135, 165, 215, 222, 234, 369, 229, 280, 283, 293, 347, 445
450, 459, 463 Ordoño ii, rei, 205, 223,-229, 246,
Musa, xefe musulmán, 146, 151, 153- 268-269, 273, 292, 308-310, 313-
154, 159, 269, 286 315, 318-319, 321-322, 324, 359-
Musset, L., 23, 459 361, 445, 462
Mutarraf, 286 Ordoño iii, rei, 228, 284, 291-
Napoleón, 443 292, 306, 308, 318, 322, 324,
Nausto, bispo de Coimbra, 189 361, 446, 449
Nazarí, 287 Ordoño iv, rei, 306, 312-313, 316,
Nepociano, magister militiae 322, 446, 449
romano, 59-60, 176, 181 Orlandis, J., 51, 75, 85, 104, 108-111,
Nicholson, H., 266 116, 150, 460
Nitixio, bispo de Lugo, 9, 68, 79, 89 Oroncio, bispo de Mérida, 109
Nogueira, C., 17, 125, 340, 459 Orosio, P., cronista, 25, 29-30, 34-40,
Novo Guisán, J. M., 459 42, 46, 48, 226, 231, 460, 464
Núñez Rodríguez, M., 93, 95-96, 105, Oroz Reta, J., 103, 109, 111,
212-213, 215, 301-302, 304, 460 226, 455, 460
Nuño Freire de Andrade, Osorio Díaz, 312
418, 421-422 Osorio, condes de Lemos, 256,
Nuño, bispo, 189 431, 435, 438
Nuño, xenro de Pedro Froilaz, 368 Ospidio, 48, 60
Odoario, bispo, 141, 190, Otero Pedrayo, R., 79, 460
208, 280, 284 Oveco Rudesíndez, nobre
Odoíno, monxe de Celanova, 95 rebelde, 325
Ofilón, abade de Samos, Ozmane, 288
143, 283, 293 Paio Gómez Chariño,
Olagüe, I., 264 Adiantado, 10, 411-412
Oleias (Petrus Petri), servo, 287 Paio Gundestéiz, 372, 377
Oliva, abade de Ripoll, 251 Paio/Pelayo/Pelagius, 10, 113, 121,
Oliveira Marques, A. H. de, 460 127-128, 130, 142-143, 145, 151,
Oliveira Martins, J. P., 421, 460 153, 155-162, 168, 176, 193,
Olmúndez, familia aristocrática, 319 196-198, 258-259, 261, 267, 275,
Omar, 282, 286 348, 356, 372, 377, 394, 411-412,
Opa, bispo de Sevilla, 116, 151, 157, 431, 445, 490
159, 168, 258 Paio, bispo de Astorga, 348, 356
Opa, bispo de Tui, 108 Palol Salellas, P de, 460
Opilio, legado dos aunonenses, 62

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 479 18/01/2021 14:47:48


480 o reino medieval de galicia

Pardo de Guevara y Valdés, E., Pérez González, M., 358, 384, 386,
256, 422, 460 388, 390, 450, 461
Pardo Gómez, M. V., 451, 460 Pérez Outeiriño, B., 281, 461
Parthey, 236 Pérez Rodríguez, F. J., 186, 190, 448
Pascancio, 48 Pernoud, R., 21, 461
Pascasio, monxe, 91 Petrus Maurus, servo, 287
Pascual ii, papa, 222, 235, 270, 375 Petrus Petri (Oleias), servo, 287
Pastor de Togneri, R., 381, 400, 460 Petrus, servo, 269, 287
Patxot y Ferrer, F., 168 Piel, J. M., 26, 41
Paulo, historiador, 33 Pierre de Villaines, 422
Pedret Casado, P., 14, 32, 460 Pimentel, condes de
Pedro Álvarez de Soutomaior, “Pedro Benavente, 256, 434
Madruga”, 311, 435 Pinder, 236
Pedro Álvarez Osorio, conde de Pipino, rei franco, 175
Lemos, 256, 435, 438 Pirenne, H., 104
Pedro Flaínez, 311 Pita Andrade, J. M., 215
Pedro Froilaz, conde de Traba, Pizarro Pinto, N. J., 460
7, 367-369, 372, 375, 377-379, Polemio, bispo de Astorga, 91
382, 386-387 Poncio de Minerva, conde 396
Pedro González de Lara, conde Portela Pazos, S., 14, 431, 461
castelán, 379 Portela Silva, M. J., 415, 461
Pedro Henríquez de Castro, conde de Potamio, bispo de Braga, 111
Trastámara, 422, 426 Pradalié, G., 348
Pedro Padrón, 431 Procopio, 40
Pedro Pardo de Cela, mariscal, Procter, E. S., 175, 346, 398, 405, 461
435-436, 460 Profuturo, bispo de Braga, 63-
Pedro Vimáraz, administrador da 64, 73, 84, 449
diocese de Compostela, 349 Prudencio de Sandoval, 113, 226
Pedro, bispo de Braga, 23, 348-349 Quiroga, J. L., 136, 188, 258,
Pedro, bispo de León, 356 280, 461-462
Pedro, duque de Cantabria, 143, 162 Rabinado Núñez, 372, 377
Pedro i, rei, 415, 417-417, 422-423 Radegunda, raíña franca, 70, 75
Pedro i, rei de Portugal, 415 Ramiro i, rei, 172, 176-177, 182, 188-
Peixoto Cabral, J. M., 31, 51, 85 189, 260, 292, 330, 362, 445
Pelagius Ribeira, monxe, 287 Ramiro ii de Aragón, 362
Pelogorio, nobre galaico, 61 Ramiro ii, rei, 173, 193, 237, 270,
Pena Graña, A., 460-461 282, 284, 290-291, 307, 309-311,
Pérez de Urbel, J., 122, 129, 185, 201, 313-314, 316, 318-319, 322, 324,
450, 461, 463 361-362, 446, 463
Pérez Garzón, J. S., 119-123, 168, 450

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 480 18/01/2021 14:47:49


índice onomástico 481

Ramiro iii, rei, 310, 316, Rodrigo, fillo de Pedro Froilaz, 368
363, 446, 449 Rodrigo, rei visigodo, 114-117, 128,
Randulfo, abade, 246 130, 143, 149, 151,197, 267
Ranemirus, fillo de Afonso iii, 205 Rodrigo de Luna, arcebispo de
Rávago, 145 Santiago, 431
Recaredo, rei visigodo, 16, 28, 107, Rodrigo de Moscoso, arcebispo de
110, 128, 197 Santiago, 420
Recaredus, servo, 269 Rodrigo Henríquez de Castro, conde
Recesvinto, rei visigodo, 72, 109 de Lemos, 256, 435, 438-439
Recimiro, bispo de Dumio, 111 Rodrigo Ovéquiz, conde, 348
Recimiro, gobernante suevo en Rodrigo Vázquez, gobernador de
Roma, 43, 54-55, 60 Viseu e Coimbra, 312
Recuero Astray, M., 356, 367-368, Rodrigo Ximénez de Rada, arcebispo
374, 375, 377-380, 388, 390, 392, de Toledo, 130, 145, 412, 420
394, 396, 400-401, 462 Rodrigues Lapa, M., 402-403, 462
Reilly, B.F., 164, 336, 340, 347, Rodríguez Alonso, C., 23, 36, 55, 57,
358, 393, 462 62, 88, 99, 101, 142, 455, 462
Reimundo de Borgoña, conde, 349, Rodríguez Castelao, A., 369, 449
352-353, 364, 367, 370, 374, 386 Rodríguez Fernández, J., 16, 126-127,
Reinhart, W., 25, 33, 35-38, 40-42, 45, 130, 134, 200, 229, 231, 237, 260,
49, 51, 62, 65, 72, 82, 85-86, 462 269-270, 278, 284, 314, 316, 318-
Reis Católicos, 20, 121, 123, 198, 256, 319, 324, 361, 462-463
262-263, 265, 434-437, 439 Rodríguez González, J., 97, 302, 462
Remismundo, legado visigodo, 61 Román, J., 64, 185
Remismundo, rei suevo, Romaní Suay, M. J., 44, 207, 222,
57-59, 65, 445 224, 231, 233, 247, 271-272,
Requiario, rei suevo, 5, 9, 31, 38, 41, 274, 455, 463
43, 49-56, 58-59, 81, 83, 86, 445 Rosendo i, san, bispo de Mondoñedo
Requila, rei suevo, 38, 42- (Rosendo de Celanova), 97, 173,
45, 47, 49, 445 186, 189, 282, 292-293, 302-303,
Riley-Smith, J., 266 307, 309-313, 320, 323, 327,
Risco, M., 64, 87, 185, 349, 367, 379, 336, 451, 460
390, 392, 462 Rosendo González, magnate
Rivas Fernández, X. C., 95, rebelde, 307
298, 302, 462 Rubio, J. M., 26-27, 29, 463
Rivera Recio, J. F., 166-167, 234, 462 Ruíz de la Peña, J. I., 133, 144-
Roberto, bispo de Astorga, 347 146, 157, 463
Roderigo, diácono de Russell, E., 423-424, 463
Coimbra, 241, 283 Sabino, bispo de Sevilla, 49, 57
Roderigus (Abulmundar), 288 Sach, G., 41

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 481 18/01/2021 14:47:49


482 o reino medieval de galicia

Salla, legado, 61 Sancho Ordoñez, rei, 309-310, 313-


Salrach, J. M., 16, 449, 464 314, 316, 319, 321, 322, 446
Saluti (Melic), presbítero, 270 Sancho Alfónsez, infante, fillo de
Salviano, escritor, 42 Afonso vi, 268, 354-356, 358, 367
Sampiro, cronista, 201, 237, 311, Sandoval, P. de, historiador, 113, 226,
319, 461, 463 241, 268, 355, 463
Samson, abade, 129 Sarmiento, M., 79, 91-92, 463
Sancha e Fernando i, 7, 331, 446 Sarraceno, conde, 208-209
Sancha, filla de Afonso viii, 404-405 Sarracino iben Lopelle, 288
Sancha, filla do rei Sancho Garcés i Sarrazinus, 282
de Navarra, 318, 324 Sayas Abengoechea, J. J., 81, 463
Sancha, infanta, filla de Schlunk, H., 76, 92, 463-464
Afonso vii, 392 Seara Carballo, A., 97, 302, 462
Sancha, raíña, 7, 10, 198, 290, 328, Sebastián, bispo de Ourense, 113,
330-341, 345-346, 360, 391, 446 116, 132, 142, 157, 171, 176, 196-
Sánchez Alonso, B., 238 197, 201, 238, 275
Sánchez Candeira, A., 359, 463 Sendinus (Sereniamus), 270
Sánchez Marcos, F., 27, 463 Señor de Caumont, 256, 430
Sánchez-Albornoz, C., 86, 125-130, Serrulla Rech, F., 281, 452
134-135, 138-141, 145-146, 152- Siagrio, bispo, 48
154, 158, 169, 176-177, 181, 187, Sicart, A., 464
190, 197, 200, 231, 240, 257-258, Silo, rei, 138-139, 161, 163, 165-166,
260, 272, 275-278, 280, 283-285, 181-182, 186, 201, 238, 242, 267,
293, 327, 463 291, 335, 339, 364, 378-379, 388,
Sancho Garcés i de Navarra, , 324 390, 445, 467, 490
Sancho Garcés ii de Navarra, 268 Simeón de Armenia, eremita, 247
Sancho Garcés iii de Navarra, 329 Simonet, F. J., 126, 129, 133, 171, 207,
Sancho García de Pamplona, 363 226-227, 231, 255, 270, 273, 283,
Sancho García, conde 285, 348, 351-352, 464
castelán, 269, 329 Simson, A., 169
Sancho i, 309, 449 Sindina, 208-209
Sancho ii o Gordo, rei, 308, 312-313, Sinfosio, bispo, 48
316, 320, 322-324, 446 Sirgado Ganho, M. L., 82,
Sancho ii, rei de Castela, 235, 246, 91, 458, 464
338-343, 346, 348-349, 369, 446 Sisebuto, rei visigodo, 108
Sancho iii o Maior, rei de Navarra, Sisenando, rei visigodo, 113
233, 244, 325, 328-331, 362, 397 Sisnando, presbítero, 279, 309
Sancho iii, rei de Castela, Sisnando Davídiz, conde mozárabe,
391-392, 396 152, 180, 210, 223, 290, 336, 343
Sancho iv, 202, 409-410 Sisnando, bispo de Iria, 170

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 482 18/01/2021 14:47:49


índice onomástico 483

Soeiro, coengo portugués, 70 Totila, rei ostrogodo, 69


Sonna, bispo britoniense e de Tranoy, A., 37, 46, 48, 464
Ourense, 108 Trastámara, dinastía, 391, 415, 417-
Soutomaior, condes, 431, 435-436 418, 421-423, 425-426, 429
Stubbs, W., 237, 454, 464 Traxano, emperador romano, 130
Sueiro Iáñez de Parada, nobre, 420 Turismundo, rei visigodo, 52-53
Sueiro, rebelde, 306, 420 Ubieto Arteta, A., 144, 231-232, 257,
Suintila, rei visigodo, 28, 108, 113 350, 372, 374-375, 377, 381, 450,
Sunerico, conde visigodo, 59-60 455, 464, 467
Sunila, bispo de Viseu, 107 Urbano ii, papa, 349, 456
Tareixa, condesa de Portugal, filla Urbano vi, papa 423
de Afonso vi, 353-354, 357, Uría Ríu, J., 170, 247, 268, 271,
386-387, 397 337, 372, 465
Tareixa, curmá de Rosendo, muller Urraca, filla de Afonso vi,
de Sancho i, 309 353-354, 356
Tareixa, irmá de Afonso v, 317 Urraca, filla de Afonso vii, 390, 392
Tareixa, muller de Afonso viii, 404 Urraca, filla de Fernando
Tariq, xefe musulmán, 146, 152-154 González, 318
Tavani, G., 402-403, 464 Urraca, infanta, filla de Fernando i e
Teixeiros, irmáns, 436 Sancha, 334, 338, 340, 342, 360
Teodemundo, 64, 445 Urraca, nai de Sancho o Gordo, 324
Teodesindus, 287 Urraca, raíña, 135, 237, 243-244,
Teodomiro, bispo de Iria, 193 268, 353-354, 356-358, 361, 364,
Teodomiro, rei suevo, 9, 71-72, 80- 367-375, 377-379, 382, 386, 388,
84, 107, 159, 320, 445 392, 397, 446
Teodomiro, señor mozárabe, 159 Valdeón, J., 449, 464
Teodoredo, rei visigodo, 52 Valerio, monxe, 103-104, 112
Teodorico, rei visigodo, 52-62 Valia, rei visigodo, 38, 43
Thomas (Gali), servo, 287 Varela, señor de Cangas, 401
Thomas Moriaulx, Vasalle, 282
mariscal inglés, 425 Vasco da Ponte, 436-437, 465
Thomas de Persey, militar inglés, 425 Vázquez de Parga, L., 170, 247, 268,
Thompson, E. A., 27, 49, 64, 464 271, 336, 372, 465
Toresario, 141 Vela Ovéquiz, conde, 348
Toribio, bispo, 48-49 Velasquita, sobriña de Rosendo, 309
Torre, A. de la, 261, 464 Veloso, F. J., 81, 465
Torres López, M., 29, 83, 464 Venancio Fortunato, poeta franco,
Torres Rodríguez, C., 25, 27, 34, 36- 30, 67, 69-70, 75, 88, 465
38, 40-44, 48, 50, 52-53, 55, 57-58, Ventura Bernardo, L. M., 82, 91, 464
68, 72, 80, 83, 87, 89, 226, 464

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 483 18/01/2021 14:47:49


484 o reino medieval de galicia

Veremudus, conde, 203, 243- Wadila, bispo de Viseu, 108


244, 360, 362 Wilifonso, bispo de Viseu, 108
Veremundo (ou Vermudo), rei suevo, Williams, J., 376, 465
64, 164, 242, 445 Xelmírez, arcebispo de Santiago, 7,
Veremundo, pai de Paio, 64, 10, 132, 137, 173, 194, 222, 236,
164, 242, 445 357-358, 367-373, 375, 377-382,
Veriniano, possesor 385-386, 392, 398, 448
hispano-romano, 36 Xelmiro, pai de Xelmírez, 358, 369
Vermudo i, rei, 166, 176, 182, 446 Xemena, 288, 329
Vermudo ii, rei, 244, 306-307, 309, Xeroncio, xeneral romano, 36
311, 316-319, 322-323, 325, 336, Xerónimo, bispo de Salamanca, 357
385, 446, 449 Ximénez de Rada, R., 113-115, 130,
Vermudo iii, rei, 7, 311, 317, 323, 132-135, 142, 144, 198, 201-202,
325, 327-329, 331-335, 362, 227-228, 268, 273, 331-332, 334,
446, 452, 462 352, 354, 374, 391, 393, 396-
Vermudo, fillo de Pedro Froilaz , 368 397, 412, 465
Veto, xeneral visigodo, 44, 47 Xiraldo, arcebispo de Braga, 30, 356
Vicens Vives, J., 29, 63, 68, 72-73, Xoán Afonso, alguacil maior, 422
79, 81-83, 92, 105, 107-111, 122, Xoán de Bíclaro/Biclarense, cronista,
176, 463, 465 30, 67, 82, 86-88, 98, 100-101,
Vicetto, B., 14, 17, 26, 32, 43, 63, 68, 107, 110, 465
72, 82, 93, 120, 241, 343, 421, 465 Xoán de Gante, duque de Láncaster,
Víctor, santo, 10, 173, 194, 249 8, 418-426, 446
Vidal Beltrán, E., 447, 455, 465 Xoán de Viveiro, señor, 436-437
Vigil, M., 42, 52, 163-164, Xoán Fernández de Andeiro, nobre,
236, 258, 448 418, 422-423
Viguera, M. J., 16, 114, 135, 222, 224, Xoán García Manrique, arcebispo de
232-233, 246-247, 256, 291, 310- Santiago, 426
311, 315, 430, 449, 455, 465 Xoán i, rei de Portugal, 425-426
Vilariño Pintos, D., 97, 302, Xoán i, rei, 422
310, 451, 460 Xoán ii, rei, 346, 348, 431-432
Vimara Pérez, 220 Xoán viii, papa, 164, 227, 237-238
Violante, muller de Xoán, bispo de León, 347
Afonso x, 405, 415 Xoán, bispo de Tui, 227, 420-421
Vistrario, bispo de Lugo, 348 Xoán, infante, 8, 410, 412
Vitimiro, bispo de Ourense, 91 Xoana a Beltranexa, raíña, 435-436
Vitiza, rei, 107, 110, 113-117, 125- Xoana de Castro, muller de
126, 143-144, 149-152, 157, 159, Pedro i, 10, 415-416
197-198, 208, 306, 445 Xulián, arcebispo de Toledo, 171
Vixilio, papa, 63-64, 69, 73-74, 84 Xulián, bispo de Málaga, 271

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 484 18/01/2021 14:47:49


índice onomástico 485

Xulián, conde, 116, 149


Xustiniano, emperador bizantino, 35,
63, 69, 73-74, 80, 104, 177, 303
Xustiniano, legado romano, 53
Xustino, emperador bizantino, 86
Xusto Rodríguez, M., 281, 452
Yberia 208
Yepes, A. de, 64, 465
Zafadola, rei de Roda, 387, 390
Zahada, 287
Zaida, princesa musulmá, muller
Afonso vi, 268, 286, 352,
354-355, 364
Zalama, 287
Zaquti (Mateus), servo, 287
Zitello iben Aloito, 288
Zoleimán iben Cascita, 288
Zoleimán iben Salomón, 288
Zuar iben Mohaiscar, 286
Zuleiman Ibenapelai, 286

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 485 18/01/2021 14:47:49


O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 486 18/01/2021 14:47:49
ÍNDICE TOPONÍMICO

A Coruña, 63, 418, 421-423, 430, 448, Astorga, 37, 48, 54-56, 59, 62, 77, 85,
451, 453-454, 457-460, 463-465 91, 152, 154, 178, 200, 206, 223,
Pescadería, 423 227, 231, 233, 256, 278-279, 309,
África, 40, 42, 73, 76, 104, 141, 151, 317, 321, 335, 340, 347-348, 356-
153, 238, 455, 465 357, 377, 394, 466
Al-Ándalus, 10, 86, 152, 160, 171, Asturias, 10, 39, 100, 108-109, 120,
188, 206, 219, 221, 223-224, 229, 127-128, 130-133, 136, 138, 144,
232, 235-236, 238, 248, 263, 267, 146, 152, 155-156, 158-159, 161-
270-271, 273, 287, 298, 301, 303- 164, 171, 178, 185, 193, 196-197,
304, 352, 365, 402 199-200, 202-203, 205, 213, 225-
Alarcos, 355 231, 233, 237, 239-240, 242-243,
Albarellos, 317, 335 245, 250, 258, 276, 289, 300-301,
Alcalá, 405 304, 313-314, 321-322, 341, 383,
Allariz, 10, 281, 299, 405, 414- 392, 409, 452, 463
415, 418, 461 Avilés, 392
Santa Clara, mosteiro, 10, Aviñón, 423, 426
405, 414-415 Badaxoz, 224, 270, 351-352, 355
Almada, 225 Baeza, 274, 390
Almería, 390 Baiona, 231, 400, 418-419, 425
Alxeciras, 351 Barbastro, 199
Amaía, 370 Barcelona, 362, 387, 390, 448-
A Mezquita, 270, 287 449, 451, 453-454, 456,
Andalucía, 88, 98, 206, 263, 266, 459-461, 463-464
284, 406, 454 Baroncelle, 23
Aquisgrán, 169 Benavente, 256, 289, 405, 430,
Aquitania, 76, 168, 237 434, 466, 473
Aragón, 207, 348, 362, 368-369, 374, Bergantiños, 189
377, 381, 390 Betanzos, 93, 425, 430, 434
Ardón, 240 Beteka, 109
Arles, 55

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 487 18/01/2021 14:47:49


488 o reino medieval de galicia

Bierzo, 20, 112, 133, 193, 208, Celanova, 10, 95, 97, 173, 185, 187,
245, 256, 278, 298, 315, 392, 191, 242-243, 270, 282, 287, 290-
429-430, 439 293, 299, 302-304, 306, 309-310,
Bizancio, 70, 73-74, 104, 184, 360 312, 317, 320-322, 330, 332, 334-
Bobastro, 159-160, 207 335, 338, 350, 361-362, 364, 378,
Borgoña, 67, 349, 352-353, 364, 367, 447, 451, 460, 466
370, 374, 386 Chartres, 247
Bosnia, 266 Cillanueva, 240
Braga, 9, 23, 30, 41, 43, 46, 48, 51, 54, Cinis, 95, 302
59, 61, 63-64, 70-72, 77-78, 81, 83- Clunia, 224, 232
84, 89, 93, 100, 105-106, 108, 111, Cluny, 256, 327, 334, 345-346,
113, 163, 167, 169-170, 172-173, 348, 354, 362
184, 189, 193, 204-205, 220, 223, Coianza, 55-56, 336, 347
235-236, 272, 320, 347-349, 356, Coimbra, 61, 77, 105, 109, 180,
370, 385-387, 392, 421, 426, 449- 188-189, 193, 204, 210, 220-221,
452, 458, 460, 463, 465 223-224, 240, 272-273, 287, 290,
Britonia, 77, 204, 223 312, 317, 336, 347-348, 353, 358,
Burdeos, 37 384-385, 448, 450, 462
Burgo de Osma, 11, 250 Coimbraos, 285
Burgos, 231, 243, 339-340, 347, 357, Congosto, 243
377, 381, 405, 414, 443, 449, 452, Conímbriga, 76-77
456, 458, 461-463, 466-467 Constantinopla, 69, 76, 266
Cacabelos, 256 Cordilleira Cantábrica, 156, 178, 222
Cádiz, 443 Córdoba, 116-117, 129, 145, 147, 156,
Calabria, 247 159-162, 165-166, 172, 180, 182,
Caldas de Reis, 83 187, 206-207, 219-222, 224, 228-
Caliabria, 105 229, 258, 266, 268, 283, 287, 304,
Camiño Francés, 271, 373, 381 312, 316, 318, 325, 328, 390, 447,
Camponaraia, 256 453, 455, 465
Campos Cataláunicos, 52 Coria, 223
Cancellata, 291 Cornelhá, 292
Cangas de Onís, 160 Covadonga, 113, 126, 128, 130, 142-
Cantabria, 109, 135, 143-144, 162- 144, 156-157, 261, 266
163, 226, 231 Crimea, 266
Cardeña, 349 Cuenca, 355, 458
Carrión, 307, 380-381 Degio, 272
Castela-León, 39, 377 Dumio, 5, 9, 28-29, 32, 67-68, 70-72,
Castro León, 112 77, 79-82, 84, 89, 105, 108, 111-
Cataluña, 116-117, 128, 150, 152, 166 112, 167, 172-173, 184-185, 189,
Cebreiro, 256 193, 223, 310, 348, 458

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 488 18/01/2021 14:47:49


índice toponímico 489

El Escorial, 9, 84, 89 124, 128, 131-136, 140, 146-147,


Eminium, 77 149-150, 152-156, 158-163, 166-
Estella, 231 170, 172, 175, 179, 181, 183-185,
Estremadura, 229, 265, 378, 187, 189-194, 196-197, 200, 204,
405, 409, 448 206, 210, 213, 215, 217, 219-
Etiopía, 247 251, 253, 255-256, 258, 264-265,
Europa, 13, 17, 20, 29, 98, 103-104, 268-269, 271, 273-278, 281-283,
126-127, 130, 175, 203, 247, 253, 287, 289, 291, 293, 298, 302-304,
261-262, 265, 271, 277, 281, 345, 309-310, 312-316, 321-322, 324,
348, 359, 401-402, 406, 454 328-330, 332-335, 338-343, 349,
Évora, 271 353-354, 356-358, 361, 364, 367-
Faro, 189, 287 369, 371-375, 377-381, 383-387,
Ferrol, 63, 422, 425, 430, 465 391-393, 397-398, 401-406, 409-
Flandes, 247 413, 415, 417-423, 425-427, 429-
Foncebadón, 357 436, 439, 441-443, 445, 447-448,
Francia, 70, 72-73, 75, 87, 152, 162, 450-454, 456-466
166, 169, 175, 199, 205-206, 211, Gargantós, 270
221, 231, 247, 271, 323, 349, 370- Gascuña, 388
371, 388, 390, 423, 439 Gotia, 168, 237
Frankfurt, 166, 168, 234, Granada, 121, 219, 221, 259, 261-
236, 457, 465 263, 265-266, 270, 410, 439,
Galia, 24, 33, 35-36, 47, 49, 55-59, 61, 447, 456, 465
70, 73, 86, 104, 110, 116, 124, 149, Guadalaxara, 225-226, 233
152, 166, 168, 237, 348 Guimarães, 421
Gallaecia/Yilliqiyya, 8, 10, 19-20, 30, Haro, 405
37-40, 43-44, 46, 56, 59, 77, 85, Hispania Citerior, 248
88, 96-97, 100-101, 108, 124, 131, Hispania Ulterior, 248
133, 135, 152, 160, 162-163, 167, Hungría, 68
171, 178-179, 188-190, 192, 221- Idaña, 77, 105, 109, 204, 224, 347
222, 224, 225-226, 229, 231-233, Illas Británicas, 80
239, 241, 245-246, 255, 264, 272, Imperio franco, 150, 167,
275, 278, 282, 284-285, 291, 293, 169, 217, 234
342, 357, 377, 380, 383-384, 387, Imperio Romano, 5, 10, 20, 28, 34-35,
403-404, 429, 441, 447, 451, 459, 39-40, 45, 50, 73, 78, 243, 275
461, 463-464 India, 96
Galicia, 1-3, 5-6, 8, 10, 13-21, 23-28, Inglaterra, 247, 349, 417-418, 422-
30-32, 34-35, 37, 39-41, 44, 46-47, 423, 425-426, 430, 471
49-50, 52, 55-57, 61-63, 67-77, Iria, 23, 68, 73, 77, 82, 93, 95, 108,
79-81, 83-89, 91, 95-101, 103-104, 172, 193, 204, 343, 358, 370, 456
106-113, 116-117, 119-120, 122, Irixoa, 93

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 489 18/01/2021 14:47:49


490 o reino medieval de galicia

Italia, 55-56, 69, 73-74, 168, 237, 348 Porta de San Pedro, 414, 473
Lamego, 77, 105, 109, 189, 204, 210, Porta Miñá, 9, 60, 473
220, 223, 335-336, 347, 385 Santa María de Lugo, 213
Leiría, 225 Lugo de Asturias, 132
Lentrobe, 191 Lusitania, 38, 42-43, 48, 56-57, 59,
León/Legio, 8, 10, 16-17, 46, 64, 83, 61-62, 77, 85, 107, 109, 149,
85-87, 95, 109, 112, 120, 126-128, 223, 232, 236
131, 133, 135, 147, 163-164, 167, Macizo Galaico, 178, 241
172-173, 176, 178, 187, 193, 197, Madrid, 443, 447, 449-467
205-206, 208, 210, 222-223, 225- Mainedo, 25
231, 233, 239-246, 253, 255-256, Málaga, 270
282, 284-286, 293, 295, 297, 300, Malta, 266
306, 308, 312-314, 316-317, 319, Manín, 281, 452
321-325, 329-336, 338-342, 347, Marrocos, 121, 260, 266, 410
349, 355-359, 361, 364, 377-380, Martili, 47
383-385, 387, 391-392, 396-397, Maurés, 423
402-403, 405, 423, 429, 445, 450- Medina del Campo, 414
455, 457, 460-463, 465-467 Melide, 422
San Clodio, mosteiro, 64 Mérida, 43-44, 55, 61, 105, 109, 154,
San Isidoro, 11, 248, 331, 333- 159-160, 207, 223, 225, 393
334, 355, 474 Merza, 192
Liébana, 11, 166, 185, 193, 249-250, Meseta, 130, 219, 224-225, 232, 245,
279, 298, 307, 469 270, 284, 379, 403, 429
Limia, 256, 292, 384-385, 387, 397 Meuma, 291
Lisboa, 57, 59, 61, 77, 86, 199, 224- Milán, 49
225, 228, 265-266, 272, 352, 355, Molgas, 335
419, 449, 458, 460, 464, 467 Monção, 426
Lleida, 52 Mondoñedo, 95, 167, 172-173,
Lobios, 281, 452 189, 204, 223, 309, 340, 394,
Logroño, 231 430, 436, 466
Lombardía, 247 Monforte, 430
Lugo, 9-10, 30, 48-49, 60, 68, 72, Monterrei, 421
77-78, 83, 89-90, 107, 110, 113, Montes das Serras, 232
141, 153-154, 163, 167, 172-173, Morrazo, 192
187, 189-190, 203-204, 207-208, Murcia, 160, 390
213, 240-241, 243, 280, 284, 309, Muros, 55, 431, 435
316, 340-342, 347-349, 356, 367- Nafza, 225
368, 377, 394, 400, 414-415, 418, Nantes, 211
421, 430, 434, 438, 457, 460-464,
466, 469, 471

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 490 18/01/2021 14:47:49


índice toponímico 491

Navarra, 156, 222, 239, 244, 247, 268, París, 75, 87, 454, 456
289, 318, 323-325, 327-331, 333, Penna, 291
348, 362, 372, 387, 390, 397 Pertalini, 343
Náxera, 231 Pineto, 291
Nendos, 189 Pireneos, 26, 36, 124, 156,
Noia, 431, 449, 464 244, 315, 324
Oca, 223 Poitou, 423
Ocaña, 355 Ponferrada, 256, 429-430, 466
Oriente, 40, 69, 73, 76-77, 96, 225, Pontedeume, 430
241, 286, 349 Pontevedra, 10, 393, 401, 411, 418,
Orihuela, 159 425-426, 430-431, 467
Osma, 11, 222, 250 Pontubio, 153
Ossonoba, 159-160 Porta de San Pedro, 414
Ourense, 9, 14, 23, 77, 91, 93, 108, Porta Miñá, 9, 60
196, 209, 272, 280, 282, 290, 298, Porto, 25, 54, 56, 59, 77, 107, 189,
340, 394, 414, 418-421, 425-426, 220, 223, 272, 321, 342, 347, 421,
430-432, 434, 447, 450-452, 456- 448-450, 452, 454, 456-458, 460
457, 460-462, 466-467 Porto de Bois, 422
Trindade, Igrexa, 280 Portomarín, 307
Oviedo, 9, 16, 64, 76, 109, 120, 130, Portugal, 8, 10, 41, 79-80, 133, 169,
132-133, 140, 143-144, 157-158, 184-185, 202, 219, 223-226, 228,
162-163, 167-168, 170-175, 180- 230, 232-233, 255-256, 264-265,
181, 187, 197-198, 201, 203, 205- 276, 279, 290, 292, 313-316, 321,
206, 209, 212-214, 217, 222-223, 323-324, 338-343, 353-355, 357,
229, 240-242, 272, 279, 282, 293, 365, 373, 379-380, 383-387, 390,
296-297, 304, 321-322, 332, 340, 392-393, 397, 402-404, 407, 410,
360, 380, 394, 445, 450, 452-454, 412, 415, 417-423, 425-427, 430,
456, 463, 466-467 435-436, 439, 446, 448-450, 452,
San Vicente de Oviedo, 454, 456-458, 460-461, 463
163, 322, 467 Posmarcos, 370
San Salvador de Oviedo, 158, 213 Puente la Reina, 231
Padornelo, 221 Rávena, 76, 236
Padrón, 390, 418, 431, 473 Recelle, 307
Países Baixos, 247 Redondela, 418, 421
País Vasco, 40, 44, 133, 225, 289 Reims, 336
Palencia, 55-56, 340, 357 Rías Baixas, 79
Palestina, 69-70 Ribadavia, 2, 414, 425, 427, 430
Pamplona, 64, 207, 222, 231, 243, Ribadeo, 422, 456
330-331, 363, 465 Ribeira Sacra, 79, 298
Panonia, 68-69 Rioxa, 185, 298

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 491 18/01/2021 14:47:49


492 o reino medieval de galicia

Ripoll, 251 San Paio de Antealtares, 431


Roda, 196, 386-387, 390 Universidade, 13,
Roma, 33, 38, 42, 44-45, 48, 52-54, Xiro da Rocha, 140
59, 61, 63, 166, 169, 247, 327, 335, Xiro de Santiago, 140
355, 370, 385, 426, 452, 456-457 Santillana, 231
Roncesvalles, 87 Santos Lugares, 69
Ronda, 159, 207 Santullano, 9, 211-212
Ruellès, 423 Sarria, 240, 422
Sabaria, 87, 159 Segovia, 231, 268, 425
Sacro Imperio Romano- Selva Negra, 33
Xermánico, 359 Septimania, 166
Sahagún, 144, 156, 164, 209, 229, Sevilla, 23, 27, 30, 43, 49, 62, 68-69,
241-244, 264, 270, 282, 285-286, 74, 88, 98-100, 116, 151, 159, 180,
288-290, 306, 309, 312, 315, 317, 229, 236, 238, 268, 336, 351-
322, 329, 332-335, 339-342, 347- 352, 354-355, 364, 405, 411, 450,
350, 360-361, 363, 372-375, 378, 455, 462, 471
381, 396, 411, 450, 464, 467 Silos, 242, 335, 339, 364, 378-379,
Saint-Sever, 11, 250 388, 390, 467
Salamanca, 87, 196, 223, 347, 357, Simancas, 224, 237, 466
380, 403, 450, 455 Sintra, 224-225, 352, 355
Saldaña, 222, 286, 307, 323 Soria, 231
Salnés, 192 Spoleto, 28
Salvaterra, 418 Tarragona, 235
San Isidoro, 11, 248, 331, Terra de Fóra, 178, 230, 245, 284,
333-334, 355 293, 315, 323
San Martiño de Mondoñedo, 95 Thouars, 423
San Martiño de Xubia, 189 Toldaos, 285, 291
San Martiño do Grove, 9, 91-92 Toledo, 28-29, 72, 79, 83, 85, 105,
San Miguel de Negrelos, 291 107-108, 110-111, 127, 129-131,
San Millán de la Cogolla, 11, 164, 147, 150-152, 154, 159, 166-167,
248, 342, 383, 467 169-171, 173, 176, 187, 198, 214,
San Salvador, 64, 105, 158, 187, 191, 219, 225-226, 228-230, 235-236,
211, 213, 215, 217, 264, 292, 302, 238, 243, 255, 257, 265-266, 268,
309, 357, 452 273, 285, 298, 317, 347-348, 350-
Santa María de Naranco, 213 352, 354, 356-357, 363-364, 368,
Santarem, 43, 86, 224-225, 231, 341- 370, 375, 378, 380, 392-393, 397,
342, 352, 355, 422 406, 412, 423, 426, 452, 462
Santiago de Compostela, 2, 147, Toro, 317, 361, 420
334, 447-449, 451-453, 456-458, Toroño, 44, 256, 379, 387, 397
460-462, 464-467 Torres do Oeste, 358, 370

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 492 18/01/2021 14:47:49


índice toponímico 493

Toulouse, 53, 387, 465 Xibraltar, 124


Tours, 30, 50, 67-73, 75, 80-82, Xiro da Rocha, 140
84, 88, 91-92, 98-101, 105, 206, Xiro de Santiago, 140
454, 456, 471 Xixón, 76
Tui, 62, 77, 92, 107-108, 110, 112- Zamora, 87, 188, 214, 224-225, 285,
113, 117, 134, 142, 144, 163, 166, 291, 342, 357, 361, 397, 421
171, 181-182, 189, 198, 201-202, Zaragoza, 52, 104, 154-155, 159,
221, 240, 263, 272, 289, 318, 331, 167, 207, 223, 263, 269, 330, 348,
340, 342, 374, 385, 387, 397-398, 362, 390, 447, 450, 455, 457-459,
400, 412, 418-423, 426-427, 430, 463-465, 470
435, 457, 466
Uclés, 352, 355, 367
Universidade, 13, 403
Urxel, 166, 234
Valcárcel, 256
Val de Mahamut, 240
Valdévez, 387
Valença, 289
Valencia, 247, 271, 333, 351-352, 453,
455, 463-465, 467
Valladolid, 64, 405, 410, 412, 434,
439, 441, 452, 457, 460, 465
Valle de Ardón, 240
Valle de Gaubea, 291
Vaticano, 253
Viena, 9, 90, 266
Vienne, 367
Vigo, 79, 210, 425, 430, 447-449, 452-
453, 456, 458-459, 461, 464
Vilafranca, 256
Vilanova das Infantes, 95, 302
Vilar de San Martiño, 97, 302
Vilaverde, 256
Villa Alta, 291
Ville-Clopès, 423
Viseu, 77, 105, 107-109, 153, 204,
220, 223, 312, 317, 322, 336, 385
Viveiro, 403, 434, 436-437
Xermania, 34
Xerusalén, 247, 471

O Reino Medieval de Galicia. Livro 015_v2_BOA_RETOCAR.indb 493 18/01/2021 14:47:49

You might also like