Professional Documents
Culture Documents
O Reino Medieval de Galicia. Anselmo Lopez Carreira. Terceira Edicion. Sumario e Indices
O Reino Medieval de Galicia. Anselmo Lopez Carreira. Terceira Edicion. Sumario e Indices
MEDIEVAL
DE GALICIA
Título:
O Reino Medieval de Galicia
Subtítulo:
Contribución a unha historia política
Autor:
Anselmo López Carreira
Imaxe da capa:
Asedio e toma de Ribadavia en 1387 por parte das tropas inglesas do duque de Láncaster
dentro da alianza anglo-portuguesa contra Castela. Fonte: Jehan de Wavrin, Anciennes
et nouvelles chroniques d’Angleterre. British Library manuscripts, Royal MS 14 E IV:
c 1470-c 1480, f. 252r.
Revisión textual:
José Dias Cadaveira, Nelle Pérez Franco e Luís Magarinhos Iglesias
Deseño e maquetación:
Luís Magarinhos Iglesias e Nelle Pérez Franco.
CDU 9
Depósito Legal: PO 427-2020
ISBN-13: 978-84-122283-1-1 Papel
ISBN-13: 978-84-122283-2-8 Ebook
O REINO
MEDIEVAL
DE GALICIA
Contribución a unha historia política
INTRODUCIÓN 13
O territorio do Reino 219
A concepción xeográfica e política de Galicia ao longo da Idade Media 226
Reconquista 257
Repoboación 275
Pedro Froilaz 368
Xelmírez 369
A Monarquía 371
A irmandade nobiliar 372
A burguesía 373
Os acontecementos 374
Os movementos burgueses composteláns 380
O Reino e os concellos 430
Derradeiros episodios de rebeldía nobiliar 434
CONCLUSIÓN 441
BIBLIOGRAFÍA E DOCUMENTACIÓN 447
Referencias bibliográficas 447
Fontes documentais 466
ÍNDICE ONOMÁSTICO 469
ÍNDICE TOPONÍMICO 487
FIGURAS
MAPAS
157, 159, 162, 170-172, 174-178, Al-Bakri, xeógrafo, 124, 225, 233,
181-183, 188-190, 193, 195-210, 385, 447, 465
212-213, 215, 220, 225, 227, 237- Al-Cádir, rei de Toledo, 351-352
239, 258-259, 264-265, 269-270, Alcorexi, rei musulmán, 228
272, 274-275, 279, 282, 285, 288, Alexandre iii, papa, 236
291-293, 295, 309-311, 313, 316, Algazel, poeta, 268
318-319, 324, 360, 445 Alí ben Iúsuf, emir almorávide, 268
Afonso iv, rei, 268, 307, 310-311, Ali Muogo (Laurentius), servo, 287
313-316, 324-325, 361, 446 Al-Maccari, historiador, 112, 116,
Afonso v de Portugal, 435 135, 145, 151-154, 158-159, 222,
Afonso v, rei, 237, 239, 243, 268, 231, 238, 447
306-307, 309, 311, 317-318, 320, Al-Mamún, rei de Toledo, 351, 397
325, 362, 446 Almanzor, 153, 188, 219, 223, 268,
Afonso vi, rei, 7, 23, 131, 141, 219, 270, 272, 307, 312, 317, 336, 357
226, 235, 237, 241, 266-267, 273, Almazán, V., 189, 281, 447
290, 318, 331, 338-343, 345-346, Al-Mostaín, rei de Zaragoza, 348
348-364, 367, 369-370, 374-375, Al-Motawáquil, rei de Badaxoz,
386, 397, 446 351-352, 355
Afonso vii (Reimúndez), rei, 7-8, 10, Almundir, 205
131, 135, 229, 243, 255, 313, 345, Al-Mutamide, rei de Sevilla, 354
354, 358-361, 364, 367-371, 374, Aloito, conde, 183, 288
379-380, 382-384, 387-393, 397- Al-Razí, cronista, 135, 142, 145, 158,
398, 402, 446 233, 318, 363, 447
Afonso viii, rei de Castela, 135, 229 Altamira, R., 122
Afonso viii, rei, 8, 10, 123, 229-230, Álvarez Blázquez, J. M., 79, 447
243, 271, 391, 393-394, 397-401, Álvarez, L., 467
404-405, 446 Álvaro Afonso Pérez de Castro, señor
Afonso x o Sabio, rei, 123, 130, 134, de Salvaterra, 418, 422
142, 201-202, 228, 230, 268, 358, Álvaro de Luna, 431
398, 405-406, 409-410, 415 Alvaro Ibenzalem, 286
Afonso xi, rei, 413-415 Ambrosio de Morales, 226
Afonso, conde de Toulouse, 387 Ambrosio, bispo de Milán, 49
Agrestus, bispo de Lugo, 48 Anderson, P., 104, 447
Aguado Bleye, P., 43, 447 Andevoto, dux romano, 43-44, 47
Aiax, 58 Andrade Cernadas, J. M., 13, 95, 186,
Airas Pérez, 372, 377, 379 190, 340, 448
Aiulfo, 56, 59 Andrés, bispo, 9, 84
Aiuz Medumat, 286 Andrés, M. S. de, 130, 449-450
Aiza Zitavit, 286 Antonino Pío, emperador romano, 33
Al-Baiasí, rei de Baeza, 274 Antonino, bispo de Mérida, 48
Carriarico, rei suevo, 50, 71-72, 75, Cresconio, bispo, 335, 342-343
81-82, 84, 93, 445 Dahn, F., 32, 38, 42, 83, 450
Carro Otero, J., 55, 451 Dalmacio, monxe de Cluny, 354
Castro, A., 132, 449 David, P., 30, 65, 78, 191, 335,
Catalán Menéndez-Pidal, D., 201- 343, 448, 450
202, 228, 354, 449 Díaz Martínez, P. C., 23, 45-46, 61,
Caterina de Láncaster, 426 78, 111, 113, 451
Cea Bermúdez, 443 Díaz y Díaz, M. C., 28, 30, 41, 91, 96,
Ceballos-Escalera, A., 177, 449 104, 108, 128, 133, 145, 147, 166-
Censorio, conde romano, 44, 47 168, 182, 196, 201, 241, 334, 451,
César, 33 455, 460, 465
Chilperico, rei franco, 75 Díaz-Jiménez, J. E., 285, 451
Chinchilla, gobemador, 434 Didacus iben Froila, 286
Chindasvinto, rei visigodo, 143, 197 Dídimo, possesor
Chintila, rei visigodo, 113 hispano-romano, 36
Cid, 130, 231, 458 Diego de Muros, bispo de Tui, 435
Cidone, 270 Diego Páez, bispo de Iria-
Cintila, conde, 203, 243 Compostela, 343, 348-349, 358,
Cirila, xeneral visigodo, 57 369-370, 386
Cirujano Marín, P., 26, 119, 120- Diego Sarmento, Adiantado, 422-423
123, 168, 450 Diego, bispo de Tui, 189
Citi, 286, 288 Diehl, 177
Cixila, bispo de León, 133, 292 Díez Herrera, C., 160, 261
Cixila, legado visigodo, 61 Diocleciano, emperador romano, 231
Claude, 281 Dogilanus, dux visigodo, 110
Codoñer Merino, C., 69, 79, 450 Domínguez del Val, U., 89,
Colmeiro, M., 405, 425, 450 91, 320, 451
Conancio, bispo visigodo, 81 Domínguez Ortiz, A., 26, 30, 451
Conde Reimundo, 349, 352, 367, Donata iben Hazán, 288
374, 386, 446 Donno, 270
Constancio, emperador romano, 38 Dozt, 146
Constanza, filla de Pedro i, 422-426 Dozy, 207, 268-269, 312, 464
Constanza, muller de Afonso vi, 346 Droysen, H., 33, 451
Corriente, F., 135, 222, 224, 232-233, Duby, G., 14, 19, 322
246-247, 256, 291, 310-311, 315, Dulce, filla de Afonso viii, 404-405
430, 455, 465 Durany Castrillo, M., 451
Cotarelo Valledor, A., 164, 196, Ederonio, bispo de Ourense, 23
205, 208, 450 Edson, E., 251, 451
Couselo Bouzas, J., 14 Eduardo iii, rei de Inglaterra, 423
Crescenti, 287 Egilo, serva, 269
Leo, F., 67, 69, 75, 88, 243, 456, 465 Lucrecio, bispo de Braga, 9, 71, 83-84
León iii, papa, 167 Luitprando de Cremona, 237
Leovixildo, rei visigodo, 28, 75, 82, Lupa, 361
86-88, 98-101, 106, 197, 289 Lupi (Martinum Porra), servo, 287
Lettenhove, K. de, 453, 455 Lusidio, cidadán de Lisboa, 61
Lévi-Provençal, E., 447, 456 Macías, M., 24, 32, 43, 51, 457
Levison, W., 67, 69, 71, 75, Maeloc, bispo britoniense, 80
84, 92, 454-455 Magalhães Basto, A. de, 450, 457
Linage Conde, A., 129, 235, 340, Magallón, M., 244, 362
354-355, 456 Mahmut, rebelde, 183, 238, 283
Liuva, bispo de Braga e Dumio, 108 Mahomet, 270
Lomax, D. W., 127, 130, 196, 201, Mahomin, 286
348, 350, 352, 456 Maíllo Salgado, F., 457
López Alsina, F., 78, 137, 139-140, Maioriano, emperador
147, 165, 167, 170, 172-173, romano, 55, 59-60
177, 191-192, 203-204, 280, 284, Malarico, xefe suevo, 101, 106
347, 386, 456 Maldras, rei suevo, 56-57, 445
López Carreira, A., 430-431, 448, 456 Manrique de Lara, conde
López Ferreiro, A., 14, 64, 83, 93, 137, castelán, 391
171-172, 189, 193, 206, 208, 223, Mansilla, D., 235, 270, 457
237, 246-247, 260, 268, 292, 312, Mansueto, legado romano, 52
318, 336, 341, 343, 348-349, 354, Mañueco, 377
357, 361, 364, 367-369, 374-375, Maravall, J. A., 122-124, 158, 198,
377-380, 388, 390-391, 396-397, 225, 231, 236-237, 251, 259,
401, 413, 426, 431, 434, 456-457 261, 269, 457
López Ortiz, 363 Marcelino, conde, 35
López Peláez, A., 79, 457 Marco Aurelio, emperador
López Pereira, J. E., 68, 91, 112- romano, 9, 33-34
116, 134, 142, 151, 156, 175, Marcos Casquero, M. A., 455, 460
289, 450, 457 María Castaña, 430
López Santos, 284 María Cristina, rexente, 443
Lorenzo Fernández, J., 215 María de Acuña, 436
Lorenzo, R., 210, 215, 238, 268, 289, María de Molina, 410, 412-415
317, 355-356, 450, 457 Mariana, J. de, 25-26, 40, 78, 84, 121,
Lot, F., 281 142, 226-227, 229, 334, 457
Lovelle, M. R., 136, 188, 258, Marín, T., 63, 68, 72-73, 79, 81-83,
280, 461-462 92, 105, 107-111, 450, 465
Lucas de Tui, cronista, 134, 142, 144, Marispalla, 64
166, 171, 181-182, 201-202, 221, Marques, J., 77, 105, 173, 191, 259,
240, 263, 289, 331, 374, 412, 457 271, 347, 457, 460
Martín, J. L., 457 Metcalf, D. M., 25, 31, 38, 45, 51, 62,
Martínez Díez, G., 175, 205, 457 81, 85-88, 458, 460
Martínez Salazar, A., 128, Migne, J. P., 237, 458, 460
140, 349, 457 Miguel Franco, R., 104, 459
Martínez Sopena, P., 193, Mínguez, J. M., 192, 241, 264,
284, 350, 458 305, 459, 467
Martiño de Dumio (ou de Braga)/ Miro, rei suevo, 9, 14, 27, 43, 54-55,
Dumiense, 5, 9, 28-29, 32, 64, 67- 59-60, 67-68, 71-75, 80-93, 98-
69, 70-73, 75-77, 79, 80-84, 89-91, 100, 107, 111, 159, 172-173, 176,
107, 184, 327, 348, 452, 458, 460 181, 188-189, 193, 233, 237, 242,
Martiño de Tours, san/Turonense, 67, 260, 270, 282, 284, 290-292, 307,
69, 71, 73, 80, 91 309-311, 313-314, 316, 318-320,
Martiño Martínez, arcebispo de 322, 324, 330, 356, 358, 360-363,
Santiago, 396 369, 392, 445-446, 449, 463
Martinum Porra (Lupi), servo, 287 Modesta, 9, 93-94, 364
Martinus (Zuleyman), 69 Mohepe, 287
Marwán, 160, 207, 286 Mommsen, T., 24-25, 35, 37-39, 41-
Masilia, 57 44, 46-49, 52-58, 61-62, 64, 67,
Mateus (Zaquti), servo, 287 71-72, 79, 81-83, 86-88, 98-101,
Mattoso, J., 186, 260, 327, 336, 347- 107, 110, 112, 145, 159, 228, 289,
348, 386, 458 455, 459, 465
Mauregato, rei, 163, 165-166, 182, Moralejo, J. L., 54, 100, 110, 113, 115-
201, 267, 445 116, 142-143, 153-154, 157, 159,
Mauricio, emperador bizantino, 100 162, 172, 176, 181-183, 188, 196-
Maurocelo, vigario romano, 38 199, 201, 203, 221, 223, 225-226,
Máximo, emperador romano, 36-38, 228-229, 238-240, 242, 258-259,
77, 80, 124, 262, 379, 432 267, 269, 272-273, 275-276, 283-
Meilán García, A. X., 458 284, 289, 314, 450, 454
Melic (Saluti), presbítero, 270 Morayta, 135
Mendo González, nobre, 311 Mosarichi, servo, 287
Menéndez Pelayo, M., 27, 167-168, Moscoso, condes, 431
234, 237, 257, 458 Moxó, S. de, 122, 129, 131, 229, 259,
Menéndez Pidal, R., 16, 29, 122, 276, 280, 459
125, 128, 130, 198, 231, 234, 241, Mudarrafe, 286
244, 260, 276-277, 285, 330, 332, Mufamate, servo, 287
341-342, 346, 349, 351-352, 354- Mundó, A., 79
355, 359-360, 362-364, 449, 451, Muniadona, condesa, 316, 341
458, 460, 464 Munio Fernández, 307
Menéndez-Valdés Golpe, E., 17, 458 Munuza, 156, 159, 267
Merêa, M. P., 316, 353, 385, 458
Murguía, M., 14, 17, 26, 32, 38, 40, Ordoño de Celanova, monxe, 97,
42, 64, 68, 70, 72, 78-79, 81, 83, 310, 451, 460
85, 87, 89, 92-93, 108-110, 120, Ordoño i, rei, 172, 183, 187, 190, 205,
135, 165, 215, 222, 234, 369, 229, 280, 283, 293, 347, 445
450, 459, 463 Ordoño ii, rei, 205, 223,-229, 246,
Musa, xefe musulmán, 146, 151, 153- 268-269, 273, 292, 308-310, 313-
154, 159, 269, 286 315, 318-319, 321-322, 324, 359-
Musset, L., 23, 459 361, 445, 462
Mutarraf, 286 Ordoño iii, rei, 228, 284, 291-
Napoleón, 443 292, 306, 308, 318, 322, 324,
Nausto, bispo de Coimbra, 189 361, 446, 449
Nazarí, 287 Ordoño iv, rei, 306, 312-313, 316,
Nepociano, magister militiae 322, 446, 449
romano, 59-60, 176, 181 Orlandis, J., 51, 75, 85, 104, 108-111,
Nicholson, H., 266 116, 150, 460
Nitixio, bispo de Lugo, 9, 68, 79, 89 Oroncio, bispo de Mérida, 109
Nogueira, C., 17, 125, 340, 459 Orosio, P., cronista, 25, 29-30, 34-40,
Novo Guisán, J. M., 459 42, 46, 48, 226, 231, 460, 464
Núñez Rodríguez, M., 93, 95-96, 105, Oroz Reta, J., 103, 109, 111,
212-213, 215, 301-302, 304, 460 226, 455, 460
Nuño Freire de Andrade, Osorio Díaz, 312
418, 421-422 Osorio, condes de Lemos, 256,
Nuño, bispo, 189 431, 435, 438
Nuño, xenro de Pedro Froilaz, 368 Ospidio, 48, 60
Odoario, bispo, 141, 190, Otero Pedrayo, R., 79, 460
208, 280, 284 Oveco Rudesíndez, nobre
Odoíno, monxe de Celanova, 95 rebelde, 325
Ofilón, abade de Samos, Ozmane, 288
143, 283, 293 Paio Gómez Chariño,
Olagüe, I., 264 Adiantado, 10, 411-412
Oleias (Petrus Petri), servo, 287 Paio Gundestéiz, 372, 377
Oliva, abade de Ripoll, 251 Paio/Pelayo/Pelagius, 10, 113, 121,
Oliveira Marques, A. H. de, 460 127-128, 130, 142-143, 145, 151,
Oliveira Martins, J. P., 421, 460 153, 155-162, 168, 176, 193,
Olmúndez, familia aristocrática, 319 196-198, 258-259, 261, 267, 275,
Omar, 282, 286 348, 356, 372, 377, 394, 411-412,
Opa, bispo de Sevilla, 116, 151, 157, 431, 445, 490
159, 168, 258 Paio, bispo de Astorga, 348, 356
Opa, bispo de Tui, 108 Palol Salellas, P de, 460
Opilio, legado dos aunonenses, 62
Pardo de Guevara y Valdés, E., Pérez González, M., 358, 384, 386,
256, 422, 460 388, 390, 450, 461
Pardo Gómez, M. V., 451, 460 Pérez Outeiriño, B., 281, 461
Parthey, 236 Pérez Rodríguez, F. J., 186, 190, 448
Pascancio, 48 Pernoud, R., 21, 461
Pascasio, monxe, 91 Petrus Maurus, servo, 287
Pascual ii, papa, 222, 235, 270, 375 Petrus Petri (Oleias), servo, 287
Pastor de Togneri, R., 381, 400, 460 Petrus, servo, 269, 287
Patxot y Ferrer, F., 168 Piel, J. M., 26, 41
Paulo, historiador, 33 Pierre de Villaines, 422
Pedret Casado, P., 14, 32, 460 Pimentel, condes de
Pedro Álvarez de Soutomaior, “Pedro Benavente, 256, 434
Madruga”, 311, 435 Pinder, 236
Pedro Álvarez Osorio, conde de Pipino, rei franco, 175
Lemos, 256, 435, 438 Pirenne, H., 104
Pedro Flaínez, 311 Pita Andrade, J. M., 215
Pedro Froilaz, conde de Traba, Pizarro Pinto, N. J., 460
7, 367-369, 372, 375, 377-379, Polemio, bispo de Astorga, 91
382, 386-387 Poncio de Minerva, conde 396
Pedro González de Lara, conde Portela Pazos, S., 14, 431, 461
castelán, 379 Portela Silva, M. J., 415, 461
Pedro Henríquez de Castro, conde de Potamio, bispo de Braga, 111
Trastámara, 422, 426 Pradalié, G., 348
Pedro Padrón, 431 Procopio, 40
Pedro Pardo de Cela, mariscal, Procter, E. S., 175, 346, 398, 405, 461
435-436, 460 Profuturo, bispo de Braga, 63-
Pedro Vimáraz, administrador da 64, 73, 84, 449
diocese de Compostela, 349 Prudencio de Sandoval, 113, 226
Pedro, bispo de Braga, 23, 348-349 Quiroga, J. L., 136, 188, 258,
Pedro, bispo de León, 356 280, 461-462
Pedro, duque de Cantabria, 143, 162 Rabinado Núñez, 372, 377
Pedro i, rei, 415, 417-417, 422-423 Radegunda, raíña franca, 70, 75
Pedro i, rei de Portugal, 415 Ramiro i, rei, 172, 176-177, 182, 188-
Peixoto Cabral, J. M., 31, 51, 85 189, 260, 292, 330, 362, 445
Pelagius Ribeira, monxe, 287 Ramiro ii de Aragón, 362
Pelogorio, nobre galaico, 61 Ramiro ii, rei, 173, 193, 237, 270,
Pena Graña, A., 460-461 282, 284, 290-291, 307, 309-311,
Pérez de Urbel, J., 122, 129, 185, 201, 313-314, 316, 318-319, 322, 324,
450, 461, 463 361-362, 446, 463
Pérez Garzón, J. S., 119-123, 168, 450
Ramiro iii, rei, 310, 316, Rodrigo, fillo de Pedro Froilaz, 368
363, 446, 449 Rodrigo, rei visigodo, 114-117, 128,
Randulfo, abade, 246 130, 143, 149, 151,197, 267
Ranemirus, fillo de Afonso iii, 205 Rodrigo de Luna, arcebispo de
Rávago, 145 Santiago, 431
Recaredo, rei visigodo, 16, 28, 107, Rodrigo de Moscoso, arcebispo de
110, 128, 197 Santiago, 420
Recaredus, servo, 269 Rodrigo Henríquez de Castro, conde
Recesvinto, rei visigodo, 72, 109 de Lemos, 256, 435, 438-439
Recimiro, bispo de Dumio, 111 Rodrigo Ovéquiz, conde, 348
Recimiro, gobernante suevo en Rodrigo Vázquez, gobernador de
Roma, 43, 54-55, 60 Viseu e Coimbra, 312
Recuero Astray, M., 356, 367-368, Rodrigo Ximénez de Rada, arcebispo
374, 375, 377-380, 388, 390, 392, de Toledo, 130, 145, 412, 420
394, 396, 400-401, 462 Rodrigues Lapa, M., 402-403, 462
Reilly, B.F., 164, 336, 340, 347, Rodríguez Alonso, C., 23, 36, 55, 57,
358, 393, 462 62, 88, 99, 101, 142, 455, 462
Reimundo de Borgoña, conde, 349, Rodríguez Castelao, A., 369, 449
352-353, 364, 367, 370, 374, 386 Rodríguez Fernández, J., 16, 126-127,
Reinhart, W., 25, 33, 35-38, 40-42, 45, 130, 134, 200, 229, 231, 237, 260,
49, 51, 62, 65, 72, 82, 85-86, 462 269-270, 278, 284, 314, 316, 318-
Reis Católicos, 20, 121, 123, 198, 256, 319, 324, 361, 462-463
262-263, 265, 434-437, 439 Rodríguez González, J., 97, 302, 462
Remismundo, legado visigodo, 61 Román, J., 64, 185
Remismundo, rei suevo, Romaní Suay, M. J., 44, 207, 222,
57-59, 65, 445 224, 231, 233, 247, 271-272,
Requiario, rei suevo, 5, 9, 31, 38, 41, 274, 455, 463
43, 49-56, 58-59, 81, 83, 86, 445 Rosendo i, san, bispo de Mondoñedo
Requila, rei suevo, 38, 42- (Rosendo de Celanova), 97, 173,
45, 47, 49, 445 186, 189, 282, 292-293, 302-303,
Riley-Smith, J., 266 307, 309-313, 320, 323, 327,
Risco, M., 64, 87, 185, 349, 367, 379, 336, 451, 460
390, 392, 462 Rosendo González, magnate
Rivas Fernández, X. C., 95, rebelde, 307
298, 302, 462 Rubio, J. M., 26-27, 29, 463
Rivera Recio, J. F., 166-167, 234, 462 Ruíz de la Peña, J. I., 133, 144-
Roberto, bispo de Astorga, 347 146, 157, 463
Roderigo, diácono de Russell, E., 423-424, 463
Coimbra, 241, 283 Sabino, bispo de Sevilla, 49, 57
Roderigus (Abulmundar), 288 Sach, G., 41
A Coruña, 63, 418, 421-423, 430, 448, Astorga, 37, 48, 54-56, 59, 62, 77, 85,
451, 453-454, 457-460, 463-465 91, 152, 154, 178, 200, 206, 223,
Pescadería, 423 227, 231, 233, 256, 278-279, 309,
África, 40, 42, 73, 76, 104, 141, 151, 317, 321, 335, 340, 347-348, 356-
153, 238, 455, 465 357, 377, 394, 466
Al-Ándalus, 10, 86, 152, 160, 171, Asturias, 10, 39, 100, 108-109, 120,
188, 206, 219, 221, 223-224, 229, 127-128, 130-133, 136, 138, 144,
232, 235-236, 238, 248, 263, 267, 146, 152, 155-156, 158-159, 161-
270-271, 273, 287, 298, 301, 303- 164, 171, 178, 185, 193, 196-197,
304, 352, 365, 402 199-200, 202-203, 205, 213, 225-
Alarcos, 355 231, 233, 237, 239-240, 242-243,
Albarellos, 317, 335 245, 250, 258, 276, 289, 300-301,
Alcalá, 405 304, 313-314, 321-322, 341, 383,
Allariz, 10, 281, 299, 405, 414- 392, 409, 452, 463
415, 418, 461 Avilés, 392
Santa Clara, mosteiro, 10, Aviñón, 423, 426
405, 414-415 Badaxoz, 224, 270, 351-352, 355
Almada, 225 Baeza, 274, 390
Almería, 390 Baiona, 231, 400, 418-419, 425
Alxeciras, 351 Barbastro, 199
Amaía, 370 Barcelona, 362, 387, 390, 448-
A Mezquita, 270, 287 449, 451, 453-454, 456,
Andalucía, 88, 98, 206, 263, 266, 459-461, 463-464
284, 406, 454 Baroncelle, 23
Aquisgrán, 169 Benavente, 256, 289, 405, 430,
Aquitania, 76, 168, 237 434, 466, 473
Aragón, 207, 348, 362, 368-369, 374, Bergantiños, 189
377, 381, 390 Betanzos, 93, 425, 430, 434
Ardón, 240 Beteka, 109
Arles, 55
Bierzo, 20, 112, 133, 193, 208, Celanova, 10, 95, 97, 173, 185, 187,
245, 256, 278, 298, 315, 392, 191, 242-243, 270, 282, 287, 290-
429-430, 439 293, 299, 302-304, 306, 309-310,
Bizancio, 70, 73-74, 104, 184, 360 312, 317, 320-322, 330, 332, 334-
Bobastro, 159-160, 207 335, 338, 350, 361-362, 364, 378,
Borgoña, 67, 349, 352-353, 364, 367, 447, 451, 460, 466
370, 374, 386 Chartres, 247
Bosnia, 266 Cillanueva, 240
Braga, 9, 23, 30, 41, 43, 46, 48, 51, 54, Cinis, 95, 302
59, 61, 63-64, 70-72, 77-78, 81, 83- Clunia, 224, 232
84, 89, 93, 100, 105-106, 108, 111, Cluny, 256, 327, 334, 345-346,
113, 163, 167, 169-170, 172-173, 348, 354, 362
184, 189, 193, 204-205, 220, 223, Coianza, 55-56, 336, 347
235-236, 272, 320, 347-349, 356, Coimbra, 61, 77, 105, 109, 180,
370, 385-387, 392, 421, 426, 449- 188-189, 193, 204, 210, 220-221,
452, 458, 460, 463, 465 223-224, 240, 272-273, 287, 290,
Britonia, 77, 204, 223 312, 317, 336, 347-348, 353, 358,
Burdeos, 37 384-385, 448, 450, 462
Burgo de Osma, 11, 250 Coimbraos, 285
Burgos, 231, 243, 339-340, 347, 357, Congosto, 243
377, 381, 405, 414, 443, 449, 452, Conímbriga, 76-77
456, 458, 461-463, 466-467 Constantinopla, 69, 76, 266
Cacabelos, 256 Cordilleira Cantábrica, 156, 178, 222
Cádiz, 443 Córdoba, 116-117, 129, 145, 147, 156,
Calabria, 247 159-162, 165-166, 172, 180, 182,
Caldas de Reis, 83 187, 206-207, 219-222, 224, 228-
Caliabria, 105 229, 258, 266, 268, 283, 287, 304,
Camiño Francés, 271, 373, 381 312, 316, 318, 325, 328, 390, 447,
Camponaraia, 256 453, 455, 465
Campos Cataláunicos, 52 Coria, 223
Cancellata, 291 Cornelhá, 292
Cangas de Onís, 160 Covadonga, 113, 126, 128, 130, 142-
Cantabria, 109, 135, 143-144, 162- 144, 156-157, 261, 266
163, 226, 231 Crimea, 266
Cardeña, 349 Cuenca, 355, 458
Carrión, 307, 380-381 Degio, 272
Castela-León, 39, 377 Dumio, 5, 9, 28-29, 32, 67-68, 70-72,
Castro León, 112 77, 79-82, 84, 89, 105, 108, 111-
Cataluña, 116-117, 128, 150, 152, 166 112, 167, 172-173, 184-185, 189,
Cebreiro, 256 193, 223, 310, 348, 458
Italia, 55-56, 69, 73-74, 168, 237, 348 Porta de San Pedro, 414, 473
Lamego, 77, 105, 109, 189, 204, 210, Porta Miñá, 9, 60, 473
220, 223, 335-336, 347, 385 Santa María de Lugo, 213
Leiría, 225 Lugo de Asturias, 132
Lentrobe, 191 Lusitania, 38, 42-43, 48, 56-57, 59,
León/Legio, 8, 10, 16-17, 46, 64, 83, 61-62, 77, 85, 107, 109, 149,
85-87, 95, 109, 112, 120, 126-128, 223, 232, 236
131, 133, 135, 147, 163-164, 167, Macizo Galaico, 178, 241
172-173, 176, 178, 187, 193, 197, Madrid, 443, 447, 449-467
205-206, 208, 210, 222-223, 225- Mainedo, 25
231, 233, 239-246, 253, 255-256, Málaga, 270
282, 284-286, 293, 295, 297, 300, Malta, 266
306, 308, 312-314, 316-317, 319, Manín, 281, 452
321-325, 329-336, 338-342, 347, Marrocos, 121, 260, 266, 410
349, 355-359, 361, 364, 377-380, Martili, 47
383-385, 387, 391-392, 396-397, Maurés, 423
402-403, 405, 423, 429, 445, 450- Medina del Campo, 414
455, 457, 460-463, 465-467 Melide, 422
San Clodio, mosteiro, 64 Mérida, 43-44, 55, 61, 105, 109, 154,
San Isidoro, 11, 248, 331, 333- 159-160, 207, 223, 225, 393
334, 355, 474 Merza, 192
Liébana, 11, 166, 185, 193, 249-250, Meseta, 130, 219, 224-225, 232, 245,
279, 298, 307, 469 270, 284, 379, 403, 429
Limia, 256, 292, 384-385, 387, 397 Meuma, 291
Lisboa, 57, 59, 61, 77, 86, 199, 224- Milán, 49
225, 228, 265-266, 272, 352, 355, Molgas, 335
419, 449, 458, 460, 464, 467 Monção, 426
Lleida, 52 Mondoñedo, 95, 167, 172-173,
Lobios, 281, 452 189, 204, 223, 309, 340, 394,
Logroño, 231 430, 436, 466
Lombardía, 247 Monforte, 430
Lugo, 9-10, 30, 48-49, 60, 68, 72, Monterrei, 421
77-78, 83, 89-90, 107, 110, 113, Montes das Serras, 232
141, 153-154, 163, 167, 172-173, Morrazo, 192
187, 189-190, 203-204, 207-208, Murcia, 160, 390
213, 240-241, 243, 280, 284, 309, Muros, 55, 431, 435
316, 340-342, 347-349, 356, 367- Nafza, 225
368, 377, 394, 400, 414-415, 418, Nantes, 211
421, 430, 434, 438, 457, 460-464,
466, 469, 471
Navarra, 156, 222, 239, 244, 247, 268, París, 75, 87, 454, 456
289, 318, 323-325, 327-331, 333, Penna, 291
348, 362, 372, 387, 390, 397 Pertalini, 343
Náxera, 231 Pineto, 291
Nendos, 189 Pireneos, 26, 36, 124, 156,
Noia, 431, 449, 464 244, 315, 324
Oca, 223 Poitou, 423
Ocaña, 355 Ponferrada, 256, 429-430, 466
Oriente, 40, 69, 73, 76-77, 96, 225, Pontedeume, 430
241, 286, 349 Pontevedra, 10, 393, 401, 411, 418,
Orihuela, 159 425-426, 430-431, 467
Osma, 11, 222, 250 Pontubio, 153
Ossonoba, 159-160 Porta de San Pedro, 414
Ourense, 9, 14, 23, 77, 91, 93, 108, Porta Miñá, 9, 60
196, 209, 272, 280, 282, 290, 298, Porto, 25, 54, 56, 59, 77, 107, 189,
340, 394, 414, 418-421, 425-426, 220, 223, 272, 321, 342, 347, 421,
430-432, 434, 447, 450-452, 456- 448-450, 452, 454, 456-458, 460
457, 460-462, 466-467 Porto de Bois, 422
Trindade, Igrexa, 280 Portomarín, 307
Oviedo, 9, 16, 64, 76, 109, 120, 130, Portugal, 8, 10, 41, 79-80, 133, 169,
132-133, 140, 143-144, 157-158, 184-185, 202, 219, 223-226, 228,
162-163, 167-168, 170-175, 180- 230, 232-233, 255-256, 264-265,
181, 187, 197-198, 201, 203, 205- 276, 279, 290, 292, 313-316, 321,
206, 209, 212-214, 217, 222-223, 323-324, 338-343, 353-355, 357,
229, 240-242, 272, 279, 282, 293, 365, 373, 379-380, 383-387, 390,
296-297, 304, 321-322, 332, 340, 392-393, 397, 402-404, 407, 410,
360, 380, 394, 445, 450, 452-454, 412, 415, 417-423, 425-427, 430,
456, 463, 466-467 435-436, 439, 446, 448-450, 452,
San Vicente de Oviedo, 454, 456-458, 460-461, 463
163, 322, 467 Posmarcos, 370
San Salvador de Oviedo, 158, 213 Puente la Reina, 231
Padornelo, 221 Rávena, 76, 236
Padrón, 390, 418, 431, 473 Recelle, 307
Países Baixos, 247 Redondela, 418, 421
País Vasco, 40, 44, 133, 225, 289 Reims, 336
Palencia, 55-56, 340, 357 Rías Baixas, 79
Palestina, 69-70 Ribadavia, 2, 414, 425, 427, 430
Pamplona, 64, 207, 222, 231, 243, Ribadeo, 422, 456
330-331, 363, 465 Ribeira Sacra, 79, 298
Panonia, 68-69 Rioxa, 185, 298