751-99ZM - Manuscrito Maquetado-1992-1-10-20151211

Carolina Prez Capelo
Toponimia e variacin dialectal en galego.

Os topnimos rematados en -oa, -o,-a, -u
Toponimia e variacin dialectal en galego
INSTITUTO DA LINGUA GALEGA
LIMIAR
9 788416 183890
LIMIAR
UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u
Coleccin Limiar
Director
Ernesto Gonzlez Seoane
(Instituto da Lingua Galega, USC)
Comit editorial
Ernestina Carrilho (Universidade de Lisboa) Francisco Dubert Garca (Instituto da
Lingua Galega, USC) Xos Mara Gmez Clemente (Universidade de Vigo) Maria Pilar
Perea (Universitat de Barcelona) Gabriel Rei-Doval (University of Wisconsin-Milwaukee)
Juan Snchez Mndez (Universit de Neuchtel) Xavier Varela Barreiro (Instituto
da Lingua Galega, USC)
Todos os orixinais publicados na coleccin Limiar son sistematicamente sometidos

avaliacin confidencial de dous especialistas independentes e externos ao
Instituto da Lingua Galega

Os topnimos rematados en oa, o, a, u
1
LIMIAR
1
2015
A edicin e preparacin deste libro foi financiada parcialmente cunha axuda da Secretara Xeral
de Universidades (Xunta de Galicia - Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional) ao grupo
de investigacin Filoloxa e Lingstica Galega (USC)
Universidade de Santiago de Compostela, 2015

Deseo e maquetacin Raquel Vila Amado
Edita
Servizo de Publicacins da Universidade de Santiago de Compostela
Campus Vida
15782 Santiago de Compostela
usc.es/publicacions
Esta obra atpase baixo unha licenza Creative Commons BY-NC-SA 3.0
Non se permite o uso comercial da obra orixinal e tampouco das posibles obras derivadas.
A distribucin da obra derivada debe facerse baixo unha licenza igual que regula a obra orixinal.
Pdese acceder ao texto completo da licenza premendo nesta ligazn.
DOI http://dx.doi.org/10.15304/limiar.2015.751
Este traballo seguramente sera anda un feixe de notas sen a axuda de

Rosario lvarez. A ela teo que agradecerlle cada unha das anotacins
feitas nas marxes do borrador e, sobre todo, que no seu da me animara a
rematalo. Agradzolles tamn a Ana Boulln, Francisco Dubert, Xavier
Varela, Ernesto Gonzlez e ao par de persoas encargadas da revisin
annima a sa atenta lectura e os apuntamentos que contriburon a
mellorar este traballo.
Quero darlles tamn as grazas s compaeiras do Instituto da Lingua
Galega, de xeito especial a Raquel Vila Amado, pola axuda prestada cos
datos do ALGa e polos seus mapas cheos de cores, e a Gonzalo Hermo, por
axudarme a descubrir o significado dun bo monllo de topnimos que a min
me parecan escuros. Finalmente, non podo deixar de agradecerlles aos
meus pais a sa inesgotable paciencia e comprensin, e tamn a Silvia e a
Marita, por darme todo o seu agarimo e todos os folgos do mundo cando
mis os precisei.
NDICE
1. Introducin......................................................................................................9
1.1. Toponimia e variacin dialectal.................................................................... 9
1.1.1. Un campo interdisciplinar practicamente inexplorado...........................9
1.1.2. A toponimia como disciplina auxiliar da dialectoloxa.........................12
1.1.3. A dialectoloxa como disciplina auxiliar da toponimia.........................13
1.2. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a e -u.......................................... 14
1.2.1. Obxectivos........................................................................................15
1.2.2. Obtencin dos datos...........................................................................15
1.2.3. Clasificacin dos datos.......................................................................17
1.2.4. Estrutura do traballo........................................................................17
2. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -NA.................................19
2.1. Orixe etimolxica....................................................................................... 19
2.2. Localizacin cartogrfica........................................................................... 26
2.3. Comparacin cos datos do lxico comn................................................... 26
3. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -NA.................................29
4. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -LA..................................35
4.1. Consideracins previas............................................................................... 35
4.5. O problema dos topnimos rematados en -us.......................................... 57
4.5.1. Orixe etimolxica..............................................................................58
4.5.2. Localizacin cartogrfica...................................................................60
4.6. O problema dos topnimos asturianos rematados en -a.......................... 61
4.6.1. Orixe etimolxica..............................................................................62
4.6.2. Localizacin cartogrfica...................................................................64
4.6.3. Conclusins.......................................................................................65
5. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -LA.................................67

6. Topnimos de procedencia diversa nos que non se rexistra variacin
diatpica........................................................................................................71
7. Topnimos de orixe dubidosa.........................................................................77
7.1. Hipteses etimolxicas cuestionables desde a xeografa
lingstica.................................................................................................. 77
7.2. As nosas hipteses etimolxicas feitas desde a xeografa
lingstica.................................................................................................. 86
8. Resumo e conclusins....................................................................................93
Anexo. Mapas....................................................................................................97
Referencias bibliogrficas................................................................................. 119
ndice de topnimos........................................................................................ 127
1. Introducin
No presente traballo pretendemos achegarnos aos topnimos galegos rematados
en -oa, -o, -a, -u. A escolla destas catro terminacins ten a sa razn de ser
no enfoque desde o cal queremos estudar estes nomes. A nosa intencin neste
traballo examinar estes topnimos desde o punto de vista da xeografa lingstica. Partimos da constatacin de que existen na toponimia galega nomes coma
Ferreiroa / Ferreiro / Ferreira, que presentan unha mesma base mais nos que se
observan diferentes variantes na terminacin. O noso propsito ser examinar se
estas variantes aparecen aleatoriamente ou se presentan distribucin diatpica e,
no caso de seren dialectais, delimitar as reas xeogrficas que cada terminacin
ocupa e contrastar a informacin que a toponimia nos ofrece coa que podemos
extraer dos datos da lingua viva.
1.1. Toponimia e variacin dialectal

Antes de expoer os resultados do noso traballo parcenos pertinente facer unha
serie de consideracins previas sobre as relacins entre a toponimia e a dialectoloxa
e sobre as importantes achegas que cada unha destas disciplinas pode ofrecer outra. Tal e como veremos, a toponimia pode fornecer interesentes datos xeografa
lingstica, dando conta de situacins dialectais xa pasadas ou de movementos nas
isoglosas que delimitan un determinado fenmeno dialectal. As contribucins danse tamn no sentido inverso e a xeografa lingstica pode achegar datos que leven a
validar ou invalidar hipteses sobre a orixe de topnimos en distribucin dialectal.
1.1.1. Un campo interdisciplinar practicamente inexplorado

A pesar das interesantes informacins s que podemos chegar cruzando os datos
toponmicos cos dialectolxicos, son raros no mbito da lingistica galega os estudos de toponimia ou de xeografa lingstica nos que se teen en conta os co-
10
CAROLINA PREZ CAPELO
Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u
ecementos da outra disciplina. Desde o noso punto de vista, cremos que estamos
perante un campo interdisciplinar practicamente inexplorado do que podemos
extraer importantes informacins de proveito tanto para a toponimia coma para a
xeografa lingstica. O feito de non se ter explotado anda contrasta en boa medida cos importantes avances que se teen dado nas ltimas dcadas nos estudos
de dialectoloxa e toponimia galegas.
En canto aos estudos de xeografa lingstica, desde que no 1974 se iniciara o traballo de campo para a elaboracin do Atlas Lingstico Galego (ALGa),
os avances neste mbito foron mis ca notables: son cinco os volumes dese atlas
xa publicados e innumerables os traballos diversos (teses, monografas, artigos...)
elaborados ao abeiro deste proxecto. Xunto ao ALGa, proxecto clave no desenvolvemento e crecemento da xeografa lingstica no mbito galego, poderiamos
citar moitas outras achegas individuais a esta disciplina, coma os numerosos traballos sobre zonas dialectais concretas, e tamn proxectos mis recentes coma a
edicin dos materiais recollidos entre 1934 e 1935 en 53 puntos de Galicia para
a elaboracin do Atlas Lingstico de la Pennsula Ibrica (ALPI).
En canto aos estudos toponmicos, este campo suscitou, desde sempre, o interese dos investigadores. Desde que xa no sculo xviii Martn Sarmiento inaugurara os estudos de onomstica galega, foron moitas as achegas individuais ao mbito da toponimia, centradas, fundamentalmente, en tratar de descubrir a orixe dos
topnimos. De entre a ampla nmina de autores que contriburon a este campo,
podemos citar a Joseph Piel e Abelardo Moralejo, cuxas investigacins repartidas
en diversos artigos resultaron claves no desenvolvemento desta disciplina no mbito galego; Juan Jos Moralejo e Edelmiro Bascuas, centrados fundamentalmente
na toponimia prerromana; Antn Palacio, Elixio Rivas ou Xulia Marqus, que se
ocuparon nas sas teses doutorais do estudo dos topnimos de tres concellos concretos e son representativos dunha ampla nmina de autores que se ocuparon da
toponimia a partir de levantamentos locais; Antn Santamarina, Nicandro Ares,
Fernando Cabeza Quiles, Paulo Martnez Lema, Gonzalo Navaza... En definitiva,
unha moi longa listaxe de investigadores que estudaron e estudan a toponimia
galega enfocndoa desde diversas perspectivas.
A pesar deste claro avance nos estudos toponmicos e dialectolxicos no
mbito da lingstica galega, son raras as ocasins nas que a dialectoloxa tivo en
conta os datos da toponimia e viceversa. A maiora das veces o que atopamos son
soamente referencias concretas variacin lingstica en obras de toponimia
hora de explicar determinados nomes que presentan formas caracteristicamente
1. Introducin
11
dialectais. Porn, hai exepcins e atopamos tamn contribucins dalgns estudosos que, centrados na dialectoloxa ou na toponimia, teen en conta con maior
profundidade os datos que a outra disciplina pode achegar nas sas investigacins. Un dos pioneiros en seguir este mtodo desde a toponimia foi Abelardo
Moralejo, quen nalgn dos seus traballos sobre toponimia como Fontn, Fontao y otros derivados de fons en la toponimia gallega ou Toponimia gallega
de cereales de cultivo (ambos recollidos no volume Toponimia gallega y leonesa,
1977) analizou a distribucin espacial dos nomes neles estudados e chegou a
comparar tamn esta distribucin cos datos dialectais aos que naquel momento
tia acceso. Desde o enfoque da dialectoloxa, Constantino Garca foi tamn un
precursor desta orientacin. No artigo Resultados del sufijo -ana en gallego
(1975), centrado na distribucin espacial das terminacins -n / - procedentes
do latn -ana, o investigador non soamente ten en conta a reparticin dos topnimos, senn que esta lle serve ademais para trazar a que el chama fronteira
primitiva, que contrasta coa trazada a partir da informacin da lingua viva:
En resumen, los derivados del sufijo latino -ana dividen al gallego en dos zonas:
occidental, con solucin -n y oriental, con solucin -a. La frontera primitiva,
que nos sealan los topnimos, est situada, en trminos amplios, unos kilmetros ms al Oeste de la indicada por A. Zamora Vicente para los descendientes
del sufijo -anus. La frontera actual se ha desplazado hacia el Este y tiende
a aproximarse a la lnea de separacin de la zona de geada. La causa de este
avance no es clara. Nos aventuramos a suponer que el mayor prestigio del habla
occidental, debido al uso que hacen de l gran parte de los escritores gallegos
y a que tiene mayor nmero de hablantes, aunque la zona oriental sea la ms
extensa territorialmente, impone la solucin -n en las zonas limtrofes(C.
Garca 1975: 156).
Na actualidade, esta lia continuada por Gonzalo Navaza, quen na sa

tese e noutros traballos se centra tamn na reparticin espacial de variantes toponmicas, e por Rosario lvarez, autora de varios artigos nos que tamn cruza
datos toponmicos e dialectais. Volveremos mis adiante sobre os estudos de ambos os investigadores, xa que os seus resultados nos axudarn a exemplificar como
a toponimia pode ser unha disciplina auxiliar da dialectoloxa e, ao revs, como a
dialectoloxa pode auxiliar toponimia.
En definitiva, estamos perante unha lia de investigacin practicamente inexplorada: exceptuando os estudos dos autores sinalados apenas achamos
ningn outro traballo no que se vinculen os datos da xeografa lingstica cos
da toponimia. Desde o noso punto de vista, o pouco que se ten escrito ata o de
12
agora sobre esta cuestin contrasta coa enorme cantidade de informacin anda
non explotada que a toponimia pode achegar dialectoloxa (sincrnica e diacrnica) e viceversa. Cremos, xa que logo, que hai aqu un terreo interdisciplinar no
que apenas se ten traballado e do que se poden extraer importantes coecementos
para as das disciplinas. Doutra banda, o progreso que nos estudos toponmicos
e dialectais se produciu nas ltimas dcadas facilita moito hoxe a exploracin das
relacins que entre a toponimia e a variacin dialectal se dan. Cando Abelardo
Moralejo e Constantino Garca levaron a cabo os traballos arriba sinalados non
existan os cinco volumes do ALGa cos que hoxe contamos, o estudo da toponimia
galega tampouco estaba tan avanzado coma agora e os recursos informticos que
hoxe facilitan en boa medida o noso traballo eran daquela inexistentes.
1.1.2. A toponimia como disciplina auxiliar da dialectoloxa

A toponimia de Galicia constite unha valiosa fonte para o estudo da dialectoloxa,
especialmente desde unha perspectiva diacrnica. Os topnimos, loxicamente, reflicten a variacin dialectal do territorio. Algns exemplos prototpicos desta afirmacin estn en pares toponmicos coma Chan / Chao, Mazaira / Maceira, A Moa /
A M... nos que, ao posur formas anda vivas na lingua comn, poden identificarse
doadamente os fenmenos dialectais que lles afectan. Porn, a toponimia presenta
caractersticas particulares fronte ao lxico comn que fan que a sa maneira de
manifestar a variacin sexa tamn especial. A principal particularidade que aqu nos
interesa subliar a sa maior resistencia ao cambio lingstico. Moitas das evolucins internas sufridas na lingua galega co paso dos sculos non sempre afectaron
aos topnimos, que se mantiveron en moitas ocasins inalterados ante os cambios,
fixados na sa forma cannica e ancorados para sempre en diferentes estadios pretritos da lingua. Tomando a explicacin de Gonzalo Navaza:
A diferencia do que acontece coa informacin extrada da fala viva, sincrnica, a
toponimia contn vestixios de pocas histricas distintas e pode fornecer informacin sobre estadios anteriores da xeografa lingstica. Polo regular as formas
minoritarias tenden a ser substitudas na fala por outras mis comns, nun
proceso de harmonizacin espontneo que se manifesta mis acusadamente nas
reas de fronteiras lingsticas. A toponimia adoita ser moito mis conservadora c fala e tende a resistir esa tendencia (Navaza 2002: 138).
As formas minoritarias tenden xeralmente a substiturse na fala por outras

mis comns, substitucin que non sempre se produce na toponimia, que adoita
ser, neste sentido, mis conservadora. Podemos ilustrar isto retomando o exemplo
1. Introducin
13
anterior: os topnimos correspondentes s formas minoritarias, Chao, Mazaira

e M, poden atoparse hoxe en zonas onde a variante maioritaria (chan, maceira e
moa) substituu xa minoritaria na lingua comn. Deste xeito, desde a perspectiva
diacrnica a toponimia pode dar conta de mapas dialectais pasados, ofrecernos
informacin sobre estadios anteriores da lingua e darnos pistas sobre como se
produciron os cambios e en que sentido se moveron as isoglosas que delimitan
un determinado fenmeno dialectal. Desde un enfoque sincrnico, cruzando os
datos da toponimia cos da lingua comn, podemos descubrir en que sentido est
actuando o cambio e prognosticar futuros movementos das isoglosas.
Algns traballos nos que xa se tiveron en conta estas consideracins e que
evidencian que estes presupostos son acertados son os de Gonzalo Navaza e Rosario lvarez. O primeiro deles, no artigo titulado Toponimia e dialectoloxa
(2002), analiza de modo xeral como diversos fenmenos fonticos, morfolxicos
e lxicos de distribucin dialectal se reflicten na toponimia. Tamn na sa obra
Fitotoponimia galega (2006), Navaza non se limita a citar as diferentes variantes
dun mesmo topnimo senn que as localiza cartograficamente e proba que efectivamente se trata de variantes con distribucin espacial. Pola sa banda, Rosario
lvarez no artigo que leva por ttulo Ayroa, Riazn, Lagosteiras, Oiteiro. Algns
procesos de cambio lingstico testemuados en apuntamentos onomsticos de
Martn Sarmiento (2007) estuda os topnimos citados no ttulo do artigo basendose fundamentalmente en tres fontes: a xeografa lingstica (ALGa), a toponimia actual (NG) e os apuntamentos onomsticos do Padre Sarmiento, datados
no sculo xviii, nos cales se poden atopar formas toponmicas que non coinciden
coas actuais. A partir do cruzamento dos datos das tres fontes, a investigadora
extrae interesantes conclusins sobre a evolucin diacrnica dos fenmenos dialectais que afectan aos citados topnimos. Na mesma lia atopamos tamn o traballo
de Ana Boulln (2002) titulado Onomstica e dialectoloxa: a propsito de raposo
e golpe, onde a autora cruza datos (actuais e medievais) do lxico comn, da toponimia e da antroponimia e obtn interesantes informacins sobre o movemento
diacrnico das isoglosas que delimitan a rea das variantes lxicas raposo ~ golpe,
ao tempo que constata a desaparicin na lingua viva doutras variantes minoritarias
coma golpello, que se conservan coma reliquias na onomstica.
1.1.3. A dialectoloxa como disciplina auxiliar da toponimia

Non soamente a dialectoloxa se pode servir da toponimia para reconstrur situacins dialectais pasadas; a relacin pode darse inversa e ser a toponimia a disci-
14
plina complementada mediante os estudos de xeografa lingstica. Neste sentido,

a dialectoloxa pode contribur a corroborar ou invalidar hipteses etimolxicas
sobre a orixe dos topnimos. Este mtodo empregado en Fitotoponimia galega
(2006) por Navaza, a quen o trazado das isoglosas toponmicas lle permite en
varios casos ratificar ou desbotar hipteses etimolxicas. Un exemplo do citado
autor o seguinte: o trazado da isoglosa que separa as variantes -aira/o e -eira/o
lvao a invalidar a posibilidade de que o topnimo Os Veleiros tea a mesma orixe
que Abeleiras, Abelairas... (<lat. abellanarias), xa que se atopa na zona onde
estes topnimos presentan a terminacin -aira/o. Tamn Rosario lvarez no seu
traballo Topnimos en -edo e -ido (2002) se apoia na distribucin xeogrfica
dos fenmenos metafonticos para cuestionar a hiptese de que topnimos coma
Carballedo / Carballido sexan, tal e como tradicionalmente se pensou, formas retrotraibles a un mesmo timo (<carballtu) afectado por metafona, na secuencia encadeada []...[o] > [e]... [o], logo [e]...[o] > [i]...[o]:
En contra de lo que ocurre con las palabras con metafona, la distribucin actual de las formas en -edo / -ido no es diatpica [...]. a) Hay formas en -ido diseminadas por la prctica totalidad del territorio [...]. b) Los topnimos en -edo e
-ido no se encuentran en espacios diferenciados, formando dos reas compactas
separadas por una isoglosa (como sgro, mdo, nvo, cadlo al W y sgro, mdo,
nvo, cadlo al E). Hay formas en -edo -mucho ms abundantes- en toda el
rea de -ido, y en algunos lugares conviven las dos formas en las proximidades
(R. lvarez 2002: 94).
1.2. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a e -u

Tomando como punto de partida os presupostos tericos sobre os vnculos entre
a toponimia e a xeografa lingstica indicados na epgrafe anterior, decidimos
estudar no noso traballo unha serie de topnimos galegos adoptando ese enfoque
interdisciplinar. Trataremos, como xa foi sinalado, os topnimos rematados en -oa
/ -o / -a / -u. A escolla destas terminacins est motivada pola constatacin da
existencia de variables toponmicas coma as seguintes:
Ferreiroa / Ferreiro / Ferreira / Ferreiras
Paraxa / Paraxu
Lagoa / Laga
Lamaboa / Lamaba
Casoa / Casa
1. Introducin
15
1.2.1. Obxectivos
Os obxectivos que nos marcamos ao iniciarmos este traballo sobre os topnimos
rematados en -oa / -o / -a / -u, son os seguintes:
1. Clasificar os topnimos atendendo sa orixe etimolxica e comprobar en

que casos se observa variacin e en que casos non.
2. Comprobar, no caso dos topnimos nos que se rexistra variacin na sa
terminacin, se esta variacin se presenta ou non en distribucin diatpica.
3. No caso de se presentaren distribudos diatopicamente, contrastar os datos
que ofrece a toponimia cos que ofrece o lxico comn, observando se a
mesma ou se, pola contra, podera considerarse a distribucin dos topnimos
coma a fotografa dunha situacin dialectal xa superada na lingua comn.
4. Cuestionar ou referendar hipteses sobre a etimoloxa de topnimos de
orixe dubidosa desde a xeografa lingstica.
5. Elaborar hipteses etimolxicas partindo da xeografa lingstica.
1.2.2. Obtencin dos datos

Para atinxirmos os obxectivos anteriores, comezamos o noso estudo creando un
corpus toponmico de nomes rematados en -oa, -o, -a, -u (e plurais) sobre o
que poder traballar. A principal fonte de datos empregada foi o Nomencltor de
Galicia (de agora en diante, NG), que permite recuperar de xeito doado os datos
da toponimia maior de Galicia, isto , os nomes das entidades de poboacin galegas. Elaborado pola Comisin de Toponimia e oficializado pola Xunta de Galicia
no 2004, o NG recolle un total de 41409 formas toponmicas diferentes (Xunta
de Galicia 2005: 33). A posibilidade que esta ferramenta ofrece para facer buscas
de topnimos partindo soamente dalgn dos seus caracteres facilitounos en gran
medida o noso traballo xa que nos permitiu descargar sen complicacin a listaxe
completa de todos os topnimos maiores oficiais rematados en cada unha das
terminacins obxecto do noso interese.
Para a consecucin dos nosos obxectivos neste traballo e, en xeral, para estudar a variacin dialectal na toponimia, resltanos propicio o criterio adoptado
pola Comisin de Toponimia de non uniformar os nomes de lugar conforme
normativa ortogrfica e morfolxica e conservar como oficiais as formas diatpicas propias de cada rea:
16
Como criterio xeral, respectouse o uso vivo actual na variante dialectal de cada
lugar. Isto quere dicir que non se regularizaron os nomes para adaptalos s escollas da normativa ortogrfica e morfolxica. As, poden aparecer segundo as
reas, Laxe ou Laxa; As Mens ou As Mes; Gndara ou Gandra, ou Granda; A
Gandaria ou A Grandia; Brea ou Verea; Os Nabs ou Os Nabais; Vilamen ou
Vilame; Sabars ou Sabariz, Baldars ou Baldariz, A Cal ou O Cal; Chan, Chao
ou Ch; Ramirns ou Ramirs; O Pacio ou O Pazo; Corredoira ou Corredoura;
Catadoiro ou Cataduiro; Agua Levada, Agualevada, Augalevada; Agualada, Augalada, Agolada, etc. (Xunta de Galicia [Comisin de Toponimia] 2005: 30).
Os datos do NG foron completados para as zonas galegfonas exteriores s

fronteiras administrativas de Galicia con datos do Nomencltor de Asturias (zona
do Eo-Navia) e do Nomencltor de Castilla-Len (zona do Bierzo occidental).
Neste punto atopmonos coa primeira complicacin no noso traballo: o problemtico nome oficial dos lugares destas reas. Tal e como sinala Henrique Costas:
Ao contrario da Galicia administrativa, onde desde 1983 a toponimia ten como
forma nica a galega (Lei de Normalizacin Lingstica, art. 10), nos territorios
de lingua e cultura galegas arraianas polo leste asistimos, por parte da maiora
da oficialidade, a uns usos toponmicos absolutamente deturpadores e aberrantes, herdeiros do mis escuro e ignorante centralismo (H. Costas 2009: 6).
Tratando de resolver este problema, para a toponimia das zonas galegfonas

exteriores decidimos recorrer tamn a repertorios toponmicos nos que se recolleran os nomes de lugares coa sa forma galega. Lamentablemente, soamente atopamos un repertorio destas caractersticas que incle a toponimia (maior e menor)
da Asturias galegfona: o Repertorio toponmico e xentilcico da Terra Eo-Navia (de
agora en diante RTEN) realizado por Carlos Varela Aenlle. Os topnimos que ao
longo do noso traballo son sinalados con (R) estn recollidos do RTEN.
O NG, para a toponimia de Galicia, e o RTEN, para a toponimia do EoNavia, foron as principais fontes de obtencin de datos para a elaboracin do
noso corpus. Contamos tamn, como se indicou, cos nomencltores oficiais de
Castilla-Len (de onde soamente extraemos o topnimo Balboa) e de Asturias
(de onde extraemos tan s Castaeira e A Laga). Finalmente, nalgn punto do
noso traballo (tal e como ser debidamente indicado), tamn se tiveron en conta
topnimos menores ou microtopnimos, isto , nomes que identifican zonas non
habitadas (leiras, penas, camios...). A microtoponimia includa foi recollida da
base de datos do Proxecto Toponimia de Galicia ou do RTEN.
Doutra banda, ademais das catro terminacins -oa / -o / -a / -u, o noso
corpus tivo que ser completado en diferentes momentos con outras terminacins
1. Introducin
17
en correspondencia con estas. O caso mis significativo o de topnimos rematados en - coma Pereir, Mos... en correlacin con outros includos no noso corpus
coma Pereiroa, Moa, etc. Estas inclusins concretas doutras terminacins tamn
sern debidamente advertidas ao longo do traballo.
1.2.3. Clasificacin dos datos

Os topnimos estudados foron clasificados atendendo sa orixe etimolxica.
Esta clasificacin est motivada, loxicamente, polo obxectivo que perseguimos.
Ao pretender estudar a variacin na terminacin destes topnimos non tera
sentido, por exemplo, unha clasificacin en campos semnticos. As pois, o que
fixemos foi clasificalos considerando o timo do que derivan, xa que soamente
as podemos saber se estamos perante variantes dunha mesma forma toponmica
ou ante formas diferentes. As terminacins -oa, -o e -a de Ferreiroa, Ferreiro
e Ferreira teen a sa orixe na terminacin latina -la. A terminacin -a
de Ra ten a sa orixe na terminacin latina -ga. No primeiro caso estamos
ante variantes dunha mesma terminacin, no segundo, ante unha terminacin
diferente.
1.2.4. Estrutura do traballo

Partindo da clasificacin dos topnimos estudados, estruturamos o noso traballo
nos seguintes captulos:
Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na (captulo 2)
Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na (captulo 3)
Topnimos procedentes dunha forma rematada en -la (captulo 4)
Topnimos procedentes dunha forma rematada en -la (captulo 5)
Topnimos de procedencias diversas nos que non se rexistra variacin
dialectal (captulo 6)
Topnimos de procedencia dubidosa (captulo 7)
Nos captulos 2, 3, 4 e 5 seguimos sempre o mesmo esquema:
1. Sinalamos a orixe etimolxica dos topnimos includos en cada grupo.
2. Localizamos xeograficamente os topnimos, indicando se existe ou non
distribucin dialectal.
18
3. Comparamos os datos que a toponimia nos ofrece cos que se poden observar na lingua comn, fundamentalmente a travs de datos extrados do
Atlas Lingstico Galego (ALGa).
No captulo 6 estudamos topnimos rematados en -oa(s), -o(s), -a(s),

-u(s) de procedencias diferentes s estudadas nos anteriores captulos, en cuxas
terminacins non se rexistra variacin, co cal, soamente sinalamos a sa orixe
etimolxica. Finalmente, no captulo 7 partimos do traballo dialectolxico feito
nos captulos anteriores para resolver algns problemas sobre a orixe de certos
topnimos. Dunha banda, cuestionamos algunhas hipteses etimolxicas previas
a partir dos datos que a xeografa lingstica nos fornece e, doutra, ofrecemos as
nosas propias hipteses etimolxicas para un pequeno monllo de topnimos partindo da informacin diatpica.
En definitiva, o noso traballo pretende ser un estudo interdisciplinar no que
se combinen os obxectos de estudo, os coecementos e as ferramentas de das
disciplinas diferentes: a dialectoloxa e a toponimia. Cremos que situndonos neste
campo interdisciplinar chegaremos a coecer interesantes informacins s que, de
non ter en conta unha das das disciplinas, non poderiamos chegar. As, consideramos que no noso estudo a toponimia poder achegar importantes datos dialectoloxa, informando de situacins diatpicas xa pasadas, de cambios nas isoglosas,
etc (Captulos 2-5). Doutra banda, cremos que a dialectoloxa tamn pode axudar
toponimia: a distribucin diatpica dos topnimos estudados pode ser til como
medio para ratificar ou invalidar hipteses etimolxicas (Captulo 7).
2. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na

Estudaremos neste captulo do noso traballo os topnimos cuxa terminacin actual
resulta do esvaecemento e cada da consoante nasal alveolar intervoclica en formas
coa terminacin -na. Anda cedo para tirar as nosas primeiras conclusins, mais
podemos adiantar que case o total das formas aqu includas presentan a terminacin en -oa, o cal nos fai sospeitar que a variacin -oa / -o /-a /-u apenas afecta
a este primeiro grupo de topnimos, todos eles nomes compostos que teen como
segundo elemento constitunte o adxectivo feminino singular boa procedente do
latn bna (bnus, -a, -um bo). Na maiora dos casos o adxectivo determina a un
substantivo co que concorda en xnero e nmero e que adoita designar ademais
elementos da natureza (agra, bouza, fonte, insua, lama, pena, presa...). Deste xeito,
a motivacin destes nomes , alomenos aparentemente, case sempre transparente:
estes topnimos designaran en orixe unha agra, unha bouza, unha fonte... que, por
un motivo ou por outro, presentaran calidades consideradas positivas.
2.1. Orixe etimolxica

Agra Boa (< agra [agru] bna)
O topnimo A Agra Boa resulta da xustaposicin do adxectivo boa ao substantivo
feminino agra, vivo no galego comn e creado a partir de agro (<agru), forma
masculina coa que mantn unha oposicin de carcter dimensional.
- Agra Boa, A (lug.), Abelleira, Muros, A Corua
Altiboa (< alta bna)

A diferenza do resto de topnimos estudados neste punto, en (A) Altiboa non se
unen un substantivo e un adxectivo, senn dous adxectivos: alta (< alta), probablemente en alusin a un lugar elevado, e boa.
- Altiboa (lug.), Artes, Carballo, A Corua
- Altiboa, A (lug.), Entrecruces, Carballo, A Corua
- Altiboa (lug.), Andoio, Tordoia, A Corua
20
Bouzaboa (< balta? bna)

(A) Bouzaboa resulta da aglutinacin do adxectivo boa e o substantivo bouza, que
designa un terreo inculto poboado de mato, como toxos, xestas, uces etc. (DRAG:
bouza). No tocante etimoloxa de bouza, remitimos aos traballos de Piel (1989:
84) e de Navaza (2006: 94) onde achamos sintetizadas as diversas hipteses formuladas sobre a orixe deste substantivo. Unha das posibilidades retrotraer bouza
ao adxectivo latino balta o que cingue.
- Bouzaboa (lug.), Loentia, Castro de Rei, Lugo
- Bouzaboa, A (lug.), Trasmonte, Friol, Lugo
- Bouzaboa (lug.), Valeixe, A Caiza, Pontevedra
- Bouzaboa de Abaixo, A (lug.), Trasmonte, Friol, Lugo
Fillaboa (< fla bna)

Neste topnimo, boa determina ao substantivo filla. Anda que o timo dos seus
constituntes parece estar claro, a sa motivacin non resulta tan transparente
coma nos topnimos onde boa cualifica elementos naturais. Nese sentido podemos vincular este Fillaboa co topnimo Mullerboa que tratamos unhas lias mis
abaixo. Quizais fosen as chamados en orixe os terreos deixados a unha boa filla,
hiptese que parece apoiar o topnimo composto A Quinta de Fillaboa, significando o apelativo quinta propiedade rural composta de casa e terreo de labranza
ao redor (DRAG: quinta).
- Fillaboa (lug.), Salvaterra, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- A Quinta de Fillaboa (lug.), Salvaterra, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- A Quinta de Fillaboa (lug.), Salvaterra, Salvaterra de Mio, Pontevedra
Fonte Boa, Fonteboa (< fnte bna)

Seguindo a Cabeza Quiles (2008: 280), a unha fonte boa ou de auga boa refrese
Fonteboa ou Fonte Boa, nome de moitos lugares de Galicia que tiveron ou tern
cadansa fonte boa.
- Fonte Boa (lug.), Soeiro, Sada, A Corua
- Fonteboa (lug.), O Alto, O Corgo, Lugo
- Fonteboa (lug.), Zanfoga, Pedrafita do Cebreiro, Lugo
- Fonteboa (lug.), Vilamee, Taboada, Lugo
- Fonteboa (lug.), Cazs, Xermade, Lugo
- Fonteboa (lug.), Amarante, Maside, Ourense
- Fonteboa (lug.), San Xurxo de Vea, A Estrada, Pontevedra
- Fonteboa (lug.), Silleda, Silleda, Pontevedra
21
Insuaboa (< nsla bna)

No topnimo Insuaboa o adxectivo determina o substantivo insua, que procede do
latn nsla e que pode presentar diversas acepcins: isla, islote, pedazo de terreno con o sin arbolado, que queda en el centro de los ros rodeado por las aguas,
prado pequeo, en medio de un ro o en sus orillas (DdD: insua).
- Insuaboa (lug.), Soandres, A Laracha, A Corua
Lamaboa, Lama Boa / Llamaba (< lama? bna)

O substantivo lama presenta, ademais do seu significado mis comn de masa
branda que se forma ao mesturarse terra, area, follas etc., con auga (DRAG: lama),
outras acepcins menos usuais, coma a recollida por E. Rivas en Medeiros e Sarreaus (Ourense): terreo baldo, comunal, con pastos para el ganado del vecindario;
a veces se arrienda a un particular (DdD: lama). Piel (1989: 87) tamn lle atribe
a lama o significado de terreo: De la acepcin primitiva terreno bajo pantanoso
se ha desarrollado la de pradera hmeda en verano. Nestes significados secundarios de lama debe estar, tal e como ten sinalado Cabeza Quiles (2008: 342), a
orixe de Lamaboa: En canto ao numeroso topnimo Lamaboa [...] flanos dunha
lama considerada boa por converterse en vizoso e produtivo pasteiro polo vern,
o que non sucedera cun lugar chamado Lamam [...], quizais demasiado hmido
e enchoupado. Son varias as hipteses que se teen formulado en torno orixe
etimolxica de lama: Menndez Pidal (1968: 100, 101) sinala que se trata dunha
forma ambro-iliria; Santamarina (2005: 13) considraa coma unha reliquia do
estrato indoeuropeo precltico; Corominas (DCECH, iii, 564) retrotrea ao latn
lama lodo, charco.
- Lamaboa (lug.), San Xon do Campo, Lugo, Lugo
- Lama Boa (lug.), Vilar de Donas, Palas de Rei, Lugo
- Lamaboa (lug.), Xove, Xove, Lugo
- Lamaboa (lug.), O Pao, Gomesende, Ourense
- Llamaba (lug.), Villanova, Navia, Asturias (R)
Mullerboa (< mlre bna)

Ao igual que ocorra co topnimo Fillaboa ao que nos referimos unhas lias mis
arriba, establecer o timo de Mullerboa non presenta dificultades, pero si resulta
mis difcil coecer cal foi a motivacin que levou a chamarlle as a este lugar de
Campo Lameiro (Pontevedra). Podemos pensar nunha orixe baseada no significado literal, designando Mullerboa o lugar onde viva unha boa muller; outra idea
que no nomeamento do lugar intervieran a irona e a retranca.
- Mullerboa (lug.), Fragas, Campo Lameiro, Pontevedra
22
Paraboa (< ptra bna)

A forma para- (presente tamn noutros topnimos coma Parafita ou Paravedra)
procede do latn ptra. Na sa evolucin produciuse a simplicacin do grupo
-dr- (Ferreiro 1999: 149) e a asimilacin da vogal anterior media aberta inicial
central aberta da seguinte slaba. Cabeza Quiles (2008: 465) ofrece unha posible
explicacin sobre o significado orixinario deste topnimo: Paraboa [...] pode facer alusin a unha gran pedra ou rocha inexpugnable, considerada boa polas sas
favorables condicins para a defensa e/ou por ser un lugar moi difcil de tomar
polas armas. Pedra que invitara a construr un castelo ou fortaleza sobre ela; pasando a adquirir a palabra pedra [...] neste contexto concreto e noutros similares,
o valor semntico de fortaleza.
- Paraboa (lug.), Chan, Gondomar, Pontevedra
Penaboa (< pnna bna)

No topnimo (A) Penaboa, de significado semellante ao anterior Paraboa, o adxectivo boa xustaponse ao substantivo pena pedra de gran tamao que sobresae na
terra ou no mar de forma natural (DRAG: pena), que aqu retrotraemos ao latn
pnna, anda que entre os estudosos se barallen outras posibles etimoloxas, tal e
como indican E. Rivas (1982: 97, 98) ou Martnez Lema (2010: 268, 269).
- Penaboa (lug.), Furco, Carballedo, Lugo
- Penaboa, A (lug.), Ronfe, Lncara, Lugo
Pereiraboa (< prara bna)

No topnimo Pereiraboa, o adxectivo boa modifica ao fitnimo pereira, procedente
da forma latina (arbre) prara, que deriva sa vez de pra pera.
- Pereiraboa (lug.), San Vicente de Paradela, Paradela, Lugo
- Pereiraboa (lug.), Xuances, Xove, Lugo
Presa Boa ( < *prnsa bna)

O substantivo presa (construcin feita nunha corrente de auga, consistente nun
muro que detn a auga para acumulala [DRAG: presa]) provn, seguindo a Marqus Valea (2004: 168), do latn (quam) *prnsam, de prnsus -a, -um, participio de perfecto de prndere tomar, apreixar.
- Presa Boa (lug.), Adeln, Alfoz, Lugo
23
Pulla Boa (< ? bna)

Neste topnimo o adxectivo boa determina unha forma para ns descoecida. A
nica referencia que atopamos a de Torres del Ro (2000: 34), quen sinala que
Pulla pode designar unha pedra branca ou estar vinculada ao traballo txtil, relacionando esta forma co verbo pur alisar, pulir, suavizar el hilo cuando se devana
(DdD: pur).
- Pulla Boa (lug.), Nebra, Porto do Son, A Corua
Silvaboa (< slva bna)

O substantivo silva (arbusto silvestre da familia das rosceas (Rubus fruticosus),
cos talos cubertos de espias, follas pinnadas e flores solitarias brancas ou rosceas,
que ten como froito a amora e adoita nacer nas beiras dos camios e en terreos
abandonados [DRAG: silva]) procede do latn slva selva, bosque. Corominas
explica o cambio semntico que sufriu o vocbulo en consonancia coa particular
evolucin fontica de (que debera dar [e]): slva debe de corresponder a un
estrato popular, con evolucin especial de u otra perturbacin fontica, en vista
de la original evolucin semntica hacia la idea de zarza que sufri el vocablo en
el Occidente ibrico (DCECH, V, 196). Cabeza Quiles (1992: 450) considera
que quizais fora o significado orixinario de bosque o que motivara o topnimo
Silvaboa, as coma outros coma Silvaescura, Silvach, Silvalonga...
- Silvaboa (lug.), Oseira, San Cristovo de Cea, Ourense
Sombraboa ( < sb mbra bna)

No topnimo Sombraboa, que debeu designar en orixe un lugar apropiado para
refuxiarse do sol, o adxectivo boa determina ao substantivo sombra, que procede
do latn mbra, cun s- inicial non etimolxico que se explica ou ben pola aglutinacin do substantivo preposicin sb (Ferreiro 1999: 148) ou ben por analoxa
con sol (DCECH, v, 298).
- Sombraboa (lug.), Randufe, Tui, Pontevedra
Teiraboa (< *tara bna)

E. Rivas (1994: 150) sinala a posibilidade de que Teira provea dun tema hidronmico de orixe sorotptica ou precltica. Pola sa banda, E. Bascuas (2006: 263),
seguido logo por Martnez Lema (2007), mis concreto e propn para Teira
(topnimo que d nome a un lugar de Corrubedo, Ribeira, A Corua) un timo
*tara, forma alternativa da base oronmica prerromana *tara.
- Teiraboa (lug.), Arza, Arza, A Corua
24
Valboa (< valle bna)

No frecuente topnimo (A) Valboa o adxectivo boa determina ao substantivo val,
que presenta diferentes acepcins que puideron motivar a creacin destes nomes
de lugar: planicie o llanura de tierra entre dos montes, campia, espacio grande de tierra labrada, terreno hmedo, que rezuma agua, con juncos, reunin o
conjunto de muchos prados (DdD: val). A falta de concordancia de xnero entre
os dous constituntes explcase por ser val, hoxe de xnero masculino, un substantinvo orixinariamente feminino. O cambio de xnero explcase pola influencia do
substantivo contraposto monte (< mnte) (DCECH: v, 736).
- Balboa (conc.), Len
- Valboa (parr.), Monterroso, Lugo
- Valboa (parr.), Trabada, Lugo
- Valboa (lug.), Traliste, Lncara, Lugo
- Valboa (lug.), Vilar de Ortelle, Pantn, Lugo
- Valboa (lug.), Bouzoa, Taboada, Lugo
- Valboa (lug.), Xurenzs, Bobors, Ourense
- Valboa (lug.), Lamas, Leiro, Ourense
- Valboa (lug.), Arnois, A Estrada, Pontevedra
- Valboa (lug.), A Armenteira, Meis, Pontevedra
- Valboa, A (lug.), Angoares, Ponteareas, Pontevedra
- Valboa (lug.), Merza, Vila de Cruces, Pontevedra
- Ferreirs de Valboa (parr.), Becerre, Lugo
- Ferreirs de Valboa (lug.), Ferreirs de Valboa, Becerre, Lugo
Valia Boa (< vallna bna)

En Valia Boa o substantivo val aparece na sa forma diminutiva. Ao igual ca
no caso anterior, estamos perante un topnimo que conserva o xnero feminino
orixinario de val.
- Valia Boa (lug.), Santa Cruz do Valadouro, O Valadouro, Lugo
Vilaboa (< vlla bna)

No frecuentsimo topnimo Vilaboa, o adxectivo boa modifica o substantivo vila.
Sobre o significado e evolucin semntica de vila, resulta moi clara e sinttica a
explicacin de Navaza:
Durante os primeiros sculos da nosa era, as vllae eran explotacins agrarias

que nos mis dos casos estaban compostas dunha casa principal, outras construcins secundarias, cortes para o gando e as terras de labor. Posteriormente,
a partir de finais do primeiro milenio, vila pasou a designar pequenos ncleos
de poboacin como sinnimo de lugar ou aldea; desde a baixa Idade Media,
unha vila xa un ncleo que conta con certos privilexios ou que pose certa
traza urbana, e en ocasins vila chegou a funcionar como sinnimo de cidade
(Navaza 2007: 71).
- Vilaboa (conc.), Pontevedra
- Vilaboa (parr.), Valdovio, A Corua
- Vilaboa (parr.), A Pontenova, Lugo
- Vilaboa (parr.), A Veiga, Ourense
- Vilaboa (parr.), Vilaboa, Pontevedra
- Vilaboa (lug.), Gastrar, Boqueixn, A Corua
- Vilaboa (lug.), Rutis, Culleredo, A Corua
- Vilaboa (lug.), Argalo, Noia, A Corua
- Vilaboa (lug.), Arca, O Pino, A Corua
- Vilaboa (lug.), A Pereira, Santa Comba, A Corua
- Vilaboa (lug.), Grandal, Vilarmaior, A Corua
- Vilaboa (lug.), Mezonzo, Vilasantar, A Corua
- Vilaboa (lug.), Antas de Ulla, Antas de Ulla, Lugo
- Vilaboa (lug.), Tuimil, Bveda, Lugo
- Vilaboa (lug.), Camporramiro, Chantada, Lugo
- Vilaboa (lug.), Vilaxe, Chantada, Lugo
- Vilaboa (lug.), Fonteita, O Corgo, Lugo
- Vilaboa (lug.), Bexn ou Rubios, Cospeito, Lugo
- Vilaboa (lug.), Ferroi, Guntn, Lugo
- Vilaboa (lug.), Vilaboa, A Pontenova, Lugo
- Vilaboa (lug.), Fisteus, Quiroga, Lugo
- Vilaboa (lug.), Allariz, Allariz, Ourense
- Vilaboa (lug.), Parada de Amoeiro, Amoeiro, Ourense
- Vilaboa (lug.), Santa Maria de Albn, Coles, Ourense
- Vilaboa (lug.), A Merca, A Merca, Ourense
- Vilaboa (lug.), Sabadelle, O Pereiro de Aguiar, Ourense
- Vilaboa (lug.), Carracedo, A Peroxa, Ourense
- Vilaboa (lug.), Navea, A Pobra de Trives, Ourense
- Vilaboa (lug.), Paizs, Ramirs, Ourense
- Vilaboa (lug.), Rubis, Ramirs, Ourense
- Vilaboa (lug.), Vilaboa, A Veiga, Ourense
- Vilaboa (lug.), Codeseda, A Estrada, Pontevedra
- Vilaboa (lug.), Ribeira, A Estrada, Pontevedra
- Vilaboa (lug.), Sobradelo, Vilagarca de Arousa, Pontevedra
25
26
2.2. Localizacin cartogrfica

No Mapa 1 localizamos xeograficamente estes topnimos cuxa terminacin procede dunha forma latina rematada en -na, todos eles, como se sinalou, compostos do adxectivo feminino boa (< bna). A terminacin -oa estndese ao longo
de todo o territorio, coa excepcin dos concellos asturianos galegfonos, onde
a solucin rexistrada para estes topnimos -a. Cmpre sinalar que os datos
da zona eonaviega (para a cal inicialmente s contabamos co topnimo Llamaba) foron completados para a realizacin do mapa con dous ornimos: Pena Ba
(Castropol) e Pena Ba (A Veiga) e co nome dun tmulo (tamn chamado Pena
Ba, situado na Veiga), os tres recollidos do RTEN.
2.3. Comparacin cos datos do lxico comn

As variantes -oa / -a (< -na) presentes na toponimia obsrvanse tamn na fala
viva. No Mapa 2 (ALGa ii: 28) atpanse recollidas as formas actuais do adxectivo
boa. Os datos que a se rexistran son congruentes cos toponmicos: a solucin -oa
espllase por todo o territorio ags na rede de puntos asturianos, onde se recolle
soamente ba en Boal e Vilanova de Ozcos, boa e ba en Tapia e Pezs e soamente boa en Ibias.
Xon Babarro (2003: 94, 95), ao falar da evolucin do -N- intervoclico
latino no galego de Asturias, fai referencia terminacin -a como fenmeno
colateral da cada desta consoante. O autor indica que nas parroquias de Astierna (Ibias) e Trabado (Degaa), a cada do -N- afecta fundamentalmente morfoloxa, e cita logo unha serie de casos por el rexistrados, entre os que se atopa a
terminacin -a: ba, lambia, casa, etc..
A solucin -a que se observa na toponimia e mais no galego comn dos
concellos asturianos galegfonos pode explicarse desde a gramtica histrica
coma o resultado da disimilacin das das vogais que, logo do esvaecemento e
cada do -N- intervoclico, forman hiato: bna > ['ba] > ['boa] > ['bua]. Esta
solucin disimilada triunfara soamente na zona asturiana, mentres que no resto
do territorio galegfono se mantera a forma sen disimilacin.
Da comparativa dos datos toponmicos cos datos da fala viva podemos intur un retroceso da forma minoritaria ba fronte maioritaria boa na zona asturiana galegfona: mentres na toponimia soamente se rexistra -a (Llamaba, Pena
Ba 3), no lxico comn, segundo os datos aos que chegamos a travs do ALGa e
27
de Babarro (2003), tanto se di boa coma ba. No Mapa 1 (Topnimos procedentes de -na) sera doado trazar unha isoglosa que coincidira aproximadamente
coa fronteira administrativa que divide Galicia e Asturias, deixando esquerda os
topnimos en -oa e dereita os nomes en -a. Pola contra, no Mapa 2 (bna >
boa no lxico comn) o trazado desa isoglosa sera mis complicado xa que boa ~
ba non presentan na zona asturiana unha distribucin xeogrfica clara. Desde o
noso punto de vista, isto pode ser un indicio de que na fala viva pode estar producndose a substitucin da variante minoritaria ba pola maioritaria boa. Con todo,
falamos soamente de conxecturas, pois consideramos que non dispoemos de
datos suficientes para poder chegar a unha conclusin ben asentada. Tal e como
xa se indicou arriba, Babarro (2003: 94, 95) soamente sinala que a mudanza boa >
ba afecta fala das parroquias de Astierna e Trabado, sen indicar logo se se d ou
non en mis puntos do Eo-Navia. Doutra banda, os concellos nos que se recolle
ba na toponimia (Navia, Castropol e A Veiga), ou ben non forman parte da rede
de puntos do ALGa (caso de Navia e Castropol) ou ben, no caso da Veiga, non
ofrecen datos relativos a esta cuestin. As pois, ao carecermos de datos fiables
sobre o uso comn da variable boa ~ ba nesas tres localidades non estamos en
posicin de poder conclur con firmeza que se estea a producir na zona eonaviega
a substitucin da variante minoritaria ba por boa.

Ao igual que fixemos no captulo anterior, comezaremos indicando a orixe etimolxica dos nomes aqu clasificados para logo localizalos cartograficamente e
comparar os datos e a sa interpretacin cos que nos ofrece o lxico comn.

Ambroa (< ambrna < ambernam)
Menndez Pidal (1968: 88, 89) considerou o topnimo Ambroa coma o recordo
do paso do pobo ambrn ou lgur pola Pennsula Ibrica, paso que, seguindo ao
mesmo autor, deixou outros nomes de lugar coma Ambrona (en Soria e Cceres),
Hambrn (en Salamanca) e Ambres (en Portugal). Esta hiptese subscrita por
outros autores como Cabeza Quiles (1992: 32), de quen tomamos ademais as
formas Ambrona (rexistrada nun documento de 1122) e Amberonam (rexistrada
no ano 955).
- Ambroa (parr.), Irixoa, A Corua
- Ambroa (lug.), Cabovilao, A Laracha, A Corua
- Ambroa (lug.), Andoio, Tordoia, A Corua
- Fonte de Ambroa, A (lug.), Ambroa, Irixoa, A Corua
Amproa (< *mprna)

Seguindo a Piel (1953: 33), Emproa [topnimo rexistrado en Portugal] e Amproa
representam certamente um antigo neutro do plural *mprna, com valor colectivo, e devem designar localidades situadas no meio de uma encosta.
- Amproa (lug.), Santa Comba de Brtola, Vilaboa, Pontevedra
- Amproa, A (lug.), Bamio, Vilagarca de Arousa, Pontevedra
Camboa, Comboa (< *co[o/a]mbna)

No lxico comn a voz camboa presenta o significado de lagoa pequena que se
forma no litoral mario ao subir a marea (GDXL: camboa). No DdD defnense camboa mais as sas variantes comboa e gamboa coma unha tcnica de pesca
30
tradicional. As nola describe Eladio Rodrguez: La comboa est generalmente

cercada con muro, vallado o seto y una puerta de madera, la cual se cierra en la
pleamar para que en el reflujo queden all los peces que hubieran penetrado
(DdD: camboa). Con este significado relaciona Cabeza Quiles (1992: 99) a orixe
dos topnimos A Camboa e Comboa que, seguindo ao estudoso, sinalan a antiga
existencia de camboas ou gamboas, pequenas enseadas artificiais para coller peixes. En canto orixe destas formas, considrase que se remontan raz cltica
*camb- curvo, presente tamn noutras voces comns coma camba, cambo, cambado, comba, cambela... (E. Rivas 1982: 41, Cabeza Quiles 1992: 99). En canto
terminacin, retrotraemos Camboa e Comboa a *combna por ser esta a forma coa
que se atopa nun documento medieval do 912: Sancto Christoforo qui uocatur
Alobre cum omnibus suis bonis, cum suo stario integro et combonas integras que
sunt inter ambas ipsas ecclesias et intus in passales in toto circuitum de ipsas ecclesias, sicuti intrant in mare (CODOLGA).
- Camboa, A (lug.), Lourizn, Pontevedra, Pontevedra
- Comboa (lug.), Soutomaior, Soutomaior, Pontevedra
Coroas e Croa, Croas (< corna[s])

Coroa e Croa(s) proceden do latn corna(s) coroa, a segunda forma con sncope
da vogal tona pretnica. No lxico comn, amais do seu significado orixinario,
coroa presenta tamn as acepcins de aquilo que envolve e constite a parte superior, pico ou rocha que sobresae no cume dunha montaa ou parte mis alta
dun castro (GDXL: coroa). Este ltimo significado o que os dicionarios recollen
tamn para a variante fnica croa. Cabeza Quiles (1992: 125) considera que esta
ltima acepcin do substantivo a que motivou a creacin dos topnimos. Pola sa
banda, Marqus Valea (2004: 557) sinala que estes nomes tamn puideron estar
motivados pola altura do lugar designado (parte superior); as, refrese a diferentes Coroas e Croas do concello de Trabada (Lugo) que considera nomes de lugar
transparentes, cunha relacin harmnica entre a denominacin e o lugar descrito,
un sitio elevado.
- Coroas, As (lug.), Reigosa, A Pastoriza, Lugo
- Croa, A (lug.), Dorneda, Oleiros, A Corua
- Croa, A (lug.), O zaro, Dumbra, A Corua
- Croa, A (lug.), A Graa de Vilarente, Abadn, Lugo
- Croa, A (lug.), San Simn da Costa, Vilalba, Lugo
- Croas, As (lug.), Mera de Abaixo, Ortigueira, A Corua
- Croas, As (lug.), Figueirido, Vilaboa, Pontevedra
31
Falcoa (<*falcna)
Piel (1967: 180) vincula este topnimo con outros recollidos na Pennsula Ibrica,
como os portugueses Falco e Pena Falco, os castelns La Falconera e Falcones, o
cataln Falcons e outros galegos como A Falcoeira (As Ribeiras do Sor, Man, A
Corua), considerndoos todos zootopnimos relacionados coas aves falcnidas.
Neste sentido, Cabeza Quiles (1992: 497) explica tamn como zootopnimos
relacionados con falcns Punta Falcoeiro (prxima a Aguio, Ribeira, A Corua), Illa Falcoeiro (situada tamn en Aguio) ou Punta Falcoeira (en Malpica, A
Corua). Neste sentido, o topnimo A Falcoa podera retrotraerse a un posible
*falcna, formado sobre o latn tardo falco, -nis falcn (DCECH, iii, 307).
Outra posibilidade que se trate dun antrotopnimo e que a sa orixe motivacional non estea na existencia da devandita ave no lugar da Falcoa, senn no apelido
Falcn, posundo entn o topnimo o significado orixinal de as terras de Falcn.
- Falcoa, A (lug.), Castrelos, Vigo, Pontevedra
Fontecarmoa (< fnte *carmna)

Moralejo Lasso (1977: 122, 123) vincula este topnimo con Carmona (topnimo
que hoxe d nome a dous lugares de Ortigueira, A Corua), Carmonio (nome
dun lugar da parroquia de Maceira, Covelo, Pontevedra) e con Carmoega (nome
dunha parroquia de Agolada, Pontevedra). Sobre este topnimo engade ademais
que por su fontica recuerda asmismo a Fonte Ambroa (...), supuesta la cada de
una n intervoclica, y el segundo elemento pudiera haber sido un adjectivo.
- Fontecarmoa (lug.), Fontecarmoa, Vilagarca de Arousa, Pontevedra
- Fontecarmoa (parr.), Vilagarca de Arousa, Pontevedra

No Mapa 3 localizamos xeograficamente os topnimos procedentes dunha forma rematada en -na. Estes topnimos presentan todos unha terminacin -oa e
atpanse dispersos en varios puntos da provincia da Corua e norte de Lugo e en
das zonas compactas da costa pontevedresa.
Tendo en conta os resultados que observamos no captulo anterior para
os topnimos procedentes de -na, decidimos inclur tamn neste mapa algns
microtopnimos da zona galegfona asturiana para comprobar se tamn para a
terminacin -na se rexistraba nesta rea a solucin -a. Os microtopnimos
includos, todos eles tirados do RTEN, son os seguintes:
32
- Coroa, A (castro), Eiramola, Castropol

- Coroa, A (castro), Prendons, El Franco
- Coroa del Castro, A (castro), Arancedo, El Franco
- Croas de Castro, As (castro), Santiso de Abres
- Croas de Eildade, As (castro), Santiso de Abres
Neste caso non rexistramos variacin: ao igual ca os espallados dentro da

fronteira administrativa de Galicia, os topnimos asturianos procedentes de -na
presentan tamn invariablemente a terminacin -oa.
Cmpre anda chamar a atencin sobre o importante baleiro que pode observarse neste Mapa 3. Como xa foi indicado, estes topnimos localzanse fundamentalmente na metade norte e mais en das zonas da costa pontevedresa. Non
parece asumible que -na non tivese resultados na toponimia do resto do territorio co cal nos podemos preguntar que outros resultados puido ter esta terminacin.

A terminacin -oa como resultado de -na tamn a maioritaria no lxico comn.
No Mapa 4 deste traballo (ALGa iii: 252) recllense os resultados da voz prerromana *borna. A forma maioritaria ao longo de todo o territorio ['oa], o cal
resulta coherente cos datos extrados da toponimia. Nos concellos de Avin e San
Amaro (Ourense), e mais nos de Vilalba, A Fonsagrada, Cervantes e Folgoso do
Courel (Lugo), atopamos tamn a solucin ['ona], sen a cada da nasal intervoclica. Tamn este resultado con mantemento de -n- se rexistra na toponimia, como
testemuan os xa citados Carmona e Carmonio (vid. Fonte Carmoa, 3.1) e outros
coma Baiona (Pontevedra), rexistrado xa como Baiona no sculo xiv (Rossell i
Verger 2010: 30). Finalmente, na rede de puntos asturianos e mais en dous puntos
de Len recllense formas con nasal palatal (broa), que, tal e como se indica en
nota probablemente remonten a un derivado *bornea (ALGa iii: 252, n.2).
No ALGa ii foron consultados tamn os mapas 42 (Ladroa), 44 (Lambona), 45 (Choronas), 46 (Solteirona) e 47 (Patrn, patrona) (cfr. os Mapas 14, 15
e 16 deste traballo). En todos eles podemos observar que en moitos dos puntos
da zona asturiana galegfona a terminacin para estas voces -a: ladra, lambia, churas, solteira. Os datos extrados da microtoponimia desta zona (Coroas e
Croas) e estes resultados do lxico comn non parecen, en principio, compatibles.
Por que na toponimia atopamos a solucin maioritaria en -oa e no lxico comn
se conserva a minoritaria en -a?
33
Desde a gramtica histrica a evolucin desta terminacin en -a explicada, igual que para -na, por unha disimilacin das das vogais en contacto logo
da cada do -N- intervoclico: -na > ['a] > ['oa] > ['ua] . Neste sentido, a terminacin en ['oa] sera anterior terminacin en ['ua] e, polo tanto, tera sentido
que a toponimia reflectise a forma mis antiga fronte ao lxico comn, no que
se rexistrara a forma mis evolucionada. Hai ademais un importante factor que
debemos ter en conta neste punto: que a terminacin dos microtopnimos aqu
includos (Croa, Coroa) forma parte da raz dos mesmos, mentres que a terminacin de ladra, lambia, churas, solteira , cando menos en orixe, sufixal. Trtase
en todos os casos do sufixo aumentativo -n / -ona, procedente da terminacin
latina -ne, -a. Tal e como podemos observar nos mapas do ALGa sinalados, non
soamente no galego de Asturias se produce unha evolucin particular deste sufixo
en feminino, senn que tamn no resto do territorio se observan outras solucins
que non seguen as evolucins fonticas regulares, entre as cales a mis importante
a terminacin maioritaria en -ona (lambona, solteirona...), na que se mantivo o
-n- intervoclico. Ferreiro (1997: 192) explica as a particular evolucin deste
sufixo: A forma xeral feminina do sufixo -ona, anomala evolutiva do punto
de vista fontico, explicbel polo carcter moderno da maiora das formacins,
intervindo con forza, por tanto, a analoxa.
Cmpre, polo tanto, estudar separadamente os resultados da terminacin
latina -na atendendo a se esta forma parte da raz ou sufixo aumentativo. No
primeiro caso vimos como na toponimia o resultado maioritario -oa(s), anda
que tamn fixemos referencia a algns topnimos como Carmona, nos que se conservou o -N- intervoclico. Quitando estes poucos casos e, tal e como observamos
ao localizar estes topnimos no Mapa 3, a solucin xeral na toponimia -oa,
solucin que se corresponde coa maioritaria do lxico comn: corna > coroa,
persna > persoa, *borna > broa.
No caso de -na sufixo aumentativo os resultados son diferentes, xa que
maioritaria a solucin con mantemento de nasal intervoclica. Tamn observamos que na rea asturiana se produce unha solucin diferente con cada de
-n- e posterior disimilacin voclica. Volveremos mis adiante ( 4.6) sobre este
resultado particular do sufixo na zona do Eo-Navia, xa que este tamn se pode
observar en topnimos coma As Casas, A Barca, A Pasada... Estes topnimos
asturianos cuxa terminacin podera proceder de -na aumentativo non foron
estudados nesta epgrafe xa que, como logo se ver ( 4.6), a terminacin -a que
presentan tanto pode proceder do sufixo aumentativo -na coma do sufixo diminutivo -la, que estudaremos no seguinte captulo deste traballo.
4. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -la

Estudaremos neste terceiro captulo os topnimos cuxa terminacin actual procede da terminacin latina -la, logo do normal esvaecemento e desaparicin
da consoante lateral alveolar. Este monllo de topnimos , como teremos ocasin de ver, o mis interesante desde o punto de vista da xeografa lingstica
xa que nos permite debuxar un mapa dialectal pasado, que se correspondera
cun estadio pretrito da lingua galega, e a travs da comparativa dos datos dese
mapa cos que os estudos actuais de dialectoloxa nos ofrecen, establecer en que
sentido se foron movendo as isoglosas co devir do tempo e como as variantes
maioritarias foron gandolles terreo s minoritarias, ata o punto, nalgns casos,
de facelas desaparecer.
4.1. Consideracins previas

Antes de centrarnos na orixe especfica de cada un destes nomes apuntamos
algunhas consideracins xerais que afectan a todo o grupo dos topnimos que
proceden de -la.
1. En primeiro lugar, esa terminacin -la que est no timo destes topnimos maioritariamente a forma feminina do sufixo diminutivo latino
-lus, -la, -lum (variante de -lus, -a, -um), desaparecido no galego
con ese valor sufixal. Soamente nos topnimos Moa, Moas / Mos / Mo,
Mos a terminacin -la do seu timo est integrada na raz do mesmo.
2. Ademais das terminacins en -oa, -o, -a, tivemos tamn en conta topnimos rematados en - xa que a terminacin -la latina ofrece tamn a
solucin dialectal ['], rexistrada nas das bandas da Ra de Arousa, no
occidente e sur de Pontevedra e mais no suroeste de Ourense (Fernndez Rei 1990: 51). Contando de antemn con este dato decidimos inclur
tamn topnimos coa devandita terminacin. Por razns de metodoloxa
restrinximos a busca de topnimos rematados en - zona sinalada por
36
Fernndez Rei, dicir, recollemos do NG soamente os topnimos en -

pertencentes ou prximos a esas reas. Ao non poder coecer a travs do
NG o timbre da vogal final (se [o] ou se []) e non saber con exactitude
se proceden ou non de -la, limitmonos soamente aos topnimos que
presentan correspondencia con algn dos que xa tiamos na nosa listaxe,
por exemplo: Mos (Moas, Mos), Eirs (Eiroas, Eiros)... Mesmo facendo
este tipo de restricins, tentamos proceder con cautela ao traballarmos con
estes topnimos en - xa que a sa terminacin tamn podera retrotraerse
ao sufixo diminutivo na sa forma masculina (-lu) engadido a unha base
masculina coincidente coas que ns recollemos; por exemplo, o topnimo
Pereir (Vigo, Pontevedra), tanto podera proceder derivar dun diminutivo
de pereira (<*prarla) coma doutro de pereiro (<*prarlu).
3. Semanticamente un grande nmero dos nomes encadrados neste grupo
son fitotopnimos que seguen un mesmo patrn de formacin: adicin do
sufixo -la a un fitnimo (cerdeira Cerdeiroa, pereira Pereiroa, via
Vioa...). Noutros casos, tamn bastante numerosos, o sufixo engdeselle a unha base relacionada co tipo de terreo (bouza Bouzoa, gndara
Gandaroa, raa Raoa...). Anda as, inclense topnimos neste grupo
que non poderan ser encadrados en ningn dos subgrupos semnticos anteriores (Eiroa e Airoa, Grixoa, Irixoa e Eirexa...).
4. Finalmente cmpre sinalar que, anda que non foi indicado para cada caso
particular, detectamos neste grupo varios casos de topnimos replicantes,
formados a partir doutra voz toponmica preexistente. Exemplo disto o
topnimo Abeleiroas: anda que aqu o retrotraemos a *abellnrlas,
resulta significativa a curta distancia que separa o lugar de Abeleiroas, en
Corzn, Mazaricos (A Corua), do lugar de Abeleiras, situado xa na parroquia vecia de Baos, tamn no concello de Mazaricos. Os dous quilmetros escasos que hai entre ambos os lugares lvanos a pensar na posibilidade de estarmos perante un topnimo replicante formado non sobre a
base abellanra senn a partir do Abeleiras vecio. Este procedemento
de formacin de novos topnimos puido ser o mesmo que actuou noutros
nomes deste grupo coma Olveiroa (parroquia a escasa distancia de Olveira,
Dumbra, A Corua), Xunqueiro (lugar da parroquia de Xunqueira de
Amba, Ourense), Negreiroa (lugar da parroquia de Negreira, A Corua)
ou Ferreiro (lugar da parroquia de Eir, en Pantn, Lugo, situado nos
lindes coa parroquia de Ferreira de Pantn), nos cales moi probable que
37
o sufixo -la non se engadira directamente base lxica que ns retrotraemos aqu estas formas toponmicas, senn a outro topnimo prximo,
reflectindo as a toponimia algn tipo de relacin de dependencia (Martnez Lema 2010: 516).

Abeleiroas (< *abellnrlas)
A forma toponmica As Abeleiroas resulta da adicin do sufixo diminutivo en
plural base (arbre) abellnra abeleira, derivada sa vez da forma latina
abellna (nux) abel.
- Abeleiroas, As (lug.), Corzn, Mazaricos, A Corua
Abelleiro (<*pclrla)
Abelleiro pode vincularse ao topnimo Abelleira, que Cabeza Quiles (2008: 159)
retrotrae a unha forma pclra (> abelleira recipiente artificial no que viven as
abellas e no que elaboran o mel e a cera; colmea, trobo; nio de abellas ou burato
onde viven, GDXL: abelleira), derivado abundancial de pcla (orixinariamente
diminutivo de apis, abella). As, Abelleiro sera a forma diminutiva correspondente a esoutro topnimo; procedera entn dunha forma *pclrla, resultante de engadir o sufixo -la base pclra. Outra posibilidade, tamn
sinalada por Cabeza Quiles (2008: 159), que se trate dun fitotopnimo referido
herba abelleira.
- Abelleiro (lug.), Castro de Rei de Lemos, Paradela, Lugo
Airoa / Airo e Eiroa, Eiroas / Eiro, Eiros / Eir, Eirs (<*rla[s])

Os topnimos (A) Airoa / Airo e (A/s) Eiroa(s) / Eiro(s) / Eir(s) vinclanse
cos substantivos aira e eira, sitio chan, prximo casa, feito de terra firme ou de
pedra, onde se mallan os cereais, se botan a secar os legumes etc. (DRAG: eira),
procedentes da voz latina ra rea, superficie; lugar chan; solar. As pois, estas
formas toponmicas proceden dun *rla(s), derivado diminutivo de ra.
Esa a orixe que xa Sarmiento lle atribuiu (OELG, 435) e tamn a que recollen,
entre outros, Moralejo Lasso (1977: 118, 306), A. Palacio (1981: 636), E. Rivas
(1982: 272) e Cabeza Quiles (2000: 266, 2008: 21,22).
- Airoa, A (lug.), Ambroa, Irixoa, A Corua
- Airoa de Arriba, A (lug.), Mntaras, Irixoa, A Corua
- Airoa do Rei, A (lug.), Mntaras, Irixoa, A Corua
38
- Airoa, A (lug.), A Laxe, Fornelos de Montes, Pontevedra

- Airo (lug.), Erbedeiro, Carballedo, Lugo
- Airo (lug.), Cereixedo, Cervantes, Lugo
- Airo, A (lug.), Pesqueiras, Chantada, Lugo
- Airo, A (lug.), San Vicente de Castilln, Pantn, Lugo
- Airo (lug.), O Vicedo, O Vicedo, Lugo
- Eiroa, A (lug.), Sestaio, Muros, A Corua
- Eiroa (lug.), Barro, Noia, A Corua
- Eiroa, A (lug.), Nins, Ponteceso, A Corua
- Eiroas, As (lug.), O Freixo, As Pontes de Garca Rodrguez, A Corua
- Eiro, A (lug.), Bres, Taramundi, Asturias (R)
- Eiros (lug.), Cudeiro, Ourense, Ourense
- Campo de Eir (lug.), Pereiras, Mos, Pontevedra
- Eirs (lug.), Mourente, Pontevedra, Pontevedra
Ameixoa
N. Ares (1996: 611) considera Ameixoa un derivado diminutivo do substantivo
ameixa molusco bivalvo comestible, de orixe controvertida (DCECH: i, 188).
De tratarse dun diminutivo podera selo tamn de ameixa, substantivo homnimo do anterior mais co significado de froita da ameixeira, procedente do latn
damascna (pruna) e con abundante presenza na toponimia (Navaza 2006: 50).
- Ameixoa (lug.), Vieiro, Viveiro, Lugo
Bouzoa / Bouzo / Bouza (<*baltela)

Seguindo a Navaza (2006:100), os topnimos Bouzoa / Bouzo / Bouza constiten un diminutivo por medio do sufixo -la de bouza, palabra de orixe incerta
(vid. Bouzaboa, 2.1), que comunmente designa un terreo inculto poboado de
mato, como toxos, xestas, uces etc. (DRAG: bouza).
- Bouzoa (parr.), Taboada, Lugo
- Bouzoa (lug.), Vilacova, Abegondo, A Corua
- Bouzoa (lug.), Grandal, Vilarmaior, A Corua
- Bouzoa (lug.), Bouzoa, Taboada, Lugo
- Bouzo (lug.), Silva, Pol, Lugo
- Bouza (lug.), Doiras, Boal, Asturias (R)
Cabreiro (<*cprrla)
O nome de Cabreiro pode poerse en relacin co topnimo Cabreira (< cprra
cpra cabra) que probablemente tia en orixe o significado de lugar no que
abundan ou que frecuentan as cabras (A. Palacio 1981: 376). Cabreiro, formado
mediante a adicin do sufixo -la, sera en orixe diminutivo de cabreira.
39
- Cabreiro (parr.), Vern, Ourense

- Cabreiro (lug.), Cabreiro, Vern, Ourense
Carballoa (< *carbalila)

O topnimo Carballoa unha forma diminutiva de carballa, carballo vello de toro
voluminoso (DRAG: carballa). Responde as ao patrn dos fitotopnimos aqu
estudados: nome de rbore e mais sufixo diminutivo -la. Navaza (2006: 155)
ofrece como primeiro posible timo deste nome a forma *carbalila, anda que
non descarta que a terminacin -oa poida proceder de -na (*carbalina).
- Carballoa (lug.), Barbeito, Vilasantar, A Corua
Carreiroa / Carreiro, Carreiros (< *carrrla[s])

Os topnimos Carreiroa e Carreiro(s) poden retrotraerse a unha forma
carrrla(s), derivado diminutivo do latn tardo crrra (> carreira, orixinariamente co sentido de camio de carro), derivada sa vez de carru carro.
- Carreiroa (lug.), Lanzs, Vilalba, Lugo
- Carreiro (lug.), Maside, Sarria, Lugo
- Carreiros (lug.), Cortapezas, Portomarn, Lugo
Castieiroa / Castaeira (< *castanarla)

Os topnimos Castieiroa e Castaeira resultan da adicin do sufixo diminutivo
ao fitnimo castieira, que presentaba en poca medieval un significado equivalente ao de castaeiro (DDGM: castieira). Seguindo a Navaza (2006: 184), o timo de castieira est en *(arbre) castanaria, derivado de castana castaa,
e con posterior palatalizacin e pechamento da vogal pretnica orixinados polo
contacto coa nasal palatal. Anda as, non sempre se produciu a palatalizacin; no
topnimo Castaeira mantense intacta a vogal pretnica.
- Castieiroa (lug.), Maceda, Melide, A Corua
- Castaeira (lug.), Pieira, Castropol, Asturias
Cerdeiroa (<*cersarla)
O fitnimo cerdeira, base do topnimo diminutivo Cerdeiroa, provn dunha forma (arbre) cersara que deriva sa vez do latn tardo cersa cereixa
(cersa no latn clsico). Seguindo a Corominas e Pascual (1980), a evolucin
da forma latina ao galego sera a seguinte: cersara > cerezeira > cerzeira > cerdeira (DCECH: ii, 43).
- Cerdeiroa (lug.), Nieva, Avin, Ourense
40
Coiroa (< *kaurla)

Seguindo a Martnez Lema (2010: 146), o topnimo Coiroa pode retrotraerse
a unha forma *kaurla, resultante da adicin do sufixo diminutivo ao tema
preindoeuropeo *kaur- que aludira, en palabras do citado autor, a depresins ou
concavidades relevantes no terreo.
- Coiroa (lug.), A Regueira, Oza dos Ros, A Corua
Eirexa, Grixoa / Grixo / Grix, Irixoa (< ecclsla)

Os topnimos Eirexa, Grixoa /A Grixo / Grix e Irixoa proveen da forma
ecclsla, diminutivo latino de ecclsa (> igrexa), con evolucins diverxentes
ata chegar s tres formas citadas (Moralejo Lasso 1977: 296, 297).
- Eirexa (lug.), Xudn, A Pontenova, Lugo
- Grixoa (parr.), Santa Comba, A Corua
- Grixoa (parr.), Santiago de Compostela, A Corua
- Grixoa (parr.), San Amaro, Ourense
- Grixoa (parr.), Viana do Bolo, Ourense
- Grixoa (lug.), Grixoa, Santa Comba, A Corua
- Grixoa (lug.), Berdoias, Vimianzo, A Corua
- Grixoa (lug.), Grixoa, Viana do Bolo, Ourense
- Grixo, A (lug.), Chouzn, Carballedo, Lugo
- Grix (parr.), Ramirs, Ourense
- Grix (lug.), San Pedro da Torre, Padrenda, Ourense
- Grix (lug.), Grix, Ramirs, Ourense
- Grix (lug.), Lamas, Moraa, Pontevedra
- Grix (lug.), Alxn, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- Irixoa (conc.), A Corua
- Irixoa (parr.), Irixoa, A Corua
- Pazo de Irixoa, O (lug.), Irixoa, Irixoa, A Corua
- Irixoa (parr.), Muras, Lugo
Ferreiroa, Ferreiroas / Ferreiro / Ferreira, Ferreiras (< *frrarla[s])

Os topnimos (A) Ferreiroa(s), Ferreiro e (A/s) Ferreira(s) proceden dunha forma *frrarla(s), diminutivo de frrara, mina de ferro, voz derivada sa
vez de frro. Cabeza Quiles (2000: 147) sinala que nomes coma estes puideron
designar orixinariamente ben emprazamentos onde haba xacementos de ferro,
ben lugares nos que se traballaba este metal.
- Ferreiroa, A (lug.), Alba, Vilalba, Lugo
- Ferreiroa, A (lug.), Belesar, Vilalba, Lugo
- Ferreiroa (lug.), Lanzs, Vilalba, Lugo
- Ferreiroa (parr.), Agolada, Pontevedra
41
- Ferreiroa (lug.), Ferreiroa, Agolada, Pontevedra

- Ferreiroas (lug.), Os Freires, Ortigueira, A Corua
- Ferreiro (lug.), Eir, Pantn, Lugo
- Ferreiro (lug.), Portomarn, Portomarn, Lugo
- Ferreira (parr.), A Pobra do Brolln, Lugo
- Ferreira de Abaixo, A (lug.), Ferreira, A Pobra do Brolln, Lugo
- Ferreira, A (lug.), Vios, Nogueira de Ramun, Ourense
- Ferreiras, As (lug.), Cabanela, Navia de Suarna, Lugo
Figueiroa / Figueiro / Figueira / Figueir, Figueirs (<*fcrla[s])

As formas toponmicas Figueiroa, Figueiro, Figueira e Figueir resultan da adicin do sufixo -la base (arbre) fcra (> figueira), derivada sa vez de
fcu figo. un topnimo moi frecuente en Galicia: o NG rexistra 23 ocorrencias
de Figueiroa, das de Figueiro e unha de Figueira. Rexstrase tamn no NG a
forma Figueroa, dando nome a unha parroquia de Abegondo, moi posiblemente
coa grafa deturpada (Navaza 2006: 274).
- Figueroa (parr.), Abegondo, A Corua
- Figueiroa (parr.), Arza, A Corua
- Figueiroa (parr.), Cerdedo, Pontevedra
- Figueiroa (lug.), Arteixo, Arteixo, A Corua
- Figueiroa (lug.), Ssamo, Carballo, A Corua
- Figueiroa (lug.), A Pedra, Cario, A Corua
- Figueiroa (lug.), A Agualada, Coristanco, A Corua
- Figueiroa (lug.), Buxantes, Dumbra, A Corua
- Figueiroa (lug.), Dumbra, Dumbra, A Corua
- Figueiroa (lug.), Tllara, Lousame, A Corua
- Figueiroa (lug.), Torea, Muros, A Corua
- Figueiroa (lug.), Morquintin, Muxa, A Corua
- Figueiroa (lug.), O Freixo de Sabardes, Outes, A Corua
- Figueiroa (lug.), Castrofeito, O Pino, A Corua
- Figueiroa (lug.), Cores, Ponteceso, A Corua
- Figueiroa (lug.), Ermedelo, Rois, A Corua
- Figueiroa (lug.), Galdo, Viveiro, Lugo
- Figueiroa (lug.), Cameixa, Bobors, Ourense
- Figueiroa (lug.), Vilela, Punxn, Ourense
- Figueiroa (lug.), Las, San Amaro, Ourense
- Figueiroa (lug.), Figueiroa, Cerdedo, Pontevedra
- Figueiroa (lug.), Maceira, Covelo, Pontevedra
- Figueiroa de Abaixo (lug.), A Estrada, A Estrada, Pontevedra
- Figueiroa de Arriba (lug.), A Estrada, A Estrada, Pontevedra
- Figueiro (parr.), Sober, Lugo
- Figueiro (parr.), Paderne de Allariz, Ourense
42
- Figueira (lug.), Conforto, A Pontenova, Lugo

- Figueir (parr.), Tomio, Pontevedra
- Figueir (lug.), Vincios, Gondomar, Pontevedra
- Figueirs (lug.), Beade, Vigo, Pontevedra
Filgueiroa, Folgueiroa / Folgueira (< *flcrla)

Do latn flcra proveen as voces galegas felgueira mais filgueira e folgueira
(con alteracin da vogal pretnica etimolxica), que poden ter un valor colectivo,
conxunto de fentos, ou designar a planta simple (Navaza 2006: 260). Nelas est
a base dos topnimos diminutivos Filgueiroa e Folgueiroa / Folgueira.
- Filgueiroa (lug.), Donramiro, Laln, Pontevedra
- Folgueiroa (lug.), Dorna, Cervantes, Lugo
- Folgueira (lug.), Xudn, A Pontenova, Lugo
- Folgueira (lug.), A rrea, Riotorto, Lugo
Filloa (< folila)

Moralejo Lasso (1977: 119) retrotrae o topnimo Fonte Filloa, rexistrado en Begonte (Lugo), a fontem folila e considera que o segundo elemento o apelativo filloa (doce para a sobremesa que se fai con ovos, leite ou auga e faria todo
mesturado formando un amoado que se frite nunha filloeira, e ao que se lle pode
engadir logo azucre, mel etc. DRAG: filloa). Outra posibilidade est en ver o segundo constitunte deste topnimo como a evolucin dunha forma diminutiva
(folila) do substantivo folla (< flia), con alteracin da vogal pretnica.
- Fonte Filloa (lug.), Saavedra, Begonte, Lugo
Fonteiroa (< fnte rela)

Moralejo Lasso (1977: 94) considera nun primeiro momento que o topnimo
Fonteiroa procede dunha forma derivada *fntanrla ( fntanra
fnte). Nun artigo posterior, o mesmo autor contmplao coma un topnimo
composto formado por fnte mais rela (forma esta ltima da que proceden
os xa citados topnimos Eiroa, Airoa...) (Moralejo Lasso 1977: 118). Por outra
banda, Piel (1948: 325) interpreta Fonteiroa tamn coma un composto, mais atribelle a eiroa o sentido de angua.
- Fonteiroa (lug.), Santa Cecilia de Trasancos, Ferrol, A Corua
Gandaroa (< *gandarla)

O topnimo A Gandaroa un derivado diminutivo do substantivo gndara terreo
baixo, areento, hmido e improdutivo, onde s medra a maleza (DRAG: gndara).
Seguindo a Martnez Lema (2010: 198), quen sintetiza as principais hipteses
43
sobre a etimoloxa desta voz, a orixe de gndara debe estar no tema prerromano
*ganda, ao que se lle engade o sufixo prelatino -ara.
- Gandaroa, A (lug.), A Via, Irixoa, A Corua
Ichoa (< *ustila)

A. Palacio (1981: 620) relaciona este topnimo con Ich (<*ustilu) e atribelle
o timo *ustila, derivado diminutivo da forma do latn tardo ustium (no
latn clsico stum boca, entrada; porta). Formalmente explica o cambio na
vogal inicial ([u] [i]) por disimilacin ou por influencia da palatal seguinte.
Semanticamente sinala como orixe mis probable de Ich que se halla aplicado a una pequea portezuela en la pared que rodea la finca, de acuerdo con la
etimologa; en este caso, el topnimo respondera al mismo orden de ideas que
Cancela, Portelo, etc.
- Ichoa, A (lug.), Ladra, Vilalba, Lugo
Laro (< *laragila)

J. Diguez (2002: 20) retrotrae o topnimo Laro a unha forma diminutiva
*laragila, basendose na documentacin medieval: Laro, freguesia de Ginzo
de Lmia, deve corresponder a umha localidade referida no Tombo de Cela-Nova
como Laragiola, designaom que provavelmente teria surgido como forma diminutiva de Laragia, que tambm surge no Tombo.
- Laro (parr.), Xinzo de Limia, Ourense
- San Pedro de Laro (parr.), Xinzo de Limia, Ourense
- Laro (lug.), Laro, Xinzo de Limia, Ourense
Loo (<*ladonila / *laonila)

Moralejo lvarez (2011: 261) alude ao topnimo Loo vinculndoo con outros
situados no percurso do ro Lonia ou Loa: De top. e hidrnimo med. Laonia
tenemos hoy hidrnimo Lonia o Loa, con tops. en su curso: A Loa (Esgos), A
Lonia (Ourense) y Loo (Pereiro). (...) El hidrnimo puede haber tomado su
nombre de *Laudonia y *Laudoniola en el territorio que recorre. Doutra banda,
J. Diguez (2002: 20) explica o topnimo Loo como procedente dunha forma
diminutiva *laonila: Lonho Grande (...) parece ser a localidade que figura
num documento de S. Pedro de Rocas de 1175 como Laoniola maiore.
- Loo do Camio, O (lug.), Covas, Pereiro de Aguiar, Ourense
- Loo Grande (lug.), Covas, Pereiro de Aguiar, Ourense
44
Marzoa (< *martila ou *marcila)

Moralejo lvarez (2009: 198) ofrcenos a forma etimolxica do topnimo Marzoa a partir da sa atestacin nun documento do sculo ix: Marzoa es Marcola
(c por ) en texto del ao 830, y, por tanto, no debe ser otra cosa que una [villa]
*martiola o *marciola.
- Marzoa (parr.), Oroso, A Corua
- A Ponte da Marzoa (lug.), Marzoa, Oroso, A Corua
Moa, Moas / Mos / Mo, Mos (<mla[s])

En toda a bibliografa consultada (A. Palacio 1981: 115, E. Rivas 1982: 78, Cabeza Quiles 1992: 89, Marqus Valea 2004: 248, Navaza 2007: 122...) sinlase a
voz latina mla pedra do muo como timo de Moa, Moas e Mos. posible
que estes topnimos fosen creados por unha metfora antropomorfa, nomeando
na sa orixe penedos ou montes con forma de moa dental (E. Rivas 1982: 78,
Cabeza Quiles 1992: 89). No NG atopamos 22 rexistros destas formas toponmicas, en seis ocasins forman parte de topnimos compostos (A Cruz da Moa,
O Outeiro da Moa, O Rego da Moa, Penamoa).
- Moa, A (lug.), Loureda, Boqueixn, A Corua
- Moa (lug.), Seivane de Vilarente, Abadn, Lugo
- Moa, A (lug.), O Pereiro, Alfoz, Lugo
- Moa, A (lug.), Carballido, Vilalba, Lugo
- Moa, A (lug.), Punxn, Punxn, Ourense
- Moa (lug.), Vilatuxe, Laln, Pontevedra
- Moa, A (lug.), Antas, A Lama, Pontevedra
- Moa, A (lug.), Manduas, Silleda, Pontevedra
- Moa, A (lug.), Martixe, Silleda, Pontevedra
- Moa, A (lug.), Merza, Vila de Cruces, Pontevedra
- Moas, As (lug.), Goins, Porto do Son, A Corua
- Moas (lug.), Brntega, Agolada, Pontevedra
- Agro da Moa, O (lug.), O Arao, Rianxo, A Corua
- Cruz da Moa, A (lug.), A Capela, A Corua
- Outeiro da Moa, O (lug.), Riofro, Mondariz, Pontevedra
- Penamoa (lug.), Visma, A Corua, A Corua
- Rego da Moa, O (lug.), Barallobre, Fene, A Corua
- Rego da Moa, O (lug.), Magalofes, Fene, A Corua
- Mos, As (lug.), Cordido, Foz, Lugo
- Mos (lug.), Nogueira, Montederramo, Ourense
- Mos (lug.), San Salvador de Mourisco, Paderne de Allariz, Ourense
- Coto da Mo (lug.), Desteriz, Padrenda, Ourense
- Mo, A (lug.), Cumiar, Ponteareas, Pontevedra
45
- Mo, A (lug.), O Rosal, O Rosal, Pontevedra

- M, A (lug.), Rubis, As Neves, Pontevedra
- M, A (lug.), Matam, Vigo, Pontevedra
- Mos (conc.), Pontevedra
- Mos (parr.), Mos, Pontevedra
- Mos (lug.), Sains, Moraa, Pontevedra
Negreiroa (< *ngrarla)

Retrotraemos o topnimo Negreiroa a *ngrarla, derivado dunha base
*ngrara, derivada sa vez do adxectivo nger negro. Cabeza Quiles (2008:
88) atribe esa orixe *ngrara ao topnimo Negreira e sinala que puido aludir a
un conxunto de elementos de cor negra ou escura, que pode ser a cor do terreo ou
quizais un grupo de rbores ou plantas de cor verde escura. Negreiroa sera logo
a forma diminutiva correspondente a ese Negreira.
- Negreiroa (lug.), Negreira, Negreira, A Corua
Nogueiroa / Nigueiro / Nogueir (<*ncrla)

Os topnimos Nigueiro e Nogueiro remntanse a unha base (arbre) ncra
nogueira, derivada sa vez de nce, que se lle engadiu na formacin dos
topnimos o sufixo diminutivo -la. A forma Nigueiro presenta a vogal da slaba inicial palatalizada, mudanza semellante ocorrida no topnimo Negueira de
Muiz; esta alteracin no vocalismo non impide a Navaza (2006: 374) retrotraer
os dous topnimos a unha forma ncra.
- Nogueiroa (lug.), Parada de Labiote, O Irixo, Ourense
- Nigueiro (parr.), Bande, Ourense
- Nigueiro (lug.), Parderrubias, A Merca, Ourense
- Nigueiro (lug.), San Miguel do Campo, Nogueira de Ramun, Ourense
- Nigueiro (lug.), Guillamil, Rairiz de Veiga, Ourense
- Nigueiro (lug.), Verea, Verea, Ourense
- Nogueir (lug.), O Mundil, Cartelle, Ourense
- Nogueir (lug.), A Caiza, A Caiza, Pontevedra
- Nogueir (lug.), Meder, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- Nogueir de Abaixo (lug.), San Tom de Nogueira, Meis, Pontevedra
Olveiroa (< lvarla ou lvarla)

Das son as hipteses que atopamos sobre a orixe deste topnimo, ambas coincidentes en que a terminacin -oa se retrotrae ao sufixo diminutivo latino -la.
A primeira delas, a mis estendida, recollida por autores como Moralejo Lasso
(1977: 293), Cabeza Quiles (1992: 148) ou Navaza (2006: 381), que establecen
como base de Olveiroa a forma lvara, derivada sa vez de lva, da cal
46
procede o fitnimo oliveira mais, seguindo esta hiptese, outros topnimos coma
Oliveira e Olveira; tanto neste Olveira coma no noso Olveiroa terase producido a
sncope da vogal pretnica. A segunda das explicacins atopmola en E. Bascuas
(2002: 255), quen fai derivar o topnimo da voz latina lva alga, planta acutica. Seguindo a este autor, desta forma derivara *lvara (timo do topnimo
Olveira) e a partir de a, mediante a adicin do sufixo -la, *lvarla, que dara Olveiroa. Martnez Lema (2010: 259-262) recolle tamn estas das hipteses
para explicar os topnimos Olveira e Olveiroa que dan nome a das parroquias
do concello corus de Dumbra, decantndose, logo do exame das atestacins
medievais de ambas as formas, por unha raz lva no caso concreto destas das
ocorrencias.
- Olveiroa (parr.), Dumbra, A Corua
- Olveiroa (lug.), Olveiroa, Dumbra, A Corua
Pereiroa / Pereiro / Pereira / Pereir (<*prarla)

Os topnimos Pereiroa, Pereiro, A Pereira e Pereir resultan da evolucin dunha forma *prarla, diminutivo de (arbre) prara pereira, derivada sa
vez de pra. Anda que o mis probable que estas formas toponmicas procedan do fitnimo, cmpre sinalar tamn a posibilidade dun timo *ptrarla
(vid. Pereiros).
- Pereiroa (lug.), Damil, Begonte, Lugo
- Pereiro (lug.), Bolao, Castroverde, Lugo
- Pereira, A (lug.), Freixo, A Fonsagrada, Lugo
- Pereir (lug.), Castrelos, Vigo, Pontevedra
- Pereir (lug.), Matam, Vigo, Pontevedra
Pereiros (<*ptrrlas)
Atendendo unicamente sa forma actual, o topnimo Pereiros que d nome a
un lugar do concello de Pantn podera pasar perfectamente por un fitotopnimo
encadrado no grupo anterior. Porn, a travs de A. Palacio (1981: 87), que achega
atestacins medievais deste topnimo, sabemos que o seu timo est realmente
nunha forma *ptrrlas, derivado diminutivo de ptrra ( > pedreira), formado sa vez sobre ptra pedra, rocha. En *ptrrlas prodcese a reducin do grupo consonntico -tr- > [], evolucin que fai que confla formalmente
cos topnimos citados anteriormente (Martnez Lema 2010: 272).
- Pereiros (lug.), Santo Estevo do Mato, Pantn, Lugo
47
Pieiro / Pieira (<*pnarla)

Os topnimos Pieiro e Pieira poden retrotraerse a unha forma *pnarla,
derivado diminutivo de pieira (<pnara), forma que, seguindo a Navaza (2006:
416) debeu ter inicialmente un significado colectivo, lugar de pieiros.
- Pieiro (lug.), Cedrn, Lncara, Lugo
- Pieiro (lug.), Camba, Castro Caldelas, Ourense
- Pieira (lug.), A Roda, Tapia de Casarego, Asturias (R)
Raoa / Rao / Ra (*aranla?)

O topnimo (A) Raoa e (A) Rao constite un derivado diminutivo por medio
do sufixo -la do substantivo comn raa. Seguindo a Piel (1947: 331) mais a A.
Palacio (1981: 479), na formacin destes topnimos (mais na doutros coma Raa,
Raal, Raadoiro...) esta voz deba presentar os significados recollidos por Carr
Alvarellos de rpido desnivel o declive en el lecho de un ro de fondo pedregoso
ou ben, terreno alto y de monte pobre (DdD: raa). En canto orixe de raa,
esta incerta; algunhas hipteses son as formuladas por Corominas no DCECH
(v, 68), onde se remite ao latn arana sarna, ou por E. Rivas (1982: 237), que
retrotrae esta voz raz preindoeuropea *R- + a / o + consonante.
- Raoa, A (lug.), Cambre, Cambre, A Corua
- Raoa, A (lug.), A Barqueira, Cerdido, A Corua
- Raoa, A (lug.), Sillobre, Fene, A Corua
- Raoa, A (lug.), Bascoi, Mesa, A Corua
- Raoa (lug.), Vilamor, Toques, A Corua
- Raoa, A (lug.), Loira, Valdovio, A Corua
- Rao, A (lug.), Cela, O Corgo, Lugo
- Rao, A (lug.), Barbadelo, Sarria, Lugo
- Rao, A (lug.), Vilar, Sarria, Lugo
- Rao, A (lug.), Ordes, Rairiz de Veiga, Ourense
- Ra, A (lug.), Guillade, Ponteareas, Pontevedra
Riazoas (< *riuacelas)

E. Bascuas (2002: 153) vincula Riazoas con outros nomes coma Riaz, Riazn e Riazor, considerndoos todos eles formas diminutivas romances creadas
sobre o substantivo latino riuus ro. Para o caso concreto de Riazoas, o autor
indica que se trata dun diminutivo feminino plural descendente dunha forma
*riuacelas.
- Riazoas (lug.), Brin, Brin, A Corua
48
Ribeiroa (<*rprla)
O topnimo (A) Ribeiroa procede dunha forma *rprla (Piel 1945: 338), derivado diminutivo por medio do sufixo -la da forma latina rpra, orixinariamente un adxectivo formado sobre rpa ribeira.
- Ribeiroa, A (lug.), Barallobre, Fene, A Corua
- Ribeiroa (lug.), Sistallo, Cospeito, Lugo
Salgueiroas / Salgueir (<*salcarlas)

O topnimo Salgueiroas retrotrese a unha forma *salcarlas, resultante da
adicin do sufixo diminutivo en plural a unha base salgueira (<salcara). Ao
igual que a forma pieira comentada mis arriba, a forma salgueira tamn debeu
ter en orixe un significado colectivo (Navaza 2006: 491).
- Salgueiroas (lug.), Ser, Santa Comba, A Corua
- Salgueiroas (lug.), Cabaleiros, Tordoia, A Corua
- Salgueir (lug.), Camposancos, A Guarda, Pontevedra
Tixoa (< *tegila ou *togila)

Seguindo a E. Bascuas (2005: 103) e a N. Ares (1998: 323), o topnimo Tixoa
procede dunha forma diminutiva. Para N. Ares, Tixoa remntase a *tegila, forma probablemente baseada en tegere cubrir, coma tegula. E. Bascuas retrotrae
este topnimo a *togila (coa particular evolucin fontica o > i): *togila debi
de ser el nombre del curso alto del ro *Tgia, como Uliola > Ulloa, con el mismo
sufijo diminutivo, lo fue del prximo ro Ulia > Ulla.
- Tixoa (lug.), Refoxos, Silleda, Pontevedra
Ulloa / Illo (<*clla)

Nun principio podemos analizar conxuntamente as formas toponmicas (A) Ulloa
e Illo como descendentes dunha forma *clla, derivado diminutivo feminino da voz latina clu ollo. Seguindo esta hiptese, Ulloa mais Illo crearanse,
tomando as palabras de E. Rivas (1982: 234), por una aplicacin metafrica de
una parte del cuerpo a la orografa. Cabeza Quiles (2008: 134) explica tamn
esta metfora toponmica: o brote da auga dun manancial comparado ou identificado cun ollo quizais botando lgrimas (...). Con todo, non esta a nica
hiptese formulada arredor da orixe destes topnimos. E. Bascuas (2002: 142)
relacinaos coa raz indoeuropea *wel (*vil-) facer xirar, que estara presente
no hidrnimo Ulla (< Voliam) e en topnimos como Viloa > Illoa; E. Rivas
(1994: 66,67) emparenta Ulloa co hidrnimo Ulla (que segundo o mesmo autor
provn dunha forma Ul [~Ur] ro do substrato mediterrneo): Ulloa [<uliola]
49
significara ro pequeno en relacin con Ulla [<ulia] = ro. Nesta lia, Cabeza
Quiles (2008: 479) sinala tamn: Ulloa, nome da coecida comarca luguesa onde
o ro Ulla anda pequenio, polo que cmpre nomealo co seu diminutivo Ulloa.
- Ulloa (parr.), Palas de Rei, Lugo
- Ulloa, A (lug.), Oroso, Oroso, A Corua
- Ulloa (lug.), Curbin, Palas de Rei, Lugo
- Ulloa (lug.), San Breixo, Palas de Rei, Lugo
- Vilar de Ulloa (lug.), Meixide, Palas de Rei, Lugo
- Illo (lug.), Valboa, Monterroso, Lugo
Urroa (< *urrila)

E. Bascuas (2002: 127) retrotrae o topnimo Urroa a unha forma Urriola, na
que o sufixo diminutivo -la se engadira ao tema prerromano Orr-/Urr- val.
Seguindo a explicacin do autor, este topnimo pode vincularse semanticamente co topnimo ourensn Ris, que aparece como Orriolos nun documento do
1029. Moi preto deste Orriolos houbo unha Villa Urriola (documentada no 1031).
E. Bascuas considera que de estos diminutivos proceden tambin Urroa (l. de
Vimianzo, Cor.) [...] con u- por inflexin de yod.
- Urroa (lug.), Vimianzo, Vimianzo, A Corua
Vioa / Vio / Vios / Vi (<*vnla)

Os topnimos Vioa e (A) Vio e Vi resultan da adicin do sufixo -la ao
fitnimo via, procedente sa vez do latn vna. Ademais destas das formas,
rexstrase tamn no NG Vios, co sufixo en plural, mais Avio, con aglutinacin
grfica do artigo.
- Vioa (lug.), Banga, O Carballio, Ourense
- Vioa (lug.), Soutolongo, Laln, Pontevedra
- Vio, A (lug.), Cudeiro, Ourense, Ourense
- Vios (parr.), Nogueira de Ramun, Ourense
- Vios (lug.), Vios, Nogueira de Ramun, Ourense
- Avio (lug.), Proente, A Merca, Ourense
- Vi (lug.), Morgadns, Gondomar, Pontevedra
- Vi (lug.), Coruxo, Vigo, Pontevedra
Xunqueiro (<*incarla)
Podemos retrotraer o fitotopnimo Xunqueiro a *incarla, forma diminutiva
de incara, derivada sa vez de incu xunco (Navaza 2006: 571).
- Xunqueiro (lug.), Xunqueira de Amba, Xunqueira de Amba, Ourense
50

Nos mapas 5 e 6 localizamos xeograficamente os topnimos procedentes da terminacin latina -la includos neste captulo. Rexistramos na toponimia catro
resultados diferentes na evolucin desta terminacin, que reparten o territorio do
seguinte xeito:
1. A solucin maioritaria en -oa (seguramente con pronuncia ['a] na maiora dos topnimos) resulta da cada de -l- intervoclico, mantndose sen
alteracins as das vogais que forman hiato coa desaparicin da lateral.
Esta terminacin ocupa toda a provincia da Corua, boa parte da de Lugo
(estndese ata case o centro desta provincia na metade norte -no concello
de Abadn atopamos o lugar de Moa-, mentres que na metade sur ocupa
tamn un pequeno espazo ao occidente), grande parte da de Pontevedra
(toda a metade leste, ags no sueste) e tamn das zonas relativamente
pequenas na provincia de Ourense, no noroeste e no sueste.
2. A solucin en - (con pronuncia aberta [']) rexstrase ao longo da costa
pontevedresa, na zona das ras de Arousa, Pontevedra, Vigo e Baiona; por
todo o sur interior desta mesma provincia e na zona mis suroccidental de
Ourense. Esta solucin en ['] explcase desde a gramtica histrica pola
asimilacin e crase posterior das das vogais que forman hiato logo da perda do -L- intervoclico: mla > moa > moo > m[] (Ferreiro 1999: 91). Segundo indica Navaza (2006: 271), esta forma pode xerar tamn en ocasins
un -n final non etimolxico que quizais sexa o que se rexistra en topnimos
espallados pola zona de terminacin ['] coma A Costa de Figueirn (Beluso,
Bueu, Pontevedra), Gandarn (Lavadores, Vigo, Pontevedra) ou Pieirn
(Leiro, Ribadumia, Pontevedra). Esta solucin en ['] a maioritaria no
portugus, tanto na toponimia: Air, Figueir, Pereir, Vinh, Nogueir
coma no lxico comn: a av, a m, a teir etc.
3. A terminacin -o, con desprazamento acentual, rexstrase maioritariamente na provincia de Ourense (ags nas zonas xa sinaladas do sueste onde
se atopa a solucin -oa, e do oeste onde se rexistra -oa no norte e - no sur).
Tamn a atopamos no centro e suroeste da provincia luguesa, formando
unha zona bastante compacta, e en puntos illados no norte desta provincia
(Airo no Vicedo e As Mos en Foz) e na sa parte mis oriental (Airo
en Cervantes e A Eiro en Taramundi, xa en Asturias). Tal e como xa ten
sinalado R. lvarez (2007: 50-54), os lugares que levan estes nomes en -o
51
sitanse maioritariamente nas das beiras do Mio. O curso deste ro, mis
ca actuar como linde entre as sas marxes funcionara como vnculo entre
as localidades de ambas as beiras, un vnculo social que se manifestara tamn no falar dos vecios destes lugares. En palabras da citada autora:
Salientamos o carcter ribeirn destes pequenos lugares para pr en evidencia
que a rea remata na beira contraria dun ro caudaloso coma o Mio, unha
mostra mis de que o curso de auga non fai de barreira natural senn que crea
un espazo de convivencia e aproveitamento dos recursos comns, poendo
en relacin os asentamentos humanos das sas beiras (R. lvarez 2007: 52).
O desprazamento acentual observado nestes topnimos non , loxicamente, o nico trazo lingstico comn s das beiras do Mio. A rea
lucu-auriense na que se sitan a maior parte destes topnimos espllase
polos territorios situados nos dous lados do ro, sen romperse ao chegar ao
leito do mesmo. As, nunha beira e mais na outra empregan o demostrativo
iste, os pronomes suxeito tu e il... Da mesma autora tiramos tamn a posible
explicacin sobre a evolucin sufrida por estas formas:
Moi probablemente o hiato -oa (coa primeira vogal tnica ou tona, a segunda sempre tona) pechou o primeiro elemento e tendeu a unha pronuncia como ditongo, que ou non chegou a callar ou recuou, pero en todo caso
deixou como pegada o desprazamento do acento cara segunda vogal: ['a] >
['o8a] ~ ['wa] > [o'a] (R. lvarez 2007: 50).
Outra explicacin sobre a evolucin destas formas a ofrecida por

J. Diguez (2002: 9), quen considera que a rea lucu-auriense puido ter
sido um espao de ditongaom originria de e tnicos latinos. As,
seguindo a explicacin do autor, a cadea evolutiva destes topnimos sera
a seguinte: arela > ajrwa > ajrw > ajru, actualmente Airo. Tanto
R. lvarez coma J. Diguez inclen tamn nas sas explicacin topnimos
rematados en -u (Lixus, Paraxus...), vinculndoos con estes topnimos
en -o. Estes nomes en -u(s) sern tratados mis adiante ( 4.5), xa que,
como se ver, resultan nomes problemticos no tocante sa etimoloxa.
4. Xa finalmente, observamos unha cuarta terminacin en -a localizada fundamentalmente nunha rea compacta no nordeste lucense (concellos de
Riotorto, A Pontenova, A Fonsagrada e Navia de Suarna) e nos concellos
asturianos galegfonos. Cmpre sinalar que, anda que optamos aqu por
inclur lugares asturianos coma Bouza, Castieira e Pieira por coincidi-
52
ren as sas bases coas doutros topnimos recollidos nesta epgrafe (Bouza
~ Bouzua ~ Bouzo, Castieira ~ Castieiroa, Pieira ~ Pieiro), a terminacin latina -la non a nica que se pode retrotraer a terminacin
-a destes nomes, xa que esta tamn pode proceder do sufixo aumentativo
-na (vid. 3.3). Estes topnimos poden presentar, polo tanto, unha orixe
dubidosa no tocante sa terminacin e volvern ser tratados na epgrafe
4.6. Ademais desta rea compacta rexstrase tamn a terminacin -a de
xeito illado no concello ourensn de Nogueira de Ramun e no lugus da
Pobra do Brolln, onde atopamos, nos dous casos, o topnimo Ferreira. A
primeira hiptese sobre a evolucin da terminacin -la ata chegar actual ['ua] a disimilacin voclica producida entre as das vogais que, tras
a cada de -L-, forman hiato. Sera logo o mesmo fenmeno ca o visto para
os topnimos procedentes de -na / -na, mais neste caso a disimilacin
producirase en dous pasos la > ['a] > ['oa] > ['ua]. Atopamos outra explicacin achegada por J. Diguez (2002: 11) quen vincula estes topnimos
en -a cos anteriores en -o e considera que tamn estes son froito dun
proceso de ditongacin da vogal .

Nos Mapas 7 (teiroa < *telarila), 8 (moa < mla) e 9 (filloa < folila) recollemos diferentes formas do lxico comn procedentes tamn da terminacin
latina la.
Unha primeira ollada a estes mapas lvanos a dar por acertada a hiptese
da que partiamos na Introducin ( 1.1): a toponimia rexistra formas hoxe case
desaparecidas na lingua comn e, desde o punto de vista da xeografa lingstica,
pode achegarnos a estadios dialectais pretritos. As pois, os mapas de topnimos
procedentes de -la (mapas 5 e 6) poden contemplarse como a fotografa dunha
situacin diatpica pasada que ira evolucionando ata chegarmos situacin actual recollida nos mapas 7, 8 e 9. Con todo, os resultados da terminacin no lxico
comn tampouco son homoxneos e neses tres mapas non observamos exactamente as mesmas solucins nos mesmos espazos. Por exemplo, no mapa de teiroa
rexstrase anda a variante teiro, con desprazamento acentual, mentres que no de
moa e filloa esta solucin xa non ten cabida. As pois, estes mapas elaborados con
datos do lxico comn e mais o elaborado a partir dos datos toponmicos poden
53
ser interpretados coma o reflexo de diferentes fases na evolucin das diferentes

variantes que neles se contemplan.
O Mapa 7, elaborado a partir das variantes da voz teiroa (< *telarila)
recollidas no Glosario de voces galegas de hoxe (C. Garca 1985: 672, 673) presenta
datos moi interesantes a pesar dos poucos puntos xeogrficos nel cubertos (arredor de 30). O principal interese radica para ns nas variantes ateiro / teiro e
teira, xa que son as nicas mostras destas terminacins que atopamos no lxico
comn. As variantes en -o chanse na mesma zona na que se situaban os topnimos con esta terminacin: na rea lucu-auriense, en localidades mis ou menos
prximas ao ro Mio. Tamn a atopamos nun punto illado no norte de Lugo,
no concello do Valadouro, e noutra zona mis ou menos compacta no sueste
ourensn, nos concellos de Vern, A Gudia e A Mezquita, e no xa zamorano de
Porto. En canto variante teira, esta recllese soamente no concello de Navia
de Suarna, onde comparte espazo coa variante en -oa e coa variante en -uga. Finalmente, cmpre anda observar o espazo ocupado aqu pola variante rematada
en -. Anda que no mapa case non se recollen puntos nos que, segundo os datos
extrados da toponimia, caracterstica esta solucin (soamente nos concellos do
Grove e de Marn), resulta relevante a presenza desta terminacin nos concellos
de Vern e da Mezquita, no sueste de Ourense, compartindo espazo coas variantes
en -o e -oa. Ademais destas tres, no mapa rexstranse anda outras terminacins
coma -ol (teirol en Marn) e -oga (teiroga) e -uga (teiruga), en puntos illados do
mapa sen unha aparente distribucin dialectal. Nestas ltimas formas insrese no
medio das das vogais en contacto un [g] epenttico. A aparicin desta consoante
rompendo o hiato explcase polo trazo velar que comparte coa vogal que o precede (Ferreiro 1999: 211).
A comparativa dos datos toponmicos cos extrados do mapa de teiroa lvanos a establecer as seguintes hipteses:
1. En primeiro lugar, a rea de -o puido ter unha amplitude maior que a
que delimitamos a travs dos datos toponmicos. Fronte ao que se pode
observar no mapa 5, que case non presenta datos para a zona mis oriental de Ourense, no mapa de teiroa advertimos que a terminacin -o est
ben presente no sueste ourensn e chega mesmo ao concello zamorano de
Porto.
2. Doutra banda, rexstrase no concello lugus de Mondoedo a variante teiro. Isto fainos considerar que quizais non sexa casual a localizacin dos
topnimos As Mos en Foz e Airo no Vicedo dentro da zona de -oa deli-
54
mitada no mapa 6. posible que a solucin en -o se estendera no pasado

tamn polo norte da provincia de Lugo e que esta solucin fora logo absorbida nesa zona do norte pola terminacin -oa, mantndose soamente
-o en puntos illados. As podemos explicar a descontinuidade observada
na provincia de Lugo no mapa 5: -o en dous puntos ao norte (O Vicedo
e Foz), -oa un pouco mis abaixo (Muras, Vilalba, Abadn...) e novamente
-o se seguimos baixando cara ao sur (Castro de Rei, Pol, Castroverde...).
3. Ademais de ampliar a zona de -o, o mapa de teiro tamn nos pode mostrar como esta zona se vai estreitando. En primeiro lugar, no concello de
Pantn rexstrase a variante teiroa, que contrasta co observado no mapa
toponmico, onde neste concello situamos tres nomes con desprazamento
acentual: A Airo, Ferreiro e Pereiros. Doutra banda, no sueste ourensn
onde, como xa indicamos mis arriba, se rexistra a variante teiro, vemos
como esta parece competir con teiroa, recollida nos concellos de Vern e Vilardevs. As pois, comparando o mapa de teiroa co elaborado a partir dos
datos toponmicos podemos percibir como a variante -oa vai comndolle
terreo a -o.
4. No tocante variante en -a (teira), advrtese tamn como no concello de
Navia esta comparte espazo con teiroa, o cal pode ser tamn outro indicio
do avance da solucin en -oa, neste caso gandolle terreo a -a.
5. Finalmente, en canto variante en - (teir) resulta significativo, tal e como
xa antes comentamos, que esta se rexistre no sueste de Ourense, onde comparte territorio con -o e -oa. Anda que os datos dos que dispoemos son
realmente moi escasos como para chegar a unha conclusin firme, o feito
de rexistrar teir en Vern e Vilardevs lvanos a considerar a posibilidade
de que a variante en - se presentase orixinariamente nunha rea maior que
a delimitada a travs dos datos toponmicos, espallndose quizais por todo
territorio sur de Galicia fronteirizo con Portugal. Lembremos o dato xa
antes apuntado: a solucin en - ([]), minoritaria no galego, o resultado
comn en portugus da terminacin -la.
No Mapa 8 (ALGa ii: 27) recllense as diferentes solucins que presenta a
forma moa no lxico comn. Das das solucins rexistradas na toponimia e mais
no mapa anterior non teen presenza neste mapa: as variantes en -o e en -a; en
ningn punto se rexistra mo nin ma. En todo o territorio no que a toponimia
rexistraba esta solucin atopamos agora -oa. Ao comentar o mapa anterior indica-
55
mos xa que se manifestaban nel claros indicios de estarse a producir a substitucin

desas formas rematadas en -o e -a pola maioritaria en -oa. Neste caso o que atopamos non son xa indicios senn a completa substitucin desas variantes minoritarias por -oa. Con todo, podemos observar unha zona mis ou menos compacta
no territorio mis oriental da provincia de Lugo no que se rexistra o resultado
['oa], coa vogal pechada. Na maiora dos casos, conviven o resultado con vogal
aberta e pechada, convertndose a abertura da vogal no trazo que permite opoer
os diferentes sentidos de moa: capa voandeira, peza dental, pedra de afiar. Esta
zona na que atopamos a pronuncia pechada coincide aproximadamente coa zona
na que a toponimia rexistra a variante ['ua], o cal resulta, cando menos, significativo. Tal e como xa indicamos anteriormente, posible que a mudanza ['a] > ['ua]
estivese motivada pola disimilacin das das vogais en contacto, disimilacin que
se levara a cabo en dous pasos: ['a] > ['oa] > ['ua]. Tendo isto en conta, posible
que a pronuncia pechada ['oa] neses puntos do nordeste de Lugo se corresponda
ou ben coa segunda fase da disimilacin ['a] > ['oa] (a disimilacin quedara estancada na segunda fase, sen chegar a completarse), ou ben cunha hipottica cuarta fase: a disimilacin chegara a completarse, mais recuara logo pola influencia
da solucin maioritaria -oa: ['a] > ['oa] > ['ua] > ['oa].
Na zona asturiana galegfona observamos a terminacin en ['la] (mola),
que contrasta coa terminacin toponmica en -a. Con todo, cmpre sinalar que
non esta terminacin a nica rexistrada na toponimia eonaviega senn que no
RTEN atopamos tamn As Murolas (Belmonte, Castropol), Eiramola (Moldes,
Castropol), A Figueirola (Arancedo, El Franco), A Viola (Penafonte, Grandas de
Salime)... As pois, tamn na toponimia se rexistran solucins con -l- e as solucins con -ola / -a non parecen estar marcadas diatopicamente. Como posible
explicacin deste feito recollemos as palabras de Babarro (2003: 232, 233) sobre a
cada da lateral alveolar intervoclica: Se coa cada do -N- posible marcar unha
fronteira ben clara entre o galego e o asturiano, non estamos na mesma situacin
hora de establecrmo-los lindes entre os dous resultados do -L- intervoclico
latino, xa que a desaparicin ou conservacin desta consoante non mostra en tdalas palabras o mesmo dominio xeogrfico.
No tocante variante en -, a travs do mapa de moa podemos coecer unha
nova zona na que tamn se d esta solucin e para a cal non dispoiamos de datos
toponmicos: as das bandas da ra de Arousa (Ribeira, Boiro, Rianxo e Catoira),
entrando algo cara ao interior (Dodro e A Estrada, rexistrndose neste ltimo
punto moa para designar a peza dental e m para a pedra de afiar, mentres que
56
na toponimia s recolliamos Figueiroa). Ademais de permitirnos descubrir esta

nova zona, ou, quizais mellor, esta prolongacin da zona que delimitaramos a travs dos datos toponmicos (mapa 6), a comparacin do mapa de moa co mapa de
topnimos procedentes de -la tamn nos d indicios do retroceso da solucin
- fronte maioritaria -oa. Dunha banda, - parece retroceder cara ao mar, tal e
como parece indicar o feito de localizarmos na toponimia do concello de Moraa
(Pontevedra) os topnimos Grix e Mos e, pola contra, rexistrar agora moa. Doutra, parece retroceder cara ao sur, como podera tamn indicar o feito de observar
na toponimia dos concellos de Ramirs e Cartelle (Ourense) os nomes Grix e
Nogueir e, en cambio, atopar neste mapa a variante moa. Finalmente, nos puntos
de Mondariz, Vigo, Ponteareas e Arbo aparecen as das variantes, especializadas
cada unha delas na expresin dun significado diferente deste substantivo: emprgase moa para designar a peza dental e m para a pedra de afiar.
No Mapa 9 (ALGa iii: 125) recllense as diferentes variantes do substantivo
filloa. Novamente, ao igual ca no mapa de moa, non se rexistran as solucins en
-o e -a. Ademais, neste caso a variante coa vogal tnica pechada fill[o]a atpase
espallada por diversos puntos da xeografa, sen distribucin diatpica aparente.
Isto podera invalidar o dito anteriormente para a variante de m[o]a situada no
oriente lugus, pero no caso de filloa o pechamento da vogal tnica puido verse
favorecido pola influencia da vogal pretnica [i]; puido terse producido logo unha
asimilacin progresiva parcial.
A variante en -oga (filloga), con [g] epenttico, presntase maioritariamente
ao longo da provincia de Ourense, mais tamn en puntos illados do norte e centro
de Lugo.
Finalmente, observamos claramente neste mapa o retroceso da variante
en -. Nas localidades do sur de Pontevedra onde atopabamos o resultado - na
toponimia (e tamn no mapa anterior de moa) esta solucin xa non se rexistra,
exceptuando as zonas mis prximas costa. Nos concellos do Porrio, Ponteareas, Salvaterra de Mio, A Caiza e Arbo, e incluso no concello costeiro de Oia,
recllese a forma filloa. No suroeste ourensn, a variante fill soamente se rexistra
en Entrimo mentres que en Lobios atopamos filloa e nos concellos de Padrenda e
Ramirs (onde localizamos das veces o topnimo Grix) recllese a forma filloga.
O mapa de topnimos procedentes dunha forma rematada en -la mais
os tres mapas ata aqu comentados permtennos ir reconstrundo a historia das
diferentes variantes herdeiras da terminacin latina -la. Neste sentido, cada
un dos mapas parece representar diferentes chanzos na evolucin dialectal das
57
terminacins -oa, -o, -a e - (< -la). O punto de partida estara no mapa

toponmico, onde delimitamos a zona primitiva de cada unha desas variantes
(anda que logo eses lmites puideran ser modificados a travs de datos do lxico
comn en puntos para os cales non dispoiamos de datos toponmicos). O segundo chanzo estara representado polo mapa de teiroa, no que se presentan anda as
catro variantes, mais no que tamn se constatan xa indicios do desprazamento das
variantes minoritarias -o e -a en favor de -oa. O mapa de moa representara un
estadio moito mis avanzado, no que esas das variantes -o e -a foron xa completamente substitudas por -oa e no que se nota certo retroceso da terminacin
- tamn fronte a -oa. Finalmente, o mapa de filloa representara unha cuarta fase
na que se observa claramente o retroceso de - fronte a -oa.
Claro est, situmonos aqu no terreo da abstraccin. Ags o mapa elaborado
a partir dos datos toponmicos, que, polas caractersticas particulares que a toponimia presenta, si podemos considerar coma o espello dunha situacin diatpica
pretrita xa superada na lingua comn, os demais mapas foron elaborados a partir
dos resultados recollidos da fala viva. As pois, anda que poden axudarnos a imaxinar e ilustrar diferentes estadios diacrnicos na evolucin de -la, non son fases
pasadas, senn a fase actual, sincrnica, na que observamos situacins diferentes
dependendo da palabra, cuxas formas minoritarias puideron resistir en maior ou
menor medida o avance da maioritaria. A travs da anlise dos diferentes mapas
constatamos a existencia dunha especie de escala de resistencia ao cambio entre
as diferentes formas: (1. Toponimia) - 2. teiroa - 3. moa - 4. filloa. Dunha banda, a
toponimia mantvose aparentemente esttica, ou, cando menos, as mudanzas que
os topnimos puideron sufrir foron moito mis moderadas que as observadas no lxico comn, conservando variantes hoxe case desaparecidas na lingua viva. Doutra,
as variantes minoritarias de teiroa, moa e filloa resistiron en maior ou menor medida
a hexemona da forma maioritaria: no caso de teiroa, observamos resultados bastantes prximos aos ofrecidos pola toponimia mentres que no caso de moa e filloa
o retroceso das formas minoritarias foi mis acusado e chegaron a desaparecer por
completo as variantes en -o e -a, reducndose en boa medida (especialmente no
caso de filloa) o territorio que no pasado debeu ocupar a terminacin en -.
4.5. O problema dos topnimos rematados en -us

Trataremos nesta epgrafe un pequeno nmero de topnimos rematados en -u
cuxa procedencia pode estar tamn na terminacin en -la estudada. A razn
58
que nos levou a non inclulos no punto anterior e a non examinar a distribucin
diatpica do resultado -u xunto cos resultados -oa, -o, -a e - foi a dubidosa
procedencia dos nomes destes grupo. Os topnimos includos no monllo anterior
presentaban, tal e como fomos vendo para cada un en particular, hipteses fiables
sobre as sas orixes etimolxicas. Pola contra, para os nomes que aqu estudamos
non atopamos sempre consenso sobre a sa procedencia, o cal de primeiras nos
fixo dubidar de que procederan da terminacin -la.
4.5.1. Orixe etimolxica

Lixus / Lixoa
Para o topnimo Lixus, que d nome a un lugar do concello de Pol (Lugo),
N. Ares (1994: 268) sinala: podera ser *lixuales, sitios de *lixum lixo ou unha
haploloxa antroponmica de Lixo-Xons: Lixus Ionhannis (?). Non atopamos
na bibliografa consultada outra hiptese sobre a posible orixe etimolxica deste
topnimo, pero Navaza (2007: 124) recolle en Catoira (Pontevedra) o microtopnimo Lixs terras de labor da parroquia de Oeste. Seguindo a este autor, o
timo de Lixs estara nun antigo diminutivo de laxe correspondente ao latn
lagenlas. Na evolucin desta forma producirase a crase en [] na sa terminacin que, tal e como o propio Navaza sinala e como constatamos na epgrafe
anterior, o resultado xeral desta terminacin na Galicia suroccidental. Tendo en
conta a explicacin que se nos ofrece para Lixs pode considerarse a posibilidade
de que o noso Lixus proceda tamn dese diminutivo lagenlas, mais cunha
evolucin diferente da sa terminacin. Ao mesmo tempo, o topnimo A Lixoa,
que d nome a un lugar do concello de Ortigueira (A Corua), podera proceder
tamn desa forma en singular.
- Lixus (lug.), Torneiros, Pol, Lugo
- Lixoa, A (lug.), San Salvador de Couzadoiro, Ortigueira, A Corua
Mourus
Sobre o topnimo Mourus soamente atopamos na bibliografa consultada a hiptese etimolxica que nos ofrece J. Diguez (2002: 21), quen o retrotrae forma *murilas: [Mourus] umha localidade de Sam Jom de Rio (Ourense);
parece tratar-se da mesma terra que no Tombo de Cela-Nova designada como
Muriolas.
- Mourus (lug.), San Xon de Ro, San Xon de Ro, Ourense
59
Murus
Para o topnimo Murus non atopamos na bibliografa consultada ningunha hiptese sobre a sa orixe etimolxica. Porn, cremos que a forma apuntada por J.
Diguez (2002: 21) para Mourus podera explicar tamn este Murus, no que non
se producira a ditongacin da vogal inicial observada na evolucin do topnimo
anterior. Doutra banda, a localizacin do topnimo Murus preto da parroquia de
Muras lvanos a pensar na posibilidade de que se trate dun topnimo replicante.
Hoxe esta pequena entidade de poboacin pertence parroquia do Sisto, vecia
da de Muras e ambas pertencentes ao concello lugus que leva tamn o nome de
Muras. A nosa hiptese que quizais en orixe o lugar de Murus estivese ligado
ao de Muras e que os topnimos reflectisen ese vnculo. Deste xeito, o topnimo
Murus crearase partindo do nome de Muras, engadndolle a este ltimo o sufixo diminutivo -las. Este un procedemento que, como xa vimos ( 4.1), se
rexistra con certa frecuencia entre os topnimos que presentan unha terminacin
procedente de -la.
- Murus (lug.), O Sisto, Muras, Lugo
Paraxu, Paraxus / Paraxa / Parax

Fernndez Lpez (2005: 106) ofrece como timo do topnimo Paraxa a forma
pariam sudam [pariam: lugar de rendas finca en rendas; sudam: soleada] e
considera mis verosmil esta procedencia ca que se trate dunha forma diminutiva
tipo Eirexa. O topnimo Paraxus explicado pola citada autora como evolucin ou ben de *parias solanas ou ben de *parias sudanas.
Doutra banda, Concepcin Surez (2007: 832) recolle en Asturias o topnimo Paraxugas e emparntao semanticamente con paraxa: una paraxa es en
asturiano una tierra pequea de labor. En usos toponmicos tambin puede ser
un derivado de para, par, como lugar de asentamiento ocasional, en verano,
sobre todo. Retrotrae Paraxugas ao participio latino prtam (disposta, preparada), ao que se lle engadira o sufixo plural diminutivo. O propio autor vincula
este topnimo con outros similares, entre os que indica Paraxa e Paraxas. Ns
mesmos observamos na epgrafe anterior que na evolucin da terminacin -la,
logo da cada da lateral intervoclica, poda xerarse a aparicin dun [g] epenttico
(filloga, teiroga). Neste sentido, cremos que ese Paraxuga e o Paraxa recollido
no RTEN (situado na zona galegfona asturiana, en Mides, El Franco) poden
perfectamente proceder dunha forma rematada en -la que seguira evolucins
diverxentes. Continuando o noso razoamento, esta tamn podera ser a orixe do
topnimo Parax, que d nome a un lugar da parroquia de Agar, no concello
60
pontevedrs da Estrada, onde, como vimos, se recolle a solucin - < -la. E

xa finalmente, o sufixo diminutivo podera estar tamn na orixe de Paraxu e
Paraxus, cunha evolucin diferente da terminacin. Parcenos plausible, xa que
logo, retrotraer os topnimos Parax, Paraxa, Paraxu e Os Paraxus a un timo
en -la. Anda as, cmpre anotar que existen na toponimia maior galega outros
dous Parax (un no concello da Baa e outro no de Teo, ambos na Corua) alleos
rea dialectal na que se rexistra a solucin - < -la. Doutra banda, o nome
dos Paraxus, na Pastoriza, pode ter a sa orixe motivacional no apelido toponmico Paraju, relativamente frecuente en reas mis ou menos prximas ao lugar
(CAG: Paraju), ou pode tamn facer referencia xente procedente do lugar de
Paraxu de Samos.
En apoio do noso razoamento, J. Diguez (2002: 22) sinala como posible
timo de Paraxu unha forma *peragila, cunha base diferente pero coa mesma
terminacin que a ns nos interesa: Paraju umha localidade de S. Martinho de
Ramelhe (Samos), que figura no Tombo do mosteiro de Samos (...) com a forma
Paraiola; deve ser surgido de umha forma derivativa com o sufixo -la, possivelmente a partir da mesma base que a Peroja, localidade ourensana bastante prxima.
- Paraxu (lug.), Romelle, Samos, Lugo
- Paraxus, Os (lug.), San Martio de Corvelle, A Pastoriza, Lugo
- Paraxa (lug.), Mides, El Franco, Asturias (R)
- Parax (lug.), Agar, A Estrada, Pontevedra
4.5.2. Localizacin cartogrfica

No mapa 11 localizamos xeograficamente estes topnimos rematados en -u que,
como comentamos no punto anterior, presentan para ns unha orixe insegura.
Sitanse en puntos illados da provincia de Lugo e Ourense, o cal parece non
revelarnos nada. Porn, se comparamos a sa localizacin coa dos topnimos procedentes dunha forma rematada en -la vistos no punto anterior (Mapas 12 e
13) observamos que estes nomes estn todos eles situados na zona da variante
toponmica -o, ags no caso de Murus que, con todo, se atopa moi prximo a
esa rea e est relativamente preto tamn de Airo (O Vicedo) e As Mos (Foz),
topnimos do norte de Lugo situados fra da rea que delimitamos para os topnimos en -o (vid. en 3.3 e 3.4 as observacins xa feitas sobre a localizacin
destes topnimos e da variante teiro recollida en Mondoedo).
61
Podemos afinar anda un pouco mis a descricin dos mapas 12 e 13 e comentar que estes topnimos en -u se localizan na rea mis perifrica do territorio da variante -o. E podemos anda engadir que se atopan localizados en zonas
relativamente prximas a topnimos procedentes de -la coa terminacin -a.
No caso dos topnimos Os Paraxus (A Pastoriza) e Lixus (Pol), estes sitanse
ao carn do territorio que delimitamos para a variante -a. En canto a Paraxu
(Samos) e Mourus (San Xon de Ro), estes estn bastante prximos ao topnimo Ferreira localizado das veces na Pobra do Brolln.
No tocante evolucin diacrnica que a terminacin -la sufrira ata chegar a esta forma -u, ao tratarmos anteriormente a terminacin -o procedente
de -la (vid. 4.3) indicamos xa que tanto R. lvarez (2007) coma J. Diguez
(2002) tiveron en conta nos seus traballos estoutra posible variante -u. As, R.
lvarez considera -u coma unha variante de -o e, tal e como xa anteriormente
foi indicado, establece a seguinte hiptese evolutiva:
Moi probablemente o hiato -oa (...) pechou o primeiro elemento e tendeu a
unha pronuncia como ditongo, que ou non chegou a callar ou recuou, pero
en todo caso deixou como pegada o desprazamento do acento cara segunda
vogal: ['a] > ['o8a] ~ ['wa] > [o'a], [u'a] (R. lvarez 2007: 50).
Doutra banda, J. Diguez considera que estas terminacins -o e -u son o

resultado dunha ditongacin primitiva de tnico na rea-lucuariense. Seguindo
a sa explicacin, estas formas en -u seran anteriores terminacin en -o: la
> [wa] > [w] > [u] > [o] (J. Diguez 2002: 9).
A localizacin cartogrfica, as hipteses evolutivas que propoen os dous
autores citados e mais a coincidencia formal dalgns destes nomes rematados
en -u con outros topnimos que presentan outras terminacins que poderan
proceder de -la (Paraxu ~ Paraxa ~ Paraxuga ~ Parax, Lixus ~ Lixoa ~ Lix)
parece inclinar a balanza cara s hipteses etimolxicas que sinalan como orixe
destes nomes unha forma rematada en -la.
4.6. O problema dos topnimos asturianos rematados en -a

No captulo 3 deste traballo (topnimos procedentes dunha forma rematada en
-na) fixemos unha breve referencia ao sufixo aumentativo feminino -ona, procedente da terminacin latina -na (vid. 3.3). Tal e como al indicabamos, este
sufixo sufriu unha evolucin fontica particular, que deu como resultado maio-
62
ritario a forma -ona, sen a cada da nasal intervoclica, explicable, seguindo a

Ferreiro (1997: 192), polo carcter moderno da maiora das formacins.
Nos mapas 14, 15 e 16 do noso traballo (ALGa ii: 44, 45 e 46) recollemos
tres formas que presentan o sufixo aumentativo: lambona, choronas e solteirona.
Ademais da terminacin maioritaria en -ona, existen outras das solucins minoritarias rexistradas en zonas mis ou menos compactas: a terminacin -oa, recollida fundamentalmente no leste de Lugo, na que si se produciu a desaparicin
da nasal, e a terminacin -a, rexistrada na rea asturiana galegfona. Esta ltima
solucin en -a, con cada da consoante intervoclica e posterior disimilacin das
vogais en hiato, converxe na zona eonaviega co resultado da terminacin -la.
Consecuentemente, topnimos coma Pasada, Barca... poden ser interpretados
tanto como diminutivos (procedentes de -la) coma como aumentativos (procedentes de -na) de pasada, barca...
A continuacin recollemos estes topnimos asturianos cunha terminacin
de orixe dubidosa, sinalando as principais hipteses etimolxicas que atopamos
para explicar as sas races. Algns deles, tal e como xa foi debidamente indicado,
foron includos tamn en 3.2 (topnimos [inequivocamente] procedentes de
-la). A razn de tratalos tamn al foi a coincidencia formal da sa raz coa doutros topnimos que indiscutiblemente proceden de -la (Ex: Bouza ~ Bouzoa ~
Bouzo) e mais a constatacin a travs de Babarro (2003: 223, 224) de que na
zona eonaviega o resultado da terminacin -la foi -a:
observarmo-la toponimia do bloque oriental vemos que lado da terminacin
-oa de Figueiroa (A Pontenova), Lagoa (Trabada), etc., rexstrase -a en Folgueira (Riotorto), Laga (Carballeda, A Ra, Triacastela, O Cebreiro), As Lagas
(A Fonsagrada, O Barco de Valdeorras), etc. Este dobre resultado o que ofrecen as falas galegas de Asturias, posundo unha intensidade maior a solucin
disimilada nas falas maris e centrais, onde tamn afecta sufixo aumentativo.
4.6.1. Orixe etimolxica

Barca
Relacionado co topnimo (A) Barca, o nome de La Barca sera a sa forma
aumentativa ou diminutiva correlativa. Marqus Valea (2004: 234) sintetiza as
principais hipteses etimolxicas desta raz toponmica: Parece tratarse dun
prelatino topogrfico. Para Fernandes-Silva (1995: 46) sera continuador dun
prerromano barc- depresin, mentres Hubschmid (1960: 48) explica Barca <
63
*ibarka, derivada do vasco ibar veiga. Schuchardt cre, sen embargo, nunha evolucin semntica paralela Nava toponmica, que el interpretaba enraizada nun
navis latino.
- Barca, La (lug.), Ands, Navia, Asturias (R)
Barreiroa
O substantivo barreira pode designar, dunha banda, o obstculo artificial que
impide o paso, a comunicacin ou o contacto e doutra, o sitio de onde se extrae o
barro (DRAG: barreira). Estes dous sentidos de barreira poden estar detrs do topnimo A Barreiroa e doutros da mesma familia. Seguindo a Navaza (2007: 41):
[Barral, Barreiro, Barreira] son nomes derivados mediante sufixos habitualmente
a partir de barro (arxila), pero non sempre podemos ter seguridade de que sexa
ese o significado orixinario, pois ademais dos topnimos relativos constitucin
do terreo (relacionados con barro), hai outros que aluden sa orografa (relacionados con barra, barreira, barronca, barranco, etc. [...]) ou a certas contrucins
(nalgunhas reas galegas sase barra por parra).
- Barreiroa, A (lug.), As Veigas, Taramundi, Asturias (R)
Bouza
Para a sa orixe, vid. 4.2, Bouzoa / Bouzo / Bouza (<*baltela)
- Bouza (lug.), Doiras, Boal, Asturias (R)
Casoa / Casas
A base dos topnimos A Casoa e As Casas est no substantivo casa, procedente do
latn csa, lingua na que esta forma posua o significado de choza, cabana que ira
logo evolucionando ata ao actual construcin dedicada vivenda (DRAG: casa).
- Casoa, A (lug.), Santalla de Ozcos, Santalla de Ozcos, Asturias (R)
- Casas, As (lug.), Prendons, El Franco, Asturias (R)
Castieira
Para a sa orixe, vid. 4.2, Castieiroa / Castaeira (< *castanarla)
- Castaeira (lug.), Pieira, Castropol, Asturias
Eiro
Para a sa orixe, vid. 4.2, Airoa / Airo e Eiroa, Eiroas / Eiro, Eiros / Eir, Eirs
(<*rla[s])
- Eiro, A (lug.), Bres, Taramundi, Asturias (R)
64
Pasada
Cremos que o topnimo A Pasada (do mesmo xeito ca outros coma A Pasada,
A Pasadia, O Pasadoiro, recollidos e explicados por Marqus Valea [2004: 840]),
pode estar formado sobre o substantivo pasada, derivado do verbo pasar, que pode
designar a accin de pasar dunha parte a outra (DRAG: pasada) e tamn o paso,
sitio por donde se pasa (DdD: pasada).
- Pasada, A (lug.), Llebredo, El Franco, Asturias (R)
Pieira
Para a sa orixe, vid. 4.2 Pieiro / Pieira (<*pnarla)
- Pieira (lug.), A Roda, Tapia de Casarego, Asturias (R)
4.6.2. Localizacin cartogrfica

No Mapa 17 localizamos de xeito aproximado cada unha destas formas toponmicas rexistradas nos concellos eonaviegos. Tal e como nel podemos observar, recllense tres resultados nas terminacins que poderan proceder de -na ou de -la:
-o: no topnimo A Eiro, en Taramundi.
-oa: nos topnimos A Barreiroa, na Veiga e A Casoa, en Santalla de Ozcos.
-a: nos topnimos Castieira, Pieira, A Pasada, As Casas, A Bouza
e La Barca.
En canto primeira delas, a terminacin -o da forma Eiro, interpretamos
que se trata do resultado con desprazamento acentual da terminacin -la. Anda que est fra da rea delimitada no Mapa 6 para esta solucin, o topnimo A
Eiro de Taramundi sitase relativamente prximo a outros coma Abelleiro (en
Castro de Rei) e Bouzo (en Pol), situados na zona mis perifrica do territorio
da solucin -o. As pois, este A Eiro, ao igual que o Airo de Cervantes (ambos
localizados ao oriente da rea de -o) e do mesmo xeito ca o Airo do Vicedo e
As Mos de Foz (os dous localizados ao norte da rea de -o), poden ser interpretados como a mostra de que -o debeu espallarse por unha rea anda maior.
Atopamos unha zona de maior concentracin destes topnimos rematados en
-o e logo unha serie de topnimos que tamn presentan esta terminacin localizados xa na periferia desa rea. Eses nomes perifricos, entre os que inclumos
A Eiro asturiana, poden indicar que a rea foi maior noutro tempo. Habera un
estadio anterior no que -o chegara ata Asturias polo leste (zona na que sera
logo substituda pola outra terminacin minoritaria -a), e ata ao Cantbrico
65
polo norte (por onde ira perdendo terreo ao competir coa variante maioritaria
-oa). Os topnimos sinalados e a sa localizacin, xunto con algn dato do lxico
comn coma o teiro rexistrado en Mondoedo (vid. 4.4), parcennos indicios
que sustentan esta hiptese.
No tocante segunda terminacin, a variante en -oa de A Casoa e A Barreiroa, o mis probable que esta proceda da terminacin -na e que estes topnimos sexan, polo tanto, formas aumentativas de casa e barreira. O principal
argumento que nos permite chegar a esa afirmacin que a solucin -oa para a
terminacin -la non se rexistra preto deste territorio. Tal e como no Mapa 5 se
pode observar, os topnimos mis prximos a estes que proceden de -la e que
presentan a variante -oa sitanse xa en Alfoz (A Moa) e en Abadn (Moa). Nos
concellos galegos vecios da Veiga (A Barreiroa) e de Santalla de Ozcos (A Casoa)
atopamos sempre a solucin en -a: A Pereira na Fonsagrada, Eirexa, Figueira
e Folgueira na Pontenova e Folgueira en Riotorto. Parcenos pouco probable
que neses topnimos non se producise a disimilacin ['oa] > ['ua] cando si se
produciu en todos os topnimos vecios procedentes de -la. As pois, consideramos que Casoa e Barreiroa deben ser formas aumentativas procedentes de -na.
Mis dificultades ofrece a terminacin en -a que observamos nos topnimos asturianos de Castieira, Pieira, A Pasada, As Casas, Bouza e La
Barca. Tal e como podemos observar nos mapas do ALGa ii, na rede de puntos
de Asturias rexstrase -a como solucin do aumentativo -na. Do mesmo xeito,
Babarro (2003: 223, 224), tal e como xa sinalamos antes, indica que a disimilacin
['oa] > ['ua] tamn afectou terminacin -na nas falas maris e centrais.
Deste xeito, non podemos determinar se a terminacin -a destes topnimos
procede de -la ou de -na. Hai certos indicios que nos poden levar a inclinarnos por unha ou outra. Por exemplo, o feito de recoller os nomes Castieiroa,
Pieiro ou Bouzoa procedentes de -la lvanos a pensar que probablemente
Castaeira, Pieira e Bouza sexan tamn formas diminutivas. Do mesmo xeito, o feito de encontrar Casoa como aumentativo fainos sospeitar que Casas sexa
unha variante desoutro topnimo, e, polo tanto, que proceda tamn de casna.
Con todo, falamos soamente de sospeitas que unicamente poderiamos confirmar
ou rexeitar a travs de atestacins antigas destes topnimos.
4.6.3. Conclusins
Logo de examinar os topnimos procedentes dunha forma rematada en -na
e en -la, estudamos un pequeno feixe de topnimos da zona asturiana gale-
66
gfona na que os resultados destas das terminacins confluron. No tocante

terminacin -la, o seu resultado comn nesta zona foi -a, presente tamn nos
concellos galegos vecios da Fonsagrada, A Pontenova e Riotorto. No tocante
terminacin -na, cando esta se corresponde co sufixo aumentativo feminino, o
resultado nesta zona tamn foi -a, tal e como puidemos observar a travs dos
Mapas 14, 15 e 16 nos que se rexistran as formas lambia, churas e solteira na
rede de puntos do Eo-Navia. A converxencia dos resultados destes dous sufixos
tamn afectou toponimia e, consecuentemente, sen a axuda de documentacin
antiga, non podemos coecer a orixe da terminacin de topnimos coma Castaeira, Pasada, Bouza...
Ademais desta terminacin en -a tamn se rexistran na toponimia da rea
asturiana nomes rematados en -o e en -oa.
No tocante ao topnimo rematado en -o, A Eiro, situado no concello de
Taramundi, fainos sospeitar que nun estadio anterior esta terminacin tera ocupado unha maior extensin.
En canto terminacin en -oa de Barreiroa e Casoa, retrotramola ao sufixo aumentativo -na xa que, pola localizacin cartogrfica destes topnimos,
parcenos moi pouco probable que poida derivar de -la. Deste xeito, o sufixo
aumentativo -na presenta na toponimia do Eo-Navia as variantes -oa e -a. A
primeira rexstrase nos concellos da Veiga e Santalla e a segunda nos concellos
costeiros (Castropol, Tapia...) e en Boal. Podemos dicir que na toponimia o sufixo
-na presenta no leste da rea asturiana a solucin -oa e no centro e mais na costa
a solucin -a. Os nosos datos toponmicos coinciden cos apuntados por Babarro
(2003: 223, 224): Este dobre resultado [-oa e -a] o que ofrecen as falas galegas de Asturias, posundo unha intensidade maior a solucin disimilada nas falas
maris e centrais, onde tamn afecta sufixo aumentativo.

Trtase en todos os casos de nomes compostos cuxo segundo constitunte o
adxectivo feminino soa, procedente do latn sla (slus, -a, -um s, nico).

Casasoa / Casaso (< csa sla)
Nos topnimos Casasoa e Casaso o adxectivo modifica ao substantivo casa, procedente do latn csa, que posua inicialmente o significado de choza, cabana e
que ira logo evolucionando ata o actual construcin dedicada vivenda (DRAG:
casa). A motivacin deste nome parcenos clara: Casasoa e Casaso daran nome a
lugares nos que en orixe habera unicamente unha vivenda.
- Casasoa (lug.), San Xurxo de Asma, Chantada, Lugo
- Casasoa (lug.), Ro, Rodeiro, Pontevedra
- Casaso (lug.), Camba, Castro Caldelas, Ourense
- Casaso (lug.), Can, Celanova, Ourense
- Casaso (lug.), Zorelle, Maceda, Ourense
- Casaso (lug.), A Abeleda, Xunqueira de Amba, Ourense
Pardesoa (< parte sla)

A forma parde- que se xustapn a soa neste topnimo provn do latn parte
parede dunha casa; muro, muralla. , polo tanto, unha variante de parede, substantivo que, seguindo a Navaza (2007: 140), adoita ter na toponimia un significado equivalente ao de runas de construcins, e na sa orixe faca referencia
presenza de restos de muros de edificacins antigas.
- Pardesoa (parr.), Forcarei, Pontevedra
- Pardesoa (lug.), Pardesoa, Forcarei, Pontevedra
- Pardesoa (lug.), Maceira, Laln, Pontevedra
68
Pedreisoas (< ptrras? slas)

Cremos que tras a forma pedrei- de Pedreisoas pode estar o substantivo pedreira
lugar de onde se extrae a pedra ou lugar cuberto de pedras (< ptrra, derivado abundancial de ptra pedra), que sufrira a apcope da sa slaba final ao
engadrselle o adxectivo soas na formacin do topnimo.
- Pedreisoas (lug.), Nebra, Porto do Son, A Corua
Vilasoa (< vlla sla)

Neste ltimo topnimo do grupo dos rematados en -la, o adxectivo soa modifica ao subtantivo vila, xa comentado anteriormente ao tratarmos o topnimo
Vilaboa (vid. Vilaboa, 2.1).
- Vilasoa (lug.), Belmil, Santiso, A Corua
- Vilasoa (lug.), Bendoiro, Laln, Pontevedra

No Mapa 10 localizamos xeograficamente estes topnimos procedentes de -la.
Ao tratarse dun nmero bastante pequeno de nomes, decidimos ter tamn en
conta os poucos microtopnimos compostos de soa que se rexistran na base de
datos do Proxecto Toponimia de Galicia:

Pedras Soas (monte / outeiro), A Rigueira, Xove, Lugo

O Monte de Vilasoa (monte / outeiro), Belmil, Santiso, A Corua
Penaso (pico / alto), Triacastela, Triacastela, Lugo
Casaso (arboredo),Castromao, Celanova, Ourense
Casaso (arboredo), Cristosende, A Teixeira, Ourense
Pista de Casaso (pista), Cristosende, A Teixeira, Ourense
Tal e como no mapa podemos observar, na toponimia rexstrase soa e so

como variantes deste adxectivo feminino procedente do latn sla. A localizacin espacial da variante con desprazamento acentual coincide coa das formas
procedentes do latn -la, situndose fundamentalmente no centro da provincia
de Ourense, en localidades prximas s beiras do ro Mio. As pois, as mudanzas
que sufriu esa terminacin -la deberon afectar tamn a -la. A travs dos datos
toponmicos soamente podemos coecer que -la seguiu os mesmos pasos ca
-la no tocante terminacin minoritaria -o, xa que para as demais terminacins minoritarias non posumos datos, nin para -a nin para -.
69

Os datos do lxico comn non nos serven neste caso de gran axuda, xa que as formas s, soa propiamente galegas foron substitudas na fala polos castelanismos solo
e sola, segundo puidemos comprobar ao acceder s respostas da pregunta 68 do
cuestionario do ALGa. Con todo, da listaxe de respostas a esta cuestin si extraemos un dato relevante para o noso traballo: no punto O-31 (que se corresponde
coa parroquia de Riocaldo, no concello ourensn de Lobios) recllese a resposta
['s] para a forma masculina e en nota engdese que esta tamn a forma do
feminino. A localizacin de Lobios na zona mis suroccidental de Ourense onde,
como se sinalou anteriormente, se rexistra a solucin ['] para -la fainos supoer que tamn en -la se tivo que dar tamn, quizais por analoxa, esta solucin
con crase, viva anda neste punto de Lobios.
As pois, resumindo, a terminacin -la latina presenta na toponimia os
resultados -oa (Casasoa) e -o (Casaso), cuxa distribucin diatpica paralela
dos resultados de -la. O resultado en -o recllese no centro de Ourense, zona
na que as terminacins -la e -la sufriron, logo da cada da lateral intervoclica, novas mudanzas (explicadas xa para a terminacin -la) que levaron ao
desprazamento acentual que caracteriza hoxe aos topnimos estudados. Para a
terminacin -la non encontramos na toponimia ningunha outra terminacin
diferente, mais no lxico comn atopamos o resultado ['s] en Lobios como forma equivalente a soa. Isto indica que a terminacin -la tamn sufriu, alomenos
nalgn punto, a mesma evolucin diacrnica da terminacin -la que levou ao
resultado ['].
6. Topnimos de procedencia diversa nos que non se rexistra variacin

diatpica
Neste sexto captulo do noso traballo trataremos os topnimos rematados en
-oa, -o, -a, -u que presentan orixes etimolxicas diversas, diferentes das ata
agora estudadas, e para os cales non constatamos que as sas terminacins presenten variacin ao longo do territorio. Trtase, xa que logo, de nomes para os
cales non podemos elaborar mapas, trazar isoglosas, delimitar reas..., en definitiva, de nomes que non foron observados desde a perspectiva da dialectoloxa.
As pois, unicamente indicamos a sa orixe etimolxica segundo os especialistas
na materia. Tal e como teremos ocasin de ver, nalgns casos o topnimo presenta unha orixe clara, que non implica dificultades, pero noutros a procedencia resulta problemtica. Estes ltimos ben poderan ser includos na epgrafe
seguinte na que se tratarn os topnimos dubidosos. A razn que nos levou a
inclulos aqu ou acol foi a de presentaren ou non a posibilidade de retrotraerse a unha terminacin que sufrira evolucins diverxentes e que hoxe presente
variantes dialectais. Por poer un exemplo, o topnimo Troa, includo nesta
epgrafe, presenta unha orixe tan dubidosa coma a do topnimo Arza, includo
na seguinte. Troa tratado neste punto porque non atopamos na bibliografa
consultada ningn autor que considerase que podera retrotraerse a unha forma
que hoxe presente diferentes variantes. Pola contra, Arza foi includo na epgrafe seguinte porque si achamos quen o fai derivar dunha forma rematada en
-la. Deste xeito, con Arza podemos anda seguir traballando xa que, a partir
da distribucin dialectal trazada para as formas procedentes de -la, poderemos valorar a posibilidade de que este topnimo presente un timo con esta
terminacin. En cambio, con nomes coma Troa que, segundo os expertos en
toponimia, presentan unha forma orixinaria que sufriu unha evolucin que non
implicou a aparicin de diferentes variantes dialectais, o nico que podemos facer indicar cal esa procedencia e sinalar que non se presenta en distribucin
diatpica con outras formas toponmicas.
72
Arrus (< *arronles)

No DdD recllese a forma arrus como variante de arroaz e definido como cetceo frecuente en las ras gallegas al que la mayora identifica con el delfn o golfn (DdD: arrus). Esta forma procede, segundo Corominas, do adxectivo latino
rapcem (rpax, -cis) rapaz, destrutor. As, poderiamos pensar que Arrus
un zootopnimo, mais situndose en Ourense parece pouco probable que un
golfio fose a motivacin deste nome. E. Bascuas (2002: 63) retrotrae Arrus a
unha forma *arronles, derivada da raz hidronmica indoeuropea *er- moverse, coa vogal radical /a/ e co tema alongado en -r-: arr-.
- Arrus (lug.), A Alberguera, Vilar de Barrio, Ourense
Bergoa (< bergula ou *brigula)

Moralejo lvarez (2010: 104, 105) retrotrae o topnimo A Bergoa ao celta *brig
montaa, vinculndoo con topnimos coma A Bergaa, Bergaza, Bergazo ou Berganzo. No tocante a Bergoa, o lingista considera que este nome pode derivar de
Bergula ou de *Brigula: Para Bergoa y para su posible variante Bregua Culleredo
C hay que traer a colacin la Bergula, Ptol. 2.6.60, de los bastitanos del interior y
que tiene grado pleno *bergh-, pero tampoco se puede excluir el cero de *bhrgh> *brig-, es decir, *brigula (cf. Deobrigula de los trmogos, Ptol. 2.6.51), pues en
mbito gallego el resultado seguro de *brig- es berg- y la mettesis berg > breg es
cosa fcil.
- Bergoa, A (lug.), Xinzo, Ponteareas, Pontevedra
Charra (< fr. charrue < carruca carru)

E. Rivas (1982: 269) vincula o topnimo A Charra co verbo charruar recollido xa
por Sarmiento co significado de arar la tierra con un arado comn pero con dos o
tres pares de bueyes (DdD: charruar) e pertencente mesma familia que charruada finca labrada, veiga labrada (DdD: charruada) e charra arado de vertedera,
ya antiguo, de madera ou arado de hierro (DdD: charra). As pois, o topnimo
Charra estara vinculado actividade agraria. E. Rivas propn como timo destas formas e mais do topnimo o francs charrue (procedente do latn carruca,
formado sobre carru), que designaba unha clase de arado e que chegara ata aqu
por influjo monasterial francs.
- Charra, A (lug.), Brtoa, Carballo, A Corua
- Charra, A (lug.), Sofn, Carballo, A Corua
6. Topnimos de procedencia diversa nos que non se rexistra variacin diatpica
73
Cachaxus (< casa (de) iohannes)

E. Rivas (1981: 262) clasifica Cachaxus coma un topnimo composto que presenta como primeiro constitunte o tema latino casa, con palatalizacin e africacin da fricativa /s/, unha evolucin que se presenta tamn noutros topnimos estudados polo autor coma Cachaboba, Cachafroia, Cachalvite... O segundo
constitunte, -xus, sera o resultado da evolucin do nome persoal Iohannes (vid.
infra Sanxus). Seguindo esta explicacin Cachaxus debeu ser en orixe a Casa de
Xon < *casa (de) iohannes.
- Cachaxus (lug.), Canedo, Ourense, Ourense
Fillos (< *fenclales)

Navaza (2006: 275) atribelle a Fillos unha posible orixe fitotoponmica. O estudoso considera que quizais proceda de *fenclales, que orixinariamente dara
*Fiolls (variante do fitnimo fiuncho), forma que, por mettese, alterara en Fillos.
- Fornelos de Fillos (parr.), Viana do Bolo, Ourense
- Fornelos de Fillos (lug.), Fornelos de Fillos, Viana do Bolo, Ourense
Gra (< grs, gris)

Piel (1967: 182) vincula o topnimo A Gra con outros reollidos ao longo do
territorio ibrico, coma o portugus Lagoa do Grou, os castelns La Grulla, Navalagrulla, Grullos ou Grullerns e outros galegos coma A Grueira (en Ludrio, Castro
de Rei, Lugo), relacionando todos eles co zonimo gra ave da familia dos gridos (Grus grus), femia do grou, de patas e pescozo longos, de plumaxe gris sobre
a que destaca unha mancha encarnada na parte superior da cabeza en ambos os
dous sexos, e que adoita manterse sobre un p cando est pousada (DRAG: gra1).
Seguindo a explicacin de Piel, a orixe deste posible zootopnimo estara no latn
grs, gris gra, timo ofrecido para a voz comn no DCECH (iii, 223).
- Gra, A (lug.), Cabalar, A Capela, A Corua
Novela (< novellus + luna)

Novela un antrotopnimo que ao parecer aglutina os nomes dos fundadores
desta parroquia de Monterroso: o presbtero Novellus e a sa irm Luna. Esta
informacin achegada por N. Ares (2002: 230), quen basea a sa hiptese en
documentacin medieval, no privilexio de Afonso III Igrexa de Lugo no ano
897, onde se pode ler: In Dorra ecclesiam Sancti Christofori de Novelua, quam nostra
fundavit familia, videlicet Novellus presbiter et soror eius nomine Luna (ES XL 390
[ES = H. Flrez e M. Risco, Espaa Sagrada, 51 vols. Madrid 1747 ss.]).
74
- Novela (parr.), Monterroso, Lugo

- Novela (lug.), Novela, Monterroso, Lugo
Orto (< horatana ou hortulana)

Cabeza Quiles (2000: 201) considera o nome Orto un antrotopnimo formado
a partir da adicin do sufixo latino -ana ao nome persoal horatus ou oratus.
Crearase a travs deste procedemento un topnimo que en orixe designara as
propiedades dese horatus: (villa) horatana. O autor basea a sa proposta etimolxica en documentacin medieval, sinalando que o apelativo aparece como
Horatana nunha escritura do ano 1204. Anos mis tarde, en 1264, outro documento rexistra o actual Orto como Orteaa, co -n- intervoclico xa desaparecido.
Doutra banda, Navaza (2002: 304) sinala que o actual Orto aparece atestado en
documentos medievais dos sculos x-xii como Ortolana e considera que esta forma se corresponde con hortulana, derivada de hrtlus. Anda que ten clara
a sa orixe etimolxica, o estudoso dubida sobre a motivacin do topnimo Orto
xa que tanto pode considerarse coma un fitotopnimo (xa que hortulana dara
horteln, que presenta a acepcin de menta) ou coma un antrotopnimo (xa que
hortolanus tivo uso como cognome).
- Orto (parr.), Sarria, Lugo
- Orto (lug.), Orto, Sarria, Lugo
Resa (< rem sudam)

Fernndez Lpez (2002: 106) atribelle a Resa o timo rem sudam que pose,
seguindo autora, o significado de ben ou propiedade terrea (rem en uso xurdico) asolaiado [sen humidade].
- Resa (lug.), Nebra, Porto do Son, A Corua
Ra (< fr. rue < rga)

Este topnimo mais o apelativo ra (camio dentro dunha poboacin, rodeado
por casas, rbores etc., camio nun xardn, bosque, horta etc., bordeado por plantas, rbores, columnas etc. [DRAG: ra]) proveen da forma latina rga arruga
(DCECH: i, 360). E. Rivas (1982: 305), seguindo a Aebischer e a outros, considera
que ra non entrou no galego directamente do latn, senn a travs do francs rue.
- Ra, A (conc.), Ourense
- Ra de Valdeorras, A (parr.), A Ra, Ourense
- Ra (parr.), Cervo, Lugo
- Ra, A (lug.), Crendes, Abegondo, A Corua
- Ra, A (lug.), Leiro, Abegondo, A Corua
6. Topnimos de procedencia diversa nos que non se rexistra variacin diatpica
- Ra (lug.), Pieiro, Ames, A Corua

- Ra, A (lug.), Larn, Arteixo, A Corua
- Ra, A (lug.), Soaserra, Cabanas, A Corua
- Ra, A (lug.), Rgoa, Cedeira, A Corua
- Ra, A (lug.), Dordao, Cesuras, A Corua
- Ra, A (lug.), Mio, Mio, A Corua
- Ra, A (lug.), Buscs, Ordes, A Corua
- Ra, A (lug.), Pereira, Ordes, A Corua
- Ra, A (lug.), Deixebre, Oroso, A Corua
- Ra, A (lug.), Barbos, Ortigueira, A Corua
- Ra, A (lug.), Cua, Ortigueira, A Corua
- Ra, A (lug.), Obre, Paderne, A Corua
- Ra, A (lug.), Vilamourel, Paderne, A Corua
- Ra, A (lug.), Iria Flavia, Padrn, A Corua
- Ra, A (lug.), Arca, O Pino, A Corua
- Ra, A (lug.), As Enchousas, As Somozas, A Corua
- Ra, A (lug.), Castelo, Trazo, A Corua
- Ra, A (lug.), Vilarmaior, Vilarmaior, A Corua
- Ra, A (lug.), Romariz, Abadn, Lugo
- Ra, A (lug.), As Oiras, Alfoz, Lugo
- Ra, A (lug.), O Pereiro, Alfoz, Lugo
- Ra, A (lug.), Cascall, Becerre, Lugo
- Ra, A (lug.), Vilaronte, Foz, Lugo
- Ra, A (lug.), O Burgo, Muras, Lugo
- Ra, A (lug.), Siln, Muras, Lugo
- Ra, A (lug.), beda, A Pastoriza, Lugo
- Ra, A (lug.), Santa Marta de Meiln, Riotorto, Lugo
- Ra, A (lug.), Loureiro, O Irixo, Ourense
- Ra, A (lug.), Grou, Lobios, Ourense
- Ra de Valdeorras, A (lug.), A Ra, Ourense
- Ra Vella, A (lug.), A Ra de Valdeorras, A Ra, Ourense
- Ra, A (lug.), Coiro, Cangas, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Valeixe, A Caiza, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Meava, Forcarei, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Peitieiros, Gondomar, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Gargamala, Mondariz, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Mos, Mos, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Parada, Nigrn, Pontevedra
- Ra, A (lug.), Xinzo, Ponteareas, Pontevedra
- Ra da Cruz, A (lug.), Abres, A Veiga, Asturias*
- Ra, A (lug.), Abres, A Veiga, Asturias*
- Ra, A (lug.), Santalla de Ozcos, Santalla de Ozcos, Asturias
75
76
Sanxus (< san[ctus] iohannis)

O topnimo Sanxus un dos moitos descendentes na onomstica galega de
(san) iohannes, nome de orixe hebrea (Ihnn) que por mor da relixin cristi acadou unha grande difusin en todo o mundo occidental (Boulln Agrelo
1996: 377). Piel (1950: 302) considera que Sanxus pode vir do xenitivo en -is
deste nome, iohannis.
- Sanxus (lug.), Arns, Santiago de Compostela, A Corua
Troa (< *trbia)

E. Bascuas (2006: 342) vincula o topnimo Troa co de Troia (Cabanas, O Vicedo,
Lugo) e retrotrae os dous a unha forma *trbia que deriva da raz indoeuropea
*treb- construcin de madeira, edificio, vivenda. En Troia producirase o cambio
-by- > -i-, como fovea > foia e en Troa este grupo desaparecera completamente.
- Troa (lug.), Tors, A Laracha, A Corua
7. Topnimos de orixe dubidosa

Neste ltimo captulo do noso traballo trataremos os topnimos do noso corpus
para os que non atopamos na bibliografa consultada unha hiptese segura sobre
a sa orixe. Clasificamos os topnimos aqu estudados en dous grupos: dunha
banda, aqueles para os que si atopamos algunha proposta etimolxica e doutra,
aqueloutros para os que non encontramos ningunha informacin. Tendo en conta
esta clasificacin, estruturamos o captulo en das partes. En 7.1 son tratados
os nomes para os que si atopamos algunhas explicacins sobre a sa orixe; porn,
tal e como teremos ocasin de ver, as explicacins etimolxicas que se dan para
estes topnimos poden ser cuestionadas ao seren observadas desde a perspectiva
da dialectoloxa. Doutra banda, en 7.2 atrevmonos a ofrecer algunhas hipteses sobre a orixe dun pequeno monllo de topnimos para o cal non atopamos na
bibliografa consultada ningunha referencia.
Tanto na primeira coma na segunda destas epgrafes cambiamos o procedemento que ata o de agora seguimos no noso traballo. Nos captulos anteriores a
toponimia foi o punto de partida nas nosas pesquisas: a partir dunha serie de topnimos elaboramos uns mapas nos que puidemos observar a distribucin dialectal
deses topnimos e comparala con datos do lxico comn. Agora actuamos ao revs,
partimos dos mapas anteriormente elaborados para rexeitar ou apoiar hipteses
etimolxicas ( 7.1) e para ofrecer tamn as nosas propias hipteses ( 7.2).
7.1. Hipteses etimolxicas cuestionables desde a xeografa lingstica

Analizaremos nesta epgrafe unha serie de topnimos para os que atopamos informacins etimolxicas cuestionables desde a xeografa lingstica. Na maiora
dos casos includos o que corroboramos ou invalidamos son hipteses que retrotraen o topnimo a unha forma rematada en -la e que, tendo en conta a
distribucin xeogrfica das variantes procedentes desa terminacin latina, poden
ser ou non aceptables. por iso polo que no Mapa 20, no que cartografamos estes
78
topnimos de orixe dubidosa (ags Lagoa e Laga), inclumos tamn o trazado

aproximado das isoglosas que delimitan o territorio ocupado por cada unha das
terminacins procedentes de -la.
Amo e Pedama
- Amo, A (lug.), Cabanas, O Vicedo, Lugo
- Pedama, O (lug.), Meirama, Cerceda, A Corua
A primeira posibilidade na que pensamos ao atoprmonos co topnimo A Amo

que puidera tratarse do resultado da aglutinacin do artigo feminino singular
mais a forma Mo (vid. Moa, Moas / Mos 4.2). Porn, esta primeira hiptese
desbotada por E. Bascuas (2002: 212), que propn o seguinte timo: Ro Amoa,
afl. del Chamoso (Corgo, Lugo) y Amo (lugar de Cabanas, O Vicedo, Lugo),
con desplazamiento del acento sobre la vocal ms abierta, como Cabreiro, etc;
puede explicarse como *amona, e engade mis adiante: No hay por qu pensar en unha aglutinacin de *A Moa, difcilmente justificable como hidrnimo.
Seguindo a explicacin do autor, esa forma *amona (que reconstre a partir da
atestacin medieval do topnimo Amoeiro como Amonario) integrara a raz hidronmica paleoeuropea *am- leito do ro, canle, co sufixo -n.
Porn, non encontramos outros testemuos de que a terminacin -ona
desenvolvese o resultado -o con desprazamento acentual (vid. 3). As pois,
parcenos cuestionable que *amona derivase en Amo cando non constatamos
ningn outro caso deste resultado no noso traballo. A hiptese de que Amo proceda de mla, con aglutinacin do artigo, parcenos mis verosmil xa que, dunha
banda, sabemos que -la si desenvolveu esa terminacin -o e, doutra, anda que
a sa localizacin xeogrfica non coincide co espazo de maior concentracin de
formas coa variante en -o, si se sita moi preto de topnimos coma As Mos en
Foz e Airo no Vicedo, nomes que, como xa sinalamos no seu momento, poden
ser indicativos dunha maior extensin no pasado da rea de -o.
En canto ao topnimo Pedama, algns autores coma A. Palacio (1981:
115) sinalan que esta forma pode descompoerse en P da Ma, sendo Ma
variante de Moa. Desde a xeografa lingstica esta hiptese non se sostn xa
que a variante -a < -la localzase fundamentalmente no bloque oriental, moi
lonxe do concello de Cerceda (A Corua) onde se rexistra este Pedama. A outra
proposta etimolxica que atopamos para este topnimo a ofrecida por Cabeza
Quiles (2008: 480), quen considera que a base dese ma est na raz prerromana
*mul-l > mula, voz que en orixe presentara o significado de monte zocho, aludindo o topnimo Pedama a un lugar situado ao p ou baixo montes ou alturas.
79
Arrexo
- Arrexo (lug.), San Pantalen de Cabanas, Ourol, Lugo
E. Bascuas (2002: 63) ofrcenos as das nicas hipteses etimolxicas que atopamos arredor do topnimo Arrexo. Por un lado pensa nunha posible forma
*arratiola, *arrazoa con confusin de z > x, disimilacin de a > e y desplazamiento del acento sobre la vocal ms abierta en hiato, anda que el mesmo expn
as dificultades de retrotraer Arrexo a esa forma: demasiadas anomalas y, adems,
el desplazamiento del acento, normal en Ourense, es extrao en esa zona [en Cabanas, Ourol, Lugo]. A sa segunda proposta un composto *arra-so(l)a(n)a,
con palatalizacin de /*s/. No DdD atopamos o verbo arrexoar, que pola sa forma quizais podera gardar algunha relacin con este topnimo, co significado de
quentar, entrar en calor, desentumecerse (DdD: arrexoar).
Sobre a primeira hiptese de E. Bascuas, a forma *arratiola, non cuestionamos as anomalas que expn o autor, mais si a sa afirmacin arriba apuntada:
el desplazamiento del acento, normal en Ourense, es extrao en esa zona. Se
observamos os Mapas 5 e 6 podemos ver que a Maria lucense, como xa foi debidamente sinalado, non onde se localiza a principal concentracin de topnimos
en -o (< la), mais nesa rea rexstranse tamn As Mos en Foz, Airo e posiblemente Amo no Vicedo, teiro no lxico comn en Mondoedo... Consecuentemente, tendo en conta estoutros rexistros de -o no norte de Lugo, cremos que o
desprazamento acentual de Arrexo non argumento contundente que permita
descartar a sa procedencia dunha forma rematada en -la.
Arzo e Arza
- Arzo (lug.), Berrande, Vilardevs, Ourense
- Arza (conc.), A Corua
- Arza (parr.), Arza, A Corua
- Santa Mara de Arza (parr.), Arza, A Corua
- Arza (lug.), Arza, Arza, A Corua
E. Bascuas (2002: 55) vincula o topnimo Arzo ao topnimo Arza e propn

para ambos un mesmo timo *Artwa, formado sobre o tema hidronmico ar(da raz indoeuropea *er- moverse), con alongamento de -t (Ar-t-), ao que se lle
engadira o sufixo (celta ou precelta) *-wa. Seguindo ao autor, a evolucin desta
forma sera: 1. *Artwa > 2. *Arzwa (con desplazamiento del acento en hiato
sobre la vocal ms abierta) > 3.a. Arzoa (La prdida de /w/ puede atriburse a
una disimilacin) / 3.b. Arzuua > Arza (El cierre de /*/ > /u/, comparable [...]
al que se da tambin en Figueira, Ferreira [<la]). Para Arzo engade ade-
80
mais que o acento mudou na ltima slaba pola tendencia ourens al desplazamiento del mismo sobre la vocal ms abierta en hiato, como ocurre en Cabreiro.
Moralejo lvarez (2007: 344) ofrcenos outra explicacin sobre a orixe de
Arzo. O estudoso retrotrae este topnimo forma (villa) *Arquiolana ou *Artiolana, formada a partir de *Arquius ou *Arquiolus, *Artius ou *Artiolus. Segundo a
sa hiptese, Arzo sera logo un antrotopnimo formado a travs da adicin do
sufixo -ana.
Para o topnimo Arza tense proposto mltiples orixes. Unha delas
a xa anteriomente comentada de E. Bascuas (2002: 55), quen vincula Arza con
Arzo e propn para ambos os topnimos o timo Artiwa. Outra delas a que
nos ofrece Daz y Daz (1998) no artigo Propuesta etimolgica para el topnimo
Arza, no que ademais sintetiza as anteriores propostas por el rexeitadas:
1. A posibilidade de que Arza sexa un topnimo de orixe vasca, pola similitude actual deste topnimo con outro navarro. Albaigs (1998: 99) considera que podera derivar do vocbulo vasco artsu zarzoso.
2. A hiptese defendida, entre outros, por Taboada Roca que considera que
Arza provn de Araduca, lugar mencionado na Xeografa de Ptolomeo.
3. Unha terceira proposta, baseada nunha lenda popular recollida por Cacheda Vigide, que sostn que o nome da parroquia de Santa Mara de Arza
deriva de Arcia, anterior nome da vecia parroquia de Lema; a poboacin
desa antiga Arcia trasladarase Arza actual por mor dun terremoto e
levara o seu nome canda ela.
Como dixemos, Daz y Daz desbota estas tres posibilidades e sinala como
timo de Arza a forma *argiola, derivada de argia/argis. Seguindo ao autor, da
voz argia provn tamn o apelativo arxe, que designa el conjunto de arbustos que
forman matorrales, en que entran tojos, zarzas, brezos y retama, e que se mantn
vivo nas comarcas de Arza, Boimorto e Touro, o cal lle serve ao estudoso para
probar a validez da sa hiptese. Para o sufixo de *argiola, Daz y Daz apunta en
nota que basta remitir a topnimos como Figueroa (...); estariamos, xa que logo,
ante un novo fitotopnimo formado a partir da adicin do sufixo -la.
Finalmente, Fernndez Lpez (2005: 107) propn para Arza os timos
illam-rem-sudam: A-Re-Sua ou aream sudam (area > aria > ara; cunha evolucin fontica conservadora fronte a area > aira, eira). Seguindo esta hiptese,
Arza sera pois un topnimo referido s condicins climticas que aludira en
orixe a un lugar seco, ben orientado cara ao sol.
81
Desde o enfoque dialectolxico adoptado cremos que se poden cuestionar

as hipteses de E. Bascuas e de Daz y Daz. Dunha banda, consideramos pouco
probable que Arzo e Arza sexan variantes dunha mesma forma tal e como suxire E. Bascuas. Non rexeitamos a posibilidade de que estes dous topnimos se
remonten mesma raz prerromana, mais a orixe comn das das terminacins e
a cadea evolutiva trazada polo estudoso non parecen sosterse: o paso de Arzoa a
Arza sera raro no sueste corus; o resultado ['oa] > ['ua] presntase, tal e como
xa foi explicado (captulo 4, 4.3), nunhas coordenadas espaciais ben definidas: a
zona mis oriental de Lugo e a rea asturiana. Esta localizacin ben concreta de
-a a que nos leva tamn a cuestionar a proposta etimolxica de Daz y Daz: a
terminacin -la do timo por el suxerido para explicar Arza, *argila, ten -oa
como resultado normal na zona en que se localiza o topnimo. De proceder realmente Arza de *argila estariamos perante unha evolucin inslita nesa rea.
Cafa
- Cafa, A (lug.), Bra, Friol, Lugo
A nica informacin que atopamos sobre a orixe do topnimo A Cafa na bibliografa rastrexada ofrcenola N. Ares (2002: 296), quen o vincula co apelativo
cafa, que pose varias acepcins que puideron motivar o topnimo: choza situada en el monte, construda con terrones y cubierta de paja, paraje hondo; campo flanqueado por altas sierras (DdD: cafa). N. Ares considera que o timo do
apelativo e do topnimo podera estar en cavela, diminutivo latino de cavea
gaiola; colmea; por influencia de cavus cavidade, concavidade, abertura.
Partindo da distribucin xeogrfica das terminacins procedentes de -la
parece complicado admitir como vlida esta etimoloxa, xa que este Cafa se localiza no occidente da provincia de Lugo, lonxe, polo tanto, da rea delimitada para
a terminacin -a procedente de -la (oriente de Lugo e occidente de Asturias).
Castaxa
- Castaxa (lug.), Proendos, Sober, Lugo
Para o topnimo Castaxa propn N. Ares (2005: 271) o timo casa tagila.
Ao primeiro constitunte, casa, xa aludira E. Rivas (1981: 247): Vexo de primeiro elemento casa-, pero non me estrevo dar etimoloxa ningunha polo de agora. N. Ares propn, con mis ousada, pero coa mesma inseguridade, o timo
dese segundo elemento: considera que se trata dunha forma diminutiva e propn
*tagila, que sera un nome ou alcume persoal formado a partir de Tagius / Taius.
82
A partir da delimitacin das reas que ocupan os diferentes resultados de

-la, cuestionamos ese timo casa tagila para o topnimo Castaxa xa que
este se localiza na zona de maior concentracin da terminacin -o e lonxe da
rea delimitada para -a. No propio concello de Sober atopamos, por exemplo,
a parroquia de Figueiro. Con todo, a hiptese de Ares tampouco descartable
xa que, como podemos observar nos devanditos mapas, relativamente preto desta
Castaxa se sita tamn o topnimo A Ferreira, en Nogueira de Ramun e na
Pobra do Brolln, ao que se lle atribe o timo ferrarila (vid. Ferreiroa / Ferreiro / Ferreira 4.2).
Madroa
- Madroa, A (lug.), Cesuris, Manzaneda, Ourense
- Madroa, A (lug.), Canden, Vigo, Pontevedra
Segundo lemos en Navaza (2006: 326, 327), o topnimo A Madroa pode explicarse coma un fitotopnimo motivado pola planta do mesmo nome: Asente, planta
medicinal (GDXL: madroa), herba de Nosa Seora (DdD: madroa). O autor recolle a orixe xa ofrecida por Sarmiento, quen vincula esta voz coa castel matricaria e remonta ambas ao latn mater, xa que sirve mucho para enfermedades
de mujeres. O propio Navaza sinala tamn a outra posible orixe deste topnimo:
Non podemos confirmar o carcter fitotoponmico da Madroa destes topnimos
pois a mesma forma madroa constite unha variante da voz prerromana madorra, madorna, medorra,... de significado oronmico e as mis das veces de interese
arqueolxico, pois adoita designar mmoas ou enterramentos megalticos. Esta
orixe orotoponmica a que E. Rivas (1980: 26) lle atribe Madroa de Vigo,
vinculndoa con topnimos vigueses coma Area de Meda ou Punta Madronia.
Para todos eles supn a mesma raz prerromana Med-/Met- morea de forma
cnica, morea. En canto terminacin, o citado autor indica: Hai topnimos
Madre, Medros, que esixen *Md-era, *Md-eros. De *Mad-er-ola ven Madroa.
Este timo apuntado por E. Rivas cuestionable desde a xeografa lingstica.
De proceder desa forma *Maderola, probable que A Madroa viguesa fose hoxe
A Madr, con crase en ['] da terminacin, ao igual ca topnimos coma Figueirs,
Pereir ou Vi, todos eles rexistrados no concello de Vigo.
Queiroa / Queiros / Queira
- Queiroa (lug.), Os nxeles, Boimorto, A Corua
- Queiros (parr.), Allariz, Ourense
- Queiros da Igrexa (lug.), Queiros, Allariz, Ourense
- Queiros Grande (lug.), Queiros, Allariz, Ourense
83
- Queiros Pequeno (lug.), Queiros, Allariz, Ourense

- Requeixo de Queiros (lug.), Queiros, Allariz, Ourense
- Queira (lug.), Leira, Ordes, A Corua
Os fitotopnimos Queiroa, Queiros e Queira son estudados en profundidade

por Navaza (2006: 450-452) e por lvarez Prez et alii (2006: 257-307). Os dous
estudos coinciden en que neste tema fitotoponmico coexisten das variantes
principais: queiroga / queiruga, por unha banda, e queiroa pola outra. As primeiras
poden retrotraerse a unha forma *carioca, mentres que, para que aqu nos interesa, queiroa, se supn un timo *cariola. Atendendo ao visto no captulo 4, deste *cariola(s) podemos derivar tanto a forma Queiroa coma os varios Queiros
rexistrados en Allariz, xa que estas formas con desprazamento acentual se atopan
dentro do territorio delimitado para a terminacin -o procedente de -la. Esta
posibilidade sinalada xa nos dous estudos citados, onde se menciona tamn
unha segunda hiptese: que Queiros proceda dun derivado en -ales a partir da
forma queiroa (ou de *cariolales).
Tal e como sinalamos, estas das formas, Queiroa e Queiros, non presentan
problemas ao retrotraerse a unha forma *cariola. Non ocorre o mesmo, pola
contra, co topnimo Queira que se rexistra en Ordes, moi lonxe, polo tanto, da
rea delimitada para a terminacin -a procedente de -la (oriente de Lugo).
As pois, basendonos na distribucin diatpica destas terminacins, o topnimos Queira non podera proceder de *cariola nin ser, polo tanto, unha variante
de Queiroa e Queiros. Quizais a sa orixe poida estar na outra forma, en *carioca, seguindo a evolucin *carioca > queiruga > queira (coma en ruga > ra).
Lagoa / Lagoas / Laga / Lagas / Llaga / Llagas (< *lacna / lacna)
- Lagoa (parr.), Alfoz, Lugo
- Lagoa (parr.), Pastoriza, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Vis, Abegondo, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Fes, Aranga, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Sorrizo, Arteixo, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Ouces, Bergondo, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Soaserra, Cabanas, A Corua
- Lagoa, A (lug.), A Capela, A Capela, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Carballo, Carballo, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Lires, Cee, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Queixas, Cerceda, A Corua
- Lagoa de Xavia, A (lug.), Xavia, Coristanco, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Fisteus, Curtis, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Cerqueda, Malpica de Bergantios, A Corua
84
- Lagoa, A (lug.), Santa Cruz de Moeche, Moeche, A Corua

- Lagoa, A (lug.), Maianca, Oleiros, A Corua
- Lagoa (lug.), San Cosme de Outeiro, Outes, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Mondego, Sada, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Codesoso, Sobrado, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Grixalba, Sobrado, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Pantn, Valdovio, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Santa Cruz de Ribadulla, Vedra, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Salto, Vimianzo, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Brandomil, Zas, A Corua
- Lagoa, A (lug.), Saavedra, Begonte, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Pramo, Castroverde, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Vilaxe, Chantada, Lugo
- Lagoa de Abaixo (lug.), Rioaveso, Cospeito, Lugo
- Lagoa de Arriba (lug.), Rioaveso, Cospeito, Lugo
- Lagoa (lug.), Narla, Friol, Lugo
- Lagoa, A (lug.), O Buriz, Guitiriz, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Meira, Meira, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Moreda, Monforte de Lemos, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Pieira, Monforte de Lemos, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Bravos, Ourol, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Merln, Palas de Rei, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Santa Cristina de Paradela, Paradela, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Santalla de Paradela, Paradela, Lugo
- Lagoa (lug.), Friolfe, O Pramo, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Pol, Pol, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Rebordaos, O Saviao, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Cicilln, Taboada, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Trabada, Trabada, Lugo
- Lagoa, A (lug.), San Simn da Costa, Vilalba, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Galdo, Viveiro, Lugo
- Lagoa, A (lug.), Burgs, Xermade, Lugo
- Lagoa (lug.), Nieva, Avin, Ourense
- Lagoa, A (lug.), Couxil, Cartelle, Ourense
- Lagoa, A (lug.), Sabucedo, Porqueira, Ourense
- Lagoa, A (lug.), San Cibrao das Vias, San Cibrao das Vias, Ourense
- Lagoa, A (lug.), Vilario, Agolada, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), O Campo, Campo Lameiro, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Virarello, Dozn, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Agar, A Estrada, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Poio, Poio, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Salvaterra, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Vilacova, Salvaterra de Mio, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Sobrada, Tomio, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Canden, Vigo, Pontevedra

- Lagoa, A (lug.), Teis, Vigo, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Sobrn, Vilagarca de Arousa, Pontevedra
- Lagoa, A (lug.), Bain, Vilanova de Arousa, Pontevedra
- Rial de Lagoa (lug.), Lao, Dodro, A Corua
- Lagoas, As (lug.), Pieiro, Cedeira, A Corua
- Lagoas, As (lug.), Mugardos, Mugardos, A Corua
- Lagoas, As (lug.), Labrada, Abadn, Lugo
- Lagoas, As (lug.), Ombreiro, Lugo, Lugo
- Lagoas, As (lug.), A Canda, Pior, Ourense
- Lagoas, As (lug.), Rebordelo, Cotobade, Pontevedra
- Lagoas, As (lug.), Zamns, Vigo, Pontevedra
- Laga, A (lug.), Cascall, Becerre, Lugo
- Laga, A (lug.), Santo Andr, As Nogais, Lugo
- Laga, A (lug.), O Cebreiro, Pedrafita do Cebreiro, Lugo
- Laga, A (lug.), Lamas do Biduedo, Triacastela, Lugo
- Laga, A (lug.), Os Coutos, Ibias, Asturias
- Laga, A (lug.), Figueiras, Castropol, Asturias (R)
- Casa da Laga, A (lug.), Grandas de Salime, Grandas de Salime, Asturias (R)
- Llaga, A (lug.), Campos e Salave, Tapia de Casarego, Asturias (R)
- Llaga, A (lug.), Prendons, El Franco, Asturias (R)
- Lagas (lug.), San Pedro de Neiro, A Fonsagrada, Lugo
- Llagas, As (lug.), Tapia de Casarego, Tapia de Casarego, Asturias (R)
85
Os topnimos (A) Lagoa e (A) Laga teen unha ampla presenza ao longo de
todo o territorio galego. Contando a sa forma en plural mais os topnimos compostos (Lagoa de Abaixo, Rial de Lagoa...) rexstranse ata 70 ocorrencias no NG,
exclundo desta suma os seus derivados diminutivos Lagoela e Lagoa. Ao seu
carn atopamos tamn as variantes coa terminacin en -a: Laga e Llaga, esta
ltima con palatalizacin da lateral inicial, propia da Asturias galegfona. No NG
recllense 4 ocorrencias de Laga mais unha de Lagas. No NA atopamos unha
vez mis a forma Laga e finalmente, Varela Aenlle (2010) rexistra cinco veces
esta forma toponmica no RTEN.
A travs dos Mapas 18 e 19 podemos contrastar a reparticin diatpica
das variantes lagoa ~ laga na toponimia e na fala viva. Na toponimia observamos
que Laga se rexistra nun pequeno recuncho do oriente de Lugo, nos concellos
da Fonsagrada, Becerre, As Nogais, Pedrafita e Triacastela, e mais nos concellos
asturianos galegfonos. No resto do territorio a variante que se recolle Lagoa.
de salientar que por toda a provincia de Lugo, exceptuando a zona sinalada, se
rexistra Lagoa. Os datos contrastan cos que nos ofrece a fala viva, onde a variante
Laga, con moi pouca presenza na toponimia, se espalla por un territorio moito
86
mis amplo que abrangue boa parte da provincia de Lugo e o nordeste da provincia de Pontevedra e Ourense, facendo un tringulo que tera os seus vrtices en
Coaa (Asturias), Forcarei (Pontevedra) e A Veiga (Ourense).
A interpretacin destes datos resltanos, de primeiras, complicada, xa que
as variantes lagoa ~ laga parecen desafiar todos os presupostos dos que partimos:
a solucin minoritaria ten unha presenza moito maior na fala ca na toponimia.
Significa isto que a solucin minoritaria foi recuando perante o avance da maioritaria Lagoa na toponimia e se mantivo, pola contra, na fala viva?
Deixamos o noso interrogante aberto, mais quizais a interpretacin destes
datos estea relacionada coa problemtica sobre a orixe de lagoa e laga. Para
algns autores estas formas proceden do clsico lacna, mentres que outros
sosteen que deben retrotraerse a unha variante *lacna. Piel (1948: 339) sinala para a voz comn lagoa, extensin de auga mis pequena ca o lago e de
menor profundidade (DRAG: lagoa), que esta non pode retrotraerse ao clsico
lacna, senn que debe entenderse coma o resultado galego e portugus dunha
variante *lacna, etimoloxa que logo del recolleron tamn outros autores. No
DCECH (iii, 556) sinlase que este cambio de terminacin (-na > -na) debeu estar motivado pola interpretacin deste substantivo como aumentativo de
lago, idea recollida tamn por Ferreiro (1999: 45): a evolucin lacna > laga
> lagoa explcase por un cambio de sufixo por ser tratado o vocbulo como aumentativo de lago. Con todo, se ben a forma lagoa do galego comn non pode
proceder directamente da forma clsica, non ocorre as coa variante dialectal
laga, que, como xa se sinalou, ten presenza tamn na toponimia. Ao igual que
laguna en casteln, laga sera en galego o resultado agardado na evolucin do
latn lacna.
7.2. As nosas hipteses etimolxicas feitas desde a xeografa lingstica

A partir da distribucin diatpica marcada para os topnimos estudados puidemos na epgrafe anterior contestar algunhas hipteses etimolxicas que consideramos cuestionables. Tentaremos agora dar anda un paso mis adiante e ofrecer
as nosas propias hipteses sobre a orixe dunha brazada de topnimos includos
no noso corpus para os cales non atopamos informacin na bibliografa rastrexada. Tal e como teremos ocasin de ver, as nosas hipteses etimolxicas parten
fundamentalmente da reparticin dialectal dos resultados da terminacin -la.
De a que no Mapa 21, no que localizamos xeograficamente estes topnimos,
87
debuxaramos tamn as isoglosas aproximadas que separan as reas das diferentes

variantes procedentes de -la
Quizais moitas das orixes aqu propostas poidan resultar demasiado aventuradas e ser facilmente constestadas. Con todo, queremos facer constar desde o
comezo que a nosa pretensin non dar unha etimoloxa, senn levar a cabo unha
proposta desde a cartografa lingstica que poida ser logo aprobada ou rexeitada
coas ferramentas que serven ao estudo toponmico, fundamentalmente a documentacin medieval.
Antoa
- Antoa, A (lug.), Pieiro, Xermade, Lugo
O topnimo A Antoa pode ser interpretado coma un diminutivo da voz comn

anta, que, tal e como Cabeza Quiles (2004: 43) sinala, presenta numerosas ocorrencias na toponimia: Anta, Antas, As Antas, Antes, Antela... Para o singular Anta,
en palabras do citado estudoso, o mis probable que nos atopemos perante un
topnimo arqueolxico, que nos sinala a presenza dunha anta, denominacin
popular dos dlmens do perodo megaltico. A. Palacio (1981: 494) retrotrae esa
forma anta ao tecnicismo arquitectnico latino antae (pluralia tantum) pilares de
piedra a los lados de las puertas, jambas, significado del que, por generalizacin,
pas primitivamente al de dlmen y luego al de losa en general. A esta forma
anta procedente de antae e con abundante presenza na toponimia engadiraselle
o sufixo -la na formacin deste topnimo Antoa.
Basadroa
- Basadroa (lug.), Eidin, Agolada, Pontevedra
O feito de rexistrarmos Basadroa a unha curta distancia da parroquia de Basadre

lvanos a pensar nun posible caso de toponimia replicante coma os vistos en 4.1.
Sendo as, Basadroa formarase a partir da adicin do sufixo -oa < -la a esoutro
topnimo Basadre, do mesmo xeito que parece ocorrer noutros topnimos xa sinalados coma Olveira / Olveiroa, Abeleiras / Abeleiroas, etc. A nica informacin
que recollemos para o topnimo Basadre a que nos ofrece E. Bascuas (2002: 184),
nunha breve referencia na que indica que de orixe prerromana, celta ou precelta.
Cadeiros
- Cadeiros (lug.), Xin, Taboada, Lugo
O topnimo Cadeiros pode ser interpretado coma unha forma diminutiva do

apelativo cadeira cada unha das das partes santes a ambos os lados do corpo hu-
88
mano, debaixo da cintura, formadas polos sos superiores da pelve. Asento individual con respaldo, provisto ou non de brazos (DRAG: cadeira). A nosa hiptese
basase na localizacin deste nome en Taboada (Lugo), dentro da rea delimitada
para a terminacin -o con desprazamento acentual procedente de -la. O feito
de rexistrarse a forma simple Cadeira(s) como forma toponmica en Porto do
Son (A Corua), Paradela (Lugo) ou Baiona (Pontevedra) parece apoiar tamn
a nosa hiptese. Marqus Valea (2004: 290) retrotrae estes topnimos ao latn
cathdra cadeira e explcaos coma unha aplicacin oronmica metafrica.
Carzo
- Carzo (parr.), Cualedro, Ourense
- Carzo (lug.), Carzo, Cualedro, Ourense
Cremos que o topnimo Carzo pode proceder dunha forma coa terminacin
en -la xa que se atopa localizado dentro do territorio delimitado para a terminacin con desprazamento acentual. Unha posibilidade vincular este Carzo
co zootopnimo Corzo que recolle A. Palacio (1981: 363, 364) e que o autor
considera procedente do zonimo corzo. Quizais o Carzo rexistrado en Cualedro
poida ser unha variante do recollido por A. Palacio en Pantn, con asimilacin da
vogal da slaba inicial tona tnica final.
Caveiroa
- Caveiroa (lug.), Bodao, Vila de Cruces, Pontevedra
O topnimo Caveiroa podera ser interpretado coma unha forma diminutiva

do apelativo caveira esqueleto da cabeza ou, quizais mellor polo seu significado,
dunha posible forma derivada do verbo cavar traballar cunha aixada ou outro
instrumento semellante [un terreo], removndolle a terra ou abrndolle sucos
(DRAG: cavar). Cabeza Quiles (2008: 129) ofrcenos outra posibilidade ao explicar o topnimo Caaveiro: un topnimo que parece provir da formal latina
calavariu, sa vez derivacin do preindoeuropeo *cal pedra, por alusin elevacin rochosa sobre a que se atopa o mosteiro. Quizais o noso Caveiroa poida
estar vinculado con estoutro topnimo Caaveiro.
Covilloas
- Covilloas, As (lug.), Godns, Covelo, Pontevedra
O topnimo As Covilloas pode ser un derivado diminutivo do substantivo cova,

cavidade natural ou artificial no terreo; cavidade que serve de refuxio ou vivenda a certos animais (DRAG: cova), procedente do adxectivo cavus, -a, -um
89
oco. E. Bascuas (2002: 110) explica Covilln como topnimo derivado de cova.
As pois, cremos que tamn este Covilloas se podera explicar a partir deste
apelativo, ao que se lle engadiran na formacin do topnimo dous sufixos diminutivos: -illa + -oa.
Maos
- Maos (lug.), Rubis, Ris, Ourense
posible que a terminacin do topnimo Maos proceda do sufixo diminutivo

-la xa que se atopa dentro do territorio que delimitamos para a solucin -o.
No tocante base que sera engadida esta terminacin, non temos nada seguro.
Quizais Maos poida vincularse ao topnimo Man que d nome a un concello
da Maria lucense. Sobre este Man di Navaza (2007: 83): O nome do concello
de Man moi probablemente de orixe prerromana, mais non estamos en condicins de sinalar a sa etimoloxa. Aparece na documentacin mis antiga coas
formas Maanione, O Maannon, Maaon.
Maza
- Maza (lug.), San Xurxo de Lourenz, Lourenz, Lugo
Pola sa localizacin na zona mis oriental da provincia de Lugo, o topnimo

Maza podera retrotraerse a unha forma rematada en -la, xa que -a a
solucin para esta terminacin rexistrada nesa zona. Podera vincularse co apelativo maza ferramenta de madeira ou doutro material, que consta dunha peza
maciza de formas e tamaos diferentes, inserida polo centro ou por un lateral
nun mango, utilizada para pisar, machucar ou golpear (DRAG: maza). Marqus
Valea (2004: 731) recolle no seu traballo diferentes topnimos que presentan o
constitunte mazo (Chave do Mazo, O Mazo) que estn motivados, seguindo
autora, pola presenza dunha primitiva industria de ferro na que se empregara
esta ferramenta. No DCECH (iii, 893) explcase maza a travs da forma do latn vulgar *matta, que sera un derivado regresivo do latn matela martelo,
mazo. mesma orixe ca o noso Maza podera retrotraerse o topnimo casteln
Mazuela, que d nome a un municipio da provincia de Burgos.
Meiro / Meiros
- Meiro, A (lug.), Esgos, Esgos, Ourense
- Meiros, As (lug.), Esgos, Esgos, Ourense
Cremos que Meiro e Meiros poden vincularse formalmente co topnimo Meira,

que d nome a concello, parroquia e lugar de Lugo, a outra parroquia de Moaa
90
(Pontevedra) e a outros dous lugares, en Man (A Corua) e en Cuntis (Pontevedra). Sobre a orixe de Meira, seguimos a explicacin de Navaza (2011: 3), para
o cal exige un timo *Meria, formado sobre un elemento hidronmico mer- de
orgen prelatino, perteneciente a la raz indoeuropea mori, mri mar, agua. Esta
a hiptese recollida tamn por Cabeza Quiles (1992: 262). Meiro e Meiros poderan ser formas diminutivas dese Meira < *Meria, formadas a travs da adicin
do sufixo -la, que tera como resultado a forma -o propia do territorio onde
estes topnimos se localizan. A adicin da terminacin latina -la a unha base
prerromana non un proceso inslito, senn que se verifica noutras formas toponmicas anteriormente analizadas coma Coiroa, Gandaroa, Loo ou Urroa ( 4.2).
Meneiroas
- Meneiroas, As (lug.), Coiro, A Laracha, A Corua
Meneiroas pode interpretarse coma un fitotopnimo formado a partir da adicin

do sufixo diminutivo -las (< oas) ao fitnimo ameneira, feminino de ameneiro.
O nome desta rbore procede dunha forma prerromana *aminarius / *aminnariu e a forma feminina corresponde normalmente a un significado colectivo
(Navaza 2006: 54). A favor desta hiptese est o feito de seren ben frecuentes os
fitotopnimos formados a travs do devandito sufixo: Carballoa (de carballa), Castieiroa e Castaeira (de castieira), Cerdeiroa (de cerdeira), Figueiroa, Figueiro,
Figueira e Figueir (de figueira), etc. Derivados dunha base con significado colectivo paralelo ao de ameneira (conxunto de ameneiros), podemos sinalar Pieiro
e Pieira (de pieira, colectivo de pieiros) ou Salgueiroas (de salgueira, colectivo
de salgueiros) (vid. 4.2). No tocante afrese da vogal inicial, este fenmeno
prodcese tamn noutros fitotopnimos formados a partir de ameneiro / amieiro
como O Mieiro, Fonte do Mieiro, recollidos por Navaza (2006: 56), ou O Meiral,
Os Meirales, rexistrados por Marqus Valea (2004: 350).
Paradoa
- Paradoa (lug.), A Silvarredonda, Cabana de Bergantios, A Corua
O topnimo Paradoa pode ser interpretado coma un diminutivo de parada, procedente de parata, forma feminina do participio paratus, -a, -um de parare
deter. Cabeza Quiles (2000: 299) fai referencia aos topnimos Parada e Paradela que ofrecen (...) o mesmo detalle orogrfico xa que os emprazamentos dese
nome estn en topografas moi parecidas, consistentes en paradas ou descansos
orogrficos. Paradela para Cabeza Quiles e tamn para N. Ares (1995: 68) un
diminutivo dese parada. Do mesmo xeito, Paradoa tamn podera ser unha forma
diminutiva de parada, formada neste caso a partir da adicin do sufixo -la.
91
Paraoa
- Paraoa (lug.), Budio, O Pino, A Corua
O topnimo Paraoa pode ser interpretado coma unha forma diminutiva a travs
da adicin do sufixo -la. Neste sentido podera vinculares co topnimo Parao
que segundo Cabeza Quiles (2004: 471) procede da voz latina petraneu de
pedra e d nome a emprazamentos moi pedrosos. forma feminina deste petraneu que deu Parao puido engadrselle o sufixo -la para formarse o noso
Paraoa. Nos dicionarios atopamos o apelativo paraoa cos significados de prolongacin cara a adiante do lar do forno, formando unha especie de mesa e pedra
que hai detrs do fogar para sentarse nela (DRAG: paraoa).
Pezoas
- Pezoas, As (lug.), Caamouco, Ares, A Corua
O topnimo As Pezoas pode ser interpretado como forma diminutiva de peza,

substantivo procedente do clt. *ptta pedazo e que, entre outras acepcins
diversas presenta os sentidos de porcin de terreo de cultivo (DRAG: peza) e de
campo grande que se labra (DdD). Estes significados son os que deben estar tras
topnimos coma A Peza ou As Pezas (e outros coma Pezs, no occidente de Asturias), estudados por Marqus Valea (2004: 628, 629). O topnimo Pezoas formarase entn a travs da adicin do sufixo -las (< -oas) base pezas. mesma
orixe ca o noso Pezoas pode retrotraerse o primeiro constitunte do topnimo
casteln Pezuela de las Torres, que d nome a un municipio madrileo.
Pigaroa
- Pigaroa, A (lug.), Momn, Xermade, Lugo
O topnimo Pigaroa pode ser interpretado como un diminutivo creado a travs

da adicin do sufixo diminutivo -la (< -oa) a unha base *pgara. Na toponimia
rexstrase Pgara como nome dun lugar da parroquia de Goiriz, en Vilalba (Lugo).
No DdD atopamos o substantivo pgara co significado de gallina que a distancia
se parece por su plumaje a la perdiz e o substantivo pgaro/a co sentido de jaspeado. Que est manchado y salpicado de pintas. Frutos Fernndez (2007: 220)
recolle no seu traballo o topnimo Pigarios e sinala que posiblemente derive da
raz indoeuropea *Peig- (ou *Peik-) marcar, gravar, de varias cores e aluda quizais
cor da terra, a unha tonalidade rubia ou dourada.
92
Raxo
- Raxo, A (lug.), Trascastro, O Incio, Lugo
- Raxo (lug.), Alixo, O Barco de Valdeorras, Ourense
A localizacin de (A) Raxo dentro do territorio delimitado para a solucin -o

procedente de -la fainos pensar que este topnimo poida ser un derivado diminutivo de raxa, substantivo que aparece definido no DdD como parte de alguna
cosa, hendidura. N. Ares (1996: 612) vincula tamn con esta forma os topnimos Raxs e Raxal, que considera colectivos de raxa. O mesmo autor, seguindo a
Garca de Diego, atribe a raxa o timo *radia. A mesma orixe ca Raxo podera
ter tamn o topnimo Rax, nome dunha parroquia do concello de Poio (Pontevedra), situada na rea da solucin - < -la.
Roxoa
- Roxoa (lug.), Castromaior, Abadn, Lugo
O topnimo Roxoa parcenos unha forma diminutiva do adxectivo roxo/a de cor

entre o castao tirando a vermello e o amarelo tirando a vermello (DRAG: roxo),
procedente do latn rssus, -a, -um vermello. Tal e como sinala Marqus Valea
(2004: 663), este termo ten unha importante presenza na toponimia, sendo bastante frecuentes formas coma Roxa, Roxas, Roxal, etc. Seguindo citada autora,
na toponimia parece mis apropiado relacionar roxa e derivados cun xenrico
lugar quente, lugar abrigado.
8. Resumo e conclusins
Combinando os coecementos e as ferramentas da toponimia e da xeografa
lingstica, achegmonos ao longo destas pxinas a un bo nmero de topnimos
galegos rematados en -oa, -o, -a e -u. Logo de procurarmos a sa orixe, clasificamos os nomes estudados en cinco grupos atendendo terminacin do seu
timo: -na, -na, -la, -la e outras. No cadro 1 sintetizamos os resultados
desas terminacins etimolxicas na toponimia maior galega:
Cadro 1. Resultados de -na, -na, -la, -la na toponimia galega
-na
-oa
Lamaboa
Penaboa
-na
Ambroa
Amproa
Croa
-o
-a
Llamaba
Pena Ba
Barca ?
Casas ?
-la
-la
Ferreiroa
Figueiroa
Pereiroa
Casasoa
Ferreiro
Figueiro
Pereiro
Casaso
Ferreira
Figueira
Pereira
-u
Lixus ?
Murus ?
Paraxu ?
Eir
Figueir
Pereir
Observamos os topnimos estudados desde a perspectiva da dialectoloxa,

cartografmolos e constatamos as que as diferentes evolucins de cada unha das
terminacins se encontran distribudas diatopicamente. De xeito resumido, o seu
reparto dialectal o seguinte:
1. -na. O resultado maioritario -oa (Lamaboa, Penaboa...) que se espalla
por todo o territorio estudado. A variante -a (Llamaba, Pena Ba...) restrnxese rea asturiana (Mapa 1).
94
2. -na. A solucin en -oa (Ambroa, Amproa, Croa...) tamn a mis frecuente (Mapa 3). Hai tamn topnimos coa n intervoclica conservada,
coma Carmona ou Baiona. Na rea asturiana, cando -na presenta valor
sufixal aumentativo tamn puido evolucionar en -a, de tal xeito que, sen
atestacins antigas, non posible saber con certeza se formas coma Barca
ou Casas proceden dun timo rematado en -na ou en -la (Mapa 17).
3. -la. Desde a ptica da xeografa lingstica a mis interesante das terminacins por ser a que deu un maior nmero de resultados diverxentes repartidos xeograficamente (Mapas 5 e 6). A solucin maioritaria en -oa (Ferreiroa, Figueiroa, Pereiroa...) ocupa toda a provincia da Corua, boa parte
da de Lugo, a Pontevedra interior e o noroeste ourensn. A terminacin -o
(Ferreiro, Figueiro, Pereiro...) aparece maioritariamente na provincia de
Ourense, no centro e suroeste de Lugo e tamn en puntos illados do norte
desta provincia. A terminacin -a (Ferreira, Figueira, Pereira...) localzase nunha rea compacta do nordeste lucense (Riotorto, A Pontenova, A
Fonsagrada e Navia do Suarna) e nos concellos asturianos galegfonos. O
resultado en - (Eir, Figueir, Pereir...) rexstrase ao longo da costa pontevedresa, desde a Arousa ata a desembocadura do Mio; por todo o sur interior desta mesma provincia e na zona mis suroccidental de Ourense. A rea
desta terminacin en - estndese anda aln do Mio, sendo a solucin
maioritaria para -la en todo o territorio portugus. Finalmente, en puntos
illados de Lugo e Ourense, na periferia da zona de -o, aparece un quinto
posible resultado en -u (Lixus, Paraxu, Murus...) (Mapas 12 e 13).
4. -la. A travs dos datos da toponimia coecemos dous resultados de -la:
-oa (Casasoa...) e -o (Casaso). A sa distribucin diatpica coincide coa
descrita para -oa e -o procedentes de -la (Mapa 10).
A distribucin xeogrfica das variantes toponmicas estudadas congruente coa organizacin diatpica xeral do territorio galegfono. Tomando como referencia a clasificacin dialectal establecida por Fernndez Rei (1990: 106 ss.)
observamos que as terminacins minoritarias poderan considerarse fenmenos
caracterizadores de certas reas, a saber:
1. A solucin en -o, procedente de -la (Ferreiro, Figueiro, Pereiro...) ou
de -la (Casaso) caracterstica da rea lucu-auriense. Outros fenmenos
propios dos falares desta rea que abrangue territorialmente o sur de Lugo
e a maior parte de Ourense son os demostrativos masculinos iste, ise, aquil
ou os pronomes de suxeito il e tu.
8. Resumo e conclusins
95
2. A solucin en - procedente de -la (Eir, Figueir, Pereir...) propia

da rea pontevedresa, se ben cara parte interior central rexistramos a terminacin maioritaria (A Airoa en Fornelos de Montes, O Outeiro da Moa
en Mondariz ou Figueiroa no Covelo). Rexstrase tamn - no suroeste
ourensn, unha zona que, tendo en conta certos fenmenos, ben se podera
considerar unha prolongacin do galego pontevedrs: na microsubrea do
Ribeiro teen a terminacin feminina -n (a irmn, a mazn) fronte a - (a
irm, a maz), caracterstica de Ourense; na microsubrea da Limia Baixa
rexstrase o plural occidental -ns: os cans, os xardns (fronte ao central os cas,
os xards).
3. A solucin en -a procedente de -la (Ferreira, Figueira, Pereira...),
-na (Llamaba, Pena Ba) e -na con valor aumentativo, localzase fundamentalmente na rea asturiana, que comprende as falas galegas do occidente de Asturias e o concello lucense de Negueira de Muniz. Entre os fenmenos caracterizadores desta rea podemos sinalar o plural en -us, -as
(os vecus, as vecas fronte ao comn os vecios, as vecias), o mantemento do
-l- intervoclico latino (avolo, moln...) ou o artigo indeterminado feminino -a e os indefinidos alga e ninga. Para os topnimos retrotrables a
un timo en -la, a isoglosa de -a ultrapasa os lindes da rea asturiana.
No leste de Lugo rexstranse tamn formas toponmicas coma Folgueira
(en Riotorto), Pereira (na Fonsagrada), Figueira (na Pontenova) e As Ferreiras (en Navia de Suarna). Aln desta terminacin en -a, os falares
desta zona comparten cos da rea asturiana outros trazos dialectais coma a
terminacin -n de substativos coma camn ou padrn, fronte maioritaria
-io (camio, padrio).
A travs deste estudo dos topnimos galegos rematados en -oa, -o, -a e
-u deixamos demostrada e exemplificada a validez dos presupostos tericos dos
que partimos ao inciarmos este traballo ( 1.1. Toponimia e variacin dialectal).
Dunha banda, a toponimia constite unha valiosa fonte para o estudo da dialectoloxa. Deste xeito, a travs de datos toponmicos podemos coecer informacins
relevantes sobre estadios anteriores da xeografa lingstica e trazar o esbozo de
mapas dialectais pasados. No caso que nos ocupa, tomando como obxecto de
estudo formas toponmicas descubrimos un fenmeno dialectal ao que non sera
posible achegarse partindo de datos do lxico comn. A variacin xurdida a partir das diverxentes evolucins da terminacin latina -la non se manifesta coa
mesma intensidade na toponimia ca no lxico comn: as solucins en -o e -a
96
estn practicamente desaparecidas na lingua comn, onde tan s achamos algunha reliquia coma teira e teiro; a solucin en -, anda que si se mantn (teir,
fill, m) vai recuando no espazo fronte maioritaria -oa. Contemplamos o mapa
xeolectal dos topnimos coma o hipottico mapa dun estadio anterior da lingua
galega. Desde o noso punto de vista, nalgn momento pasado deberon darse na
lingua comn as solucins que encontramos na toponimia. Iran logo recuando e
mesmo desaparecendo as terminacins minoritarias, mais manteranse cristalizadas nos topnimos, inalterados ante as mudanzas lingsticas.
Por outra parte, os coecementos da toponimia tamn poden ser complementados a travs da xeografa lingstica. A travs da situacin xeolectal dun
determinado topnimo, nunha rea ou noutra, poden ser reafirmadas ou cuestionadas as hipteses sobre a sa orixe. No noso traballo ensaiamos tamn este
procedemento. Logo de debuxarmos o mapa coa distribucin diatpica dos topnimos procedentes dun timo en -la, no captulo 7 deste traballo cuestionamos
unha serie de hipteses etimolxicas ofrecidas por diferentes estudosos tendo en
conta as localizacins xeogrficas dos topnimos analizados.
Anexo. Mapas

Mapa 1. Topnimos compostos de boa (< bna)

Mapa 2. Boa (< bna)
Mapa 3. Topnimos procedentes de -na
Mapa 4. Broa (< *borna)
Mapa 5. Topnimos procedentes da terminacin latina -la
Mapa 7. Resultados de teiroa (< *telarila)
Mapa 8. Resultados de moa (< *mla)
Mapa 9. Resultados de filloa (< folila)
Mapa 10. Topnimos compostos de soa (< sla)
Mapa 11. Topnimos en -us posiblemente procedentes de -la
Mapas 12 e 13. Topnimos en -u(s) en relacin cos procedentes de -la
Mapa 14. Lambona
Mapa 15. Choronas
Mapa 16. Solteirona
Mapa 18. Lagoa ~ Laga na toponimia
Mapa 19. lagoa ~ laga na fala viva
Mapa 20. Topnimos dubidosos I
Mapa 21. Topnimos dubidosos II
98
Mapa 1. Topnimos compostos de boa (< bna)
-oa
-a
Anexo. Mapas
Mapa 2. Boa (< bna)

Fonte: ALGa ii: 28, Bo, boa.
boa
ba
b[]
buena
99
100
Mapa 3. Topnimos procedentes de -na
-oa
Anexo. Mapas
Mapa 4. Broa (< *borna)

Fonte: ALGa iii: 28, Resultados de -N- intervoclico 'na
[Prerromano *borna > broa]
['oa]
['ona]
['oa]
101
102
-oa
-o
-a
-
Anexo. Mapas
-oa
-o
-a
-
103
104
Mapa 7. Resultados de teiroa (< *telarila)

Fonte: Glosario de voces galegas de hoxe (C. Garca, 1985: 672, 673): teiroa:
teiroa, f., (Fea. Cur. Lax. Tob. Dum. Com. Mel. Sob. Gui. Fri. Sua. Ped. Pan. Ram. Ver. Vil.), ateir (Mar. Mez. Ver.),
ateiroa (Ver.), ateiro (Ver.), teir (Gro. Mar.), teiro (Com. Val. Per. Inc. Mon. Xun. Mra. Cal. Gud. Mez. Ver. Por.),
teiroga (Caa. Cab. Gun.), teirol (Mar.), teira (Sua.), teiruga (Ced. Cre. Bur.), tieira (Oir.) telera del arado
teiroa, ateiroa
teiro, ateiro
teira
teir, ateir
teiroga
teiruga
teirol
Anexo. Mapas
Mapa 8. Resultados de moa (< *mla)

Fonte: ALGa ii: 27, Moa.
m[']a
m['o]a
m[']
m[']la
m['o]la
105
106
Mapa 9. Resultados de filloa (< folila)

Fonte: ALGa iii: 125, Resultados do encontro secundario de o acentuado (<) +
-a final como consecuencia da perda de -l- intervoclico. Lat. folila > filloa.
fill[']a
fill['o]a
fill[']
fill[']ga
fill[']la
Anexo. Mapas
Mapa 10. Topnimos compostos de soa (< sla)
-oa
-o
107
108
Mapa 11. Topnimos en -u(s) posiblemente procedentes de -la
-u
Anexo. Mapas
109
Mapas 12 e 13. Topnimos en en -u(s) en relacin cos procedentes de -la
-oa
-o
-a
-
-u
110
Mapa 14. Lambona

Fonte: ALGa ii: 44, Lambona.
lamb['ona]
lamb['a]
lamb['oa]
lamb['a]
lamb['jna]
lamb['joa]
lamb['ja]
lamb['jua]
Anexo. Mapas
Mapa 15. Choronas

Fonte: ALGa ii: 45, Choronas
chor['onas]
chor['oas]
chor['uas]
111
112
Mapa 16. Solteirona

Fonte: ALGa ii: 46, Solteirona
solteir['ona]
solteir['oa]
soltei['ua]
Anexo. Mapas
Mapa 17. Topnimos asturianos rematados en -a, -oa e -o
113
114
Mapa 18. Lagoa ~ Laga na toponimia
Lagoa
Laga
Anexo. Mapas
Mapa 19. lagoa ~ laga no lxico comn

Fonte: ALGa iii: 131, Resultados do encontro secundario de O acentuado
(< ) + -A final como consecuencia da perda de -N- intervoclico.
Lat. LACNA > lagoa
lagoa
laga
115
116
Mapa 20. Topnimos dubidosos I
Anexo. Mapas
Mapa 21. Topnimos dubidosos II
117
Referencias bibliogrficas
Albaigs i Olivart, Josep M. (1998): Enciclopedia de los topnimos espaoles. Barcelona:
Planeta.
ALGa ii = lvarez Blanco, Rosario (coord.) (1995): Atlas Lingstico Galego. Volume ii:
Morfoloxa non verbal. A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza / Instituto
da Lingua Galega.
ALGa iii = Gonzlez Gonzlez, Manuel (coord.) (1999): Atlas Lingstico Galego. Volume iii: Fontica. A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza / Instituto da Lingua
Galega.
lvarez Blanco, Rosario (coord.) (1995) = ALGa ii.
lvarez Blanco, Rosario (2002): Topnimos en -edo e -ido, en Ana Isabel Boulln
Agrelo (ed.), Actas do xx Congreso Internacional de Ciencias Onomsticas (Santiago de
Compostela, 20-25 de setembro de 1999). A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza,
87-101.
lvarez Blanco, Rosario (2007): Ayroa, Riazn, Lagosteiras, Oiteiro. Algns procesos de
cambio lingstico testemuados en apuntamentos onomsticos de Martn Sarmiento, en Luz Mndez / Gonzalo Navaza (eds.), Actas do i Congreso Internacional de
Onomstica Frei Martn Sarmiento (Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de
2002). Santiago de Compostela: Asociacin Galega de Onomstica, 49-67.
lvarez Prez, Xos Afonso / Xacinta Varela Martnez / Antn Santamarina (coord.) (2006): Permanencia de lxico antigo no galego actual: o caso de Quiroga, en
Rosario lvarez Blanco / Francisco Dubert Garca / Xulio Sousa Fernndez
(eds.), Lingua e Territorio. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega /
Instituto da Lingua Galega, 257-307.
Ares Vzquez, Nicandro (1994): Toponimia do concello de Pol, Lucensia 9,
153-164.
Ares Vzquez, Nicandro (1995): Toponimia do concello de Paradela, Lucensia 11,
65-76.
Ares Vzquez, Nicandro (1996): Toponimia do concello de Viveiro, Estudios Mindonienses 12, 603-618.
120
Ares Vzquez, Nicandro (1998): Toponimia do concello de Silleda, Lucensia 17, 301-331.
Ares Vzquez, Nicandro (2000): Toponimia do concello de Monterroso, Lucensia
21, 299-376.
Ares Vzquez, Nicandro (2002): Toponimia do concello de Friol, Lucensia 25,
293-318.
Ares Vzquez, Nicandro (2005): Toponimia do concello de Sober, Lucensia 31, 245-280.
Babarro, Xon (2003): Galego de Asturias: delimitacin, caracterizacin e situacin sociolingstica. A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza.
Bascuas Lpez, Edelmiro (2002): Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega. Anexo
51 de Verba. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela
(Servizo de Publicacins e Intercambio Cientfico).
Bascuas Lpez, Edelmiro (2006): Hidronimia y lxico de origen paleoeuropeo en Galicia.
Sada (A Corua): Edicis do Castro.
Boulln Agrelo, Ana Isabel (1996): Descendentes galegos de Johannes, en Ramn
Lorenzo Vzquez / Rosario lvarez Blanco (coords.): Homenaxe profesora
Pilar Vzquez Cuesta. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Servizo de Publicacins e Intercambio Cientfico), 377-392.
Boulln Agrelo, Ana Isabel (2002): Onomstica e dialectoloxa: a propsito de raposo
e golpe, en Rosario lvarez Blanco / Francisco Dubert Garca / Xulio Sousa
Fernndez (eds.): Dialectoloxa e lxico. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega / Consello da Cultura Galega, 115-136.
Boulln Agrelo, Ana Isabel / Xulio Sousa Fernndez (dirs.): Cartografa dos apelidos de
Galicia. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega <http://ilg.usc.es/cag/>.
Cabeza Quiles, Fernando (1992): Os nomes de lugar. Topnimos de Galicia: a sa orixe e
significado. Vigo: Xerais.
Cabeza Quiles, Fernando (2000): Os nomes da terra. Topnimos galegos. Noia: Toxosoutos.
Cabeza Quiles, Fernando (2008): Toponimia de Galicia. Vigo: Galaxia.
Carballeira Anllo, Xos Mara (coord.) (2009) = GDXL.
Celdrn Gomariz, Pancracio (20095): Diccionario de topnimos espaoles y sus gentilicios.
Madrid: Espasa Calpe.
CODOLGA = Xos Eduardo Lpez Pereira (dir.) (2008): Corpus Documentale Latinum
Gallaeciae. Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en
Humanidades (CIRP) <http://corpus.cirp.es/codolga/>.
Concepcin Surez, Julio (2001): Diccionario toponmico de la montaa asturiana (etimolgico). Oviedo: KKR Ediciones.
121
Concepcin Surez, Julio (2007): Diccionario etimolgico de toponimia asturiana. Oviedo: KKR Ediciones.
Corominas, Joan / Jos A. Pascual (1980-1991) = DCECH.
Costas Gonzlez, Xos Henrique (2009): A deturpacin da toponimia galega do EoNavia, Cadernos de Lingua 30 / 31, 5-26.
Costas Gonzlez, Xos Henrique (2011): A lingua galega no Eo-Navia, Bierzo occidental, As Portelas, Calabor e o Val do Ellas: historia, breve caracterizacin e situacin sociolingstica actual. Anexo 8 de Cadernos de Lingua. A Corua: Real Academia Galega.
DCECH = Joan Corominas / Jos A. Pascual (1980-1991): Diccionario crtico etimolgico castellano e hispnico. Madrid: Gredos.
DdD = Antn Santamarina (ed.) (2003): Diccionario de diccionarios. A Corua: Fundacin
Pedro Barri de la Maza / Instituto da Lingua Galega <http://sli.uvigo.es/DdD/>.
DDGM = Ernesto Gonzlez Seoane (dir.) (2006): Dicionario de dicionarios do galego medieval. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Servizo de
Publicacins e Intercambio Cientfico).
Daz y Daz, Manuel Cecilio (1998): Propuesta etimolgica para el topnimo Arza,
en Dieter Kremer (ed.), Homenaxe a Ramn Lorenzo. Vigo: Galaxia.
Diguez Gonlez, Jlio (2000): Sobre cas-, casa-, cacha- na toponmia da Galiza, in
Juan M. Carrasco Gonzlez / M Jess Fernndez Garca / Mara Luisa Trindade Madeira Leal (eds.), Actas del Congreso Internacional de Historia y Cultura en
la Frontera. i Encuentro de Lusitanistas Espaoles (Cceres 10, 11 y 12 de noviembre de
1999). Cceres: Universidad de Extremadura, 883-913.
Diguez Gonlez, Jlio (2001): Galego-portugus lucu-auriense: resultados aj
(< aaj), aw (< aaw) e umha antiga ditongaom do e (> ja) e o (> wa) tnicos, Aglia,
n 67 / 68, pp. 153-184.
Diguez Gonlez, Jlio (2002): Toponmia galega na escrita notarial medieval, derivados com
o sufixo -olu, -ola. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
DRAG = Manuel Gonzlez Gonzlez / Antn Santamarina (dirs.) (2012): Diccionario da Real Academia Galega. A Corua: Real Academia Galega <http://www.
realacademiagalega.org/dicionario>.
Fernndez Gonzlez, Frutos (2007): Nomes do Ribeiro. O Carballio: Instituto de Estudios Carballieses.
Fernndez Gonzlez, J. Ramn (1981): Topnimos compuestos romnicos: la
estructura determinado + determinante / determinante + determinado, Verba 8,
229-246.
Fernndez Lpez, Mara Concepcin (2005): Palas (de Rei): *Palatii/ *Parias; Paraxa;
Arza, Iacobus: revista de estudios jacobeos y medievales 19 / 20, 99-107.
122
Fernndez Rei, Francisco (1990): Dialectoloxa da lingua galega. Vigo: Xerais.

Ferreiro Fernndez, Manuel (1997): Gramtica Histrica Galega (ii. Lexicoloxa).
A Corua: Laiovento.
Ferreiro Fernndez, Manuel (19994): Gramtica Histrica Galega (i. Fontica e Morfosintaxe). A Corua: Laiovento.
Garca Gonzlez, Constantino (1975): Resultados del sufijo -ana en gallego, Verba
2, 151-156.
Garca Gonzlez, Constantino (1985): Glosario de voces galegas de hoxe. Anexo 27 de Verba. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Secretariado
de Publicacins da Universidade).
GDXL = Xos Mara Carballeira Anllo (coord.) (2009): Gran Dicionario Xerais da
Lingua. Vigo: Xerais.
Gonzlez Gonzlez, Manuel (coord.) (1999) = ALGa iii.
Gonzlez Gonzlez, Manuel / Antn Santamarina (dirs.) (2012) = DRAG.
Gonzlez Seoane, Ernesto (dir.) (2006) = DDGM.
Instituto Asturiano de Estadstica (2011): Nomencltor de Asturias <http://www.
sadei.es/indexsub.asp?id=Nomenclator/Nomenclator.htm>.
Junta de Castilla y Len (2006): Nomencltor de Castilla y Len. Ao 2006. Valladolid:
Junta de Castilla y Len.
Lpez Pereira, Xos Eduardo (dir.) (2008) = CODOLGA.
Machado, Jos Pedro (1993): Dicionrio Onomstico Etimolgico da Lngua Portuguesa.
Lisboa: Livros Horizonte.
Marqus Valea, Xulia (2004): A toponimia de Trabada. Santiago de Compostela: Xunta
de Galicia.
Martnez Lema, Paulo (2007): Orotoponimia da comarca do Barbanza no tombo de
Toxos Outos, en Jom Evans Pim / Brbara Kristensen / Oscar Crespo (eds.),
Actas do I Congreso da Mocidade Investigadora (25-26 de outubro de 2007). Santiago
de Compostela: Xunta de Galicia / IGESIP, 189-195.
Martnez Lema, Paulo (2010): A toponimia das comarcas de Bergantios, Fisterra, Soneira e Xallas na documentacin do Tombo de Toxos Outos (sculos xii-xiv). Santiago de
Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
Menndez Pidal, Ramn (1968): Toponimia prerromnica hispana. Madrid: Gredos.
Moralejo lvarez, Juan Jos (2007): Callaica Nomina. Estudios de Onomstica Gallega.
A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza.
Moralejo lvarez, Juan Jos (2009): Toponimia de las vas romanas de Galicia, Palaeohispanica 9, 189-202.
123
Moralejo lvarez, Juan Jos (2011): Topnimos galaicos con final -oo, en Eugenio
R. Lujn / Juan Luis Garca Alonso, A Greek Man in the Iberian Street. Papers
in Linguistics and Epigraphy in Honour of Javier de Hoz. Innsbruck: Innsbrucker
Beitrge zur Sprachwissenschaft.
Moralejo Lasso, Abelardo (1977): Toponimia gallega y leonesa. Santiago de Compostela:
Pico Sacro.
Navaza Blanco, Gonzalo (2002): Dialectoloxa e toponimia, en Rosario lvarez
Blanco / Francisco Dubert Garca / Xulio Sousa Fernndez (eds.), Dialectoloxa e lxico. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega / Consello da
Cultura Galega, 137-146.
Navaza Blanco, Gonzalo (2006): Fitotoponimia galega. A Corua: Fundacin Pedro
Barri de la Maza.
Navaza Blanco, Gonzalo (2007): Toponimia de Catoira. Catoira: Concello de Catoira.
Navaza Blanco, Gonzalo (2007b): Estudio Etimolxico, en VV.AA, Estudo da microtoponimia nas marias lucenses e Ortegal. Santiago de Compostela: Sociedade para o
Desenvolvemento Comarcal de Galicia.
Navaza Blanco, Gonzalo (2011): Galicia en Xos Llus Garca Arias (coord.) /
Emili Casanova (ed.), Toponimia Hispnica. Orgen y evolucin de nuestros topnimos
ms importantes. Valencia: Denes editorial, 2- 28.
Nieto Ballester, Emilio (1997): Breve diccionario de topnimos espaoles. Madrid:
Alianza.
NG = Xunta de Galicia [Comisin de Toponimia] (2004): Nomencltor de Galicia: toponimia oficial das provincias, concellos, parroquias e lugares. Santiago de Compostela:
Xunta de Galicia <http://www.xunta.es/toponimia>.
OELG = Martn Sarmiento (1999): Onomstico etimolgico de la lengua gallega. Edicin
de Jos Luis Pensado Tom. A Corua: Fundacin Pedro Barri de la Maza.
Palacio Snchez, Antn (1981): Toponimia del ayuntamiento de Pantn (Lugo). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. Tese de doutoramento indita.
Prez Pascual, Jos Ignacio (1981): Sobre la -N- intervoclica en gallego. Memoria de
licenciatura indita.
Piel, Joseph M. (1945): As guas na toponmia galego-portuguesa, Boletim de Filologia viii, 305-342.
Piel, Joseph M. (1947): Nomes de lugar referentes ao relevo e ao aspecto geral do solo
(captulo de uma toponmia galego-portuguesa), Revista Portuguesa de Filologia 1,
153-197.
124
Piel, Joseph M. (1950): Os nomes dos santos tradicionais hispnicos na toponmia peninsular.
Separata de Biblos xxv-xxvi. Coimbra: Universidade de Coimbra.
Piel, Joseph M. (1951): Os nomes das quercus na toponmia peninsular, Revista Portuguesa de Filologia 4, 310-341.
Piel, Joseph M. (1953): Miscelnea de etimologia portuguesa e galega. Coimbra: Universidade de Coimbra.
Piel, Joseph M. (1967): ber Tiernamen in der hispanischen, insbesondere
portugiesischen Toponomastik, i, Aufstze zur portugiesischen Kulturgeschichte 6,
1966 (1967), 164-202.
Piel, Joseph M. (1989): Estudos de lingustica histrica galego-portuguesa. Lisboa: Imprensa
Nacional-Casa da Moeda.
Porto Dapena, Jos lvaro (1985): Estudio toponmico del ayuntamiento gallego de
Cedeira (Espaa), Thesaurus 40, 508-532.
Rivas Quintas, Elixio (1980): Algns topnimos arredor de Vigo, Senara. Revista de
filoloxa ii, 25-40.
Rivas Quintas, Elixio (1981): O tema latino casa na Rivoira Sacrata, Boletn Auriense xi,
227-274.
Rivas Quintas, Elixio (1982): Toponimia de Marn. Anexo 18 de Verba. Santiago de
Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
Rivas Quintas, Elixio (1994): Lingua galega, nivis primitivos. Santiago de Compostela:
Laiovento.
Rivas Quintas, Elixio (2007): Fenomenoloxa toponmica de Galicia, en Luz Mndez
Fernndez / Gonzalo Navaza Blanco (eds.), Actas do i Congreso Internacional de
Onomstica Frei Martn Sarmiento (Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de
2002). Santiago de Compostela: AGON, 469-483.
RTEN = Carlos Xess Varela Aenlle (2010): Repertorio toponmico e xentilcico da terra
Eo-Navia. Vigo: Universidade de Vigo (rea de Normalizacin Lingstica).
Sacau Rodrguez, Gerardo (1998-2004): Os nomes da Ra de Vigo. Vigo: Instituto de
Estudios Vigueses / Fundacin Provigo.
Santamarina, Antn (ed.) (2003) = DdD.
Santamarina, Antn (2005): Viaxe pola onomstica galega, A Trabe de Ouro 62, 11-38.
Sarmiento, Martn (1999) = OELG.
Segura Mungua, Santiago (2003): Nuevo diccionario etimolgico Latn - Espaol. Deusto
(Bilbao): Universidad de Deusto.
Sousa Fernndez, Xulio (ed.) (2010): Toponimia e cartografa. Santiago de Compostela:
Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega.
125
Torres del Ro, Joaqun (2000): A Toponimia do Concello de Porto do Son: bases para unha
sistematizacin. Noia (A Corua): Toxosoutos.
Varela Aenlle, Carlos Xess (2010) = RTEN.
Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2004-): Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega <http://ilg.usc.es/tmilg>.
Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2008-): Inventario Toponmico da Galicia Medieval.
Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega <http://ilg.usc.es/itgm>.
Xunta de Galicia [Comisin de Toponimia] (2004) = NG.
Xunta de Galicia [Comisin de Toponimia] (2000-): Proxecto Toponimia de Galicia
<http://toponimia.xunta.es/gl/ProxectoToponimiaGalicia>.
Xunta de Galicia [Comisin de toponimia] (2005): A toponimia en Galicia. Nomencltor de Galicia. Proxecto toponimia de Galicia <http://toponimia.xunta.es/gl/
publicacions/amosar/id/80>.
127
ndice de topnimos
ndice de topnimos
Abeleiroas
Abelleiro
Agra Boa
Airoa
Airo
Altiboa
Ambroa
Ameixoa
Amo
Amproa
Antoa
Arrexo
Arrus
Arzo
Arza
Barca
Barreiroa
Basadroa
Bergoa
Bouzaboa
Bouzoa
Bouzo
Bouza
Cabreiro
Cachaxus
Cadeiros
Cafa
Camboa
Carballoa
4
4
2
4
4
2
3
4
7
3
7
7
6
7
7
4
4
7
6
2
4
4
4
4
6
7
7
3
4
Carreiroa
Carreiro
Carreiros
Carzo
Casasoa
Casaso
Casoa
Castaxa
Castieiroa
Castieira
Casas
Caveiroa
Cerdeiroa
Charra
Coiroa
Comboa
Coroa
Covilloas
Croa
Croas
Eirexa
Eir
Eiroa
Eiro
Eiroas
Eiros
Eirs
Falcoa
Ferreiroa
4
4
4
7
5
5
4
7
4
4
4
7
4
6
4
3
3
7
3
3
4
4
4
4
4
4
4
3
4
Ferreiro
Ferreiroas
Ferreira
Ferreiras
Figueir
Figueiroa
Figueiro
Figueirs
Figueira
Filgueiroa
Fillaboa
Filloa
Fillos
Folgueiroa
Folgueira
Fonte Boa
Fonteboa
Fontecarmoa
Fonteiroa
Gandaroa
Grix
Grixoa
Grixo
Gra
Ichoa
Illo
Insuaboa
Irixoa
Lagoa
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
2
4
6
4
4
2
2
3
4
4
4
4
4
6
4
4
2
4
7
128
Lagoas
7
Laga
7
Lagas
7
Lama Boa
2
Lamaboa
2
Laro
4
Lixoa
4
Lixs
4
Lixus
4
Llaga
7
Llagas
7
Llamaba
2
Loo
4
Madroa
7
Maos
7
Marzoa
4
Maza
7
Meiro
7
Meiros
7
Meneiroas
7
M
4
Moa
4
Moas
4
Mos
4
Mos
4
Mourus
4
Mullerboa
2
Murus
4
Negreiroa
4
Nigueiro
4
Nogueir
Nogueiroa
Novela
Olveiroa
Orto
Paraboa
Paradoa
Paraoa
Parax
Paraxu
Paraxa
Paraxus
Pardesoa
Pasada
Pedama
Pedreisoas
Penaboa
Pereiraboa
Pereir
Pereiroa
Pereiro
Pereiros
Pereira
Pezoas
Pigaroa
Pieiro
Pieira
Presa Boa
Pulla Boa
Queiroa
4
4
6
4
6
2
7
7
4
4
4
4
5
7
7
5
2
2
4
4
4
4
4
7
7
4
4
2
2
7
Queiros
Queira
Ra
Raoa
Rao
Raxo
Resa
Riazoas
Ribeiroa
Roxoa
Ra
Salgueir

Salgueiroas
Sanxus
Silvaboa
Sombraboa
Teiraboa
Tixoa
Troa
Ulloa
Urroa
Valboa
Valia Boa
Vilaboa
Vilasoa

Vi
Vioa
Vio
Vios
Xunqueiro
7
7
4
4
4
7
6
4
4
7
6
4
4
6
2
2
2
4
6
4
4
2
2
2
5
4
4
4
4
4

Os topnimos rematados en -oa, -o,-a, -u
Toponimia e variacin dialectal en galego
INSTITUTO DA LINGUA GALEGA
LIMIAR
LIMIAR

751-99ZM - Manuscrito Maquetado-1992-1-10-20151211

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

751-99ZM - Manuscrito Maquetado-1992-1-10-20151211

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Carolina Prez Capelo

Toponimia e variacin dialectal en galego.

Carolina Prez Capelo

Toponimia e variacin dialectal en galego

INSTITUTO DA LINGUA GALEGA

Toponimia e variacin dialectal en galego.

Todos os orixinais publicados na coleccin Limiar son sistematicamente sometidos

Carolina Prez Capelo

Toponimia e variacin dialectal en galego.

Universidade de Santiago de Compostela, 2015

Este traballo seguramente sera anda un feixe de notas sen a axuda de

5. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -LA.................................67

1.1. Toponimia e variacin dialectal

1.1.1. Un campo interdisciplinar practicamente inexplorado

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

Na actualidade, esta lia continuada por Gonzalo Navaza, quen na sa

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

1.1.2. A toponimia como disciplina auxiliar da dialectoloxa

As formas minoritarias tenden xeralmente a substiturse na fala por outras

anterior: os topnimos correspondentes s formas minoritarias, Chao, Mazaira

1.1.3. A dialectoloxa como disciplina auxiliar da toponimia

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

plina complementada mediante os estudos de xeografa lingstica. Neste sentido,

1.2. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a e -u

1. Clasificar os topnimos atendendo sa orixe etimolxica e comprobar en

1.2.2. Obtencin dos datos

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

Os datos do NG foron completados para as zonas galegfonas exteriores s

Tratando de resolver este problema, para a toponimia das zonas galegfonas

1.2.3. Clasificacin dos datos

1.2.4. Estrutura do traballo

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

No captulo 6 estudamos topnimos rematados en -oa(s), -o(s), -a(s),

2. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na

2.1. Orixe etimolxica

Altiboa (< alta bna)

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

Bouzaboa (< balta? bna)

Fillaboa (< fla bna)

Fonte Boa, Fonteboa (< fnte bna)

2. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na

Insuaboa (< nsla bna)

Lamaboa, Lama Boa / Llamaba (< lama? bna)

Mullerboa (< mlre bna)

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

Paraboa (< ptra bna)

Penaboa (< pnna bna)

Pereiraboa (< prara bna)

Presa Boa ( < *prnsa bna)

2. Topnimos procedentes dunha forma rematada en -na

Pulla Boa (< ? bna)

Silvaboa (< slva bna)

Sombraboa ( < sb mbra bna)

Teiraboa (< *tara bna)

CAROLINA PREZ CAPELO

Toponimia e variacin dialectal en galego. Os topnimos rematados en -oa, -o, -a, -u

Loo (<ladonila / laonila)

Marzoa (< martila ou marcila)