SERAMİK

ENERJİ TASARRUFU KARO

SEKT1RÜ

Kerime SARI Ekim 2015

  . B1LÜM : ENERJİ TASARRUFUNA GENEL BAK)Ş
 Giriş
 Enerji Tasarrufu ve Verimliliği
 Enerji Tasarrufuna İten Sebepler
 Enerji Yoğunluğu
 T“rkiye'de Enerji Yoğunluğu
 T“rkiye ve OECD Ülkelerinin Enerji Yoğunlukları

İçindekiler 
Enerji Yönetimi
Bazı Ülkelerde End“striyel Enerji T“ketimleri
 T“rkiye'de Sektörel Olarak Enerji T“ketimleri
 T“rkiye'de Enerji T“ketimi

 . B1LÜM : KARO ÜRETİMİNDE ENERJİ TASARRUFU

 Seramik Sektör“nde Enerji T“ketimi
 Seramik Karo Üretimi
 Karo Üretiminde Maliyet Dağılımı
  Üretimde Enerji Tasarrufu
 Yatay Teknolojiler
 Motorlar ve Değişken (ızlı S“r“c“ler
 Motorlarda verimlilik sınıfları
 Sanayide kullanılan elektrik motorlar
 AC Asenkron motorların yaygın kullanım sebepleri
 Elektrik motoru verimini d“ş“ren unsurlar
 Y“ksek verimli motorlar
 İnvertörl“ sistemler
 (ız kontrol cihazı ile enerji tasarrufu yapmak

İçindekiler  Enerji geri kazanım çöz“mleri kullanmak

 Motorlarda enerji tasarrufunu daha da artırmak
 Motorlarda s“rekli mıknatıs teknolojisi
 Kompresörlerde )nvertör kullanımı
 Frekans Konvertör“
 )nvertör ve konvansiyonel kompresörlerin enerji kullanımı açısından
karşılaştırılması
 Boş y“k kontroll“ çalışan kompresörlerde g“ç kapasite ilişkisi
 Klapeli oransal kontrol ile çalışan kompresörlerde g“ç kapasite ilişkisi
 İnvertörl“ kompresörlerde g“ç kapasite ilişkisi
 İnvertörl“ kompresörlerin diğer avantajları
 İnvertörl“ kompresörlerin sistem adaptasyonu
  Kompresörlerde hava kaçakları
 Kompresör havasının dış ortamdan alınması
 Y“ksek verimli aydınlatma
 Standart V kayışlarının y“ksek verimli olanlar ile değiştirilmesi
 Atıkların Yeniden Kullanımı
 Gözetim ve (edef Belirleme
 Temel Enerji İhtiyacı
 Otomasyon ve Kontrol
 Basınçlı (ava
 Kojenerasyon
İçindekiler  Karo Üretiminde Enerji T“ketimi
 Karo Üretiminde Enerji Tasarrufu
 Hammadde
 Satın Alma
 Transport
 Tane Boyutu
 Karıştırma
 Spray Dryer
 Şekil Verme
 Enerji Tasarruflu Presler
 Buhar Çekme
  Kurutma
 Kurutma (avasının Yeniden Sirk“lasyonunun Optimizasyonu
 Atık )sı Geri Dön“ş“m“
 Tek Katlı Yatay Kurutucular
 Pişirme
 (ızlı Pişirim ve Rulolu Fırınlar
 Atık )sı Geri Dön“ş“m“ ve Kontrol Sistemleri
 Atık )sı Kalitesi ve Kullanımı
 Atık )sı Geri Dön“ş“m Ekipmanları
İçindekiler  Rek“peratörler
 Metalik Radyatör Rek“peratörler
 Konvektif Rek“peratörler
 (ibrit Rek“peratörler
 Seramik Rek“peratörler
 Rejeneratörler
 )sı Tekerleri
 Ekonomizerler
 Ekipman Seçiminde Temel Parametreler
 İntegral )sıl İşlem
  İnertleme
 Brulörler
 Darbeli Pişirim
 Y“ksek (ızlı Br“lörler
 Açık Alevli Rek“peratif Br“lörler
 Alternatif Ucuz Yakıt
 Fırınların Ekstra Yalıtımı İle Enerji Tasarrufu
 Seramik Karo Fırınlarında 1rnek Çalışma

İçindekiler  Enerji Tasarrufuna Direnç Sebepleri

 . B1LÜM : )S)L İŞLEM SİSTEMLERİ VE ENERJİ KAYNAKLAR)

 )sıl İşlem Sistemleri
 Yanma Temelli )sıl İşlemler
 Elektrikli )sıl İşlemler
 Buhar Bazlı )sıl İşlemler
 )sıl İşlem Enerji Kaynakları

 KAYNAKLAR
ENERJİ
TASARRUFUNA
GENEL BAK)Ş

. B1LÜM
 Enerji; insan yaşamı ve ekonomik gelişme için olmazsa olmaz temel
unsurdur. Ülkemizde n“fus artışı, konfor standartlarının y“kselmesi,
sanayi ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak enerji t“ketimi
hızla artmaktadır.

1zellikle 1980 lerdeki enerji krizinden sonra pek çok enerji tasarruflu

Giriş teknoloji Avrupa seramik sektör“ne kazandırıldı.

Bunun için Avrupa topluluğunda enerji t“ketim verimliliğini artırmak

“zere SAVE ve T(ERMİ isimli iki program y“r“rl“ğe koyuldu.

Bu teknolojilerle birlikte enerji t“ketimi azaltılırken aynı zamanda

“retim hızlandı ve maliyetlerde de d“ş“ş elde edildi.
 Enerji tasarrufu; enerji atıklarının değerlendirilmesi, enerji
verimliliğinin artırılması ve mevcut enerji kayıplarının önlenmesi
yoluyla t“ketilen enerji miktarının ekonomik kalkınmayı ve sosyal
Enerji refahı engellemeden, en aza indirilmesi olarak tanımlanır.
Tasarrufu ve Enerji verimliliğini;
Enerji
- Aynı “r“n veya hizmeti (kalite ve konfor şartlarından taviz
Verimliliği
vermeden) daha az enerji ile elde etmek,

- Aynı birim enerji ile daha fazla “r“n veya hizmet elde etmek,
olarak iki farklı anlatımla tanımlayabiliriz.
  Gelişen teknoloji enerji talebini önemli ölç“de artırmaktadır.

 Ülkelerin enerji politikalarında belirleyici faktör, enerji “retiminin

Enerji ekonomikliğinin yanı sıra çevre dostu ve yenilenebilir enerji

Tasarrufuna “retimidir.

İten  Bug“n herkes tarafından kabul edilmektedir ki en ucuz enerji ;

Sebepler verimli kullanım sonucu tasarruf edilen enerjidir.

 Bug“n bir çok end“strileşmiş “lke talebin etkin yönetimi ile önemli
miktarda enerji tasarrufu sağlamıştır.
  Ekonomik olarak enerji verimliliğinin artırılması, ilave yeni enerji
kaynaklarının devreye alınması için yapılacak yatırımlardan daha
caziptir.

Enerji  Tasarruf edilerek kazanılabilecek enerjiyi “retmek için, çok daha

Tasarrufuna pahalı yatırımlara ve çok daha uzun zamana ihtiyaç vardır.

İten  Oysa enerji tasarrufu daha çabuk ve daha ucuza elde edilebilen bir
Sebepler enerji kaynağıdır.

 Enerji tasarrufu çalışmaları ile sadece enerji t“ketimi azalmakla

kalmamakta bakım, onarım, işletme alışkanlıkları gibi fonksiyonların
d“zenlenmesi, “retimde, işletme verimlerinde artışlar sağlanmaktadır.
 Enerji verimliliğinin arttırılması -ki “lkemizdeki kayıpların yıllık
değeri 6-7 milyar dolar civarındadır- ve zengin imkanlara sahip
Enerji olduğumuz yenilenebilir enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması,
Tasarrufuna sadece k“resel iklim değişikliği politikalarına uyum için değil, aynı
İten zamanda; “lkenin dış ödemeler açığı, istihdam katkısı, hava kirliğine

Sebepler bağlı sağlık problemlerinin azalması, hane halkının harcamalarında

rahatlama gibi çok sayıda ve çok yönl“ yararlar açısından da bir
çöz“m paketi olanağı yaratmaktadır.
  Enerji Yoğunluğu ; Gayri Safi Yurtiçi (asıla başına t“ketilen Birincil
Enerji Miktarını temsil eden ve t“m d“nyada kullanılan bir
göstergedir.

 Bu gösterge içinde; ekonomik çıktı, enerji verimliliğindeki artış

Enerji
veya azalma, yakıt ikamesindeki değişimler kombine olarak ifade
Yoğunluğu edilmektedir ve değişimlerin tek tek bu gösterge içinden ayırt
edilmesi m“mk“n değildir.

 Bununla birlikte enerji yoğunluğu enerji verimliliğinin takip ve

karşılaştırılmasında yaygın olarak kullanılan bir araçtır.
  Enerji yoğunluğu uzun zamandır lider sanayileşmiş “lkelerde
d“şmektedir.

 Amerika Birleşik Devletleri enerji verimliliği konusunun önemini ilk

fark eden “lkelerden biri olmuş ve 1970 li yıllardan itibaren artan bir
ivme ile bu konunun “zerine gitmiştir
Enerji
Yoğunluğu  T“m d“nyada olduğu gibi AB “lkeleri de, petrol krizinin yaşandığı
1970 li yılların başından itibaren petrol bağımlılığını azaltmak/arz
g“venliğini arttırmak, enerji maliyetlerini d“ş“rmek/rekabeti
desteklemek, işsizliği azaltmak ve çevreyi korumak/sera gazlarını
azaltmak amacıyla çalışmalara başlamış, planlarını enerji yoğunluğunu
d“ş“rmek “zere yapmış ve bunda önemli ölç“de başarı sağlamıştır.
  T“rkiye, birincil enerji yoğunluğu açısından, gelişmiş “lkelerle kıyaslamasında;
enerji yoğun ekonomilerden birisi olarak değerlendirilebilir.

 2007 yılında T“rkiye nin enerji yoğunluğu Euro bazında 251 KEP/1000 € iken, AB
(27 nin ortalama değeri 169 dur. Bununla beraber satın alma g“c“ne göre
d“zeltilmiş değerlerle T“rkiye'nin enerji yoğunluğu değeri 0.11 olmaktadır
Türkiye'de
 2009 yılı OECD ortalaması olan 0.18 TEP/1000 dolar Gayrisafi Yurtiçi Milli (âsıla ile
Enerji karşılaştırıldığında, T“rkiye de 0.27 değeriyle 1000 dolar GSYMH “retmek için daha
Yoğunluğu fazla enerji harcanmaktadır (2000 yılı ABD doları sabit değeriyle .

 Birincil enerji yoğunluğu da AB nin ortalama değerleriyle mukayese edildiğinde

oldukça y“ksektir.

 Uluslararası enerji Ajansının 2009 raporuna göre T“rkiye nin enerji yoğunluğu
OECD “lkelerinin yaklaşık iki katı, kişi başı t“ketimimiz ise 5 katıdır.
Türkiye ve
OECD
Ülkelerinin
Enerji
Yoğunlukları

Tablo : T“rkiye ve OECD “lkelerinin enerji yoğunlukları

  T“rkiye hala uluslar arası enerji standartlarına ulaşamamış “lkeler
arasında yer almaktadır.

 End“striyel enerji t“ketimi T“rkiye'nin toplam enerji t“ketiminin

Enerji
%42 sidir ve 2020 de t“ketimin % 46 sı olacağı ön gör“lmektedir.
Yönetimi
 S. A. Ateş ve N. M. Durakbasa nın araştırmalarına göre T“rkiye de
ana sektörler (metal, kağıt, çimento, seramik, cam) içinde 120
firmanın sadece %22 si enerji yönetimi uygulamaktadır.
  Enerji yönetimi; enerji verimliliği için y“r“t“len çalışmalar, uygulanan
teknikler ve s“reç yönetimi olarak d“ş“n“lebilir ki bu çalışmalar sonuç
olarak enerji maliyetlerini ve CO2 emisyonunu da d“ş“r“r.

 Enerji t“ketiminin uygun bir şekilde y“r“t“lmesi b“t“n d“nyada

s“rd“r“lebilir kalkınma için ana hedef haline gelmiştir.
Enerji
 Pek çok kazanılan
Yönetimi
enerji verimlilik projesinden deneyimler
göstermektedir eğer s“rekli olarak gözlemlenmez ve devamı
getirilmez ise tek bir proje ile istenilen çıktılar elde edilemez.

 Bu tip m“nferit projeler zamanla kurumsal enerji yönetimi halini

almıştır. Caffal(1995:2010 ın araştırmasına göre enerji yönetimi
uygulayan end“striler toplam enerji t“ketimlerinin %40 ları kadar
tasarruf sağlamışlardır.
Bazı
Ülkelerde
Endüstriyel
Enerji
Tüketimleri
Tablo : Bazı Ülkelerde End“striyel Enerji T“ketimleri

End“striyel enerji ihtiyacı “lkelere, bölgelere,

ekonomik aktivitelere, teknolojik gelişmişliğe ve
“retime bağlı olarak farklılıklar göstermektedir.
 T“rkiye de sanayide t“ketilen toplam enerjinin %68 ini:

 Çimento (%19,7)
Türkiye’de
 Kağıt ve kağıt hamuru (%3,7)
Sektörel
Olarak  Demir - Çelik (%35)
Enerji  Seramik (%4,5)
Tüketimi  Tekstil (%5,9)

sektörleri t“ketmektedir.
Türkiye’de
Enerji
Tüketimi

Tablo : T“rkiye de End“striyel Enerji T“ketim Oranları

 Ülkemizde halen g“n“m“z koşullarında ekonomik olma özelliğini
kaybetmiş parametrelere dayalı sanayi tesisleri mevcuttur.

Bu tesisler maliyet kriterlerine göre fazla enerji t“keten ve teknolojik

gelişmelere ayak uyduramamış tesisler olarak kalmıştır.

Türkiye’de Bundan başka birçok end“striyel proses, enerjinin başka şekle

Enerji dön“şt“r“lerek kullanılmasını gerektirmekte ve bu nedenle

Tüketimi genellikle önemli miktarlarda dön“ş“m kayıpları olmaktadır.

Tabiki bazı kayıplar kaçınılmazdır. Ancak yer yer sanayi

sektör“m“zde bu kayıpların b“y“k miktarlara ulaştığı
gözlemlenmiştir.

1nlemler alınmadığı takdirde bu kayıplar sürüp gidecektir.

KARO ÜRETİMİNDE
ENERJİ TASARRUFU

. B1LÜM
 T“rkiye de seramik sektör“ ana sektörlerden biri olmakla beraber
“lkemizde 25 adet b“y“k ölçekli seramik firması bulunmaktadır.
Seramik
Bu sektör T“rkiye deki toplam end“striyel enerji t“ketiminin
Sektöründe
%1 inden sorumludur.
Enerji
Tüketimi UN)DO nun (United Nations Industrial Development Organization)
2008 tarihli analizine göre sektörel enerji t“ketim alışkanlıkları ve
enerji verimliliğine ilişkin istatistiksel veri eksikliği bulunmaktadır.
  Seramikler inorganik ve metalik olmayan malzemeler olmakla
beraber son “r“n“n istenilen özelliklerine göre hammaddelerin
işlenmesinden sonra ısıl işlem pişirim
Seramik ile son halini alan

Sektöründe malzemelerdir.

Enerji  Bu pişirim işlemi y“ksek sıcaklık fırınlarında gerçekleştirilir ve

Tüketimi genellikle de “r“ne göre uzun s“reler alır.

 Bu sebeple seramik sektör“ enerji yoğun sektör olarak tanımlanır.

 Karo Üretiminin Coğrafi Vitrifiye Üretiminin Coğrafi
Dağılımı Dağılımı

Seramik
Sektöründe
Enerji
Tüketimi

Fig“r : Karo “retiminin coğrafi dağılımı Fig“r : Vitrifiye “retiminin coğrafi dağılımı
Seramik
Sektöründe
Enerji
Tüketimi

Fig“r :Seramik sektör“nde enerji t“ketiminin dağılımı

(Europian Ceramic Industry in 1992)
 Enerji tüketimi:
 Seramik end“strisinde çeşit enerji kullanılır:
 Elektrik enerjisi
Seramik  Kimyasal enerji
Sektöründe  Elektrik enerjisi ise farklı yol ile kullanılır:
 Mekanik enerji : motor ve fanlarda
Enerji  Termal enerji : fırın ve kurutucuları ısıtmada kullanılır
Tüketimi Kimyasal enerji ise petrol ve t“revi yakıtlardan elde edilir ve yanma
reaksiyonlarında termal enerjiye dön“ş“r.
 Seramik karo “retimi çeşitli aşamalardan oluşmakla beraber “r“n
fonksiyonuna göre değişiklikler gösterir.

Temel olarak karo “retimi ise :

 Ham madde hazırlama,

Seramik  Şekillendirme,
Karo  Kurutma,
Üretimi  Sırlama ve desen uygulama,

 Pişirme

aşamalarından oluşur.

Fig“r : Karo “retim aşamalarının şematik gösterimi

Karo
Üretiminde
Maliyet
Dağılımı
Fig“r : Karo Üretiminde Maliyet Dağılımı

Karo “retiminde; “retim maliyetlerinin b“y“k bir çoğunluğunu enerji

maliyetleri oluşturmaktadır ki bu toplam maliyetin yaklaşık %10-25 ini
oluşturarak diğer seramik “r“nlerden daha fazladır.
 Üretimde enerji maliyetlerini d“ş“rmeden önce NEREDE, NEZAMAN,
NEDEN ve NE KADAR enerji kullanılıyor bilmek gereklidir.

Bu soruların cevapları bize tasarruf için kılavuzluk edeceklerdir.

Üretimde Seramik “retim s“reçlerinde enerji t“keten ana birimler:

Enerji  ısıtıcılar,
Tasarrufu
 motorlar ve s“r“c“ler,

 soğutma sistemleri ve

 aydınlatma sistemleridir.
  Yatay Teknolojiler: Bu teknolojiler sadece seramik sektör“nde
Üretimde değil genel olarak b“t“n sektörlerde kullanılmaktadır. Seramik
sektör“nde genellikle kurutma ve pişirime konsantre olunmuştur.
Enerji Ancak, bu yatay teknolojilerin çoğu b“y“k yatırımlar gerektirmez,
Tasarrufu fazla risk taşımaz ve cazip geri dön“şler sağlar. En önemlilerini şu
şekilde örneklendirebiliriz:
 Motorlar Ve Değişken (ızlı Sürücüler: Elektrik motorları seramik
Yatay sektör“nde y“ksek d“zeyde elektrik t“ketimi yaparlar. Ham madde
Teknolojiler ve sır hazırlama birimlerinde, şekil vermede, fanlarda, kurutma ve
pişirme proseslerinde hep motorlar kullanılmaktadır.
EFF3 tipi motorların y“ksek verimlilik sınıfından EFF1 motorlarla
değiştirilmeleri halinde %5-10 arasında tasarruf sağlanabilir.
 Motorlarda verimlilik sınıfları:

Elektrik Motorları 1998 Yılında CEMEP (Avrupa Elektrik Makineleri ve Elektroniği İmalatçıları Komitesi )
tarafından hazırlanan dok“mana göre 1.1 kw ile 90 kw arasında 3 temel verimlilik sınıfında “retilmekte ve

Üretimde Enerji değerlendirilmektedir.

Tasarrufu  EFF1 sınıfı = En verimli

 EFF2 sınıfı = Orta verimli

Yatay  EFF3 sınıfı = En verimsiz

Teknolojiler Yeni hazırlanan IEC 60034-30:2008 standardına göre elektrik motorları için verimlilik sınıfları 0.75kw ile 375
kw arasına genişletilmiş olup tanımlamaları şöyle olmuştur.

Motorlar Ve Değişken  IE1 Sınıfı = Standart Motor

(ızlı Sürücüler
 IE2 Sınıfı =Y“ksek Verimli Motorlar

 IE3 Sınıfı = Premium Verimli Motorlar (7,5kw-375kw arası

 IE4 Sınıfı = S“per Premium Verimli Motorlar( 1 Ocak 2017 de tamamı devrede)
  Tipik bir motorun satın alma maliyeti, o
motorun toplam maliyetinin %2 sinden bile
azdır.
Üretimde Enerji  Enerji maliyeti ise toplam maliyetin %98 i
olabilmektedir.
Tasarrufu  Yani tipik bir motor ortalama 20 yıl olan
çalışma ömr“ boyunca satın alma maliyetinin
50 katından fazlasını t“kettiği enerjinin
Yatay maliyeti olarak ödetir.
 Başka bir deyişle, bir motorun birkaç ayda
Teknolojiler t“kettiği enerjinin maliyeti, o motorun satın
alma maliyetine eşdeğerdir. Ortalama bir
motor, satın alma maliyetine eşdeğer enerjiyi
Motorlar Ve Değişken 2 ayda t“ketmektedir.
(ızlı Sürücüler  Motor enerji t“ketimindeki tasarrufların
önemi açıktır. Y“ksek verimli motorlara geçiş
Fig“r : Motorların Maliyet Dağılımı
bu tasarruf tedbirlerinden önemli birini
oluşturmaktadır.
 Sanayide Kullanılan Elektrik Motorları:
 (avalandırma vd. Fan motorları %
 Pompa motorları %
 Kompresör motorları %
 Diğer kullanım yerleri %
Üretimde Enerji AC Asenkron motorların yaygın kullanım sebebi :
Tasarrufu  Kolay imalat, sargısız al“minyum enjeksiyonlu rotor,
 Otomatik bobinaj ve statora otomatik aktarımı,
 D“ş“k maliyet
Yatay
 Bakım gereksinimi az
Teknolojiler  Doğrudan AC gerilime bağlantı imkanı
 Yaygın ve kolay tedarik imkanı
Motorlar Ve Değişken T“rkiye'de sincap kafesli AC motorlar “zerinde harcanan 43 milyar kWh'lik enerjinin
(ızlı Sürücüler
yaklaşık %70' i sanayide fan ve pompa uygulamalarında t“ketilmektedir. Bu rakam fan ve
pompa uygulamalarının 30 milyar kWh'lik bir enerji t“ketimi olduğunu göstermektedir. Bu
uygulamalarda t“ketilen enerjinin yaklaşık %20- 70'inin kayıp olduğu öngör“lmektedir. Bu
kayıp azaltılırsa bu 30 milyar kWh'in, yaklaşık 15 milyar kWh'lik kısmı geri kazanılabilir.
Üretimde Enerji Elektrik motoru verimini düşüren unsurlar:
Tasarrufu  Manyetik demir n“ve kayıpları, Eddy kayıpları
 Stator sargı direnci kayıpları,
 Rotor sargı direnci kayıpları, al“minyum enjeksiyonlu rotor direnci
Yatay
Teknolojiler kayıpları,
 S“rt“nme kayıpları hava ve mekanik s“rt“nme
Motorlar Ve Değişken  Diğer kayıplar,
(ızlı Sürücüler
  Yüksek Verimli Motorlar:

 EFF1 Y“ksek verimli motorların kullanımı d“nyada birçok “lkede çeşitli teşviklerle

Üretimde Enerji desteklenmekte, bazı “lkelerde ise d“ş“k verimli “r“nlerin kullanımı ve piyasaya arzı
yasaklanmaktadır. 1rneğin; Çin, ve İsrail'de d“ş“k verimli motor kullanımı yasaklanmıştır.
Tasarrufu Amerika'da ise y“ksek verimli motorların ötesinde bir “st grup olan Premium sınıf “r“nlerin
kullanımı için hazırlık yapılmaktadır. Benzer çalışmalar Avrupa Birliği'nde de mevcuttur. AB'de
kullanıcının bilinçli olması nedeniyle uygulama yasak ile değil işletmelerin kendi inisiyatifiyle
Yatay yapılmaktadır. Böylece d“ş“k verimli motorların verimli motorların kullanımına oranı %8 dir .

Teknolojiler  Elektrik İşleri Et“t İdaresi'nin yaptığı araştırmaya göre T“rkiye'de % 60-70 oranında d“ş“k
verimli motor kullanımı olduğu açıklanmıştır. Sanayide kullanılan elektrik motoru kullanımının

Motorlar Ve Değişken %90'ı sincap kafesli asenkron motorlar “zerinde t“ketiliyor. Bu da 43 milyar kWh'e tekab“l

(ızlı Sürücüler ediyor. EFF1 yani y“ksek verimli ac motorlar kullanarak bu 43 milyar kWh'in %5-15 arası
tasarruf yapılabileceği öngör“l“yor. Bu oran yaklaşık 4,3 milyar kWh, yani enerji maliyeti
olarak 500 milyon TL gibi bir tasarruf potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır.
  Y“ksek Verimli motorların imalatında kullanılan iki farklı teknoloji mevcuttur.

 Biri motor sac paketinin boyu uzatılarak verimin y“kseltilmesi. diğeri de daha y“ksek

Üretimde Enerji kaliteli sac ve bakır kullanarak yapılan tasarımdır.

Tasarrufu  Ayrıca rotoru bakır enjeksiyon tekniğiyle “retilen motorlar da yeni nesil y“ksek
verimli motorlar olarak ön plana çıkmaktadır. Bu tip motorlarda daha iyi soğutma
sağlanması için fan yapısı da özel olarak tasarlanmıştır. Dolayısıyla ısıya giden kayıp
Yatay enerji minimize edilmiş olmaktadır.
Teknolojiler  Verimlilik, motor milindeki çıkış g“c“n“n, şebekeden çekilen giriş g“c“ne oranıdır.
 Y“ksek verimlilik, kayıpların azaltılması ile sağlanır.
Motorlar Ve Değişken
 Motor g“çleri arttıkça verim değeri daha çok önem kazanmaktadır. 1rneğin 200
(ızlı Sürücüler
kW'lık bir motorun yıllık enerji t“ketimi 250 bin TL gibi bir rakamı bulmaktadır. Alım
maliyeti ise bunun 10'da biri bile değildir. %1'lik bir verim farkı bile, alımda fiyatı
çok etkilemeyecek, ancak kullanımda b“y“k tasarruf sağlayacaktır.
  Motor enerji t“ketimindeki bir diğer tasarruf yöntemi, Değişken (ızlı Sürücü
(DHS) sistemleri değişken frekanslı sürücü sistemleri, invertörlü sistemler)
kullanmaktır.
Üretimde Enerji  Konvansiyonel metotlarla yapılan uygulamalar yerine Motor (ız Kontrol
Tasarrufu cihazları kullanımıyla yapılabilecek y“ksek oranda enerji tasarrufu potansiyeli
vardır
Yatay  )nvertör, alternatif akımın frekansını ve dolayısı ile motorun dön“ş hızını
Teknolojiler değiştirerek motorun gereğinden fazla y“k çekmesini önler. Bu da aynı işin çok
daha az enerji kullanılarak yapılmasını sağlar.
Motorlar Ve Değişken
(ızlı Sürücüler  Motorlara invertör sistemi ilavesi ile %50 ye varan enerji tasarrufu m“mk“nd“r.
Yani aynı iş için motorun t“kettiği elektrik enerjisi yarı yarıya azaltılabilir.

 Klepe, damper, vana gibi hava ve akışkan ayarlama unsurları yerine Frekans
Değiştiricili (ız kontrol“ D(S kullanılmalıdır.
  )nvertör ile teçhiz edilmiş motorların maliyeti elbette daha y“ksektir. Ancak doğru
seçilmiş uygulamalarda –pompa ve kompresörler gibi– DHS sistemleri maliyetlerini
Üretimde Enerji genellikle iki yıl veya daha az bir s“re içinde tasarruf ettikleri enerjiden öderler.

Tasarrufu  Bazı analizlere göre motor sistemlerinde enerji tasarruf potansiyelinin sadece %10
kadarlık kısmı verim artışıyla sağlanabilir. Geriye kalan %90 lık kısım ancak motorların

Yatay invertör sistemiyle teçhiz edilmesiyle gerçekleşebilir.

Teknolojiler  (ız kontrol cihazıyla enerji tasarrufu yapmak, en çok karesel tork karakteristiğindeki
y“k tiplerinde m“mk“nd“r. Bunlar genellikle fan, pompa ve turbo kompresör

Motorlar Ve Değişken uygulamalarıdır. 1rneğin pompalarda genelde uygulanan yöntem, motoru sabit
(ızlı Sürücüler devirde çalıştırmaya devam edip aynı g“c“ şebekeden çekerek, suyu vanayla kısmak,
veya bypass yapmaktır. Bunun yerine hız kontrol cihazı kullanımı ile motorun hızı
d“ş“r“lerek akış ayarı yapılması tavsiye edilmektedir.
 Enerji tasarrufu için iki temel noktadan biri kayıpların azaltılmasıyken, diğeri de enerji t“ketiminin
azaltılmasıdır. Birbirine entegre olabilen y“ksek verimli “r“nlerin enerjiyi akıllıca kullanarak t“m sistemin
maksimum verimlilik noktasında çalıştırılmasıyla bu hedeflere ulaşılabilir.

Enerjiyi yüksek verimli ürünler kullanarak yüksek bir verimle dönüştürmek:

Üretimde Enerji -İnvertör Değişken hızlı s“r“c“ ,

Tasarrufu -(azırda-bekleme (Standby) fonksiyonu,

-Senkron motorlar ve y“ksek verimli AC motorlar,

-Y“ksek verimli red“ktörler.

Yatay
Enerji geri-kazanım çözümleri kullanmak:
Teknolojiler
-S“r“c“ler arasında enerji değişimi,

Motorlar Ve Değişken -Frenleme enerjisinin geçici depolanması,

(ızlı Sürücüler -Frenleme enerjisinin geri-beslenmesi,

-G“ç aktarım sistemindeki enerji t“ketimi.

Enerji tasarrufunu maksimize etmek için, invertör, motor ve red“ktör de dahil olmak “zere t“m s“r“c“
dizgesine bakmak önemlidir. Sistemdeki her bileşen yapısal olarak bir miktar verimsizlik katacaktır ve bu
enerji kayıpları birbiriyle çarpılarak t“m sistemin verimini belirleyecektir.
 Motorlarda enerji tasarrufunu daha da artırmak için ;

 İşletmedeki t“m motorların envanteri çıkarılmalı, ve her bir motorun kullanım ve plaka
bilgilerini (anma g“c“, devir, verim, vs.) ve yıllık çalışma saatlerini içeren bir liste
Üretimde Enerji hazırlanmalıdır. Dikkatler, g“c“ 25 hp'den b“y“k olan ve yılda 2000 saatten fazla
Tasarrufu kullanılan standart verimli motorlar “zerine yoğunlaşmalıdır. Servisteki motorların voltaj
ve amperi ölç“lmelidir.
Yatay  Ekonomik ve enerji verimliliğini arttırıcı sonuçlara ulaşmak için bir motor tamir/değişim
Teknolojiler politikası hazırlanmalıdır, ve motorlar en uygun uygulama için etiketlenmelidir – mesela;
derhal veya arızalanınca y“ksek verimli bir motor ile değiştirin, arızalanınca şu
Motorlar Ve Değişken spesifikasyonlarla sarıma gönderin gibi.
(ızlı Sürücüler
 Motorlar y“ke uyumlu olarak seçilmeli, ve aşırı ihtiyatlı davranıp gereğinden b“y“k motor
seçme alışkanlığından vazgeçilmelidir. Böylelikle motorların plakalarında yazılı anma
g“çlerine göre d“ş“k g“çte ve dolayısı ile d“ş“k verimde çalışmaları önlenmelidir.
  Motorlarda y“k arttıkça verim de artar, ve motor verimi genellikle %75 y“kte
azami seviyeye ulaşır. D“ş“k y“klerde t“ketilen elektrik enerjisi mekanik
Üretimde Enerji g“ç yerine artan oranda ısıya çevrilir, ve motorlarda aşırı ısınmadan doğan
Tasarrufu arıza riskini arttırıp motorun ömr“n“ kısaltır.

 Boru ve kanallarda köşe ve dirsek minimum olmalı, keskin köşelerden

Yatay kaçınılmalı. Akışkan direnci minimum olacak tasarımlara yönelinmelidir.
Teknolojiler
 (ava ve akışkan filtreleri y“zeylerini b“y“tecek şekilde alışılmıştan b“y“k
Motorlar Ve Değişken seçilmesi faydalı olabilir.
(ızlı Sürücüler
 (avalandırma projelerinde salyangoz, radyal fanlar yerine aksiyel fanlara
yönelerek motor g“c“n“ azaltmaya yönelinmelidir.
  S“rekli mıknatıs (SM) teknolojisi jeneratörlerde ve motorlarda
Üretimde kullanılabilecek ve gelişmekte olan bir alandır. Jeneratörlerde ve motorlarda
Enerji enerji verimliliği çöz“mleri göz ön“ne alındığında s“rekli mıknatıs
teknolojisine dayanan elektromekaniksel g“ç dön“ş“m“ kaçınılmazdır.
Tasarrufu
 D“ş“k devirli uygulamalar için SM makinelerinin kullanılması genellikle
standart end“ksiyon makinesine akuple edilen dişli kutusu gereksinimini
Yatay
ortadan kaldırabilir.
Teknolojiler
 Dişli kutusu maliyetlidir, s“r“ş“n verimini azaltır ve bakım gerektirir. SM
doğrudan tahrikli daha iyi performans sağlayabilir ve/veya geleneksel
Motorlarda Sürekli
çöz“mden daha hafif olabilir. Bu açıdan s“rekli mıknatıs teknolojisinin
Mıknatıs Teknolojisi
gelişimi motor ve jeneratör teknolojilerinin gelişimi için çok önemlidir.
  S“rekli mıknatıs, uyarma ihtiyacı olmadan manyetik alan “reten
Üretimde
malzemelere denir.
Enerji
Tasarrufu  S“rekli mıknatıslar normalde demir, nikel ve kobalt gibi
elementlerin alaşımlarından oluşurlar ve b“y“k B-H eğrilerine,
y“ksek kalıcı akı yoğunluğu (Br) ve y“ksek mıknatıslanmayı
Yatay
giderici kuvvete (HcB) sahiptirler.
Teknolojiler
 Kalıcı akı yoğunluğunun y“ksek olması mıknatısın, manyetik
Motorlarda Sürekli devrenin hava aralığından daha y“ksek bir manyetik alanı
Mıknatıs Teknolojisi desteklemesini sağlar.
  S“rekli Mıknatıslı Senkron Motorlar (SMSM) y“ksek davranış,
Üretimde boyut ve verimlikleri nedeniyle g“n“m“zde end“striyel robot,
Enerji uçak, asansör, pompa, fan gibi birçok end“stride yaygın olarak
Tasarrufu kullanılmaktadır.

 SMSM ler klasik doğru akım ve alternatif akım motorlarının yerini

Yatay alma yoluna girmiştir.
Teknolojiler  S“rekli mıknatıslı senkron motorlar, klasik tip motorlarla
karşılaştırıldığında y“ksek g“ç yoğunluğu, moment yoğunluğu,
Motorlarda Sürekli
verimlilik, g“ç faktör“ ve diğer özellikleri bakımından elektrikle
Mıknatıs Teknolojisi
tahrik sistemlerinde önc“ olmaya devam etmektedirler.
Üretimde  S“rekli mıknatıslı senkron motorları, asenkron motorlar ve elektrik
Enerji uyarmalı senkron makinelerden ayıran özelliklerden bir tanesi kalkış
Tasarrufu koşullarıdır. Senkron motorlar, s“rekli çalışma koşulları altında ortalama

elektromanyetik moment koşullarını sağlarlar. Başlangıç durumu, motor

Yatay durma konumundan belli bir açıya kilitlenme işlemi ile gerçekleştirilir.
Teknolojiler Senkronizasyon işleminin gerçekleştirilebilmesi için stator sargılarına belli

bir enerjinin verilerek rotorun belirli kutupların altına çekilmesi sağlanır. Bu

Motorlarda Sürekli
Mıknatıs Teknolojisi durumda ortalama elektromanyetik moment sıfıra denk gelir
  Klasik sargı ile uyarılan senkron motorlar, başarılı ve g“venli bir
Üretimde başlangıç sağlamak için ve asenkron motor çalışma prensibi ile
Enerji harekete başlatıldıklarında akım sınırlama kademeleri devrededir

Tasarrufu ve sonrasında senkronizasyon gerçekleştiğinde uyarma işlemi

başlatılır. S“rekli mıknatıslı senkron motorlarda (SMSM) uyarma
işlemi ayarlanabilir olmadığından t“m çalışma koşulları altında
Yatay
belli bir uyarma gerçekleşir. Bu sebepten dolayı SMSM lerin
Teknolojiler
başlangıç koşulları asenkron motor ve elektrik uyarmalı senkron
makinelerden daha karmaşıktır. S“rekli mıknatıslardan dolayı sabit
Motorlarda Sürekli
Mıknatıs Teknolojisi bir manyetik alan ve stator akımları tarafından “retilen döner
manyetik alan asenkron başlangıç şartlarını oluştururlar .
  S“rekli Mıknatıslı Senkron Motorlar (SMSM) moment akım oranı,
Üretimde y“ksek g“ç ağırlık oranı, y“ksek verimlilik, y“ksek g“ç faktör“,

Enerji d“ş“k g“r“lt“ ve dayanıklılık açısından oldukça g“ndemde olan

makinelerdir.
Tasarrufu
 G“ç elektroniği ve SMSM karakteristiklerinin birleştirilmesiyle
SMSM ler değişken hızlı alternatif akım s“r“c“leri içerisinde
Yatay
giderek daha çok yaygınlaşmaktadırlar.
Teknolojiler
 SMSM s“r“c“lerinde akım ara devreli ve gerilim ara devreli

Motorlarda Sürekli eviriciler yaygın olarak kullanılmaktadır. Son zamanlarda kayıpları

Mıknatıs Teknolojisi azaltmak, s“r“c“ ve makine verimini arttırmak için çok seviyeli
eviriciler “zerine oldukça yoğun çalışmalar yapılmaktadır.
  Basınçlı Hava : End“striyel tesislerde kullanımı yön“nden çok değerli, olmazsa olmaz

Üretimde kaynaklardan biri olan basınçlı hava bu tesislerin en çok para ödedikleri işlemlerden bir
tanesini oluşturmaktadır.
Enerji  Bu alanda enerji tasarrufu emiş havasını soğuk, kuru ve temiz tutarak, girişteki
Tasarrufu basınç d“ş“şlerini engelleyerek, m“mk“n olan en d“ş“k basınçta çalışarak,
kompresörden gelen soğutma ısısını geri dön“şt“rerek ve kompresör
kapasitelerini ihtiyaca göre seçerek sağlanabilir.
Yatay
 Kompresörler birçok sanayi tesisinde en çok enerji harcayan ekipmanların
Teknolojiler başında gelmektedir.

 Kompresörler, kurutucular ve diğer destek ekipmanlarının bir yıllık çalışma

Kompresörlerde
maliyetleri toplam yıllık ödenen elektrik faturasının % 70 ini oluşturmaktadır.
)nvertör Kullanımı
 Basınçlı hava sisteminde olacak bir arıza birçok tesiste “retimin durmasına
sebep olmaktadır.
  Değişken devirli kompresörler gerek çevrenin korunması gerekse “retici
Üretimde firmaların maliyetlerini d“ş“rme amacıyla, y“zlerce fabrikada bağımsız
elektrik kuruluşlarının yaptığı ölç“mler ile desteklenerek enerji tasarrufu
Enerji
sağlandığı ispatlanmış ve kullanıma sunulmuştur. G“n“m“zde çok sayıda
Tasarrufu değişken devirli kompresör bu amaca uygun olarak kullanılmaktadır.
T“rkiye de bu uygulama 1997 yılında başlamış olup, giderek daha fazla
Yatay uygulama alanı bulmaktadır.

Teknolojiler  Bir kompresör “reticisinin bir elektrik dağitim şirketine Electrabel/Belçika

yaptırmış olduğu ölç“mler ile değişken devirli kompresörlerin konvansiyonel
Kompresörlerde kompresörlere göre (boş-y“k ve klapeli oransal kontrol sistemiyle çalışan
)nvertör Kullanımı kompresörler enerji maliyetleri açısından daha avantajlı olduğu ispatlan
mistir.
  Değişken devirli kompresörler sensör vasıtasıyla devamlı hava hattından
veriler alır ve bunu frekans konvertör“ne iletir. Frekans konvertör“de bu veriyi
Üretimde uygun frekansla birleştirerek motora verir. Motor elde ettiği frekansa göre
Enerji hızını azaltır veya artırır. Motorun devrindeki azalma veya artma değişen hava

Tasarrufu ihtiyacını karşılanmasını sağlar.

Frekans Konvertörü

Yatay  Konvertör, 3 ayrı kısımdan oluşmaktadır; Doğrultucu, DC-link ve invertör.

Teknolojiler  G“ç kaynağı 3 faz 380 volt ve 50 Hz AC voltajı redresöre iletir. Doğrultucu da bu
voltajı DC voltaja çevirir.

 DC link bu voltajı filtreden geçirir ve stabilize eder. Doğrultucu ve DC link

Kompresörlerde
beraber, invertör“ besleyen sabit doğru akim voltaj kaynağı gibi davranirlar.)
)nvertör Kullanımı
 )nvertör de değişken frekans ve değişken gerilim yaratarak kompresör motorunu
besler. Bu çevrimle, motorun devri dalgalanan hava ihtiyacına göre değişir.
 Değişken Devirli ve Konvansiyonel Kompresörlerin Enerji Kullanımı Açısından
Karşılaştırılması

Üretimde  Geleneksel makinalarda kalkış ve duruşlar motor g“c“ne göre sınırlı sayıdadır. Motora zarar

Enerji gelmemesi için konulan bu sınır nedeniyle konvansiyonel kompresörler ister, y“k-boş kontroll“
(load-noload) çalışsın ister klapeli oransal mod“latör kontrol) kontroll“ sistemler ile çalışsın
Tasarrufu hava profillerine bağlı olarak boşta çalışırlar.

BoşYük Kontrollü Çalışan Kompresörlerde Güç-Kapasite İlişkisi

Yatay  Bos y“k prensibiyle çalışan kompresörlerde hava ihtiyacı söz konusu olmadığında kompresör
Teknolojiler boşta çalışarak % 25 civarında enerji t“ketir.

Klapeli Oransal Kontrol İle Çalışan Kompresörlerde Güç Kapasite İlişkisi

Kompresörlerde  Klapeli oransal kontrol ile çalışan kompresörlerde ise kapasiteyi %100 ile % 50 arısında
)nvertör Kullanımı değiştirmek m“mk“nd“r. Bu da kompresör“n motorun kalkış sayısını azaltmak için
d“ş“n“lm“şt“r. Fakat kapasiteyi iki bant arasında değiştirirken harcanan g“ç miktarı oldukça
y“ksektir. Bu sistemler de % 50 kapasitenin altında boşta çalışırlar.
 Değişken Devirli Kompresörlerde Güç Kapasite İlişkisi
 Değişken devirli kompresörlerde g“ç ve kapasite kullanımı birbirine paraleldir.
Üretimde Sistemin azalan ve artan hava ihtiyaçlari, ayni oranda azalan ve artan g“ç
miktariyla karşılanmaktadır.
Enerji Değişken Devirli Kompresörlerin Diğer Avantajları

Tasarrufu  Değişken devirli kompresörlerde basınç bandı 0.1 bar'dır. Konvansiyonel

kompresörler de ise 0.5- bar basınç bandı aralığında değişmektedir.
 Basıncın her 0.3 bar d“ş“ş“ % 2 enerji tasarrufu sağlamaktadır.
 Değişken devirli kompresörler basınçlı hava sisteminin azalan ve artan hava
Yatay ihtiyacını azalan ve artan g“ç miktarlarıyla karşılamaktadır.

Teknolojiler  Kalkış ve duruşlar sınırsız sayıda olduğu için motorun boşta çalışmasına gerek
kalmamaktadır. Boşta çalışmada harcanan enerji t“ketimi de potansiyel
olarak enerji tasarrufuna dön“şmektedir. (Soft start-soft stop)
 Ayni zamanda yumuşak kalkış söz konusu olduğu için ilk çalıştırma
Kompresörlerde akımlarında ortaya çıkan pik çekişler ortadan kalkacaktır
)nvertör Kullanımı  Motorun devri değişken olduğu için dişli kutusu veya kayış kasnak
bağlantılarına gerek yoktur. Bu y“zden oluşacak enerji kayıpları da söz konusu
olmayacaktır. Konvansiyonel kompresörlerde ise bu bağlantılara ihtiyaç vardır
Üretimde
 Değişken devirli kompresörlerde g“ç faktör“ değerleri 0.95 ile 0.98 arasındadır.
Enerji
Bu diğer sistemlerde 0.53 lere kadar d“şebilmektedir. Bu değerin y“ksekliği ;
Tasarrufu
 Aktif motor g“c“n“n daha d“ş“k toplam g“ç talebine gereksinimi olacaktır.

Yatay  G“ç kaynağı “zerindeki termal kayıplar daha az olacaktır.

Teknolojiler
 G“ç kaynağı “zerindeki voltaj d“ş“şleri azalacaktır.

Kompresörlerde  Kullanıcının elektrik g“ç kaynağı daha k“ç“k seçilecektir.

)nvertör Kullanımı
 Değişken Devirli Kompresörlerin Sistem Adaptasyonu

 Değişken devirli kompresörlerin sanayi tesislerine adaptasyonu için basınçlı hava

Üretimde ihtiyacının değişimi tespitinin yapılması gerekmektedir.
Enerji  Bu tespit ölç“m kutuları ile yapılabilmektedir. 1lç“m kutuları sistemin selenoid
Tasarrufu valflerine takılarak y“k ve bos durumlarından gelen sinyallere göre saatlik, g“nl“k
ve haftalık t“ketim eğrileri, ölç“m programları ile bilgisayar ortamına
taşınabilmektedir.
Yatay
 Bu eğrilerden yola çıkılarak haftalık enerji t“ketimi hesaplanır. Basınçlı hava
Teknolojiler
hattındaki dalgalanmalar göze alınarak sim“lasyon yöntemiyle değişken devirli
kompresörlerin haftalık enerji t“ketimini % oranında ne kadar d“ş“rd“ğ“ ortaya
Kompresörlerde çıkarılabilir.
)nvertör Kullanımı
 Değişken devirli kompresör yatırımına girmeden önce böyle bir tespitin
yapılması yatırımın geri dönüş süresinin tespiti açısından çok önemlidir
Üretimde
 Hava kaçakları, basınçlı hava sisteminde meydana gelen enerji
Enerji kayıplarının en önde gelen sebebidir. Bir kompresör“n hava
Tasarrufu kaçaklarının oluşturduğu basınç d“ş“m“n“ önlemesi için daha
uzun zaman çalışması gerekmektedir. Çeşitli çalışmaların
Yatay gösterdiğine göre, “retilen basınçlı havanın yaklaşık % 25 i
Teknolojiler sızıntılar nedeniyle kayıp olmaktadır. Bu kayıpların tamamen
önlenmesi pratik değildir ve % 10 a indirilmesi kabul edilebilir bir
Kompresörlerde sınır olarak benimsenmektedir.
(ava Kaçıkları
 Kaçak hava miktarı: Genelde hava kaçakları;

 hat basıncına,  boruların bağlantı yerlerinde,

Üretimde
 basınçlı havanın kaçak  flanşlarda,
Enerji noktasındaki sıcaklığına,  manşon ve dirseklerde
Tasarrufu
 kompresör emişindeki hava  red“ksiyonlarda,
sıcaklığına ve
 vana gövdelerinde,
Yatay  havanın kaçtığı deliğin çapına
 filtrelerde,
Teknolojiler bağlıdır.
 hortumlarda,
Sıcaklık değişimleri, titreşim
Kompresörlerde bağlantılarının gevşemesinin ve  çek vanalarda,
(ava Kaçıkları böylece sızıntıların başlıca
 uzatmalarda ve
de
sebepleridir.
 basınçlı havayı kullanan cihazlarda
olmaktadır.
  Boruların birleşme yerlerini periyodik olarak gözden geçirmek bu
Üretimde
konuda yapılacakların başında gelir.
Enerji
Tasarrufu  Kaçaklar genelde son kullanım yerinde veya basınçlı hava hattının
ekipmana bağlandığı yerde olur. Sık sık basınçlı hava girişinin açıp
kapandığı bu gibi yerlerde contalar hızla bozulur. Bu nedenle
Yatay
contaların da periyodik olarak bakımının yapılarak eskiyenlerin
Teknolojiler
değiştirilmesi gereklidir.

Kompresörlerde  Basınçlı hava kaçaklarını bulmanın birçok metodu vardır. Kullanılan

(ava Kaçıkları en modern metot, ultrasonik ses detektör“ kullanmaktır.
  Hava kaçaklarının oluşturdukları, insan kulağının duyamayacağı
Üretimde seviyedeki sesleri bir mikrofon vasıtası ile algılayarak, kulağın
Enerji duyabileceği seviyeye y“kselterek çalışan bu cihazlar ile yaklaşık da

Tasarrufu olsa kaçan havanın miktarını da tahmin etmek m“mk“nd“r.

 Basınçlı hava sistemi kayıplarının hesaplarında kompresör tipine bağlı

Yatay olarak kompresör verimi kullanılır
Teknolojiler  Basınçlı havanın optimum kullanımı çok önemlidir. Bunun yerine
kullanılabilecek daha verimli, daha ucuz metotlar araştırılmalı,
Kompresörlerde
örneğin; 6-8 barda “retilen basınçlı hava d“ş“k basınç gerektiren
(ava Kaçıkları
sistemlerde kullanılmamalıdır.
  Bilindiği gibi basınç y“kseldikçe harcanan enerji de artacaktır. Bu tip d“ş“k basınçlarda
kompresör yerine root blower dediğimiz “fleyiciler kullanılmalıdır.
Üretimde
 Gerekirse değişik basınç altında çalışan ekipmanlar ayrı kompresör ve hatlardan
Enerji beslenmelidir.
Tasarrufu  (attı ayırıp reg“latör kullanmak da verimi artıracak ve y“ksek basınç sebebiyle
oluşacak sızıntıları engelleyecektir.
Yatay  Basınçlı hava sistemlerinde meydana gelen sızıntılar ve boru kesitlerinin yeterince
Teknolojiler b“y“k seçilmemesi gibi nedenler ani hava kullanımlarında basınç d“ş“m“ne sebep
olmaktadır. Basıncın d“şmesi ise işletmeleri kompresör çalışma basıncı set değerlerini

Kompresörlerde y“kseltmeye yöneltmektedir.

(ava Kaçıkları  Sonuç olarak harcanan enerji artacaktır. Ayrıca bir diğer çöz“m de, çalışma noktalarına
yakın yerler de basınçlı hava tankları koymaktır.
  1zellikle kış aylarında dış hava sıcaklığı bir fabrika içindeki havanın

Üretimde Enerji sıcaklığından d“ş“kt“r.

Tasarrufu  (avanın yoğunluğu sıcaklığın d“şmesiyle artar ve harcanan daha
az enerji ile daha çok hava sıkıştırma imkânı doğar.
Yatay
 Hesaplamalara göre yaklaşık her 3°C lik sıcaklık d“ş“ş“nde, enerji
Teknolojiler
kullanımı % 1 azalmaktadır.

 Sıcak ve kuru iklimlerde, evaporatif soğutma yöntemiyle

Kompresör (avasının
Dış Ortamdan
Alınması kompresöre giren hava soğutularak kompresör enerji t“ketimi
azaltılabilir.
  Enerji verimli lambalar kullanarak verimli bir aydınlatma elde edilir
ve aydınlatma maliyetleri önemli miktarda azaltılır.
Üretimde  Aydınlatma, ABD de konutlarda kullanılan enerjinin % sini, ticari
binalarda ise % ini oluşturmaktadır.
Enerji
Tasarrufu

Yatay
Teknolojiler
Yüksek Verimli
Aydınlatma
Tablo : Farklı Aydınlatma Sistemlerinin 1zellikleri
  Tablo 4 te farklı aydınlatma sistemleri için verimler verilmiştir.
Üretimde
Enerji  Tabloda ampullerin en az verime sahip olduğu belirtilmektedir. Bu
y“zden bu tip lambalar aynı aydınlatma çıkışı için en çok enerjiyi
Tasarrufu
t“keteceklerdir.

Yatay  Akkor flamanlı ampullere göre; floresanlar yaklaşık % 50, kompakt

Teknolojiler floresanlar ise % 80 daha az enerji t“ketmektedir.

 Aydınlatma uygulamalarında en b“y“k sorun, bu konuda yeterince

Yüksek Verimli bilinçli olunmaması ve verimli lambaların ilk yatırımının y“ksek
Aydınlatma olmasıdır.
Üretimde Enerji  Kayış-kasnak sisteminde meydana gelen ısınmanın azaltılması ve
Tasarrufu sistemde meydana gelebilecek kaymaların azaltılması amacı ile
end“striyel tesislerde V kayışları kullanılmaya başlanmıştır. Bu tip
Yatay kayışlar tesise önemli miktarda enerji tasarrufu sağlamaktadır.
Teknolojiler Sadece V kayışlarına geçilmesi ile sağlanan verim artışı % 2 ile % 4
arasında kalırken, sistemde y“ksek verimli V kayışlarının
Standart V Kayışların
kullanılması ile sağlanan verim artısı % 2 ve % 8 arasında
Yüksek Verimli Olanlar
İle Değiştirilmesi değişmektedir.
  Atıkların Yeniden Kullanımı : 1ğ“tme sırlama ve dekor operasyonlarından önemli
miktarda atık su gelmektedir. Bu sulu çamurlar hammadde kısmında belirli oranlarda
kullanılabilir. Böylece atıkların yaklaşık %20 si geri dön“şt“r“lm“ş olur. Yaş öğ“tmede
Üretimde bunları da araya katmak iyi bir yöntemdir fakat reçetedeki oranları %2 yi geçmemelidir.

Enerji Ayrıca bu atıklar sırlarda da kullanılabileceği gibi tuğla end“strisinde de

değerlendirilebilirler.
Tasarrufu
 Gözetim Ve Hedef Belirleme: Enerji verimliliğine karşı en b“y“k engel s“reçlerde
enerji t“ketimine dair yönetim bilgisinin olmayışıdır. Gözetim ve hedef belirleme
Yatay disiplinli bir yaklaşım olup enerji kaynaklarının maksimum verimlilik halinde kullanımını
Teknolojiler sağlamayı amaçlar. İşletmenin her bir böl“m“nde s“rekli ve detaylı olarak ölç“mler
yapılır ve buna göre enerji tasarruf hedefleri belirlenir. Tasarruf hedefleri belki bir
proseste yapılan bir uygulamanın yöntem değişikliği ile sağlanır, belki daha verimli bir
yeni yatırımla, belki mevcut yönteme yapılacak bir modifikasyonla. Her bir hedefe
ulaşıldığında yeni ve daha y“ksek hedefler belirlenerek s“rekli iyileşme sağlanır.
 Gözlem yapılarak hedef belirlemek için ise işetmenin enerji haritası
çıkarılır.
Üretimde
Bunun için ihtiyaç duyulan enerji - zaman grafiği oluşturulması
Enerji
önerilir ki bu sayede enerji t“ketimi en fazla ve en az hangi
Tasarrufu zamanlarda oluyor, nasıl bir yol izlenecek belirlensin.

Bu grafik sayesinde temel enerji ihtiyacı ( “retim olmadığı sırada

Yatay
ısıtma, aydınlatma, kompresörler ve pompalar için harcanan enerji )
Teknolojiler
da hesaplanır ve bu temel enerji ihtiyacı enerji tasarrufu için ana
hedeftir.
 Temel Enerji İhtiyacı

Temel enerji ihtiyacını hesaplamak için sayaç okuma yöntemi kullanılabilir.

Üretimde Bu yöntemde belirli aralıklarla sayaçlar okunur ve bu aralıklardaki “retim hacmi
Enerji ile enerji t“ketimi birlikte ele alınarak temel enerji ihtiyacı hesaplanır.
Tasarrufu İdealde enerji yalnızca kaliteli “r“n “retmek için kullanılır kWh/ton)

Bu 1zel Enerji Tüketimi (SEC: Specific Energy Consumption dir ve temel

Yatay enerji ihtiyacı eğrisinden elde edilir.
Teknolojiler
İşletmenin SEC değerleri end“stri t“ketimleri ile kıyaslanarak enerji tasarruf
ihtiyacı ve hedefleri belirlenebilir.
Üretimde  Otomasyon ve Kontrol : 1zel proseslerin otomasyonu s“recin daha
Enerji sıkı kontrol“n“ sağlar ve operasyonları teorik minimum enerji t“ketim

Tasarrufu hallerine yaklaştırır. Otomasyona en g“zel örnekler; sprey dryer

aşamasında, kurutuculardaki sıcaklık ve nem kontrol eğrileri, fırın
içindeki sıcaklık, basınç ve atmosfer kompozisyonun kontrol“ için
Yatay yapılan otomasyonlardır. Fırınlardaki kontrol mekanizmaları bug“n
Teknolojiler y“ksek derecelerde enerji tasarrufu ve veremliliği sağlamaktadır.
  Kojenerasyon: )sı ve elektrik enerjisinin aynı anda “retilmesi anlamına
gelmektedir. Üretilen ısı enerjisi, direkt kurutmada kullanıldığı gibi soğutma

Üretimde amaçlı da kullanılabilir. Kojenerasyon sistemlerinin en b“y“k avantajı, toplam

(termik + elektrik) verimin, klasik enerji santrallerine göre y“ksek olmasıdır.
Enerji Basit çevrimde çalışan ve sadece elektrik “reten bir gaz t“rbinini ya da bir
Tasarrufu motoru ele aldığımızda elde edilecek verim %35-40 arası olmaktadır.
Kojenerasyon sistemlerinde ise toplam termik ve elektrik verim %98'lere
ulaşabilmektedir. Verimdeki bu artışın, kojenerasyon sistemleri için çok önemli
Yatay bir avantaj olduğu gör“lmektedir. Diğer bir avantaj ise kojenerasyon
Teknolojiler tesislerinde “retilen ısı ve elektrik, “retildiği noktada kullanıldığı için, iletim ve
dağıtım bedellerinin maliyete yansımamakta ve
böylece kesintisiz ve temiz bir enerji kaynağı haline gelmektedir.
 Seramik sektör“nde firmaların kullandığı kojenerasyon tesisleri, atık
ısıyı kurutma amaçlı kullanmaktadırlar ve toplam verimlilikleri % i
bulmaktadır.
Üretimde
Enerji
Tasarrufu

Yatay
Teknolojiler

Fig“r : Kurutma amaçlı kojenerasyon sisteminin şematik gösterimi

 Tasarruf için ayrıca basit sorular sorularak da yol alınabilir. 1rneğin;
 Makinelerin rölantide çalışması için enerji harcanıyor mu/ ne kadar ?
 )sıtıcılar ihtiyaç dışı çalışıyor mu?

Üretimde  Kompresör havaları boşa kullanılıyor mu, kaçak var mı?

 Makinelerin termal izolasyonları iyi durumda mı? değilse neden?
Enerji  Ekipmanların boşta çalışmalarının geçerli bir sebebi var mı? konveyörler, su pompaları,
Tasarrufu vakum pompaları, fanlar, ısıtıcılar vs.)
 Motorların b“y“kl“kleri neye göre seçilmiş ? daha k“ç“k olanları iş gör“r m“?
 Fanların havası kısılabilir mi yada yerine farklı hızlarda (kademeli) motorlar kullanılabilir mi?
Yatay  Su, hava yağ kanallarında sızdırma damlatma var mı?
Teknolojiler  Kurutma yada temizleme gibi işlemlerde kompresör havası kullanılıyor mu bazı yerlerde daha
ucuz metotlar da iş gör“r m“?
 Aydınlatmalar kirli veya kırık, bozuk mu?
 Enerjiyi d“ş“rmek için kullanılabilecek basit bakımlar yapılabilir mi?
Karo
Üretiminde
Enerji
Tüketimi

Fig“r : Seramik s“reçlerde enerji t“ketimi

Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Hammadde
Fig“r : Karo “retiminde hammadde “retim s“reçleri
 Hammadde hazırlama ve taşıma kısmında önemli derecede enerji
t“ketimi olur ancak genelde enerji verimlilik çalışmalarında bu aşama
gözden kaçar.
Karo Satın alma ve depolama:
Üretiminde Doğru hammaddenin alınması zaman, enerji ve para tasarrufu sağlar.
Enerji
Herhangi bir malzemenin içerde veya dış mekanda
Tasarrufu
depolanması/saklanması maliyet demektir ve stok maliyeti olarak
adlandırılır.
Hammadde
Seramik end“strisinde bu maliyet yıllık toplam alım maliyetin yaklaşık
%30 udur.
 Malzeme Taşınması (transport)

Karo Malzemeler belirli aralıklarla stok sahalarından proses alanlarına

Üretiminde taşınırlar.

Enerji Bu işlemde genellikle konveyörler kullanılır.

Tasarrufu Bazen herhangi bir malzeme taşınmadığı halde bu konveyörlerin
çalıştığı gör“l“r.
Hammadde
Bu durum açıkça enerji israfıdır. Bu israfı önlemek için sensörler
kullanılabilir.
 Tane Boyutu
B“t“n seramik s“reçlerde tane boyutu önemli bir parametredir ve doğru
Karo boyutları elde etmek için karo “retiminde değirmende öğ“tme işlemi
Üretiminde gerçekleştirilir.

Enerji Bunun için genelde b“y“k motorlar ve ağır ekipmanlar kullanılır.

Tasarrufu Zaman gecikmeli anahtarlar ile b“t“n öğ“tme araçları optimize edilmelidir ve
öğ“tme olmadığı sırada makinelerin çalışması engellenmelidir.

Hammadde 1ğ“tme prosesleri m“mk“n olduğunca ucuz tarifelerin uygulandığı saatlere

denk getirilmeye çalışılmalıdır.

B“y“k motorlar y“ksek enerji verimli motorlar ile değiştirilmelidir.

 Karıştırma

Atık hammaddelerin su ile açılarak karıştırılması esnasında da

Karo
motorlar katı maddeden dolayı zorlanırlar ve fazla enerji çekerler
Üretiminde
burada yine enerji tasarruflu motorlar tercih edilmelidir.
Enerji
Bu proseslere ek olarak enerji tasarrufu ile ilgili olarak gelişmiş
Tasarrufu
“lkelerde yapılan çalışmalar ve belirlenen yol haritalarına göre
hammadde kısmında şu çalışmalar yapılarak enerji tasarrufuna
Hammadde
katkıda bulunulabilir:
  Li içeren feldispatlar veya colemanite , K ve Na Feldispat karışımları yada d“ş“k
sinterleme sıcaklığına sahip reçeteler sinterleme sıcaklığını 200 dereceye kadar
d“ş“lmesine yardımcı olabilir veya çok fazla enerji tasarrufuna yol açabilir.

Karo  Geleneksel kil ve çin kili (chinese clay) ile bisk“vi optimizasyonu pişme sıcaklığını
Üretiminde yaklaşık 50 derece d“ş“rebilir.

Enerji  Kalsine edilmiş hammaddeler ile hızlı pişirim s“releri optimize edilebilir.
Tasarrufu  Spreyli kurutucu optimum litre ağırlığına ihtiyaç duyar. Daha iyi hammaddeler
kullanılarak veya özel aditiveler ile çamurun su içeriği d“ş“r“lerek su tasarrufu ve
Hammadde enerji tasarrufu sağlanabilir.

 S“rekli değirmenler ile %2ye kadar çamurda su tasarrufu elde edebilir ve çamur
sıcaklığı 10 dereceye kadar y“kselerek elektrik t“ketimi azaltılır.
  Kurutma fiziksel suyun buharlaşma ile b“nyeden uzaklaştırılmasıdır. Su y“ksek
termal kapasite (4,2 kJ/kgK) ve çok y“ksek buharlaşma ısısı (2500 kJ/kg) karakteristik
özelliklerine sahiptir. Bu özellik kaçınılmaz olarak y“ksek enerji t“ketimlerine neden
olmaktadır. Ve genellikle spreyli kurutmada %50 su içeriği %5-6 ara d“ş“r“lmektedir.
Karo
 Enerjiyi en verimli kullanan sprey dryer kojenerasyon ile ısı ve g“ç tasarrufu
Üretiminde
sağlayanlardır.
Enerji
 Ne kadar y“ksek litre ağırlığı o kadar d“ş“k enerji t“ketimi anlamına gelir.
Tasarrufu
 Her bir sprey kurutucunun iyi yalıtılmış olması enerji t“ketimini azaltır.

 Yanma havasının ön ısıtılması (sprey kurutucu veya fırından gelen atık ısı ile) tasarruf
Spray Dryer sağlar.

 Siklonlar yerine toz ayrıştırıcılar ve çamur ısıtıcılar kullanılabilir. Bu yolla sıcak çamur
elde edilebilir.
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Spray Dryer

Fig“r : sprey dryer da ısı ve g“ç Kojenerasyon dengesi

Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Spray Dryer

Fig“r : Fırından alınan soğutma veya t“ten ısısının spray dryer da yeniden kullanımı
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Spray Dryer

Fig“r : Spray dryer dan atık hava için toz ayırıcısı ve çamur ısıtma
  İyi bir “retim planlama enerji tasarrufu sağlayabilir. Üretim prosesini optimize
Karo etmek tasarruf sağlar.

Üretiminde Ayrıca karo “retimi için özellikle tasarlanmış olan bazı ekipmanlar bulunmaktadır;

Enerji Enerji tasarruflu presler:

Tasarrufu Makine “reticileri karo “retiminde doğru anda doğru basınç uygulayarak presleme
döng“s“n“ optimize eden ve bu yolla %55-65 enerji tasarrufu sağlayan presler

Şekil verme geliştirmişlerdir. Bu yöntemde karmaşık sensörler ve kontrol sistemleri çeşitli basınç
pompaları, basınç ak“m“latörleri ve uygun valfler) pres maliyetini artırır ancak, enerji
kazanımları yeni kurulacak olan fabrikalar için tercih edilebilirler.
Karo Buhar Çekme:
Üretiminde
Bu karo sektör“nde kullanılan ortak bir tekniktir buhar enjektesiyle
Enerji parçanın sıcak kalıplanmasını sağlar. Bu parçaya fazlaca plastiklik
Tasarrufu kazandırarak extruderdeki su içeriğinin %3-4 seviyelerine d“şmesini
sağlar. Bu tarz extruzyon preslerinde enerji tasarrufu yaklaşık %10-20

Şekil verme arasındadır.

 Karo “retim s“reçlerinin bazı aşamaları termal enerji gerektirir. Bu
ihtiyaç temel olarak şu 3 aşamada t“ketilir;
Karo
 Seramik çamurunun spreyli kurutucuda neminin d“ş“r“lmesi
Üretiminde
 Şekil verilen bisk“vinin kurutulması
Termal Enerji
Tüketimi  Karonun pişirilmesi
 • Seramik karo “retiminde ortalama
termal enerji t“ketimi doğal gazın
alt ısı değerine bağlı olarak 4608
Karo
kj/kg olarak hesaplanmaktadır.
Üretiminde
• En fazla t“ketim %55 ile pişirim
Termal Enerji kısmında yapılmaktadır ve bu
Tüketimi aşamada ise ortalama 2556 kj/kg
termal enerji t“ketildiği
hesaplanmıştır. Fig“r : Karo “retiminde ortalama termal
enerji t“ketim dağılımı
 En çok enerji t“keten
(%9) s“reçlerden biridir.
Karo Kurutma s“reci sıcaklık
ve neme bağlı olmakla
Üretiminde beraber fiziksel suyun
Enerji buharlaştırılması
işlemidir.
Tasarrufu
Malzeme
kurutulduğunda
Kurutma tanecikler birbirine daha
da yakınlaşır ve az miktar
Fig“r : Kurutma hızı ve s“resi çekme meydana gelir.
  1. Bölge: b“nye içindeki nemin y“zeye kayması ve y“zeyden

Karo buharlaşan nemin dengede olduğu bölge

Üretiminde  2. Bölge : b“nye içindeki nemin y“zeye kayması ve y“zeyden

Enerji buharlaşan nemin azalması

Tasarrufu  3. Bölge: buharlaşmanın içerde gerçekleşmesi, buharın y“zeye

yayılmasıdır. Bu sırada b“nyeden y“zeye nem kayması olmaz

Kurutma Kurutmaya bağlı çatlaklar ham b“nyenin k“ç“lmesi sırasında 1. Ve

2. Bölgede meydana gelir.
 Seramik karolarda hızlı kurutma, yavaş kurutma yapan t“nel
kurutucuların yerini almıştır.

Konvansiyonel kurutucular minimum 30-40 dakikalık döng“lerde sıcak

Karo
hava kullanarak kurutma gerçekleştirmektedirler.
Üretiminde
Konvansiyonel olmayan kurutucular ise sadece elektromanyetik dalgalar
Enerji (IR yada mikrodalga) ile veya sıcak hava ve elektromanyetik dalgaları bir
Tasarrufu arada kullanarak minimum 3-4 dakikalık döng“lerde kurutma işlemlerini
gerçekleştirmektedir.

(ızlıdan s“per hızlıya geçiş trendi kurutma s“resini kısaltırken, konveyör

Kurutma bant “retimini hedeflemekte ve m“mk“n olduğunca ara stoklamayı
azaltmaya ve taşıma hattını kısaltmaya çalışmaktadır.
 Diğer taraftan hızlı kurutma hava akışını ve sıcaklığı daha karmaşık
derecelerde kontrol etmeyi gerektirmektedir.
Karo
Üretiminde Kurutma prosesindeki enerji verimliliği için uygulanan yöntemler şu
şekildedir:
Enerji
Kurutma havasının yeniden sirkülasyonunun optimizasyonu:
Tasarrufu
Geleneksel sıcak hava kurutucularının daha karmaşık gelişmiş bir
havalandırma sistemi ve tekniği ile bağıl nem, sıcaklık, proses
Kurutma havasının akış oranı ve kurutucudaki basınç gibi temel parametrelerin
kontrol“n“n optimize edilmesidir.
 Atık Isı Dönüşümü:
Temiz ve sıcak hava, fırınların soğutma çıkısından elde edilebilir. Atık ısı geri
dön“ş“m“, kurutma prosesinin verimliliğini önemli ölç“de geliştirebilir ve
% e kadar kurutma için enerji tasarrufu sağlayabilir.
Karo
Üretiminde Ülkemizde Kale Seramik bu yöntem ile
sağlamış ve toplam milyon
yılında % enerji tasarrufu
bin liralık tasarruf elde etmiştir.

Enerji (ızlı Tek Katlı Yatay Kurutucu :

Tasarrufu Yıllardır tek katlı kurutucular pazarda yer almaktadır. Yatay kurutucularda karo
rulolar “zerinde ilerler ve dikey kurutuculara göre parçaların kurutma ısıl
eğrisinin daha iyi kontrol edilmesi yatay kurutucuları daha avantajlı kılar. (ızlı
Kurutma kurutucularda s“re 10 dakikaya kadar d“ş“r“lebilir ve kurutma çıkışında “r“n
nemi %0,4-0,6 lara d“ş“r“lebilir. (ızlı tek katlı yatay kurutucular dikey
kurutuculara oranla ortalama yaklaşık 0,2 GJ/t daha az enerji t“ketirler ve bu
durum %20-40 seviyelerinde enerji tasarrufuna olanak sağlayabilir.
 Karo “retimi dışında diğer seramik proseslerinde airless kurutma, s“per hızlı
kurutma, darbeli hava, sıcak hava, mikrodalga kurutma, infrared kurutma sistemleri
ile de zamandan ve enerjiden tasarruf sağlanmaktadır.

Karo Kurutma s“recinde bazı önemli parametreler s“rekli kontrol edilmelidir ve gözlem

Üretiminde altında tutulmalıdır:

 Sıcaklık
Enerji  Nem
Tasarrufu  Hava akışı

 Son nem miktarı

Kurutma  Üretilen iş ve miktarı (verimlilik)

 Döng“ s“resi

 Enerji t“ketimi
 Daha önce de belirtildiği “zere pişirme s“reci seramik sektör“nde en fazla enerji
% t“keten s“reçtir. Bu sebepledir ki pişirme s“recinde enerji tasarrufu ayrıca
önem taşımaktadır.

Karo Bu s“reçte enerji tasarrufu ile ilgili yapılan ve yapılabilecek çalışmalar:

Üretiminde  (ızlı Pişirim ve Rulolu Fırınlar: Son 30 yıllık tecr“belere göre hızlı pişirim
s“reci 30 dakikadan 4 saate kadar pişirim döng“leriyle uygulanabilirliği en iyi
Enerji yöntemdir. Tek katlı rulolu fırınlar 1970 lerden itibaren karo “retiminde en

Tasarrufu önemli teknolojik inovasyondur. Rulolu fırınlar malzemeyi seramik veya metal
rulolar “zerinde ve giriş, çıkışlardaki otomatik tablalar ile taşıyarak pişirim
sağlar. Bu rulolu hızlı pişirim fırınları arabalı ve tepsili t“nel fırınların yerini kısa

Pişirme s“rede almıştır. (ızlı pişirim fırınlarında bazı refraktörler sayesinde ısı direk
olarak malzeme “zerine verilebilmektedir. Malzeme ve refraktör oranı 1:1 dir.
Bu fırınlar kısa s“re ve y“ksek otomasyonları ile en çok karo “retiminde
kullanılmaktadır. Sıcaklık, basınç ve atmosferik eğriler bir arada otomatik
olarak kontrol edilmektedir.
 Genellikle rulolu fırınlar b“t“n seramik sektörlerinde en ekonomik ve enerji
verimli fırınlardır. Ancak refraktör rulolar y“ksek maliyetlidir ç“nk“
hasarlanmaları halinde y“ksek bakım maliyetleri doğmaktadır.
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu
Pişirme

Fig“r : 1rnek Rulolu Fırın Şematik Gösterimi

  Atık ısı geri dönüşümü ve kontrol sistemleri: Rulolu veya t“nel
Karo fırınlarda soğutma bölgesinin atık ısısı geri dön“ş“ml“ olarak ön
Üretiminde ısıtma bölgesinde olduğu gibi kurutma sistemlerinde de
kullanılabilir ve kayda değer derecede tasarruf elde edilebilir. Eğer
Enerji
ön ısıtma bölgesinin ısısı artırılabilirse daha fazla enerji tasarrufu
Tasarrufu sağlanabilir. 150 °C ye ön ısıtma ile 400 °C ye ön ısıtma arasında
%17 lik bir tasarruf 600 °C ye ısıtma da ise %28 lik bir tasarruf
Pişirme sağlanabilir. Y“ksek performanslı metal veya seramik
rek“peratörler e yapılacak yatırım kendini yaklaşık 2 yılda amorti
edecektir.
 )sıl işlem t“r“ne, sistemin boyutuna, yapısına ve operasyona bağlı
Karo olarak çeşitli yöntemler uygulanabilir.
Üretiminde
B“y“k miktarlarda atık ısı fırınlardan, kurutuculardan vs. baca gazı
Enerji
olarak salınmaktadır. Atık ısı kayıpları fırınlarda enerji verimliliğini
Tasarrufu etkileyen en önemli faktörd“r. Fırınlarda kullanılan fazla yakma
havası ve yanma sonucu oluşan gazlar sıcak gaz olarak bacalardan
Pişirme atılır. )sı geri dön“ş“m“ için kullanılacak pek çok yöntem
bulunmaktadır. Geri dön“ş“m ile yakıttan önemli ölç“de tasarruf
Atık )sı Geri sağlanır. Atık ısı geri dön“ş“m“ için kullanılan ana ısı kaynakları;
Dönüşümü
soğutma suyu yoğunlaştırıcılar, atık buhar s“reçleri, yoğuşturucular,
fırın çıkışları vs. dir.
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri

Dönüşümü

Fig“r : End“striyel Sistemlerde )sı Kayıplarının Şematik Gösterimi

Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri

Dönüşümü

Fig“r : Seramik Karo Fırınlarında Enerji Denkliği

Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri

Dönüşümü

Fig“r : Atık )sı Geri Dön“ş“m Akış Şeması

Karo
Üretiminde  Atık ısının kalitesi ekonomik olarak geri dön“şt“r“l“p
Enerji dön“şt“r“lememesinde önemli parametrelerden biridir.
Tasarrufu Normalde, y“ksek sıcaklık atık ısının y“ksek verimli olması
demektir ayrıca maliyet açısından da daha uygundur. Kayda
Pişirme değer derecede ısı geri ( ön ısıtılmış yanma havası vs. )
dön“şt“r“l“r. Maksimum miktarda atık ısının geri dön“şt“r“lerek
Atık )sı Kalitesi ve kullanılması için basamaklandırılmış şekilde sistemler kullanılabilir.
Kullanımı
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Kalitesi ve

Kullanımı
Fig“r : Çeşitli Sistemlerde Atık )sının Kullanımı
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Kalitesi ve

Kullanımı

Tablo : Çeşitli atık ısı kaynakları, kaliteleri ve muhtemel kullanımları

Karo
Üretiminde Ticari olarak ısıl işlem prosesine göre, çok çeşitli ısı geri dön“ş“m
ekipmanı bulunmaktadır.
Enerji
Tasarrufu  Reküperatörler: Fırın veya kazan baca gazlarından atık ısıyı geri
dön“şt“ren ekipmanlardır. )sı baca gazı ile hava arasında
Pişirme rek“peratör“n metalik duvarlarına iletim ile değiştirilir.
Borular/oluklar havayı yanmaya gitmeden önce ön ısıtmaya
Atık )sı Geri Dönüşüm
Elemanları taşımak için kullanılır.

Rek“peratörler
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri Dönüşüm

Elemanları

Rek“peratörler
Fig“r : Atık )sı Geri Dön“ş“m Rek“peratör“
Karo  M. Hasanuzzaman ve arkadaşları tarafından 2011/2012 de analiz edilen bir

Üretiminde fırında baca gazından geri dön“şt“r“len ısının 113,8 MJ/saat olduğu tespit
edilmiştir. Yakıt tasarrufu 11642,4 L/yıl yakıt maliyet tasarrufu ise 17463,6
Enerji RM/yıl ( yaklaşık 12000 TRY) olarak hesaplanmıştır. )sı geri dön“ş“m sisteminin
Tasarrufu maliyeti göz ön“nde bulundurulduğunda kendini amorti etmesi 2 aydan az bir
zaman alacağı kanısına varılmıştır.

Pişirme  Eğer sistemin kendini ödemesi sistem ömr“n“n 1/3 “nden az ise sistem uygun
maliyetli olarak kabul edilir.

Atık )sı Geri Dönüşüm  Modern br“lörler daha fazla ön ısıtılmış havaya direnebilirler. Bu nedenle ısı
Elemanları geri dön“ş“m sistemi baca gazı çıkışından yanma havasını ön ısıtmada
kullanılabilir. Bu yolla yakıt tasarrufu yaklaşık 1327 derecede ön ısıtılmış hava
ile %25 e kadar sağlanabilir.
Rek“peratörler
  Y“ksek sıcaklıklarda yakıt yakma CO2 d“ş“r“m“ ve enerji tasarrufu için en çok
Karo tercih edilen teknolojilerden biridir.

Üretiminde  )sıtılmış hava teknolojileri ile yakım işlemi ilk olarak British Gas ve Hot Work
tarafından İngiltere de kullanılmıştır.
Enerji
 Almanya da Flammeless Oxidation (FLOX) olarak, İtalya da Mild Combustion
Tasarrufu MİLD olarak, Japonya da ise Regenerative Combustion System (HRS) olarak
anılmaktadır.
Pişirme  HRS kullanılarak çift taraflı pişirim ve baca gazından ısı geri dön“ş“m“ %20-40
civarında enerji tasarrufu sağlamaktadır.
Atık )sı Geri Dönüşüm
 Ancak geleneksel yanma sistemlerindeki y“ksek ön ısıtılmış hava y“ksek NOx
Elemanları
emisyonuna sebep olmaktadır. Ve sonuç olarak buda çevresel sorunlar
doğurmaktadır. Bu sorunu çözmek için NOx miktarını d“ş“ren yeni
Rek“peratörler rek“peratörler geliştirilmiştir.
  Yeni yanma sistemleri şu karakteristiklere sahiptir:
 1n ısıtılmış hava sıcaklığı kendiliğinden tutuşan hava ya göre daha
Karo y“ksektir.
 Y“ksek ısıtılmış hava ve yakıt fazla miktarda sıcak yanmış “r“n ilave
Üretiminde eder.
Enerji  Yavaş yakma NOx azalımı için s“rd“r“lebilir.
Tasarrufu Rek“peratör çeşitleri şu şekildedir:
 Metalik Radyatör Reküperatör: İki adet eş merkezli metal
Pişirme borunun konfig“rasyonundan oluşur. Sıcak egzoz gazı iç taraftaki
borudan, yanma havası ise dış halkadan içeri fırın br“lörlerine
doğru içeri gönderilir. Sıcak hava ve yanma havası ısı değişimi
Atık )sı Geri Dönüşüm
yaparlar (yanma havası sıcak baca gazından ısı çeker ve yanma
Elemanları
sırasında kayda değer enerji sağlar. Bu enerji daha az yakıt
t“ketimi ile tasarruf sağlar. Yakıt tasarrufu ayrıca hava yakımını ve
Rek“peratörler baca kayıplarını baca gazı ısısını d“ş“rerek azaltır.
Karo  Konvektif Reküperatör: Baca gazı bu tip rek“peratörlerde k“ç“k
Üretiminde çaplı paralel borulardan geçer. Hava boruların etrafındaki kabuklardan

Enerji (shell) girer ve t“p içinde normal eksen doğrultusunda akar.

Tasarrufu Konvektif rek“peratörler radyasyon rek“peratörlerine göre daha

kompakt (derli toplu tırlar. Çoklu boru sistemi sayesinde daha b“y“k bir
Pişirme ısı transfer alanına sahiptirler.

 Hibrit Reküperatörler: Radyasyon ve Konvektif rek“peratörlerin

Atık )sı Geri Dönüşüm
kombinasyonu ile “retilen rek“peratörlerdir. Konvektif böl“me karşın
Elemanları
radyasyon böl“m“ne sahiptir. )sı transfer verimliliği oldukça y“ksektir
ve diğer rek“peratörlere göre boyut olarak oldukça kompakttır.
Rek“peratörler
Karo
 Seramik Reküperatörler: )sı geri dön“ş“m sistemlerinde metal
Üretiminde
rek“peratörlerin ömr“ sıcaklık 1100°C lere ulaştığında lineer olarak
Enerji
azalır. Bu kısıtlamanın “stesinden gelmek için seramik
Tasarrufu
rek“peratörler geliştirilmiştir. Bu rek“peratörlerde gaz kısmı
1550°C lere hava kısmı ise 815°C lere kadar çıkabilir. 1nceleri
Pişirme
seramik rek“peratörler fırın çimentosu ile “retilirdi. Bu g“nlerde
ise kısa silikon karb“r t“pler kullanılmaktadır ve ön ısıtma
Atık )sı Geri Dönüşüm
Elemanları sıcaklığının 700°C lere kadar çıktığı yeni dizayn sistemler
geliştirilmiştir.
Rek“peratörler
  Rek“peratörlerin kullanımı end“striyel fırınlarda yakıt tasarrufu oluşturmasına ve maliyetleri
çok y“ksek olmamasına rağmen, bu “nitenin satın alınması daha geniş maliyet oluşumlarını
(birlikle kullanılacağı yardımcı ekipmanlar nedeniyle) birlikte getirir.
Karo
 Bir rek“peratör“n kullanımı ile gelen yakma havasının sıcaklığı y“kselir ve bu y“ksek
Üretiminde
sıcaklıklı yakıcıların satın alınmasını gerektirebilir.
Enerji
 Kullanılan geniş hava kanalı hatları için, genleşmeye izin verecek esnek bağlantılar gerekir.
Tasarrufu
 Yakıcıların soğutulması için soğuk hava hattı, değişken rek“peratör ısıtması durumunda

Pişirme gerekli hava/yakıt oranını oluşturabilmede yanma kontrol“n“n yeniden d“zenlenmesi,

fanların bozulması durumunda veya g“ç kesintilerinde rek“peratör“ korumak için kontroller,

Atık )sı Geri Dönüşüm baca, baca damperleri kullanımı, ilave basınç d“ş“mlerinin yenilmesi için daha b“y“k fanlar
Elemanları rek“peratör ve sistem için gereklidir.

 Rek“peratör“n aşırı sıcaklık y“z“nden zarar görmesini engellemek birinci derecede önem
Rek“peratörler taşımaktadır, ç“nk“ zarar görm“ş bir rek“peratör“n onarım maliyeti başlangıç maliyetinin
%90'ı d“zeyine ulaşabilmektedir.
Karo
Üretiminde  Rejeneratörler ısı değiştiriciler : Cam ve metal ergitme
Enerji fırınlarında genellikle kullanılırlar. 1nemli olan rejeneratör“n
Tasarrufu boyutu, geri dönme s“resi, tuğla kalınlığı, iletkenlik ve tuğlaların ısı
tutma kapasite oranıdır. Geri dönme s“resi ise en önemlisidir.
Pişirme Uzun s“reler, y“ksek termal depolama demektir ancak maliyetleri
de y“ksektir. Rejeneratör duvarlarından ısı ve gaz kaybı ile
Atık )sı Geri Dönüşüm sızdırmalar ise ısı transferini d“ş“rmektedir.
Elemanları
Karo
 )sı Tekerlekleri : D“ş“kten orta sıcaklığa geçiş durumlarında ısı
Üretiminde
tekerlekleri atık ısıyı geri dön“şt“rmede kullanılırlar. )sı tekerlekleri
Enerji
y“ksek ısı kapasiteli malzemeden “retilmiş poroz disklerdir ve gaz
Tasarrufu olukları soğuk ve sıcak gaz) etrafında dönerler. Fark edilir
derecede ısı transferi sıcak gazdan ve soğuk havadan %85
Pişirme verimlilikle elde edilir. Döner re-jeneratörlerde atık gaz ve hava
akımı arasında dönen farklı tiplerde ısı tekerlekleri
Atık )sı Geri Dönüşüm
Elemanları kullanılmaktadır.
  )sı Boruları: )sı borularının ısı transfer performansları diğer

Karo konvansiyonel iletkenlerle karşılaştırıldıklarında yaklaşık 100 kat)

Üretiminde oldukça y“ksektir. Oynar parça yoktur ve bu da ısı borularındaki

termal enerji absorblama ve transfer sistemlerinde bakım
Enerji
ihtiyacını aşağı çekmektedir. )sı borularının 3 temel parçası
Tasarrufu
bulunmaktadır: kapalı konteynır, kapilar fitil ve akışkan.

Pişirme

Atık )sı Geri Dönüşüm

Elemanları
Fig“r : )sı Borularının Sıvı Akışı, Evaporasyon Ve Yoğunlaşma Bölgesi
Karo
Üretiminde  Ekonomizer ön ısıtıcı / ısı alıcı : Yoğunlaştırıcı ekonomizerler

Enerji baca gazlarından atık ısı geri dön“ş“m“ sayesinde %20 yakıt
tasarrufu sağlayabilir. Geniş boyut yelpazesine sahiptirler ve
Tasarrufu
end“stride gerçek birer enerji ve yakıt tasarruf aracıdırlar.
Hareketli parça bulunmamaktadır ve bu sayede uzun öm“r ile
Pişirme
d“ş“k bakım maliyet avantajına sahiptirler. Yoğunlaştırıcı

Atık )sı Geri Dönüşüm ekonomizerlerin kendini geri ödemesi/amortisi 2 yıldan daha azdır.
Elemanları
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri Dönüşüm

Elemanları
Tablo : Çeşitli )sı Kaynaklarının Atık )sı Geri Dön“ş“m Ekipmanları, Sıcaklık Aralıkları Ve Atık )sıların Kullanımı
Karo
Üretiminde
Enerji
Tasarrufu

Pişirme

Atık )sı Geri Dönüşüm

Elemanları

Tablo : Değişik Tipte )sı Değiştiricilerin Birbirleri İle Karşılaştırılması

Karo
Üretiminde
Optimum atık ısı cihazı seçiminde temel parametreler aşağıdaki gibi
Enerji sıralanabilir:
Tasarrufu  Atık ısı akışkanının sıcaklığı,
 Atık ısı akışkanının debisi,
Pişirme  Atık ısı akışkanı için izin verilebilen en d“ş“k sıcaklığı,
 )sıtılan akışkanın kimyasal bilesimi,
Atık )sı Geri Dönüşüm  )sıtılan akışkanın izin verilen en y“ksek sıcaklığı,
Elemanları  Eğer kontrol gerekliyse kontrol sıcaklığı.

Cihaz Seçimi Temel

Parametreleri
  İntegral Bütünsel )sıl İşlem (ITP) : İlk başta karoların pişirim
Karo s“recini optimize etmek için geliştirildi. Her aşamada doğru
Üretiminde miktarda ısı uygulanmasını sağlamaktadır. Fırın birbirinden

Enerji yalıtılmış, farklı seviyelerde termal odacıklardan oluşmaktadır. )sı

transferi bir odacıktan diğerine olan hava akımını minimize etmek
Tasarrufu
amaçlı radyasyon ile gerçekleşmektedir. Konvansiyonel t“nel veya
rulolu fırınlara nazaran pişirme rejimi kontrol altında
Pişirme tutulmaktadır. Kontroll“ pişirim, pişirim s“resini hızlı pişirim
fırınlarına oranla d“ş“rmektedir.
  Inertleme etkisizleştirme : Bu metot tek ve çift pişirim arasında

Karo bir prosestir. Preslemeden sonra kurutma yoktur ancak

Üretiminde maksimum 900 °C de hızlı kurutma-pişirme aşaması

uygulanmaktadır. Bu aşamada “r“n tamamen pişmez ancak kurur,
Enerji sertleşir ve sırlama ve takip eden pişirme için belirli bir
Tasarrufu mukavemet kazanır. Sırlamadan sonra “r“n son pişirime girer ve
standart pişirim uygulanır. Prosesin son 10-15 dakikası malzeme

Pişirme karakteristiği ve kalınlığına bağlıdır. D“ş“k kalite hammadde

kullanımı, ve yaş öğ“tme yerine kuru öğ“tme toplam “retimde
%40 a kadar enerji tasarrufu sağlamaktadır.
  Darbeli Pişirim: Bu yöntem ile jet br“lörler elektronik kontrolörler
Karo ile ardışık olarak birbiri ardına ateşlenir ve durdurulur. Bu sayede her
Üretiminde br“lör her zaman nominal g“çte en verimli hali ile çalışır. Tasarrufun,
Enerji br“lör“n birincil g“ç kontrol“ne bağlı olarak % ile arasında

Tasarrufu olduğu belirtilmektedir.

 Yüksek (ızlı Brülörler: pazarda konvansiyonel br“lörlere göre

Pişirme önemli ölç“de enerji tasarrufu sağlayan çok çeşitli br“lörler ve
ateşleme teknikleri bulunmaktadır. Y“ksek hızlı br“lörler fırın içinde

Brulör Çeşitleri yoğun t“rb“lans yaratarak ısı transferini geliştirirler ve bu sayede

geleneksel br“lörlere oranla % - tasarruf sağlarlar.
Karo
 Endirekt ısıtmanın yapılması gereken fırınlarda radyant t“pl“
Üretiminde
yakıcılar kullanılır. Fırın içine yabancı bir madde girmez, yanıcı gaz
Enerji ve hava fırın içindeki bir boruda yanar, fırın enerjisini radyasyonla
Tasarrufu fırın ortamına bırakır ve fırını terk eder. İşlem görecek malzeme
yanıcı gazlarla temasa geçmediği için etkilenmez, gereğinde nötr,
Pişirme red“ktif, oksidif atmosferle korunur.

Brulör Çeşitleri
  Açık Alevli Reküperatif Brulörler : )sıl işlem görecek “r“n açık alevli
uygulamadan etkilenmiyorsa daha verimli açık alevli rek“peratif
Karo br“lörler kullanılır. Alev fırın ortamında ısıtma işlemini tamamladıktan
Üretiminde sonra br“lör b“nyesindeki rek“peratarör “zerinden fırını terk eder.

Enerji Fırın çıkışında baca olmadığı için oluşan artı basınç baca gazlarını
br“lör “zerinden yönlendirir. Aşırı basınç oluşmaması için br“lör
Tasarrufu
b“nyesindeki bir ejektör vakum oluşturarak emiş sağlar.

Pişirme
Fig“r : Açık
alevli
Brulör Çeşitleri rek“peratif
br“lörlerde
yanma
  Fırın b“nyesinde devamlı bir artı basıncı dengede tutmak için k“ç“k bir
baca ile yanmış gazların % 20 si kontroll“ olarak fırın dışına atılır.
 (içbir ısı kaybı olmadan yanmış gazların % 80 i rek“peratif br“lör
“zerinden fırını terk eder.
 Br“lör rek“peratör“ “zerinden giren yakma havası 700-800ºC ye
Karo ısıtılır.
 Merkezi rek“peratörle sıcak hava “retimine oranla açık alevli
Üretiminde rek“peratif br“lör“n verimi daha y“ksektir.
Enerji  Merkezi rek“peratörde en iyi şartlarla elde edilen 450ºC sıcak havalı
uygulamada % 15-20 verim elde edilirken açık alevli rek“peratif
br“lörlerle elde edilen 700-800ºC sıcak havalı uygulamada % 40-42
Tasarrufu verim elde edilir.
 Baca, baca gazı kanalları, merkezi rek“peratör, sıcak hava boruları,
sıcak hava borularının izolasyonu, sıcak hava kompenzasyonu ve
benzeri donanımın ilk yatırım maliyetleri b“y“k rakamlara
Pişirme ulaşmaktadır.
 Merkezi rek“peratör kısa s“relerde yenilenmelidir.
 Merkezi rek“peratörl“ sıcak havalı sistem en yaygın kullanılan
sistemdir.
 Adet olduğu için uygulanan ve neticede 70-80ºC sıcak hava ile çalışan
fırınlara rastlamak m“mk“nd“r.
  Bir sanayi fırınının normal ömr“ asgari 20-30 yıldır.

 Açık alevli rek“peratif br“lörlerin ve donanımının bu s“rede

Karo
devamlı çalışması olağandır.
Üretiminde
 Yeni fırın konstr“ksiyonunda
Enerji bir veya mevcut merkezi
rek“peratörl“ eski bir fırının tadilatında açık alevli rek“peratif
Tasarrufu
br“lörl“ sistem kurmak her zaman avantajlıdır.

Pişirme  Yatırım maliyetlerini kısa s“rede geri ödeyen, imalat s“resini

kısaltan ve ilk çalıştığı andan itibaren enerji tasarrufu sağlayan
modern bir tesis için açık alevli rek“peratörl“ brulörler
önerilmektedir.
  Alternatif Ucuz Yakıt : Enerji tasarrufu alternatif ucuz enerji
kaynaklarını kullanarak da yapılabilir. Akaryakıt, köm“r ve gaza
Karo alternatif olarak, genelde atık olarak addedilen d“ş“k maliyetli
Üretiminde yakıt maddeleri keşfedilmiştir. 1rneğin; talaş – doğru bir şekilde
Enerji işlenir, derecelendirilir ve doğru nem içeriğinde kullanılırsa- iyi bir
Tasarrufu alternatif olabilir. Kullanması ve kontrol“ de kolaydır. D“nyada pek
çok işletme tuğla ve karo “retiminde ucuz yakıt kullanmaktadır.
Diğer örnekler ise zeytin k“spesi, pirinç anızı vs. dir. Köm“r şisti
Pişirme
veya atık kağıt hamuru gibi kalori değeri yanma/ısı değeri y“ksek
hammaddeler de yakıtla karıştırılarak enerji t“ketimi d“ş“r“lebilir.
  Seramik ve tuğla fırınlarındaki y“zey ısı kayıpları toplam kayıplar içinde %10
Karo civarında bir paya sahiptir. Ancak fırın izolasyonu bu kayıpları iyileştirmektedir.

Üretiminde  Ü. Erçetin tarafından yapılan bir çalışmada fırınların ekstra yalıtımı ile enerji
tasarrufu araştırılmıştır. Bu amaçla bir porselen fabrikasının ön kurutma,
Enerji
bisk“vi ve sır fırınlarının baca ve fırın y“zeylerinden olan kayıpları incelenmiş
Tasarrufu olup, sadece fırın y“zeylerinden kaybedilen enerji miktarları çalışılmıştır.

 Hesaplamalarda her mod“l“n“n fırının böl“mleri 12 farklı noktasından y“zey

Fırınların Ekstra sıcaklıkları ölç“lerek ortalama bir y“zey sıcaklığı kabul“ yapılmış ve ölç“mler
Yalıtımı İle Enerji yaz aylarında yapıldığı için ortam sıcaklığı da 27°C kabul edilerek, doğal
Tasarrufu taşınım durumunda ilgili bağıntılar kullanılarak, her mod“l“ 2 m genişliğinde
ve 1,5 m y“ksekliğinde olan sır ve bisk“vi fırınlarının mod“llerinin dikey yan
y“zeylerinden kaybedilen enerji miktarları hesaplanmıştır.
  Daha sonra mevcut durumdaki yapıya ilave olarak yapılan 0,7 mm lik sac kaplı 3
cm lik cam y“n“ levhalı yalıtım ile fırın y“zeyinin kaplanması durumunda, sabit
taşınım katsayısı ve ortam sıcaklığı kabul“ yapılarak, ortama kaybedilecek enerji
Karo miktarı yeniden hesaplanarak ilk duruma göre tasarruf edilebilecek enerji
Üretiminde miktarları bulunmuştur.

Enerji  Yapılan hesaplamalar fırın y“zeylerine ilave yalıtım yapılarak mevcut durumdaki ısı
Tasarrufu kayıplarının, bisk“vi fırınında 19195 W, sır fırınında ise 31554 W kadar
azaltılabileceğini göstermiştir. Fırın y“zeylerinden kaybolan bu ısı enerjisinin
doğrudan geri kazanımının m“mk“n olmadığı bilinmektedir. Ancak ilave yalıtım
Fırınların Ekstra
yapılırsa, LPG ile çalışan bisk“vi ve sır fırınları içindeki ısının dış ortama geçişi biraz
Yalıtımı İle Enerji
daha engellenerek, fırının gerekli sıcaklığa ulaşması için yakılacak yakıtın
Tasarrufu
miktarında bir d“ş“ş sağlanacaktır. İlave yalıtım ile porselen fabrikasının yakıta
ödediği miktar ve “retim maliyetleri az da olsa azalacağı ve yalıtım sayesinde
fırının içinden ortama doğru olan ısı kaybının da azalarak ortam sıcaklığının da
d“şeceği öngör“lm“şt“r.
Karo  A. Mezquita ve Arkadaşları tarafından seramik karo fırınlarında

Üretiminde t“ketilen termal enerjinin tasarrufu için yapılan çalışmada

Enerji soğutma havası atmosfere salınmadan tekrar pişirme prosesine

geri dön“şt“r“lerek %17 nin “zerinde enerji tasarrufu sağlanmıştır.
Tasarrufu
Araştırma ayrıca fırın g“venliği ve enerji verimliliği açısından s“reç

Seramik Karo kontrol ihtiyacının bir kanıtı niteliğindedir. Yanma odasındaki

Fırınında 1rnek soğutma gazlarının direk ısı geri dön“ş“m“ ile enerji tasarrufunun
Çalışma ölç“m“ çalışmalarının ana amacıdır.
  Çalışmada 90 m uzunluğunda her biri 2,10 m uzunluğunda 43 mod“lden
Karo oluşan, tek katlı rulolu karo fırını ele alınmıştır. Çalışma sırasında fırında
Üretiminde porselen karo “retimi yapılmıştır. )sı doğalgaz yakımı ile sağlanmış olup yanma
“r“nleri br“lör nozullarından fırına b“y“k bir hızla (100 m/s) ile y“r“t“lm“şt“r
Enerji
ki bu konveksiyon ile seramiklere ısı transferini kolaylaştırıcı etkiye sahiptir.
Tasarrufu Çalışılan fırın 168 br“löre sahip olup, br“lörlerde soğutma bacasından havayı
ortam havası ile karıştırmak suretiyle çalışma sıcaklığına (105 derece) getirip

Seramik Karo geri dön“şt“ren oksitleyici kullanılmıştır. Basınç ölçer fırın girişinden yaklaşık

Fırınında 1rnek 45 m ilerde maksimum sıcaklık bölgesine yerleştirilmiştir. Fırındaki statik

Çalışma basınç s“rekli olarak gözlem altında tutulmuştur. Yakıt gazı egzoz fanı ise
kademeli invertör ile sabitlenmiş ve fan rotasyon hızını otomatik olarak reg“le
eden kontrol sistemi programlanan ayarda tutmak için idare edilmiştir.
  Çalışılan fırında soğutma 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk ve son
Karo aşamada ortam havası direk olarak fırın içine enjekte edilmiş, orta
Üretiminde (ikinci) s“reçte ise 500 ile 600 derece arasında ortam havası metal
borular içinde fırında gezdirilerek indirek soğutma sağlanmıştır.
Enerji
Sebebi ise kuvarsın 573 derecedeki allotropik değişimidir.
Tasarrufu
 Çalışmada ilk önce fırın atmosferi statik basınç profili kullanılarak

Seramik Karo ve yanma bölmesindeki gerçek oksijen içeriği analiz edilmiştir.

Fırınında 1rnek Daha sonra yanma s“recinde br“lörlerdeki fazla hava sabitini
Çalışma bulmak için detaylı çalışmalar yapılmıştır. Elde edilen veriler ile
dön“şt“r“len soğutma gazının yanma bölmesindeki hacimsel akışı
hesaplanmıştır.
  Çalışmaların sonuçları ise su şekilde özetlenmiştir:
 Statik basınç ve oksijen içerim profillerine göre gazlar hızlı soğutma
Karo
bölgesinden yanma bölmesine doğru sirk“le olmaktadır.
Üretiminde  Her bir br“lördeki fazla hava pişme döng“s“ne göre değişiklik
Enerji göstermektedir. Brulörlerdeki fazla hava sabiti 1 den k“ç“k bir değer

Tasarrufu çıkmıştır ve buda fırındaki yakma işlemindeki oksijenin soğutma

kısmından pişme kısmına gelen havadan elde edildiği sonucuna
ulaştırmıştır.
Seramik Karo
 Soğutmadan pişirim bölgesine çekilerek yapılan enerji tasarrufu %17,3
Fırınında 1rnek olarak hesaplanmıştır.
Çalışma
 Fazla hava sabiti genelde standart seramik fırınlarında
hesaplanmamaktadır fakat bu sabitin fırın g“venliği ve enerji t“ketimi
açısından önemli olduğu belirlenmiştir.
 Enerji tasarruf imkanlarının çok yönl“ karlılığına rağmen yine de enerji t“keticileri
tarafından önlemler derhal alınmamaktadır.

Tasarruf yatırımları oldukça yavaş ilerlemektedir.

Bu yavaşlık az gelişmiş “lkelerde daha da fazladır ve bu durumun başlıca nedenleri :

Enerji  Fiyat değişimlerine olan tepkinin yavaş olması
Tasarruf  Mevcut işletmelerin verimli çalıştığı kanısının hakim olması
1nemlerine  Enerji tasarruf yatırımlarının kompleks oluşu
Direnç  1nerilen yeni ekipmanlara tam g“venilmemesi
Sebepleri  Gerekli revizyonlar nedeniyle “retimin aksamasının istenmemesi

 Bu yatırımların çok sayıda k“ç“k yatırımdan oluşması

 Üretim artışına verimin iyileştirilmesinden daha b“y“k önem verilmesi

 Üst yönetimin enerji tasarrufuna yeterince ilgi göstermemesi

)S)L İŞLEM SİSTEMLERİ
ve ENERJİ KAYNAKLAR)

. B1LÜM
  )sıl işlem sistemlerinde enerji, malzemelerin “zerine transfer ederek
malzemeler işlenir. Direk ve indirek olmak “zere iki çeşit ısıl işlem
bulunmaktadır. Direk ısıtma sistemlerinde ısı malzeme “zerinde
“retilir (mikrodalga, kontroll“ ekzotermik reaksiyonlar), indirek ısıtma
sistemlerinde ise ısı, ısı kaynağından malzeme “zerine iletim,

)sıl İşlem konveksiyon, radyasyon veya bu mekanizmaların kombinasyonu ile

transfer edilir. Çoğu s“reçte, ısıl işlemi izole etmek için ekstra
Sistemleri
elemanlar kullanılır.

 End“striyel ısıl işlem s“reçleri şu şekilde kategorilere ayrılır:

 Yanma temelli ısıl işlem

 Elektrikli ısıl işlem

 Buhar bazlı ısıl işlem

)sıl İşlem
Sistemleri

Fig“r : )sıl İşlem Sistem Bileşenleri

  Yanma Temelli )sıl İşlem:
Bu tarz ısıl işlem proseslerinde ısı yakıtın yanması ve malzemeye transferi ile
malzeme ısıl işleme tabi tutulur. Genellikle yanma temelli ısıl işlem proseslerinde
yakıt olarak fosil ve biok“tle yakıtları kullanılır. Direk ısıtma işlemlerinde yanma
“r“nleri baca gazları indirek işlemlerin aksine radyan panel ısıl işlem görm“ş
malzeme ile temastadır.
)sıl İşlem
 Elektrikli )sıl İşlem :
Sistemleri
Elektrik akımı yada elektromanyetik alan kullanılarak ısı “retilir ve malzeme
işleme tabi tutulur. Direk işlemlerde olduğu gibi ısı iş parçası “zerinde şu yollar
kullanılarak “retilir :
 Elektrik akımı malzemeden geçerek,
 Elektrik akımı malzeme “zerine indirgenerek,
 Malzeme atomları elektromanyetik radyasyon ile uyarılarak.
  Buhar Bazlı )sıl İşlem:

Bu sistemlerde buhar, s“rece ısı sağlamak amacıyla kullanılır. Direk

ısıtma sistemlerinde buhar, sıvı veya gazlara enjekte edilir. İndirek
)sıl İşlem
sistemlerde ise buhar soğutulup ve t“p içinde yoğunlaştırılır sonra
Sistemleri da ısınmış t“p ısıyı, ısı değiştiriciler (heat exchanger) sayesinde sıvı
ve gazlara iletir.
 )sıl işlemler ile ilgili en önemli konulardan biri de ısıl işlemlerin enerji
kaynaklarıdır. En temel enerji kaynakları ise fosil yakıtlar ve
elektriktir. Sistemde uygulanan enerji kaynakları farklı

)sıl İşlem parametrelere dayanır:

 Ulaşılabilirlik
Enerji
 Maliyet
Kaynakları  )sıtma sistemleri
Başka pek çok enerji kaynağı örneğin; sıcak hava, su end“stride
kullanılmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynakları odun yongası,
k“spe maliyet açısından geleneksel yakıtlara göre daha avantajlıdır.
)sıl İşlem
Enerji
Kaynakları

Tablo : End“stride Çeşitli Proseslerde )sıl İşlem Enerji Kaynakları

  End“stride en fazla y“r“t“len s“reç ısıl işlem s“reçleridir. )sıtma
işlemleri “retimin ana s“recidir. Amerikan end“strisinde kullanılan
enerjinin % si ısıl işlemlerde harcanmaktadır.

 )sıl işlemlerde enerji ihtiyacı giderek artmaktadır. Ancak giderek artan

)sıl İşlem bu ihtiyaç, sistemlerin verimlilikleri geliştirilerek optimize edilebilir.
Enerji
 )sıl işlemde kullanılan enerjinin % si fosil yakıtlardan elde
Kaynakları edilmektedir. Daha temiz bir d“nya için enerji verimliliği, enerji
verimlilik projeleri geliştirilerek sağlanabilir.

 Gelişmiş teknolojileri bir arada kullanarak ve operasyon koşullarını

optimize ederek enerji kullanımında azalım sağlanabilir.
KAYNAKLAR
1. Agrafiotis C., Tsoutsos T., Energy Saving Technologies in The Europian Ceramic Sector: A
Systematic Review, Applied Thermal Engineering 21 (2001) 1231-1249, Elsevier
2. Ateş S.A., Durakbaşa N.M., Evaluation of Corporate Energy Management Practices Of
Energy İntensive İndustries İn Turkey, Energy 45 (2012) 81-91, Elsevier
3. Erçetin Ü., Fırınların İlave Yalıtımla Enerji T“ketimlerinin Azaltılması, Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi M“hendislik Mimarlık Fak“ltesi Dergisi Cilt:XXII, Sayı:3, 2009
4. G“ngör A., 1zbalta N., Bazı )sı Değiştiricilerle Geri Kazanım Sistemleri
5. Hasanuzzaman M., Rahim N.A., Hosenuzzaman M., Saidur R., Mahbulbul I.M., Rashid
M.M., Energy Saving İn Combustion Based Process Heating in İndustrial Sector,
Renewable And Sustainable Energy Reviews 16 (2012) 4527-4536 , Science direct
6. Kandilli C., Ayna O.M., Sahin M., Evaluation of The Performance of A Hydrogen Enriched
Combustion System For Ceramic Sector, Int. J. of Hydrogen Energy 40 (2015) 11195-
11206, Elsevier
7. Kiem R., Impulse Firing Technology, March 2015, www.ceramicindusry.com 20-25 BFT
8. McDermott A., Ceramic Industry: Current / Future Energy Efficiency Solutions , British
Ceramic Confederation.
9. Mezquita A., Boix J., Monfort E., Mallol G., Energy Saving in Ceramic Tile Kiln: Cooling Gas
Heat Recovery, Applied Thermal Engineering 65 (2014) 102-110, Elsevier
10. Oskouian M. A., Improving Energy Efficiency İn Ceramic Manufactuing , September 2015,
www.ceramicindustry.com/ Industry focus
11. 1nder D. Sanayi Fırınlarında Enerji Performansı , Yeni Yakıcı Teknolojisi İle Enerji Tasarrufu,
Doğalgaz Semineri 161-167
12. 1zdamar L., Birbil İ.Ş., A Hierarchical Planning System For Energy İntensive
Productionenvironments, Int. J. Production Economics 58 (1999) 115-129, Elsevier
13. Pkein H.B., Seramik Sektör“, Şubat 2002, Sanayide Enerji Verimliliği Forumu, 21. Enerji
Tasarrufu (aftası Etkinlikleri
14. D“nyada Ve T“rkiye de Enerji Verimliliği , Oda Raporu, Genişletilmiş 3. Baskı, Nisan 2012,
Yayın No: MMO/589
15. Energy Saving Concepts For The European Ceramic Industry CERAMIN,
EIE/06/222/SI2.444565 CERAMIN – Tutorial About Energy Saving – 08.07.09
16. Enerji Teknolojileri Politikası I. Alt Grubu Enerjinin Etkin Kullanımı ve Enerji Tasarrufu,
T“bitak Ttgv Bilim Teknoloji Sanayi Tartışmaları, Kasım 1997
17. Energy Efficiency in Ceramics Processing Practical Worksheets For İndustry, Tangram
Technology,
18. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO) and Ministry of
International Trade and Industry (MITI), Japan, Handy Manual: Ceramic Industry, Output of
A Seminar on Energy Conservation in Ceramic Industry, 1994
19. Kanoğlu M., Enerji Verimliliği 1rnek Projeleri, Gaziantep Üniversitesi Mak. M“h. Böl“m“
2010
20. Kılıç F., Kuyumcu F. E., Deniz Araçlarında Kullanılan S“rekli Mıknatıslı Senkron Motor ve
S“r“c“lerinde Kayıpların Azaltılması, JEMS ; , 119-130
21. Yıldız D., Değişken Devirli Kompresörler, ))). Ulusal (idrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi,
309-316
22. Y“ksek Verimli Motorlar, TC Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
23. )E Y“ksek Verimli & )E S“per Y“ksek Verimlilik Sınıfı AC Motorları,
http://siemens.com.tr/agmotor
24. Motor Otomasyonu - Elektrik Motorlarında Verim Ve Yeşil Enerji, http://www.inverter-
plc.net/motor/verimli_motorlar.html
25. (ız Kontrol Cihazı Ve (ız Kontrol Cihazı Yardımcı Aksesuraları, http://www.inverter-
plc.net/h%C4%B1z_kontrol/h%C4%B1z_kontrol_cihazlar%C4%B1_ile_enerji_tasarrufu.ht
ml
26. Elektrik Motorlarında Enerji Verimliliği Uygulamaları, http://www.enve.com.tr/Elektrik-
Motorlarinda-Enerji-Verimliligi-Uygulamalari.html
27. Motorlarda enerji tasarrufu, http://www.makinatek.com.tr/arsiv/yazi/motorlarda-enerji-
tasarrufu
28. S“rekli Mıknatıs Teknolojisi ve Enerji Verimliliği Açısından 1nemi,
http://www.elektrikport.com/haber-roportaj/surekli-miknatis-teknolojisi-ve-enerji-
verimliligi-acisindan-onemi-engin-aycicek/4129#ad-image-0
29. Basınçlı (ava Sistemlerinde Enerji Verimliliği Uygulamaları
http://www.enve.com.tr/Basincli-Hava-Sistemlerinde-Enerji-Verimliligi-Uygulamalari.html