For Students Stay Informed About Us Eng LOG IN

ENCYCLOPEDIA Search 

Encyclopedia / Armenia / RA Regions and Yerevan / ...

Շիրակի մարզ
Մարզկենտրոնը` Գյ0մրի
Մարզի կազմավորման թիվը՝ 1995թ.ի ապրիլի 12
Տարածաշրջանները` Ախ0րյանի շրջան, Արթիկի շրջան, Անիի կամ Մարալիկի շրջան,
Ամասիայի շրջան, Աշոցքի շրջան
Քաղաքային համայնքների թիվը` 3 համայնք
Գյ0ղական համայնքների թիվը` 116 համայնք
Գյ0ղական բնակավայրերի թիվը` 127 բնակավայր
Ընդհան0ր տարածքը` 2681 կմ²
Բնակչ0թյան ընդհան0ր թիվը (ըստ 01.07.2010թ.ի տվ յալների)` 281.4 հզ.
Փոստային ինդեքս
ISO 3166-2
FIPS 10-4

Շիրակի մարզը արտաքին սահման 0նի հարևան երկ0 պետ0թյան` Թ0րքիային և Վրաստանին:
Աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկ0թյ0ններից է նաև այն, որ Վրաստանի տարածքը`
Շիրակի մարզին հարող պետական սահմանի ամբողջ երկայնքով հիﬓական0մ հայաբնակ է:
Շիրակի մարզն իր ան0նը ստացել է պատմական Հայաստանի Այրարատ աշխարհի Շիրակ
գավառից, որն ավելի ընդարձակ տարած0թյ0ն էր գրավ0մ:

Մարզի բնական պայմանները և հարստ2թյ2նները

Շիրակի մարզ0մ է գտնվ0մ Աշոցքի սարահարթը, որի բարձր0թյ0նը 1800-2200 ﬔտր է: Աշոցքի
սարահարթ0մ օդի բացարձակ նվազագ0յն ջերմաստիճանը իջն0մ է ﬕնչև -46°: Դա Հայկական
լեռնաշխարհի «ցրտի բևեռն է»: Այստեղ է գտնվ0մ Արփի լճի ջրամբարը:
Երկրակեղևի շարժ0ﬓերը Շիրակ0մ տակավին շար0նակվ0մ են: Անցած դար0մ տեղի են
0նեցել 1926 և 1988 թվականների ավերիչ երկրաշարժերը:
Մարզի ﬕակ խոշոր գետը Ախ0րյան գետն է, որը սկիզբ է առն0մ Արփի լճից: Գետի ակ0նքի վրա
կառ0ցվել է ամբարտակ, և բնական լիճը վերածվել է ջրամբարի: Թ0րքիայի հետ սահմանային
տեղամաս0մ Ախ0րյանի վրա կառ0ցվել է Ախ0րյանի ջրամբարը, որը խոշորագ0յնն է
Հայաստան0մ:
Մարզի տարբեր մասեր0մ հանդիպ0մ են 0րարտական սեպագիր արձանագր0թյ0ններ,
տարբեր ժամանակների բերդերի 0 ամրոցների ավերակներ, կամ0րջների հետքեր, այլ
հն0թյ0ններ: Պետական սահմանից այն կողմ, Թ0րքիայի տարածք0մ, ընդաﬔնը ﬕ քանի կմ-ի
վրա երև0մ են Բագրատ0նյաց Հայաստանի մայրաքաղաք Անիի ավերակները:

Մարզի բնակչ2թյ2նը

Շիրակի բնակչ0թյան թիվը և ազգային կազմը ﬔծ փոփոխ0թյ0ններ են կրել հատկապես

վերջին հարյ0րամյակներ0մ: Հայ Բագրատ0նիների թագավոր0թյան անկ0ﬕց հետո (որի ﬔջ
էր մտն0մ մարզի ներկա տարածքը) Հայաստանը երկար ժամանակ դառն0մ է
պատերազմական ակտիվ գործող0թյ0նների և օտար նվաճողների ասպատակ0թյ0նների
թատերաբեմ: Նվազ0մ է հայ բնակչ0թյ0նը: Ռ0սաստանին ﬕանալ0ց հետո Արևմտյան
Հայաստանից վերաբնակված հայ0թյան ﬕ զգալի մասը հաստատվ0մ է այստեղ և ﬔծացն0մ
բնակչ0թյան թվաքանակը:
Բնակչ0թյ0նը ﬔծ կոր0ստներ է կրել 1918 և 1920 թվականների թ0րքական կրկնակի
բռնազավթման ժամանակ, երբ զավթիչների կողﬕց կատարվել են խաղաղ բնակիչների
զանգվածային կոտորածներ: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ զոհվեցին կամ արտագաղթեցին
1988թ. երկրաշարժի պատճառով:

Քաղաքները

Շիրակի մարզկենտրոնը Գյ0մրի քաղաքն է: Այն Հայաստանի Հանրապետ0թյան երկրորդ

քաղաքն է: Գյ0մրին ընկած է ՀՀ պետական սահմանից ոչ հեռ0, Շիրակի արգավանդ դաշտի
կենտրոնական տափարակ տեղամաս0մ, Ախ0րյանի վտակ Գյ0մրիգետի ափին:
Գյ0մրի բնակավայրը գրավոր աղբյ0րներ0մ հիշատակվ0մ է հնագ0յն ժամանակներից`
Կ0մայրի, ապա Գյ0մրի ան0նով: Արևել յան Հայաստանը Ռ0սաստանին ﬕանալ0ց հետո այն
վերանվանվել է Ալեքսանդրապոլ, խորհրդային ժամանակներ0մ կոչվել է Լենինական:
Մինչև Արևել յան Հայաստանի ﬕաց0մը Ռ0սաստանին, Գյ0մրին եղել է ﬕ աննշան գյ0ղ: Նրա
տնտեսական նշանակ0թյ0նը կտր0կ աճել է, երբ այստեղ, ռ0ս-թ0րքական սահմանագլխին
հիﬓվել է ռ0սական բազմամարդ կայազոր, կառ0ցվել է Ալեքսանդրապոլի բերդը, ստեղծվել են
զինվորական ավաններ` քաղաքի թաղամասեր, որոնք հայտնի են դառն0մ Կազաչի պոստ և
Պոլիգոններ ան0ններով: Ալեքսանդրապոլի տնտեսական կյանքը և բնակչ0թյան
արտադրական զբաղմ0նքը սկս0մ են հարմարվել զինվորական կայազորի տնտեսական
պահանջներին: Արագ թափով զարգան0մ է արհեստագործ0թյ0նը:

Քաղաքի զարգացմանը նոր խթան է հաղորդ0մ Թբիլիսի-Գյ0մրի-Կարս և Գյ0մրի-Երևան-

Նախիջևան երկաթ0ղ0 և Գյ0մրի երկաթ0ղային դեպոյի կառ0ց0մը: 1914թ. արդեն Գյ0մրիի
բնակչ0թյ0նը գերազանց0մ էր 30 հազ. մարդ0ց, այսինքն` այնքան էր, ինչքան Երևանի
բնակչ0թյ0նը, իսկ զինվորական կայազորի հետ ﬕասին` ավելի շատ:
Խորհրդային իշխան0թյան հաստատ0մով և Կարսի մարզը Թ0րքիային անցնելով Գյ0մրին
կրկին հայտնվեց պետական սահմանի վրա: Սակայն այդ հանգամանքը քաղաքի զարգաց0մը ոչ
թե խթանող, այլ խոչընդոտող գործոն դարձավ:
Այդ0հանդերձ քաղաքը զարգան0մ էր: 1980-ական թվականների վերջին նրա բնակչ0թյ0նը
հասել էր 230 հազարի: Ստեղծվել էր բազմաճյ0ղ արդյ0նաբեր0թյ0ն, որտեղ առաջատար էին
տեքստիլ, սննդի և ﬔքենաշինական ճյ0ղերը: Գործ0մ էին բարձրագ0յն 0ս0ﬓական
հաստատ0թյ0ններ, գիտահետազոտական հիﬓարկներ, ակտիվ էր մշակ0թային կյանքը:

Գյ0մրիի համար ողբերգական եղավ 1988թ. դեկտեմբերի 7-ը, երբ երկրաշարժը վայրկյանների
ընթացք0մ կործանեց քաղաքի ﬔծ մասը: Ավերվեցին 0 շարքից դ0րս եկան քաղաքի գրեթե
բոլոր գործարաններն 0 ֆաբրիկաները, դադարեց գործել0ց քաղաքային տնտես0թյ0նը`
տրանսպորտը, ջրամատակարար0ﬓ 0 էլեկտրամատակարար0մը: Եղան ﬔծաթիվ զոհեր:
Տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ հեռացան Գյ0մրիից:
Կազմվեց քաղաքի նոր հատակագիծ, ստեղծվեց շինարարական հզոր բազա, սկսվեց քաղաքի
վերականգն0մը: Աշխարհի տարբեր երկրներ անﬕջականորեն մասնակց0մ եին
վերականգնման աշխատանքներին: Սակայն ԽՍՀՄ-ի փլ0զ0մը անհնար դարձրեց
վերականգնման ծրագրի իրականաց0մը: Այն ﬓաց անավարտ:
Ներկայ0մս վերսկսված է Գյ0մրիի վերականգն0մը, որը կատարվ0մ է հայ ﬔծ բարերարների
ﬕջոցներով 0 ջանքերով:
Շիրակի մարզի մյ0ս քաղաքներն են Արթիկը և Մարալիկը:
Գյ0մրի0մ կանգնեցված է աշխարհահռչակ շանսոնյե և ﬔծագ0յն հայ բարերար` Շառլ
Ազնավ0րի արձանը: Անգնահատելի է նրա ց0ցաբերած օգն0թյ0նը Գյ0մրեցիներին և,
ընդհանրապես, ամբողջ Հայ ժողովրդին:

Աշխարհագր2թյ2ն

Մարզի տարածք0մ են գտնվ0մ Արփի լիճ-ջրամբարը, Ախ0րյանի ջրամբարի հայկական

հատվածը և Մանթաշի ջրամբարը։ Շիրակի մարզի կենտրոնական և հարավային հատված0մ
տարածվ0մ է Շիրակի դաշտը, իսկ հյ0սիսային շրջան0մ` Աշոցքի սարահարթը, ﬕաժամանակ
Շիրակի մարզ0մ են տարածվ0մ Փամբակի, Բազ0ﬕ լեռնաշղթաների, Եղնախաղի, Ջավախքի,
Արագածի լեռնազանգվածների ﬕ մասը։ Շիրակի մարզը հայտնի է տ0ֆի, պեմզայի, կրաքարի
հանքերով։

Տնտես2թյ2ն

Շիրակի մարզի գյ0ղատնտես0թյան ճյ0ղային կառ0ցվածք0մ առանձնան0մ են`

հացահատիկի մշակ0մը, կարտոֆիլագործ0թյ0նը, բանջարաբ0ծ0թյ0նը և կաթնատ0
անասնապահ0թյ0նը։ 2009 թ. մարզ0մ անասնագլխաքանակը հետևյալ կառ0ցվածքն է 0նեցել`
խոշոր եղջերավոր կենդանիներ` 93.6 հզ, մանր եղջերավոր կենդանիներ` 71.6 հզ, խոզեր` 10.3
հզ, թռչ0ններ` 250.0 հզ, ձիեր` 0.5 հզ: 2009 թ մարզ0մ արտադրվել է 89 739 տ կարտոֆիլ, 74 648 տ
հացահատիկ։

RA Regions and Yerevan

Share 1 Share

Dasaran.am website does not bear responsibility for the accuracy of the information.