KONU 10: DOĞRUSAL OLMAYAN DENKLEMLERİN ÇÖZÜMÜ

Newton-Raphson Yöntemi
Eş anlı doğrusal olmayan eşitliklerin çözüm kümesinin bulunmasında kullanılan
yöntemlerden biri de Newton-Raphson (N-R) yöntemidir. N-R yöntemi, doğrusal olmayan
denklemlerin ve denklem sistemlerinin çözümü için iteratif (yinelemeli) bir yaklaşım sunar.

10.1 Tek Değişkenli Doğrusal Olmayan Denklemlerin Çözümü

Tek değişkenli bir f  x  fonksiyonu Şekil 10.1’ deki gibi tanımlansın. f  x   0 denklemini

sağlayan x değerinin elde edilmesi (kök değerinin bulunması) ile ilgilenilsin. f  x   0

denkleminin köklerinden biri yaklaşık bir değer olarak x0 olsun. x0 değeri, Şekil 10.1’ de xi

ile belirtilmiştir. xi noktasından çizilen dikey çizginin eğriyi kestiği noktadaki teğetinin, x -

eksenini kestiği nokta ( xi 1 noktası) kök noktasına daha yakındır. Buna göre amaç, xi noktası

biliniyorken, köke daha yakın olan xi 1 noktasını elde etmek olmalıdır.

Şekil 10.1 Newton-Raphson formülünün geometrik açıklaması

xi 1 noktası da, f  x  fonksiyonunun xi noktasındaki eğiminden bulunacaktır. Burada,

tan   f   xi 

dir. Buna göre,

f  xi  f  xi 
tan   f   xi    xi 1  xi  (10.1)
xi  xi 1 f   xi 

elde edilir. Eşitlik (10.1) ile tanımlı yinelemeli nokta değeri xi 1 , Taylor derisi kullanılarak da

elde edilebilir.

1
NOT 1: Tek değişkenli bir f  x  fonksiyonunun x0 civarındaki Taylor açılımı

f  x   f  x0 
 x  x0  f   x  x0 
2
 x  x0  n
n

  x0   f   x0   ...  f  x0   ...
1! 2! n!

Buna göre, 1. dereceli Taylor açılımından (2 ve sonraki dereceli türevler ihmal edilebilir)
f  x   f  x0    x  x0  f   x0   0

f  x0 
x  x0  (10.2)
f   x0 

elde edilir. Genel ifade,

f  xi 
xi 1  xi  (10.3)
f   xi 

biçiminde tanımlı olup, N-R yöntemi ile elde edilen denklemdir.

Newton-Raphson yönteminin hata analizi

Verilen f  x  fonksiyonunun gerçel köklerinden birinin  olduğunu kabul edilsin. Bu köke

yaklaşmakta kullanılan N-R formülü ile gerçek sonuçtan ne kadar uzaklaşıldığı incelenmek
istenilsin. Burada, hata miktarı h ile gösterilsin.
i. yinelemede yapılan hata miktarı,
hi  xi  

olur. Buna göre, (i+1). adımda yapılan hata miktarı,

hi 1  xi 1  

dir. Buradan,
hi 1  hi   xi 1      xi     xi 1  xi

elde edilir. Eşitlik (10.3) ile tanımlı genel ifade kullanılarak (i+1). adımda yapılan hata miktarı

f  xi 
hi 1  hi  (10.4)
f   xi 

biçiminde yazılabilir.

2
Newton-Raphson yakınsaklık koşulu
Eğer, f  x  fonksiyonunun iki kökü var ise ve bu kökler birbirine çok yakın ise, ortalama

değer teoremine göre bu iki kök arasında, f     0 olacak biçimde bir  değeri vardır.

Eşitlik (10.2) deki x değeri

f  x0 
g  x   x0 
f   x0 

biçiminde tanımlanırsa, N-R yöntemi ile kök bulmak için seçilecek başlangıç noktasının
yakınsaklık koşulu

f  x0   f   x0 
g  x0   1 (10.5)
 f   x0  
2

olarak tanımlanır.

Newton-Raphson algoritması
Adım 1: f  x  fonksiyonu için Eşitlik (10.5) ile tanımlı yakınsaklık koşulu dikkate alınarak bir

başlangıç noktası belirlenir.

Adım 2: Gerçel köke yaklaşık bir değer, Eşitlik (10.3) ile tanımlı yaklaşım formülü kullanılarak
elde edilir.
Adım 3:  i 1  xi 1  xi   ise durulur. Son bulunan çözüm, kabul edilen küçük bir   0

sabitine göre, köke en yakın değer olarak kabul edilir.

10.1 Çok Değişkenli Doğrusal Olmayan Denklem Sisteminin Çözümü

Adım 1:

 f1  x   0 
   
 f2  x   0 
 
f  x    .    . 
. .
   
 .  .
 fm  x   0 
 
denklem sistemi belirlenir.

3
Adım 2: x0 başlangıç noktası, ε  0 durdurma koşulu belirlenir.

Adım 3: Denklem sisteminin 1. türev matrisi (J) tanımlanır ve ilgili çözüm noktası için matrisin
tersi ([J]-1) belirlenir.

Adım 4: Yeni çözüm değeri, x i 1  x i   J  f  x i  hesaplanır.

1

Adım 5: Δ i 1  x i 1  x i  ε ise, durulur. Son bulunan çözüm verilen durdurma koşuluna göre

köke en yakın çözüm olarak kabul edilir. Aksi halde, durdurma koşulu sağlanıncaya
kadar yinelemeli işlemlere devam edilir.

Örnek 10.1: f  x   x 3  2x2  10x  20  0 eşitliği ile tanımlı f  x  fonksiyonunun gerçel

kökünü N-R yöntemini kullanarak elde ediniz. Burada, x0  0 ve   0.01 alınız.

Çözüm:
f  x0   f  0   20
f   x   3x2  4 x  10  f   x0   f   0   10

f  x0   20   2
x1  x0  0
f   x0  10

1  x1  x0  2  0  2   olduğundan, 2. yinelemeye geçilir.

f  x1   f 2  16
f   x1   f  2  30

f  x1  16
x2  x1   2   1.46
f   x1  30

2  x2  x1  1.46  2  0.54   olduğundan, 3. yinelemeye geçilir.

f  x2   f 1.46   1.97
f   x2   f  1.46   22.23

f  x2  1.97
x3  x2   1.46   1.37
f   x2  22.23

3  x3  x2  1.37  1.46  0.09   olduğundan, 4. yinelemeye geçilir.

4
f  x3   f 1.37  0.0462
f   x2.3   f  1.37  21.12

f  x3  0.0462
x4  x3   1.37   1.3678
f   x3  21.12

 4  x4  x3  1.3678  1.37  0.003   olduğundan durulur.

Buna göre, son yinelemede elde edilen x4  x *  1.3678 en iyi çözüm noktasıdır.

 
f x*  0.0213  0 bulunur.

Örnek 10.2:

f1  x   x12  10 x1  x22  8  0
f2  x   x1 x22  x1  10 x2  8  0

biçiminde tanımlı doğrusal olmayan denklem sisteminin çözüm kümesini N-R yöntemini
kullanarak elde ediniz. Burada, x0  0 ve ε  0.2 alınız.

Çözüm:

2x1  10 2x2 
Jx   2 
 x2  1 2x1 x2  10 

1
x1  x 0   J  x 0   f  x 0 
0    1 10 0  8 
  
0    1 100  1 10  8 
0.80 
x1  
0.88 

0.80  0 0.80 0.2

Δ1  x1  x 0      olduğundan, 2. yinelemeye geçilir.
0.88  0 0.88 0.2

1
x2  x1   J  x1   f  x1 
0.80   0.124 0.025 1.4144 
  
0.88   0.026 0.122 0.61952
0.99 
x2  
0.99 

5
 0.99  0.80  0.19  0.2 olduğundan durulur.
Δ 2  x 2  x1     
0.99  0.88   0.11 0.2

Son bulunan değer, en iyi çözümdür.

0.99  1
x*  x 2    .
0.99  1

  0.0602 0
f x*   
0.0603 0
bulunur.