a

पॅल ड्रिं ोम
(सिंपर्ू ण स्वतिंत्र सामालिक नाटक)

श्रीलनवास शारिंगपार्ी

ई साहित्य प्रहिष्ठान

2
 a

पॅल िंड्रोम
लेखक:- श्रीनिवास शारंगपाणी.
७१४/१, नारायर् पेठ, क्ष्मी रोड,
बँक ऑफ इलिं डयासमोर,
पर्ु े-४११०३०
भ्रमर्ध्वनी: ९२२५६३६३५३
ईमे : shrisharang@hotmail.com, shrisharang@gmail.com

मख
ु पृष्ठ – श्रीलनवास शारिंगपार्ी

या पस्ु िकािील लेखनाचे सर्व िक्क लेखकाकडे सरु हिि असनू पस्ु िकाचे
हकिंर्ा त्यािील अिंशाचे पनु र्वद्रु ण र्ा नाट्य, हचत्रपट हकिंर्ा इिर रूपािंिर
करण्यासाठी लेखकाची लेखी परर्ानगी घेणे आर्श्यक आिे. िसे न
के ल्यास कायदेशीर कारर्ाई (दडिं र् िरु िं गर्ास) िोऊ शकिे.
This declaration is as per the Copyright Act 1957. Copyright protection in
India is available for any literary, dramatic, musical, sound recording and
artistic work. The Copyright Act 1957 provides for registration of such
works. Although an author’s copyright in a work is recognised even without
registration. Infringement of copyright entitles the owner to remedies of
injunction, damages and accounts.

3
 a
प्रकाशक :- ई सालित्य प्रलतष्ठान
www.esahity.com
esahity@gmail.com
Whatsapp- 9987737237 (फ़्री पस्ु तकासिं ाठी नाव व गाव कळवा)
प्रकाशन :- १६ मे २०२३
©esahity Pratishthan®2023
▪ हर्नार्ल्ू य हर्िरणासाठी उपलब्ध.
▪ आपले र्ाचनू झाल्यार्र आपण िे फ़ॉरर्डव करू शकिा.
िे ई पस्ु िक र्ेबसाईटर्र ठे र्ण्यापवू ी हकिंर्ा र्ाचनाव्यहिररक्त कोणिािी र्ापर
करण्यापवू ी ई साहित्य प्रहिष्ठानची-लेखी परर्ानगी घेणे आर्श्यक आिे.

4
 a
श्रीनिवास शारंगपाणी—सानिनयिक पररचि

िन्म ३० ऑक्टोबर १९४९ रत्नालगरी येथे

लशक्षर् इलिं िलनयररिंग पदवी
नोकरी १९७३-२००९ वािनलनमाणर् किंपन्यािंमध्ये उत्पादन लवकास क्षेत्रात.
त्यानिंतर तािंलत्रक सल् ागार
ेखनप्रारिंभ १९६६ मध्ये मिालवद्या यीन लशक्षर्ादरम्यान सरुु वात कलवता
आलर् ेखािंपासनू .
प्रारिंभीचे स्वराज्य साप्तालिकामध्ये कलवता, वाङ्मयशोभा मालसकात ख
े तसेच
ेखन नव मालसकामधनू शास्त्रीय नव कथा आलर् गढू कथा.
लनयलमत • मराठी/इग्रिं िीतनू लवज्ञान/ लवनोदी/ गढू कथा, कलवता, गीते,
ेखन कादबिं ऱ्या, नाटके इ. चे ेखन.
• रलववार दै. प्रभातच्या “रूपगधिं ” परु वर्ीत माचण २०१९पासनू
लनयलमत स्तिंभ ेखन

5
 a
प्रनसद्ध • सकाळ, साप्तालिक सकाळ, के सरी, अमृत, मोलिनी आलर् नव
सानियि यािंसारख्या दिेदार अिंकातिं नू ेख, कलवता, कथा.
• मराठी कादबिं री—रािकीय रोमालिं चका “षडयत्रिं ” १९९२मध्ये
प्रलसद्ध. २०१९मध्ये पनु प्रणकालशत
• लचत्रपटसृष्टीवरी मराठी कादबिं री--“इये स्वपनािंलचये नगरी”
२००९मध्ये प्रलसद्ध. २०१८मध्ये पनु प्रणकालशत
• “Manipulations” िी “षडयिंत्र”ची स्वत:च अनवु ाद के े ी
इग्रिं िी कादबिं री अमेररका / कॅ नडा येथे २००२ मध्ये प्रलसद्ध
• “Brahma’s Breath” िी इग्रिं िी लवश्व-उत्पत्तीलवषयीची
लवज्ञानकाल्पलनका आिंतरराष्ट्रीय प्रकाशनसिंस्था Smashwords
यािंनी २०११ मध्ये प्रलसद्ध के ी
• “Our Distant Cousins” िी मगिं ळमोलिमेवरची भलवष्ट्यवेधी
लवज्ञान काल्पलनका िमणन प्रकाशनसिंस्थेने २०१३ मध्ये प्रकालशत
के ी.
• “Death of A Mad Mathematician” िे इग्रिं िी नाटक
लवख्यात गलर्ती श्रीलनवास रामानिु न यािंच्या िीवन व अका ी
मृत्यवू र ल लि े असनू त्याचे स्वतत्रिं लथएटसण यानिं ी लिदिं ीमध्ये
रूपािंतरर् करून ते २०१७मध्ये रिंगमिंचावर आर् .े आश्लेषा
र्िाजन यािंनी के लेले मराठी रूपािंतर आकाशवार्ीवर ८ भागाि
प्रसाररि.
• “प्रीलतसिंभव” िे मराठी सिंगीत नाटक ल लि े असनू त्याती २७
नाट्यपदे ल लि ी आिेत.
• कािी मराठी नाटके व एक एकालिं कका याचिं े ख े न.

6
 a

• शन्ू याचा शोध ावर्ाऱ्या ब्रह्मगप्तु ाच्या िीवनावर इग्रिं िी नाटक

“Value of Nothing” रिंगमचिं ावरी सादरीकरर्ासाठी तयार.
• “लवज्ञान-गढू कथा” िा लवज्ञान आलर् गढू कथाचिं ा सग्रिं ि २०११मध्ये
प्रकालशत.
• “पॉल लक सण व इतर लवज्ञानकथा” िा लवज्ञानकथा २०१९ मध्ये
लवश्वकमाणतफे प्रकालशत.
• मराठी कथासिंग्रि ’कथा कॅ थालसणस’ नक ु ताच प्रलसद्ध झा ा
• इग्रिं िी कादबिं री ‘Shining Darkness’ वकरच प्रकालशत िोत
आिे.
• शा ेय कुमारािंसाठी आश्लेषा मिािन यािंनी ल लि ेल्या ७० मराठी
कलवतािंचे इग्रिं िी गेय कलवतािंमध्ये मी रूपािंतर के े असनू ते
“School दलु नया” या रूपात
२०१३मध्ये प्रलसद्ध.
• मी ल लि ेल्या ९
गीतािंचा “ओठात धिंदु
मलदरा” िा आल्बम उप ब्ध
आिे. याचा गीतकार मी
असनू सिंगीतकार शरद
करमरकर आिेत आलर् गीते
रवींद्र साठे , सवु र्ाण
माटेगावकर आलर् स्वत:
शरद करमरकर यानिं ी
गाय े ी आिेत. त्याती ५
िे नाटक ई सालित्यतर्फ़े प्रकालशत झा े आिे.
कव्िरवर लक् क करताच उघडे
7
 a
गीते आकाशवार्ीने स्वीकार ी असनू ती वरचेवर प्रक्षेलपत के ी
िाती .
• पटकथा ल लिण्याचा अनभु व
नवशेष • षडयिंत्र या कादबिं रीचा साप्तालिक सकाळच्या १९९२मध्ये
गौरव प्रलसद्ध झा ेल्या उत्कृ ष्ट पस्ु तकािंच्या यादीत समावेश
• याच कादबिं रीचा सातारा सालित्य-समिं े नात उत्कॄष्ट पस्ु तक
असा नामोल् ख े
• “Brahma’s Breath” साठी सप्रु लसद्ध शास्त्रज्ञ डॉ. गोलवदिं
स्वरूप याचिं ी प्रशस्ती.
• “Our Distant Cousins” या कादबिं रीचे “अलतदरू चे बाधिं व”
िे आश्लेषा मिािन यािंनी के े े मराठी रूपातिं र ISROचे मािी
सिंचा क सरु े श नाईक आलर् लवख्यात खगो ज्ञ अरलवदिं
परािंिपये यािंनी गौरलव े े आिे.
• “लवळखा” या कथे ा पर्ु े पोस्ट पालक्षकाने आयोलि ेल्या
कथा स्पधेमध्ये पाररतोलषक.
• Death of A Mad Mathematician या नाटकाच्या हिदिं ी
रूपाििं राच्या सादरीकरणाचा र्ृत्तपत्रानिं ी गौरर् के ला आिे.
इतर सामान्यािंसाठी उपयक्त ु सिंशोधन आलर् नवलनलमणती, शास्त्रीय
उपक्रम लवषयािंवर देश-लवदेशातनू व्याख्याने व सादरीकरर्े. आकाशवार्ीवर
व इतरत्र अनेक भाषर्े व कथाकथन. ४०िून अलधक देशािंमध्ये
प्रवास आलर् अनेक देशात तज्ञ सल् ागार या नात्याने काम. शास्त्रीय
सिंशोधनाबद्द एक पेटिंट प्राप्त व कािी लवचाराधीन.

8
 a

अपणर्पलत्रका
पॅल ड्रिं ोम िे सामालिक नाटक मी
मानवी मल्ू यिं आलर् त्यािंचे
स्वभावलवशेष यािंचिं प्रभावी लचत्रर्
करर्ाऱ्या शेक्सलपअर या मिान्
नाटककारा ा समलपणत करीत आिे..

9
 a

मिोगत

उ ट-सु ट कसिंिी वाच िं तरी तेच असर्ारी वाक्यिं, सिंख्या लकिंवा

शब्द म्िर्िे पॅल िंड्रोम. आरिंभ आलर् शेवट िा सारखाच असल्यानिं िीवनिी
एक पॅल ड्रिं ोमच आिे. लशवाय त्या ा िान-मोठे पॅल ड्रिं ोम सतत लचकट े े
असतात.
सख
ु ाच्या सदैव शोधात अस ेल्या मानवी िीवनात सख ु ाचे अनेक
अथण आलर् अन्वय असू शकतात. भौलतक सख ु ाचा पाठ ाग करताना
कधीकधी मार्सिं मल्ू यािंचा आलर् िीवनाच्या िेतू ा लवसरतात. मग त्या
सख ु ाचा ाभ झाल्यावर तो क्षर्भगिं रु आलर् लवनाशकारी ठरू शकतो.
सलिचारा ा लत ािंि ी देऊन सख ु ाचा पाठ ाग करताना कुठ ा पॅल िंड्रोम
प्रकट िोतो ते दाखवर्ारिं िे दोन अक िं ी नाट्य.
श्रीनिवास शारंगपाणी
पर्ु े—माचण २०२३

10
 a

प्रस्ताविा

श्रीलनवास शारिंगपार्ी यािंचिं नाटक "डेथ ऑफ अ मॅड मॅथेमॅलटलशयन" िे

आम्िा ा स्वतिंत्र लथएटर आलर् लफल्म ग्रपु ा खपू च आवड िं. ते नाटक
इग्रिं िीत िोतिं आलर् आम्िी फक्त लिदिं ी नाटकिं रिंगमचिं ावर सादर करीत
असल्यामळ ु े काय करायचिं िा प्रश्न पड ा. परिंतु आम्िी सिंपर्ू ण ग्रपु मध्ये
नाटकालवषयी चचाण करीत असल्यामळ ु े ग्रपु मधी उत्सािी तरुर्ानिं ी नाटकाचा
लिदिं ी अनवु ाद करायचिं मनावर घेत िं आलर् नाटक रिंगमिंचावर आ िं. सवण
मोठ्या वृत्तपत्रािंनी नाटकाचिं कौतक ु के िं आलर् आम्िा ा खपू समाधान
वाट .िं
या नाटकावर काम सरू ु असताना श्रीलनवास शारिंगपार्ी याच्िं याशी
पररचय झा ा आलर् ते खपू प्रभावी ेखक आिेत याची िार्ीव झा ी.
मानवी स्वभावलवशेष, त्याती चढ-उतार आलर् येर्ाऱ्या पररलस्थतीशी
मकु ाब ा करताना िोर्ारा सिंघषण याचिं त्यािंच्या नाटकात उत्कृ ष्टपर्े लचत्रर्
के े िं असतिं. 'पॅल िंड्रोम' िे असिंच एक नाटक आिे. सिंकटातनू उद्भवर्ाऱ्या
पररलस्थती ा नैलतकतेनिं सामोरिं न िाता ोभ िेव्िा मानवी मनाची पकड घेतो
तेव्िा काय घडतिं िे या नाटकातनू अधोरे लखत के िं आिे. उ ट-सु ट वाच िं
तरी तसेच रािर्ारे शब्द, वाक्यिं लकिंवा सिंख्या यािंना पॅल िंड्रोम म्िर्तात. या
सिंकल्पने ा मानवी िीवनाशी िोडून शारिंगपार्ी या नाटकािारे खो वर
लवचार कराय ा ावतात.

11
 a
या नाटकाचा वाचक / प्रेक्षक याच्िं यावर अपेलक्षत पररर्ाम नक्की िोई .
नाटकाचे अलधकालधक प्रयोग व्िाय ा िवेत. एक चािंग िं नाटक
ल लिल्याबद्द शारिंगपार्ी यािंचिं अलभनदिं न आलर् प्रयोगािंसाठी खपू शभु ेच्छा.

— अभिजीत चौधरी
सस्ं थापक आनण सच
ं ालक
स्वतंत्र नथएटर आनण निल्म्स – पुणे.

12
 a

पॅनलंड्रोम
(स्वतिंत्र सामालिक दोन अिंकी नाटक)
पात्र पररचि
१ यशवतिं ा: कलनष्ठ मध्यमवगीय, सरकारी नोकरीती कारकून
२ शाल नी (शा )ू : यशविंताची पत्नी
३ रोलित: शाल नी-यशविंता यािंचा एकु ता एक मु गा (िे पात्र
रिंगमिंचावर येत नािी)
४ पलिं डतराव: यशवतिं ाचे फॅ लम ी फ्रेंड, लफ ॉसॉफर, गाइड
५ बाबू (िीवन): शाल नीचा मित्वाकाक्ष िं ी सख्खा भाऊ
६ घनश्यामशेट: नगरशेट (िे पात्र रिंगमिंचावर येत नािी)
७ दीपा: घनश्यामशेटची घमेंडखोर एकु ती एक मु गी – बाबचू ी मैत्रीर्
८ रश्मी: घनश्यामशेटच्या ऑलफसात काम करर्ारी मध्यमवगीय तरुर्ी
– बाबचू ी मैत्रीर्
—०0०—

13
 a
अंक पनिला

प्रवेश १

(पडदा उघडतो तेव्िा मध्यमवगीय घराती बािेरची खो ी. डावीकडे घरात

येण्याचा दरवािा. समोर आत म्िर्िे स्वैपाकघर-कम-स्टोअर रूमकडे
िाण्यासाठी दरवािा. या दरवाज्या ा पडदा. लभिंतीवर ोअर लमड क् ासचा
छाप, देवालदकािंच्या आलर् पवू णिािंच्या तसलबरी व एखाद-दसु रे फ्रेम के े े
भरतकाम. एका कोपऱ्यात एक टेब . त्यावर ा लफतीनिं बािंध े े सरकारी
कामाचे कागद पड े आिेत. शाळकरी मु ाची १-२ पस्ु तकिंिी लतथिं आिेत.
दोन साध्या ाकडी खच्ु याण. एक आरामखचु ी, एक लतपाई असिं िनु ाट फलनणचर.
एका कोपऱ्यात एक कॉट. िलमनीवर िनु ाट मळकट सतरिंिी. टेब ावर एका
लचनीमातीच्या बरर्ीत मनी प ँट—थोडेसे लपक े े, िीर्ण. टेब ािवळ एक
िनु ाट कपाट. शा ू पस्ु तकिं आवरून ठे वत आिे—धळ ू झटकत आिे. वेळ
सिंध्याकाळची. टेब ावरचे अ ामण घड्याळ ६.३०ची वेळ दाखवीत आिे.)
शा :ू (स्वत:शी पटु पटु त) शी:, काय घार्! घर आिे की उलकरडा? म ा
मे ी ा एक क्षर्िी उसिंत नािी. िा उलकरडा उपसता उपसताच िीवन
सिंपायचिं. (पस्ु तकिं आलर् कागद व्यवलस्थत ावण्याचा प्रयत्न करते.)
काय उपयोग या कागदी कपट्याचिं ा? िे सरकारी कागद म्िर्िे
सवतीसारखे आिेत अगदी! ह्ानिं ा तर ना ऑलफसच्या कामापायी
बायकोकडे बघाय ािी फुरसत नािी. कधी मे िं िे अस िं िीवन

14
 a
बद े कािी समित नािी. (बाबू िळूच मागे येतो आलर् शा चू े
डोळे झाकतो. ती सोडवण्याचा प्रयत्न करते) कोर् आिे?
बाब:ू तचू आत्ता म्िर्ा ीस की—िीवन— ाईफ—म्िर्िे मीच. िीवन
ऊफण तझु ा ाडका भाऊ बाब!ू
शा :ू बस, बस. परु े झा ी चेष्टा! किंटाळा आ ाय् या सगळ्याचा अगदी!
बाब:ू (समिावर्ीच्या सरु ात) िे सगळिं बद नू टाकता येई . मागिंच मी तु ा
सािंलगत िं िोतिं ताई.
शा :ू ते धिंद्याचिं ना? ते काय असिं सििासििी िमर्ारे का? भाडिं व कुठून
आर्ायचिं?
बाब:ू ि:िं त्यात काय? िमवायचिं थोडिं इकडून-लतकडून.
शा :ू वा रे वा! म्िर्े इकडून लतकडून. इकडे अन् लतकडे काय पैशाची झाडिं
ागल्येयत काय?
बाब:ू ाग ी नािीत पर् ागती . (मनी प ँटकडे िात) िे रोडाव े िं मनी
प ँट की नािी अगदी टरारून फु े बघ! बरिं सध्या तरी या ा लमठाचिं
पार्ी घा बघ.ू बघू या कािी फरक पडतोय् का.
शा :ू (बाबच्ू या पाठीवरून िात लफरवीत) बाब,ू बघ की रे एखादी चागिं ीशी
नोकरी. नोकरी ा ाग ास ना की वषाणत तझु िं ग्न ावनू देईन बघ
एखाद्या चािंगल्या मु ीशी. (दरू वर बघत) तू मागिं सािंगत िोतास ना ती
कोर्तीशी मैत्रीर् आिे लतच्याबद्द —लतच्याशीच ावनू देईन. पर्
िे असे लदवस वाया घा वू नकोस रे रािा. िे तरुर्पर्ाचे लदवस एकदा
गे े ना की परत येत नािीत. ते कुठ िंसिं झाड असतिं ना—
15
 a
त्याच्यासारखे. त्या झाडा ा म्िर्े त्याच्या आयष्ट्ु यात एकदाच बिर
येतो. एकदा येऊन गे ा ना की पन्ु िा कध्धी नािी! ऐक रे माझिं.
बाब:ू ताई, कमी का के े मी प्रयत्न मी? पर् आता म ािी किंटाळा आ ाय्
अॅलप के शन्स खरडायचा अन् इटिं रव्ह्च्ू या वाऱ्या करायचा. माझिं ना
त्यात मनच ागत नािी. म ा वाटतयिं ् की नोकरी म ा िमर्ारच
नािी अन् माझ्या नलशबातच नािीय.्
शा :ू मग पोट कसिं भरर्ारे स?
बाब:ू कािीतरी धदिं ा करायचाय.् कष्ट उपसायची तयारी आिे आप ी.
शा :ू अरे पर् एवढिं सोपिं आिे का ते? त्या ा भािंडव पालििे; िागा पालििे.
एक ना दोन— ाख भानगडी.
बाब:ू ताई, तू म ा सािंगत्येयस?् क् ास लमळा ा नस ा तरी बी.कॉम. ची लडग्री
लचकटवनू आिे मी. तेवढिंच फक्त लबनस िं अन् या वाऱ्या कराय ा
ागतायत.्
शा :ू तु ा समारिंभािंच्या काँरॅक्टचा धदिं ा करायचिं बरे च लदवसापासनू मनात
आिे ते मालित्येय् म ा. पर् ह्ािंच्याबरोबर भागीदारी करायची
कल्पना तू मनातनू काढून टाक. एक तर धदिं ा-लबदिं ा ह्ानिं ा िमर्ार नािी
अन् दसु रिं म्िर्िे तझ्ु या—
बाब:ू (कावनू ) माझ्याबद्द यशविंतरावािंचिं मत चािंग िं नािी िेच ना? कुर्ाचिं
मत माझ्याबद्द चागिं िं आिे? अगदी तझु िं सद्ध ु ा नसे ! िोय. मी
व्िॅगॅबाँड आिे; ना ायक, मवा ी, चारसो-बीस आिे िेच ना? िे

16
 a
सग्गळिं खरिं आिे—कारर् म ा तमु च्यासारखे नोकरी-व्यवसाय
नािीत ना.
शा :ू (समिावर्ीच्या सरु ात) तसिं नव्िे रे पर् तू समिनू का घेत नािीस?
बाब:ू अन् तम्ु िी का म ा समिनू घेत नािी? ताई, ते कािी असो—मी
आयष्ट्ु यात काय वाट्टे ते करीन—के िंयिी—पर् िा बाबू एक लदवस
िीवनशेट म्िर्नू िगात वावरताना लदसे .
शा :ू िाऊ दे ते सवण. स्वस्थ बैस बघू इथिं. चिा टाकते तझ्ु यासाठी.
बाब:ू नको चिा-लबिा म ा आत्ता. मी िरा घाईत आिे. म ा शिंभर-एक रुपये
देशी ? उसने?
शा :ू शिंभर रुपये? ते रे कशा ा तु ा पालििेत?
बाब:ू काम आिे िरा माझ… िं
शा :ू काम? कस िं काम?
बाब:ू तझु ा लवश्वास नािी का माझ्यावर?
शा :ू अरे , लवश्वासाचा काय प्रश्न आिे? अन् तझु ा माझ्यावर आिे ना? मग
सािंगाय ा काय िरकत आिे?
बाब:ू (अडखळत) म्िििं े—म्िििं े काय आिे की…
शा :ू िे बघ— ािू नकोस. स्पष्ट काय ते सािंग.
बाब:ू यशविंतरावािंना सािंगर्ार नािीस ना? आधीच त्यािंचिं माझ्याबद्द चािंग िं
मत नािीय.्

17
 a
शा :ू नािी सागिं र्ार—पर् बो तरी.
बाब:ू मैलत्रर्ी ा घेऊन िरा बािेर िायचिंय.् बरे च लदवस लत ा बािेर लफराय ा
कुठिं घेऊन गे ो नािीय.्
शा :ू मग आता याच्यापढु िं तू लतच्याकडे िार्ार अन् मग लत ा घेऊन बािेर
पडर्ार?
बाब:ू छे , छे . लत ा इथिंच खा ी उभिं के िंय.्
शा :ू बाब,ू बाब,ू अरे लकती वेडा आिेस रे त.ू असिं लत ा एकटी ा लतष्ठत उभिं
ठे वायचिं का?
बाब:ू (लचडून) मग लत ा इथिं घेऊन येऊन लतच्यासमोर तझ्ु याकडे पैसे मागू
काय? एक लनरोप सािंगायचाय् म्िर्नू थाप ठोक ी अन् आ ो इथिं.
(शा ू आत िाऊन शभिं राची एक नोट घेऊन येत.े )
शा :ू िे बघ. मी साठव ेल्या पैशातनू तु ा देत्येय.् तु ा मािीतच आिे की
आमच्याकडेिी कशी ओढातार् चा ल्येय् ती. कधी अडचर् आ ी
तर म ाच माझ्याकडचे पैसे खचण करावे ागतात. तेव्िा…
बाब:ू (खषू िोऊन लतच्या िातात े पैसे िवळ-िवळ ओढूनच घेतो.)
ौकरात ौकर परत कर असचिं ना? लद े. आपल्या ा कुर्ाची
उधारी फार काळ ठे वायची सवय नािी. यशवतिं राव कधी येतात?
आलर् रोलित लदसत नािी.
शा :ू िे यायची वेळ झा ीय् खरी पर् त्याचिं ा कािी नेम नसतो. काम अस िं
तर उशीरिी िोतो बऱ्याचदा. रोलित गे ाय् लमत्राकडे. खेळून झाल्यावर
18
 a
त्याच्याचकडे अभ्यासा ा बसे आलर् येई िेवायच्या वेळे ा.
बाब,ू तझ्ु या मैलत्रर्ी ा घेऊन ये ना. बघू दे तरी म ा लत ा…
बाब:ू आत्ता नको. पन्ु िा कधी तरी घेऊन येईन.
शा :ू अरे , असिं काय करतोयस.् िा ना घेऊन ये लत ा—फक्त पाचच लमलनटिं.
मग िाऊ देईन तम्ु िा ा. मग तर झा िं?
बाब:ू ओके . पर् पाचच लमलनटिं ि!िं (बािेर िातो. दरू वरून ‘रश्मी, रश्मी’ अशा
त्याच्या िाका ऐकू येतात. थोड्या वेळानिं दोघेिी आत येतात. रश्मी
दारापाशीच उभी रािते.)
शा :ू (लतच्यािवळ िाऊन) ये ना ग आत. बैस इथिं अशी. काय नाव तझु िं?
रश्मी: रश्मी.
शा :ू गोड आिे नाव—अन् तू पर्! लकती लदवसापिं ासनू मैत्री आिे तमु ची?
रश्मी: दीड-दोन वषं.
शा :ू काय करतेस त?ू
रश्मी: बी.सी.ए. झाल्येय.् एका किंपनीत किंपयटू र ऑपरे टर म्िर्नू नोकरी करते.
शा :ू छान, छान. खरिं तर तम्ु िा ा चिा-पार्ी कराय ा पालििे कारर् रश्मी
तर प्रथमच आल्येय् इथ.िं पर् बाबू ा—िीवन ा मी कबू के यिं ्
की मी तम्ु िा ा िास्त वेळ इथिं थाबिं वनू ठे वर्ार नािी म्िर्नू .
रश्मी: येईन ना मी पन्ु िा तमु च्याकडे.
बाब:ू (शा क ू डे वळून) लनघू मग आम्िी?

19
 a
शा :ू ठीक आिे. िपनू िा ि.िं बाब,ू लि ा अधिं ार पडायच्या आत घरी पोचव
बरिं का?
बाब:ू अथाणत.् लनघतो आम्िी.
(िातात.)
शा :ू (स्वत:शीच) लकती गोड आिे मु गी! नीट-नेटकी वाटते. अशी मु गी
लमळाय ा खरिंच भाग्य ागत.िं (मनीप ँटकडे िाते आलर् लनरखनू
पािते) बाबू म्िर्तो तसिं लमठाचिं पार्ी घा नू बलघत िं पालििे. फारच
सकु यिं .् (आत िाऊन एका भाडिं ् यातनू पार्ी घेऊन येत.े तेवढ्यात
दारावर टकटक. भाडिं िं टेब ावरच ठे वनू दाराकडे वळते. पलिं डतराव
येतात. कोपऱ्यात काठी ठे वतात आलर् आत येऊन लतथल्याच खचु ीत
बसतात.)
पलिं डतराव: काय म्िर्ताय् शाल नीबाई? सगळिं ठीक आिे ना?
शा :ू चा िंय् कसिं तरी. ओढातार् िोत्येय् पर् रे टतोय् सिंसाराचा गाडा.
रोलितच्या लशक्षर्ासाठी तरतदू के ी पालििे. लशक्षर्ाचे खचण
आिका आकाशा ा लभड ेत. पर् कािीिी असो त्या ा लशकवनू
खपू मोठ्ठिं करायचिं ठरव िंय् आम्िी. (मनीप ँट ा लमठाचिं पार्ी
घा ते.)
पिंलडतराव: ि.िं िे काय करत्येयस?्
शा :ू लमठाचिं पार्ी घात िं तर मनीप ँट फोफावे असिं बाबू म्िर्त िोता.

20
 a
पलिं डतराव: आपल्या घामाच्या लमठाचिं पार्ी घातल्यालशवाय ससिं ारात ा
मनीप ँट फु र्ार कसा? बरिं ते असू दे. अथणमिंत्री यशविंतराव
अथाणिणनासाठी बािेर गे ते ते अिनू आ े नािीत का?
शा :ू खरिं तर याय ा िवेत एव्िाना…
पिंलडतराव: आलर् रोलित?
शा :ू रोलित ना? रोलित गे ाय् लमत्राकडे. खेळून झाल्यावर त्याच्याचकडे
अभ्यासा ा बसे आलर् येई िेवायच्या वेळे ा.
पिंलडतराव: मोठा गोड पोरगा आिे. त्या ा खपू -खपू लशकू दे. आलर् िो—
नसु तिंच पस्ु तकी लशक्षर् नको. सवण बाििंनू ी पररपर्ू ण िोऊ दे—क ेत,
खेळात—सगळ्या गोष्टीत त्या ा भाग घेऊ दे. मालित्येय् ना?
सानित्य-संगीत-कलानविीि:
साक्षात् पश:ु पच्ु छ-नवषाणिीि:|
तृणं ि खादन्िनप जीवमािस्तद्भागधेयं परमं पशिू ाम|् |
त्याच्यावर सगळे चािंग े सिंस्कार िोऊ देत. स्वतिंत्र लवचार करायची
क्षमता त्या ा येऊ दे.
शा :ू अिो, पर् अिनू तो िान आिे.
पलिं डतराव: असू दे तो िान. िानपर्ापासनू के े िं सस्िं काराचिं िं वळर्च
िास्त उपयोगी पडतिं.
शा :ू तम्ु िी असिं कािी तरी चागिं िं सागिं ता म्िर्नू च धीर येतो. नािीतर फार
काळिी वाटत असते म ा.
21
 a
पलिं डतराव: सजीवं दिते न तं ा, निजीवं दिते न ता| अशी काळिी करत रालि िं
तर कसिं िोई ? आता काळिी कस ी करत्येयस?
शा :ू काय सागिं ायच?िं नेिमीचीच रडकथा. या वाढत्या मिागाईमळ ु िं रोिचिं
िगर्िं लिथिं मलु ष्ट्क झा यिं ् लतथिं मु ाचिं िं सगिं ोपन करर्सिं द्ध
ु ा लकती
दरु ापास्त झा िंय् ते कािी सािंगाय ाच नको.
पहिं डिरार्: िम्ु िाला िर एकच र्ल ु गा आिे. पर् तू म्िर्तेस तेिी खरिं आिे.
तरी पर् धीर धरून पररलस्थतीशी झगडा कराय ा िवा. असिं लनराश
िोऊन चा र्ार नािी. यत्न के ाच पालििे. येत्ि तो देव जाणावा.
शा :ू एकच मु गा आिे तरी िी पररलस्थती. आर्खी मु िं असती तर काय
झा िं असतिं. बापरे !
पलिं डतराव: आिे, जरा अर्घड कार् आिे खरिं पर् धीरानिं घेत िं तर अशा
अवघड गोष्टी सद्ध ु ा पार पाडता येिाि.
शा :ू आधी आम्िाला र्ल ू िोि नव्ितिं म्िणनू हकिी काळजी. र्ी त्यार्ेळी
सारखी आजारी असायची. त्याची िम्ु िाला कल्पना आिेच. िी
डॉक्टरािंची भरर्साट हब िं भागवण्यासाठी यािंनी किं काढली ती
आम्िी अजनू फे डिोय! याचिं ी सरकारी नोकरी. बोलू नये पर् या
पगाराि आर्चिं अहजबाि भागि नािी. ह्ािंचिं आहण त्यािंच्या बॉसचिं
र्ागिं के व्िा तरी लबनसल्यापासनू गे ी लकत्येक वषं त्यानिं ह्ानिं ा
प्रर्ोशन हदलिं नािीय.् उ ट र्ध्ये एकदा ट्रान्सस्फरच के लीवती. फार दरू
नव्िती म्िर्नू बरिं झा .िं पन्ु िा इथिं रान्स्फर करून घ्याय ा के वढी
यातायात झा ी!

22
 a
पलिं डतराव: िो, आठवतयिं ् ना. चार वषांपवू ीची गोष्ट असे .
शा :ू िो. रोलित पाच-एक वषांचा असेल िेव्िा. काय तारािंबळ झाली आर्ची
त्यार्ेळी! िे जॉईनिी झाले. आठ एक र्हिने राहि े सद्ध ु ा नागपरू ला.
िािापाया पडून इकडे पन्ु िा ट्रान्सस्फर करर्नू घेत ी.
पिंलडतराव: मग तर बॉसचिं चािंग िंच फाव िं असे !
शा :ू िोय ना. अन् आर्चे िे भोळे सािंब आिेि. र्क ु ाट्यानिं सगळिं सिन
करिील.
पिंहडिरार्: यशर्िंिाचिं एका दृष्टीनिं बरोबर आिे. हर्रोध के ला िर आणखी त्रास
िोईल. ट्रान्सस्फसव, ररपोटव िे सगळिं बॉसच्याच िािी असतिं. इफ यू कािंट
रे लझस्ट, यू र्स्ट फे स इट!
शाल:ू पण र्ग या दष्टु चक्रािनू सटु ण्याचा कािीच मागण नािी का?
पलिं डतराव: यशवतिं ाच्या ऑहफसर्धे यहु नयन वगैरे प्रकार नािीये का?
शालू आिे ना! पण ती अगदी फुसकी यहु नयन आिे—नसु िी नार्ाला. अर्ावि
जबरदस्ि यहु नयन असिी िरी ह्ानिं ी काय के लिं असििं िािी प्रश्नच
आिे.
पहिं डिरार्: आय सी! याचा अर्व एकच आिे. यािच र्ोडिंफार अॅडजस्ट करून
सख ु प्राप्त करून घेण्याचा प्रयत्न करर्िं. लाइफ इि अ काँप्रमाइि!
शाल:ू िेच िर चाललिंय.् पण सभोवता ी वर्वा पेटलेला असिाना आपण
शीिल चादिं ण्यािनू हफरिोय् अशी कल्पना करणिं कसिं शक्य आिे?

23
 a
पहिं डिरार्: शाल नी, िू फारच सेलन्सहटव्ि आिेस! अिनू एक र्ागव म्िणजे िी
नोकरी सोडून दसु री नोकरी बघणे.
शा :ू या वयात ह्ानिं ा कोर् दसु री सख ु ाची नोकरी देर्ार?
पिंलडतराव: (खा ी पाित) ि.िं प्रयत्न करीत रािर्े िा एकच मागण.
शा :ू म्िर्िे तम्ु िी म्िर्ा ात त्याप्रमार्े यातच सख ु र्ाननू हदर्स
काढायचे—ईश्वरानिं यातनू आप ी सटु का—खरिं तर कायमची
सटु का—करे पयंत.
पिंलडतराव: शाल नी, आज िू र्ाझ्या सर्ोर सर्व मोकळे पर्ानिं बो त्येयस
म्िर्नू तझ्ु या द:ु खाचिं ओझिं नक्कीच ि किं झाल्यालशवाय रािर्ार
नािी. पर् िे क्षात ठे व की आशेवरच मनष्ट्ु य िगत असतो. मनष्ट्ु य
िन्मा ा आ ा की एक गोष्ट त्याच क्षर्ी नक्की िोि असिे. कुठ ी
मािीि आिे?
शा :ू कुठ ी?
पिंलडतराव: मृत्य!ू असिं म्िर्तात की – लद अलल्टमेट रुथ इन लधस र्ल्डव इि
डेथ! म्िणजे या िगात िं अिंलतम सत्य मृत्यू िेच आिे! तरी जन्सर्ाला
आल्या िणापासनू र्ाणसू िगण्याची सारखी प्रार्ालिं तक धडपड करीि
असिो म्िणजेन हनहिि असलेल्या र्ृत्यल ू ा शक्य लतिक्या दरू
लोटण्याची िो के हर्लर्ाणी धडपड करीि असिो. िो िे सगळिं का
करि असिो र्ािीि आिे?
शाल:ू का?

24
 a
पहिं डिरार्: आपण र्ृत्यल ू ा फसर्ू शकू अशी र्ख ू व अन् वेडी आशा त्याला
र्ाटि असिे—अगदी र्रे स्तोवर—शेवटच्या िणापयंि!
शाल:ू पहिं डिरार्, हकिी खोलर्र हर्चार करता िम्ु िी! डोकिं अगदी सन्सु न िोऊन
जाििं, अन् िम्ु िी सालिं गिले ा शब्द न् शब्द पटण्यासारखा आिे.
पिंलडतराव: अन् एर्ढिं असनू सद्ध ु ा आपण जे िगत असिो त्या िगण्यालािी
अर्व आिेच! कारण ईश्वरानिं कािी िेतनू िंच जीर्न हनर्ावण के लेलिं आिे.
मृत्यू टाळण्यासाठी र्ाणसू जो सिंघषव लकिंवा सिंग्रार् करिो िो म्िणजेच
त्याचिं आयष्ट्ु य!
शाल:ू म्िर्जे ज्या यद्ध ु ाचा हनकाल—अर्ावत् पराभर्—र्ािीि असनू िी िे यद्ध ु
िो खेळि असिो.
पहिं डिरार्: अगदी बरोबर! पण खरी गर्िं ि िर पढु चिं आिे.
शा :ू ती कोर्ती?
पिंहडिरार्: एवढिं सगळे करून िो एका र्ागाणनिं र्ृत्यर्ू र हर्जय हर्ळर्िोच!
शालू िे कसिं काय?
पिंहडिरार्: र्रण नक्की आिे िे कळल्यावर आपल्यानिंिर आपला ररप्रेझेंटेलटव्ि
िा सग्रिं ार् पढु े चालू ठे र्ील याची खात्री िो करून घेतो.
शा :ू म्िर्िे त्याची मु िं...!
पिंहडिराव: करे क्ट!
शाल:ू याचा अर्व र्श िं हर्स्िाराचा खरा िेिू र्ृत्यश
ू ी अनतिं काळापयंत अव्याित
झििंु घेर्िं असाच िोिो की नािी?
25
 a
पहिं डिरार्: िोय. अन् एका अर्ी र्ानर् अमर आिे असििं ी म्िणायला िरकि
नािी. र्नष्ु य आपल्या सििं िीला अहिशय िपतो याचिं कारण िेच
आिे. अन् म्िणनू च आपल्या मु ािंवर चािंग े सिंस्कार के े पालििेत.
शा :ू पर् िनार्राचिं िं अन् इिर प्राण्याचिं ििं ी असिंच असतिं का?
पिंहडिरार्: त्यािंची र्ळ
ू बैठक िशी असली िरी त्यािंच्यािील अनेक िाती नष्ट
झाल्या अन् र्ाणसू र्ात्र जगि राहिला. खरिं म्िटलिं िर र्ाणसाच्या
िाकदीच्या र्ानानिं त्या प्राण्यािंर्र लाखो र्षांपासनू कोसळि
असलेली सिंकटिं र्िाकाय, र्िाप्रचिंड िोिी. पण झालिं काय िर
मोठर्ोठाले शहक्तशाली प्रार्ी नेस्तनाबदू झाले आहण मार्सू र्ात्र िा
सृष्टीचा सगळा लचत्रपट धतू णपर्ानिं पाित जगि रालि ा.
शाल:ू आपर् सगळे या अमर िोण्याच्या ध्येयानिं असिं िगतो आिोत िे क्षात
आ िं की लकती िसू येतिं नािी?
पिंलडतराव: या ‘आपर् सगळे ’ मधे मी मात्र नािी!
शाल:ू िो, कारण िम्ु िी ब्रह्मचारी ना!
पिंहडिरार्: याचा अर्व मी लनसगाणपढु े पराभव स्र्ीकारलेला आिे असिं
सर्जायला िरकत नािी!
शा :ू अगबाई, बो ण्याच्या नादात मी तम्ु िा ा चिाहबिाचिं हर्चारायचिं
हर्सरूनच गेले! काय घेणार ना िम्ु िी चिा?
पिंहडिरार्: िो, िो. घेऊ की—पर् आमचा िो स्पेश बरिं का—लबनसाखरे चा.
पर् आता यशविंता येई च की. तेव्िाच कर.

26
 a
शा :ू अिो त्याचिं िं कािी खरिं नािी. कधी कधी ते बऱ्याच उलशरा येतात.
पिंलडतराव: मग िवळपास कुठिंतरी—म्िर्िे शेिारी-पािारी लिथिं फोन असे
लतथे फोन करून कळवत नािीत का?
शाल:ू अिो, आठवड्यातनू चार वेळा उलशरा येर्ारा मार्सू तो काय फोन
करणार कपाळ!
पिंहडिराव: (िसनू ) उलट एखादर्ेळे ा ौकर यायचिं असेल िरच खरिं िर फोन
करायला िवा! (शा ू जोराि िसिे अन् आत स्वैपाकघरात जािे.
पहिं डिराव र्ोडा र्ेळ टेबलाजर्ळ जाऊन हिर्ली पस्ु िकिं चाळिाि.
र्ग खचु ीर्र येऊन स्र्स्र् बसिाि. दारावर टकटक करून यशविंिा
आत येिो)
यशवतिं ा: (पायािल्या चप ा कोपऱ्याि सरकवीि िातािील फाईल्स टेबलार्र
ठे र्ीि) काय पहिं डिरार्, बऱ्याच हदर्सानिं ििं र इकडे फे री?
पिंहडिरार्: िोय. खपू हदर्साि इकडे आलो नव्ििो म्िर्नू म्िट िं मद्दु ाम चक्कर
मारावी.
यशविंिा: र्ा! बरिं झालिं. (दरर्ाज्याकडे िोंड करून) अग शाल— ू र्ी आलोय्
बरिं का.
शाल:ू (दरवाज्याि येऊन) कळलिंय.् िर्ु चािी चिा टाकलाय र्ी.
पिंलडतराव: कसिं काय चा िंय,् यशविंता?
यशवतिं ा: चा यिं ् आप िं कसिं तरी. तम्ु िी क्वलचतच येणार, िम्ु िाला काय
नेिर्ीची रडकर्ा सागिं ायची? रे टिोय् आप िं झा .िं
27
 a
पहिं डतराव: अरे दुःु खिं का कुणाला नािीि? माझचिं बघ. आिा िा चिा मी हपर्ार
िो लबनसाखरे चा. र्ग काय गिंर्त राहिली त्याि? अन् असा चिा मी
गेली हकत्येक र्षव हपिोय.् पर् तल ु ा एक सािंगिो. दुःु खिं सोसनू सोसनू
जेव्िा शेवटी सख ु हर्ळतिं ना त्याची गोडी अवर्णनीय आिे. शद्रू कानिं
म्िट िंय: सख ु ं हि द:ु खान्यिभु यू शोभते घिान्धकारे नववव दीपदशशिम|्
म्िर्िे अधिं ाराि ज्याप्रर्ाणे हदवा जास्ि तेिस्वी हदसिो त्याप्रर्ाणेच
दुःु खाच्या पाश्ववभर्ू ीवर सख ु िास्ि आनिंददायी ठरत.िं
यशर्ििं ा: बालपण दाररद्र्याि काढ िं. नििं र िरणपणी सख ु ाचिं ा उपयोग
घेण्याऐर्जी वलडलानिं ी अन् र्ी स्वत: करून ठे र्लेल्या किाणची फे ड
करण्यात आयष्ु याचे र्ित्त्वाचे हदर्स कसे खची पडतायत ते कळतच
नािी. कधी सिंपायचिं िे नष्टचयण ते समित नािी. दमड्यािंचा काटेकोर
िमाखचण जळ ु विाना देिाची पालर्ी सक ु ली कधी अन् कोमेिली
कधी िे लिातच आलिं नािी!
पिंहडिरार्: अरे , िा नलशबाचा भाग झाला. इट्स व्िील ऑफ चान्सस!
यशर्िंिा: ईश्वरानिं कोणिा सडू उगर्ायचा बाकी ठे वलाय् िेच सर्जत नािी.
सिंििीसख ु सद्ध ु ा इिक्या उलशरा हद िं की या वयात तीिी जबाबदारीच
िास्त वाटार्ी. सर्वयस्क याच काळाि आयष्ट्ु यातली छोटी र्ोठी
सख ु िं अनभु र्ि असिाना आपण र्ात्र खस्िा खायच्या िे कािी पटि
नािी.
पिंहडिरार्: िझु ी पररहस्र्ती र्ी सर्जू शकिो. तरी देखील िू हनराश िोऊ नये
असिं र्ला र्ाटििं. कारण दैर् िािाि नस िं िरी प्रयत्न नक्की
आपल्याला िाताि असतात. अन् आपर् ते करत रािायचे.
28
 a
(शा ू प्रवेशते आलर् पलिं डतराव आलर् यशवतिं ा याच्िं या िातात चिाचे कप देते.
स्वत:देखी चिा लपऊ ागते.)
शा :ू यशविंतराव आलर् पलिं डतिी याच्िं यातल्या वाटाघाटी सपिं ल्या की नािी?
पिंलडतराव: (िसनू ) वाटाघाटी सिंपल्या पर् हनणवय झाला नािी. (चिा सिंपवनू
उठिाि. कोपऱ्यािील काठी घेिात) रोलििची कािी भेट झाली नािी.
िरकि नािी. पन्ु िा येईन तेव्िा भेटीन.
शाल:ू कधी कधी रोहििला अगदी बो ार्नू आर्ाविं लागतिं. र्लाच आिा
त्या ा घेऊन याय ा पाहिजे.

(पलिं डतराव व शा ू एकदमच घराबािेर पडतात. रिंगमिंचावर कािी काळ

अिंधकार.)

29
 a
प्रवेश २

(पन्सु िा प्रकाश—अिंधकु सा. एका कोपऱ्यातनू , टेब ािवळ यशर्िंिा बसलेला

आिे. एक बारीकसा टेब ँप—त्याच्या प्रकाशात यशविंता कागदपत्रिं
तपासत बस े ा आिे. शेजारी आरार्खचु ी घेऊन शालू पिुडले ी आिे.
दसु ऱ्या कोपऱ्यार्ध्ये त्या र्ानाने बराच अधिं ार. इर्े जहर्नीर्रच गादी टाकून
रोलित झोप ल े ा आिे.)

शाल:ू (जािंभई देत) सिंप िं की नािी िर्ु चिं काम? तम्ु िा ा खािगी िीवनच
रालि िं नािीय् अलिबात—सारखिं ऑहफसचिं कार्. (त्रालसक स्र्राि)
कधी सपिं णाराय् कोर् जार्े!
यशर्िंिा: अग सािेब परवा टूरर्र जायचेयि. त्याच्या आत िा ररपोटण त्यािंना
द्यायचाय.् याच्यावरच तर त्यािंचिं टूरवरचिं सगळिं काम अव िंबनू आिे.
शाल:ू छान! म्िणजे हदर्सरात्र िम्ु िी कष्ट उपसायचे अन र्लई र्ात्र सािेबानिं
खायची—काय?
यशर्िंता: अग, पण काय करायचिं? नोकरी आिे.
शाल:ू नोकरी सरकारची करिाय ना? का सािेबाची?
यशविंता: िे बघ, नोकरी म्िट ी की िे सगळिं कराय ाच ागतिं. िे मी तु ा
यापवू ी साठ वेळा साहिं गि िं असे . िे नािी के िं िर ट्रान्सस्फसव—इतर
र्ागांनी त्रास िे. सगळिं सिन कराविं लागेल.
30
 a
शा :ू पर् िे असिं सगळिं कुठवर चालायच?िं
यशर्िंिा: जोपयंि आपल्याला पैशाची गरज आिे. िोपयंि!
शा :ू र्ला कािी सर्जेनासिंच झालिंय.्
यशवतिं ा: ि.िं शा ू तू आता झोप बघ.ू रोलित बघ कसा शाििं झोपलाय,् दर्ला
असेल लबचारा. िू पण झोप आता. म ा अिनू अधाव िास तरी ागेल
िे सगळिं आर्रायला.
शाल:ू िे िर्ु चिं नेिर्ीचिंच आिे. िे कािी नािी. र्ला आज िर्ु च्याशी
बोलायचिंय.् ठे र्ा ते सगळिं बािू ा. उद्या सकाळी ऑलफस ा
िाण्याच्या आधी करा ते.
यशविंता: अग आिा बारा वािाय ा आ ेत. आत्ता तु ा काय बो ायचिंय?्
शा :ू वािू देत बारा. इथिं सगळ्या आशा आकाक्ष िं ाचिं ेच बारा वािाय ा
ाग ेत त्याचिं काय?
यशर्िंिा: िे बघ कावू नकोस अशी. ठे र् िं सगळिं बाजल ू ा. (कागद सरकवनू
बाजल ू ा करिो) बोल आिा काय िल ु ा बोलायचयिं ् िे!
शाल:ू अिो आिा आपल्याला भहर्ष्याचा हर्चार करायला िर्ा!
यशविंता: िो कशाला?
शा :ू अिो िो कशाला काय? रोहििचिं हशिण, आपली पढु ची िरिदू , याचा
सगळा हर्चार आत्ताच नको का करायला? हशर्ाय रोहििच्या
मिंिु ीचिंिी बलघत िंच पालििे.

31
 a
यशवििं ा: आिचा िा अगडबबिं खचव अन् आपली किं—परर्डर्ाराय् का
आपल्याला मिंिु सध्या?
शा :ू पर् करायचीय् ना?
यशविंता: कराय ा तर पालििे. पर् मग घरच्या घरीच करू म्िर्िे फार खचण
येर्ार नािी.
शा :ू अिो पर् घरच्या घरी काय करर्ार कपाळ? िी खो ी आलर्
स्वैपाकघर—दोनच खोल्या आिेत आपल्याकडे—आलर् त्यािी
टीचभर. काय िोणार त्यात? दोन्सिी भाऊिी, वन्सिं याच्िं याकडची
मार्सिं. लशवाय माझ्या मािेरची मार्स— िं थोडीफार. पष्ट्ु पा ा
बोलर्ायला लागेलच. एखादिं लिानसिं कायाण य घ्याय ा ागर्ारच.
यशर्ििं ा: आहण बाबरू ार् आिेि ना िर्ु चे लाडके . िे आिेिच की र्दिीला
म्िणजे हनदान असिं म्िणायला िरी लागेल. लिथिं िजार रपयाचिं ा खचव
असेल हिथिं िे र्िाराज असले की बाराशे सिज ागिी .
शा :ू अिो असिं काय बो ता िो? नोकरी धदिं ा नािी म्िणनू असे िोि असेल
लबचाऱ्याच्या िातनू . मागी लागला ना की सगळिंऽऽ ठीक िोईल. िम्ु िी
पण बघा ना जरा त्याच्यासाठी कािी तरी.
यशर्ििं ा: छान! छान!! र्ाफ कर र्ला, पण िे सागिं ू नकोस. खपू अनभु र्
घेिलेयि त्याचे आत्तापयंि. र्ाझे शब्द लिाि ठे र्. त्याची लिणिं
ठीक नािीयि. आिाच आर्रला नािी ना त्याला िर एक हदर्शी
सगळयािंच्या गळ्याला िाि लार्ेल िा!

32
 a
शाल:ू अिो पण आर्रायचिं म्िणजे काय करायचिं? त्याच्यार्र किंट्रोल
ठे र्ायला काय लिान आिे का िो?
यशर्ििं ा: (हचडून) सागिं ू िल
ु ा—पण िल ु ा आयष्ु याि जर्ायचिं नािी. त्याला
हृदय फत्तरासारखिं कठीण करायला पाहिजे. भलत्याच हठकाणी र्ाया
दाखर्नू उपयोगी नािी. पैसे र्ागायला आला ना की सरळ
िाक नू लार्ायला पाहिजे. अरे पैसे काय झाडाला लागिाि काय?
पिंहडिरार् म्िर्तात ना काय तरी—मॉलबणड लपटी का कायस.िं तस ी
दया काय कामाची?
शाल:ू िम्ु िी ना अगदी टागिं ायला नेिा सगळिं.
यशर्िंिा: र्ी म्िटलिंच िोििं ना िल
ु ा पटायचिं नािी म्िणनू . जाऊ दे. बाबचू ा
हर्चार करण्यापेिा रोहििचा हर्चार करायला पाहिजे. अन् र्ख्ु य
म्िणजे त्याला त्याच्या या मार्ापासनू दरू ठे र्ला पालििे.
शा :ू ठे र्लाच आिे की िम्ु िी. नािीिर र्ल ु ािंना मार्ाचा हकिी लळा असिो
खरिं िर!
यशर्िंिा: कािी नको. िो लळा लागिा लागिा मामासािेबाच्िं या नको त्या
कळा हशकायचा. त्याला खपू हशकर्ायचिं, र्ोठिं करायचिं. इहिं जहनयर
डॉक्टर असा कािीिरी झाला पालििे.
शाल:ू अिो सोपिं आिे का िे? त्याला खचव काय कमी येिो का?
यशवतिं ा: अग बघ.ू कािी िरी र्ागव हनघेलच.
शा :ू म्िणजे पन्सु िा कजव काढायचिं अन् पन्सु िा एकदा या हपढीचिं कजव पढु च्या
हपढीला फे डायला लार्ायचिं असिंच ना?
33
 a
यशर्ििं ा: तू हकनई अगदी एर्ढिं हनराश िोऊ नकोस. कािी िरी र्ागव काढूयाच
आपण.
शा :ू कसला आलाय र्ागव. एखादी लॉटरी लाग ी िरच हनघेल र्ागव. आयष्ु य
भर कष्ट उपसि बसायच.िं र्ाझिं तरणपण गेलिं सगळिं आजाराि आहण
त्यापायी िा किाणचा बोजा डोक्यार्र आला. सगळी िौसेची र्षं र्ेली
अिंर्रणािच गेली. आिा बरिं र्ाटायला लागलिं िर र्य गेलिं, िाकदिी
राह् ी नािीय.् कुर्ाची दपु टी शीर्, झब ी शीव, पापड कर असिं
काय काय करत चार पैसे जोडायचे अन् ससिं ाराला िािभार लार्ायचा.
गेल्या दिा र्षांि कुठिं चार हदर्स परगार्ी गेल्याचिं आठर्ि नािी.
पण्ु याकडे दोन हदर्स जाऊन राह्लेर्िे त्याला सद्धु ा लकती तरी र्षं
झाली असिील. रोहििच्या िन्सर्ाच्या आधी! आर्चिं कर्वच र्े िं
दररद्री! (रडू लागिे)
यशर्िंिा: अग रडत्येस काय रात्रीच्या र्ेळेस? आलर् रडून तरी काय िोणाराय.्
त्याला किंबर कसनू सार्नाच के ला पाहिजे.
(शा ू ा जर्ळ घेऊन, पाठीर्रून िाि हफरर्नू शािंि करण्याचा प्रयत्न करिो.)
शा :ू (स्फिंु दि पण उसळून) िम्ु िी नसु िे बोला. बोलण्यानिं काय िोणाराय?्
िम्ु िी र्ला हर्चारिा ना की रडून काय िोणाराय् िे. मी िम्ु िाला
हर्चारिे नसु ििं बोलनू िरी काय िोणाराय?् िे िरी सािंगा.
यशर्ििं ा: (शालल ू ा जर्ळ घेऊन शाििं करीि) अग असा त्रागा करून कसा
चालेल? र्ार्सानिं आशार्ादीच राह्ला पाहिजे. सध्िं याकाळी
पिंहडिरार्ािंनी सद्ध
ु ा र्ला असाच धीर हदला ना? अन् र्ी सद्धु ा िर

34
 a
असाच कार्नू गेलो िर कसिं व्िायच?िं िू र्ला आहण र्ी िल ु ा असाच
एकर्ेकािंना धीर हदला पाहिजे. आपण दोघिंिी एकर्ेकािंचे िीर्नसोबिी
आिोि िे हर्सरलीस काय? िझ्ु याकडे बघनू च िर र्ला पढु ील
आयष्ट्ु याबद्द खात्री र्ाटिे. अग, िेिी हदर्स जािील.
शाल:ू िम्ु िी असे कािी बोललाि ना की के वढिं बरिं र्ाटििं. नसु त्या आशेनिं
सद्ध
ु ा र्ाणसाि हकिीिरी बदल िोऊ शकिो. पण खरिंच का िो बदलेल
िे सगळिं?
यशर्िंिा: झाली का पन्सु िा सरु र्ाि? आिा िल ु ा की नािी एखाद्या ज्योहिषानिं
सािंहगिलिं ना िरच िझु ा हर्श्वास बसेल.
शाल:ू कळििं बरिं का र्ला सगळिं िर्ु चिं बोलणिं! िर्ु चा नसला िरी र्ाझा
हर्श्वास आिे ज्योहिषार्र. काय र्ाटेल िे म्िणा—वेडी म्िणा,
खळ ु चट म्िणा. पण र्ाझा आिे पक्का हर्श्वास!
यशर्िंिा: (उठून लखडकीकडे जािो. र्ाटेि िणभर र्नीप ँटकडे एक कटाि
टाकतो. हखडकीतनू दरू र्र पािि बोलिो) ज्योहिष-लबलतष र्रू दे. पण
शाल,ू र्ाझिं र्न र्ला सागिं तिंय् की येत्या र्षवभराि सगळिं बदलेल.
पररहस्र्ती खपू पालटेल. (शालू त्याच्या र्ागोर्ाग हखडकी जर्ळ
जाऊन यशर्ििं ाच्या र्ागे उभी राििे. त्याच्या खाद्यिं ावर िात ठे वते)
एक र्ेगळाच उत्साि माझ्या अिंगाि सिंचार ाय.् र्ी र्ेगळिंच कािी िरी
करीन. हदर्साची रात्र अन् रात्रीचा हदर्स करीन. पण नक्की आत्ता िे
चाललिंय ना िे बदलणार! उद्याच पिंहडिरार्ािंच्याकडे जाऊन त्यािंचा
सल्ला घेतला पाहिजे.

35
 a
शा :ू बाबू पण म्िणि िोिा की...
यशर्िंिा: िे बघ, र्ी कािीिरी करणाराय् म्िणिे—बाबबू रोबर र्गैरे नव्िे.
शक्यिो स्र्ििंत्रपणे. पण बाबबू रोबर नक्कीच नािी.
शा :ू बरिं िे निंिर बघ.ू बाबनू िं प्रार्ाहणक िेिू हसद्ध के ला ना की झक्कत घ्याल
र्दिीला. आिा र्ाईट हदर्स आ े आिेि ना हबचाऱ्याला. कोण
हर्चारियिं ् त्याला?
यशर्िंिा: बस बस. परु े कर िे बाबपू रु ाण. आिे िो र्डू घालर्ू नकोस.
शा :ू अिो च ा झोपायला आिा. बारा वािनू गेलेि. सकाळी नेिर्ीप्रर्ार्े
वकर उठून रोिच्या रिाटगाडग्याला सरु र्ाि के ी पाहिजे. चला ना.
(यशविंता ा ओढून कॉटकडे नेऊ ागते.)
यशविंिा: अग िो—िो पण! रोहिि उठे ना िझ्ु या या दगिं ार्स्तीर्ळ ु े.
शा :ू कािी नािी उठायचा. हकिी शाििं झोपलाय! (रोलितिवळ िाऊन
त्याचा मक ु ा घेते) झोप—झोप र्ाझ्या सोन्सया राजा. सगळिं सगळिं हकनई
छान िोणाराय.् िल ु ा खपू खपू आरार् हर्ळे ल. बरिं का!
(शा ू िलमनीर्रच टाकलेल्या अिंर्रणार्र पडिे. यशर्िंिा स्वैपाकघराि
जाऊन बािेर येिो आहण प्रकाश िळूिळू र्िंद िोि अधिं ार िोिा िोता
शा श ू ेजारी अिंर्रुर्ावर पडिो.)

36
 a
प्रवेश ३

(पन्सु िा रिंगर्िंचार्र प्रकाश. दपु ारची र्ेळ दाखहर्णारे र्ािार्रण, रिंगर्िंचार्र

कोणी नािी. डार्ीकडच्या दरर्ाज्यािनू शालू येिे अन् पसण टाकून र्टकन्
कॉटर्र बसिे.)
शा :ू (स्वत:शीच) िुश्श! (कपाळावरचा घाम रर्ालानिं लटपते) बाई ग! खरिंच
दगदग नािी सोसि! असली नािक ु तब्येत घेऊन कसिंबसिं जगण्यापेिा
र्ेलेलिं बरिं. नािीिरी कुठिं जीर्नाि र्ोठिं सख ु आिे? पण बसनू
चालणार नािीय.् हर्र्लाबाईच्या िं सनु ेच्या बाळासाठी कायकाय कपडे
करायचेि िे बहघिलिं पाहिजे! निंिर रोहिि आहण िे येिी च िोपयंत
चिा अन् कािीिरी खायला पण तयार ठे र् िंच पाहिजे. (उठते आहण
स्र्यिंपाकघराि जाण्यापर्ू ी दारात कुर्ा ातरी पालिल्यावर थबकिे.)
कोण पाहिजे िम्ु िाला?
दीपा: (दबकि आहण गािंगरून जाऊन प्रर्ेश करिे) नािी, म्िणजे म ा—र्ला
जीर्न—जीर्नना भेटायचिं िोतिं.
शा :ू जीर्न म्िणजे र्ाझा भाऊ. बाबू म्िणिो आम्िी त्याला. काय काम आिे
िर्ु चिं? तम्ु िी कोण?
दीपा: नािी म्िणजे—र्ाझिं नार् दीपा. घनश्यार् शेठजी आिेि ना? र्ी त्यािंची
र्लु गी.

37
 a
शाल:ू अच्छा, अच्छा. घनश्यार्शेठ! खपू प्रलसद्ध आिेि ते गार्ाि. पेपरात
देखील र्धनू र्धनू नाव येत असििं त्यािंचिं! (आरार् खचु ी कडे बोट
दाखर्नू ) बसा ना.
(दीपा घटु र्ळिे)
शा :ू अिो बसा ना!
दीपा: (बसते) र्ला अिो नका ना म्िण.ू आर्च्याकडे आर्चे नोकर फक्त र्ला
अिो म्िर्तात.
शा :ू काय कार् िोििं िर्ु चिं बाबक ू डे? र्ी हनरोप देऊ शके न त्याला.
दीपा: घरी जाऊन आले र्ी त्याच्िं या. लतथिं नव्ििे िे. घरी एक म्िाताऱ्या बाई
िोत्या. ऐकू सद्ध ु ा येत नव्ितिं धड त्यािंना. अध्याण तासानिं कळलिं त्यािंना
की जीर्नना शोधत्ये र्ी म्िर्नू !
शाल:ू आई आिे ती आमची. र्ी हिला िल्ली ऐकू येत नािी नीटस.िं हदसििी
नािी फारसिं!
दीपा: त्यानिं ी साहिं गिलिं की कदाहचत् इकडिं असिील. म्िणनू आले इकडिं.
शाल:ू ठीक आिे. पण बाबू का आ ा िोता. आज अजनू िरी आला नािीये.
आ ा की हनरोप देईन. काय लनरोप आिे?
दीपा: त्यािंना िॉब पाहिजे ना? आमच्या घनश्यार् अँड किंपनीर्ध्ये एक
व्िेकन्ससी आिे.
शाल:ू पण... िे सािंगाय ा तम्ु िी स्वत: कशा काय आ ात?

38
 a
दीपा: त्याचिं असिं आिे की आर्च्या ऑहफसाि जीर्न एक दोनदा येऊन गेले
िोिे. त्यािंच्या बोलण्यािनू कळ िं की ते नोकरी शोधतायत म्िर्नू .
शाल:ू म्िणजे अजव करायला आला िोिा बाबू की काय? (चेिऱ्यार्रिी
आनदिं —औत्सक्ु य)
दीपा: नािी, नािी. िसिं नािी िे आले िोिे असे सििच... नािी म्िर्िे...
शाल:ू सििच? र्ला नािी सर्ज !िं
दीपा: अिो, डॅडींच्या ऑलफसात—म्िर्िे घनश्याम अँड किंपनीर्ध्ये एक
र्लु गी आिे. हिच्याकडे...
शा :ू कोर् रश्र्ी का?
दीपा: (खाली र्ान घालनू ) िोय.
शाल:ू र्ोठी गोड आिे पोरगी.
दीपा: (एकदर् कावनू ) कस ी गोड आल्येय् डोंबलाची. िम्ु िाला नीट र्ािीि
नािी कािी.
शा :ू म्िर्िे?
दीपा: कुर्ाची िरी ओळख सािंगनू डॅडींच्या अगदी िातापाया पडून नोकरी
लमळवल्येय् लतन.िं अन् डॅडींचे मॅनेिर आिेत ना? सारखिं त्याच्िं या पढु े
पढु े करत असते. त्याच्िं या के हबनर्ध्ये—िाऊ दे—आपल्या ा काय
करायचिंय?् पर् तम्ु िी चािंग ी आिे असिं म्िर्ा ात ना म्िर्नू वाट िं
की खरिं ते सािंगाविं.

39
 a
शा :ू बरिं, बरिं. सागिं ेन मी बाबू ा. पण त्याच्या डोक्यात लबलझनेसचिं खळ ू इतकिं
रज िंय की िो माझिं ऐके सिं वाटि नािी.
दीपा: एर्ढिंच ना—र्ला र्ाटतिं र्ी त्यानिं ा पटवू शके न. अिो नोकरीर्धनू
थोडािरी अनभु र् घेिल्याहशर्ाय धदिं ा कसा करिा येईल? असिं
समिावनू सािंहगि िं की पटेल त्यािंना.
शा :ू िे सगळिं खरिं पण र्ला एक कळत नािीये की िम्ु िी—सॉरी—तू िे सगळिं
त्याच्यासाठी का करत्येयस?
दीपा: जीर्न शाळे ि माझ्याबरोबर िोिा. खपू पॉप्यल ु र िोिा. स्पोटवस र्धे
नेिर्ी नार् असायचिं त्याचिं. आिा जर त्याला नोकरीची िरुरी असेल
िर र्दि नको का करायला?
शा :ू बघ बाई. िझु िं ऐकर्ार असेल िर र्ाझिं काय?
दीपा: िम्ु िी फक्त त्यािंना एक सािंगा—त्या रश्र्ीबरोबर त्याचिं बो र्िं-चा र्िं
बिंद व्िाय ा िविं. आम्िाला आर्च्या किंपनीि चािंगले लोक िवेि.
जीर्न कार्ार्र रजू झाले की रश्मीला िाकलिा येईल.
शा :ू िू एर्ढिं सगळिं करू शकिेस?
दीपा: िु.िं त्यात काय? डॅडी र्ाझिं म्िणणिं ऐकणार नािीि असिं कधी िोर्ारच
नािी. एकुलिी एक र्ल ु गी आिे र्ी त्यािंची!
शा :ू असिं का? र्ग खरिंच हकिी चािंग िं िोईल बाबल ू ा नोकरी हर्ळाली िर!
त्याच्या जीर्ना ा हस्र्रिा येईल एकदाची. (एकदर् दीपाकडे र्ळून)
अग िो, दीपा. तु ा चिा-लबिाचिं लवचारायचिं लवसर चे की! घेतसे ना
चिा?
40
 a
दीपा: छट्. आता दपु ारचा मी चिा-कॉफी घेत नािी. एखादे वेळी कोलल्ड्रिंक
घेते.
शा :ू मग सरबत करू का?
दीपा: (घराती सामानाकडे एक कटाक्ष टाकून) नका करू कािी. मी आता
लनघतेच. घाईत आिे िरा. एक मात्र क्षात असू द्या. आमच्या डॅडींचा
एकदा एखाद्यावर हर्श्वास बसला िर पाटवनर सद्ध ु ा करून घेिील. अन्
र्ाझा पालठिंबा असे ना िर दसु ऱ्या कुणाला हर्चारायचे सद्ध ु ा नािीि!
अर्ावि् एखाद्याबद्दल िर माझिंच मत चािंग िं नसे तर ती व्यक्ती बािेर
िाय ािी फारसा र्ेळ ागायचा नािी िेिी लततकिंच खरिं.
शाल:ू ि!िं चािंग ाच इन्सलल्यअु न्सस हदसिोय िझु ा तझ्ु या डॅडींवर. अिं?
दीपा: िो, मग आिेच मळ ु ी. मी त्याचिं ी एकु ती एक र्ल ु गी आिे म्िट िं. अन्
आई गेल्यापासनू िर र्ाझ्याहशर्ाय त्यानिं ा कुर्ीच उर िं नािीय् ना!
(एकाएकी घड्याळाकडे पािते अन् खचु ीवरून पटकन् उठते) बरिं.
लनघते मी. तेवढा लनरोप सािंगा िीवनना. लवसरू नका ि.िं
शा :ू छे , लवसरे न कशी एवढी मित्त्वाची गोष्ट? पर् ये पन्ु िा सावकाश गपपा
माराय ा. (दीपा न उत्तरता बािेर िाते. शा ू खो ीतच इकडे हिकडे
घटु र्ळिे—गार्िं गणु गर्ु ू लागिे. र्नी प ँटकडे जाऊन लनरखनू पािू
ागते) अरे च्या, या ा नवी पा वी फुटर्ार असिं लदसतिंय.् बारीक
बारीक कोंब आलेले हदसिायि. आिा याची नीट लनगा राख ी
पालििे. बघू या र्नीप ँट फुलल्यावर खरोखरीच सर्ृद्धीचे हदर्स
येिायि का िे!

41
 a
(दरर्ाजा उघडाच असल्यार्ळ ु े थोड्या र्ेळानिं बाबू िलके च आत येतो. शा ू
मनीप ँटकडे पािि उभी असल्यार्ळ ु े र्ागनू जाऊन लतचे िलके च डोळे
झाकिो)
शा :ू (िात सोडववण्याचा प्रयत्न करते) िे रे काय बाब,ू नेिमीची तझु ी खोडी?
(बाबू िात काढतो आलर् शा च्ू या समोर उभा राितो) थोडा आधी
आला असिास िर िझु ी अन् हिची भेट झाली असती.
बाब:ू कुर्ाची? कोर् आ िं िोतिं?
शा :ू काय बरिं नाव लतनिं सालिं गि ?िं िल् ी असिं फार हर्सरायला व्िायला
लागलयिं बवु ा!
बाब:ू अग, असिं काय करत्येयस. सािंग की पटकन.् कोर् रश्मी का?
शा :ू नािी रे . िी जरा िाडसर आलर् सावळी आिे. काय बरिं नाव सािंलगत िं
लतनिं? (आठवण्याचा प्रयत्न करिे) िािं, दीपा म्िणा ी र्ाटतिं बिुिक
े .
बाब:ू कोर्? घनश्यामशेटिींची दीपा? अन् ती इथिं आ ी िोती?
शा :ू िोय. तीच ती. तु ा शोधत शोधत इथपयंत आ ी. घरी िाऊन आ ी.
आईनिं तू इथिं कदालचत् भेटशी म्िर्नू सािंलगत ,िं तशी इथिं आ ी.
बाब:ू आय ा, भारीच आिे बवु ा. काय काम िोतिं लतच?िं
शा :ू अरे लतच्या र्हडलािंच्या किंपनीि िल ु ा नोकरी हर्ळू शके ल असिं म्िर्त
िोती. तू रश्मी ा भेटायला हिकडे गेला िोिास तेव्िा हिला कळ िं की
तू नोकरीच्या शोधात आिेस म्िर्नू ! तझ्ु या शाळे त िोती वाटत.िं बराच
वेळ बो त बस ी िोती.
42
 a
बाब:ू छ्या, छ्या. नोकरी-लबकरी आपर् नािी करर्ार िा.िं नोकरी गे ी
खड्ड्यात.
शा :ू असिं रे काय करतोस? अरे के ीस नोकरी म्िणनू काय हबघडतिं का?
मागाण ा नको का ागाय ा आिा? सत्तावीस वय आिे तझु .िं अन्
िगात काय सगळे धिंदे करर्ारे आिेत का? नोकरी करर्ारे आिेतच
की एवढे सगळे . अशी काय ईलझ ी नोकरी लमळते का कुठिं? डोक्यात
राख घा नू बस िं तर कसिं िोर्ार?
बाब:ू म्िणजे ये रे र्ाझ्या र्ागल्या! पन्ु िा नेिमीसारखिंच व्िायचिं सगळिं.
मा काशी भािंडर्िं, सिकाऱ्यािंशी भािंडर्िं! त्यातनू तो घनश्यामशेट
म्िर्िे मिाबदमाश, चा ू अन् एक निंबरचा खिंग्री मार्सू आिे. सा ी
ििार फडी त्याची.
शा :ू असू देत. असू देत. तु ा नोकरी अन् कार्ाशी र्िलब. आहण त्यातनू
नोकरी करिा करिा सिंधी लमळा ीच धद्यिं ाची तर नको कोर् म्िर्तिंय?्
अरे िो! ती िर म्िर्त िोिी की लतनिं सालिं गत िं तर तु ा पाटणनर सद्ध
ु ा
करून घेिील लतचे वडी . लतचिंच ऐकिाि म्िणे लतचे डॅडी.
बाब:ू ते काय सागिं ाय ा असतयिं .् रश्मीबद्द दीपानिं लतच्या डॅडींचे ििार वेळा
तरी कान फिंु क े असती . घनश्यामशेट बाकी मार्सू कसािी अस ा
तरी त्या ा र्ाणसाची पारख बेमा मू आिे. म्िणनू च तर तो रश्मी ा
काढत नािीये. रश्मी कामा ा फस्टणक्लास अन् अशी र्न लार्नू कार्
करर्ारी मार्सिं लमळर्िं आता कमणकठीर् आिे िे त्या
घनश्यार्शेट ािी चािंगलिं र्ािीि आिे.

43
 a
शा :ू िे काय र्ाटेल िे असू दे. माझ्या आग्रिाखािर िरी घनश्यार्शेटकडे
अजव कर. लनदान त्यािंची गाठ तरी घे. शपथ आिे तु ा माझी!
बाब:ू िा शपर्े-लबपथेचा बावळटपणा आपल्याला हबलकुल पसिंि नािी िा— िं
आधीच सागिं नू ठे र्िो. िा,िं िू म्िणिेच आिेस िर मी दीपाची गाठ
घेईन. पर् त्या घनश्यामशेट ा नािी भेटर्ार.
शा :ू चा े . कािी तरी लनष्ट्पन्न िोई च त्यातनू .
बाब:ू र्ी सकाळी येऊन गेलो एकदा इथिं. तू नव्ितीस. कोर्ीच नव्ितिं.
शाल:ू बरोबर. िे ऑहफसाि िोिे. रोहिि शाळे त गेला अन् र्ी...
बाब:ू िा,िं बो ना. बो . थाबिं ीस का? कुठिं गे ी िोतीस?
शाल:ू जाऊ दे रे . गेले िोिे एका हठकाणी.
बाब:ू िे बघ ताई, उगीच पवाछपवी करू नकोस. सािंग कुठिं गे ी िोतीस ते?
शा :ू बरिंऽऽ सागिं ते बाबा, पर् कुर्ा ा सागिं ू नकोस ि.िं यािंना तर अहजबाि
सािंगू नकोस!
बाब:ू िसिं कािी मी सागिं तो ते यशवतिं राव ऐकून घेिािच आिेि व्यर्हस्र्ि!
मी कशा ा बोंब ाय ा िातोय् त्यािंच्यासमोर.
शा :ू िसिं नािी रे त्यानिं ा आर्डि नािी म्िणनू सागिं त्येय.् अरे पहिं डिरार्ाच्िं या
ओळखीचे िे पानसे आिेि ना? त्याच्िं याकडे गेले िोिे.
बाब:ू कोण तो पानश्या ज्योहिषी िोय? फे किो ेकाचा काय वाटे ते. त्या ा
कािी पर् डोंब कळत नािी.

44
 a
शा :ू नािी रे . या वेळे ा माझी अन् ह्ाचिं ी पहत्रका अगदी व्यर्हस्र्ि हभगिं ािनू
बहघिली की त्यािंनी. बराच र्ेळ अभ्यास चालला िोिा त्यािंचा.
बाब:ू असेल, असेल. आपल्या ा या ोकाचिं िं सा िं कािी समित नािी बवु ा!
बाब:ू अरे िे म्िणि िोिे २-३ र्हिन्सयातच भाग्योदय आिे म्िर्नू . चािंगल्यापैकी
पैसा हर्ळे ल म्िणि िोिे. पढु चिं कािी बोलायलाच तयार नव्िते.
सारखिं आप िं वकरच भाग्योदय िोर्ार—पैसा बक्कळ लमळे
एवढिंच पा पु द. रोहििबद्दल हर्चारलिं िर िे आपल्याला आत्ताच
कािी सािंगिा येर्ार नािी म्िर्ा े.
बाब:ू अग, लिान आिे िो. त्याचिं इिक्यात काय सागिं िा येणार आिे? अन्
त्याची पलत्रका ने ी िोतीस का?
शाल:ू नािी. अरे , आर्च्याच पलत्रकाच्िं यावरून हर्चार िं त्यानिं ा. रोलितची
पहत्रका के लीच आिे कुठिं अिनू ? मििंु ीसाठी ह्ानिं ा सागिं त्ये
के व्िापासनू करून आर्ा म्िणनू . कुठिं आणतायत अजनू ? नसु तिं बघ,ू
बघू म्िर्तात आलर् काऽऽिी करत नािीत.
बाब:ू अगिं िान आिे अिनू रोलित.
शा :ू अरे काय करिोयस? ह्ा ऑक्टोबर ा नऊ वषांचा िोई तो. अन्
चागिं ला िुशार आिे. आत्ताच त्याच्यावर चागिं े सस्िं कार व्िायला
नकोि का? पिंलडतराव म्िर्तात त्या ा चािंग ा लशकवा. िुशार आिे.
गेल्या परीक्षेत तो सगळ्या तक ु ड्यात पलि ा आ ाय् अन् लशवाय
सिंमे नातल्या लवलवध गर्ु दशणनात त्या ा बक्षीसिी लमळा िंय.् आता

45
 a
बक्षीस समारिंभिी व्िायचाय् वकरच. इतका आनदिं ात आिे तो
लवचारू नकोस.
बाब:ू तो िुशार आिे, नाव कमवी िे ठीक आिे. पर् माझा तझ्ु या त्या
सस्िं कार-लबस्िं कार याच्यावर फारसा लवश्वास नािी. अन् तमु चे ते
पिंलडतराव ना—नावाप्रमार्े पिंलडत असती िी कदालचत् पर् त्यािंचे
लवचार आपल्या ा पटत नािीत बवु ा. अलिबात प्रॅलक्टक वाटत
नािीत—नसु ते पस्ु तकी! काय चाटायचिंय् त्या ज्ञाना ा? (शा ू
लिरमसु ी झा े ी बघनू ) बरिं ते िाऊ दे. आर्खी काय सालिं गत िं त्या
पानश्यानिं?
शा :ू आर्खीन फारसिं कािी सािंहगि िं नािी त्यािंनी. फक्त िे नोकरी सोडती
असिं म्िर्त िोते.
बाब:ू आय ा, खरिं झा िंच समिा या पानश्याचिं तर यशविंतराव माझ्या
पाटणनरलशपमध्ये काँरॅक्टरचा धिंदा करर्ार की काय? आप ा तर बवु ा
लवश्वासच बसत नािी. बघू या. देखना पडेगा.
शा :ू अरे बाब,ू मी तझ्ु याशी बो ते निंतर. आधी चिा टाकते आपल्या
दोघासिं ाठी. चागिं ा मडू आ ाय.् (स्वैपाकघरात िाते)
बाब:ू (स्वत:शीच) आयला, बायका सगळया इकडून लतकडून सारख्याच.
तोंडात सा ा तीळ पर् हभजायचा नािी. दीपा मरत्येय् आपल्यार्र
शाळे पासनू अन् खश ु ाल इकडे येऊन रश्मीबद्द वेडिंवाकडिं सागिं नू
िात्येय.् अन् आर्ची ताई तरी काय! त्या थेरड्या पानश्यानिं िे
सािंहगिलिं असेल ना िे सगळिं र्ाझ्याकडे सािंगे . अर्ावत् दसु ऱ्याकडून

46
 a
सगळिं काढून घेर्िं िी पर् एक क ाच आिे आहण आपल्याहशर्ाय
जर्ायची नािी इिर कुर्ा ा. (उठून लफरत हफरि र्नीप ँटकडे जािो
अन् लनरखनू पाििो) सा िं सगळिं िमनू आ िं तर काय झकास िोई .
थोडिं क पायिे. दीपा ा बरोबर ेव्ि करून पदरात आप िं माप
पाडून घेत िं पायिे. रश्मी गे ी झक मारत. आयष्ट्ु यात अशी िीवनशेट
बनायची आयती सधिं ी सोडून कोर् फुकट चव ी-पाव ीच्या प्रेमात
पडून आपल्या पायावर धोंडा पाडून घेई ? प ान सगळा व्यवलस्थत
पार पड ा आलर् थोडिं क आपल्या बािनू िं अस िं ना तर िा िीवन
खराखरु ा मनी प ँट—म्िर्िे खरा मनी लनमाणर् करर्ारा प ँट—
म्िर्िे टाकसाळ टाके —टाकसाळ!

47
 a
प्रवेश ४

(यशविंताच्या घरात ी पढु ची खो ी. एकिंदरीत सगळिं अस्ताव्यस्त पड िंय.्

शा ू आिारी आिे—अथिं रुर्ावर पािंघरूर् ओढून पड े ी आिे. शेिारी
एका स्टु ावर औषधिं, पाण्याचा तािंब्या आलर् कािी रुग्र्ोपयोगी वस्त.ू पा थिं
टाक े िं एक पस्ु तक. टेब ावर यशवतिं ाचे कामाचे कागद अस्ताव्यस्त
पड ेत. एकिंदरीत सगळी अवकळा.)

शा :ू (कण्ित) अग आई ग! कधी सिंपर्ारे िे किंबरे चिं दख ु र्िं देवा ा मालिती.

आधीच काय पररलस्थती आलर् त्यात िे दख ु र्िं. दष्ट्ु काळात तेरावा
मलिना आ ाय् िर्.ू (दरवाज्यावर टकटक. शा ू उठण्याचा प्रयत्न
करते पर् वेदना सिन न झाल्यामळ ु े पन्ु िा मटकन् अथिं रुर्ातच पडते)
कोर् आिे? दार ढक नू आत या. म ा उठता येत नािीये. (दरवािा
लकिंलचत् लक लक ा करून रश्मी प्रथम आत डोकावते आलर् निंतर
ि के च प्रवेश करते)
रश्मी: (अिंथरुर्ािवळ िाऊन लनरखनू पािते) अग बाई, तम्ु िा ा बरिं नािीय्
असिं लदसतिंय.् उगीच त्रास द्याय ा आ े मी.
शा :ू अग, नािी ग. असिं कािी नािी! पाठ अन् किंबर दख ु त्येय् म्िणनू उठता
येि नािी एवढिंच. बैस ना.
रश्र्ी: नािी, जािे मी. पन्सु िा येईन कधीिरी!

48
 a
शा :ू अग, जाऊ नको. तू आल्येस िर उलट बरिं वाट िं म ा. बैस ना थोडा
वेळ तरी र्ाझ्याशी बो ि. किंटाळा आ ाय् अगदी गपप पडून.
रश्मी: बरिं. र्ग बसिे र्ोडा र्ेळ. नािी िरी आर्चा लचिं टाईर् सपिं ायला अजनू
दिा पधिं रा हर्हनटिं अवकाश आिे.
शा :ू िू ओळख झाल्यानििं र आर्च्याकडे आपण िोऊन आ ीस याचा अथण
िझु िं कािीिरी कार् आिे. बाबल ू ा कािी लनरोप आिे का?
रश्र्ी: छे , िसिं कािी नािी. र्ाझिं िर्ु च्याकडेच थोडिं काम िोतिं. पर् तमु ची
तब्येत...
शा :ू कािी काळिी नको. माझी औषधिं चा चू आिेत. तु ा काय
बो ायचिंय् ते मोकळे पर्ानिं बो . त्यानिंच म ा िास्त बरिं वाटे .
रश्मी: बरिं आता तम्ु िी म्िर्ताच आिात तर सािंगते म ा काय सािंगायचिंय् ते.
पर् एक लवनिंती आिे. मी िे काय सािंगर्ार आिे त्याचा तम्ु िी
अलिबात त्रास करून घेऊ नका.
शा :ू ठीक आिे. बो त.ू
रश्मी: मी घनश्याम अँड किंपनीमधे नोकरी करते िे तम्ु िा ा मािीत आिेच.
आमच्या शेटिींची एकु ती एक मु गी दीपा कुठ ीिी कपॅलसटी
नसताना किंपनीच्या व्यविारात ढवळाढवळ करीत असते. मागे एकदा
आम्िी बऱ्याच एम्प ॉइिनी लमळून तक्रारिी के ी िोती.
शा :ू िािं, दीपा. मधे एकदा येऊन गे ी िोती इथिं.
रश्मी: इथिं? कशा ा ते?
49
 a
शा :ू लतचििं ी एक छोटिंसिं काम िोत.िं ते नतिं र सागिं ेन र्ी िल
ु ा. अग आई ग!
(कर्रे र्र िाि दाबनू िळूच कूस बदलिे)
रश्मी: ििं तर या या दीपानिं आिा र्लाच किंपनीिनू िुसकावनू ावायचा चगिं
बाधिं ाय् असिं म ा कळा यिं .्
शा :ू कशाबद्द ते?
रश्मी: ते कािी म ा मािीत नािी. पर् लतची माझ्यालवरुद्ध कारस्थानिं चा ू
आिेि िे र्ला पक्किं कळालिंय.्
शा :ू पर् मग या भानगडीत मी काय करू शकते?
रश्मी: जीर्नची अन् दीपाची चागिं लीच दोस्िी आिे. दीपा िर र्ाझ्यासर्ोर
जीर्नबद्द काय काय बाता मारि असिे—र्ला लचडवण्यासाठी! िर
िम्ु िी जीर्नना हर्चारून र्ाहििी काढू शकिा की िे—िे असिं का
चा िंय?् लनदान म ा कळू दे तरी की माझिं काय चक ु िंय.्
शा :ू पर् मग तू स्वत: बाबू ा का लवचारीत नािीस? तम्ु िा दोघािंची पर्
चािंग ी मैत्री आिे.
रश्मी: आिे का िोती तेच कळे नासिं झा िंय.्
शा :ू का?
रश्मी: मी दोन-तीनदा त्यािंच्याशी बो ण्याचा प्रयत्न के ला पर् त्यािंनी म ा
चक्क टाळ िं. अन् िे निंिर दीपाबरोबर हनघनू गे .े खरिं िर आमचिं
बरिंच कािी कािी ठर िं िोत!िं

50
 a
शा :ू पर् र्ी िे सर्िा बाबू ा हर्चार िं िर काय फरक पडर्ाराय?् म ा
नािी वाटत कािी लवशेष िोई असिं.
रश्मी: अिो पर् म ा लनदान कारर् तरी कळे की म ा का िुसकार्नू
लार्िायत ते.
शाल:ू कारण बाबल ू ा कशाला हर्चारायला पालििे? र्ी सािंगू शकिे.
रश्मी: तम्ु िा ा मािीत आिे? ते कसिं?
शाल:ू तु ा मी मघाशीच सािंलगत िं की दीपा माझ्याकडे येऊन गे ी ते!
रश्मी: अच्छा, आय सी. बरीच आिे की िी बया.
शा :ू लतच्या मनात तझ्ु या िागी बाबू ा नेमायचिं आिे.
रश्मी: आलर् या सगळ्या प ॅन ा िीवनची मान्यता लदसत्येय.् तरीच ते
माझ्याशी बो ायचिं टाळतायत.
शा :ू िल ु ा खरिं िे सागिं िे. आयष्ु यार्ध्ये बाबल
ू ा िा पलि ा आलर् म ा वाटतिं
कदालचत् एकमेव चान्स आ ाय.् िे िर सगळिं व्यवलस्थत पार पड िं
तर त्याच्या आयष्ट्ु याची गाडी व्यवलस्थत रुळावर येई .
रश्मी: आलर् माझ्या आयष्ट्ु याचिं काय?
शा :ू िे बघ, तू तरुर् आिेस. िी तझु ी दसु री-लतसरी नोकरी असे .
रश्मी: लतसरी.
शा :ू तझ्ु यासारख्या िुशार मु ी ा एवढा एक्स्पीररयन्स असताना नवीन
नोकरी सिि लमळे .

51
 a
रश्मी: नवीन नोकरी लमळर्िं तेवढिं सोपिं नािी. अन् मी म्िर्ते कदालचत्
लमळे िी. पर् िे सगळिं कशासाठी? मी कुर्ाचिं काय वाईट के िंय?्
लशवाय नसु त्या नोकरीचा प्रश्न नािीये...
शा :ू मी समिू शकते, रश्मी. पर् आपल्या आवडत्या मार्साच्या
भल्यासाठी कधी कधी मोठा त्याग करावा ागतो.
रश्मी: इथिं त्यागालबगाचा प्रश्नच येत नािी. म ा खु ेपर्ानिं लवचार िं असतिं तर
मी कदालचत् िा त्यागिी के ा असता. पर्... (िुदिं के आवरीत) पर्
नकळत असिं कािी करायचिं या ा स्वच्छ शब्दात फसवर्िं असिं
म्िर्तात. मग ऑलफस इन्क्वायरी वगैरेचा फासण तरी कशा ा
करायचा? (रडू ागते) मी सरळ रािीनामाच लद ा असता. उद्या
इन्सक्र्ायरीचा ररझल्ट लागण्याच्या आि र्ला कािी करून राजीनार्ा
हदलाच पालििे. नािीिर र्ला दसु री नोकरी हर्ळर्िं कठीण िोईल.
(कािी र्ेळ स्िब्ध शािंतिा. कोणी बोलत नािी. फक्त रश्मीच्या
मसु मसु ण्याचा आलर् शा चू ा किंबरे र्र िाि ठे र्नू “अग आई ग” असा
कण्िण्याचा आवाि. थोड्या वेळानिं रश्मी रुमा ानिं डोळे पसु नू उठते.)
रश्र्ी: हनघिे र्ी. पण िािाना एकच सािंगिे. र्ाझ्या स्पष्ट बो ण्याबद्द क्षर्ा
करा. हर्शेषिुः िर्ु च्या अशा पररलस्थतीमध्ये खरिं िर र्ी असे
बोलायला नकोय् पण र्ाझा नाइलाि आिे कारण मी पन्सु िा इथिं
िम्ु िाला कधी भेटू शके न असिं र्ला र्ाटि नािी. िा जो कािी प नॅ
के ला गेला त्यार्ध्ये िर्ु चािी सिभाग असलाच पाहिजे. लकमान
तमु ची त्या ा मान्यता तरी लदसतेच आिे. भार्ाच्या भल्यासाठी
बहिणीचिं प्रेर् इतकिं आिंधळिं िोऊ शकििं िे र्ी जाणिे. िरी देखील
52
 a
र्ाझ्यासारख्या लनरपराध र्ल ु ीचा हनदान एक स्त्री या नात्यानिं िम्ु िी
हर्चार करायला पाहिजे िोिा. र्ाझ्या जीवनाशी खेळण्याचा िम्ु िाला
कािीएक अहधकार नािी. िरी देखी र्ाझी कािी तक्रार नािी. पर्
स्वाथाणपोटी दीपासारख्या मु ीच्या मदतीनिं असिं कारस्र्ान रच िं तर
या सर्ावचा अििं ी पररणार् एकच िोऊ शकतो िे लिाि ठे र्ा. लधस कॅ न
ओन्सली ीड टु लडझॅस्टर. याचा पररर्ाम के वळ नाशातच िोऊ शकतो.
(शालू किंबरे र्र िाि ठे र्नू अधणवट उठून बसण्याचा प्रयत्न करीि
रश्र्ीकडे आ र्ासनू बघि असतानाच पसण उच नू रश्मी झपाझप
दरवाज्यातनू बािेर लनघनू िाते. रिंगमिंचावर िळूिळू अिंधार. रिंगर्चिं ार्र
पन्सु िा प्रकाश पडिो िेव्िा र्ागील प्रर्ेशाप्रर्ाणेच रिंगव्यर्स्र्ा. उगीच
इकडे हिकडे हकरकोळ बदल. शा ू र्ागील प्रवेशाप्रमार्ेच कॉटवर
पड ी आिे. उशाशी खचु ी घेऊन बाबू बस ा आिे.)
शा :ू शेवटी इतके लनरोप पाठव े तेव्िा आि आ ास ना बाब?ू बलिर्ीची
कािी काळिी आिे की नािी तु ा?
बाब:ू अग, लनरोप का लमळा ा पर् मधे सतरा भानगडी उपटल्या ना? काय
करर्ार! लशवाय तो वस्ताद घनश्यामशेट अन् त्याची ती लब दिं र
पोरगी. शेवटी सगळिं व्यवलस्थत झा िं. व्यवलस्थत म्िर्िे तझ्ु या
अपेक्षेप्रमार्े—माझ्या नव्िे.
शा :ू म्िर्िे नव्या नोकरीवर रुिू झा ास ना त?ू
बाब:ू िो, पर् नोकरी म्िर्िे माझिं कािी ायलकिंग नािी िे तु ा मालित्येय.्

53
 a
शा :ू ायलकिंग नसे ना का? ायकी आिे ना तझु ी? म्िर्नू च तु ा घेत िंय्
त्यािंनी. आलर् िरा दमानिं घेशी की नािी? (अचानक पाठ दाबनू
धरते) अगाई ग! त्या गोळ्यािंचा कािी पररर्ाम िोत नािीये माझ्यावर!
बाब:ू ते माझिं मरू दे. तझु िं कसिं काय आिे ते सागिं िरा. आता बरिं वाटाय ा
ाग िं की नािी? डॉक्टर येऊन गे े ना?
शा :ू डॉक्टर येऊन गेले की. गोळ्या देऊन गेले पण काऽऽिी उपयोग िोि
नािी बघ. मधनू च िीवघेण्या कळा येतात. सिनच िोत नािी.
बाब:ू यशर्ििं रार्ानिं ी नािी सटु ी घेिली?
शा :ू डोंब ! गेल्या सोर्र्ारी िेव्िा पलिल्यािंदा दख ु ाय ा ाग िं ना त्या
लदवशी जेर्िेर् अधाव हदर्स सटु ी घेिली. ह्ािंच्या बॉसची टूर पण
नेर्की तेव्िाच उपट ी. म्िणाले, आिा सटु ी घेतली तर पढु े बॉस त्रास
देईल. अजनू एक-दोन हदर्साि जर ठीक र्ाटलिं नािी िर र्ात्र कािी
करून दोन लदवसािंची सटु ी नक्की घेणार असिं म्िणालेि.
बाब:ू च्यायला, कठीणच आिे. िाई, खरिं म्िटलिं तर तु ा पधिं रा-वीस लदवस
पर्ू ण लवश्रािंती अन् चािंग ी रीटमेंट पालििे. मग सगळिं ठीक िोई बघ.
शाल:ू (कावनू ) आम्िाला का िे कळत नािीय?् पर् अरे परवडतयिं ् का? कसिं
तरी करून कामवाल्या बाईकडून स्वैपाक करून घेत्येय् म्िणनू
चाल िंय.्
बाब:ू अग र्ला अलिबात कल्पना नव्ििी. एर्ढिं सीररयस आिे असिं कळ िं
असतिं ना िर त्या लमळा ेल्या नोकरी ा पर् ाथ मारून आ ो
असतो. आपल्या ा काय? आपर् क िंदर मार्सू .
54
 a
शा :ू कशाला रे बाबू असिं बोलिोस. र्ाझिं काय? रे टीन कसिं िरी. पण िझु िं
नीट सरूु झा िं ना नोकरीचिं—त्याि सर्ाधान आिे. बरिं िे जाऊ दे.
अरे सािंगायचिं हर्सरलेच. काल इथिं रश्र्ी येऊन गेली.
बाब:ू गेल्या सबधिं पधिं रवड्याि आपण भार् नािी ना हदला म्िणनू आ ी
असेल बोंबलि!
शा :ू अरे , हिला शेर्टी सगळिं सागिं र्िं म ा भाग पडलिं.
बाब:ू (ओरडून) काय? दीपाचा सगळा प ॅन सािंलगत ास की काय?
शाल:ू अरे , असिं ओरडू नकोस. म ा त्रास िोतोय.् र्ी काय गिंर्ि म्िर्नू सािंगीन
काय? ती िशी िुशार आिे.
बाब:ू तम्ु िा बायकािंच्या तोंडात सा ा तीळ लभिायचा नािी. स्वत:चिं पोट
लबघड िं अस िं ना तरी गावभर बोंब त लफरा . िाऊ दे. च्याय ा,
शेवटी के व्िा तरी कळर्ारच िोतिं. एका परीनिं बरिंच झा .िं एक घाव न्
दोन तकु डे. निंतर कोर् नाटकिं करत बसर्ार?
शाल:ू पण एक रुखरुख र्ात्र सारखी लागनू रालिल्येय् रे !
बाब:ू िे काय झेंगट आिे? कस ी रुखरुख?
शा :ू रश्मी म्िर्त िोिी िे िम्ु िी के तिं िे बरिं के िं नािीत. याचा शेवट वाईट
िोई एर्ढिं लिाि ठे र्ा.
बाब:ू उगीच आर्खी बावळटपर्ा नकोय् ि!िं काऽऽिी िोि नािी.
कावळ्याच्या शापानिं गाय मरि नसते!

55
 a
शा :ू अरे पण र्नाि सारखिं कािीिरी बोचत राितिं ना—की आपर् के िं ते
चािंग िं के िं नािी.
बाब:ू मरू दे. च्याय ा, लकिी खोलर्र हर्चार करिेस अननेसेसररली. असिं
कुणी कािी म्िटले िं खरिं ठरत असतिं तर र्ी एव्िाना पन्सनास
कारखान्सयािंचा र्ालक झालो असिो.
शा :ू बरिं जाऊ दे अशा हर्षयार्र जास्ि हर्चार करण्याि अर्व नािी. झालिं
गेलिं हर्सरून जाविं िेच खरिं. पण बाब,ू िल ु ा र्ी बोलार्लर्िं ििं िे
दसु ऱ्याच एका कारणासाठी!
बाब:ू काय ते?
शा :ू अरे , आज दपु ारी अजनू जर्ळ जर्ळ अध्याण तासानिं रोहििच्या शाळे ि
बिीस सर्ारिंभ आिे. ह्ाच्िं या सटु ीचिं त्रागिं डिं तु ा सालिं गत चिं . माझी
पररहस्र्िी िी अशी! आम्िी आर्च्या एकुलत्या एक र्ल ु ाच्या बक्षीस
सर्ारिंभाला िाऊ शकि नािी िे आमचिंच ददु र्ै ! दसु रिं काय? पर्
आमच्याबद्दल हनदान तू िरी िाऊन ये असिं र् ा सचु वायचिं िोत.िं
बाब:ू प्रोग्रार् काय आिे?
शाल:ू टेबलार्र िी ा िनु ी डायरी आिे ना तीि हनर्त्रिं ण पहत्रका ठे र्ली
आिे. बघ. सगळा तपशी लद ा आिे. (बाबू टेब ापाशी िाऊन
ा डायरीतनू हनर्िंत्रणपहत्रका काढून र्ाचू लागिो)
बाब:ू दपु ारी ३ िे ४! ठीक आिे. िमे र्ला कारण गार्ाि र्ला त्या सर्ु ारास
कार्ासाठी याविं लागणारच आिे. पर् िे काय? शेटिी स्वत:च
अध्यक्ष आिेत. िािं तरीच सकाळी म ा म्िर्त िोते की दपु ारी शाळे त
िायचिंय् अन् ते ऑलफसात नसर्ारे त म्िर्नू .
56
 a
शा :ू र्ग जाऊन येिोस का बाब?ू अन् िे बघ. येताना त्या अहभनर् पस्ु िक
भािंडारातनू त्याच्या आर्डीचिं एखादिं पस्ु िक र्ाझ्यातफे घेऊन दे
त्याला. म्िर्ाविं आई येऊ शकि नसल्यामळ ु े मद्दु ाम तु ा पाठव िंय्
अन् िे पस्ु िक पण माझ्यािफे त्या ा बक्षीस म्िणनू हदलिंय.् टेबलाच्या
र्रच्या ड्रॉर्रर्धनू र्ाझी पसव काढ. त्याच्याि पैसे असिील बघ!
बाब:ू पस्ु िक अगदी अर्श्य आणीन त्याला. पण पैसे लबयसे नकोि ििं कािी.
र्ाझ्याकडे आिेि िेर्ढे. शेटजींनी अॅडव्िान्स पगार लद ाय.्
शाल:ू असिं रे काय करिोस रे बाब?ू कािी कािी र्ेळा अलिबाि ऐकि नािीस
ि!िं
बाब:ू वा ग वा, िाई. र्ार्ा म्िणनू र्ाझा कािीच िक्क—लकिंवा किवव्यिी म्िण
फार िर—नािी र्ाटतिं? ते कािी नािी. पस्ु िक र्ीच घेणार. सािंगिाना
र्ात्र आपण दोघािंनी हर्ळून घेि िं म्िणनू सािंगीन. मग िर झाल?िं
शा :ू बरिं बाबा! िू म्िणशील िे खरिं. पर् आिा जा वकर. नािीिर उशीर
िोईल. आहण िे बघ सर्ारिंभ सिंप ा ना की त्या ा घेऊन तडक
इकडेच ये. फार वेळ वाट पािाय ा लार्ू नकोस र्ाझ्या राजाची!
बाब:ू अग, पर् वाटेत त्याच्या आवडीचिं पस्ु िक घ्यायचिंय् ना? मग तडक
इकडे कसिं येता येईल?
शा :ू तेच ते. अरे पस्ु तक घेऊन झाल्यावर तरी तडक इकडे येशी का नािी?
बरिं. िा, नीघ आता.
बाब:ू अच्छा! आरार् कर ििं आिा. म्िणजे वकर बरी िोशील.
(बाबू दरवाज्यातनू बािेर जाि असिाना रिंगमचिं ावर िळूिळू अिंधार िोत िातो.)

57
 a
प्रवेश ५

(रिंगर्िंचार्र पन्सु िा प्रकाश पर् या वेळेस मिंद, लपवळट. द:ु खी वातावरर्

सचु वर्ारा. सायिंकाळचा ७.३०-८ चा समु ार. मागी प्रवेशाती शा चू ी
कॉट अस े ीच खो ी. शा ू अिनू पड े ीच आिे. पर् लत ा झोप
ाग े ी आिे. बाबू पन्ु िा प्रवेश करतो पण दरवाज्यातच उभा आिे. त्याची
दरवाज्यावरची छाया (sillhouette) सद्ध ु ा लखन्नता (melancholy)
सचु लवर्ारी. बराच वेळ बाबू दरवाज्यात लनस्तब्ध उभा आिे.)

बाब:ू (अलतशय ि क्या आवािात) ताई! (शा ल ू ा झोप लागलेली

असल्यार्ळ ु े उत्तर नािी)
बाब:ू (पन्ु िा ि क्या आर्ाजाि) ताई...
शाल:ू (कण्ित) कोण? बाब?ू अरे असा दरवाज्यात का उभा आिेस? आि ये
की आहण एकटाच कसा आलास? रोलित ा घेऊन ये म्िर्नू म्िट िं
िोतिं ना? अन् इतका उशीर का झाला रे ?
बाब:ू िाई...
शा :ू अरे ताई - िाई काय लार् यिं स? बोलि का नािीयस?
बाब:ू अग ताई, कसिं सािंगू मी तु ा?
शा :ू अरे , काय झा िंय् ते तरी सािंगशी की नािी? नसु तिं ताई ताई काय
करतोयस?
58
 a
बाब:ू ताई, फार र्ाईट बािर्ी िल ु ा सागिं ायचिं र्ाझ्या नलशबी आलयिं !्
(एकाएकी बाबच्ू या भावनाचिं ा बािंध फुटून तो िुदिं के देऊ ागतो)
शा :ू (डोळे लवस्फारून एकटक पाित) काय र्ाईट बािर्ी? रोहिि ठीक आिे
ना?
बाब:ू नािी ग िाई! (िुदिं के देि देि एकदर् कॉटर्र येऊन बसिो आलर् लतच्या
खाद्यिं ानिं ा धरतो) रोलित ा—रोलित ा अॅक्-अॅलक्सडेंट झा ाय.् ..
शा :ू (अलनलमष निरे निं एकटक पाित) बाब— ू बाब,ू रोलित ठीक आिे ना?
बो त का नािीयेस त,ू बाब?ू
बाब:ू (र्ान खाली घालनू िुदिं के देि) ताई—ताई, सर्ारिंभ सिंपल्यानिंिर रोहिि
हर्त्रािंच्या बरोबर बािेर येत िोता शाळे च्या आवारातनू . मी मागनू येत
िोतो—अगदी त्याच्या मागोमाग. तेवढ्यात शेटिींची गाडी वेगानिं
बािेर लनघा ी अन् गदीमधे ताबा सटु ू न रोलितच्या अगिं ावरच आ ी.
बाकी र्ल ु ािंना कािी फारसिं लागलिं नािी. पर्... पर्...
शा :ू (ओरडून—अधणवट रडत) अरे पण, पर् काय?
(बाबू कािीच बो त नािी)
शा :ू (अिीिीच्या सरु ात) बाब,ू बाब,ू माझ्या रािा ा ाग िं का रे फार?
अरे सािंग की... तू असाच गपप रालि ास तर वेडी िोईन मी.
बाब:ू (अगदी िळू अस्पष्ट स्र्रात पटु पटु ि) त्याला—त्याला र्-र्ग आम्िी
िॉहस्पटलर्ध्ये घेऊन गेलो. य-यशर्िंिरावानिं ािी हिर्िं बोलार्नू घेि िं.
िलु ा पण खरिं िर लतकडिंच न्यायला आलोय् र्ी. पण िझु ी तब्येत िी
अशी.
59
 a
शा :ू (रागावनू ) अरे बाबू असिं काय करतोयस रे ? माझा रािा ठीक िोई
ना—सािंग ना. का लपवतोयस?
बाब:ू (पन्ु िा अलतशय दबक्या स्वरात) ताई, त्याची पररहस्र्िी खरोखरीच
गभिं ीर आिे. सीररयस आिे िो िाई...
शा :ू (मसु मसु त) खरिं सािंगतोयस ना रे त?ू शपर् आिे िल ु ा र्ाझी!
बाब:ू आिा िल ु ा कसिं सािंगू ताई. खरिं सािंगायचिं िर—तर िो िलु ा आिा कधीच
भेटू शकणार नािी.
शाल:ू (जोराने िबिं रडा फोडून) अरे देर्ा, तू िे काय के लिंस? र्ी काय कुणाचिं
वाईट के िं िोििं रे ? िो िर हनष्पाप िोिा माझा रािा. आिा काय करू
र्ी म्िणजे िो र्ला भेटेल? बाब.ू .. बाब.ू .. (बाबच्ू या गळ्याि पडून)
िे सगळिं असिं कसिं झालिं रे ? अरे देर्ा, माझिं एकुलतिं एक लेकरू का
असिं हिरार्नू ने िंस? िे सगळिं खोटिं आिे. (बरळू लागिे) िम्ु िी सगळे
खोटारडे आिाि. असिं कािीच झाले िं नािीय.् र्ाझा राजा ठीक
असणाराय.् सकाळीच र्ला टाटा करून गेलाय् िो. बक्षीस
दाखर्ायला येईलच आिा िो. हर्चारीन की मी त्या ा—एवढा उशीर
का के लास म्िर्नू . हकिी र्ाट पािायला लार्िोस रे ? बाब.ू .. बाब,ू
तु ा आणायला साहिं गिलेलिं पस्ु िक आण यिं स ना ि?ू कुठिंय् ते?
दाखव बघ.ू ..
बाब:ू (ि क्या स्र्रात) ताई, र्ला धरून धरून िू येऊ शकशील ना
रस्त्यापयंि? हिर्नू ररिानिं िाऊ आपर्. त्या ा परस्परच न्यायचिं
ठर िंय.्

60
 a
शा :ू (भानार्र येऊन. रडि) बाब,ू बाब.ू .. िे काय झालिं रे ? र्ाझ्याि त्राणच
राहि िं नािीय् रे . सगळिं सिंप िंय.् आिा कािी काऽऽिी बाकी उरली
नािीय.्
(बाबू ा लमठी मारून शा ू ढसढसा रडत असतानाच पडदा पडतो.)

61
 a

अंक दुसरा

प्रवेश १

(स्र्ळ- यशर्िंताचिं घर. रोहििच्या र्ृत्यनू िंिर जर्ळ िर्ळ र्हिना ोटलेला
आिे. घरार्ध्ये कािीिी बदल नािी. फक्त टेब ावर रोहििचा एक र्ोठा फोटो
फ्रेर् करून ठे र्लेला आिे. फोटोला िारिी घातलेला आिे यशर्िंिा, पिंलडतरार्
आहण शा ू बस े े आिेि. शालू ‘शॉक’ र्धनू बरीचशी ररकव्िर झाली
असली िरी डोळे ा . डोळ्याच्िं या भोवती काळी वतणळ ु े तयार झा ी आिेत.
यशविंताचे डोळे िी खोल गेलेले आिेि.)

पिंलडतराव: िे सगळिं इतकिं अचानक घड .िं मी गावा ा गे ो िोतो. आल्यावर

म ा कळ िं अन् तडक इकडे आ ो. मी तरी तमु चिं काय सात्िं वन
करर्ार? झा यिं ् ते इतकिं लवलचत्र आिे की परमेश्वरानिं िरी असिं इतकिं
दष्टु पर्ानिं का वागाविं िेच समित नािी. जन्सर्-र्ृत्यचू िं रिाटगाडगिं आिे
िे कािी खोटिं नािीय.्
जातस्य हि ध्रवु ो मृत्यध्रु शवु ं जन्म मृतस्य ।
तस्मादपररिायेर्थे ि त्वं शोन तमु िशनस॥
पर् आम्िी सार्ान्सयानिं ी िी हस्र्िप्रज्ञता आणायची िरी कशी?
यशर्न्सिा, र्ला कल्पना आिे की पत्रु शोकाचिं दुःु ख िे
सािंत्र्नापलीकडचिं आिे. िा मी दबु ळा िर्ु चिं कोठून सािंत्र्न करणार?
62
 a
रोहििच्या स्र्ृिीसाठी म्िणनू शाळे ि एखादा परु स्कार त्याच्या नार्ानिं
ठे र्र्िं र्ला वाटतिं उहचि ठरे ल.
यशवतिं ा: पलिं डतराव, कशातच कािी अथण नािी. सगळिं िीवनच आता शष्ट्ु क
आलर् नीरस वाटाय ा ाग यिं .् आम्िी िगनू पढु े काय करर्ार
आिोत तेच उमित नािीये. आमचिं यापढु चिं िगर्िं म्िर्िे वठ ेल्या
झाडाचिं लनरथणक िगर्िंच नािी तर दसु रिं काय? मरर् येत नािी म्िर्नू
िगायचिं या ा कािी अथण आिे का, पिंलडतराव?
शा :ू म ा तर आता िीवच द्यावासा वाटू ाग ाय.् माझा रािा म ा भेटर्ार
नािी आता कधीिी. (डोळे पसु ते)
पिंलडतराव: शाल नी, यशविंता, तम्ु िा ा शोक आर्रार्ा लागेल. िर्ु च्या पढु े
एक र्ोठिं आव्िान आिे. या आव्िानाला उत्तर देण्यासाठी िम्ु िाला
शोक आर्रून सर्व शक्तीलनशी झिंिु द्यावी लागणार आिे. शाल नी,
र्ागे र्ी िल ु ा सािंहगिले िं आठवत असेल कदालचत् की र्ानर्ाला
ईश्वरानिं िे आयष्ु य हदलयिं ् त्याच्यार्ध्ये खहचिच कािी िरी िेतू असला
पाहिजे. िर िे आव्िान स्वीकारून िम्ु िाला लकतीिी हनरर्वक वाट िं
तरी ढण्यासाठी िगाविं लागणार आिे.
यशर्ििं ा: आव्िान? कस िं आव्िान? मी नािी सर्िलो! लशवाय कुठ ििं ी
आव्िान पे ण्याची िाकदिी या खाद्यिं ाि आता राहिलेली नािीये! र्ी
आिा यापढु िं साफ सिंप ो असिं सर्िा!
पहिं डिरार्: यशर्ििं ा, अरे असिं म्िणनू कुठिं चालि असतिं का? अरे िी िीवनाची
रिाटी चा ू ठे वाय ाच िवी. आपल्या ा िर कौटुिंलबक िीवन फारसिं

63
 a
उरलिं नािी िर समािाच्या इिर अनेक गरजू घटकाच्िं या उपयोगी पडलिं
पाहिजे. एखादा र्ाळी ज्याप्रर्ार्े फुलझाडािंना आपली स्र्िुःची
सिंतिी सर्जनू त्यािंची जपर्क ू करिो त्याप्रर्ार्े! जीर्नाचा एक र्ेगळा
अथण यािनू नक्की सापडे . अन् दसु ऱ्या एका कारर्ासाठी सद्ध ु ा
िम्ु िाला ताकद एकर्टून उभिं रािाविं लागणाराय.्
शाल:ू (चर्कून) कशासाठी? अिो पिंहडिरार्, असिं कोड्यात का बोलिाय?्
कुठ िं कारण? कस िं आव्िान? म ा कािीच कळत नािीये.
पिंहडिरार्: आव्िान आिे िे अन्सयायाशी झिंिु देण्याचिं! अन् िा अन्सयाय
िगाच्या सर्ोर आणनू दोषी व्यक्तीला शासन िोणिं िे एकच कारर्
तमु च्यासर्ोर असायला पाहिजे.
यशविंिा: कोण? कुणाला?
शाल:ू पहिं डिरार् बरोबर बोलतायि. त्या िरार्खोर शेटिी ा शासन
व्िाय ाच िविं. माझ्या एकुलत्या एक लाडक्या बाळाचिं र्रण घेऊन
आलेला सािाि् यर्दिू आिे तो ि कट! या समोरच्या चौकात
सवांच्या समक्ष त्या ा ठे चनू ठार मार ा पालििे. (पन्ु िा मसु मसु ू
ागते.)
पिंलडतराव: त्याच्या ि गिीपर्ामळ ु े च िा गन्सु िा घडला आिे. त्याला हशिा िी
व्िाय ाच िवी. तरच रोलितच्या आत्म्या ा शाििं ी हर्ळे ल. अरे
याच्या क्षर्ैक चकु ीमळ ु े एक सदिंु र फूल उम ण्याआधीच खडु िं गे िं
याची िार्ीव सर्ाजाला करून हदलीच पालििे.
यशविंता: तम्ु िा ा सगळा तपशी समि े ा लदसतोय.्
64
 a
पहिं डिरार्: िोय. र्ी शाळेतिी चौकशी के ली. दोघे हिघे हशिकिी र्ाझ्या
चािंगल्या पररचयाचे आिेि. प्रत्यक्ष अपघात पाहिलेले आय लवटनेसेस
सद्धु ा लमळती . द लक्रलमन र्स्ट बी ब्रॉट टु द बक
ु !
शा :ू र्ग आिा आपण काय करायचिं?
पिंलडतरार्: र्ाझ्या एक दोन र्कील हर्त्राचिं ा पण या बाबतीत मी आधीच
सल् ा घेऊन ठे व ाय.्
यशविंिा: पिंहडिरार्, अिो हकिी गोष्टी िम्ु िी आपणिून सर्जनू करिा िो.
पिंहडिराव: त्यात कािी हर्शेष नािी. र्ाणसू र्ोकळा असला ना की या गोष्टी
त्याला आपोआप सचु ताि.
शा :ू मग वलक ािंचिं काय मत पड िं?
पहिं डिरार्: खरिं म्िणजे िी के स कॉहननझेब ऑफे न्स म्िणजे दखलपात्र गन्सु िा
असल्यार्ळ ु े पोहलसािंनी स्र्िुःच रहजस्टर करायला पाहिजे. पण
घनश्यामशेठ र्ोठा र्ाणसू असल्यार्ळ ु े आहण र्ख्ु य म्िणिे श्रीर्िंि
असल्यार्ळ ु े र्ाझी खात्री आिे की अपघात सचु वर्ारी के स रहजस्टर
के ी असेल आहण एक दोन हशिक, पालक यािंचे िबाब घेऊन
पचिं नामा दाखल के ला असेल.
यशविंता: पण पोस्टर्ॉटेर्?
पिंलडतराव: अरे यशविंता—पोस्ट मॉटेममधे कुर्ाच्या िातनू काय घड िं याचा
पत्ता ागत नािी. अचानक मृत्यू असिंच त्यामधे दशणव े िं असतिं.
“अमक्या-अमक्या अवयवावर िबरदस्त आघात झाल्यानिं

65
 a
आकलस्मक मृत्य”ू असाच शेरा असर्ार. आलर् तम्ु िी पाह् ाय् ना
पोस्ट मॉटेम ररपोटण?
शा :ू आम्िी पाह् ाय ना. पर् आम्िा ा त्यात िं कािी कळालिं नािी.
हशर्ाय त्यार्ेळची र्नहस्र्िी र्ेगळी िोिी आमची.
पिंलडतराव: आता मी सागिं तो त्याप्रमार्े के िं ना तर त्या गन्ु िेगारा ा नक्की
शासन िोऊ शके . पर् आपण मात्र खिंबीर राह् ा पाहििे. हर्शेषिुः
कुठल्यािी ोभा ा बळी पडता कामा नये. कारर् िो शेटजी
र्िालब िंदर, लफडेबाि अन् भरपरू पैशाचा धनी आिे.
शाल:ू काय लबशाद त्या घनश्यार्शेठची?
यशविंता: िा गन्ु िा िर लसद्ध झाला ना िर शेठिीला हकिी हशिा िोईल िो?
पिंहडिराि: आर्च्या खरे र्हकलािंनी सािंलगिल्या प्रमार्े सेक्शन ३०४ इलिं डयन
लपनल कोडनसु ार दोन िे िीन र्षव सक्तर्जरु ी आहण हशर्ाय दडिं अशी
लशक्षा िोऊ शकते.
यशर्िंिा: पण आपल्याला खचव हकिी येईल के स चा वाय ा?
पिंहडिरार्: खरिं तर िािंहत्रकदृष्ट्या आपल्याला के स चालवायची िरुरीच नािी.
कारर् िी के स पोल सािंनीच दाखल के ली पाहिजे. पण पोलीस
कोटावसर्ोर के स आणिील िी अपघाि सचु हर्णारी असेल—
पिंचनार्ा- साक्षी-परु ार्े—िे सगळिं त्या हिशोबानचिं ियार के ले िं
असेल अन् शेठजी फार िर लकरकोळ दडिं , र्ॉहनंग यार्र सटु ेल.
शा :ू मग?

66
 a
पहिं डिरार्: आपल्याला िायकोटावि ‘ररट हपहटशन’ लकिंर्ा ‘मँडॅर्स’ अजव
दाखल करून घ्यार्ा लागेल. त्यार्ध्ये िायकोटव खा च्या कोटाणला
िुकूर् देईल की शेठजी या ित्येस िबाबदार आिे—िा अपघात नािी
अशा रीतीनिं िा खट ा चा वा. त्या वेळेस आपण जर्हर्लेले खरे
परु ावे अन् साक्षी उपयोगाला येिील अन् शेठजी आि िाई .
यशविंता: पर् या लपलटशन वगैरे ा खचण येर्ारच ना? हकिी येईल साधारणपर्े?
पिंलडतराव: तसिं नक्की सािंगता येर्ार नािी पर् दिा एक िजार येईल असिं
वाटतिंय.्
यशर्ििं ा अन् शा ू (एकदर्): अरे बापरे !
पिंलडतराव: असे एकदम घाबरून िाऊ नका!
यशर्िंिा: अिो घाबरून जाण्यासारखीच पररहस्र्िी आिे. कुठून आणायचे दिा
िजार रपये?
पिंहडिरार्: अरे आपण सर्ांना पररहस्र्िी नीट सर्जार्नू सािंलगत ी ना तर
वलक ािंची फी आलर् इतर खचव बरे च कमी करिा येिील आहण...
(र्ोडे थािंबिाि)
शा :ू आहण काय?
पहिं डिरार्: र्ोटर अॅहक्सडेंट्स ट्रायब्यनू लकडून त्र्ररि नक
ु सान भरपाईदाख
कािीतरी रक्कम लमळे च. म्िर्िे कािीिरी करून िा खचण नक्की
आटोक्याि आणिा येईल.
यशर्तिं ा: हकिी हर्ळिील िो या नक ु सान भरपाईचे—साधारण अदिं ाज?
67
 a
शा :ू असिं काय िो अगदी िपापल्यासारखिं हर्चारताय?्
यशविंता: अग, तसिं नव्िे. म्िर्िे आपल्या ा साधारर्पर्े हकिी उभे करायला
लागिील िे पाििोय!
पिंहडिरार्: िे सािंगर्िं कठीण आिे. ट्रायब्यनू लवर अर्लिंबनू आिे. सिा-साि
िजारापासनू ते वीस िजारापयंि कािीिी असू शके ल. र्ला र्ाटतिं
िम्ु िाला खचण फारसा सोसार्ा लागणार नािी.
यशविंता: ठीक आिे. मग आपर् याप्रमार्ेच सवण करू या. (शा ू कडे र्ळून)
काय ग?
शा :ू अगदी बरोबर! र्ाझ्या लाडक्या लेकराला त्या िरार्खोरानिं या जगातनिं
उठर् िं! त्या ा हशिा करण्यासाठी काय र्ाटेल िे करायला आपण
ियार रालि िं पालििे. (पन्ु िा मसु मसु ू ागते.)
पिंहडिराव: शाहलनी शािंि िो. आपण प्रयत्नािंची पराकाष्ठा करू. यशविंता तु ा
लवरिंगळु ा वाटावा एवढ्याकरता तझ्ु यासाठी दोन पस्ु िकिं घेऊन
आलोय.् र्ाझ्या सग्रिं िाि ी आिेि. जनु ी पस्ु तकिं आिेि पर् भाषा
सोपी अन् सर्जण्यासारखी आिे. र्ाचनू बघ. िझ्ु या ज्ञानातिी भर
पडेल. आहण हशर्ाय र्नालािी हर्रिंगळ ु ा िोईल. (हपशर्ीिनू दोन
पस्ु िके काढिाि—जनु ाटशी वाटणारी)
यशर्िंिा: (पस्ु िके िािाि घेि) ‘गीतेती तत्त्वज्ञान’ अन् िे दसु रिं काय बरिं
आिे? ‘फन लवथ वडणस् अँड निंबसव’...
पहिं डिरार्: ‘गीतेती तत्त्वज्ञान’ या पस्ु तकार्ध्ये ित्र्ज्ञान र्ोडिंफार सोपिं करून
सािंहगिलिंय् आहण ‘फन हर्थ वडवस् अँड निंबसव’र्ध्ये कोडी आिेि.
68
 a
शब्द, आकडे याच्िं या गर्िीजर्िी आिेि. वेळ िाय ा पस्ु िक छान
आिे.
यशवतिं ा: ठीक आिे प्रयत्न करून पाििो.
पिंलडतराव: र्ी लनघिो. चौकशी करून र्हकलािंना घेऊनच एके हदर्शी येईन
र्ी. काय? शाल नी ठीक आिे ना?
शा :ू िो, िो.
(पिंलडतराव िातात. रिंगमिंचावर अिंधार)

69
 a
प्रवेश २

(पन्सु िा यशर्िंताचिंच घर. यशर्िंिा पिंहडिरार्ािंनी लदले ी पस्ु िकिं चाळिोय.्

र्धनू च आिल्या खोलीि असलेल्या शालश ू ी बोलिोय. शा िू ी त्या ा
आतनू च उत्तरिं देत्येय.् )
यशविंिा: पिंहडिरार्ािंनी हदले िं ‘गीतेती तत्त्वज्ञान’ िे पस्ु िक चािंग िं असलिं
िरी जरा हकचकट आिे. पण िे दसु रिं पस्ु िक फारच छान आिे बवु ा.
खपू आकड्याच्िं या अन् शब्दाच्िं या गर्िी हदल्यायि याि. (र्ध्येच
आिल्या खोलीकडे पािून) अग, ऐकत्येयस ना?
शा :ू (आतनू च) िोय, िोय. ऐकत्येय् ना!
यशविंता: या पस्ु िकात िे बघ काय हदलयिं !् या प्रकरणाचिं नार् आिे P-A-L-
I-N-D-R-O-M-E-S (सावकाश स्पेल िंग वाचतो) पॅल िंड्रोम्स.
पॅल िंड्रोम म्िर्िे उ ट-सु ट कसिंिी वाच िं तरी सारखेच रािर्ारे
शब्द, वाक्यिं लकिंवा सख्िं या. अग, शाळे त आपल्या ा मास्तर अशी
वाक्यिं लकिंवा शब्द सािंगत नव्िते का? कडक, डा डा असे शब्द लकिंवा
‘रार्ा ा भा ा र्ारा’ अशी र्ाक्यिं आम्िाला लिानपणी र्ास्िरािंनी
सािंहगिलेली आठर्िाि. असलीच इलिं ग् शर्धली वाक्यिं त्यािंनी
लदल्येयत.
शाल:ू (आतनू च) म्िजिं े? इहिं नलशर्ध्ये पण अशी र्ाक्यिं असिाि?
यशर्ििं ा: िो अग. हदलीयि ना त्यानिं ी इथ.िं
(पिंलडिरार् प्रर्ेश करिाि.)
70
 a
पलिं डतराव: काय यशर्तिं ा, काय चाललयिं ?्
यशविंता: कािी नािी. िम्ु िी हदलेलिं पस्ु िकच वाचतोय.् आि ऑलफसात िरा
उलशरा िार्ार आिे—गे े कािी लदवस िास्त कामामळ ु े उलशरापयंत
काम करत िोतो.
पिंहडिरार्: (पस्ु तकाचिं नाव पािून) अच्छा, म्िणजे 'फन लवर् र्डवस् अँड निंबसव’
िोय. कसिं काय वाट ?िं
यशविंता: छान आिे. याि िंच पॅल िंड्रोम्स बद्दल वाचत िोिो. उलटसु ट
र्ाचली िरी वाक्यिं िशीच राििाि.
पिंलडतराव: कुठ ी वाक्यिं लद ीयत त्यािंनी?
यशर्िंिा: अिं िे काय—िे नेपोहलयनचिं र्चन हद िंय् ‘एब वॉज आय इअर
आय सॉ एल्बा’ उ टीकडून र्ाचलिं िरी िसिंच िोििं—एब वॉज
आय इयर आय सॉ एल्बा’! दसु रिं हदलिंय् ‘नेर् नो वन मॅन’ उ टिं के िं
िरी िसिंच. हिसरिंिी छान आिे—‘रे ड रम सर इि र्डवर’ उलटिं वाचलिं
िरी ‘रे ड रर् सर इि र्डवर’ असचिं िोि.िं
पिंहडिरार्: या पॅल िंड्रोम्सची र्ोठी गिंर्ि आिे!
यशविंता: िो ना. लिानपणी आम्िाला र्राठी पॅल िंड्रोर् र्ािीि झाले िोिे—
‘रार्ाला भाला र्ारा’, ‘हचमा काय कार्ाची’ असले कािी. पर्
इलिं ग् शमधेिी असतात िे मात्र आताच कळ िं.
पिंहडिरार्: अरे गहणिाििी पॅल ड्रिं ोर् हफगसव असिाि. उदािरणायव ३८३,
४६४. पॅल िंड्रोर् सगळीकडे असिाि. पॅल िंड्रोर् िा शब्द एका ग्रीक
शब्दापासनू ियार झाला आिे. र्ळ ू ग्रीक शब्द ' पॅल िंड्रोर्ॉस’ असा
71
 a
आिे अन् त्याचा अर्व पन्सु िा परि येणे coming back again असा
िोिो. नीट हर्चार के लास िर असिं लिाि येईल की आयष्ु य िे एक
पॅल िंड्रोर्च आिे. बाळपणी जसा र्नष्ु य असिाय असिो िसाच िो
म्िािारपणीिी असिाय बनिो. जन्सर् कसा िोिो िे ज्याप्रर्ाणे गढू आिे
िसाच र्ृत्यू िे िी एक गढू च आिे. याखेरीज आपर् िेव्िा चािंग िं
करतो त्याचिं फळ आपल्या ा शेवटी चागिं चिं हर्ळत.िं वाईट के िं तर
त्याचा शेवटिी वाईटच िोतो. असेच अनभु र् आयष्ट्ु याि अनेकदा
येतात. िे सगळे एक प्रकारचे पॅल िंड्रोर्च आिेि.
मध ा भाग कसािी असला िरी सरु वाि अन् िेतू आपल्या ा
चािंग ाच ठे व ा पालििे. तेव्िाच चािंग ा पॅल िंड्रोर् आपल्या ा
चागिं ल्या लसद्धीकडे नेई . कराविं तसिं भराविं िाच पॅल ड्रिं ोर्चा गढू अथण
आिे. आपल्या प्रत्येकाच्या िीवनातल्या पॅल ड्रिं ोर्चािी तोच अथण
आिे.
यशवतिं ा: (दरू वर पाित) र्ला पॅल ड्रिं ोर्चा एक नर्ा अर्व समि ा. पण शेवटी
िे सािंहगत िंि ना ते खपू च अवघड आिे. खरोखरीच अर्घड आिे
जीवनात ा पॅल िंड्रोर् ओळखर्िं.
पहिं डिरार्: अरे र्ाईट र्ागावनिं हर्ळर्लेलिं धन पन्सु िा र्ाईट मागाणकडेच िाय ा
प्रर्ृत्त करतिं त्यात ाच िा प्रकार. तु ािी असे कािी अनभु र् आले
असती च—कदालचत् येती िी. मी त्यािंना वाईट पॅल ड्रिं ोर् म्िर्तो.
शा :ू (स्र्यिंपाकघरािनू बािेर येत) र्ी िर्ु चिं सगळिं बोलर्िं ऐक िं! चागिं ल्या
पॅल िंड्रोर्चीच िोपासना के ी पालििे—चािंगल्या िेतनू िं चािंग िं
लमळवण्यासाठी.
72
 a
पलिं डतराव: शाल नी, यशवतिं ा, ते सोपिं नािी. आपल्या िीवनाच्या पॅल ड्रिं ोर् ा
चािंग ा आकार देर्िं फार अवघड काम आिे. िर्ू ती एक परीक्षाच
आिे. सद्बुद्धीनिं तम्ु िी तसिं करा अशी आशा करतो. असो. एक
सािंगायचिं रालि िंच.
यशविंता: आपल्या के सबद्दल का?
पहिं डिरार्: िोय! रोहििच्या हनधनाची बातमी दै. हर्शाल र्िाराष्ट्रर्ध्ये आली
िोिी. दसु ऱ्याच हदर्शी. दै. हर्शाल र्िाराष्ट्रचा ज्येष्ठ वािाविर
सख ु टर्कर रोहििच्या शाळे िल्या सर्ारिंभ ‘न्यिू कव्िरे ि’च्या िेतनू िं
सगळ्या घडामोडी लटपण्यासाठी हिर्े आला िोिा. त्यानिं रोहििची
घटना स्र्िुःच्या डोळयानिं ी पाहिली असल्यार्ळ ु े िो आपला एक
र्ित्त्र्ाचा साक्षीदार िोऊ शकतो. मी त्याच्याशी बो ो. तो आपल्या
बािनू िं व्यवलस्थत साक्ष िर देईलच हशर्ाय शेटजीचे इिर उद्योग,
अशाच कािी सिंबिंहधि घटना पण िो उिेडात आर्ू शके .
शाल:ू अन् पोहलसाचिं िं काय?
पिंलडतराव: र्ला र्ाटि िोतिं त्याप्रर्ार्ेच अपघािाचा देखार्ा करणारा पिंचनार्ा
आहण साक्षी-परु ावे पोल सानिं ी ियार ठे र् े आिेि.
यशविंता: शेटिी काय िालमनावर आिेत काय?
पिंलडतराव: छे . कस ा िामीन अन् कस िं काय. शेटिीला फक्त पोल सािंना
सािंहगिल्याहशवाय गाव सोडून कुठिंिी िाऊ नये अशी िाकीद हद ी
आिे. िे म्िर्िे ‘म्यच्ु यअु अिंडरस्टँलडिंग’ यात ा प्रकार!

73
 a
यशवतिं ा: पर् पहिं डिरार्, शेटिींसारख्या र्ोठ्या र्ाणसाशी टक्कर घ्यायची
म्िर्िे...
पहिं डिरार्: िोय, र्ला र्ािीि आिे. अर्घड आिे पर् अशक्य नािी. आपर्
धीर सोडता कामा नये अन् आपल्या तत्त्वा ा लचकटून रालि िं पालििे.
म्िर्नू च मी म्िट िं िोतिं ना की िे एक आव्िान आिे—एक चॅ ेंज
आिे. र्ाटतिं हििकिं िे काम सोपिं नािी. ईलझअर सेड दॅन डन!् बोलर्िं
सोपिं आिे पर् करर्िं कठीर्. असो. तू िे आव्िान पे शी अशी म ा
आशा आिे.
यशविंता: नक्कीच!
पिंलडतराव: मग मी खरे वलक ािंशी याबद्द पढु चिं बोलिो. निंिर िल ु ा हर्चारून
त्यािंची तझ्ु याशी गाठ घा नू देतो. चा े ना?
शा :ू इश्श! चालेल ना काय? पहिं डिरार्, िर्ु च्यार्ळ ु े आम्िाला हकिी धीर
येिो. िम्ु िी अस ात ना पाठीशी की मग कुर्ाचीिी आलर् कशाचीिी
भीती वाटेनाशी िोते.
पिंलडतराव: शाल नी, असिं एकमेकािंनी एकमेकािंना सिाय्य के लचिं पाहिजे.
नािीिर ‘र्ाणसु की’ िा शब्द नसु िा कोशािच रािील! बरिं लनघिो मी.
शा :ू अिो थाबिं ा ना िरा. मी चिा टाकत्येय.्
पिंलडतराव: ठीक आिे. पर् अधाण कपच ि— िं अन् आमचा नेिमीसारखा—
लबनसाखरे चा!
शा :ू िो, िो. पक्किं क्षात आिे माझ्या.

74
 a
यशवतिं ा: शा ू नािी लवसरायची असल्या गोष्टी. मीिी चिा घेऊन मग
ऑलफस ा िाय ा लनघतो.
पलिं डतराव: म ा बरिं वाट िं तु ा पस्ु तक आवड िं ते ऐकून.
यशविंता: खरिंच अिो, असिं कुर्ीतरी मागण दाखवल्यालशवाय आमच्या
सारख्या ा कुठून पॅल िंड्रोर्सारख्या चमत्काररक गोष्टी कळर्ार?
पिंलडतराव: मी कस ा आ ाय् मागणदशणक? माझिं काम एखाद्या बॅटरीसारखिं
आिे.
यशविंता: पर् बॅटरी खपू मित्त्वाची आिे. ती नसे तर अिंधारात मनष्ट्ु य
ठे चकाळल्यालशवाय रािर्ार नािी.
पिंलडतराव: िा,िं िे मात्र खरिं. पर् आता या बॅटरीमध ा मसा ा—म्िर्िे
त्यात े से आता क्षीर् िोत चा े े आिेत.
यशवतिं ा: छे , छे . तमु च्याकडे पािून कुर्ीिी असिं म्िर्ू शकर्ार नािी. (शा ू
चिा आर्ते आलर् दोघािंना देते.)
शा :ू आलर् िे अमृततल्ु य पेय घेतल्यावर काय लबशाद आिे कुर्ाची बॅटरी
क्षीर् िोण्याची!
(सवणिर् िसतात. चिा लपऊन पलिं डतराव आलर् यशवतिं ा उठतात आलर्
िातात.)

75
 a
प्रवेश ३

(शालू एकटीच कॉटर्र पडून पस्ु िक र्ाचत आिे. दारावर टकटक.)

शा :ू कोण आिे? (डोकावनू पािि) अरे बाब,ू ये ना आत.
बाब:ू यशविंतराव बािेर गे े े आिेत ना?
शा :ू िोय. कामावर गे े आिेत.
बाब:ू मग ठीक आिे.
शा :ू काय ठीक आिे?
बाब:ू खरिं म्िट िं िर म ा तझ्ु याशीच बो ायचिंय.् यशर्िंिरार् कार्ार्र गेलेले
असणार असिं र्ाटिच िोत.िं खात्री नव्िती इतकिंच. मी, माझ्या कल्पना
अन् र्ाझे हर्चार त्यानिं ा फारसे पसतिं पडत नािीत म्िर्नू मी तझ्ु याशीच
प्रर्र् बो णार आिे.
शा :ू काय बो ायचिंय् तु ा, बाब?ू
बाब:ू (कॉटवर शा श ू ेिारी बसत) िे बघ ताई, र्ी काल रात्री झोपण्याआधी
हर्चार करत पडलो िोिो िेव्िा र्ाझ्या डोक्याि आ िं की-की-अिं...
शा :ू अरे , असिं रे काय करतोयस? नीट सािंग ना काय सािंगायचिंय् िे.
बाब:ू ताई, असिं बघ—गेली हकत्येक र्षं मी पाितोय.् तम्ु िी दोघिं पररलस्थतीशी
झगडून झगडून अगदी मेटाकुटी ा आ ायत. िझु िं आिारपण.
ऑपरे शन, नर्दािंची ग्निं झा िंच िर...

76
 a
शा :ू अरे , चालायचचिं . एखाद्याचिं नशीर्! कािी झा िं िरी आपण नशीब
बद ू शकिो का?
बाब:ू का नािी? िी पररलस्थती अगदीच न बदलिा येण्यासारखी नािीये. इिकी
र्षं िम्ु िी दोघानिं ी खस्ता खाल्ल्यायत.् आिा िम्ु िाला र्ोडा आरार्
अन् सख ु हर्ळा िं िर कािी िरकत नािी.
शा :ू िरकि असण्याचा सबिं धिं च काय? सख ु काय असिं र्ागनू हर्ळि असििं?
अन् हर्ळालिं िरी आता काय उपयोग? आम्िीच आिा पोरके झालो
आिोत.
बाब:ू असिं का म्िर्तेस ताई? पररहस्र्िी बदलेल—कािीिरी नर्ीन घडेल.
र्लू बाळ नसलेली हकिीिरी जोडपी जगिायि—िीवनाचा अर्व
शोधण्याचा प्रयत्न करिायि.
शाल:ू असेलिी कदाहचि िसिं. पहिं डिरार्िी असचिं कािीसिं म्िर्त िोते.
बाब:ू (हकिंहचत् आठ्या पाडून) काय म्िणि िोिे?
शाल:ू असिंच—जीर्नाचा िेिू शोधण्याचा प्रयत्न के ा पालििे.
बाब:ू तम्ु िा दोघािंना िरा सख ु ाचे, आरामाचे हदर्स ाभ े ना की तम्ु िा ा
मनातनू िे कािी कायण करायचिं असे ते लनधाणस्तपर्े करता येई .
शा :ू पर् सख ु , आराम म्िर्िे नक्की काय म्िर्ायचयिं ् तु ा? अन् ते कसिं
काय लमळर्ाराय?्
बाब:ू कसिं लमळवायच,िं काय करायचिं ते तू सगळिं माझ्यावर सोड. आता सख ु ाचे
लदवस म्िर्िे सागिं ायचचिं झा िं तर यशवतिं रावानिं ा एखादी चागिं ी,
77
 a
भरपरू पगाराची प्रायव्िेट नोकरी हर्ळाली असिं सर्ि. िर िर्ु ची किं
वगैरे हफटिील की नािी? डोक्यावरचिं ओझिं कर्ी िोईल. िल ु ा सद्ध
ु ा
एक चािंग ी ट्रीटर्ेंट घेऊन कायर्चिं दख ु ण्यािनू र्क्त
ु िोता येई .
शा :ू खरिं आिे तू म्िणिोयस ते. पण िे कसिं िोणाराय?् कसिं शक्य आिे िे?
बाब:ू त्यासाठी... त्यासाठी मनावर धोंडा ठे वनू थोडीशी अॅडजस्टर्ेंट करार्ी
लागेल एवढचिं !
शा :ू अरे बाब,ू असिं कोड्याि काय बो तोयस.् स्पष्ट बोल की. कसली
अॅडजस्टर्ेंट?
बाब:ू (सार्रून बसिो) स्पष्ट सागिं ायचिं झालिं िर—िर रोहििच्या
अपघािापासनू शेटजी जरा बेचैन झालेयि. नािी, म्िणजे आपर् या
सगळ्यातनू सिीसलार्त सटु ू याची त्यानिं ा तशी खात्री आिे. पर् येत्या
हनर्डणक ु ीच्या धार्धर्ु ीि डोक्याला िरा त्रास कर्ी झाला िर त्यानिं ा
िसिं िविंय.् िम्ु िी त्यािंच्यार्र के स घा णार आिाि िे त्यािंच्या कानार्र
आ िं.
शा :ू िे कसिं काय बवु ा?
बाब:ू त्याि काय आिे? त्याचिं े इिके काँटॅक्ट आिेि—इतक्या ओळखी
आिेत...
शा :ू बरिं, िरी अजनू र्ाझ्या लिाि येि नािीय् िल ु ा काय म्िणायचिंय िे!
बाब:ू त्यािंची—म्िणजे शेटजींची अशी कल्पना आिे की िर िम्ु िी
त्यािंच्यार्रची के स काढून घेत ी तर...

78
 a
शा :ू िर—िर काय?
बाब:ू िर िे यशर्िंिरार्ािंसाठी चािंगल्या पगाराच्या नोकरीची तरतदू करू
शकती .
शा :ू बाब,ू बाब,ू म्िर्िे ह्ािंना चािंग ी नोकरी हर्ळण्याच्या र्ोबदल्याि
रोहििच्या खन्ु याला र्ोकाट सोडून द्यायचिं म्िणिोस? वा रे बाब— ू
अन् िू िे र्ला सागिं ायला आ ायस?्
बाब:ू िे बघ िाई, गैरसर्ज करून घेऊ नकोस र्ी िे जरी िल ु ा सािंगायला आलो
असलो िरी कल्पना शेटिींची आिे.
शा :ू अन् िल ु ा िी र्ान्सय आिे असिंच की नािी? बाब— ू बाब,ू अरे तझ्ु या
मनात िरी कसिं रे आ िं असिं की त्या रपड्यािंच्या बदल्यात मी माझ्या
सोनल्ु याच्या मारे कऱ्याला सोडून देईन म्िणनू ? अरे तू अिनू िझ्ु या
िाईला ओळखलिं नािीस का रे ?
बाब:ू िे बघ िाई, रोहिि जसा िझु ा र्ल ु गा िोिा तसाच माझािी ाडका भाचा
िोिा. यशर्ििं रार् त्या ा अन् म ा जर्ळ येऊ देि नव्ििे म्िणनू
आम्िी र्ारिंर्ार भेटू शकि नव्ििो. यशर्िंिरार्ािंना रोहििला र्ाझी
र्ाईट सिंगि लागेल अशी भीिी वाटि िोिी ना!
शा :ू मग तु ा काय म्िर्ायचिं आिे?
बाब:ू म ा इिकिंच म्िणायचिं आिे की रोहििच्या अशा अकाली र्ृत्यर्ु ळ ु े
र्लािी िझ्ु याएर्ढचिं दुःु ख झा .िं पण म्िणनू आपण िे दुःु ख
उगाळीिच आयष्ु य घालर्ायचिं का?

79
 a
शा :ू (डोळ्यात पाणी आर्नू बो ते) िल ु ा आईच्या भार्ना नािी
सर्जायच्या.
बाब:ू नािी सर्जायच्या कदाहचत् पर् व्यर्िारी जगाि अश्रचिंू ी हकिंर्ि शन्सू य
असिे िे र्ात्र म ा नक्की समित.िं
शाल:ू अजनू त्या प्रसिंगाची आठर्ण आली की की हृदयाि चरण रण िोतिं अन्
िळूिळू दुःु खाची जागा सििं ापानिं घेिली जािे. अन्सयायी र्ार्साला
शासन झा िंच पाहिजे असिं र्नोर्न र्ाटू लागििं. लिर्ावर धोंडा ठे र्नू
आम्िी िा र्ागव स्र्ीकारलाय.् त्याला र्ोठी हकिंर्ि र्ोजार्ी लागणार
आिे याची पण आम्िाला जाणीर् आिे अन् त्यासाठी आर्ची ियारी
आिे. पिंहडिरार्ािंचिं आहण आमचिं याबाबत एकमत झा िं आिे.
लशवाय पहिं डिरार्...
बाब:ू (मध्येच) ताई, तू पिंहडिरार्ािंना एकच प्रश्न हर्चार. प्रश्न कठोर आिे पण
डोळे उघडणारा आिे. कुठल्यािी र्ागाणनिं तम्ु िी गे ाि—हकिीिी
हकिंर्ि र्ोजलीि िरी... िरी आिा आपला रोहिि आपल्याला परि
हर्ळणार नािीये. उगाच र्नाची कािीिरी खोटी सर्जिू घालण्याि
कािीिी अर्व नािी. अगदी अन्सयाय करणाऱ्याला शासन झा िं िरी जे
सर्ाधान हर्ळणाराय् िे सद्ध ु ा लचरिंतन नािी—तात्परु तिंच आिे. पन्ु िा
आप ा रोलित या िगात नािी िी िार्ीव सतत बोचत रािणारच
आिे. र्ग िे सगळिं कशासाठी? आपलीच फसवर्क ू आपण करून
घेण्यासाठी? त्यापेक्षा...
शा :ू त्यापेिा काय? आरार्ाचिं अन् चैनीचिं नविं िीवन सरू ु करायचिं? अरे
आम्िाला त्या सख ु ाचा घास कधीिरी गोड लागेल का?
80
 a
बाब:ू िे बघ ताई, असा हर्चार करून चालणार नािी. कुणीिरी म्िट चिं
आिे—काळ िेच दुःु खार्रचिं एकर्ेर् औषध आिे. कालािंिरानिं
हृदयात खो वर कुठिंतरी िखम नक्कीच रािील. पर् र्ेदना खलचतच
कर्ी िोिील. र्ला कािी पिंहडिरावािंच्यासारखिं िम्ु िाला ित्र्ज्ञान
सािंगिा हकिंर्ा हशकविा येर्ार नािी. पर् मी िे सािंगतोय् त्याचा िू नीट
हर्चार कर. र्ला वाटतिं तु ा त्यात खरोखरीच तथ्य वाटे .
शा :ू मी तु ा एवढिं सागिं ते की मी तू सािंहगि िंयस त्याच्यार्र नक्की हर्चार
करीन.
बाब:ू ताई, मी तु ा अगदी िवळून पालि िंय.् इतके कष्ट िू उपस से —सख ु
म्िर्नू तु ा काय िे दृष्टीस पड िं नािी—भोगाय ा हर्ळा िं नािी.
िझ्ु या र्ाट्याला आले ते फक्त कष्ट, आिार, वेदना अन् द:ु ख! ताई,
तु ा कधीच वाट िं नािी का की आपर् सख ु ाचा उपभोग घेऊ या
म्िणनू ? िल ु ा चारचौघींसारखी िौस-मौि करावीशी कधीच वाटली
नािी का? असिं कसिं शक्य आिे?
शा :ू र्ाटलिं ना. खपू र्ाट .िं नािी म्िर्नू खोटिं कशा ा सािंग?ू पर् त्या
मृगिळाचा पाठ ाग फक्त स्वपनािच करायचा कारण जागेपणी ते
र्ृगिळ आिे िे र्ािीि असतिं. स्र्पनाि सगळिंच खोटिं असतिं. अन्
िागेपर्ी कुर्ा ा सर्ड आिे मृगिळामागे धार्ि रािण्यासाठी! सख ु
िे फक्त हर्चार करण्यासाठीच—रिंगर्ण्यासाठीच आिे एवढचिं मािीत
िोतिं. िे उपभोगण्यासाठी आिे याच्यार्र अिनू सद्ध ु ा हर्श्वास बसि
नािी!

81
 a
बाब:ू ते जाऊ दे िाई. पर् तू नीट हर्चार कर अन् र्ला सागिं . जे सख ु िल ु ा
सार्लीप्रर्ाणे इिकी र्षं िािाि सापडि नािीये िे िल ु ा आयष्ु याच्या
इिक्या उलशरा का िोईना पण प्रत्यि लाभण्याची सिंधी हर्ळालेली
आिे! िा,िं आहण एक लिाि ठे व. यशविंतरावािंशी तू याबाबि चचाव
जरूर कर. पर् मी मात्र डायरे क्ट िझ्ु याशीच बो ीन. यशर्िंिरावािंशी
वाद घालण्याची या प्रसगिं ी िरी र्ाझी र्ळ
ु ीच इच्छा नािी.
शा :ू ठीक आिे.
बाब:ू येिो मी.
(िातो. पडदा.)

82
 a
प्रवेश ४

(स्थळ: यशविंतरावािंचा नवीन फ् टॅ - ड्रॉइगिं रूर्. सर्ोरच हखडकी, त्यािनू

दरू र्रचिं एक हनऑन साइन हदसििंय.् पाचव्या मिल्यावरचा िा ललॅट आिे िे
दशवर्णारी अॅल्यहु र्हनयर् फ्रेर्ची लखडकी—लत ा लग्र नािी. एकूण फहनवचर
भारीच.िं एका बािू ा एक हदवार्, र्ध्ये टी-पॉय, दोन-िीन उिंची खच्ु याव,
हभिंिीर्र एक पेंहटिंग. कोपऱ्याि टेहलफोन. हखडकीपाशी र्नी प ँट—अहिशय
फोफार्लेलिं. रोहििचा र्ृत्यू िोऊन साधारणपणे सिा र्हिन्यािंचा काळ
लोटलेला आिे. त्याचा एक फोटो टेबलावर एका फ्रेर्र्ध्ये. शालू एका
खचु ीर्र र्ाहसक चाळि बसलेली आिे. अिंगावर उिंची गाऊन. दरर्ाज्यावर
बसव े ी र्धरु आर्ाजाची डोअर चाइर् वािते.)

शा :ू (आळोखेहपळोखे देऊन उठि) कोण आलिं बाई? िे इिक्या लवकर

सिसा येत नािीि. (जाऊन लॅच उघडिे) ओिो! पिंहडिरार्! या, या.
बसा.
(पिंहडिरार् कोपऱ्याि काठी ठे र्िाि. िे आिा खपू च थकलेले हदसिायि.)
पहिं डिरार् (हदङ्मढू िोऊन ललॅट बराच वेळ न्सयािाळिाि) शाल नी, िे िझु िं नविं
घर! हर्श्वासच बसि नािी. (पटु पटु िात) ऐक िं िोतिं—
शा :ू काय ऐक िं िोत?िं

83
 a
पहिं डिरार्: की—की िम्ु िी जागा बदललीयि म्िणनू . कािी लदवसापिं वू ी
िर्ु च्या जन्सु या लबऱ्िाडाच्या हठकाणी गेलो िोिो. हिर्िं असिं कळलिं की
िम्ु िी इर्े रािायला आलायि. साधारण पत्ता सद्ध ु ा कळला िोिा.
शा :ू र्ग का नािी आ ात?
पिंहडिरार्: एक दोन हदर्सािच िब्येि खपू च हबघडली. त्यानिंिर की आिा
कुठे बािेर पडिोय.् वाट िं िोतिं यशवििं ा त्या के ससाठी...
शाल:ू पढु चिं सगळिं इिक भराभर घडि गे िं की िम्ु िाला कळर्ायला र्ेळच
हर्ळा ा नािी. अन् के स वगैरेचा हर्षय आता सपिं ला.
पिंहडिरार्: (आ र्ासनू ) म्िर्जेऽऽ? (पटु पटु तात) िािं—िे सगळिं बघनू कल्पना
येत्येय् खरी. पण—पण शाल नी, तचू म्िर्ा ी िोतीस ना की—की
त्या यर्दिू ाला शासन झा चिं पालििे अन् त्या ा ठे चनू मार ा
पालििे?
शाल:ू िो, पर् निंिर आर्चा हर्चार बदलला. कािी झा िं तरी आमचा रोलित
कािी परि येऊ शकणार नािी. र्ग काय उगीच स्र्िुःची फसर्णक ू
करून घेण्याि अर्व आिे?
पहिं डिरार्: पण र्ग त्यासाठी—िा, िा काँप्रमाईि?
शा :ू आता काँप्रर्ाईज म्िणा नािीिर आणखी कािी म्िणा. कशाला िर्ा िो
हर्चार? जाऊ द्या ना. दसु रिं कािी िरी बोला. उगीच जन्सु या कटु
आठर्णी कशाला उगाळायच्या?
पिंहडिरार्: (सस्ु कारा सोडीि) ि,िं ि.िं ..

84
 a
शाल:ू आिा इिक्याि येिीलच िे. बसा िोपयंि. चिा टाकिे िर्ु च्यासाठी—
खास िर्ु चा लबनसाखरे चा!
पहिं डिरार्: नको, नको. चिा-हबिा अहजबाि नको. अलिबात इच्छा नािी!
(पिंलडतराव खचु ीवर िाऊन बसतात. िेर्ढ्याि फोन खणखणिो.
ररसीव्िर उचलनू शा ू बोलिे)
शा :ू (ररसीव्िरमध्ये) िॅलो, िॅलो. नािी ग. मिंगळर्ारी अहजबाि र्ेळ नािीये
ग. दपु ारी पा णरर्ध्ये जायचयिं .् सिंध्याकाळी डॉ. आगरवालची
अपॉइटिं र्ेंट आिे. ओके , ओके . नतिं र बघू पढु च्या आठवड्यात कधी
तरी. (पहिं डिरार् िोपयंि रोहििच्या फोटोपाशी जाऊन उभे राििाि
अन् पटु पटु ताि.)
पलिं डतराव: (पटु पटु तात) िे भोग—कसे आिेि रे िे भोग. लाहिं च्छि आिेि—
रक्त ालिं च्छत आिेि. अजवनु ा, अरे अगदी िल ु ा र्ाटलिं िसचिं र्ाझ्यािी
र्नाि येतिंय् रे . (थरथरत्या आवािात श्लोक म्िर्िाि.)
गरूु िित्वा हि मिानभु ावाि् श्रेयो भोक्ुंु भैक्ष्यमपीिलोके ।
ित्वार्थकामाुंस्तु गरुु हनिैव भञ्ु जीय भोगाि् रुनधरप्रहदग्धाि॥्
(डोळे पसु िाि अन पन्सु िा खचु ीर्र जाऊन बसिाि.)
शाल:ू िम्ु िाला सािंगायचिं राहिलिंच. र्ाझिं पवू ीचिं दख ु र्िं पार पळालिंय् आिा.
डॉ. आगरर्ाल यािंची रीटर्ेंट चालू आिे. खरिं म्िट िं िर ट्रीटर्ेंट अशी
आिा फारशी राहि ीच नािीये. आिा फक्त चेक-अप ा िाविं ागतिं
मधनिं मधन.िं डॉ. आगरवा हकत्ती चागिं ले डॉक्टर आिेि. स्वि:
शेटिींचे फॅ हर्ली डॉक्टर आिेि ते!
85
 a
पलिं डतराव: शेटिी—शेटिी म्िर्िे...
शा :ू अिो, घनश्यामशेटिी.
पिंलडतराव: (चळ ु बळ ु त) ि.िं ि.िं
शाल:ू शेटिी आर्ची खपू काळजी घेिाि. त्यानिं ीच प्रर्र् डॉ. आगरवालना
फोन करून घरी म्िणजे इथिं िपासायला पाठव िं.
पहिं डिरार्: (पटु पटु िाि) शेटिी यर्दिू . यर्दिू नािी का!
शा :ू काय?
पिंहडिरार्: कािी नािी. हनघिो आिा मी. कािी कार् नव्िििं र्ाझिं. म्िणजे
आिा िरी राहि े िं नािी.
शाल:ू अिो थािंबा ना! िे येिीलच आत्ता. (िेर्ढ्याि पन्सु िा डोअर चाइर्
र्ाजिो. शा ू दार उघडते. यशविंता आि येिो. अिंगार्र उिंची कपडे
पॉहलश्ड बटू ! बाजल ू ा खचु ीर्र बसलेल्या पिंहडिरावािंकडे त्याचिं लक्ष
नािी.)
यशर्िंिा: (गाण्याच्या सरु ाि) ओ, शालऽू ऽ शालऽू ऽ (एकदर् पिंहडिरार्ािंकडे
लि जाऊन चपापतो अन् दोन पार्लिं र्ागे जातो) अरे , पिंहडिरार्?
कधी आ ात?
पिंहडिरार्: झाली दिा-बारा हर्हनटिं. मडू चािंग ा हदसिोय.् िझु ा नेिर्ीचा—
म्िणजे पवू ीचा बॉस बदलला र्ाटत?िं बदली झाली की काय त्याची?
यशर्िंता: (ओशाळतो) पिंहडिरार्, अिो मी—मी आता सरकारी नोकरीि
नािी. सोडली मी ती.
86
 a
पहिं डिरार्: छान, छान! बेटर लेट दॅन नेव्िर. कुठे नोकरी करतोस आता? वरची
पोलझशन लमळा े ी लदसत्येय.्
यशर्ििं ा: (नजर देण्याचिं टाळीि—हखडकीिनू बािेर पाित) र्ी... र्ी आता
घनश्यार् अँड को. र्ध्ये अॅडहर्हनस्ट्रेशन मॅनेजर आिे.
पिंहडिराव: (आ र्ासनू पािाताि आलर् कसिंबसिं पटु पटु तात) अस्सिं. छान,
छान! (स्वरात कािीसा लतरकसपर्ा)
शाल:ू (र्ध्येच) शेटिींनी ह्ािंच्या जन्सु या अनभु र्ाचा हर्चार करून एकदम
वरची जागा आहण चागिं लीच पगारर्ाढ हदली. िसे लवचारी आिेि
शेटजी.
पिंहडिरार्: सवे गणु ा: काञ् िमाश्रयन्ते।
यशर्िंिा: (एकदर् खालच्या स्र्राि आलर् पन्ु िा लखडकीबािेरच पाित)
पिंहडिरार्, िर्ु च्या र्नाि काय आ िं असेल याची र्ला कल्पना
आिे. पण—पर् आम्िी नीट हर्चार के ल्यानिंिर ठरर्लिं की जे गे िं
आिे िे परि हर्ळणार नािीय् पण जे आम्िाला हर्ळालेलिं नािी िे िरी
आिा हर्ळण्याची सिंधी येत असेल िर—
पहिं डिरार्: िर िी सोडायची कशाला? (एकीकडे) ओ लॉडव, फलगणव्ि दोि्
फूल्स िू डू नॉट नो व्िॉट दे आर डुइगिं !
यशविंता: पिंहडिरार्, जरा आर्च्या बाजनू िं हर्चार के लाि िर आम्िी के िं िे
योग्यच के लिं असिं िम्ु िाला कळून येईल.
पिंहडिरार्: यशर्िंिा, नािी—हत्रर्ार नािी. कुठल्यािी बाजनू िं हर्चार के ला िरी
िू के लेलिं बरोबर आिे असिं र्ला कदाहप र्ाटणार नािी.
87
 a
शाल:ू ज्याच्िं याकडे नािी त्यानिं ा असचिं र्ाटणार!
पिंहडिरार्: शाल नी, र्ी र्ाझी बाजू कशाला र्ािंडू? र्ला त्याची अहजबाि
गरज र्ाटि नािी. पर् िल ु ा र्ािीि आिे—र्ाझ्याकडे ऐश्वयण कधीिी
नव्िििं अन् पढु ेिी कधी नसणार आिे कारण िे गरजेच्या पलीकडचिं
आिे िे र्ाझ्या दृष्टीनिं शन्सू य आिे. अन् पैशानिं हर्ळणारी सख
ु िं िी गरज
र्ाटू लागिील एर्ढिं र्ाझिं र्न कर्कुर्ि नािीय.् र्ी आिा जािो कारण
इर्िं र्ािंबनू कािी उपयोग आिे असिं र्ला र्ाटि नािी...
शाल:ू ठीक आिे. िर्ु ची र्जी. पण दोन हर्हनटिं थािंबा. िर्ु ची एक ठे व
आर्च्याकडे आिे. िी परि घेऊन जा. आर्च्या िािनू च हदरिंगाई
झाली त्याबद्द माफ करा. (दरवाज्यातनू आत जािे. कािी क्षर्ातच
दारार्रचा चाइर् पन्सु िा र्ाजिो. यशर्ििं ा दरर्ाजा उघडिो. बाबू अन्
दीपा प्रर्ेश करिाि.)
यशविंिा: या िीवनशेट. ये दीपा. बसा, बसा.
बाब:ू कसिं काय चा यिं ,् यशर्िंिरार्? िाई ठीक आिे ना? (कोपऱ्यात
बस ेल्या पिंहडिरार्ािंकडे पािून) ओ िो. ग्रँड ओल्ड मॅन! िे इकडिं
कुठिं?
यशर्िंिा: सिज आले िोिे इथिं!
बाब:ू अस्सिं अस्सिं! ठीक आिे. ठीक आिे.
दीपा: (हखडकीिवळच्या र्नी प ँटकडे हनरखनू पािि) अय्या! र्नीप ँट
हकिी िरारून बाढलिंय् नािी?

88
 a
बाब:ू डाल ंग, जसा मनी तसिं प ँट! िोय की नािी, यशर्ििं रार्? अन् िाई कुठिंय
िो?
यशर्ििं ा: आि आिे. येत्ये इिक्यािच! (आतनू शा चू ी िाक येत:े बाब,ू दीपा,
बसा ि.िं आ ेच मी.)
बाब:ू अिो यशर्िंिरार्, र्ी िम्ु िाला परर्ाच्या पाटीचिं सािंगायला आलोय.
शेटिींना यायला नािी जर्णार पण काळजी करू नका. आम्िी दोघिं
नक्की येऊ. बाकी िम्ु िी पहिल्या कस्टर्र किंपनीला इिक्या झटक्याि
घोळात घ्याल असिं र् ािी र्ाटलिं नव्ितिं ि!िं बरिं िे जाऊ दे. परर्ाच्या
पाटीसाठी ‘स्टफ’ र्ात्र जरा कडक िविं ि!िं उगीच ेचिंपेचिं कािी नको.
कसिं पाहिजे? से सण हड्रिंक! एकदर् कडक! (यशविंता ओशाळून
पहिं डिरार्ाच्िं याकडे पाितो. पहिं डिरार् भावनाशन्ू य निरे निं दसु रीकडेच
पाििायि आतनू पन्सु िा शालचू ी िाक येिे, “अिो जरा आि येिा का?”
यशवििं ा अवघड पररलस्थतीतनू सटु का झाल्याची र्द्रु ा दशवर्ीि आि
जािो.)
बाब:ू (इकडे हिकडे हफरून पिंहडिरार्ापिं ाशी उभा राितो) पिंलडतराव, तम्ु िा ा
इथिं बघनू िरा आश्चयव वाटतिंय.् तम्ु िी इथिं सिि आ ायत असिं वाटत
नािी. अिं?
पिंहडिरार्: ि!िं आिा इिकिं सगळिं उघड उघड प्रदशवन चाल िंय् िर म ािी खरिं
सािंगायला इथिं सिंकोच र्ाटायला नकोय!् ेट मी बेअर द रुथ.
बाब:ू बोला बोला!

89
 a
पहिं डिरार्: र्ी-र्ी घनश्यार्शेटवर आम्िी िी के स करायचिं ठरर् िं िोतिं
त्याच्या प्रोग्रेसबद्दल हर्चारायला आलो िोिो.
बाब:ू मग कळ ा प्रोग्रेस? (शेवटच्या शब्दावर िोर देतो.)
पिंहडिरार्: िो कळला ना. सगळिं ख्ख लदसतिंच आिे.
दीपा: जीर्न, जीर्न! िे-िे—िाच मार्सू डॅडींवर के स घालण्याच्या गोष्टी करि
िोिा का? याला र्ािीि नािी र्ाटतिं डॅडी कोण आिेि िे?
बाब:ू अग दीपा, िो-िो थाबिं जरा!
दीपा: नािी. र् ाच बो ू दे. ए हर्स्टर, िे बघा अशा अनेक गोष्टी डॅडींनी ‘िू’िं
म्िणनू सोडवल्या आिेि. अथाणत् िी के स र्ात्र चागिं ीच अवघड
िोिी. िोती नव्िे—तम्ु िी ती अवघड करून ठे व ी िोती. िम्ु िी
यशविंिराव अन् िाईनािं चािंग िंच हफिर्नू ठे र्ले िं िोतिं. डॅडींनी
िीवन ा र्ाझ्याशी लनन करायचिं असे तर एक किंलडशन घात ी
िोती.
पिंलडिराव: किंहडशन? कसली किंहडशन?
बाब:ू दीपा-दीपा, कशा ा काढत्येयस िे सगळिं?
दीपा: िीवन, गप्प बस रे . र्ला बो ू दे िरा. सोक्षमोक्ष ावते सगळा. िा,िं
यशवतिं राव आलर् शा आ ू ँटी या दोघािंचिं के स काढून घेण्याबद्दल मन
र्ळर्ण्याची किंहडशन! पालि िंत ना िा लतढा सोडवण्याची माझ्या
डॅडींची भन्नाट शक्क ?
पलिं डतराव: आय सी! ए करपट माइडिं करपट्स एव्िरीलथगिं .
90
 a
दीपा: पण याच्िं याबरोबरचा डी भलताच भारी हनघा ा. सरुु वािीला नसु िी
जागा लकिंवा कॅ श एर्ढिंच ठर िं िोतिं. पण यािंची लडमािंड निंतर बद ी.
डॅडी पण जरा लढलेच! यशविंतरावािंना चािंगल्या पोलझशनची नोकरी,
कॅ श अन ललॅट एवढिं सगळिं ठरलिं!
बाब:ू तेव्िा पिंलडतराव, बलघत िंत ना? तमु चिं तत्त्वज्ञान सगळिं गिंडु ाळून ठे वा.
व्यविारी िगात ते कािी उपयोगी पडि नािी!
पिंलडतराव: ि!िं (सस्ु कारा सोडतात) मािीत आिे. रुथ डझिंट नेसेसरर ी रायिंफ!
तेिी या िर्ु च्या व्यर्िारी िगाचिं एक कटु सत्य आिे! परर्ेश्वराची
अशी अर्घड परीिा घेण्याचीच इच्छा असेल िर त्याला काय
करर्ार? एकच क्षात ठे वा—यात िं लचरिंतन, शाश्वत असिं कािीच
नािी. आज आिे, उद्या नािी!
बाब:ू ओ, डॅम इट्. खपू ऐक िंय.् त्यात नवीन कािीच नािी.
(यशविंता अन् शालू बािेर येिाि. त्यािंच्या िािाि पस्ु िकिं आिेि.)
शाल:ू िी िर्ु ची पस्ु िकिं आमच्याकडे पड ी िोिी! िी परि देिोय.्
पिंलडतराव: (पस्ु तकािंची नाविं वाचतात) ‘गीतेती ित्त्र्ज्ञान’ अन् ‘फन हर्थ
नबिं सव अँड र्डवस’् . गीतेतल्या तत्त्वज्ञानाचा तम्ु िा ा आता फारसा
उपयोग िोईल असिं र्ाटि नािी अन् फन् हर्थ नबिं सव अँड वडवस् िम्ु िी
स्विुःच इिकी करताय् की या पस्ु िकाच्या लेखकाला सद्ध ु ा शरर्
र्ाटेल! जाऊ दे. मी हनघतो. पन्सु िा येणिं िोईलसिं र्ाटत नािी!
(कुणालािी अलभर्ादन न करिा अर्र्ा र्ागिं वळून न पाििा तडक
पाठ हफरर्नू चालू ागतात.)
91
 a
बाब:ू (शा ू अन् यशवििं ास) जाऊ द्या! त्याच्िं याकडे अलिबात लि देऊ नका.
आपण नसु ििं ऐकायचिं. ऐकाविं जनािंचिं अन् कराविं र्नाचिं िेच खरिं!
दीपा: िु:िं . सर्जिाि िरी कोण िे आपल्याला? आपण कािी के लिं िरी लोक
नार्िं ठे र्णारच! पण आपण आपला र्ान राखनू च र्ागायच.िं िार्ी चले
बजार बजार—कुत्ते भोंके ििार िजार!
बाब:ू ते रािू दे! यशर्ििं रार्, र्ग परर्ाच्या पाटीचिं नक्की ि.िं आम्िी येऊ असेच
सिंध्याकाळी. ‘स्टफ’ आपलिं कडक रम असू द्या. अन् ताईसािेब,
जेर्ायला पण कािीिरी ‘खमिंग’ असू द्या! आता हनघिो आम्िी. एक
दोन बारीक सारीक कामिं आिेि.
शालू र् यशर्िंिा: अच्छा, बाय!
(पडदा पडतो)

92
 a
प्रवेश ५

(स्र्ळ: पन्सु िा यशर्िंिाचा फ् ॅट. आधीच्या प्रर्ेशािलीच खोली. चारी खच्ु याण
अधणगोलाकार र्ािंडलेल्या आिेि. ज्या टेबलार्र रोहििचा िार घािलेला फोटो
आिे त्याच टेब ावर लड्रिंक्सची जय्यि ियारी के े ी आिे. प्रेिागृिाकडे तोंड
करून डाव्या दोन खच्ु यांर्र दीपा व शा ू बसल्या आिेि. अन् उजर्ीकडच्या
दोन खच्ु यांर्र बाबू अन् यशर्िंिा बसलेले आिेि. वेळ साधारणपणे
सिंध्याकाळची—साडेसाि आठचा सर्ु ार)
यशर्ििं ा: (हभिंिीर्रच्या घड्याळाकडे पािि) आपर् अगदी र्ेळेर्र बसलोय.्
म्िणजे आपला कायवक्रर् उरकला की लगेच जेर्ण! जेर्ण ियार ना
ग? (शा क ू डे वळून बो तात)
शाल:ू िोय - जेर्ण सगळिं ियार आिे. फक्त गरर् करून वाढायचिं एवढचिं !
बाब:ू िे बघा यशर्िंिरार्, घाई नको ि.िं लेट अस एिंजॉय! जेर्ण र्गैरे काय
असिचिं . आपली कामिं कशी असिाि िम्ु िाला र्ािीिच आिे!
‘कटथ्रोट’. (रमच्या बाट ीकडे बोट दाखवीत) ‘िे’ घेिलिं की त्या
सगळया ‘र्रीि’् ख ास! त्यािनू िे कडक स्टफ आपलिं एकदर्
आर्डििं आिे बर्ु ा! अन् िा ब्रँड—ओल्ड मिंक एकदर् फस्टवक्लास!
चला, आिा आपल्याला िर धीर धरर्ि नािी. (यशर्िंिा टेबलार्रच
हड्रिंक बनर्तो.)

93
 a
यशर्ििं ा: बायकासिं ाठी खास हजन आर्ल्येय.् लवथ लाइम कॉहडवअ . दे टू
लवल एिंजॉय! चला घ्या सर्वजण. (सर्व िर् ग् ास उिंचावनू एक घोट
घेिाि) चीअसव! चीररओ.
बाब:ू (एक जोरदार घोट घेऊन) आुः िा. र्डिं रफुल नािी का यशर्ििं रार्? गडु
हड्रिंक... टू गडु !
यशवतिं ा: ओल्ड मक िं आिे. असणारच चागिं ली. (यशवतिं ािी एक िोरदार घोट
घेतो.)
बाब:ू ओल्ड मक िं . ओल्ड मक िं . समिाउ ‘ओल्ड र्क
िं ’ म्िट िं की र्ला कुर्ाची
आठर्ण िोिे र्ािीत्ये का?
शाल:ू (लिनचा एक ि कासा घोट घेत) कुणाची?
बाब:ू अग, ओल्ड मिंक म्िर्िे म्िातारा सिंन्यासी.
शा :ू म्िणिे?
बाब:ू अग ताई ‘म्िर्िे’ म्िर्िे काय? तमु च्याकडे तो म्िातारा येतो ना नेिमी?
म्िर्िे परवाच आ ा नव्िता का—तो!
शा :ू कोर्, पिंलडतराव? (पिंलडतरावािंचिं नाव उच्चारल्यासरशी यशविंता एकदम
दचकून पािू ागतो. पण त्याच्याकडे कुणाचिंिी लि जाि नािी.)
बाब:ू िािं. करे क्ट - िा िर्ु चा पिंलडतराव—दॅट चीट—म्िणजे अगदी खरोखरचा
म्िािारा सिंन्सयासीच आिे! बघ ना ेब कडे. अगदी पिंलडतरावािंचीच
प्रहिकृ िी र्ाटेल असिं हचत्र या लेबलर्र छापलेलिं आिे! र्ाकलेला—
र्ला र्ाटििं काठी पण आिे िािाि! असा िा सन्सिं यासी म्िर्िे म ा
94
 a
तमु च्या पलिं डतरावाचिं ीच साक्षात् आठवर् करून देिो. (एक िोरदार
घोट घेतो)
शा :ू त्याच्िं या ित्र्ज्ञानाचे डोस आम्िाला खपू र्ेळा हर्ळालेि. िोय की नािी
िो?
यशर्िंिा िो. हकिीदा िरी. पर् त्यािंच्या भाषणानिं र्ला खपू र्ेळा अिंिर्वख ु
व्िायला लार् यिं .् (एक िोरदार घोट घेिो)
बाब:ू च्यायला, पण एक गोष्ट र्ात्र खरी िािं—की िा थेरडा जे बोलिो ना िे
कािी कािी र्ेळा आपल्या र्नाच्या एका कोपऱ्याला पटि असत.िं
दीपा: (हजनचा घोट घेि) कािी नािी! िे सगळिं र्नार्र असििं. र्ला नािी त्यािंचिं
म्िणणिं अलिबाि पटलिं! अन्सयायासाठी एर्ढा झगडा करायची ियारी
आिे िर र्ग सस्िं थाच का नािी काढि ते एखादी?
बाब:ू िािं. अन् देत बस म्िर्ाविं अन्यायाहर्रद्ध लढा! अन् यशवििं रार्, म ा
वाटतिं की प्रत्येक मार्साकडून कधी ना कधी एखादी तरी अन्याय
करर्ारी गोष्ट घडत असे च की. अगदी पलिं डतराविी या ा अपवाद
नसती . मग त्यािंनी स्वत: के ेल्या अन्यायालवरुद्ध पलिल्यािंदा ढा
द्यावा! िााः िााः िााः! (िोरात िसतो)
यशर्ििं ा: र्ला िर कािी कािी र्ेळा कळे नासिंच िोतिं. (पे ा उ टा करून
सिंपवनू टाकतो)
बाब:ू म्िणजे? (शालू आ र्ासनू पािू लागिे)

95
 a
यशवतिं ा: बाबू म्िर्ा ा ते खरिंय.् पलिं डतराव म्िर्तात ते कािी वेळा इतकिं पटतिं
की आपणच अिंिर्वख ु िोऊन आपलिं कािी चक ु त िर नािीये ना असिं
र्ाटाय ा ागतिं!
बाब:ू िे बघा यशर्ििं रार्, असिं खोलर्र हर्चार करि कधी बसायचिं नसत.िं ज्या
ज्या िणाला जे योनय बाटेल िसिसा हनणवय घेि िायच.िं बाकी
कशाचा हर्चारच करायचा नािी. ‘अॅट द स्पर ऑफ द र्ोर्ेंट’
म्िणिाि ना िस.िं (पे ा ररकार्ा करिो. यशर्िंिा दोन्सिी पेले घेऊन
पन्सु िा टेबलापाशी जािो आलर् लड्रिंक्स बनवू ागतो.)
शा :ू अिो, सावकाश अन् बेतानिं घ्या बरिं का?
बाब:ू (ि क्या आर्ाजाि) िाई! घेऊ दे त्यािंना िर्ी िेर्ढी! जेर्ण सद्ध ु ा नािी
घेि िं िसे चालेल, पण ’िे’ घेिल्यार्ळ ु े त्यािंना कािी गोष्टीचा िर
हर्सर पडि असला िर बरिंच आिे असिं मी म्िर्तोय.्
दीपा: (हजनचा एक घोट घेि) िोय ना! त्यािंना आप िं कािी तरी चक ु तिंय् असिं
र्ाटायला लाग िं म्िर्िे काय डॅडींवर के स घा ाय ा िवी िोिी की
काय?
बाब:ू अग िू गप ग जरा. दोन पेग गेले पोटात की हर्सरिील िे सगळिं!
शा :ू अरे पर्...
बाब:ू अरे नािी न् कारे नािी. र्ी म्िणिोय् िे पटे तु ा.
यशर्िंिा: (हड्रिंक्स बनवनू पन्सु िा बाबच्ू या िािाि पेला ठे र्िो) खरिंच कािी कािी
र्ेळा आपण करिोय् िे योनय आिे की नािी िे कळे नासिं िोतिं अन्

96
 a
अनभु र्ाच्या आहण र्ॅच्यरु रटीच्या दृष्टीनिं आपण हकिी लिान आिोि
िे सर्जायला लागतिं.
बाब:ू अिो यशर्ििं राव, कुठलीिी गोष्ट आपण कीस काढायला गेलो ना की
योग्य का अयोनय िे सर्जेनासिं िोतचिं . यावर उत्तम उपाय म्िर्िे
आपर् लनर्णय घेतल्यानिंिर त्याच्याबद्दल हर्चारच करायचा नािी.
यशवििं ा: िे जाऊ दे. पर् पहिं डिरार् र्ार्सू अत्यििं िुशार अन् अनभु र्ी याि
शिंकाच नािी. म्िर्िे िीवनशेट तम्ु िी म्िर्ता तसिं ‘ओल्ड र्िंक’
इर्ेजला शोभती से असेच िे पिंहडिरार् आिेि. त्यािंनी वाचाय ा
हदले िं िे एक पस्ु िक िर फारच र्जेशीर िोििं.
बाब:ू कुठलिं पस्ु िक? (एक घोट घेिो.)
शा :ू अरे परर्ा िू आला िोिास िेव्िा त्यानिं ा दोन पस्ु िकिं परि के ी ना
त्यािलिं एक!
यशर्िंिा: (एक लािंबलचक घोट घेऊन) ‘फन हर्थ वडणस् अँड निंबसव’ नार्ाचिं
ग्रेट पस्ु िक िोतिं बरिं का जीर्न. त्यार्ध्ये ‘पॅल िंड्रोर्’ नार्ाचा एक
गर्िीशीर प्रकार िोिा!
बाब:ू (पन्सु िा एक घोट घेऊन) पॅल िंड्रोर्? िी काय भानगड आिे बवु ा?
यशर्िंिा: अरे , पॅल िंड्रोर् म्िणजे उलटसल ु ट कसिंिी वाच िं िरी सारखेच
असणारे आकडे शब्द लकिंवा र्ाक्यिं. शाळे ि नािी का आपण अशी
कािी र्ाक्य बोलायचो की—‘हचमा काय कार्ाची’ हकिंर्ा ‘रार्ा ा
भाला र्ारा’. िी वाक्यिं उलटसल ु ट र्ाचली िरी बदलि नािीि. तशीच
राितात.
97
 a
बाब:ू च्यायला, भारीच आिे की िे पॅल ड्रिं ोर् प्रकरर्!
यशर्िंिा: बाबश ू ेट, इहिं नलशर्धली पण कािी पॅल िंड्रोर् वाक्यिं हदल्येयि त्या
पस्ु तकात.
बाब:ू िोय का? इलिं ग् शर्धे पण आिेि का?
यशर्िंिा: (एक घोट घेऊन) आठर्िो ि.िं र्ाझ्या पण लिाि रालि िंय् की नािी
ते बघायला िर्िं! ििं कागद आिे का एखादा जर्ळपास? (शा क ू डे
पाििो.)
शा :ू (टेल फोनिवळचिं पॅड आलर् पेन आर्नू देते) ि,िं िे घ्या.
यशवतिं ा: (आठर्ल्यासारखिं करून कागदावर ल लितो) िािं िे एक वाक्य आिे:
NAME NO ONE MAN. (बाबक ू डे कागद देतो) वाच िे.
बाब:ू (कागद घेऊन िळू िळू र्ाचिो) N-A-M-E N-O O-N-E M-A-N.
आयला, खरिंच की उलटसल ु ट र्ाचलिं तरी िेच िोियिं ् की!
यशर्िंिा: (र्द्य लकिंलचत् चढल्यार्ळ ु े आर्ाजाि अहस्र्रिा) िािं. पॅ-ल िं-ड्रो-र्…
आिे की नािी गिं-गिं-र्ि आहण-आहण
बाब:ू आ-हण काऽऽय? (बाबल ू ािी दारू लकिंलचत् चढली आिे.)
यशर्िंता: क-कािी नािी. अिो िी-जीर्नशेट, िर र्ी क-काय सािंगि िोिो? िािं
िे पॅल िंड्रोर्. का-काय िर पॅ-ल िं-ड्रो-र्. िे-िे पिंहडिरार् िािं म-म्िजिं े
आपले िे ओ -ओल्ड-र्िंक ना त-तर िे िर म-म्िणि िोिे की-की िे
सा िं लाइफ म्िर्िे पण एक पॅल ड्रिं ोर् आिे. ि-लिर्नू सरुु वात लतथचिं
एडिं ... द-दोन्िी काय आिे त-ते कािीच कळि नािी. भाऽऽरीच आिेि
98
 a
ओ-ओ-ओल्ड र्क िं . (बरळू ागिो) पॅ-ल -िं ड्रो-र्. िािं, ि-िीवनशेट.
सिंपवा आता. ब-बॉटम अ-अप—खल् ास (पेला ररकार्ा करिो.)
बाब:ू (पेला ररकार्ा करीि) यशर्ििं रार्, सगळिं ठीक आिे ना? नािी म्िर्िे
आ-आप िं…
यशविंता: िा— िं आपला—अ-आपलिं ठ-ठीक आिे. आिा एक ल-लास्ट पेग
घ-घ्यायचा िा?िं
शा :ू अिो-अिो रािू दे आिा! र्ी हडनरची ियारी करिे.
यशविंता: नाय—नाय. एक -लास्ट पेग. काय जी-जीर्नरार्? -लास्ट ईज
ब-बेस्ट नािी का? (िे पािंडत टेबलाकडे जाऊ लागिो. शालू उठून
मागे जािे. बाबू िािानिंच त्यािंना अडर्ू नको अशी सचू ना करिो) िािं
िािं प-पॅ-हलर्-ल ड्रिं ोर्... र-रार्ाला भाला र्ा-र्ारा...
शा :ू अिो सािंभाळा, नका घेऊ आणखी. त्रास िोिोय ना तम्ु िा ा? (यशविंता
थरथरत्या िाताने लड्रिंक ग् ासात ओतत असताना शा ू त्याचा िाि
धरण्याचा प्रयत्न करिे. यशवििं ाचा िात सटकतो आलर् ग् ास
लिदिं कळून टेबलार्र पडिो. हड्रिंक टेबलार्रच्या रोहितच्या फोटोर्र
पडते. शा ू व यशविंता एकमेकािंकडे पाितात. यशविंताचा चेिरा
पािंढरा-फटक पडिो. डोळे ा . सगळीकडे निर लफरवनू अलनलमष
नेत्रािंनी पाििो. कािी िण रिंगर्िंचार्र पणू व शािंििा. स्पॉट ाइट
रोलितच्या फोटोवर. Stunned silence. यशवतिं ा लतथल्याच दसु ऱ्या
ग् ासात लड्रिंक ओततो आलर् घटाघटा हपऊन बरळू ागतो.)

99
 a
यशर्ििं ा: िाुः, िा:, िाुः. अरे र्ी-र्ी र-रो-हि-ि-चा बा-बाप! क-काय हपतोय्
म-मी. ऐका रे क-काय काय लपिोय् मी? िे क-काय आिे ि-िाताि?
(ग् ासकडे टक लार्नू पाििो) िे-िे लाल लड्रिंक काय आिे?
(क्षणाधावि त्याचा हर्कट िसर्ारा चेिरा भीिीने ग्रासलेला लदसू
लागिो) अरे , अरे िे-िे ाल लड्रिंक न-नािीये. िे त-तर रक्त हदसििंय् म-
र्ला! र-रक्त हदसििंय.् अरे क-हकिी रे न-नीच पापी क-क-कृ तघ्न आिे
र्ी! अरे म-र्ाझ्या लाड- ाडक्या ला-डक्या रोहििचिं की र-रे रक्त प-
हपिोय् मी! (रडू लागिो. शा ू त्या ा सार्रायचा प्रयत्न करिे.)
शा :ू अरे देर्ा! काय-काय बोलिाय िो िे! अिो सार्रा. सार्रा स्र्िुःला...
यशर्िंिा: कािी स-सािंग— ू कािी क-कािी सािंगू नका र्-ला-र् ा का-कािी
पण ऐक-ऐकायचिं नािी. र्ला तम्ु िी फ-हफिर्नू का-काय र्ा-र्ा-
वाट्टे त-ते कबू क-करून घेत तिं . अ-अन् िे र्ी क-काय करून ब-
बस ो रे ? अरे (पन्सु िा रडू लागिो) अरे , प-पोरा-चिं प-पोटच्या पोराचिं
र-रक्त पयाय-पयाय ा - ावलिंि म ा! (उठून मोठमोठ्याने
ओक्साबोक्शी रडू ागतो आलर् टपटत, ठे चकाळत, अडखळत
रिंगमचिं ावर लदशािीन चा ू ागतो. ि क्या आवािात स्वताःशीच
बडबडू ागतो. क-काय पया ो रे म-मी? क-काऽऽय प-पया ो?
ि-िीवन-िीवनशेट, िााः िााः िााः. ि-िीवन—िी-व-न! िी िी िी.
िीवन? अरे स-सािाि् र्ृत्यू आिे-िेस की रे . जीर्न-िीवनशेट, काय
प्यालो मी? (बाबू कािीच बो त नािी. त्याच्या डोळ्यात पािून
यशविंता ओरडतो) बाब,ू क-काऽऽय पया ो म-मी? आिं-आिं, बो ...
बाब:ू (भेदरून जाऊन) रर्, रर्! अिो शद्ध ु ीर्र या यशविंतराव!
100
 a
यशवििं ा: कर-करे क्ट. रर्, रर्. रऽऽम. र-रे ड-रे ड र-रर्! (गाऊ ागतो) रे ड रे ड
रर्.् (र्ध्येच दचकिो) प-पॅ-ल िं-ड्रो-र्. िािं, प- पॅ-ल िं-ड्रो-र्. त्या, त-
त्या ओ-ओऽऽल्ड मिंक—र्िंक. पिंहडिरार्ािंनी क-काय सािंहगि ा िो-
िोता बरिं प-पॅल िंड्रोर्? (दरू र्र पाििो) िािं - िािं र-रे ड रर् सर इि म-
र्डवर. गिंर्िच आ-आिे. (पढु ची वाक्यिं काळिीपवू णक उच्चारतो) रे ड
रर् सर इज र्डवर! (ओरडिो) रे ड रर् सर इज र्डवर. अरे यशर्िंिा...
यशर्िंिा ड-डोळे उघड. उ टिं सु टिं क-कसिंिी बघ रे िा प-पॅल िंड्रोर्
खराच आ-आिे रे —िी रर्—िी ा रर् िे-िे रक्तच प-हपिोयस् तू
यशविंता. िे-िे िे र-रक्त हपिोयस् ना िू त-ते िझ्ु या ल-लाडक्या रोहिि-
रोहििचिं आ-आिे रे ... त-तू खनू - र्डवर - र्-डण-र ख-खनू च के ायस!्
(रडिो, पटु पटु िो. शा ू व बाबू हनष्ट्फळपणे आर्रण्याचा प्रयत्न
करिाि. यशवििं ा लिसकाहिसकी करून रडि राितो पर् त्यानिं ा िात
ावू देि नािी) प-पॅल िंड्रोर्—रे ड रर् स-सर इि म-र्डवर! रे ड र-रर्
सर इि र्डवर! रो-रोहििचा र्डवर - रे ड – रर् – र-रक्त – ख-खनू - खनू
– रक्त—रोलित... अरे , अरे र्ागे पिंहडि-पिंहड-पिंहडतरावािंनी रोहििचा प-
पर् एक अर्व रक्त-रक्त म्िणनू सागिं -साहिं गिला िोिा की रे क-कृ तघ्न
यशवत्िं या! ख-खराच के ास क-की रे अथण. रोलिि-रक्त-खनू -खनू र्डवर
- रे ड रर् - रे ड रर्... मडणर... पॅ-ल िं-ड्रो-र् (कोसळिो)
बाब:ू र्ाय गॉड, भलिीच च-चढलीय की य-यशर्ििं रार्ानिं ा! पण इिक्यािच?
दोन-िीन पेगमधेच?
दीपा: अरे िीवन, उठर् त्यािंना! जागिं कर ना!

101
 a
शाल:ू अरे बाब,ू बघ ना त्यानिं ा. नीट झोपवाविं लागेल त्यानिं ा. कसे वेडेर्ाकडे
पडलेि. त्या कोपऱ्यािल्या हदर्ार्ार्र उचलनू ठे वाविं लागेल.
बाब:ू (स्र्ि: हकिंहचिस् ा िेलपाडिं ि यशर्िंता ा उच ण्याचा प्रयत्न करतो) बाप
रे . चागिं चिं विन झा यिं ् यशवतिं रावाचिं िं. िाई, ये बघू र्दिीला.(दोघे
यशर्िंिाला उच नू लदवार्वर ठे वतात.)
दीपा: र्ाझा िर आिा जेवाय-लबवायचा र्डू च नािी. चल रे , िीवन, आत्ताच
हनघू या!
शाल:ू अरे बाब,ू सगळिं ठीक िोईल ना रे ? तू थाबिं तोयस् का सोबती ा?
दीपा: नािी िो. उद्या डॅडींनी िीवन ा सकाळीच वकर कार्ासाठी
बोलार्लिंय!्
बाब:ू िो, िो. र्ी असिं-असिं करिो की डॉ. अ-आगरवालना फोन करून स-
सकाळी येऊन जायला स-सािंगिो. बाकी र्ला का-कािी
घार्रण्यासारखिं हदसि नािीये. जरा-जरा ि-जास्ि झाली असेल
एर्ढचिं . ि-ू तू कािीिरी खाऊन झोपनू टाक िा.िं हनघिो आम्िी आता.
(फोनकडे र्ळून डायल लफरवू ागतो. पडदा पडिो.)

102
 a
प्रवेश ६

(स्थळ: यशर्िंिाचा ललॅट. मिंदसा हदवा. सायिंकाळची र्ेळ. हदर्ाणवर यशविंता

पडलेला आिे. शा ू अस्र्स्र्पणे येरझारा घालिे आिे र्धनू च यशर्िंिा कािी
िरी पटु पटु तोय.् शालू ‘येिील... येिील’ अशा शब्दाि सर्जिू घा ीि आिे.
शा चू े डोळे खोल गेले आिेि. हिच्या र्नाची अस्र्स्र्िा स्पष्ट हदसि आिे.
िेर्ढ्याि डोअर चाइर् वाििो. शा ू पटकन् दरर्ाजा उघडते. पिंलडतराव आत
येतात. कोपऱ्यात काठी टेकून ठे वतात.)
पलिं डतराव: शाल नी, म ा असिं एकाएकी का बो ावर्िं पाठव सिं ? अन्
यशविंता ा काय झालिंय?्
शाल:ू (पहिं डिरावानिं ा एका बाजल ू ा नेऊन) अिो साधारर्पर्े आठर्ड्यापर्ू ी
फारच घोटाळा झाला! पाटीर्धे यानिं ा खपू चढल्यार्ळ ु े िे र्ाटेल ते
बरळू ाग — े र्ी रोहििचा खनू के लाय;् िी रम नािी—रक्त आिे...
पॅल िंड्रोर्; रे ड रम सर इि मडणर वगैरे बो त कोसळून एकदर् बेशद्ध ु
पडले. आम्िाला पहिल्यािंदा बाटलिं की जरा जास्ि झालीय.् पण बाबनू िं
फोन करून डॉ. आगरर्ालना सगळिं साहिं गिल्यार्र िे िािडीनिं आले.
त्यानिं ी साहिं गि िं की जोरदार िाटव अटॅक आलाय म्िणनू . यानिं ा
लागलीच िॉहस्पटलर्ध्ये िलर्लिं. पाच-सिा हदर्सािंनिंिर किंहडशन
स्टेबल आिे. म्िणनू कालच घरी पाठर्लिंय.् पण अलिबाि ि ू द्यायचिं
नािीये िो! (स्फिंु दू लागिे) िे काय झा िं िो असिं—सगळिं ठीक
असिाना? परर्ेश्वरानिं काय सिंकटिं आणनू ठे र्ल्येि दारात? (रडू
लागिे) कािी कळे नासचिं झा यिं ् िो.
103
 a
पहिं डिरार्: र्ग र् ा एर्ढिं िािडीन.िं ..
शाल:ू अिो िे सारखिं िम्ु िाला भेटायचिं म्िणनू ध्यास धरून बसलेयत. नािी
िर िीव देईन म्िणनू धर्की देिायत. म्िर्नू तम्ु िा ा ाग ीच
बो ावनू घेत िं. ह्ानिं ा िर र्धेच जाग येिे. र्धेच गगिंु ीि जािाि.
डॉक्टर म्िणिायि की आि रीटमेंटची िरुरी नािी. आपोआप िळूिळू
तब्येत सधु ारे अन् ठीक िोई .
यशर्िंिा: (कण्िि) कोण आलिंय् शा ?ू
पहिं डिरार्: अरे यशर्ििं ा, मी पहिं डि आ ोय.् तू ठीक आिेस ना आता? बरिं
वाटतयिं ् ना घरी आल्यावर?
यशर्िंिा: (कसनसु िं िसनू ) बरिं कसलिं आलिंय?् िे र्ाझिं अखेरचिं दख
ु णिं आिे. मी
यातनू सटु णार नािीये!
पिंहडिरार्: अरे असिं काय करिोयस.् सगळिं ठीक िोईल.
शा :ू सारखिं असिंच बोलिाि अिो. (डोळे पसु िे.)
यशवतिं ा: कुर्ीिी उगीच खोटी समितू करून घेऊ नका. एक िर र्ी या
दखु ण्यािनू सटु णार नािीये. अन् सटु लो िरी र्ला आिा जगायची
अलिबात इच्छा नािीय.्
शा :ू अिो बोलू नका िम्ु िी जास्ि. डॉक्टरानिं ी कािी श्रर् घ्यायचे नािीि, फार
बो ायचिं नािी म्िणनू सािंहगिलिंय् ना िम्ु िाला?
यशर्ििं ा: खपू झाली फसर्णक ू . आिा र्ला िे शेवटचिं तरी बो ू दे. माझ्या
मनात ी िी िळमटिं शेवटच्या घटके ा िरी काढून टाकू देत.
104
 a
पलिं डतरार्, र्ाणसू जन्सर्ाला येिो त्यार्ागे ईश्वराचा कािी िेिू असिो
असिं िम्ु िी म्िणा ात. आर्च्यासारख्या र्ख ू ांना िो िेिू सर्जला नािी
म्िणनू आर्चिं जीर्न व्यर्व ठर िं! आम्िी वेड्या आशेनिं र्ृगजळाच्या
र्ागे लाग ो अन् पार्ी िाती ाग िं नािी िेव्िा िे र्ृगजळ आिे िे
लिाि आलिं. पण आता उशीर झालाय— ् फार उशीर झालाय.्
(र्ाबिं िो) शाल,ू जरा पाणी दे! (शा नू िं लद े िं पार्ी लपतो) पहिं डिरार्,
र्ला िर्ु च्यापाशी िे कन्सफेशन करायचिंय् म्िणनू तम्ु िाला तसदी देऊन
बोलार्लिं. िर्ा करा. िम्ु िालािी आम्िी नीट सर्जनू घेि िं नािी.
तमु च्याशीिी चािंग िं वाग ो नािी उद्धटपर्े बो ो तमु च्याशी...
पिंहडिरार्, उद्देशरहिि पण वरकरर्ी सख ु ाचिं लदसर्ारिं जीर्न जगण्याचा
आम्िी घाट घािला अन् त्यािला फो पर्ा आम्िा ा अशा रीिीनिं
प्रायहित्त हर्ळून आता सर्जतोय.्
शा :ू त्यात तमु चा कािी दोष नािी िो. मीच मे ीनिं ह्ािंचिं यासाठी मन वळव िं
िो, पलिं डतराव—तर्ु च्या सल्ल्याच्या हर्रद्ध! (रडू लागिे.)
यशविंता: पर् मीच अखेर लनर्णय घेऊन आपल्या जीर्नाची वाट लवनाशाच्या
हदशेला वळव ी! पहिं डिरार्, िम्ु िी म्िणाला िोिात की आयष्ु य िा
एक पॅल ड्रिं ोर् आिे—असिायिेिनू असिायिेकडे नेणारा! िे िर परर्
सत्य आिे. पण आम्िाला अनभु र्ायला लागला िो दुःु खाकडून
दुःु खाकडेच नेणारा पॅल िंड्रोर्—कारण आर्च्या कोत्या बद्ध ु ीला िा
पॅहलिंड्रोर् उ ट्या बाजनू िं र्ाचिाच आला नािी. आम्िाला र्ाट िं की
िा एकिफी सख ु ाकडे नेणारा र्ागव आिे. िो पॅहलिंड्रोर् आिे िे आिा
उलटी हदशा स्पष्ट झाल्यार्रच कळल.िं परर्ेश्वर जेव्िा दुःु ख देिो िेव्िा
105
 a
त्यािनू बािेर पडून सख ु ाकडे न वळिा सर्ाधान अन् र्नुःशाििं ी
हर्ळर्ण्याच्या र्ागावला म्िर्िेच चािंगल्या पॅहलिंड्रोर्च्या मागाण ा
जायला पाहिजे िोतिं. िर्ु चिं ऐकायला पाहिजे िोििं िे फार उलशरा
कळ !िं पिंहडिरार्, र्ला िर्ा करा. शा ,ू र्ला िर्ा कर. पर् र्ला
गेलिंच पाहिजे. र्ला गेलिंच पाहिजे. र्ला र्ािंबवू नका. िे कटु प्रायहित्त
र्ला भोगलचिं पाहिजे. पहिं डिरार्, र्ाझ्या नििं र—र्ाझ्यानििं र...
(थािंबिो. शालू ढसढसा रडू लागिे.) शाल,ू रडू नकोस. जगण्याच्या
अलनलश्चत अन् दुःु खदायी जन्सर्ठे पेपेिा र्ला आिा र्ृत्यचू हचरशािंिी
देणार आिे. र्ला िो कदाहचत् र्ाझ्या लाडक्या पाडसाकडेिी नेईल.
शाल,ू रडू नकोस. र्ला गेलिंच पाहिजे. र्ाझ्या र्नाची आिा पणू व
ियारी झा ी आिे! पहिं डिरार्, र्ाझ्यासारख्या र्ख ू व अन् नाठाळ—
असमजिं स र्ाणसानिं ा मनाःशातिं ी हर्ळर्नू देण्याचा र्ागव िम्ु िी दाखवत
रािा. र्ाझिं उदािरण त्यािंच्यासर्ोर ठे र् िंि िर नक्कीच िे सत्प्रर्ृत्ती
कडे र्ळिील. र्ाझ्यासाठी ईश्वराकडे प्रार्वना करा! (डोळे हर्टिो. ॐ
शािंहिुः पटु पटु िो अन् हनिल िोिो. यशर्िंिार्र स्पॉटलाईट.)
शा :ू (कािी िण् स्िब्ध िोऊन निंिर कर्टाळून िबिं रडा फोडिे) अिो, िे असिं
का के लिंि िो? र्ी आिा कुणाकडे बघू अन् काय करू? (र्ोठ्याने रडि
रडत) परर्ेश्वरा, काय साध सिं रे ि?ू र्ाझ्या हचर्क ु ल्यालािी नेलिंस
अन् यानिं ीिी िे असिं के लिं. काय अर्व राह्लाय आिा त्या जीर्नाला?
कुठली परीिा—कुठलिं प्रायहित्त घ्याय ा लाविोयस रे त?ू
(यशर्िंिाच्या अिंगार्र पडून स्फिंु दि राििे. स्पॉटलाईट त्या दोघािंर्रच)
काय काय स्र्पनिं बलघि ी िोिी सिंसाराची... अन् िे काय िोऊन
बस िं? नसु ती राखरािंगोळी झा ी. सगळिं सिंप िं... शन्सू य झालिं.
106
 a
र्जाबाकी कािीच राह् ी नािी. आिा र्ी िरी इर्िं र्ाबिं नू काय करू?
(रडण्याचिं थाबिं र्नू एकदर् स्तब्ध िोऊन हनियानिं र्र पाििे. उठून उभी
राििे. आजबू ाजल ू ा पािून शेजारच्या खोलीि धार्ि जािे. पिंहडिरार्
आपल्या परीनिं हिच्यार्ागनू धार्ि जाण्याचा प्रयत्न करिाि.)
पिंहडिरार्: शाल नी! र्ािंब, र्ािंब. असा आििायीपणा करू नकोस. थािंब त.ू ..
(आि जािाि. स्टेिवर यशविंताच्या र्ृिदेिाखेरीज कोर्ीिी नािी.
र्ोठ्याने र्ाद्यसिंगीि. प्रकाश मिंद िोत िातो. कािी वेळानिं िळू िळू
स्टेजर्र पर्ू ीप्रर्ाणे पणू व प्रकाश. पहिं डिरार् धीर्ेपणाने खो ीि येिात.)
पिंलडतराव: शेवटी शाल नीनिं लखडकीतनू खा ी उडी मारून आत्मघात
के ाच... िे शेवटी लवलधल लखतच िोतिं असिं म्िर्ायच.िं विाबाकी
शन्ू यच व्िायची िोती लतच्याच म्िर्ण्याप्रमार्े. परर्ेश्वरा, परर्ेश्वरा...
(र्रथरत्या आवािात म्िर्तात)
वासाुंहस जीणाशनि यर्था नविाय िवानि गृह्णानत िरोऽपरानण।
तर्ा शरीरानण हविाय जीणाशन्यन्यानि सयं ानत िवानि देिी॥
शेवटी त्यािंनी स्वीकार े ा पॅहलिंड्रोर्च खरा ठर ा. मु ाच्या मृत्यनू िं
त्यानिं ा स्वताःच्या मृत्यचू ीच हदशा दाखर्ली—नाशाकडून
सर्वनाशाकडे घेऊन िार्ारी. आिा त्या सर्ांनाच हचरशाििं ी हर्ळाली
असेल! चक्र पणू व झालिंय.् द व्िी िॅि कर् फुल सकव ल अँड आय
अॅम हियर! शेर्टी र्ृत्यचू सर्ांना शािंिी देिोय् िर त्या र्ृत्यबू द्दल
रडायचिं कशाला अन् शोक िरी कशाला करायचा? शेक्सहपयर, अरे
िू खरिंच म्िणनू गेलायस:्

107
 a
Fear no more the heat o’ the sun,
Nor the furious winter’s rages;
Thou thy worldly task hast done,
Home art gone, and ta’en thy wages:
Golden lads and girls all must,
As chimney-sweepers, come to dust.
परर्ेश्वरा, खरोखरीच या िझ्ु या पॅल िंड्रोर्ची लीला अगाध आिे. यू
आर अ ग्रेट लेव्िलर! आलर् ईश्वरा, र्ाझी एकच प्रार्वना ऐक. हिघाच्िं या
आत्म्यानिं ा शािंती दे. अन् िो, मनष्ट्ु याला नाशाच्या पॅहलड्रिं ोर् कडे
नेणाऱ्या प्रर्ृत्तीपासनू दरू ठे र् म्िणजे अशी आयष्ट्ु यिं व्यथण नाश पावर्ार
नािीि.
(पडदा पडतो)
—सर्ाप्त—

108
 a

औद्योलगक क्षेत्रात तत्रिं ज्ञ, नवकल्पक, सश

िं ोधक
अशी ओळख अस े े श्रीनिवास शारंगपाणी,
शाळा-कॉ ेि आलर् किंपन्यािंसि इतर सिंस्थािंमध्ये
व्याख्याते म्िर्नू ओळख े िातात. त्याचा एक
मित्त्वाचा पै ू म्िर्िे ते ेखकिी आिेत. िशी त्यािंनी
मराठी / इग्रिं िी कादबिं ऱ्या, कथा तसिंच कलवता / गीतिं
या वाङ्मयप्रकारात मश ु ालफरी के ी आिे तशी त्यािंनी
इग्रिं िी-मराठी नाटके िी ल लि ी आिेत. मिान् गलर्ती
श्रीलनवास रामानिु न यािंच्यावरच्या ‘डेथ ऑफ अ मॅड
मॅथेमॅलटलशयन’ या इग्रिं िी नाटकाचा लिदिं ी आलर् मराठी अवतार ोकानिं ा आवड ा.
नाटक या प्रकाराचिं त्यािंना खपू आकषणर् आिे. ‘पॅल िंड्रोम’ िे त्यािंचिं पलि िं नाटक
त्यािंनी ८०च्या दशकात ल लि िं. एकूर् सिा मराठी आलर् दोन इग्रिं िी नाटकिं ल िूनिी
त्यािंचा िा प्रवास चा चू आिे.
श्रीलनवास शारिंगपार्ी.
७१४/१, नारायर् पेठ, क्ष्मी रोड,
बँक ऑफ इलिं डयासमोर,
पर्ु े-४११०३०
भ्रमर्ध्वनी: ९२२५६३६३५३
ईमे : shrisharang@hotmail.com, shrisharang@gmail.com

109