SAVAŞ TARiHi

• • • •

DUNYA

500 - 1500
•

CiLT 1

. - -
.
 İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM
Piyadenin Rolü 7

2. BÖLÜM
Süvari SavCl§ları 67

3. BÖLÜM
Emir ve Komuta 131

4. BÖLÜM
Kuşatma Teknikleri 171

5. BÖLÜM
Deniz Sav�ları 211

ÇEVİRMENDEN NOTLAR 252

SEÇME BİBLİYOGRAFYA 254

 PiYADENİN
RoLü

Ortaç:ağ piyade taktikleri, 500 ila 1500 arasında

önemli değişiklikler geçirdi. İngiliz ve İsviçre
orduları, uygulamaya soktukları yeni taktik
formasyon ve silahlar sayesinde savaş meydanlarında
üstünlüğü ele geçirdiler. Ne var ki, bu durum,
kendilerine has yeniliklerle arz-ı endam eden
düşmanları tarafından bir süre sonra dengelendi.

S. 500-1500 yılları, çoğunlukJa "Süvariler

Çağı" o larak nitelendirilir; fakat bu
tarif bütünüyle doğru değildir. Roma
lejyonlarının torunları, imparatorluk 1050 civarında
eski ihtişamını yitirene kadar doğuda, Bizans
topraklarında varlıklarını sürdürmüşlerdi. Batı da,
askeri seçkinlerin 400'den onra s avaşa at sırtında
katıldıkları doğrudur; ancak bunlar, İskandinav
kültürünün hakim olduğu kuzey topraklarında,
iş fıili muharebeye gelince ayaklarını yere basmayı
tercih etmişlerdi. İster dış, ister iç sınırlar (İberya ve
İsviçre' nin dağlık arazileri gibi) o lsun, Avrupa' nın
uç bölgeleri, ücretli piyade birliklerinin toplandığı
yerler olmaya devam etmişlerdi. Flandra ve Kuzey
İtalya başta olmak üzere, Avrupa' nın artan nüfusu
etrafında b irleşen p iyade b i rl i kleri, asi l zadelerin
yıkılmaz o l d uğu na i nanılan üst ü nlü kl e ri n e meydan
okumuştu. 1 300 dolaylarında yaşanan b u dönüşüm
genelli kle "piyade devrimi" adıyla anılmasına karşın,
bu geçiş i , bir evrim süreci olarak ele alm ak akla daha
yatkındır.
Uzaktan fırlatılan s i l ah ların gelişmesi de, yaya
as kerl er i n savaşma kudretlerini artırmıştı. Sırasıyl a
ıo. yüzytl Bizans ağLr piyades i , kefas n ı da bir
miğfer, uzun hLYk a s mm üzerine giydiği bir örme
zırh, levha kolçaklar (dirsekten aşağLsı için),
der-i pü.skü.Uer (kolı..m üst ktsmı i çin ) ve keçe
baldLrcaklar (incik kısmı içirı) taşırdı. Göğüs
e f rajma dolanan deri kayış, aşağL sarkan kdıcm
da etkisiyle daha da ağLYlaşan zLrhı, bir nebze
olsun hafifletme amacını taşıyor olabilir.

tatar yayı/ arbalet, uzun yay ve n ihaye t ateş l i silahlar,

daha ağır zırhlara b ürü n m üş ve çok dah a seri hareket
edebilme kabiliyeti ne sah i p s üvari leri, b elirli b i r
mesafeden vuru p i nd ire b i l m e i mkanını do ğ u rdu. 14.
yü zyı l a ge l i n diğin de , d e ğm e şövalyeler bile savaşmak
için at l a r ı n dan i nmeye baş l am ışken, 1 5. yüzyılı n
"modern o rduları" , Rönesans dönem i n i n "pike ve
shot"ın ı n 1 müj decisi o lacak şekilde a d ı , piyade ve
u zu n menzil li savaşçı sınıflarının dengel i dağılımına
dayal ı bir görüntü arz ediyo rdu.

İlk Piyade Birlikleri

6. yüzy ı l da, p i yade m u h arebesi n i n en usta
uygu l ayı c ı l arı Bizanslılardı. B izans komu tanı Narses,
552 Taginae'de, kanatlara p iyade okçuları, merkeze
ise atları n dan indirdiği ağır süvari ve m ı zr a kl ı ları
yerleşti rdiği bir müdafaa h attı o l uş tu rm uşt u . Bu
s avunma çizgisinin ard ı nda, bu kez atları n ı n üstünde
bekleyen diğer süvari birl ikleri konuşlandırılmıştı.
Narses'in İtalyan-Gotik düşmanları da, kargılı süvari,
mızraklı p iyade ve okçulardan mü rekkep b enzer bir
o rdu yap ı sına sahipti . K ral Totila, emri altındaki
p iyadel er i n güçsüz o lduğunu iyi bildiği n den, tüm
hesabın ı t op l u bir süvari taarruzuna göre yapmıştı.
Bizans o kç usu tarafı nd a n yıpratılan G o t süvarisi ,
düşman safları n ı n m ızraklardan o l u ş t u rd uğu
savunm a d uvarı n ı delmek için yap t ı ğı onca
hücumdan sonra geri püskürtüldü ve Narses'in cephe
gerisinde bekleyen ihtiyat süvarisinin müdahalesiyle
meydandan süpürüldü .
Bu zafe r Bizans taktikler i n i n ü s t ü n lü ğün ü
kanıtlamıştı. Bu tarihten i t i bare n 12. yüzyıla değin,
farklı silah larla donanmış b i rlikleri aynı o rd u terkibi
i çinde k u l l anma fikr i , B izan s l ı ları n en belirgin
özelliklerinden biri olarak kaldı. 6 . yüzyıl ı n sonlarına
ait asker! e l k i tabı Strategikon, B izansl ıların, 500
yılından itibaren savaş sanatına nasıl yaklaştıklarını
anlatır. B u a nlayış a göre p iya d e l e r, savaş
o
 meydanlarında, adı b i rl iklerin yeniden toparlanmak Balkanlar'dan harekete geçecek; G alyal ı Frank krallar
veya a c i l duruml ar d a arkalarına sığınmak için önderliğindeki bir müttefik ordusu Provence sınırları
kulla n dı kl arı bir melce vazifesi görmeliydiler. B u üzerinde b askı kurarken, imparatorun sabık muhafız
arada p iyade birliklerini teşkil eden mızraklı ve yaylı alayı komutanı ve en güvendiği askeri ş ahsiyet olan
askerle r, özel taktik formasyonları sayesinde süvari Belisarios, nispeten savunm asız durumdaki Sicilya'yı
saldırıl arına başarıyla göğüs gerebilirlerdi: zapt ettikten sonra kuzeye doğru ilerl eyecekti. Ne
"En ö nde bulunan üç saf, m uhkem bir şekilde var ki, k om utanı nı kaybettikten sonra başsız kalan
yere sapladıkları mızraklarının ucunu hafifçe öne Balkan o rd usu yürüyüş ü n ü durdurdu; Franklar
doğru eğerek, iç içe geçirdikleri kalkanlarının üze­ da, Galya'nın güneyini a lmak dışında pek bir şey
rine yer leştirmek suretiyle bir foulkon2 o luştu r ur . . .
yapamadılar. Buna karşın Belisarios, S icilya'dan
Üç ve dördüncü sıradakiler ise, gerektiği anda, cirit
yola çıktıktan s onra Napoli'yi işgal etti; bir sene
gibi fı rlatmak veya sap lamak amacıyla mızraklarını
b oyunca Rom a'da tutunma
ellerinde hazır tutarlar. Hafıf
m uvaffaki y e t i n i gösterdi
zırhlı p iyade, ok ve yay kul­
"Hasımlarını kalkanlarıyla ve 540'ta Rave nna'yı zap t
lanır." D üşman birlikleri
iten ve mızraklarını e d erek Got kralı Vitiges' i
m ızrak ormanına takıl ı p
bozuldukları anda, B izans karşılarındakilere çılgınca t a ht t an in d i r d i Fakat
.

atlıları o rtaya çıkarak bun­ B izansl ıl arın e l i sıkılığı ,

saplayan Bizanslılar, kendilerini
ları kaçmaya zorlardı. b i r süre so n ra , zaferi
canla başla mü dafaa ettiler;
B i rç o k i n sa nı n Roma b aş a rısızl ı ğ a ç evire re k
bir taraftan da, kalkanlarıyla (tıpkı az kal sı n Afrika'da
İ m paratorluğu'nun yıkılma
tarihi o larak benim se di ği çıkardıkları muazzam gürültüyle o lacağı gibi), Gotların Totila
4 7 6 yılı, bizzat Romalılar düşmanlarının atların ı ö n derliğinde t ekrar ayağa
t arafı n d an asla k a b ul ürkütmekteydiler,,. kalkmasına sebep oldu. Got
e d i lm e m i ştir. Bu t a r ih te PROCOPIUS, GOT SAVAŞLARI orduları, sahada kazandıkları
Rom a' nın b arbar bir kral­
" " seri galibiyetlerle, Bizans
l ığın hakimiyeti altına g irdi- g ü ç l e r i n i b i rkaç şeh re
ği doğrudur; ama B izanslıların kendilerine verdiği sığınmak mecburiyetinde b ıraktılar. Nihayet 552'de,
isimle Doğu Romalılar i çin, kaybedilen vilayetlerin Justinianos kesenin ağzını açarak Narses komutasında
i mpar a t orluğa geri kazandırılması her zaman için taze bir o rd uyu İtalya'ya, b u kez gele n eksel istila
önde gelen strateji k h e deflerden b i riydi. 493'te bir güzergah ı olan kuzeydoğu da n yolladı.
Got ordus u, barbar kra l ı tahtından i nd irip İtalyayı
Narses' in emri altındaki kalabalık o rdu, Rom a
anavatana b ağl amakl a görevlendirildi. Gotların
düzenli askerleri ve Cerme n kabileleri i l e Lombard
l ideri B üyük Theuderichos, kendi n amına hareket
ve Herulların elit muharipl erinin bir karışımıydı .
ederek, İ talya' nın her zaman kültürel olarak impa­
İtalya içlerine doğru sarkan Narses, neh i r ağızlarına
ratorluğun bir parçası olduğu n u kabul etmesine
köprüle r kurdurmak suretiyle, yolları kapatmakla
karşın, b u rada b ağı m sız bir krall ı k kurdu. Bunun
göreYli Got öncü kuvvetlerinin etrafından dolaştı ve
üzerine B izans i mparatoru Justinianos, devletinin
533-34'te Kuzey Mrika'daki Vandal kraliyetini ezip ilk iş olarak Ravenna garnizonunu kurtardı. Rom a
geçmesinden sonra, İ talya'daki d uruma el atmaya muhasara v e lojistik yöntemlerinin etkin liğini fark
karar verd i . Kumdan kaleler m isali bir anda çökü­ eden Tot i l a, savaşı açık araziye taşımaya karar verdi.
veren Vandalların hesa bını görmek kolay o lmuş­ Ordusu n u Via Flaminia3 boyunca yerleştiren Totila,
tu; J ustinianos, bu kez de, kendi aralarında ihtilafa süvarisin i n hücum gücüne güveni yo rdu; fakat ağır
düşecekl e rini umduğu Got hanedan ı n dan İtalyayı bir hezimete uğradı. İtalya' n ın güneyinde sıkıştırılan
kolayca çekip almayı tasarlıyordu. Got hükümdarının halefi Teias, Mons Lactarius'da4,
J ustinianos, üç aşamalı bir saldırı p l anı hazırladı. adamların ı n başın da çarpışırken hayatını kaybetti.
Illyricum o rdusunun b aşını çekeceği b ir kuvvet Gotlardan geriye kal an lar, birbirlerinden kop uk
BiRBiRiNE KENETLENMiŞ
KALKANLARlYLA bir hat
olu.ştu.r an muraklL p iyadelerden
meydana gelen Bizans foulkonu,
düşman süvarisini zararsLz bir mesafede
tu.tma amacım taşLr. Düşman atlLlan b ir
kez geri püskürtüldükten sonra, piyade
hattında bu..- a kdan boşluklardan ileri atılan
Bizans süvarisi geri çekilenlerin ensesine binerdi.
garnizon larda yaşa m m ücadelesi sürdürmekteydiler.
Çaresizlik içinde kıvranan Gotlar, Galya Franklarını,
sonradan Gotlara devretmek şartıyla, İtalya'yı işgal
ermeleri amacıyla yarımadaya davet ettiler. Frank
kralı Theudebald, b u seferi gerçekleştirmesi içi n
iki düküne, Lotha r ve B urilin'e (Re n n ehrin i n
doğusund aki Alama n n i arazisinin hakimleri) izin
verdi.
Bu esnada Narses, Aligern'i n (Teias' ı n kardeşi)
Got ailesi ni n h azin es i n i korumaya çabaladığı
Cumae'yi kuşatmakla meşguldü. G iriştiği bütün
lağım faaliyetleri ne k arşın kaleyi alamayan Narses,
kuzeye, Toskana'ya doğru ilerlediği sırada Lorhar ve
Butilin' i n Po'yu geçmiş olduğuna dair haber aldı.
Bizans komutanı, Ala manları gözetlemek üzere bir
keşif kuvveti yolladıktan sonra Lucca'yı muhasara
altına aldı.
Butil i n , B izanslılar açısın dan h ayli talihsiz b i r
biçi m d e , Narses'i n istihba rat toplama amacıyla
yolladığı Herul destek birliklerini pusuya düşürdü .
Bu esnada Lucca kalesi şartlı olarak teslim olmayı
kabu l e tt i ği nden, Narses, Raven na'daki kışlık
karargahına çekilme fırsatını yakalamış ve askerlerin i
İtalya'daki çeşidi kalelere dağıtmışt ı.
Narses, Raven na'da, Cumae kentin i n a nahtarlarını
getiren Aligern'i huzuruna kabul etti. Burada aynı
zamanda, eskiden Gotlarla m üttefik b i r C e rmen
kabilesi o la n Varni l e r i n , i mparatoru n yüce
hakimiyetin i kabul etme k istediklerin i öğrendi. Bu
yeni tabiiyet ilişkisini s ağlam temellere oturtmak
amacıyla Rimini'ye gid e n Narses, ken tteki ikameti
esnasında, yem aramak amacıyla dolaşan bir düşman
kuvvetin i n şehre yaklaşm akta oldu ğu haberini
aldı. Bizans komutanı , b u çapulcu kitlenin önünü
kesmek amacıyla üç yüz kişilik şahsi m uhafız
alayın ı görevlendirdi. B üyük ihtimalle, bunların
b üyük çoğunluğu yaya askerlerden müteşekkildi;
aksi takdirde, istilacıların aşırı savunmacı taktikleri
anlamsı z olurdu. Alamanlar, cen ahlardan arkaya
sarkmaları engellemek i ç i n iki ağaçlık arazi n i n
ortasına yerleşmişler ve yan yana dizdikleri kalkanlarla
ördükleri müdafaa hattı n ı n her iki ucun a süvarileri
kon uşland ı rm ışlard ı . B i zzat N arses t:arafı ndan
yönetilen B izans süvarisi , bir müddet ufak taarruzlarla
oyalandıktan sonra sahneledikleri bir sahte ricada,
düşmanların ı düzensiz b i r güruh şeklinde peşlerine
takmaya m uvaffak oldular. B ir anda geri dönen
Narses muhafızları, b aş ı boş bir şekilde m eydana
yayılan piy adeleri kılıçtan geçirirken, atlılar derhal
ordugahlarına kaçtı lar.
Casilinum Savaşı: 554
554 baharında kuvvetler i n i Roma'da toplayan Narses,
ordusuna talimler yaptırdı. Bu arada şehre uğramadan
geçen Lothar ve Buti l in , yol boyunca rastladıkları
yerleşim leri yakıp yıkarak güneye doğru ilerlemeye
başladıl a r. Daha kalabalık b i r orduya hükmeden
Butili n , b a tı güzergahı n ı takip ederken, Lothar
yürüyüşü n e doğudan devam ediyordu. Söylentiye
göre, Cermen ordusu 75.000 kişi kadardı. Bu sayı
hayli abartılı olmalıdır; fakat Cermeı:ı ordusunun
iki kola b ö lünerek ilerlemesinin sebebi , gerçekten
de, halihazırda savaşın t ahribatını yaşayan Güney
İ talya'da kalabalık bir ordunun iaşesini sağlayamama
kaygısı olabilir. Lothar, sefer müddetince topladığı
ganimeti güvenli b i r y e re nakletmek amacıyla,
baskınlarda ele geçirilen çok sayıda esirle b irlikte
kuzeye doğru ger i dön dü. Fano'ya ulaştığı n da,
öncü kuvveti, Hunlar tarafından takviye edilen bir
Roma k uvvetinin saldır ı sına uğradı. Cermen leri n
silaha sarılmalarını fırsat b ilen esirler� ganimetleri n
büyük kısmın ı alarak kaçtılar. Lothar kuvvetleri,
kuzeye d oğru ilerleyişl erine devam ede rek Po'yu
geçtiler. Venedik'te kamp kurulduğunda patlak
veren veba salgını askerlerin önemli bir kısmını kırıp
geçirdiği n den, eli kolu bağlanan Lothar sefere son
vermek zorunda kaldı.
Bütün b unlar yaşanı rken sonbahar gel ip çatmıştı
ve Butilin, Narses'le karşılaşmak umuduyla Roma'ya
doğru ilerlemekteydi . Ordusunu içten i çe kem i ren
dizante r in i n , tıpkı Lothar'ın başın a geldiği gibi,
emrindeki kuvvetleri eriyip bitirmesinden önce, kesin
bir zafer kazanma ihtiyacı h issediyordu. Campania'ya
ulaşan B utilin, Casilinus'u n (Volturno n eh ri) kuzey
kıyısında o rdugahını k u rdu. Kampın etrafını araba
tekerlekl e r i n i yarıya kadar toprağa gömerek i nşa
ett i rdiği setler ve top r a k istihkamlarla tamamen
çember i ç i n e aldı. Voltur n o nehri üzerindeki köprü,
b i r kuleyle tahkim e d i l d i . Ordusunu n başında
Roma'dan hareket eden Narses, yakın b i r mahalde
kamp kurdu. Çıkan b i r çatışmada, Narses birlikleri,
Butilin' i n yem toplamak amacıyla ana ordudan
uzaklaşan askerlerine saldırarak, köprübaşını tutan
köp rüyü zapt edip yaktıl ar. Böylece Cermenlerin
güneye doğru geri çekilme yolları tıkanm ış oldu.
Ordusunu iaşe ve ibate etme i mkanını yitiren Narses,
açlık kendini iyice hissettirmeden, apar topar savaşa
girmeye mecbur kaldı.
Ordular
Butilin, Frank derebeyler i n i n itimadı n a mazhar
olmuş bir Alaman soylusuydu. Theudebald'ın altında
müşterek kral namıyla da o ls a, sahipsi z kalan Got
tahtına geçebileceğini görm üştü. Muhtemelen hatırı
sayılır m i ktarda askeri tecrübeye sahipti; n e de olsa,
Volturno n e hrindeki ordugahını sağ la m şekilde
tahkim edebilmiş ve Fano açıklarında Herulların
pusuya düşürüldüğü operasyonu başarıyla y önetmişti.
Grek tarihçi Agathias, Cermen ordusun u n 30.000
kişiden oluştuğunu iddia eder. Gerçek sayı çok daha
az olmalı dır; m uhtemelen 1 5-20.000 k i ş i kadar.
Cermen o rdusunun merkezdeki de r i n y ürüyüş
kolunun h e r iki tarafına gen işçe yayılan kanatlarının,
1 0-12.000 kişilik b i r Rom a piyade kuvvetinin ön
ıo. YÜlYJUN ORTALARlNA ait b ir B izans asken elkitabt,
süvarileri iç kLsmmda muhefaza eden bu. kare piyade formasyonu
sayesinde, a th ·ve yaya askerlerin, savaş meydanında cıl birliğiyle
nasLI azam[ peeformans sergileyebllecelderini tarif eder. Bu metin,
çoğunlukla, 95o'lmlen bir suikasta kurban gittlği 969'a kadar
impara.torluğu.n talihini yeniden canlandLran 11. Nikephoros
Phokas'a aifedilir.
� S ÜVARİ
PiYADE
o
� � � W2a
� � �
��
ij �
 Casilinum Savaşı
554

Bizans komutanı Narses, askerlerinin büyük kısmını

atlarından indirerek, karşılıklı yardımlaşma ve ateş gücünü
azami seviyede artırmaya imkan tanıyan bir ustalıkla savaş
meydanına yayıldı. Piyadeler merkeze yerleştirilirken,
kanatlara yollanan süvariler, büyük oranda etraftaki
ağaçlıklar arasına gizlenmişlerdi. Butilin'in Cermenleri
de, atlarından inmiş ve düşman kuvvetlerinin göbeğine
indirecekleri tek bir esaslı darbeyle, Bizans savunmasını
yarıp hasımlarını kaçmaya zorlayacakları bir tertip
almışlardı. Başlangıçta bu düzen işe yaramış gözüktü;
Cermen soylularının başını çektiği yarma harekatının
gaddarlığı karşısında dizleri çözülen Bizans piyadesinin
merkez birlikleri iki büklüm oldu. Tam bu esnada,
Bizanslıların müttefiki - ihtiyat kuvveti olarak geride
tutulan - Herul birliklerinin çarpışmaya katılmasıyla
durum dengelendi. Bu arada Cermenleri iyice tuzağına
çeken Narses, atlı askerlerini, düşmanlarını cenahlardan
çevirmek için harekete geçirerek geri çekilme yollarını
tamamen kapattı. Bucilin'in adamları bütünüyle çem ber
içine alınarak kılıçtan geçirildiler ve İtalyayı bir uçtan
diğerine yıkıp geçen Cermen seferi sona ermiş oldu.
.

2· Ceqah�arda �an
,.
.> ·

'}i7.yıs piyadesi,.

Ll�J
·

dijer. Cermen aske,Iyi�

·

.1

� .
kaı-p vaf iftit:üyle
. .
BATI ROMA .milcadı� e etti.
İMPARATOR

•ROMA

+cASILINUM

Casilinum SavaşL, Voltu.mo Nehrl'nin gerisinde gerçekleşti. J

Campaı'lla'yL yağmalayan Cermenler , ana üslerine geri

dönerken, yollan üzerinde Narses komu.tasLndakl Bizans I
ordu.suyla karştlaştdar.

14
 PlYAD.ENlN KULU

., J.

·J
·j -' .

" 4 �a
süvmsi;

. .
1 CerJl\enlu!n .
kama fermasyonu, •

Romi müdaf.aıı hattına

· o.l�ca şlddetiyle
· '
çarparakBızan1
s •
· •

prCtusunw imha etftıeyi

aıbaçt�dı. ·.
BERBER] PİYADE
FORMASYONU, ıo-ıı.
yü.zytllarda Araplar arasmda
yayg m biçimde k-ul lamldt. Bu
te rtipte diz çöken rnt zraklt askerler,
düş man süvarisinin. yaklaşmasma
izin vermezken, ayaktaki ciritçi ve
okçular, m tzraldt aYkadaşlanmn
ü zerinden düşman saldmlanm
durdurmak ve h.asrmlanna zarar
verme k için atLş yaparlardı.

etmek ve çarplşma an ı n da daha b ü y ü k bir darbe
gücü y arat m ak niyeti y l e atlarından i n m işti . Elit
savaşçıl a r, bu tercihleriyle, (atlı seçk i n ler i n kaçarak
o rd ugahlar ına sığındıkları Rimini'deki çarpışmanı n
aksine) s ıradan askerin maruz kaldığl tehlikele ri de
kabullenmiş oldular. Ordu larının yekp are yapısı, kısa
bir sü r el iği n e de olsa, b a ş a rı kazanmıştı; ama y in e
de, bunun gerçek sebebi, B utilin'in taarruza geçtiği
esnada Heru l larm henüz o rtalarda görünmemesiydi.
Buti l i n' i n emrinde, p l an ı n ı n s uya düşmesi
durumunda başvurabileceği bir ihtiyat kuvveti yokt u.
Alamanların taktik anlayışı iptidai görün ebi lir; fakat
gözü pek savaşç ıları n gi rişeceği çabuk ve ürkütücü
bir sald ı rı n ı n, hayli korkunç bir hadise olduğu
söylenmelidir. Bu savaşm sonucu, iyi yönetilen ve
piyad e ve s üva ri kuvvetlerinin Üzerlerine düşen
v azi fe le ri ye r i n e getirdiğ i karma bir ord unun gücünü
gözler önüne sermektedir.
Geç Bizans Orduları
Bizans ordularında s üvari l erin daha yüks ek bir statüsü
o l m akla beraber, piyade birlikleri de , sahip o l d u k l a rı
h ususi yetenek ve sil ah l a rl a savaş m eydan larına
sürülmeden önce karmaşık bir tal imden geçe rl erd i .
10. yüzyıla ait elkitapları, Bizans piyade bölüklerinin
ana unsu r u n u n, okçula r tarafından d es tekl enen
mızraklılar o l d uğunu ; fakat kare şek l in i a l a n yaya
formasyo n lar ın kenarlarında, atlıların huruç etmesine
imkan tan ıyan koridorlar bırakıldığını yazarlar. Bu
boşluklar, h ep s i de hafif silahlar taşıyan uzman ciritçi
(Slavlar arasından toplan ı rdı) ve sapancıl a r ta rafı n da n
pe rdelenir; b un lar, taktik durumun zorlamasına göre,
b u gedikle ri çevik hare ke t lerle açlp kapatabilirlerdi.
P i yade böl ü k leri iç inde, ağır mızraklar fırla tmak
içi n eğitilen menaulatoi aske rl e ri mevcuttu. Bunlar,
oklardan etki lenm eyen ve piyade bö lüğ ü n ü n uzun
m ızrakları n ı kırıp geç eb i lec ek denli ağı r zır hl ı
kataphraktoi (zırhlı atların s ırt ın daki z ırhl ı s üvar il e r)
h ücuml ar ı n a ka rş ı koyabil m enin yegane yol u yd u .
Bizans pi y a d es i , yal n ı zc a m üd a fa a a ç ı s ın da n
d eğer taş ı m ı yordu. 1 0. y üzyılda N i ke p h o ro s
Ouranos tarafından kaleme alınan Taktika'da,
mızrakçı ve o k çu l a rı n ana g ö v d es in i n düşman
taarruzunu karşıladığı esnada, menaulatoi ve cirit
atıcıların kan atlardan ilerleyerek içe doğru bir kavis
çizmele ri ve bö yl ece atış ala n ı n ı mümkün olduğunca
genişlectikten sonra düşman saflarını çö kert m e le r i
 tavs iye edi lmişti. Dev o k l a r atan b i r m ancı n ı k m al an, Arap piyadesinin karışt ığı savaşların yı l larca
türü olan cheiromangana v e kolayca par layan Rum s ürmesinin en öneml i sebebi d i r. Araplar, 7 . yüzyılda
a teş i n i fırlatmak için kullanılan el yapımı t ü p ler olan İ s p anya'yı ve m üteakiben Galya, S ic ilya ve İtalyanı n
sifonlar, uzun menzil l i silah l arı tamaml ıyo rdu. güneyin i fet h e t tik l erinde bat ı l ı ordularla karşılaş m ış­
Bizans piyadesi n i n muharebede tak ı n dığı tutum lard ı . Bu dönemde Arap kuvvetlerinin, batı p iyade
müdafaa ağı r l ı k l ıyd ı . Bun u n sebeb i, d üşman ı n takti kleri üzerinde bir etki b ırakm ış olmaları muh ­
direncini kı rmakla görevlendirilen muhari p unsur­ te m eldir. Arap hafi f süvarisi, d üşm an bi rl i k l erine
ların, aslen B izans ağı r süvarisi, zırhlı mızrakçı ve yön el i k taciz hare ket leriyl e çatışmaları başlatır; fırsat
seyyar keşi f bir likleri o l m ala r ıydı. 97 1 Dorostolon e lverdiği nde, ağır süvari dev reye girerek raki b i ni n
Sa vaşı ' nda , Bizans p iyadesi , Rusl arla gün l er boyu m erkez güçle rine esaslı bir darbe indi rirdi. Fakat
s ü ren göğüs göğse çar- düşman kuvvetleri n i n sar­
pışmal a ra tutuş m uştu. sı l m ad ığı durum larda, atlı
"Bize yönelecek süvarileri oka
İskand i n a v tarzı teçh iz birl i k l e r, piyadeler i n ken­
e di l m i ş b u p i yadel er,
tutup, onların arkamızdan
dileri n e sağladığı ko ruma
avuç l arı n d a sıkıca kav­ gelmelerine meydan ve imkan
perde s i n i n ardına ç e ki l i­
radıkları m ızrak, balta vermeyiniz. Ganimet toplamaya yorlardı. Piyade askerleri,
ve yayl a rıyla uzu n b i r koyulduğumuzu görseniz de, savaş meyda n ı n a, a t l ar ı n
m üdafaa h at t ı t e ş k i l bize katılmayınız. Onların , bizi geçm es ine izin veren kori­
ettikten s o n r a , s ı r t ları­ yendiklerini görseniz de, yerinizden dorla r l a ay rı l an yoğu n ve
nı Doro s t o lo n kal es i ne kalabalık kütleler şekl i nde
ayrı lmayınız ve yardımımıza
daya m a n ı n rahat l ığıy­ diz i l iyorlardı. Bu insan ada­
l a B izan s h ücumlarım
koşmayınız!"
cıkları n ın ön safları nda, tek
b aş a rıyla s avuşturm uş­ HZ. MUHAMMED
diz leri nin üzeri nde, v üc ut -
lardı. Savaşı Bizanslılara
larını kalkanlarla ko r uyan
kazandı ran h a mle, i m pa-
ve m ızraklarının sapın ı top­
ratoru n, e n n i hayeti n de, g ü nler boy u n c a yıpratı­
rağa sapla m ış vaziyette bekleyen askerler yer alıyordu .
lan Rus hattına karş ı bizzat B izans ağı r s üvarisinin
Bunların hemen geri sinde , atışa hazır halde bekleyen
başına geçerek kama formasyon unda yap tığı taarruz
okç u ve ciritçiler vardı. C i r i tçil e r, bu n izam içi nde,
olmuş t u . zırh l ı süvariyi a laşağı edebil e n n ispeten ağır s i l a h ları
sayesi nde, okç u l a r ın ateş gücünü pekiştirmekteydi­
Arap Fetihleri
7- 1 1 . yüzyı l larda, Bizans İ m paratorluğu'nu n en azıl ı ler. B u esnada p iyadeye verilen vazife, hasım l arının
s üvari h ücumlarına göğüs ge r m ekti ; piyade duvarını
hasmı, i m p a r a to rl uğ u n doğu eyaletleri n i koparıp
aşamayan süvariler, geri çeki l i r ken bu kez h ü cuma
aldıktan son ra ne den l i tehl ikeli bir s ı nı r k omş us u
geçen Arap atlı l a r ı tarafından v u rulacaktı. Arap okçu
olduğunu kanıtlayan Arap devletleri o l m u ş t u . Arap
süvarisi ve b i nek atlarının dillere destan b i r şöhre ti ve ciritçileri, uygun anı yakaladıklarında, çarpışma
vardı. B u nu n la birlikte Araplar, kökleri İsl am öncesi n izamını yitirmeden i leri çıkarak, düş m anı n uzak­
devirlere kadar uzanan kuvvetli bir piyade muharebesi tan s ilah fırlatan askerlerine karşı kendi pi yadelerini
geleneğin e de sah iptiler. korurlardı.
Arap p i y ades i , İslam ordularının fet i h çağında İ s pan y a'daki A rap krall ık l arı n ı n , Cebel i tarık
hayati ö n emde rol ler oynam ıştı. Devele r i n sı rtında boğazın ı n ö t e s i n de k i d i n daş l a r ı yl a y a k ı n
çölleri aşan p iyadeler, Bizans ve Sasani h u d utların ı münasebetleri vardı . Endülü s M üsl üm an l a rı , dizleri
tahrip ettikten sonra h i ç vak i t kaybetme d e n çö l içle­ üzeri n de ye n i b a ş tan doğrulan H ı r i s ti ya n l ann
r ine c' eki l e rek sırra kadem bastıklarında n , bunları t azyikin e karş ı B erbe ri ord u l a r ı ü l keye d avet
takip edebilmek neredeyse i mkansızdı . B aş döndü- e t m i şlerdi. 1 1. yüzyıl ı n s onlarında ger ç e k l eşen
rücü bir h ı zda baskın lar düzen leyip ortadan kaybol- bu i ttifak, Sah ra' n ı n boy u n eğmek b i l m eye n
Müslümanları Murabı t ların, Endülüs'ü bütünüyle
ele geçirmeleri sonucunu doğurdu . 1 086 Zellaka
Savaşı' nda, baştan ayağa siyahlara bürünmüş Murabıt
askerleri, davul sesleri eşliğinde disiplinli manevralar
icra ettiler. Piyade birliklerini savunma setleri şeklinde
kullanan Murabıtlar, b u sayede , Hıristiyan ağır
süvarisinin belini b ükmeye muvaffak olmuşlardı.
Kuzey Avrupa
Kuzey Avrupa'da, Roma İmparatorluğu'nun resmi
sınırları n ı n ötesinde uzanan topraklarda, atl ı
savaşçılar toplumsal o larak hala e n itibarlı kesimi
teşkil etmelerine rağmen, başlangıçta sayıca pek fazla
değillerdi. Batı dünyasında, bir süvarinin, takti k b ir
ava n taj ı beraberinde getirdiği m üddetçe, atından
i nerek savaşması her zaman o lağa n bir durum
kabu l edilmişti. N i tekim 553'te, Mons Lactari us'ta,
Teias komutasındaki Gotlar, B izanslılar karşısında
atları ndan inmişlerdi. Nitekim Strategikon, "lepiska
saçlı ı rklar" ı, her daim yaya savaşmaya hazır insanlar
olarak tarif eder. Yer seviyesine i nmen in, toplumsal
hakimlerinin kaçmaya niyeti olmadığını ve gerekirse,
kendileriyle omuz omuza çarpışırken can vermeyi
göze aldığını gören p iyade askerlerini çok daha
dirençli hale getirme gibi bir faydası vardı.
İ ng iltere ve İ s kandinavya'da pi yade gel eneği
hayli köklüydü. Viking akıncıların İngiltere'ye gelir
gel m ez yaptıkları ilk iş, stratej ik h areket kabi liyeti
kazanabilmek için atlar temin etmek olmuştu. B una
karşın sıra savaşmaya gelince, attan inmekteydiler.
Vikingler, İngiltere ve Fransa'da,_ b ilhassa Thames
üzerindeki Reading adası gibi baskınlar düzenledikten
sonra ele geçirdi kleri ganimetlerle sığınabilecekleri
güven li adalarda, b o l miktarda istih kam i nşa
etmişlerdi.
8 7 1 'de, Wessex kralı Ethelred ve kardeşi Alfred,
Ash down'da bir Dan kuvveti i l e kapışmaya karar
verdi ler. Danl ar, b iri "iki kral" tarafından, diğeri
"birç o k asilzade" tarafından yöne t ilen i ki kanada
ayrıl m ıştı. Alfred (geleceğin Kral B üyük Alfred'i),
ağabeyini beklemeden hücuma geçti. Maldan Savaşı
manzumesi, bu apansız hareketin ardında yatan saiki
hoş bir dille anlatır. İ ki ordu da, kalkanlardan b irer
duvar örmüşler ve karş ılıklı ateşe başlamışlardı .
"Avuçlardan fırladı sivri uçlu ç ubuklar, yıld ı r ı m
misali; keskin b i l en m iş m ı zraklar i l eri fırlatıl dı;
yaylar b iteviye geril i p b ırakıldı; kal ka n tutan eller
titredi." Karşılıklı yap ılan atışların, esas çarpışmaya
methal n i teliği taşıdığı düşünülürse, aradaki mesafeyi
bir çırpı da kat etmek, fırlatılan silahları n öldürücü
etkisinden kaçınma n ı n makul bir yol u o labilir. Her
ne kadar, İ ngiliz ve Viki nglerin savaşta kalaba l ı k
vücutlar oluşturduklarına dair kanıtlar bulunsa da,
11aldon şiiri , asilzadeler ve yakı n maiyetlerinin ,
birbirl erine cengave rce meydan o k udukları daha
gevşek b i r savaş hali tasvir eder. Ashdown'da İ ngilizler
muzaffer o ldular; ç ü n kü b üyük i h ti mal le kral taze
kuvvetlerle arbedeye katılana kadar, Alfred, her iki
Dan kanadına karşı b aşarıyla mukavemet ederek
bunları oyalamışt ı . B irçok muharib i n bir kal kan
dışın_da zırh giyinm e diği bu tür savaşlarda, zayiat
miktarları yüksek o l u yordu. Dahası, herkesin piyade
olduğu hatırlanırsa, İ ngilizlerin akşam karanlığına
kadar sürdürdüğü takip, her zamankinden daha kan l ı
olmuştu.
İ ngili z ve Viking piyadesi, tarihi kaynaklarda,
harp sanatı ndan z iyade kaba kuvvete daya n a n
vahşi v e gaddar k i mseler o larak tezah ür ede rl er.
Gene de, aynı kaynaklardan, bu insan ların asl ı n d a
daha ü s t seviye savaşçı lar olduklarına dair birtak ı m
ipuçları elde edilebi l ir. B irçok Viking, yanları n da,
muhtemelen piyade h attı n a karıştı kl arında, arka
saflardan kullanmak üzere yaylar bul unduruyorlardı.
Vikingler aynı zamanda, ağaçlıklar arası ndan kanat
hücu ml arı düzenleme ve swynfy lking veya kama
formasyonu denilen , düşman hattını yarıp geçmeyi
hedefleyen kesif insan blokl arı kurma konusunda
mahird i ler. Slavlaş m ı ş İsveç V ik i n gleri olan Rus
kavmi, Dorostolon'da, kenarlara çıkararak G rek
süvaris i n i taciz ateşi altında t u tturdukları okc;u
birliklerini, aslen savaş meydanında yaya m tzrak l ı
askerlerini destekle m ek amacıyla kullanmışlardı .
Bu dönemde aynı askeri birlikler, bir yandan karada
ve denizde savaşırken , öte yandan çıp l ak arazid e
korunaklı istihka m l a r inşa etmek zorundaydıl ar.
İ ngil tere'de, Danl ar ve İ n giliz thegn ve fyrdleri ,
stratej i k manevral ar için at kull anmışlardı; keza
Danl ar, üzerine doluştukları ince gem ilerle, nehir
ağızlarına kadar baskınlar düzen l edikten so n ra
hızla gözden kaybo l maktaydılar. B u ani baskınlara
 İ ngilizler (ve Galya'da Ka rolanjla r ) , tahkimatlar inşa rın varl ı ğı nda n em i n olabili riz. D ahas ı , 8 5 0 yıl ın d a ,
ederek karş ı l ı k ve rm eye çal ı şt ı la r. Sakson p iyadeleri ü c re tli askerler olarak ki ral an m ı ş t ı .
K a rol anj Tmp ara to rl uğu n u n başı, d ör t esaslı mese­
' Kral Odo, 892 M on t pen si er d e , iki kısma ayı rd ığı
'

le ile beladaydı: Vikingler, 1v1aca r i stan dan gelen akın­

' ordusunda, piyade ve o kçuları ön h a tta dizerek süva­
cıl ar, İspanya'd an yola çıkarak Fransa ve İ talya yı bile ' rileri b unların g e r i sin e yerleş t i r m i şti . Bu tertibat,
tehdit eden M üslüman orduları. B un ların üstüne, bir taarruza geçmeleri i ç i n d izg i nle r i serbest bırakıl a­
de, F rank soyluların ı n kendi arala rında gir i ş t i kle ri na kada r ok ateşine karşı çar e s i z olan süvari l e r i ,
son u g e l m ez ay r ıl ı kç ı kapı şm ala r ı n i m parato rl u ğ u n koruma altında tutmak isteyen ortaçağ ord ul a r ı n ı n
ha n ta l yap ısıyla el b i rl iği klas i k d izil i m idir. 1 000
etmesi, dış tehditlere tek senesine ge l i nd iği nde, e n
vücut halinde cevap ver­ "İngilizler, ne ata b inmekte; ne de se ç ki n piya d e ler, şövalye­
meyi imkansız hale sok­ at sırtında silah kullanmakta beceri l i k geleneğ i n i n h ük ü m
m uş tu. Üzerinden bin sahibidirler. Baltalar ve gisarmelar5 sürmediği b ölge l e rd e n
y ı l geçen çok az savaşın taşırlar; balta kullanan bir adam , devşi ri lmekteydi : dağl ı k
h a t ı rla n dığı malumdur; kendini koruyamaz; çünkü esaslı ve ba t akl ı k araziler, Kel t
b u d u ru m u n m eş h u r darbeler indirmek istiyorsa, silahını s ı n ı r b o y la rı ve bağı m ­
b i r i stisnas ı 73 2 'd e k i sızl ı k meşales i n i n halen
iki eliyle kavramalıdır. "
Poitiers Savaşı'dır. Charles yan d ı ğ ı kasaba ve kentler.
WACE, ROMAN DE ROU
Man tel, bu çarp ı ş mada ,
yen i lgiye uğ r at ı l m am a - Normanlar Anglo­
s ı d urumunda bel k i d e Saksonlara Karşı
Galya'da M üslüman hakimiyetin i başlataca k olan H astings Savaşı ( 1 066) , uz u n zaman boyunca,
b i r İ s l am ordusunu geri püskürtmüştü. Bu s avaşta o kç u , m ızrakçı ve ş övalyeleri s av aş meydanı n a
Fran k l ar, Moussais l a B attaille'da akan iki neh r i n esnek b i r biçi m de yayabilme beceri s i n i gösteren
b u luştuğu köşede, İ slam ordus u n u n İspanya'ya geri Norm a n la r l a , Se n l ac tepesi s ırtı nda, sopala r a
çek i leceği yol üzerine yerleştiler. Charles'ın ordusun­ b ağlad ı kları taşla rı , önleri ndeki zırhlı piyade
da adı ve yaya birl i kler bir arad a b ulunduğu h alde, hattı nın ü stü nde n a t a n çi ftç ile rde n o l uş an A n gl o­
Sakson öbeği arası nda yaşanan bir çarpışma olarak
s üvariler, piyade gücünü peki ş t i rm ek amacıyla atla­
resmedi lmişti. G ü n üm üzde bu anl atım, gözde n
rından i nerek sa fl a r a girdiler. Charles aynı zaman­
ge çi rile r e k düzeltil miştir. Bi l akis, ö rme zırhlarıyla kral
da, atl ı ask erl er i n i , Arap l arı n sahte ricat taktiklerine
ve as i l zad elerin paralı muhafız alayları olarak hizm et
kanı p ş u ursuzca karşı taarruza geçmemeleri h usu­
eden İ ngiliz huscarlları, Avrupa' n ı n en iyi piyadele ri
sunda uyarmıştı. Ateş gücü üs tü n l üğüne güvenen
kab u l e d ilmektedi r l e r. Bu ücretli askerler, her b eş
A rap serdarı Abdurrahman, çarpış manın açı l ı ş ı nda
h ide l ık6 arazi b aş ın a o rduya yollanması zorunlu olan
uzak dövüş bi rl i kle r i ni kullandıktan sonra c ep h e
zırhlı p iyadeler tarafından desteklen mekteydile r.
s a l d ı r ısı na b aş l ad ı . K u zeyl i savaşçılar, Arap hücumu
Stamfo rd kö prüs ü n d eki İ ngi l iz zaferin i dile getiren
k a rşı s ı nda "buzdan bir heykel gibi" s abitkadem bek­
bir İzlanda sagası o l a n Mald.on Savaşı ma nzu m e s i
,

lediler. Bir gün boyunca süren semeresiz taarruzl a r ı n

ard ı n dan Arapla r, ganimetlerin i b i l e yanların a ala­
m adan çad ı rl arı n ı boşal tıp evler i n i n yo lunu tuttular.
Frank İ mparatorluğu'nda, piyadeleri n mevcudiyetine
dair çok az şey bilini r; fakat her halükarda, y al n ı zca
kuşatma savaşlarında üstlendikleri vazifeler yüzü n den
d eği l , Fontenoy iç savaşından kalan zayiat listel e r in de
işaret edilmeleri ve k ayna k la rd a "derin falanj" fo rmas­
y onla r ı hakkında verilen tariflere d ayanarak, b u n l a
ve B ayeux duvar h al ısı?, p iyade l e r i n ö rdü ğ ü
kalkan duvarında okçuların d a ye r aldığı ve d a h a
hafif teçhizatlarıyla s ü racle k on u m deği ş t i reb i l e n
mızrakçı bölükleri tarafından desteklendiği i ntibamı
uyandLrır. Demek ki, muharebe hattı , ö n safta gen iş
kalkan lar taşıyan z ı r h l ı m ızraklı l ar ın , arka safra ağır
Dan b alt al arını iki e l leriyle güç b el a kaldıran veya
demet d e m e t cir i t le r i hazırda bekleten askerlerce
-
desteklendiği bileşik bir man z u m e y di . B u arada
J......IUl.� .ı.n 'l.J.1.l.'t-'-.._'f
.ı....1...11.. ............... .......
o kçular, büyük ihtimalle kısa menzild e hedef
gözetebilmelerine imkan tanıyacak şekilde, doğr udan
bu formasyonun içine serpiştiri lmişlerdi (belki de,
d uvar halısındaki yal n ız okçu, b� durumu temsil
etmek üzere tek başına res m edilmiştir)
İngiliz savaşçıları, savaş m eydanına gen ellikle
atlarıyla gider ve b i nekleri n i cephe gerisi nde bir
yerde bağlayı p bırakırlardı. İngilizler, Brunanburh
Savaşı'nda (937) Nors ve İskoçlardan m üteşe kk i l bir
orduyu yenilgiye uğrattıkta n ·s�nra, tekrar atlarına
SlRJKLl YAKIN DÖVÜŞ silahlan:
A) ve B) "sakatlı" baltalar; C) süvarileri
attan dü.şiirmek için ku.lbndan çengelli
harbe; D) mızrak başı ile demir kaplı
ucu. yumru. bir sopamn birleştirilmesiyle
A B
.
- ---
binmi şl er ve p erişan haldeki düşmanların ı takip
etmişle rdi. B u t ü r b ir h arek e t kabi l iyeti, s üvari
bir l i k l e rinden b ü tü n üyle m a h rum olan ordular
karşısı nda m uazzam bir üstün l ü k sağlıyo r d u -
katı ksız bir piyade ordusu, rakibi n i dize getirdiği
.
dur umlarda b i l e , çemb e re alıp kıstıramadığı için
düş ma n k uvvetlerini imha edemezdi. Dahası, binek
hayvanları, İngilizlerin eline bir sürü stratejik seçenek
bahşetmişti. Kral H arold, 1 066'da, ordusunu kuzeye,
S ta m fo rd köprüsü n e yürü t ü p H a rald H ardrada
kom u tasındaki Norveç k uvvetlerini b o z g u n a
elde edilen Flaman goedendagı; E) b ir
ziraat aletinden yol a çtblarak yapdmtş,
belirli bir mesafeden sa!!anabilen çivili
gürz; F) ve G) değişik tarihlerden teber
örnekleri.
..
c D E F G
uğrattıktan sonra, aynı ay içinde, tekrar güneye inerek
William' ın istila ordusunun karşısına dikilebilmişti.
Anglo-Saksonlann, taktiksel anlamda tekdüze bir
anlayışa saplan dıkları düşünülmemelidir. Örneği n
1 063'te, H aro l d Godwinson ve kardeşi Tos t ig,
Galler'de sefere ç ı km ışlardı. Gerald de Barry'ye
göre ( 1 200 civan) , Harold, Gal l i savaşçıların gerilla
taktikleri ne ayak uydurabilmek için hafif deri zırh lar
giydirdiği huscarllarını, benzer şekilde hafıfkalkanlarla
donatmıştı. Tostig, İ ngiliz filosuna doldurduğu b u
kuvveti, deniz girintilerinin el verdiği ölçüde, Gal l er
vad ileri n i n içle r i n e doğru nakletti. Kaçacak yeri
kal mayan Galli askerler, teslimiyetlerinin n işanesi
olarak, prensleri Gruffydd'in kesik başını bizzat kendi
elleriyle Harold' a getirmek zorunda kaldılar.
Normanlar, H astings'de, İngilizlerin kalı n kalkan
d uvarına karşı , ü ç kademel i b i r savaş tertibatı
uyguladılar. En ö n de piyade, o kçu ve mızraklılar
geldi (Bayeux duvar h alısında resmedilmemeleri ne
karşı n , savaşa bizatihi şahit olan Poitierslı William
b unları eserinde a nlatı r) . Norman okçuları savaşı
başlattıktan son ra, mızrakçı lar, şövalyelere zemi n
hazırlamak amacıyla İngiliz savunma hattı na
taarruza geçtiler. Bu hamlelerin boşa çıkması üzeri ne,
Norman m ızrakl ı l arı, muhtemelen şövalyelerin her
h üc umdan sonra e traflarında toplanabilecekleri
sabit savunma istinadarı oluştu rmak amacıyla geri
çekil d i ler. İ ngil iz m ukavemeti o denli kararlı b i r
hal almıştı k i , Wil l iam'ın sol kanadı bir süre sonra
bozulup kaçmaya b aşladı. B u n a mukabil, kaçışan
Normanların peşine düşmenin cazibesine kapılan bir
miktar asker, savunma hattını terk edince, hareket
kabiliyeti çok daha yüksek atlılar tarafından kuşatılıp
kılıçtan geçirildil e r.
Dük William' ı n , korunaklı m evzilerinden çıkan
İngilizlerin akıbet i n den ilham alarak, şövalyeleri ne
sah te ricadar tertip etmeleri tali matını verdiği ve
İngiliz ordusu saflarını peyderpey aşı ndırdığı söylenir.
Büyük ihtimalle, geri çekilen süvarilerin peşine takılan
kuvvetlerin başı n da olan Harold' ın iki kardeş i n i n
d e , bu esnada h ayatlarını kaybettikleri kaydedi l i r.
William, sabahtan akşama değin süren kapışmanın
sonlarına doğru, o kçularına, h avaya doğru n işan
al maların ı emretm işti. Kolların ı kaldıracak takati
kalm ayan savaşçılar, tepelerin e i nen oklara karşı
ağır kalkanlarını daha fazla havada tutamamışlar ve
bizzat Kral Harold' ın başına geldiği gibi, kafaları na
inen o klarla cebelleşmek zorunda kalmışlardı . B u
hengameyi fı rsar b ilen William, artık safları iyice
incelm iş düşm ana karşı şövalyel e ri n i saldı rıya
geçirmiş ve ordusunun bir daha toparlanamayacak
şekilde çöktüğü esnada kralı ölü ele geçirmişti.
Savaşın neticesi ne olursa olsun, İ ngiliz müdafaası
çok iyi yer tutmuştu; cenahlar ve arka taraf ağaç l ı k
araziyle korunurken, cepheni n ö n kısmındaki yokuş,
süvari h ücumunun ivmesini epeyce azaltmıştı. Tek
başına mücadelen i n on bir saat sürmüş olması b ile,
İngi l iz askerin i n takdire şayan d i re nme azm i n i n
göstergesidir. Şayet Normanlar, yaln ızca s üvari
kuvvet leriyle sonuca gitmeye çalışmış olsaydı lar,
İngil izlerin bu çarpışmadan galip çıkma ihtimalleri
vardı. Oysaki Normanların h akiki anlamda dengeli
bir ordu terkibine sahip olmaları ve şövalye, okçu ve
mızraklılar gibi çeşitli askeri unsurları münavebeli
sahaya sürehilme becerileri, çatışman ı n seyrini tayin
etm işti .
Anglo-Normanlar
İngiltere'nin istilas ı , Normandiya'da v uku bulan ü ç
savaşı n d a gösterdiği gibi, İ ngiliz p iyade geleneği i l e
Norman süvari ve okçu pratiklerini n kaynaşması na
yol açm ıştı.
B u s avaşlar, Anglo-No rmanl a r ı n muhare b e
sahasındaki taktik esnekliklerine işaret eder. Anlaşıldığı
kadarıyla, tecrüben i n şifahi aktarım ı ve Vegetius' un ki
gibi askeri elkitapları, tarihte h arp sanatına kafa
yoranl arın, ordu larını savaş meyda n ı na değ i ş i k
tertiplerle sürmelerine olanak tanıyan fikri bir çerçeve
yaratm ıştı. Savaş, b u dönem de yüksek tabakala rı n
m eşgalesi olarak kalmıştı; bunla r, gö nülle ri n c e
seyah a t ettikleri gibi, Fransızca ü zerin den ken d i
araları n da ortak b i r iletişim aracı geliştirmişlerd i .
İngil te re'de dünyaya gelen bir asi lzadenin, Fransa,
İspanya, Güney İtalya ve Fil istin'de, Fransız, Arap,
B izans ve Türk ordularına karşı çarp ışmış olan başka
soylularla tanışıklı k kurması h iç de istisna! bir duru m
değildi.
Arsuf Savaşı: 1 1 9 1
Haçlı s e ferlerin i n tanı d ı k s i m a s ı İ n giliz kral ı
Asl a n yürekli Richard, 8 Eylül 1 1 9 1 'de, S ur iy e
sah i l i n de küçük b i r l i m a n şeh r i olan Ars uf'ta
Sel ahaddin Eyyu b i k uvvet l e r i y l e karş ı laş t ı . bul unduğu yönündedir. Oysaki işin aslı , kargılarla
Doğrusunu söylemek gerekirse, b u çarpışma, h açlı dövüşen daha geleneksel Arap süvarisinin aksine, atlı
k uvvetlerin in A kka'yı zapt ettik t e n son raki i ki okçular genellikle Türk asıllıyd ı . Gerçi Müslüman
haftalık yürüyüşleri boyunca yaşan an çatışmaların hükümdarlar, at s ırtında yay kul lanabilen askerleri
nihayet aleni b i r savaşa dönüşmesi nden ibarett i . her daim takdir etm i ş ler ve hafıf, akıncı atl ı okçular
H açlı ların esas n iyeti, Yafa'dan iç kısımlara uzanan top lamaya özen gös termişlerdi. B unun yan ında aynı
yol u kullanarak Kudüs' e vas ı l olmaktı. Fakat b u h ükümdarlar, yayı sadece durakladıkları anlarda,
maksaclarına ulaşabilmek için, her ne pahasına o l u rsa kargı ve gürzler l e yapacakları sal d ırı önces i nde
olsun, haçlı birl i kleri n e ilerleme yolunu tıkamak düş man saflarını y ı pratmak amacıyla kullanan ve
isteyen Müslüman kuvveclerin dur durak bilmeyen mem l ük adıyla b i li nen çok daha ağır zırhlı s üvari
sald ı rı l arına göğüs germek zorundaydılar. Her ne alayları da teşkil etmişl erdi.
kadar, haçlılar ve bilhassa Kral Richard, halk arasında H açlı komutanları, b u tehdi t karşısında, p iya­
gözü pek süvari akınlarıyla şöh ret b ulmuş olsalar da, delerini atl ı birliklerle d irsek tem as ı halinde kulla­
kral, piyadenin hayati önemini çok iyi kavramıştı. nab ilecekl eri akıllıca yöntemler geliştirmek duru-
P i yadeler, b i r taraftan m u n da k a l m ı ş lard ı . Bu
pek de kalabalı k o l m ayan ihtiyacın so n ucu, ordunun
şövalyelere ve b unları n el "İngiliz şövalyelerinin büyük yürüyüş esnasında savaşma­
üstünde tutulan kıymetli sına i mk a n tanıyan bir for­
kısmı , atlarından inip yaya
atları n a koruma sağl ıyor; masyon o l d u . Esasında bu
ö te t araftan , o rd u n un askerler haline geldiler; okçuların tertip, m ızrak ve fırlatılarak
arkası nda kalkanlı mızrakçı ötesine berisine serpiştirilen kullanılan silahları taş ıyan
setleri oluşturd u kları gibi, bu güzide savaşçılar, en önde yayaların , o rdu ağı rl ıkla rı ve
h üc u m a uğrayan s il a h saf tutmuştu. Geri kalanlar, süvariler etrafında ko ruma
arkadaşlarını yay ve tatar baronların refakatinde merkezde, çeperi ol uşturd uğu bir kutu­
yayl a rıyla ko r uyorlard ı . sancağın etrafında içtimçı ettiler. " dan ibaretti. İlk haçl ı kafile­
R i c h a rd' ı n ş övalye l e r i , leri, belk i de Bizanslılardan
HEXHAtvlLI RICHARD
a ncak düşman safları nda öğrendikleri bu uygulamay ı ,
bir kargaşa doğduğunda, ya bilhassa 1 09 9 Askalan'da,
da gittikçe artan kay ıplar Fatımllere karşı büyük bir
nede niyle has ı m ları n ı n karş ı l ı k verecek mecal i h ünerle tatbik etm iş lerdi. Ne var ki, bu konudaki
kalmadığı anlarda, öldürücü darbeyi indirmek için bilgi b irikim i , batıdan daha sonraları gelen insan dal­
serbest bırakılıyordu. Bu usulü uygulayabilmek, her galarına aktanlamamıştı ; bunlar, her şeyi en baştan ,
babayiğidin altından kalkamayacağı bir taktik beceri kan ve gözyaşıyla öğrenmek zorunda kaldılar. İ ki nci
ve en alasından b i r komuta bilgisi gerektirmekteydi. haç l ı seferinde ( 1 1 44-50), kendilerini savunma bil­
A rs uf'ta yaşanan l ardan b i r ası r evvel d o ğu gis inden yoksun H ıristiyanlar, l 1 4 7 de Anadol u'yu
'

topraklarına gelen ilk haçlı kafilesi ( 1 096- 1 099),
düşman arazisinde nasıl ilerlenebi leceğini öğren mek
m ecb u riyeti n d e kal mıştı. H a ç l ı o rdus u ağır
piyadelerden m ü teşekkildi; buna karşın rakipleri,
ç o k s ayıda hare ket kabiliyeti yüksek adı askeri bir
araya getirebilmd<teydi. Türk atlı o kçuları, Hıristiyan
şövalyelerin korkulu r üyası hal i ne gelmişti; çünkü
b unlar, Hıristiyanları n binekleri n i alaşağı ederek,
şövalyeleri en çok güvendikleri silahlarından mahrum
etmekteydiler: s üvar i h ücum u . Yaygın kanaat,
b ü t ü n Müslüman ordularında b u nevi askerlerin
geçmeye çabalarken neredeyse s o n fertlerine kadar
katledildiler. Gene de, Kudüs krall ığı sakinleri , bir
şekil de bu taktiği uygulamada u s talık kesp ettiler;
fakat bu maharetleri bile, 1 187 H ı ttin Savaşı' nda
uğradıkları ağır yenilginin ardından, deniz kıyısındaki
b irkaç kalecik dışında bütün kraliyet topraklarının
Selahaddin Eyyubi' nin eline geç m esine engel ola­
madı.
H ıttin Savaş ı patlak verdiği n de, Kral G uy,
Selahaddin' i n kuşatma o rdusunu Taberiye üzerinden
çekmesini sağlamak amacıyla, Cellle gölü kenarındaki
12. YÜZYI LA AiT bu h.açlt piyade
formasyonunda, mızrakçıların bir tareftan
kalkanların ardtna stğımrken, mızraklannı
nasıl toprağa dayadı k lan resmedilmektecllr.
Sdahlannı doldurmaları nispeten uzun
zaman alan arbaletçiler, hu koruma hattının
gerisinde silahlanm h.aztr edecek vakte
kavuşuyorlardı. Arbaletçiler, bazı hallerde,
yaylann ı nöbetleşe k urup, öne doğru elden
ele ileterel� en müsait
konumdaki yoldaşlanna
alışa hazır silahlan
yollarlardı.

kente ulaşmaya çalışıyordu. İslam ordusu, bir yol u n u
b u l u p , içme suyu b ul unmayan çorak bir arazi ye
sıkıştırd ığı Hıristiyan ordusunun, süvari ve p iyade
olarak i kiye bölünmelerini fırsat bilip bu k uvvetleri
ayrı ayrı bozguna uğrattı. Selahaddin Eyyubi'nin, I I I .
Haçlı Seferi'nde ( 1 1 87-92) , Kral Richard o rdusuna
yapmayı tasarladığı da, tam olarak b uydu.
Richard'ı n Yürüyüşü
Kral R ichard , n i hayet 1 1 9 1 Tem muz' u n u n
ortalarında, haçlı devletçiklerini insan ve malzeme
yönünden besleyebilmek açısından çok ehemmiyetli
b i r k ö p rübaşı m e s abesindeki Akka'yı tesli m
almaya muvaffak o l du. Haçlılar Akka'yı muhasara
altında tuttukları g ünler boyunca, bizzat kendileri
de, Selahaddin' in o rdusu tarafı ndan ç epeçevre
sarıl m ışlardı. Kral Richard, kentin düşmesiyle ele
geçiril en Müslüman esirleri n fidye k a rşılığı serbest
bırakılması kon us unda, haftalar boyu yarım ağız
verdiği kaçamak cevapların ardında n , 22 Ağustos
günü, bunların tamamını katletti. B u katliamdan
iki gün sonra, h aç l ı ordusu güneye d o ğru ilerlemeye
baş ladı . Sefer henüz başlam ıştı ki, B urgonya d ükü
Hugh riyasetindeki F ransız şövalyelerinden oluşan
artçılar, başına b uyruk hareketleri n i n bedelini, ana
orduyla irtibatlarını yitirdikleri anda maruz kaldıkları
bir M üslüman saldırısıyla öded i ler. K ral Richard,
Müslüman kuvvetlerince çembere alı nmasına ramak
kalan Fransızların imdadına son anda yetişti. Bu tatsız
olaydan sonra, tehl ikeli olduğu kadar sorumluluk da
isteyen öncülük ve artçılık görevleri, o rdunun başında
ve kıçın da nöbetleşe yer değiştirecek o lan Tapınak ve
St. Jean tarikatların a tevdi edildi. B öylesi bir görevi ,
manastır hayatının sıkı kurallarına alışkanlıklarından
ötürü, emirlere itaat etmede seküler silah arkadaşlarına
kıyasl a çok daha d i siplinli davrana n askeri tarikat
ehline emanet etmek, gönülleri b ir nebze olsun
ferahlatabilirdi.
Yür üy üş kol u n u n esas güven l iği, piyade n i n
omuzlarına yüklenmişti. Sayıları 1 0.000 civarında
olan p iyadeler, o rtalarında ilerleyen ana süvari
birlikleri (2000 atlı ) ve ağırlıkların her iki tarafı n ı
ö rten iki kanada b ö l ü ndüler. H açlılar, kıyı h a t t ı
boyunca güneye d o ğr u yürüdüklerinden, ordunun
sağ cenahı denizin yarattığı doğal korumadan istifade
ediyordu. Üstelik b u birlikleri, sahi l şeridinin müsait
o ld uğu h er noktada, haçlı dona nm ası vasıtasıyl a
i kmal e debil me k m ümkün d ü . Richard, p iyade
askerlerin i, gün boyunca arkası kesil meyen Müslüman
baskın larına göğüs geren kanadın, ertesi gün nispeten
daha h uzurlu b ir yürüyüş gerçekleştirmesine olanak
verecek şekilde, günlük vardiyal a rla tertip etmişti.
Bu arada Selahaddi n' in emrinde, tahminen, yaklaşık
iki atlıya karşılık bir p iyadeden oluşan 30.000 kiş iye
yakın bir ordu bulunuyordu. Selahaddin' in piyadeleri,
" s iyahi olarak tarif edilmekle b i rl ikte, bunlardan
"
" yuvarlak kalkanları yanında yay ve sadak taşıyan"
Bedevile r olarak d a bahsedilmektedir. Öte taraftan
b u n l arı n, yine okçulu ktaki m a haretleri sebeb iyle,
Mısı r h ükümdarları tarafı n d a n sıkça toplanan
Sudan lı askerler o l ma ihtimali de vardır.
Gene de, haçlı ları kara kara d üşündüren p iyade
değil, atlı okçular o l m uştu. H açlı saflarında seyahat
eden bir saz şairi, Ambroise, bunların nasıl bir tehdit
oluşturduğunu yal ı n bir dille anlatır: "Türkler, bizim
can ım ızı fazlasıy l a yakan bir ü s tünlüğe sahi p t i .
Hıristiyanlar, ağı r zırhlara b ü r ü n müştür; b u na
karşın Arapların , yay, cirit, kılıç, hançer veya metal
uç l u m ızraklar d ı ş ı nd a bir ağı rl ığ ı yoktur. B unları
takip etmeye niyetlendiğinizde, öyle atları vardır ki
- böyle atlar dünyanın başka hiçbir yerinde yoktur
-, k ırlangıç mis a l i uçarak uzaklaşırlar. Türkleri n
peşine d üştüğünüzde ise, bunlara yetişebilme i m kanı
h iç yo ktur. Tam da o vakit, adeta bir s ivrisi neğe
dönüşürler; kovalarsanız, ele avuca gelmezler; hele bir
a rkan ızı dönmeye görün, hemen tekrar burnunuzun
dibinde biterler."
Haçlı Piyadeleri
B aşk a b ir görgü şahidini n anlatım ı Itinerarium ,
Müslü manların fırlattığı silahların yar attığı tehlikeyi
şöyle d i l e getirir : "o rdu m uz i lerled i ğ i müddetçe,
bizimle yan yana yür üyerek, m ümkün olan en büyük
zararı verebil me niyetiyle, tepemizden aşağıya yağmur
gibi ok ve cirit bocaladılar. Ne fena! Çok sayıda at,
vücutlarına isabet e denler yüzünden del ik deşik olup
oracıkta telef oldu; bir o kadarı da, sakat kal arak
sonradan öldüler. Bu cirit ve ok sağanağına şahi t
olsaydı n ız, ordunun geçtiği yerde, o k veya mızraklara
rast gel meden dört adım atıl acak yer b i le ka l m adığını
görürdü nüz ."
H aç l ı piyadesi, b u tehdide, diren işle karşılık verdi :
" Orduyu arkadan tehdit eden Tür k h ücumlarına
karşı , gerisin geriye d önerek sonu gelmez bir cesaretle
savaşt ılar. Şöyle ki, ricat ediyormuş ç asına geri geri
yürümeye başladılar; çünkü aksi takdirde, arka l a rı n ı
koru m a imkanları yo k tu. Daha kesin bir ifadeyle ,
ordun u n arkasını tehdit eden Türkler yüzünde n ,
tüm gün boyunca, her adı m da dövüşe vuruşa, yüz l eri
düşmanlarına dönük vaziyette geri geri ilerlediler."
O rd un u n hareket i , b i lh assa yaya aske rl eri n
om uzlarına ağır b i r kül fet yüklüyordu. Saat l e r
boyun ca sırtlarından indirmedikleri ağı r teçh izatla rı n
altında ezilen adamlar i ç in kavurucu s ıcak tahammül
edilemez boyutlara ulaştı. Bu sebeple Richard, takatsiz
kalan askerl erin ken di lerin i toparlayabilmeleri içi n ,
yol b oyunca sıkça o turak izni verdi. Akka körfezin i n
hemen öte yakasında yalnızca 1 6 km l i k bir mesafede
, .
bulunan Hayfa'ya v armak bile, dört gün sürmüştü.
" B ur a d a , h azırlıklarla meşgul vaziyette iki g ü n
bek l e d i l e r. Faydal ı olabilecek eşyal a rı seçtikte n
sonra, geri kalanları fı rlatıp attılar. Yaya askerl e r,
garibanla r, savaş için yanlarında taşıdıkları silah ve
erzak ı n alt ı nda öyl e fena ezil mişlerdi ki, bunları n
bir k ı s m ı n ı , hararet ve susuzluktan ö lecekleri an ı
beklemeleri için orada bırakm ak zorunda kaldık. "
O rd u güney ist i kametinde ilerlerken, "askerl e r,
kum l u k a razi boy unca, uygun adı m ve yavaş b i r
tem p o d a yür üdüler ; ne d e olsa, h ava aşırı sıcaktı
ve g ü ndüz yolcu luğu e peyce uzun ve zahmetl i
geçiyordu. Sıcak, bazıları nın hayatına mal olacak
den li dayanılmazd ı ; ölenleri oracıkta gö mdük. Kra l ,
aşırı yorgunluk ve tükenmişlikten ö türü daha faz l a
ilerleyemeyecek olanl arı, bilgece bir kararla, hasta
 v e çelimsizlerle birlikte kadırga ve ufak gem ilere i ntizamını olanca d ikkatiyle koruyan müfrezelerden
b i n direrek bir sonraki menzile taşıttı." oluşan haçlı yürüyüş kolu üzerin e çullandı. Borazan ,
H açlılar, Ağustos' u n son g ü n ü vasıl olacakları trampet ve davulların dinmek bilmeyen gümbürtüsü,
Kaysarya'ya ulaşabilmek için adımlarını sıklaştırdılar. H ıristiyanların üzerine adeta b edensel bir darbe
Gerçi kenti n k uvvetli surları h ala yerli yerindeydi; gibi i niyordu . Müslüman atl ı ları sald ırıyor, çark
ama şehir, Müsl üman akıncılar tarafından baştan aşa­ edip döndükten sonra tekrar h ücum ediyor ve her
ğıya tahrip edilmişti. Yürüyüşe devam etmek ve güneş geçen dakika hasıml arını biraz daha sıkıştırıyorlardı.
a lt ı nda susuzluktan kuruyan a damların ve a tların Müslüman p iyadeler de, elleri ndeki yay ve ci riderin
ihtiyacını karşılayabilmek için, yol üzerindeki akarsu h akkı n ı vermek i ç i n rakipleri n e yanaşm ı şlard ı .
kenarlarında durmaktan başka seçenek kalmamıştı. B u nların okları, gökte kara bulutlar suretini ald ı .
Sonunda haçlılar ile Arsuf arası nda, 1 0 km.lik bir Dahası, Müslüman ağır s üv arisi, göğüs göğse
y ürü�ş hattının üzerine yayılan ve Yafadan sadece mücadeleye tutuşup, uzun saplı topuzları nı haçlıların
1 6. km uzaklı kta bulunan kesif bir orman dışında üstüne üstüne indirmekteydi.
b i r mania kalm amışt ı . H e r zaman o l duğu
Richard, Müslümanların gibi, en büyük baskı, St.
ağaçları ateşe vererek "Kimi tabiatın hükmü, kimi kaderin
Jean şövalyelerinin sayısız
y ürüyüşü daha da çekil­ oyunuyla piyade olan askerler (birço k at kaybettiği artçı kuv­
m ez hale getirmelerinden asilzade, koşum takımlarını ya kaybetmiş, vetler üzerindeydi . B u
e ndişeliydi. ya da satmak zorunda kalıp yaya vaziyette askeri tarikatın üstadı,
Ne var ki Selahaddin, ilerleyen kitleye karışmıştı), ellerinde birçok defalar Richard' a
b üyük ihtim a l l e savaşı
yaylar, Türk o klarıyla başa çıkmaları için yol l a d ığ ı ada m l a r l a ,
açık araziye taş ı ma niye­
ordunun en gerisine yerleştirilmişlerdi. " karşı t aarruza geçerek
tin de olduğundan, böyle
Müslü manları d ağı tm a
b i r işe girişmedi. DEUILLU ODO, VII. LOUIS'NİN
izni istedi; fakat Richard,
HAÇLI SEFERİ
Savaş
h ü c u m a geç i l mesi n i
H aç l ı ordusu ormanlı k kat i y en yasakl a m ı ş t ı .
a razi den baş gösterdiği vakit, Richard, hummalı bir Kral , emrindeki daha yavaş şövalyelerin Müslüman
b i ç imde birl i klerinin tertiplenmesiyle m eşguldü. has ımlarını yakalayabileceği ölçüde düşmanların ı n
Ord uyu, beş kola ayırmıştı: öncüler, merkez kuvvetler atlarının yorulmas ı n ı bekliyordu. Karşı taarruz için
v e iki piyade kanadı refakatin deki artçıl ar. S üvari toplu işaret verilene değin - ordunun öncü, merkez
alaylarının tamamının isimleri verilmemiştir; fakat ve artçı kuvvetleri a rasında ikişer borazan sesi -, hiç
en ö nde ilerleyen Tapı nak şövalyelerinin, sırasıyla kimse yerinden ayrılmayacaktı. Gün ilerledikçe, atlar
B reton ve Angevin müfrezeleri, Kudüs kralı G uy ve başta olmak üzere d urmaksızın artan kayıp lar, sıcak,
m aiyeti, Normanlar ve "Ejder sancağı"nı koruyan toz ve Müslüman borazan ve d avullarının susmayan
İ n gilizler tarafından takip edil d iği bilinmektedir. gürültüsüyle birleştiği nde, haçlıların sabrı tükenmeye
St. Jean şövalyeleri, artçıların b aşını çekmekteydi. yüz tuttu. Bu arada ordu, iki saat içinde, ancak 3 . 2
B i r at arabasının üstüne yerleşti rilen gemi direğinin k m kadar ilerleyebilmişti.
tepesinde dalgalanan sancak, çok büyük ehemmi­ Dönemin kaynakları, her ne kadar, sosyal seçkinler
yet taşımaktaydı. Belki de bir m ili bulan muharebe zümresin i oluşturan lider ve şövalyelerin hareketleri
hattında, Müslüman h ücumlarının ve haçlı askerleri­ üzerinde yoğunlaşsalar da, süvariyi koruma ve taarruz
nin kaldırdığı toz toprakla dolu h avada, müdafılere, edenleri savuşturmada piyade askerlerinin rolü inkar
ordularının en amansız saldırılar karşısında bile hala edilemez.
dimdik durduğunu belirtmenin ve kargaşada y önle­ Ord u n u n en gerisindeki S t . Jean şövalyele ri,
rin i kaybetmelerini engellemeni n en iyi yol u b uydu. birden bire ken d ilerini, hemen ö nlerindeki Fransız
Selahaddin, tüm gün boyunca bıkıp usanma dan alaylarına karışma tehlikesiyle karşı karşıya buldular.
taarruzlar düze nledi. B i r süvari güruhu, h epsi de B u durum, haçl ı o rdu tertibini bir anda allak bullak
D Ü N YA SAVAŞ TAR İ H İ : O RTAÇAG

Arsuf Savaşı
1 191

Aslanyürek l i R ichard komutas ı nd a k i haçl ı kuvveti ,

Suriye sah i l i boyunca aşağı inerek Arsuf kenti ne ulaşma
amacındayd ı . Orman l ı k arazin i n bahşertiği korumayı
arkalarında b ı rakrıklarında, önl er i n d e b i r gü n içi nde kat
etmeleri gereken 1 0 km.lik çetin b i r yol bul muşlard ı .
Düşmanın b i r a n o lsun kes i l m eye n taciz saldırıları
d üşünüldüğü n de, b u hayli meşakkat l i bir yolcul uktu.
Richard, askerle ri n i Müslüm a. n s üvari s i n i n o k atışlarından
koruyab ilmek için, kutu benzeri b i r askeri formasyon
tercih etti. Şövalyele r, piyade sırala r ın ı n gerisinde emn iyete
alı ndılar. Tapınak şövalyeleri ve o rd un u n arkası n ı
perdeleyen Sr. Jean şövalyeleri, düşman birl i kleriyle
doğrudan sıcak tem asa geçebi leceklerd i . Haçl ılar, cayır
cayır yakan güneş i n ve Müsl iiman atl ı ları n ı n sağanak
gibi yağan o klarının altında, i k i i le r i bir geri menzi l leri ne
i lerlemeye çabal ıyorlard ı . G ünün i l erleyen saatlerin de,
St. Jean şövalye leri d üşmanları na karşı hücuma kalktı.
Richard, dizgi n leri e l i nden kaçı rmamak için , vakit
kaybetmeden destek hücumları tertipleyerek ezeli
d üşman ı n a acı b i r yenilgi tattırd ı .

ANADOLU
S ELÇUKLU D EVLETİ

S U R İ YE

+ ARSUF
Y A FA •

FATlM İLER

Aslan.yürekli Richard , Akb'yt zapt ettikten sonra, Suriye

sahili boyw1ca derleyip kara yo l uy l a Kudüs'e ulaşma
n iyet i n d eyd i Ne var k L , bu maksadlYla vasıl olabilmesi
.

için, ewela Selahaddin'[e savaş meydanmda kozlannı

paylaşmalıyd t.
P İ YAD E N İ N RO L Ü
edebilirdi. Dahası, St. Jean ş övalyelerinin e fendisi, meydanında, a ralarında 32 emirin bulunduğu 7000
düşmana misilleme yapmaksızın öylece bekle meni n düşman cesedi tespit edildiğin i iddia ederler. B una
haysiyetsizliği ni daha fazla taşı yamayacağına karar rağmen ertesi gün, Müslümanlar taciz saldır ı larına
vermişti. Sonuçta, başka b i r şövalye Carew l i kal d ıkları yerden devam e t m i ş l e rdir. Am a her
Baldwin'in refakatinde, karşı saldırıya geçti. D iğer halükarda, Richard, süvari ve piyadenin ustalıklı bir
St. Jean şövalyeleri ve bazı Fran s ız süvari alayları da, terkibiyle, Arsuf'u zapt etme emeline ulaşmada engel
bunların peşine takıldı. tanımayacağın ı kanıtlamış oldu. Piyadeler, o rtaçağ
Haçlılar, hasımlarını bir m i l boyunca takip etti­ savaş anlatılarında sıkça i hmal edilir; fakat bu vakada,
ler. B u kovalamaca, onlar i ç i n günün en tehlike l i n e denli değerli oldukl arını herkese kanıtlam ışlardı.
anıydı. N e d e olsa, saf
n izam ını yitirmiş halde, Hafif piyade
ş işmiş atlarının s ı rtın­ ((Frank süvarisi bir öbek oluşturdu O rraçağ piyadesi , b i r­
da koşuşturdukları bu ve geniş kalkanlar taşıyan piyadeler, ç o k farklı kat e go ride
vakitte piyadenin koru­ bir duvar misali bunların etrafın da ele a lı nabilir. İş taktik­
yucu şemsiyesinin dışı­ sel esnekliğe geld iğinde,
halka oldular. İntizamlı adımlarla
na çıkmışlardı; b i l hassa hafif p iyade hayati b i r
askerlerimizin üzerine yürüdüler; öneme sahiptir. B u nlar,
Müslüman taktikl erinin,
bir anda toparlanıp karşı p iyadeler, kendilerine önceden m uh te li f tiplerde karşı­
hücumlar tertip etmek tembihlendiği gibi, belirli bir savaş mıza çıkabilir.
olduğu düşünüldüğün­ feryadını duyar duymaz , kenarlara
de. Gene de, Richard, açılarak süvarinin hücumuna yol verdi. " Almogavarlar
ordusunda düzen i koru­ İspanya'daki Arap fetihle­
BAHAEDDİN İBN ŞEDDW
maya muvaffa k o ldu. ri, belki de, yüksek ha r e -

İ ngil i z ve Norman bir- ket kabil iyeti ne dayanan

l ikleri, geriden i htiyatlı b i ç i mde sancakla b i rlikte
i lerledi ler. B öylece saldırıya geçen süvari alayları,
gerektiği nde geri dönüp b u nişanın etrafında yeni
baştan intizam alabiliyorlardı . Arsuf'ta, tek b i r hücu­
mun düğüm ü çözdüğü söylen mesine karşı n bu doğru
değildir. Haçlılar, ilk hücumdan sonra iki saldırı daha
tertip etmişl erdi r.
İlkinde, Selahaddin'in, baştan ayağa s ul tanların
hassa alaylarının geleneksel sarısına bürünmüş 700
atlık muhafız alayının karşı taarruzuyla boğuşmak
zorunda kal mışlardı. Vahşi b i r kapışmanın ardından,
bu seçkin savaşçılar da püskürtüldü. Haçlı piyade­
leri, bu esnada A rs uf' a ulaşarak vakit kaybetmede n
çadırl arı kurmaya başlamı ş l ardı. Burada kurulan
ordugah, etrafa süvari saldırı ları yapılmasını kolay­
laştıran güvenli bir üs işlevi görecekrir. Bundan başka
Richard, artçı kuvvetleri üzerine yapılan son bir bas­
kına karş ı l ı k olarak, üçüncü b i r hücumu yönetmiş
ve düşman atlılarını, ovaya hakim ağaçl ı tepelerin
zirvesine kadar atmıştı.
Haçlı s üvarisi, p usuya düşme korkusu yüzünden
daha i l e ri g i t m e d i . H a ç l ı kaynakl a rı , savaş
savaşma tarzları i n işli çıkışlı araziye uymadığı için,
Pi reneler'in h emen ucunda sona ermişti. K uzeyde
ihya edi len H ı r is ti yan krallı kları, askeri faal iyeti n
top l um un der i n l erine kök saldığı b i r içtimai yapı­
n ı n doğuşuna ö n ayak olmuştu: kent ve kasabalar,
adı veya piyad e m ilis kuvvetlerin toplandığı yer­
l e r haline gelmiş; devasa kal e ler, askeri tarikatların
yurduna dön ü ş m üş ve Arag6n krall ığı, almogavar
savaşçılar yetiştir meye başlamıştı. Bu son u n c u lar,
Müslüman k ra l l ıklarda çob a n l ı k yaparken , ö nce
eşkıya ve nihayet Müslüman toprakları talan eden
akıncılar hali n e gelen, gözü pek bir hafıf piyade cin­
siydi. Almogıivarlar, Hıristiyan kuvvetlerin, güneye,
seyrek nüfusl u h udut bölgelerine doğru ilerledikleri
9 . ve 1 O. yüzyıllarda gelişim gösterdiler.
Almogıivarlar, delikli bir m iğfer, koyun derisinden
kolsuz bir ceket, abarca (bir tür entari) ve hafif olduğu
kadar dayanıklı sandaletler giyerlerdi. Azcona denilen
kısa bir mızrak, z ı rhı delebilen ciritler ve colltell adı
verilen, kasap satırı ile bıçak karışımı palavari bir bıçak
taşırlardı. Bu h ayli ağır ve geniş bıçağın ucu s ivriydi.
Almogıivarlar, zırhlı hasımları karşısında çevikliklerine
 P İ YA D E N İ N ROLÜ

Yaya Vaziyette Bir Haçlı Süvarisi (12. yüzyıl)

HAÇU SÜVARiLERiNiN, iSLAM o rdula nyla yap dan

muharebelerde çoğu. vak it göz önünde olduklan
doğrudu.. r ;fakat Türk okçusu, çoğu.. kez, bu atlt
savaşçılan b ineklerinden mahrum bırakmıştı. At l arını
kaybeden birçok şövalye v e hizmetkarı, sefere yaya
devam etmek durumun da ka ld ılar. Bu res im, bu
hale dtişmü.ş b irisini tasvir etmektedir. Bu şahıs,
ü.stü.van[ b ir miğfer yerine, sesini etrafmdaki lere daha
rahat duyurab ilmesine yarayan yüzü. açtk bir m iğfer
giymektedir. Toprakta yü rü .Y k en tökezlemesine se bep
.

olabilecek m ahmu.zlanndan kurtulmuş; dah.a ko l ay

çekip çevireb i l m ek i çin k a rgts m m sapıl1l keserek
bsaltmtşfrr. Kalkan ve kdtcLm ki, bu ikinc isi hayli
bü.yi.i.k önem taştyan tu mamlay t c ı bir silahtLr, her şeye
rağmen muhafaza etmekted i r. Atlarından yo ks un
vaziyette olsa lar da, bu m u har ip ler piyadelerin
,

savaşma gücü.nü. takviye etmede ve baştan

ayağa ztrh l t donavumlarıyla, uzım m e nzi ll i
s i.lah kullanan askerleri korumada h ayati
görevler üstlenebilirlerd i. Surlu Wil l iam,
vakayinames i nde 11. Haç l t Seferi (1148)
e snası n da Şa m d olaylarında vu.. lrn
b ulan bir çarp tşmadan bahsederken ,
Almanların, t L p k L atalarmm Ju.. l iu.s
Caesar'm ord.ularmda veya Roma
i mparatorluğu'mm genişleme
döneminde yapt Lkları gib i "muhataralt
,

anlarda şöva lye le r i atlanndan

indirdikleri n i " zikreder.

•/
'
'
güvenerek ciritlerini fırlatır, azconaların ı atlara saplar
ve coUtelL vasıtasıyla zırhların eklem yerlerinde yarıklar
açarlardı . Karalan vakayinameci Ram 6 n Muntaner,
bir gün b i r adam "bir Fransız şövalyesi n i öyle bir
biçti ki; b acak, tek parça h a l i nde baldırcakla birlikte
yerinden koptu ve bu da yetmezmiş gibi, bıçak,
yarım avuç miktarı atın sağrısına girdi" diye anlatır.
B u askerler, düşmanın yaklaştığını gör dü klerinde,
silahların ı birbirine çarptır arak "Aur! Aur! Desperta
Ferro! " ( D i nley i n ! D i n l e yin! Dem i r uyanıyor!)
şeklinde şarkı söylerlerdi.
Akl ı fikri İberya'ya yay ı lmak olan Kast ilyalı ların
baskısından bunalan Arag6n kraliyeti, 1 280'lerde,
Angevin F ransa'sının hakimiyetinde olan S icilya'ya
saldırdı. A lm ogdvarlar, bu s avaşlarda, "ya ln ızca birer
yelek" giyen hafif savaş ç ı l arın ne den l i ö lümcül
olabileceklerini öğrenen Fransız şövalyeleri karşısında
b üyük b i r şöhret kazanmışlardı .
Bizans i mparatoru I I . A ndronikos, 1 302 İ talya
seferinin sonunda, a lm ogd var ları Türkl e re karşı sevk
etmek amacıyla h izmetine aldı. Bu savaşçı lar, bilhassa
ken derde sergil edikleri yiği tlikleriyle vazifelerin i
layıkıyla yerine getirdiler. Ama ne yaz ı k ki, B izans
yöneti m i n in " Karalan B i rl i ğ i " n i n m aaşlarını
ödeyemem esi üzerine, almogdvar ve yandaşlarından
oluşan 8 0 0 0 kişi l ik bir güruh ayaklanarak müstakil
bir ordugah kur up imparatorluğun al t ı n ı üstüne
getirdiler.
Kara l a n B i r liği, 1 3 l l 'de, bu kez Atina' n ı n
Frank d üküyle bozuşarak Keph issos S avaşı'nda
eski işverenleriyle kozları n ı paylaştılar. Atina dükü,
6000 şövalye ve 8000 yaya askerden m ürekkep bir
ordunun başında görünmüştü. Rakip lerinin ezici
sayısal üstünlüğünden çekinen Karalanlar, önceden
suyun y ö n ünü değiştire rek batak lı ğ a ç evirmiş
oldukları h attın gerisine, Kep hissos nehrinin ardında
kalan b i r tepeye çekildiler. Bataklı k a razi , şövalye
taarruzunu başıbozuk bir kargaşaya çevirince Karalan
savunm asını kırmak mümkün olmadı.
Sıra a lm ogdva r ların karşı taarruzun a gelmişti.
Hafif zırhlı piyadeler, bir a nda çamura saplanm ış
atların arasına s ızarak ağır zırh l ı binic i leri dört bir
yandan katletmeye başladılar. Kurnaz Katalanlar, i lk
başta uzaktan harp eden p iyadelerini ö n e çıkararak
düşman safların ı zayıflatmaya gerek görmeyen kibirli
Frankların sabırsızlığını çok iyi değerlendirmişlerdi.
Gerçekten d e , Frank şövalyesi, i l k andan i tibaren
karşısında ç a resizlik içinde bekleyen zava l l ı b i r av
dışında bir ş e y görememi şt i . Ama şimdi, gözünü
kan bürüyen alm ogd v ar lar, öylesine şiddetl i b i r
h ücuma geçm işlerdi ki, Frankların maneviyatı daha
i l k darbede y e rle yeksan oldu. Gerçi gen e de, bu
durumdan "piyade devrimi" adıyla bahsetmek doğru
olmaz; bu d a h a ziyade, kendi vatanlarında Arap
süvarisine, Anadolu'da Türklere ve S icilya'da o an
yüzleştikleri ş övalyelere benzeyen kuvvetlere karşı
engin tecrü b el er kazanmış, son derece profesyonel
ücretli askerlerin verdiği zekice bir karşıl ıktan i baretti .
Frizyalılar
Frizyalılar, A vrupa'nın kuzeybatı ucundaki sahil
şeridinde yaşayan birTöton halkıydı. Bunlar, batakl ık
ve kumluk a razilerde, meske n tuttukları bölgenin
tabiat şartla r ı n a uygun şekilde, denizciliğe aşina bir
sınır toplu m u ol uşturuyorlardı . Matth ew Paris'e
göre, bu insanlar "gaveloches adını verdikleri ve son
derece hünerle kullandıkları ciritler, Dan baltaları
ve uzun mızraklarla silahlanmışlard ır. H afif zı rh lar
ve keten ceket giyerler." 1 2 5 6 kışın da b i r m i ktar
Frizyalı, Hollandalı Williarn ve maiyetin i bata kl ı k
arazide p u suya düşürmüştü. Kend isi de z ı rh l ı
William'ın baştan ayağa zincir bir gaşiyeye bürünmüş
atı, altların d a çatırdayan b uza saplan ı p yard ı m a
muhtaç h a l e d üştü. H ü kü mdarın refakatç ileri
kendisini terk edip kaçtı ve Frizyalılar, "cirideriyle
dört bir taraftan saldırd ı l a r. Wil liam, h ayatı n ın
bağışlanm as ı karş ı l ığında y ü klü bir miktar fidyeyi
gözden çıkarmasına karşın , b u insanlıktan nasibini
almamış kiş i l e r, gözleri n i kı rpmadan h ükümdarı
oracıkta paramparça ettiler."
Courtrai: 1 302
F lamanların, 1 302 yılında Courtrai'de Fransızlara
karşı kazandığı zafer, geleneksel ortaçağ piyadesinin,
şövalyelerden mürekkep bir o rduyla savaşı rken hangi
adımları izl em esi gerektiğ i n e dair iyi b i r yönerge
h üviyetini taşı r.
1 . Ordunun gerisini emniyet altına alma. Flamanlar,
Courtrai kalesi nde mahsur kalan Fransız garnizonunu
kuşatma altında tutuyorlard ı . Bu esnada kuşatmayı
kaldırmak i st eyen Fran s ı z şövalyele r i , Flaman
muh arebe hattına saldırd ı ğ ında, garnizo n da bir
huruç harekatı düzenledi; fakat Ypres komutasındaki
askerleri n m ızrak ve tatar yayları tarafın dan geri
p üskürtül dü. Mons-en-Pevel e ( 1 304) gibi diğer
savaşlarda, hareketli ş övalyelerin , Flaman hattın ı
cenahlardan sarmalar ı n ı engellemek m aksadıyla,
o rd un u n gerisine arabal ardan sabi t b i r cephe
ol uşturu l m uştu. Buna m ukabil Flamanlar yürüyüş
halindeyke n , mızrak l ı İskoç schiltronları8 gibi,
yeri gel d iğinde d urarak her taraftan kendilerini
savunabi le n "çelenk" fo rmasyonları kullanıyorlardı .
2. Kana t ları emniye t a ltına alma. Courtrai'de,
Lys neh r i n i n balçık kıyıl arı, F l aman o rdusunun
kanatları nı , d üşman tarafından aşılamayacak şekilde
güvence altı n a almıştı.
3. M u h a re b e h a t t ı n a u l aş m ay ı
zorlaştı r m a . Her ikisi de, çamurlu
yokuşlar olan Groening Brook ve Grote
B eek, şövalye h ücumunun hızını keserek,
şövalye! eri n , F laman m üdafaa çizgisi n i
yarabilmek için ihtiyaç duydukları ivme ve
darbe gücünün yitirilm esine sebep oldular.
4. Yokuş yukarı bir noktaya yerleşme. D erelerden
kente doğru yükselen arazi, şövalyelerle dövüşen yaya
askerlerine avantaj sağladı .
5. İhtiyat kuvveti bulundurma. Jan van Renesse'nin
emrinde, muhtemelen Zeel and'tan gelen atlarından
inmiş şövalyelerden oluşan b i r ihtiyat kuvveti vardı.
Bunlar saye s inde, savaşı n e n m uhata ra l ı anında,
hasımları tarafı ndan ger i i t i l m ekte o l a n B ruges
kuvvetleri n i n yardımına yetişmek mümkün oldu.
Aslına bakıl ı rsa, rezerv kuvvetleri arası nda, yenilgiye
uğratılan d üş man güçlerin i takip etmeye müsait
atlı birli k l e r i n bulu n mas ı e n doğrus uyd u ; fakat
Flamanl ar, bu işi yapabilecek sayıda şövalyeye sahip
değillerd i .
6 . Perdel e m e hattı o l uşturma. Düşman ı n , sıkışık
nizamda bekleyen piyade saflarını, uzaktan atılan
silahlarla bozmasını engell e mek amacıyla yapılırdı.
Arcoislı Robert, Flaman m üdafaasın ı zayıflatmak
gayesiyle o kçularını ileri yol lamıştı. B u n a karşılık
iNGiLTERE KRAL! 1 . Edwarcl
(1272- 1308), Galler'iJeüıettikten
sonra, 128o'ler boyunca hu h.avaliclen
büyük miktarlarda asker topladı.
ülkenin kuzeyi, bir nevi mLzrakh
asker yatağL işlevini görürken,
okçular güney bölgelerinden
geliyordu. Bu okçt{lar, ingiliz
ordu.lannt, 14. ve 15. yüzyL l lann
yüreklere korlrn salan ordu.lan �aline
getiren uzu.n yaycılarm s e lejleriydiler.
Almogtivar Hafif Piyadesi

iBERYA'NlN DAGUK BÖLGELERİ, ellerindeki

ciritlerle süratli baskmlar yaprp, yine b ir anda
gözden kaybolmakta usta oldu.ldan gib i, yeri
geldiğinde, mu.h.arebe hattmda d a vaz efe icra
eden b ir hefef piyade türü.ne ev sahipl iği yapmtştL Pek
faz la asker[ teçhizat ve ztrh taşımadtğt apkhr; ama
ispanya'nm doğusunda Katalonya'dan gelen
hu almo gavar, hiç de yabana atLlaca k
bir savaşçı değil d i . Ciritler ve b ir nevi
kasap sabnyla s i la hlanmtş olan al mogavarlar,
ke nd i devirlerinde yaşayan herhangi b ir piyadeyi
rahatlıkla alt edebilirlerdi. Bunlar, 1302'd e, B i zan s
imparatorluğu tarefmdan. paralt asker o larak isti hdam
edildiklerinde, kendi hesap larına Atina merkezli bir
devlet kurmaya bile muv�ak olmuşlard ı . Bu e
m ü t va z ı

savaşçtlar, 131 1 Cle, süvari taarru.zlan batak l tk araziye

takılan ve çamur içinde hata çıka ilerlemeye çalışan
Yuna nistan'd aki Frank şövalyeleri karşısr nda kesin
bir gal ibiyet aldılar. Kata.lan vakayinamecisi Ram611
Muntaner, S icilya Seferi esnasmda, bir a l m ogava r
ile b ir Franstz şövalyes i arasmda cereyan eden şa hsi
bir mücadeleyi tasvir eder. Fransız şövalyesi , atı nı
hasm mm üstü.ne sürdüğü.nele, almogavar takdire
şayan bir cesaret sergileyerek yerinden k tmtldamamış(ı.
Bilabs, dörtnala yak laşan atm göğsü.ne ağır bir ciri(
fırlatarak şövalyeyi yere düşürmüş ve dü.şmamna
helinde taşıdığı kasap l:nçağmm gaddarl ığını
göstermişti.
 Flamanlar da, rarar yayı kul lanan piyadelerini mızraklı yetkisi veri l m işti . Bu tür davranışlar, ordu n izamını
' b i rl i kleri n ö n ü n e konuş l a n d 1 ra rak, Frans ı z l arı, bozarak herkesi n h ayatın ı tehlikeye atmak demekti.
cephaneleri r ü ke nene kada r belirli b i r m e safede G uy de Namur, avam takımın ı n önde gelenlerin den
tutmayı başardılar. o tuz kişiyi şövalye i lan ederek zanaatkar birliklerinin
7. Disiplin i muhafaza etme. Flamanlar, geldikleri temsilcilerin i n sayısını artırmıştı. Savaştan önce herkes
ken t veya mensup oldukları loncalara göre tertip edi­ g ü n ah çıkararak cennette b i r m ekan edinm e n i n
l e n kıtalarda m u harebeye karılırlardı. Hep b i r ö rnek g ereğini yerin e get i rdi. Ne d e o l sa, savaştan sağ
kıyafet giyerlerdi. Her loncanın kendine mahsus san­ çıkmayı beceremezlerse, hayatlarını meşru b i r dava
cağı sayesinde, b ü rün muharipler, nerede durmaları u ğruna kaybetmiş olacaklardı.
gerektiğini bilird i . Dostla düşmanı birbirinden ayırt 1 1 . Amansız takip. Flaman komutanlar (çoğun lu-
ermeye yaray a n bir savaş ğu şövalyeydi) , yaya vazi­
n i d ası geli ş t i rmişlerd i . yerte olmalarına rağmen,
<�lmogavarların ciritlerini
M ızrakl ı lar v e g oedendag Fran sızların elinde kalan
( iki elle kavranan ucu sivri
fırlatmaları, iblisin b i r oyunu gibiydi; son i h tiyat kuvve ri n i n
b i r n evi topuz) raşıyanlar, bir defada , yüzden fazla Frank de takatten düştüğünü
o m uz omuza çarpışmayı şövalyesi v e atı cansız bedenleriyle yere hissettikleri anda, derhal
öğrenmişlerdi. Mızraklılar, yığıldılar. Bundan sonra almogavarlar karşı saldırıya geçme emri
silahların ın sap ı n ı roprağa kargılarını ikiye bölüp kısaltarak verd i l e r. Piyadel e r, var
saplamak suretiyle, hasım güçleriy le yenik şövalye­
atların bağırsaklarını deştiler. "
ş övalyeler i n aşamayaca­ lerin üzerine çullanarak,
MUNTANER, KATA LAN KRONİGİ
ğı b i r set o l uş tu rurlar; Fransız süvarisin i n tekrar
goedendagl ı askerler ise, bir araya gelmesine fırsat
savunma hattın a takılıp kalan süvarilere ve atlarına tanımadan katliama başladılar. B un lar, kend ilerine
darbeler indi r i rl e rdi. d i renmeye çabalaya n hiç kimseni n gözünün yaşı­
8. Müdafaa hattını tek parça tutma. )an van Renesse n a bakmadan Fran sız kampı n a kadar ilerlediler ve
askerleri ne şöyle tavsiye ermişti: "Düşman d a n h iç o rdugahın altını üstüne getirdiler. Hana Flaman lar,
k imsenin, s a fl a r ı n ıza sızmasına izin ver m ey i n . Courtrai çarpışmasına, şövalyelerden ele geçi rdikleri
Korkmayın . Atları da, i nsanları d a öldürün . Savaş b i n l erce alamet ve n işandan ötür ü , "Altın Mahmuzlar
nidamız, 'Flandra, Aslan!' . Saflarınıza karışan veya S avaşı" adın ı takmışlardı.
ham yarmaya yel tenen herkes, hemen oracıkta son
nefesin i vermelidir." Bannockhurn: 1 3 14
9. Liderleri atlarından indirme. Felemenkli p re nsler I . Edward 1 272'de tahta çıktığında, haçlı seferleri nin
Guy de Nam ur ve Wilhelm van Jül ich, hassa a l ayları t ozunu yutmuş recrübel i b i r askerdi. Neticede,
ve bayraklarıyla atlarından i nerek ön safraki askerler Galler fatihi ve İskoçların korkulu rüyası namla rıyla,
;:ı rası nda yerlerin i almışlardı. Liderlerin i n kend ileri n i İ n gi l tere' n i n en kudretli savaşçı kralları ndan biri
b ı rakıp kaçm ayacağını ( y a da Fransızlarla gizlice olduğunu kan ıtladı. İ ngil iz kuvvetleri, Edward'ın
anlaşıp soylu o l mayan savaşçıları kendi kaderlerine y ö netimi alrında, gelecek iki ası r b oyunca m uhafaza
terk etmeyecekleri n i ) gösteren bu j est, o rd u edecekleri bir kalıba döküldüler. Kral, Galler savaşları
maneviyatı n a h ayati bir katkı sağlarken , bir taraftan ( 1 277-83, 1 294-9 5 ) esnasında, o kçuların faziletine
da muharebe gücünü yükseltiyordu. t a mamıyla ikna o l m uştu. B u s ebeple olsa gerek,
10. !\..1 aneviyatı yüksek tutma. Komutanlar, savaş krallığının her köşesinde çok sayıda okçu yeriştirmeye
arifesi nde, askerlerine savaş tali matların ı verdikleri ve çalı ş tı. İ ngil tere'ni n i nsan kay n ak ları, İskoçya ile
bir kez daha uğruna çarpıştıkları davayı hatırlattıkları kıyaslandığında hayli bereketliydi.
k o n uşmal a r y a pmışlard ı . Askerlere, F ra nsız İ s koçla rı n , l 2 9 6 'daki İngil iz istilasın a karşı
ş övalyelerin kıymetli eşya larla kaplı bed e n l e r i n i koyabilme imkanı yoktu; ama Edward, hen üz sefer
yağmalamak i ç i n saflarını bozan yoldaşlarını öldü rme b i tmeden Fransızlarla çarpışmak üzere ayrıl mak
zorunda kal m ış t ı . Orta h alli bir İskoç asi lzadesi karşısında, Robert B ruce gibi sözü dinlenen soyluların
olan William Wallace, kraliyet muhafızı unvanını b i r kısmı, İ ngiliz hakimiyet in i kabul etmeye razı
aldıktan sonra, asker top layarak İngi l izl eri Stirling o l dular. Edward, 1 304'te stratej ik önemi haiz olan
köprüsünde m ağlup etti ( 1 297) . Asl ına bakılırsa, S t i rl ing kalesini zapt ettiği vakit, rakipleri tesl i m
bu zafer, Wal lace' ın tertiplediği bir pusudan ibaretti. bayrağını çekmiş görünüyordu .
Kendine fazlaca güvenen İ ngiliz süvarisini dar bir Taht adayları ndan birini ö l dürdüğü için kanun
geçit yerine çeken Wal l ace, atlıları n savaş d üzeni kaçağı ilan edilen Robert Bruce, gerilla taktiklerine
almaya çalıştığı b ir anda mızraklı birlikleriyle saldırıya başvurdu. 1 307'de (Edward'ın öldüğü sene) Loudoun
geçip İngilizleri darmadağın etmişti . Bununla b irlikte Tepesi' nde İskoçlara iktidarını kabul ettiren B ruce,
1 29 8 Falki r k'te, İskoç arkası kesilmeyen baskın­
takt iklerin i n n e de n l i lar ve ücra köşelerde bulu­
"Mızrak lar ve goedendaglardan
s ı n ı rl ı olduğ u görüldü. nan kaleleri ele geçi rerek
Yarım mile n y u m önce
örülü bir duvar, ö n safların İngilizleri canından bezdir­
yaşayan Pictler b ile, bu t����, �n� 4�mm a�n� di. B u arada tahta geçmiş
savaşta tat b i k edi l e n hafifçe parıldıyordu. B u manzaraya olan I I . Edward babasının
,

İskoç taktikle ri ne yabancı şahit o lan her kim olursa olsun, asker i meziyetlerinden hiç
sayıl m azlard ı : kı l ıç ve Flamanların, nefislerine canlılık nasibi n i almamışt ı . Yeni
kalkan kullanan askerlerin katan b üyük bir gururla dolu hükümdarın 1 3 1 0 İskoçya
desteğinde kalabalık b i r sefe r i , B ruce' un kaçak
olduklarını görebilirdi. Komutanları,
m ızraklı gür u hu ve geri güreş m es i nden ö t ü rü
kalanların taşıd ığı balta
askerlerine sı kışık nizamı her surette hiçb i r neticeye ulaşmadı.
ve mızraklı bal talar .
muhafaza etmeleri gerektiğini 1 3 1 4 yıl ı n a geli n diği n de,
Her ne kadar, ön saf­ söyleyip duruyordu. Kimsenin safları durum o denli nazi k bi r
lardaki mızraklılar ufak yarmasına izin verilmemeliydi. " hal almıştı ki, II . Edwa rd ,
yuvarlak m iğ fe rler ve G UILLAUME G UIART, İskoç muhasarası al tında
"jack" adıyla b i l i nen ve bekleyen Stirling kal esi ne
FRANSIZ VAKAYİNAMECİ
keçe bir yelekten başka bir yard ı m yollamak mecbu-
şey olmayan ucuz zırhlar riyetin de kalmıştı.
giymiş olsalar da, savaşçıların çoğu en basit zırhtan Edward, 1 3 1 4 Mart' ında, Galler, Midl a n ds ve
bile yoksundu Süvarilerin durumu da bundan iyi
. k u zey ülkelerinden 2 500 süvari ve 20.000'den fazl a
değildi. Buna mukabil Edward, sefe r için, 3000 adet p iyadeden oluşan bir kuvvet topladı. G e rçi yaz
atlı zırhlı silahşor ve 20.000 p iyadeden oluşan bir o rtasına gelindiğinde, diğer bir i fadeyle, Edward' ın
ordu kurmuştu. Edward'ı n atlıları, İskoç süvarisini S ti rling'i kurtarmak amacıyla eyleme geçtiği t arih te ,

savaş meydan ı n dan sürdüğünde, m ızrak ve balta­ b u kuvvetin önemli ölçüde azalm ış olması ku vvetle
lar taşıyan kal kan şekilli p iyade formasyonları olan m u h temeldir. B u tespiti, b ab asınm sefe rl e ri ne
hantal schiltro n l arı avlamak, İ ngiliz arbaletçil eri ve b akarak teyit e tmek m üm k ü n d ü r. Bu de v i rde ,

okçuları için çocuk oyuncağı olmuştu. İskoç kuv­
vet l eri bozul m a emareleri gösterdiğinde, sahneye
bir kez daha İ ngi l iz süvarisi çıkarak, atlarını düşman
askerlerinin üzerine sürdü. Sonuç, tam anlamıyla bir
i nsan kıyımıydı.
B i rçokların a göre, İ skoçların savaş meydan ında
İ ngilizleri alt etmesinin bir yolu kalmamıştı. D ahası,
Flamanların, 1 302 Courtrai'de F ransız ordusunu
yenilgiye uğratması, İskoçlar ı n dışarıdan alabileceği
yardımı n da ö nünü kesm işti. Bu olumsuz şartlar
yaya askerlerin uz un süren seferlerde hizmet e t me
m ükell e fi yeti bulunmadığın da n , bunları s e fer
s o nuna kadar bir arada tutmak m ü m kün olmaz;
h atta kimi zaman modern ordularda kabul edil mesi
imkansız toplu terhisler olurdu. Keza 1 1 . Edward'ın
yanında götürdüğü piyadelerin çoğunun acem i erler
o l ma ihtimal i de vardır. Kralı n o rdusunda, e l bette,
a raları nda 1 00 okçunun da bulunduğu Gal l er'den
toplanan 3000 kişilik piyade gücü gibi, iyi eğitimli
çekirdek bir kuvvet mevcuttu. Son tahlilde, yarısı n ı
 okçuların oluşturduğu 1 2.000 civarında yaya kuvveti
bir araya get i rilmişti 2000'in üzerinde zırhlı süvari
.

i le birlikte düşünüldüğünde, bu birlikler, hatırı sayılır

· bir kuvvet demekti. B una m ukabil Robert Bruce,
yalnızca bir elin parmakları kadar zı rhlı süvari, 300
civarı h afif süvari ve 1 0.000 kadar bedbaht halde
piyad e toplamayı başarmıştı. Üste l i k okçulardan
yana da pek kısmetli olduğu söylenemezdi. Bilakis
İngilizle r bu silahı kullanan askerl e r bakımın dan
,
büy ü k bir üstün lüğe sahiptiler. Kral Robert 1 6 ,
s en e ö nce Falkirk katli amına kurban gidenlerle aynı
akıbeti paylaşmamak için ne yapabi l i rdi?
B i r kere, her ne pahasına olursa olsun, Edward' ın
kuşatm ayı kaldırmas ı na m üsaade e d i lmemeliydi.
Edward kaleyi halas etmediği başar dığı takdirde,
Robert, saygınlığına esaslı bir darbe yemekle kalmaya­
cak; stratejik haml e üstünlüğü de İngi l izlere geçecek­
ti. Rob ert, elinde avucundaki kısıtl ı imkanları yara
13o o'LERDE FAALiYET
GÖSTEREN İsk oç m L zraklılan,
çoğu vakit der[ bir m tğfer ve bir
k a l kandan ibaret oları askeri
teçh.Lzatlanyla son derece mütevazL
btçtmde stlahlıı nwuşlardı.
Blrçoğurıun kajasmda miğfer b l le
bulunmazdı. Ne var ki, bun lar
sdı.iltron formasyon u içinde stktca
h lr araya geldikler[nde, ingi!iz ağtr
sü.varis[n[n hücumlanrıa göğüs
gerebileceklerini göstermişlerd [.
­

tıcı biçim de değerlendi rmek zorundayd t. Görünüşe

bakı lı rsa, İskoçların sahip olduğu en b üyük avantaj ,
İ ngil i z l e rin güneyden Stirl ing' e ulaş mak için kat
etmek zorunda oldukları arazinin çetin şartlarıydı .

"The Carse"9 adıyla bilinen bu alan çamurlu arazinin

,

bolca akarsu ve sazlık çukurlar tarafından kesi ldiği b i r

yerdi. Burada bulunan yegane kuru zem i n, Falkirk'ten
Stirl i ng' e uzanan Roma yoluna bağlı ydı. Bu yol ,

kentin 5 km güneyin den geçen B a nnock Burn' l e

(Bannock I rmağı) kes işmekteydi. A razi şartlan, b u
yolun h e r iki tarafın da yükselen ağaçl ar tarafından
iyice ağı rlaştırılmıştı. İ ngilizler, sık ağaçlıkla boğuş­
mak i stemiyorlarsa, istikametlerini sağa çevirmek
mecburiyetindeydiler. Aslında sağ taraftaki arazi de,
Forth nehrinin gelgitlerle sürüklediği sular yüzünden
başa çıkılması güç b i r bataklığa dön üş müştü; ama
yine de, burada bul u n an Dryfıeld yolu, İskoçları n
yan ından dolaşmak amacıyla kullanılab ilirdi.

ilk Gün
23 H azi ran'da, Ban n ock B u rn'da b i r köprübaşı
tutmak için doğrudan Roma yol undan aşağı doğru
i lerlediklerine bakılırsa, İngilizler başlangıçta Dryfıeld
yolu ndan haberda r o lmayabi l i rler. Kral Robert,
İngil i z l e rin trmağı geçmeyi düşünd üğü noktada
olukla r açtırarak çoktan tedbir almıştı. Bu gözlerden
saklı pottis, bir kadem yarıçapında, diz yüksekliğinde
ve içlerinde b irer tahta sırığın saklandığı deliklerdi .
 Bu tür savunma tedbirl eri, Roma devrin den beri
"kurt kapa n ı" adıyla m eşhur olmuştu ve süvariler
açısından ö l ümcüldü. Bu tuzaklar, "yolun ge risindeki
açık araz i n i n tamamı n a, [Roben' ı n] İ n gilizlerin
kaleye d o ğr u ilerl e m e k niyetindeysele r, geçmek
zorunda o ldukların a i nand ı ğı alana döşe n mişlerdi."
Başlarına gelecekten h abersiz İngiliz süvarisi, geçit
yerini zor l a mak amacıyla ileri atıldı . En başta, bir
anda ken d i n i kralla i k i l i bir mücadelenin içinde
buluveren Henry de B o h un vardı.
Bu d üe l lo, İngiliz komutan açısı ndan h iç de i ç
açıcı olmadı. Henry d e Boh un, a t ı n ı , dosdoğru
tuttuğu, ucu düşmanı n a bakan kargısıyla Robert' ın
üzerine s ü rd üğü n d e , k ral atının d izgin lerine
yapışıp eğilerek ilk d arbeyi savuşturdu ve elindeki
savaş bal tasıyla raki b i n e ser t bir darbe indird i .
İskoç p i yadeleri, b u kapışma esnası n da savun m a
m evzil e ri n e koşuşt u r maktaydı lar. Liderl erini n
gözlerin i n ö n ündeki kahramanca m ücadelesi, bu
askerlerin maneviyatın ı h ayli yüksel tmiş olmalıdır.
Gene de, o n l arın da yerine getirmeleri gereken
hayati b i r vazifeleri vard ı . Sir Cl i ffo rd Robert,
emri alt ı ndaki 300 süvari eşliğinde n ehri geçmekle
meşguldü ve niyetinin, daha önceden oyukl ar açılmış
alanın arkası ndan Stirli n g kalesine yönelmek olduğu
aşikardı. Belki de 5 00 kişiden daha fazla olmayan
İskoç piyadesi, bu manevrayı önleyeb ilmek amacıyla
sch i ltron d üzenine geçti . İtiraf etmek gerekirse,
şartlar, p e k de p iyad e n i n lehine görünmüyordu;
fakat m ızrakların çeli k uçları, atlıları zararsı z bir
mesafede tutmayı başard ı. Hatta bu esnada, piyade
formasyon u n u yarmaya n iyet lenen birçok asilzade
hayatı n ı kaybetti . A n a İ ngi l iz ord usuyla geride
kalan o kç u lardan yoks u n olduğunda, süvarinin,
kararlı b i r p i yade d i re nişi n i kırmaya m uktedir
olmadığı görülmüştü. H i ç şüphesiz, Kral Robert'ın
yiğitçe tavırlarından da etkilenen İskoçların yüksek
morali, İ ngil iz öncü kuvvetlerine, ödemeleri gereke n
bedelin h i ç de öyle sanıldığı gibi ucuz o lmadı ğını
öğretmişti . Kral Edward ve ordusunun ana bölükleri,
günbatı m ında savaş m eydanına yetiştiler; fakat saat
artık yen i taarruzlar düzenlemek için çok geçti.
O gece, her iki ordu için de zorlu o ldu. İs koç
tarafında, o ana deği n b ütün hesabı bir meydan
savaşından kaçınmak olan Robert, gün ağarana dek,
hasmıyla açık arazide kapışıp kapışmama hususunda
düşünüp durdu. Ne de o lsa, İ ngiliz ordusu daha
kalabalıktı, daha iyi teçhiz edilmişti ve Fa l kirk te '
Wallace'ı n ordusunu yerle bir eden ölümcül bir silaha,
yani yaylara sahiplerdi. Görünen o ki, Robert, ertesi
gün İngi l i zlerin karşısına ç ı karak, hayat ı ve bütün
İskoç ordusuyla birl i kte taç giydiği günden bu yana
,
kazandığı h er şeyi riske atmış olacaktı.
Korkun ç bir başıbozuklu k içinde olan İ ngilizlerin
durumunu n da bundan iyi olduğu söyle n emezd i .
Son günl erini, yaz ortasında Stirling'e ulaş abilmek
için can l arı nı dişlerine takı p yürüyerek geçirmişlerdi.
Daha köt üsü, bu çileli yürüyüşten sonra çadı rl arı n ı
kurabi l m e k için tek bulab i ldikl eri yer, b i r çamur
deryasından ibaretti. İ nsan ve hayvan l ar ı n içme
suyuna i h ti yaçları vardı ; bu sebeple, p i yadelerin
büyük kıs m ı nı nehrin öte yakasında bı rakan adılar,
su bul ma umuduyla Bannock Burn'u geçmişlerd i .
İngi lizleı-in , İs k oçların s o l cenahında b irtakı m
manevral ar yap mış ol maları mümk ü n d ür; ama
yine de, bu, ordunun gece vakti konaklamak için
yayılmasından ibaret olabilir. Her şeyden ö n em l is i ,
ana ordudan ayrılan atlı silahşorları n , piyade
desteğinden mah rum ka l m ış olmalarıd ı r. Rob e rt ,
İ n gi l tere h izmetindeki Sir Alexander Seton isim l i bir
İskoç asilzadesi vasıtasıyla, İ ngiliz ordusunda hüküm
süren düzen sizlikten haberdar olmuştu. Bu şahsiye t ,
İskoç ordugahına gelerek İ ngilizlerin şevk i kı rıl m ış,
başıbozuk ve yorgunl uktan bitap düşmüş vaziyette
oldukları n ı ve kötü yönetildiklerini bildirmişti . Bu
istihbaratı alan Kral Robert, kolları sıvamaya karar
verdi. Ertesi sabah, günün i l k ışığıyla birlikte saldırıya
geçecekti .
İkinci Gün
İskoçya'da şafak yazın e rken söker ; İ s k oçl a r d a ,
Bannock Burn etrafı nda öbekler halinde bekleyen
İ ngilizlere karşı, sabah ı n üçünden h e m e n so n ra
hare kete geçtiler. G ö r ü nüşe göre, p iyadelerin
büyük böl ümü, B alquiderock düzlüğün ü n güney
ve doğusundaki balçık ve bataklık arazide b i r araya
gelirken, s üvariler Dryfıeld'de toplanmışla rdı.
İşin doğrusu, savaşı n en krit i k safhaları n ın ,
Bannock B u rn'ü n Stirling tarafında m ı , yoksa karşı
yakada mı cereyan ettiği kesi n olarak bilinmemektedir.
İkinci seçeneğin gerçek olabilmesi için, schiltron ları ıı
derenin ö te yakası n a geç i p burada yen iden savaş
 nizamı almış o lmaları gerekir. Her ne olmuş olursa
olsun, savaş ı n görgü tan ı k la rının nazarı nda en
kayda değer h adise, piyadelerin, baştan aşağı zırh l ı
şövalyelere ve a t l ı si lahşor l a ra saldırma cesaretini
AYAK U K Ll
göstermiş olmalarıdır. Savaşa b izzat katılan bir İngiliz
A IWAl.ET soylusu olan Sir Thomas Grey' e göre (muharebenin
ilk gününde İskoçlara esir d üşmüştü) :
"İskoçlar çarpışmaya kararlıydıl a r ve sabahın
ilk ışıklarıyla, üç kol hali nde o rmandan yürüyüşe
geçtiler. Yönlerini, gözlerini dahi kırpmadan, bütün
gece boyunca gemlenmiş a t l ar ın ın yan ı başında
teyakkuzda bekleyen İngi l iz o rdusu n u n üzeri ne
çevirdiler. İngil izler, yaya vaziyette savaşmaya al ışkın
o lmadıklarından alelacele atlarına tırmandılar; buna
karşın İskoçla r, bundan evvel Fransız kuvvetleri n i
l Courtrai 'de ayaklan üzerinde mağlup etmiş olan
Flamanların izinden gitm eye n iyetliydiler. İskoçlar,
schiltronlar hal inde yanaşarak, hıncahınç kalabalıktan
ötürü hareket kabi l iyeti n i yitirmiş o lan İ ngil i z
ordusuna saldırdılar. İskoç m ızraklarını burunlarının
dibinde h isseden atlar, d e hşet içine düş müştü.
İ ngiliz ordusunun arka safları, Ban nock B u rn'un
oluşturduğu hendeğe geri leyerek birbirlerinin üzerine
kapaklanmaya başladı."

MAJ\"DALl.T

A R BALET

ARBALETi GERME
YÖNTEMLERi.
Üstte: y. 1200. Ayağın
ayaklığa bas lınlıp yayın
elte çekilmesi.
Sol başta: y. 1300.
Kemerden sarkan
"kanca", si.lahın
kurulmasını kolaylaştınp
çabuldaşhnyord u..
Sol: y. 1500. Mandal
düzeneği, ahş menzil i 400
metreyi bulan çok daha
KA:-<CALI ku.w etli çelik yaylann
A RBALET gelişimine i. m kan tanıdı.
 •
Bannockburn Savaşı
13 1 4

Bannock deresine yerleşen ve dü ş man süvaris i n i n

i lerleyişini durdurmak i ç i n toprağa oy u klar aç a n İ sko çlar, •

savaşın başlamasından bir gün önce, İngiliz hücumlarını

başarıyla savuşturdular. İ n gil i zl er, gece k ara nlığ ı n da bir
kan at manevrasına n iyetlenseler de, arazi n i n o lumsuz
5 Stirling Kalesi'ne kaçan Kr

şartlarına takılıp kaldılar. Sulak ve bataklık a raz i ve bayı r ı n

Edward, fazla vakit geçmeden
tepes i n deki kayalı kla r; ağır te çh i zatlı ve zırh lı şövalyelerle
kalenin İskoç birliklerinin
piyade o kçu l a rını b i r arada kul l a n m ak isteyen İ ngilizlerin eltnc geçeceğini fark eden kale
elini kolunu bağlamıştı. İ ngilizler, esas çarpışmaların koıdtaııı tarafıadao geri çevrildi.
•

yaşanacağı gün, biraz da ne olduğunu anlayamadan,

kendileri n i, sırtları n d a Bannock deresi olduğu halde
koyun sürüsü misal i , harp n i za m l ar ı nı yitirmiş biçimde
yumaklanmış buldular. Bu fırsatı kaç ı r mak istemeyen
Kral Robert, İngiliz kuvvetleri n i n t e krar savaş düzenine
girmesine zaman tanımadan, mızraklı schiltronlarını ileri
y ü rü t üp hasmını sü ra tle ezdi. Robert, aynı zamanda, pek
kalabalık olmayan süvari birliği ni, kanatlara yayılmaya
çalışan bir miktar İ ngiliz okçusunun üzeri ne yollayarak
m uh t e m el bir tehlikeyi daha doğmadan bertaraf etm i şti .
Kral Edward'la savaş meydanına gelen İ ngilizler, ne ileri
ne geri gidebilecek d u ru m daydıl ar ve çok sayıda ölü ve
esir bırakarak savaş ı kaybet t iler.

İSKOÇYA

BANNOCK B U RN + . .
ED I N B U RG

İ NG İ LTERE

Baımockburn, iskoçya için stratc:jik önemi haiz bir

mevkide, Stir!ing Ka!esi'nin hemen güneybatısında yer alır.
Bannockburn Savaşı, bu kaleyi zapt etmek ve elinde tLltmak
isteyen güçler arasmcia cereyan etmişti.

38
P İ YAD E N İ N RO L Ü
 İngiliz okçularına gel ince, Lanercost Kro niği, bun­ k ralı n kal k a n taşıyıcısı Sir Rob ert Nor t h b u rgh' u
ların "muharebe hattının ö n ü ne fı rlatılm ış oldukla­ atından devirerek ka d ettiler. Kral, hayatı n ı kraliyet
rını; İskoç okçularının taciz at ı ş l ar ı n a maruz kaldık­ k a filesini sağ s alim Stirling kalesine kadar götüren
larını; ancak h enüz her iki tarafta n da üçer beşer kişi Pem broke kon tu G il es d'Arge ntan'a borçl uydu .
yaralanmış veya ö ldürülmüşken, İ ngil tere kra l ı n ı n Savaştan k a çm a n ı n u t a n c ı n ı kal d ı ra maya n
hizmetindeki o kçuların, rakip meslektaş l arı nı kaç­ d' A rgent a n , döndüğü savaş m eydan ı n da n sağ
maya zorlad ıklarını" kaydeder. Bu başarının, savaşın çıkmayı başaramadı. Kale dizdarı Sir Philip Moubray,
ileri safhaları üzerinde tay i n edici b i r etkisi olm adığı Edward'ı n içeri ye girme taleb i n i geri çev i rdi . Kale
görülmektedir. Bununla b irl ik te John Barbour, The komutan ı n ı n isabetl i b içimde tah m in ett iği gib i ,
Brus adlı manzumesinde, m a ğ l u b i yetle ka pa tı l a n
İngiliz okçusunun, muha­ bu savaştan sonra kalenin
rebe hattını n kenarlarına <�tları şiddetli mızrak darbeleriyle d ü şmesi an m es e l esiyd i
yerleşerek m ücadelen i n karşılaşan İngiliz süvari müfrezeleri, ve b u takd irde, İsk oç la ra
adam adam a boğuşmaya kargaşaya düşerek kaçmaya reh i n d üşecek olan kral
dönüştüğü noktalara atış başladı lar. Bu felaketi müşahede eden m ua zzam kıyme t t e b i r
yapma i m kanı na kavuş­ kraliyet muhafız alayı, her ne kadar fi dye a nlamına gelecekti .
tuğunu yazarak, "bun­ S o n u ç t a , o rd u s u ağı r
kral mütereddit olsa da, Edward'ı
lar, o den l i seri atışl a r b i r h e z i mete u ğ ra rke n
yapıyorl ardı ki, atışların ı
apar topar savaş m eydanından E d w a rd sessi z sedas ı z
devam ett i reb i l m iş olsa­ uzaklaştırarak Stirling Kalesi 'ne o r t a l ı kt a n k a y bo l d u .
,,
l ardı , İskoçların akıbeti getirdi. Barbour'ın The Brus'una
hiç de hoş o l mayacaktı" SIR THOMAS GRAY k u l ak vermek g e reki r s e ,
iddiasında b ulunur. Bazı savaştan son ra Ban nock
kaynaklar, 3 5 0 kiş ilik ufak B ur n cansız b e d e n lerl e
İ s koç atl ı m üfrezesinin , gerçekleştirdiği b i r h ücumla öylesine dol m uştu k i , m uzaffe r İskoçl a r ı n suyu
bu tehdidi bertaraf etmiş o lab ileceğin i bel irtirler. geçmek için köprüyü kullanm asına gerek kal mamıştı .
Muhare b e n i n ana eksen i ne dönülecek o l u rsa , Robert B r u ce' un kazand ı ğ ı zafer, sal tana tın ı n
İ ngiliz süvarisi, çarp ışmasın ı gün boyunca herhangi s onuna değin harp meydanlarında İ ngil izl e re karşı
b i r destek almadan sürdürmüşe benzemektedir. b i r psikoloj i k üstün lük k u r m ası nı sağlad ı . B ruce,
E lbette b u d u rumda, İ sk o çların , i l k g ü n de bir daha İngilizlere karşı gen iş ölçekli askeri sefe rl e re
gösterdikl eri başarıyı tekrar e tme i mkan ı doğmuştu. girişmemiş olsa da, 1 3 1 9 ve 1 322 tarihlerindeki iki
Daha da beteri, bu defa , a karsu kıyıs ı i le b ataklı k karşılaşmada da zaferi kazanan taraf oldu . Robert
arazi aras ı n a sıkışan atlıların kaçacak yerleri yoktu. B ruce son u n c u çarpışmada, Edinburgh' a doğru
Muhte m e l e n kama fo rm asyonuna g i r m i ş o lan kalabalık b i r orduyla harekete geçen Edward' a karşı
schiltronlar, y ürüyüşe g e ç e rek karş ı l a r ı na ç ı kan yıpratma takt ikleri kullanmıştı . Edward'ın ö n ü nden
şövalyeleri vahşice püskürt m eye b aş l adı l a r. Bu çekilen Bruce, geçtiği yerlerdeki kayn ak l ar ı kurutarak
a rada, büyük i htimalle e fsaneden iba ret o l an bir İ ngiliz ordusunu açlığa mahkum etti. İskoç l ar, büyük
h ikayeye göre, "ayaktakım ı" - uşaklar ve o rdu esnafı çoğunluğu atlılardan oluşan b i r akıncı kuvvetiyle,
-, İskoç ordusunun gerisi nde zuhur ederek, takviye güneye doğ r u çek il mek zorunda kalan İ ngi l i z leri
b i rl ikleri n i n geldiği zan n ı n a kapılan birçok İ ngilizin takip ettiler. İ n giliz artçılar ı n ı Kuzey Yorksh i re'da,
s ilahlarını bırakarak kaçması na sebep olmuştu. İ ngiliz Old By l an d 'deki Rievaul x Abbey'de yakalaya n
o rdusunu perişan eden İ skoçların, Kral Edward' ı Robert, ada m l a r ını binekleri nden indirerek yokuş
ele geç i rmesine ramak kal mıştı. Hatta kral, atının y ukarı bir taarruz başlattı. Gafil avlanan İ ngilizler,
ö rtüsüne yap ı ş maya ç a l ı şan ellerden, h ış ı m l a b üyük bir bozguna uğradılar. Edward, bir kere daha,
savurduğu topuzu sayesi nde son anda k urtulmuştu. esi r düşmeni n eşiğine gelm işti ve n ih ayetinde şahsi
Bu henga m ede kralın atı telef olurken, sal d ırganlar, h azi nesini geride bırakmak zorunda kald ı .

Bu ö rnekler b i r kenara bırakılırsa, Roberr, askeri
faal iyetl e ri n i çoğu n l u k l a ani b a s k ı n larla s ı n ı rl ı
tu t m u ş t u . 1 327 'de, çoc u k yaş taki I I I . Edward' ın
ö n de rl iğinde İskoçya'ya çıkan büyük bir ordun u n ,
amansız hava şartlarında, erzak ye te rsizl iğinden ötürü
para m p a rça oluşunu b üyük bir k eyifle izlem i şt i .
G ö r ü n üşe bakı l ı rsa, Robert'ı n , oğl u David'e ölüm
döşeği nde verdiği son nasi hat, açık arazide İngilizlerle
çarpışmaktan kaçınarak gerilla savaşı na sadık kal ması
ol m uş tu .
Ne yazık ki, genç prens ve muhafızları , bu tavsiyeye
al d ı rı ş e tmed i l e r. I l l . Edward'ı n ö n cülüğü n d e
yen iden hayat b u l a n b i r İ ngil iz o rd usu, vurucu
gücü n ü azami seviyeye ç ı ka r m ak gayesiyle okçu ve
yaya m u h arip leri ayn ı saflarda buluşturarak, 1 330'lu
yı llar boyunca İskoçlara b i r dizi ağı r yen ilgi tattı rd ı .
N i hayet 1 346'da, Durham'ın hemen d ı ş ın da yer alan
Nevi l le's Cross'ta, Kral David, kuzeyden toplanan
askerl e r üzeri ne yapt ı ğı semeresiz bir h ücumda n
l' l Y A. U l'.. l'l l ı'I KU L U
son ra İ ngi l i zlerin eline d ü ş t ü . İskoçların , h ayatiyetini
koruduğu müddetçe " l n gil iz sistemi" ni n üstesinden
gelemeyecekleri ayan beyan ortaya ç ı km ış t ı .
H er n e o l u rsa olsu n , B an no c k B u r n Savaşı ,
ustal ı kla sevk ve idare edilen piyade böl ük l erinin,
devrinin en etkin savaşçıları n ı bile dize geti rebileceğini
k an ı tlam ı ş tı . Co u r t ra i ve B a n nock B u r n'de
yaşanan p i yade zaferleri , zadegan tabakasına, savaş
meydanları ndaki üstü n l üklerine sonsuz bir güve n
d uymamaları gerektiğin i öğretmişti. İşin asl ı , bunlar
savaştaki etkinliklerin i m u hafaza etmek istiyorlarsa,
yoldaş piyadeleri ne, yan i ç i lekeş uzun yaycıları na, el
uzatmak zorundaydılar.
ViKTORYAN DÖNEME AİT bu resimde, Kral Roberl Brnce ile
köylü m tzrakçL lan arasmcb.ki m uJıabbel tasvir edilmeklcdir.
İngiliz rahiplerine ktyasla yo k denecek kadar az ztrh. taştsalar
da, bu. savaşçdar, düşmanlanrıa dünyayı kah.redecek silah ve
maneviyata sa h i p t i ler.
Yüz Yıl Savaş ları'nda Görülen Taktik Geliş imler bineklerinden m ah rum silahşorları her iki cenah tan
Bannock Burn'deki acı yen i lgiye rağmen, İ ngi lizler koruduğu, üç kol halinde böl ü nmüşlerdi. Tepe sarp,
harp esnasında okçu kullan ı m ına yatırım yapmaya zemin çamurluydu ; İskoçlar, gökcen başlarına d o l u
devam ettiler. Bannock Burn t ecrübesi, p ervas ız ve m isali i nen o kl a r ı n altında güç bela ilerl iyorlardı. Ön
saldırgan b i r d üşman karş ı s ı nd a, süvari h üc u m ları h atta vuruşan zırh l ı muhari p l e r arasında den geli bir
ve uzaktan harp eden b i rl i kleri n eşgüd ü münü m ücadele sürerken , ok yağmu ru ndan en fazla zayiatı,
sağlamanın h ayl i m üşkül o l duğu n u göster mişti. Bu a rka saflarda bekleyen zırhsız askerler ver d i ler. En
sebep le olsa gerek, 1 4. yüzyılda okçular, piyade zırhlı sonunda, ana muharebe h at t ı çöküp, diğer i ki kol u
silahşorlarla b i r li kte kullan ı l d ılar. Bu yeni terkip, ilki d a yanı na alarak çekilmeye başl ayınca, İ ngilizler kanlı
1 332'de İskoçlar karşısında bir takip başlatt ı l a r.
o lmak üzere, b i r dizi askeri F r a n s a i l e Yüz Y ı l
ka r ş ı l a ş m a s aye s i n d e S av aş l a r ı ' n ı n ( 1 3 3 8 -
((Sıkışık nizamda b ekleyen İskoçlar,
te k m i l e d i l d i . Tahtta 1 4 5 3 ) patlak ve rm es ı ,
İngiliz taarruzu karşısında geri adım " İ n g i l iz sistemi" n i n k ı ta
hak iddia e d e n Edward
B a l i o l , r e fa k at i n d e k i
atmadılar. Bunlar, muharebenin Avrupa'sına ithal edilmesi
b i r k a ç y ü z s ü rgü n l e başlangıcında , başlarında parıldayan so n ucunu doğur m u ş ru r.
birl ikte Perth yakınlarında miğferleriyle kalkanlarının gerisinde I I I . Edward' ı n F lan d ra
karaya ç ı k t ı ğ ı nda, ç o k İngiliz o klarına göğüs gerdiler ve s e fe r l e r i , b aş l a n gı ç t a ,
daha kalabal ı k bir İskoç Üzerler ine gelen silahlı adamların F r a ns ızları n İ ngi l izl e r i n
kuvvet i n i n t aarr uz u n a karş ı sına b i r ordu çıka r­
ilk sırasını öldürücü darbelerle
uğramıştı. Edward Baliol ,, m a ya y a n a ş m a m a l a r ı
ve maiyeti, her i ki kenarın ı
selamladılar. yüzün den semeresini ver­
GEOFFREY LE BARKER, m e m işci. A m a yi n e de,
okçular ve ç ı kış boğazını
zırh lı askerle rl e tuttukları VAKAYİNAMECİ Breton iç savaş ı n a ya p ı -
dar bir geç i d e yerleşmişler lan m üdahale, M orlaix'de
ve ufak bir s üvari kuvvetini ( 1 342) bir zafer kazanılması nı sağladı. Norrhampron
de yedeğe ayı rmışlardı. Kendilerine fazlaca güvenen kontu riyasetindeki küçük b i r sefer kuvveti, bu rada
İskoçlar, yaya o larak yaklaşarak rakipleri karşısındaki savun ma düzeni almıştı. Northampton kuvvetleri, ö n
ezici sayısal üstünlükleri sayesinde baş l angıçta bir taraftan b i r h e ndek, arka taraftan ise ağaçlı k arazinin
başarı sergileseler de, bir a n d a etrafl arı n ı n çevrilmiş korumasına sığı n m ışlardı. Bu mevziden , hücuma
olduğunu görüp düşman oklarına yem oldular. Sonuç, geçen süvari d algalarına karş ı koyabil mek m ümkün
tek kelimeyle katliamdı. Araları nda yüks e k dereceli olmuştu.
soy luların d a b ulunduğu b i n le rce kişi öldürülmüştü. Morlaix'de öğrenilenler, 1 34 6 yazında, E dward' ı n
1 333 H a l i don H ill'de, İ ngilizler aynı tarifeyi bir Normandiya'ya yap tığı çıkarma esnasında bir nevi
kez daha uygul adılar. Bu seferki muharebe, İ skoçların reh b e r l i k vazi fe s i görmü ş o lab i l i r. Edward b u
Berwick kuşatmasın ı , isi m vererek kes i n b i r tarihte tarihte, neredeyse Paris' e kad a r ilerlem işti ; fakat çok
zorla kaldıracaklarını ilan etmelerinden ö t ü rü, sem­ daha kalabalı k F ransız kuvvetleri karşısın d a kuzey
bol ik açıd a n çok daha ehemmiyetl i b i r karşılaşma istikametine doğru geri çek i l d i . 3000 zırh l ı silahşor
oldu. Kral I I I . Edward, birkaç yüz zırhl ı savaşçı ve ve 1 0.000 okçudan mürekkep İ ngiliz ordusu, Somme
binlerce okçusunu, kentin birkaç mil kuzeyindeki bir nehrinin ağzından geçtikten sonra, yanında 1 2. 000
tepeye sevk etti. İskoçlar, bu kez de, daha kalabalık s üvari, 6000 Cenevizli arbaletçi ve vergi m ükellefi
bir orduyla s avaş meydan ı n a gelmiş gör ü nüyorlar; n üfustan top lanan çok sayıda m ızraklı asker bulunan
fakat yine ayn ı şekilde, m ızraklı schiltronları destek­ Kral VI. Phil ippe tarafından C recy'de durdu ruldu.
leyen yaya zı rhlı muharip ler, sald ı rıya yel te ndikle­ No r t h a m p t o n' ı n tavsiye s i n e uyan E dwa r d ,
rin de, hareket kabiliyeti zayıf hantal insan s ürülerine kuvvetleri ni b i r tepenin üzerine kon uş la n d ı rarak,
dönüşmüşlerdi. Buna m u kabil İ ngilizler, okçuların, arka kısmını ağaçl ık arazi ve yük arabalarıyla koruma

altına aldı . Zırh l ı şöval yele r i a tlarından i n d i rerek,
o rdusunu, o kçuların kanatl arda yer aldığı ü ç kola
ayırdı. Bir kaynakta, b u na i l aveten, taarruza geçen
s ü variyi alaşağı etmek amacı yla, savunma hattının
ö n ünde uzanan bayırda kazılan oluklardan b ahsedilir.
Fransız p l an ı , İ ngil i z okçus u n un karşısı n a ücretli
a rbaletçileri çıkarmak üze r i n e kuruluydu; ancak
b un lar tamamen etkisiz h a l e getirildi l e r " Bu n un
. üze rindeki İ ngi l iz girişim lerinin zamanla sol u p güç
üzerine İ ngiliz o kçusu, bir adım öne çıkarak okların ı
öylesine b i r şiddet ve çabuk l u kla atmaya başladı ki;
gökyüzü adeta karardı . [ b u nlar] ilk başladıkları
. .
hız ve d i n ç l i kte atmaya d evam ettiler; okların bir
kısmı, debdebe l i kıyafetleriyle at sırtın da b ekleyen
s üvarilere i sabet ederek bi rçoğun un ölmes i n e veya
yaralanmas ı n a sebep oldu . Cenevizl i l e r i n [tatar
HOLKHAM RESİMLİ İNCiLi
(ı4. yü.zyıl ovtalan)
Sayfamn ovtasındaki başltk, "Aşağt
t abakalar n asıl sava ş ır?" şeklindediv.
Muhtelif k ı l ıç ve yak ı n dövüş a le L levi n in
yam sın:ı, ol-<çulann el levindeki yaylar
da, kaim ve boğumlu değnekler suvetiyle
as!L11a yak ı n resmed i l m iştir.
yayl a rı n ı k ul l an anlar] a ra s ı n a
d üşen bu süvari ler, öyle bir kargaşa
içine düşm üşlerdi ki; savaş boyunca
b i r daha n i zama gi rem e d i l e r"
( Froissar t , Chroniques) . F ra nsız
şövalyeleri, d üşmana ulaşmak için
atların ı çılgın ca m ahmuzladı kları
sırada, zaten hiç de hazzetmedikleri
bi rçok Ce n evizl i yi çiğneyip geçtiler.
Fransızlar, t ü m coşkunluklarıyla
defalarca baştan den e me l e r i ne
rağmen, İ ngiliz safların ı yarmaya
m uktedi r o l a m adılar. " O kçu lar,
y ayların ı o d e n l i vahşice g e rip
b ı rakıyo rlardı ki; at sı rtındakiler,
bu uçları ö l ü m saçan okl a rdan
fazlasıyla b izar olm uş lard ı : bir
tarafta, b i r at i lerlem emek için
i nat ediyor; ö te tarafta bir tanesi,
ç ıldırmışçasına tepin iyor; b e ri de
b ir baş kası h uys uzlan ı rke n ; l a f
d i nlemeyen b i r d iğeri, sağrı l arını
d üşmana dön üyordu" (Jean le Bel).
Meydanda l 500 şövalyesin i bırakan Fransız k ralının
b i z zat kendisi de, birçok yeri nden yaralan m ıştı.
İngil izleri n bu askeri başarısı son derece önem l i ydi;
çü n kü bu sayed e Edward, Calais'yi alarak F ransız
topraklarında hayati bir köprübaşı kurmayı b aşardı .
B un dan son ra gelen iki kuşak, Fransı z top rakları
yiti rmesine şahi t o ldu. Ne de olsa, Fransızla r, açık
çarpışmalardan i mtina etmeyi öğrenm işler ve İ ngil iz
chevaucheelerin i taciz etmekle yet inerek müs tahkem
mevkilerin ardı n d a yürüttükleri savaşlar sayesinde
İngiliz i lerleyişini d urdurmuşlardı. Gerçi yine de, bu
zaman zarfında başka sahnel erde sergilenen iki ayrı
savaş, taktik gelişimin ne yön de seyrettiğini anlama-
A c D E
PiYADE KlLlÇLARl:
A- Sakson (8. yüzyıl) ; B- Viking (9. yüzyıl);
C- Normun (12. yüzyıl) D-Jaldüon ; E- ı3. yüzyıl
F- 14. yüzyıl, iki elle kavranan ağtr kdı. ç;
G ve K- ı5. yüzyıldan biri kı.sa, bir-i uzun iki kılıç;
1- rap ier'0, y. ı500
mız açıs ın d an önem l i ipuçl arı temi n eder. 1 3 8 5 'te,
Güney Portekiz'deki Aljubarrota'da, bir İ n g il i z sahra
ordusu, Fransızların Kastilyalı müttefiklerini yeni lgi­
ye uğra tmış t ı . İ şin güzel yan ı , burada b i r kazı çal ış­
masL yapılmış ve yapılan kazıda, s üvari hücumlarını
bozmaya yönelik arazi engellerinin ortaya ç t karı l m ış
olmasıd ı r. Müdafaa hattın ı n sol kanadı , b i r kilisenin
ve kiliseyi derin çuku rl ar l a dol u b i r araziye bağlayan
b i r hendeği n etrafında kurulmuştu. Yaklaşık 0.9 m2
genişliğinde o lan bu ç u kur l ar, 1 82 m ge n i ş l i ğ i n de
ve 9 1 m derinl iği n de olan b üyük bi r V ş e k l i içi n de,
b i rbi rl e r i n d e n 0 . 9 m uzaklıklara serpiştir i lmişlerdi.
Bu tertibat, okçuların, çukurların gerisinden veya ara­
sından atış yapabilme l e ri ne olanak tanı m ışt ı . Dahası
bu ç ukurl a r, y akl aş an düşmanın yürüyüş n i zam ı n ı
bozarak, a t l ı olsun, p iyade o lsun, taarruza geçen
F G H 1
d üş m a n savaşçıları karşısı n d a İ n gi l iz savu n ması n ı
p e kiş t i rm işti
.
l 3 9 6'da, b ü y ük çoğ u n l u ğ u F ra n s ı z ve
B urgonyalı l a r d a n m ü teşek k i l b i r haçlı o rd us u ,
N iğbolu'da Osmanlı o rdus u n u n karş ı s ın a ç ı k tı .
M acar müttefikle ri n i n i kazlarına ku lak asmayan
haçlılar, Tür k hafıf atlı ları üzeri ne d oğru d a n b i r
süvari h ücumu n a kal kışt ıl ar . Gelgelelim, hareketl i
b i r pe rde l e m e gücünden başka b i r şey o l mayan
Tü rk süvarisi kenarlara çekildiğinde, bir ok atımı
deri n l i kte, yere çakıl ı kaz ı kl a rd a n o l uşan , a raları
o kçu yeniçeri l e rle dol u b i r s av u n m a hatt ı o r taya
çıktı. K azı kl a r ı aşmayı b aşa ra maya n ve atları nı Tü rk
oklarına k u rba n veren şövalyeler, savaşa y aya devam
etmek zorunda k a l dı l ar .
Haçlılar, nispeten hafif teçhizatlı muharipler olan
ye n içe rileri a l t etmelerine karş ı n , kazıklarla örü l ü
arazjden çıkmak için d ebeleni rken o denli b i tap taktik ham lesiydi. Son araştırmalar, tah t iddiacısı
düş m üşlerdi ki; kapıku l u süvarisi tarafı ndan kolay­ Henry Tudor'un I I I . Richard'ı yen ilgiye uğramğı
ca çembere alındılar. Osmanlıların, hayatta kal mayı Bosworth Savaşı'nda ( 1 4 8 5), Hen ry kuvvetleri ara­
başarabi lenler için talep ettiği kurtul malık ücretleri sında yer alan Fransız birl iği n i n beli rleyici bir rol
dudak uçurtacak cinstendi. Kaderi n gari p bir cilve­ oynadığı k anaati nded i rler. Frans ızların, m ızrakl ı­
si, bu savaşta sağ kal m ayı beceren Fransız soy l us u lardan ol uşan sıkı ve hareketli formasyonu, Henry
Mareşal Boucicaulr'nun karşısına, Agi ncourr'da, b i r ordusuna dayan ı kl ı l ı k ve direnç katmıştı ; fakat ne
kez daha kazıklar çıkacaktı. olursa olsun, Henry'nin zaferinin en büyük müsebbi­
bi, büyük i h t imalle, taraf değiştirerek Kral Richard'a
" İngiliz Sistemi" umutsuz b i r süvari hücum u ndan başka seçenek bırak-
1 420 l e re gelindiği n d e ,
'
mayan Stanley kuvvetleri
" İ n gi l i z s is tem i " diğe r olmuştu.
ü l ke o rd u ları tarafından "İngiliz öncüsüne bağlı okçular, İ ngilizler, 1 6. yüzyılm
ithal edilmişti. Bu hususta bataklık arazide korunaklı bir ilerleyen yıl ları na deği n ,
öncülüğü, 1 436'ya kada r k ıta Avrupa'sın ı n m ızrak­
İ n gil i z l e r i n m ü ttefi k i
mevkiye yerleşmişlerdi; ama burada
etkili olmalarına ihtimal yoktu. l ı ve tüfekli askerleri yan
olan B urgonyalı lar yap t ı . yana getire n taktiklerine
Daha s o n ra Fransızlar, Fransız süvarisi, vücutlarını baştan
geçmed i ; ama bu duru­
1 440 ' l arda, kend ileri n e aşağı saran çelik ve deri zırhlar altında mu, i natçı bir geri kafalı­
özgü, okçulardan mürek­ öyle muhkem bir koruma altındaydılar lık olarak değerlendirmek
kep b i r k raliyet muhafız ki, bunlara atılan oklar, ya oracıkta yanlış olur. V I II . Henry,
alayı ve l evazımat bölük­ p aramparça o luyor, ya da sekip arş-ı 1 5 1 3're, Calai s yakınla­
leri geli ş ti rdiler. Sah ra rındaki Spu rs Savaşı'nda,
altıya doğru yükselip dost düşman ayırt
topçul uğunda görü l e n tıpkı bir ası r evvel adaşı­
ilerleme i le birl i kte, b u
etmeden herkesin kafasına düşüyordu. "
n ı n yaptığı gi b i , kanat­
taklit s ü reci, Fransızlara, POITIERS SAVAŞ I, G EOFFREY LE
lara yerleştird i ği okçular
İ ngil i z l e r i kendi s ilah l a­ BARKER, VAKAYİNAMECİ
sayesi nde Fra n sız kralı
rıyla vurma imka n ı verd i . I . François'yı d i ze getir­
Fransa ve Burgonya, 1 5 . meyi başarm ı ş t ı . İ ngiliz
yüzyı l ı n o rtal a r ı n d a , sistemi, etkisiz olduğu i ç i n değil ; ateşl i s i lahların
İ ngiliz ve İ sviçre geleneklerin i n e n i y i unsurları n ı ucuzlayıp, daha hafıf b i r h a l almasından ve n isperen
harmanlayarak m ızraklı , okçu ve tüfe kçileri m u n ­ kolay eriş i l i r malzemeler h ali ne gel mes i nden sonra,
tazam bölükler içi nde bir araya topladıkları esnek eğit i l mesi b i r ömür boyu süren b i r okç un u n , h iç
bir o rd u d üzen i gelişti rmekle meşgul düler. Buna bu zahmete girişmeden, eli ne tüfek veril e n çeli msiz
m u kabi l , Gül Savaşları ( 1 45 5- 1 487) adı verilen iç bir acemi tarafı ndan i kame edilebil mesi n den ötürü
savaşı n pençesinde kıvranan İ ngi l tere , eski sisteme ortadan kalkmıştı .
körü körüne bağl ı kalmıştı. � ·' ..

Towton'da ( 1 46 1 ) , York taraftarı I. Edward'a taht ı Agincourt Sav�ı: 1 4 1 5 ,.

kazand ı ran büyük m uharebe, atlarından i n m iş zırh l ı
savaşçı l a r ve mızraklı baltalar taşıya n p iyadelerden
oluşan h a n tal blokları n , b i rbirleriy l e d idiştiği b i r
kör dövüşünden başka b i r şey değildi. York yandaşı
okçuları n , h ızını kesmeden esen rüzgar ı hesaplayarak,
atışları n ı yaptıktan sonra birkaç adım ger i çekilmeler i
ve Lan caster taraftarların ı n okları n ı n k imseye zarar
vermeden yere ini ş lerin i seyretmeleri, s avaşın yegane
İ ngiltere kralı V. Henry, 1 4 1 � Ağustos' unun ortası nda,
Fransız tah t ı n ı gasp etmek amacıyla Normandiya'yı
işgale baş l a m ıştı. Henry' n i n ·başı nı çekti ği 1 0 .000
kişil i k ord u , ilk iş olarak Seine neh ri n i n ağzın da yer
alan Harfleu r' ü kuşatm a al tına aldı . Ne va r ki, salgın
hastalıklar, i ki ay süren m uhasara boyunca Hen ry' nin
ordusun u kırıp geç i rd i . Bunun üzerine kral, en
kes t i rme yoldan İ ngi l iz egemen l iği n d e b u l u nan
POiTiERS SAVAŞl , 1356. F ro issart'ırı Chro n i ct t,Les adl L eseri n i n 15.
yüzyda a it resimli bir nüshasL ndan. Hal k a rasırıda hayli rağbet
gören bı,t eser, şövalyeler i n cengaverliği n i ve fazi letleri n i sitayişle
a n la t a n bir kita p t ı . Ne var k i , l Lpkı Kara P rerıs'in zaferinde
old uğLL gibi, savaş mcydan l a n ncla işi n büyük k ısmı n ı üstlenenler
p iyadeler o luyorcht.
Cal a is'ye u laşab i l m e k i ç i n , sayıca aza l m ış askerleri n i
düşman arazi s i n i n d e r i nleri n d en geçirme kararı
ald ı . B u esnada sefer mevsimi hayl i i lerlemiş ve hava
oldukça bozulmuştu. H enry, yan ı n a b i r haftalı k erzak
alarak yol a koyulduktan sonra, Fransız b i rl ikleri n i n ,
geçişe mani ol mak için 1 3 Ekim'de v ard ı ğ ı Som ın c
neh ri k ıy ı l arında mevzilen m iş o l d u k l a rı nı görd ü .
Kral ın elinde, ordusunu neh ir boyunca ü l ke içleri n e
yön l e n d i rmekten b aş ka seçenek yoktu ve İ ngilizler,
Pero n n e yakın ları nda, fark edilmeden suyu aş:ı n a
deği n b i r h afta dah a yürümek zo ru n d a kald ı l a r.
Hen ry, akarsuyu geçtikten s o n ra derhal Cal a i s
isti kametine vönlen m is o lsa da. kal a balı k b i r Fransız
,
' '
ordusu, İ ngiliz k ralı n ın yolu üzerine, kaleden 5 0 k n1
uzağa yerleşm işti b i l e .
 .a. Jl. Jl. .J.. L L...1 .L..ı .l , .&. l. , J.'-.'-' .L..ı U

H e n ry' n i n idaresinde, 5 0 0 0 okçu n u n yan ı

s ı ra, 1 000 şövalye ve zırhlı s i lahşor vard ı . Fransız
k u vvetleri ise, i s tendiği n de süvari o la r a k da
kullanılab i lecek 1 O.000 zırh l ı savaşçı (baştan ayağa
l evha zırhlarla kap l ı) da dah i l , İ ngiliz o rdusunun
en az üç m isliyd i . Bu da yet m ezmiş gibi, Fransız
atlannın çoğu, fazlaca zayi at vermeden İ ngiliz
o kçulann a saldırabilmek adı n a, baştan aşağı örtü
ve zırhların altına gizlen m işl erdi. Fransız komuta
h eyetine göre, Henry'nin sahi p olduğu en kuvvetl i
silahı etkisizleştirebilmenin e n iyi yolu buydu. Ne de
olsa, Fransızların aklı fikri, 1 346 Crecy'de yaşadı kları
acı yenilgiden bu yana, okçular ı n vurucu gücünü
bi neklerinden ayrı savaşan zırhlı askerlerin direnciyle
b i rleştiren İ ngil iz sisteminin zay ı f kar n ı n ı a ramakta
olmuştu. Gerçi bu arayışlarında, o ana değin pek de
başarılı o lamamışlardı. Fransız şövalyeleri, Poitiers'da
atlarından indiklerinde hantal ve hareket kabi liyeti
düşük formasyonlara dönüşmüşler ve kralları Jean'ın,
d üşmana esi r düşmesini e ng e l leyeme m i ş le rdi .
Tutsak kralı n oğul larından biri, i htiyar Berry dükü,
1 4 1 5 Seferi'ne ç ı kan kraliyet kapısına tabi askeri
gö revl ilere, İ ngil izlere karşı t ertip edil e n sefere
k ralın götürülmemesini tavsiye etmişti. Neresinden
bakılırsa, "savaşı kaybetmek, hem savaşı, hem de kralı
kaybetmekten daha iyiydi". Zaten, sıkça nükseden akli
dengesizli kleri düşünüldüğünde, Kral VI . Charles'ı n
pek de bu işlerin adamı olduğu söylenemezdi. Her
halükarda, olumsuz kanaat serdedenlere itiraz e tmek
m ümkün değildi.

Fransız Planı
Saray nazırı d'Albret ve Fransız mareşali Boucicault,
İ ngiliz silahlarının birlikteliği n i etkisiz kılabi lmek
amacıyla savaştan önce bir plan geliştirdiler. Bu plan,
nihayet 1 98 1 'de, B ritish Library'de, yangından zarar
görmüş b i r elyazması i çinde b u lundu. Plan esas
itibarıyla, 6000 kişilik Fransız ö ncü kuvvetlerinin,
takriben aynı sayıda olan Henry ö ncüleriyle yüzleşmek
- -

zorunda kalması durumunda tatbik edi l me k üzere

tasarlan m ı şt ı . F ra n s ı z ö n c ü l e ri , H a r fl e u r 'den
hareket eden İ ngi l iz ordusunu gizlice takip etmekle
görevlendiril mişti . Somme nehr i n i Henry'den önce
geçen Fransızlar, muhtemelen Bapaume yakın larında
b i r yerde, ana orduya iltihak etme niyetindeydiler.
FRANSlZ ARBALETÇiLER. ı5. yüzyı l
Franstz arba !etçileri, b ir ortaçağ
yazmasına dayana n ı 9 . yüzyt!a ait
b u gravürde tasvir ed ilmektedir.
B t{ res imde, silahlarıru başlan
k urab i l me/( için zamana i h t iyaç
dL{ya n. askerler açısından, çoğunlukla
b tt i ş için hassaten t a hs is ed i len bir
pavisier taraJmdarı taşm a n geniş
pavise kalka n lann tn ehem m iyeti
a n la L ı l maktadtr.
F ransı z p l a n ı , atları ndan
i nd i r i lecek z ı r h l ı s il a h ş o rla r ı ,
her i k i cenahta bekleyen vasıfs ı z
p iy ad e lerl e ayn ı formasyon içi ne
y e r l eşt i r m eyi ö n g ö r ü y o rd u .

P iy ad e le rd e n ö rü l ü sav un m a
hat tının ö nünde, yine kanatlarda
kalacak şekilde, İ ngi l iz atış la r ı n a
misi lleme yapma vazifesi veril e n
atıcılar (okçular ve arbaletç i l e r)
kon uşlandırılacaktı. Kanatlardan
b i ri n i n en uç kıs m ın a , "arba l e t
üstad ı" ko mu tas ı al t ı n da 1 000
k i ş i l i k bir a ğ H zırhlı süva r i
k u vveti ko n u l m uş t u . Bun l a r,
efe n dileri n i n a t la rı na bindirilen
vale t l e r ( 1 00 0 a d a m c i va r ı )
t a r a fı n d a n d es te k l e n ecek t i .
( Valetler, sefe r le re ş ö val y eler i n
m a i yet i n d e k a t ı la n h a fi f
z ı r h l ı hizmetkarlard ı ) . D iğer Agi n co u rt Sefe r i ' n in gün l üğünden başka bi r şey
ka n at ta , 200 a t l ıdan m ü rekkep b i r zırh l ı savaş ç ı lar d eğ i ld i r) adlı eser i n müellifi olan o rd u papazı şöyl e
m üfrezesi , ord u n u n arta kalan valetlerinin des t eğ i n de yazar: " E s ir l erden elde edilen istihbarat neticesinde,
b e k l eyecekt i . Bu i ki zırh l ı s ü va r i g ru b u nd a n daha b ü tün o rd u , düş m an ko m uta n l a r ı n ı n, h assa t e n
kal a ba l ı k olan ı , doğr udan İ ngi l iz o kçuları n a k a rşı s e ç i l en yüzlerce �öval yeyi , çarp ış m a l a r es nas ı n da
h ücuma geçerken, ufak müfreze, düşman ha t t ı n ın z ı r h l arla kapl ı a t l a rı n ı doğrudan okçu l a rı nı ı z ı ı ı
gerisi ne sarkarak İ ngiliz ordugahını hedef a lacaktı . üzeri n e sürmekle görevlendi rm i ş o l d uğu şayias ı y la
Ufak v e iyi tal i mli k uvvet l e r, " kraliyet ha nes i " ne çalka l a nd ı . Bunun ü zeri n e k ra l , orduda bu l u n a n
m e n s u p tecr ü be l i kom u tan l a rı n ellerinde bu i şin her okçunun, k e n d i s i i çi n , köş e l i ya da yuva rl a k ,
üstesinden pekala gele b ili rdi . Ne var ki, üç önemli altı kadem boyu n d a yeteri nce kal ı n v e h e r i k i ucu
,

et ke n zaferi F ransızla rı n elinden çekip aldı .

, s i v r i l t i l m i ş kazık veya s ı rı kl a r ha z ı rla m ası n ı em retti .
H er şeyd e n ö n ce, Henry, Fransız p l a nı n dan K ralın tali matı n a göre, bütün o kçu l a r, Fransı zl a r
h aberdar olm uş ve Fransız tasa r ı l arını boşa çıkarmak çarp ı şma k üzere y ak l a ş t ık la r ı ve İ n g i l i z müdafaas ı n ı
i ç i n ge re k l i t ed b i rl e ri a l m ı ş t ı . S avaş ı n gö rgü y a rmak amacıyla adı güru hları serbes t b ı raktı k l a rı
tanıklarından b i ri ve Gesta Henrici Quinti 1 1 • (asl ı nda vakit, ellerin deki kaz ı kları , s i v r i uçl a r ı düşman ı n
 P l l' A U .t. ı� 1 1� KULU

göğüs h izasına gelecek ş ekilde yere saplayarak bir 8000 süvari. B u ifadeler abartılı rakam l a r içeriyor
cephe yaratacaklardı. Böylece şaha kalkmış atlarıyla olabilirl erse de, her halükarda, Fransızla r ı n İ ngiliz
yakl aş a n s üvari l e r, k a z ı k ları görd ü k l erinde, ya ordusund a n çok daha kal abalı k olduğu açıktır.
korkarak geri dönecekler, ya da atları nı ve kendilerini Bunun la beraber, ikinci bir etken, bu sayısal üstün­
ölüme atmak pahasına taarruza devam edeceklerdi." l üğü dengeleme işlevi görmüştü. Herhalde Agincourt
Elde taşı nab i le n seyyar kazıkla rı n , bizati h i V. sahrası, Fransızlar açısından savaşa tutuşm ak için
Henry tarafın dan geliştirilen bir yen i l i k olduğunun seçilebilecek en elverişsiz yerdi. Bir kere, Agincourt ve
altı çizi l me l i dir. Oysaki b i r zamanl ar, Henry' n i n Tramecourt köyleri arasında kalan bu toprak, en fazla
b u t e k n i ğ i , 1 3 96 N i ğb o l u bozgununun acı 900 m genişliğindeydi . Her iki köyü sarıp sarmalayan
tecrübelerini nakleden Yo rk dükünden öğrendiğine sık ağaçl ar, Fransız kuvvetlerini, esas terti batlarını
i nanılmakraydı. almaları na i mkan tan ı­
H al b uk i b u i dd i a , mayacak derecede sıkışık
okçuları n seyyar kazık l a r ı "Evvela okçular, var güçleriy le ve dar b i r alana hapset­
hal i h azırda m u tat olarak Fransızlar üzerin e ok yağdırmaya mişti. Bu da yetmezm iş
kul land ı k l arı bir dönem­ başladılar. Çoğu zırhsızdılar; dar gib i , Ekim yağmurları ,
de, Gül Savaşları esnasında iki o rdu arası n da uzanan
ceketler giymişlerdi; pantolonları diz
kaleme alınan York taraf­ çapalanrrn ş toprağı ıslata­
çevresinde bollaşıyor, balta ve k ı lıçları rak adeta çamur deryasına
ta r ı b i r kaynaktan gel i r.
kemerlerinden aşağı sarkıyordu. çevirm işti. Arazi şartları,
York dükü şahsen N iğb o l u
Çoğu, yalın ayak yalın baştı. » s üvarilerin h üc u m esna­
seferin e iştirak etmediğin e
ENG UERRAND D E MONSTRELET, s ı n d a ivme k azanmala­
göre, Henry'n in, Osman l ı
yen i ç e r i l e r i n i n d i ki l i VAKAYİNAMECİ rına m a n i o ld uğu gibi,
yöreye özgü ki ili toprak,
kazı k l a r vası tasıyl a, ken-
1 9 1 4-1 8 yıl larında ordu­
d i l er i n i h aç l ı süvarisin i n
l arın baş ı n a b ela olan S o m me çamuruna benzer bir
hücumundan nas ı l korumuş olduklarını sonradan
hal almış t ı . Hatta savaşa katılan kimi şahsiyetlerin
okuyarak öğrenmiş olm ası daha m uh temeldir. İ şin
anlattıkları na bakılırsa, ağır zırhlar taşıyan şövalyeler,
i ro n i k tarafı, H e n ry' n i n b u konudaki kaynağı­
atlarından i ndikten son ra d i zlerine kadar balçığa
nın, büyük ihti m al le, sefere bizzat kat ı l an Mareşal
dönüşmü ş toprağa batmışlardı.
Boucicault' nun hatı raları o lmasıdır. Tecrübeli Fransız
Dah ası , ö ncü kuvvetlerin başında b u lunduğu
komutan, bir kez daha, henüz öğrendiklerin i tatbik
sürece az sayıda uyumlu şahsiyetten oluşan Fransız
etme fırsatı b ulamadan, aynı taktiğin kurbanı o l a­
komuta h eyeti, ana k u vvetlerle birleşi l mesin i n
caktı. Agi ncou rt'da Henry' n i n karşısına çıkan Fransız
ardından i ns icamını yitirmişti. B ütün Fransızlar
ordusu, Boucicaul t'nun b aş langıçta tasavvur ettiğin­
bir araya geldiğinde, ordu n u n idaresi, Alençon ve
den çok daha büyüktü.
Orleans dükleri gibi , asalet derecesi bakı m ı ndan
Fransız kral ı n ı n saflarında muharebeye katılan
en itibarlı kişilere geçmişti. Deneyimsiz ve kendine
görgü şahitlerinin tem in e ttiği rakam lar, Henry'nin
aşırı güven duyan bu toy savaşçılara sorul acak olursa,
m ütevazı b irlikleriyle kıyaslandığı n da, korkunç
Kral Henry' n in, Fransız tarafının bariz üstün l üğü
derecede yüksek görünmektedir. Fransızların ilk hattı,
karşısı n d a tesl i m o l m ayı seçmemesi d üpedüz
atlarından i nm iş 6000 zırh l ı savaşçıdan müteşekkildi. saçmalıkt ı . Sonuçta, M areşal Boucicaul t' n ı n kılı kırk
İ l k h attı n, 4000 okçu v e arbaletçi ve her iki uçta
yararak hazırladığı plan ı , d oğru düzgün uygulamaya
bekleyen s üvari kuvvetleri tarafından desteklenmesi koymaya b i l e tenezzü l etmemişlerdi.
öngö r ü l m üştü ( aş ağı y ukarı orij i nal p l ana sadık
biçimde) : 1 600 atlı sol , 8 00 adı sağ kanatta. İ k inci İngiliz Tertibatı
hatta sayı lar ı 6000'i b u lan, yin e yaya vaziye tte Bu arada Henry, pek kala balı k o lmayan o rdusunu
l ı
bekleyen zırh s ilahşo r l ar ve b u nl a r ı n gerisinde geleneksel tarzda tertip e t mişti . Bu geleneksel tarzın
 Agincourt Savaşı
1 415

İ ngil izlerden en az ü ç m is l i kalabal ı k o l an Fransız

o rd usu, Henry'ye Calais yolunu tıkamıştı. Ne var ki ,
kendilerine fazlaca güvenen Fransız komutanlar, sayıca
ü s tün askeri kuvvetlerin i dar savaş meydanında adamakı llı
konuşlandıramadılar. Henry, ayağına kadar gelen fırs atı
geri tepmeyip askerleri n i bir ok atımı mesafeye kadar ileri
ç ı k a rdı. İngiliz o rdusunun çeki rdeği n i , atları ndan i n miş zırhlı
s ilahşorlar oluşturuyordu. Hayl i sağlam si lahşorlara k ı yasla
çok daha kırılgan b i r yapıda olan o kçul a r, düşman süvarisine
k a rş ı , manialarla dolu derin bir müdafaa sathı teşkil edecek
şekilde tahta kazıklarla koruma alnna alındı . Fransız s üvari
h ücumları, bu savunma hattını yarmayı başaramadığı gi b i , ·
kaçan atl ılar, kend i yaya kuvvetleri n i n d ü zenini bozd u. İ ngil iz
oklarının h ışmına uğradıktan sonra akı lları başları ndan
giden ana muharebe hattındaki askerler, düşman b irl ikleriyle
doğru düzgün çarpışmaya bile giremedi l e r. Hatta hafif silahlı
okçular bile, bu b i rlikler üzeri n e baskı n la r düzenleyip esi rler
aldı . Savaş, bir saat içinde fi ilen bitmiş t i ; fakat daha son raki
Fransız karşı taarruzları ndan çekinen Hen ry, tutsakla rı n
tek rar çatışmalara katılması ihtimal i n i o rtadan kaldırmak için
hepsi nin öldürülmesi emri n i verdi. Sonuç feci bir katliamdı
ve İ n gilizler kati b i r zafe r kazandılar.

/) \ İNGİLTERE
�

. + AGINCOURT

Agincourt, Ca[ais yo lıı iizerinde, şehrin 5 0 km güney i11de yer

al. ıv. Savaş, bugü.11 de eskiden oldıığu gibi, i k i ağaçl ı k alan
arns mda kalan dar b[r açık l ıkta gerçek leşmişli.

50
 P İ YAD E N i N RO LU

biııe kiyaık çok daJia

ı az askerden olupn İngiliz
miiharebe h� kanadan ·

yerletdrdiif. okçular refakatindeki

. .

· yaya zırhlı sil�orlarla Fransızlar

üzerine yürüyüfe gefti.

4 Esas Fransız muhaıd>e

,---....,..'""'--.., k,ı,tala,rı, intizama girerek
İngilizlere saldırmak is;in bü�
tam olarak neye benzediği sor usu, son iki yüzy ıl da çak ı l ı kazı klar arasında, d üş ma n s üvarisi ne pek de
tarihçiler arasında hararetli tar t ı şm a l a rı n yür ü tül me ­ aldırış etmeden gön ü llerince yer değiştirebilecekleri
sine vesile ol muş t u r. 1 890'larda Eng,lish Historical ko r u n ak l ı b i r m ı n t ı ka düze n lemek ol m uş t u .
Review dergisi n d e neş redild i kten b u yana geç e rl i Cuneus formasyon uyla ilgi l i söyl e n en leri n aksi ne,
kanaat haline gele n yoruma göre, atlarından i nmiş bu sözcük, ufak askeri grupları tanımlamak için de
vazi yette bekleyen zırh l ı savaşçılar, her biri kenar­ kul l a n ı l ab i l i r. Nitekim ordu papazı, Fransız a rtçı l a r ı n ı
larında o kçuların bulunduğu ç ı k ı n tılara sah ip üç o l u ş t u ra n s üvari m ü fre zele ri n i t a r i f ederken bu
kol t eş k i l et m iş l e rd i . Bu çıkınt ı l a r ı n b i rleştiği n ok­ keli m eye b aşvurur. Bu sebeple, İ n gi l i z o kç u la r ı n ı n ,
tada, b i r kama fo rmasyo n u ya da b aşka bir tarifle, cena h l arda saf tutarak, ordunun m e rkez h a tt ı n ı ,
içi boş bir V dizil im i şek i l- yaya be k l e meyi tercih eden
len m iş t i . Hakik a ten de, zırhlı savaşçılara bırakm ış
"Konfederasyon askerleri , muazzam olmaları muhtemeld i r. İ şin
ordu papazının Agi n c o urt
esası, her ne kadar, üç farklı
bet i mlemesi, Latin ce cune­ bir kuvvetle i leri atılarak ok , kılıç ve
kom u ta n ı n hükmünde, üç
us keli mesi n i kullan mak mızraklarıyla Avusturya şövalyelerini ayrı bayr ağ ı n dalgaland ığı
su ret iyle kama ş e ki l l i b i r biçtiler ve deştiler. Düşman, orman kollar h al i n de yerleş m i ş
dağıl ı mdan bahseder. B u kantonlarının adamlarının elinde o lsala r d a , İ n g i l i z l e r i n
durum, Yüz Yıl S avaşları
büyük kayıplar verdi; bilhassa toplam m evcudu o den l i
tarih inin usta ism i A. H . azdı k i ; ü ç m ü staki l k o l
teslim olmaya razı olmayan ve yaya
Burne' ü, Agi nc o u r t ' u ve yeri n e, b i rleşik tek bir ki t lc
İ n g i l i z sistem i n i n tatbi k askerlerin yanlarında kalmış olmasını
h a l i n d e to p laş m ı ş l a rd ı .
edi l di ğ i Crecy ve diğer arzulayan asilzadeler . . . "
St. Geo rge haç ı n ı n a l t ı n a
savaşları, gönül r a h a t l ığı y­ SEMPACH, GEBBARD D RACHER, kuru l a n K ral V. Hen ry,
la bu tarife uygun biçi mde CONS TANCE KRONİGİ küçük o rd u su n u n t a nı
resmetmeye yö n l en dir m iş- kalb\nde d u ruyo rd u .
tir. B u rne ayrıca, i ddiasını desteklemek amacıyla,
1 346'daki İ ngi l iz ordusunun herse şekl i nde düzene Savaş
İ şi n tuhafı, belk i de aşırı özgüven yan ı n da, kom u ta
girdiği n i yazan F ro i ssa rt kro n iğine a t ı fta bul u n u r.
heye t inde h ü kü m süren kafa karışıklığı n ed e n i y l e ,
Bu k el i m e n i n kökeni, sivri u ç l u veya çıkın t ı l ı b i r
Fransızlar saldırıya geçmediler. O n l a r ı n yeri ne H e n ry
ya p ı l an mayı akl a getir i r. Bununla b i rl ikte Froissart,
sazı e li ne alarak, sabah saatlerinde, s avaş meydan ı n ı n
ayn ı tabi ri, Niğbolu'da, h içbi r ağı r zırhlı p iyad e n i n
en da r noktasına, b i r ok atı m ı mesafeye kadar i l e r l ed i .
kor u m asına başvurmadan, çakıl ı kazıklar arası nda
Hen ry' ni n okçuları , burada kazık l a r ı yere çaktıktan
d ağ ı n ı k vaziyette be k l eye n yen içeri o kçuları içi n de
sonr a , düş m a n ı hazırl ı ksız bir h üc u ma zorlamak
kullan ı r. Aslı n a bak ı l ı rsa, herse sözcüğünü, tapan
amacıyla taciz atışları yaptılar. Maksat hasıl olmuş t u .
şekil l i olarak anlamak daha ma k ul d ü r. Bu ziraat a racı, Fransız süvari kanatları, e n az dört ciddi meseleyi göz
sürül m üş tarlayı d üzel tmek a m ac ı yla kullanıl ı r ve ardı e de rek aceleyle i l e ri doğru atı l d ı lar. Her şeyd en
çift sürerken azarni m iktarda toprağı kaldırabil mek evvel , süvar i kanatları h ücuma feci derecede e ks i k
için b i ri önde b i ri bi razcık daha geride tasarla n m ış savaş ç ıyl a b aşl amı ştı ; çünkü başın a buyruk şöva l y e l e r
tırmık d işleri ne b enzerd i . Ord u papazın ı n , okçuların gerektiği gibi düzene gi rmem i ş ol d u k l a rı n da n , s üvari
aldı ğı ö n lemle rl e ilgili bahiste, "arada ön ceph eyi ko l la rı , başta kararlaştırılan rakam l a r yerine ancak
oluşturan birl i k l e r b u l und uğ u halde, kazıklan n b i r 1 50şer adam top l aya b i l m işt i .
kısmını önlerin e , b i r kı s m ı m arkaları na saplad ılar" İ k i n cisi, man ialarl a ko ruma a l t ı n a alınan a ra z i ,
derken kas tettiğ i tam da bu o l malıdı r. İ ngil i z o kç u l arı nı n arkas ı na sar k m a şıkkı n ı d a h a
Uzu n lafin kı s as ı , okçuların yaptığı, önceki örnekte baştan elemişti. Ü ç ü n c ü s ü , ça m u rl u zemi n atları n
m uh ayyi lemizde canlandığı g i b i , kaz ıkl a rd a n örülü bacaklarını yorduğundan, adeta b i r o k yağmurun un
dar bi r kama m isali çı kıntı yapan bir çit değil; zem ine için e d üşm üşlerd i .
 Atlarını kazıkla rı n üzerine doğru sürecek kadar
cesu r olanlar, bi nek leri n i n d el i k deş i k ol m as ın ı
izlemek zorunda ka ldıl a r. Keza kendileri de, kazıklara
b i n d i ren atlarmın sırtından o kçul arın ayakları d i bine
d üştükten hemen s o n r a t ez e l de n k atled i l d il e r.
F ra nsızlar, s avaş meydan ın ın yal n ızca bel i r l i b i r
kıs m ın da, yum uşak toprak y üzünden kaz ı kl a r ı n
top ra k ta tut un a mayıp d üş m esiyle savun m as ız
kalan lar karşıs r nda kısmi bir başarı kazandılar. fra n sız
ati ıları n ın çoğu, o k yağmuru ndan canını k u rt a rmak
içi n çark ed ip gerisin geriye kaçmak dışın da b i r şey
yapamadı. Ne yaz ı k ki geri kaçarken , bu kez de, yaya
vaziyette ilerleyen zırhlı silahşorl ara toslayarak t a m
bir karmaşa yaşanmasına yol açtıl ar.
Uzaktan fı rl a t ı lan s i l a h l a r k u l l a n a n F ra nsız
askerlerini devreye sokm a k m ü m kü n olma mıştı .
B u nl a r daha ziyade, deste k verm eleri icap e d e n
ö n c ü k u vve tl er i n a rka.s ı n a doluşarak yersiz b i r itiş
kakışa sebebi y e t verd i l e r. Piyade kuvvetl e r i n in
15. YÜZYI LA AİT bir clyazmas mdan Agincourl Savaşı tasvi ri. Bu
resimde, i ngdizlerin zafe r bza n masmda e t k i Li olan çapa lanmış
çam u rl u topraklar ve ağaçl ı k arazi hep b i rl i k te gösteri lmektedir.
giriştiği taarruzlar d a daha hallice d eği l di ; in tizam ı n ı
y it i ren birlikler, İ ngiliz okçusu tarafından seyreltildi;
çam u r tarafı ndan y avaşlatıldı ( ağ ı r zırh l ı p i y a de l er
t ü ke n men i n eşiği ne gel miş l e r d i ) ve n ispeten
daha dinç İ ngil iz z ı rhlı savaşçı l a r ı tarafından geri
püskürtül düler.
İ ki nci bir dalga h alinde gel e n F ra nsız ağır z ı rhl ı
süvarisi, İ ngil izleri b i r n ebze o ls u n geriye i t meyi
becerm iş; hatta bu henga mede Hen ry'nin m iğferine
isabet eden bir darbe, k ral iyet tacı n ı s üs l eyen çiçekleri
un ufak etmiş o l sa d a , Fransız l a r s avaşı kaybettiler.
Çok sayıda lort, göğüs göğse mücadele esn as ın da
öldürüldü veya tuts a k ed i l di Kıssadan hisse, İ n giliz
.
okçusu, b i l h assa ç a m u rl u a razide, kaz ı k l a rı n ı
top rağa çakmak i ç i n bel lerinden aşağı sarkan ağı r
Agincourt'da İngilizler: Yaya Zırhlı Silahşor ve Okçu
i ngil iz zırhlı s ilahşorları (şövalyeler, şövalye silah.larlan
ve asalet ımvan m a sahip olmaya n bazı savaşçılar),
muharebe esnasmda, sosyal i tibar derecesi baluwundan
kendilerinden hayli d ü.şü.1-t olsa lar ela, okçularla ayn.ı
sajlarda savaşma k için atların ı terk etmeye hazırd ılar.
Bu uzun yaycı lar, çattşmalann çolz daha ağtr s ilahlı
hasımlanyla bire b ir dövüşe dönüşmesi dw-um uı1d.a
1-wru.ma al t ına a l ı nabllmderi içi n , çoğunlukla
m uharebe hattmm kenarlarına veya engebeli araziye
yerleşfüilirlercl i . Kra l V. Henry, Agincourt'd a, düşman
süvarisinin hü.cum l anna karşı, bü. t i-tn okçtılann
kend i lerine b irer k azdı 1-teserel'< laşmab l l i r k orumalar
hazt rlamalanm emretm iştl. Bu ledbir, Fransdan
yen ilgiye uğratmakta hayli etk i l i oldtt. B u esnada ingiliz
ord ı.-t s u. nıuı. içinde bu l u n d uğu sefaletin derecesi , açld�
ve p is su yüzünden i s h a l o lan okçw1 Lm pa n lo lon u n u
b i r k e n a ra bırakmış olmasrndan anlaşdab d i r.
I
I

kurşun tokmaklarla bile, çev i k ve ölümcül hasımlar
olduklarını dosta düşmana göstermişlerdi.
Ana k u vvet l erin yeni lgiye uğrayışını seyreden
Fransızların ü çüncü hattı , de Fauquembergues
komutasında tertiplenen son bir taarr uzdan sonra,
geride kalanları kanlı bir kıyıma terk ederek savaş
meydanından kaçtı. Mahalli bir lort olan Isembert
d'Agincourt' u n giriştiği kana t hücumu , Fransızlar
açısından , başlı başına b i r felakete d ö nüşmüş
olan yen i lgi n i n üzerine tüy d ikti . Her ne kadar
d'Agi nco ur r' u n adaml arı , İ ngil iz ağı r lı klarını
yağmalayarak ordugahta bulunan seyisleri öldüren bir
çiftçi güruhu olarak görmezden gelinse de, bu saldırı,
Fransız planını hayata geçirebilmek için yapılan son
bir u m u ts uz teşebbüs olab i l i r. Hakikat ne olursa
olsun, bu hamle, savaş meydanının ortasında elleri
kol ları bağlı kalan Fransız asi lzadelerin i n durumunu
hepten fenalaştırmıştı.
Yönet i m i a l tı n d aki m ü t e vazı kuvvetin, bir
de peşinden s ürükleyeceği i nsan sürüsüyle baş
edemeyeceğinden korkan ve t utsakların tekrar silaha
sarılmalarından endişe eden Henry, tüm esirlerin
öldürül m es i n i emre tri. Şövalyeler, kra l ı n emrini
yerine getirmeye yanaşmayın ca, 200 kişilik bir okçu
müfrezesi ne bu sevimsiz işi hal letmeleri talimatı verildi.
Bu gaddar infaz merasimi, günü kapatan olay oldu. Ne
kadar azi mle çabalamış olursa olsunlar, Fransızların
henüz İngiliz sistemini alt edemeyecekleri anlaşılmıştı.
Fransızların, askeri sahada şartları eşideyebilmeleri ve
nihayet İ ngilizleri topraklarından kovabi l meleri için,
yeni bir nesil yetiştirmeleri ve askeri teşkilatlarını en
i nce ayrıntısına kadar gözden geçirmeleri gerekecekti.
İsviçre: Çıraklık Devresi
İ sviçre, her ne kadar, Avru p a'nın göb e ğ in de olsa
da, dağl ı k tabiat şartları y ü zünden fi i l e n bir u ç
bölgesi d i r. B u ü l ke , Alm a n İmparato rl uğu' n u
l' l l l\.U r. l'lj l l'lj 1'.. V L U
İtalya'ya bağlayan geçitleri saklayan derin vadi leri
s e b ebiyle, o r t a ç ağlar boyunca civar dev l e t l e rin
i l gisini üzerine çeke gelmişti. Bu geçit yerler i ndeki
a k ı ş vergi l en d i ri lebilecek seviyeye ulaş t ı ğ ı n da,
b a ğı msızlığı n a d üşkün İsv i ç reli ler ve Avu s t urya
H absburgları arasında sürtüşmeler çıkmaya başladı.
1 29 1 'de orm a n l ı k Uri, Schwyz ve Unterwalden
kantonları, harici düşmanlara karşı iş birliği öngören
b i r savunma akdi imzaladılar.
1 3 1 5 sen es i nde, İsviçre' n i n dağl ı ah ali s i ile
Habsburg himayesinde faaliyet gösteren bir manastır
a rasında ortaya ç ı kan tartışma, bir süredir beklenen
s a v aş için g e r ek l i mazeret i sağlad ı . Avu s t u rya
h ükümdarı Leop old, 1 000 atlı ve 2000 piyadeden
m üteşekkil b i r ord uyu dağlarla kaplı a r a z iye
yol l adı. Tatar yaylan ve elde taşınan türlü savaş araç
gereçleriyle silahlanmış İsviçreliler, Morrgarren'da
H absburg o rd u sunun yol u n u kestiler. Avusturya
kol u yürüyüşü n ü durdurduğu anda, ağaçlarla kaplı
yam açlarda p us uya yatmı ş 1 000 kadar İ s v içreli
b e l iriverdi. B u n lar, bayır aşağı kaya parçal a r ı ve
ağaç gövdeleri yuvarlayarak köşeye sıkıştırdı k ları
s üvarilerin tepesine çullanırken, Avusturya piyadesi,
y o ldan aşağı koşuşt u r m aya başladı. H ab s b u rg
ordusunu paramparça eden b u s ürpriz saldırının,
m ü kemmel tat b i k edilen bir pusu harekatı o l d uğu
aşikardır; ama yine de, sergilenen bütün meziyetlere
rağmen, bir "p iyade devrim i "nden bahsetmek için
h en üz erkendir.
B u zaferi n c azibesine kapı l a n göl kenarı n daki
Lucerne ve Bern şehirleri, İsviçre Konfederasyon u' na
"Çl LGlN MARGARET". Bu. ı5. yüzyd flaman topu, barutlu
sila hlann bu. devirde ulaştığı gelişmişlik seviyesinin iyi bir
örneğidir. Bu kuşatma topu, barutun infilak etmesiyle elde
edilen kuweti kenarlardan hapsedebilmek maksadıyla, demir
çuhuk!ann. etrafın a y ine dem irden kasnaklar dökülmek sure t iyl e
imal edilmiştir.
 katılma kararı aldılar. Gelgelelim, kentlerin güçlerini
birleştirmesi, zengin l i k ve insan kaynaklan bakım ı n ­
dan m evc u t dengeleri bir anda a lt üst ettiğinden,
komşu h ükümdarların huzurunu kaçırdı. En son u n­
da, rak i p şehirlerden biri olan Fre i b u rg'un m üş te­
formasyonlar halinde düşman üzerine gönderdi.
İsviçrelileri n kaybetmeye yakın olduğu kahramanca
bir çarpışma sürerken, yem bulma u muduyla ordudan
ayrılmış olan bir grup İ sviçreli, ansızın İ t alyanlar ın
yan tarafında ortaya çıkt ı İsviçre o rdusunun arta
.

ki asi lz a deleri, Bern üzerine sefere çıkmaya karar kalan bütün muhariplerinin taarruzuna uğradığını
verdiler. İsviçreliler, 1 339 Laupen'de , saldırganlara zanne den Carmagno l a, daha hafi f zırhlar taşıyan
had l erini bildird i le r. Orrnanlık kanonların halkı, İsviçreliler fena halde örselenmiş oldukları halde, geri
savaşı n başlangıç safhalarında şövalyeler tarafı ndan çekil me em ri verdi. İ sviçreliler, bu savaştan sonra ,

hayli hırpalanmışlardı ; fakat Bern p iyadesi, Freib u rg saflarındaki mızraklı asker oranının ciddi m iktarda
yayalarını ezip geçtikten ar t ırılması gerek t iğine
sonra d üzen l ed i ği bi r hükmettil e r. Ne de olsa,
kanat harekatıyla d üşman ((Burgonyalılar, ağaç kazıklarından daha kıs a olan teberler,
süvarisinin arkasına sarktı yaptıkları setin arkasından iri şövalye l e r i n yakın lara
ve atl ı ları imha etti . Başka v e ağır top larıyla ateş açtılar. Bu kadar sokulmasına imka n
bir Av usturya taarruzu, atışlar, formasyonları içinde bekleyen tan ıyo r ve b i r n o ktada n
1 3 8 6 t arihinde, bu kez sonra ağır zırh lı şöv alye­
konfederasyon askerlerine büyük zarar
Sempach'ta bertaraf edil­ leri durd urmak zorl aş ı ­
di. B ir kez daha çoğun ­
v erdi . . . Ben, şahsen ikişer ikişer yordu.
luğu teberlerle donanmış vurulan bazı atlılar gördüm; bunların 1 444'te, art ı k büyük
İ sv içre l i ler, yüksekçe b i r bacakları hala eyere takılı vaziyette ölçüde b i r m ızrak­
n o k t ay a yerleşm işlerd i . olmasına karşın bedenlerinin üst lı kuvv e ti haline gele n
B i r önceki karşılaşmanın kısmı kop up gitmişti. " İsviçrel i le r, St. Jacob-en­
aks i n e, Avusturya şövalye­ B irs'de Fransız ordusuy­
PETER ETTERLİN,
leri b i n eklerini b ı rakarak la karşı l a ştılar. Say ısal
MORAT KUŞATMASI
yaya v aziyette s a ldı rıya zafiye t t e n m uzda r i p
geçti l e r. Daha teçh izatlı İ sviçrel i l e r, B i rs nehri­
şövalyel er İ sviçreli l eri geri püskürterek Lucerne san­
, ni aştıkları gib i Fransız merkez hatt ı n a bindirdiler
cağı n ı ele geçirdiler Ne var ki, Habsburg hükümdarı
. ve daha sonra h avaya doğrulttukları m ızraklarıyla
I I I . Leo pold b i haber olsa da, Avusturyalılar, İsvi çre schiltronvari bir küme ol uşt u rdular. Bunun üzeri n e
ordusunun yalnızca bir bölümüyle kozlarını paylaş­ Fran sızlar zaman zaman okçu ve arbaletçi lerin yay­
,

mışl a rdı . İsviçre ordus u n u n ana kuvvetleri cenahtan
saldırıya geçtiğinde, Avusturyalılar karşı koyamadılar
ve Leop old öldürüldü.
B i r müddet sonra roller değişmiş ve kantonlarına
komşu dağlık arazi leri kendi topraklarına katmaya
niye t l e nen İsviçre liler istilacı hüvi yeti kazan m ı ştı.
l 422'de M i lan d ü kalığı üzerine çıkılan bir sefer,
Arbedo Savaşı'yla sonuçlandı. İsv i çrel il er, bu m uh a­
rebede ordularının yaln ı zca bir parçasıyla, 4000 kişi­
den i baret (üçte b i ri mızraklı, üçte ikisi teberli) bir
kuvvede boy göste r mişlerdi. Ağır İ talyan süvarisinin
giriştiği hücum İ sv i çre mızraklarına takılıp eriyince,
den eyimli condottiero Carmagnola, o rdusunun h at­
x bulunduruyorlardı; n e var ki, ancak Lorraine düküyle
tıhareketini derha l değiştirdi. Arba letçileri, İsvi çre
askerleri n i kanatl a rdan vurmak için kenarlara yol­
layıp , atlarından i ndirdiği zı rhlı s i lahşorları, derin
l ı m ateşiyle desteklene n müteaddit s üvari h ücumları
gerçekleştirdiler. En nihayetinde, Fransızlar gösterme­
lik bir zafer kazanm ı ş o l salar da, çarpışma son u nda
İsviçrelilerin gönlü rahattı. Fransızlar, İs v iç rel ile r i
mağlup edebilmen i n yol unun, bun l arı hareketsi z
kıldıktan sonra uzaktan atışlarla devi rmek olduğunu;
İsviçreliler de, ne denl i zayiat verirlers e versinler, as la
aman dil emeyecek fanatikler olduklarını ka n ı t la­
mışlardı.
Taktiksel açıdan bakıldığında, İs v içrelilerin kısıdı
bir repertuarı vardı. He r daim araların da, tatar yayları
kullanan bir m iktar avcı askeri ve b irkaç atlı gözcü
ittifak ettiklerinde gerçek bir süvari gücünden istifade
edebi l mekteydiler. İsviçrelilerin esas kuvveti, olağan
durumlarda üç kola b ö l ünmüş olan m ızraklı as ker
 P İYA D E N İ N R O LÜ

Zırhlı İsvi çre Mızraklı Askeri (y. 1 475)

Bu çizim, Bu.rgonya Savaşlan (ı475-77) döneminden, özdeşleş tirilmiş olsalar da, bunların çoğu., 15. yü.zy tlm
ön saflarda savaş a n ağtr silahlı b ir askeri temsil ortasına değin savaş araet o larak teber kullanwuşh .

etmektedir. Kafas mda bir sallet taştyan savaşçımn isviçreli ler, Arbedo'd a (ı422), p iyade mtzrnk lanyla
vücudu, her iki cinsten, örme ve levha zırhlarla mii.ceh h ez i talyan milLs kuwetleri karşLsında gü.ç
korunmaktadır Yalmzca bacak k tsmt, hareket
. bela, göstermelik bir zefer kazandtktan sonra aym
serbestlsi sağ l ayabi l mek amaCLyla ağtr ztrhlardan silaht benimsediler ve gelecek iki astr b oyunca p iyade
mahrum btra ktlmtşhr. Bu resme k ıyasla, isviçre taktiklerLne yön verdiler. Uzun piyade mtzraklan,
m tzraklt blok lann da görev a la n askerlerin büyü.k 1 64 o ' lard.a , gelişmiş hafif ateş li s ilahlar karşts mda
çoğu.nlu.ğu. daha hafif teçhizatlara sahipti ; hatta en büyük ö lçüde etkinliklerini yitirmiş olsalar da,
gerideki s�ann m iğferleri bile olmazdt Her ne kadar,
. 1 67o'lere, sii.ngü.nü.n savaş m eydanlanna gelişi ne kadar
i sv içrel iler gel eneksel olarak u.zım p iyade m tzraklanyla kullanı lmaya devam edildiler.
b loklarından n eşet ediyordu: Vorhut, yani ö n cüler;
Gewalthut, yani ana kuvvetler ve Nachhut, yani a rtçılar.
Bu kolların h e r biri, ilgil i kol u oluşturan savaşçıların
toplandığı kan tonların önde gelen şahsiyetlerinden
kurulu bir heyet tarafından yönetilirdi.
Savaşta izl e n ecek strateji, çarpışmalar başlamadan
evvel son derece demokratik bir usulle tayin e d iliyor
ve belirlenen h attıhareket, takdi re şayan b i r gözü
pekli kle uygulanıyordu . Savaş meydanına üç kısım
h a l i nde yay ıl manın, devr i n askeri tea m ü llerine
körü körüne bağlanmaktan b aşka bir şey olmadığı
söylenebilir; fakat b u dizilim, m evzu bahis, derin
s ı ralar oluşturan ve Üzerlerin e ağır zırhlar almayan
İsviçreliler olduğun da, mükemmel sonuçlar vermişti.
İ sviçrelilerin, b u s ayede, yür üyüş kollarını şaşılası
b i r hızda başka b i r istikamete çevirmeleri m ümkün
o lmaktaydı . S ah i p oldukla r ı s a rsılm az d i s i p l i n ,
tıpkı Bernlilerin Laupen'de yaptıkları gibi, karşısına
ç ı kan düşmanı n hesabını gören bir kolun, bir an
b i le düşünmeden savaş meydanının diğer alanlarına
yardıma koşması n ı teminat altına almıştı.
Cesur Charles'ın Ordusu
Cesur Charles, 1 463 tarihi n d e Burgonya d ü k ü
o l d uğunda, h ay l i geniş olm as ı na rağmen bölük
p ö rçük bir k rall ı k tevarüs etmişti . En büyük a rzusu
m emleket topraklarını birle ş t irmek ve büyütmek
olan Charles, gen işleme yoll arının Fransız k ral ı ve
A lman imparatoru tarafından tıkanmış olduğunun
farkındaydı. H er şeyin en iyi s i n i b i r araya getirdiği
b i r ordu kurd u . Charles'ın ordusunda, ağır süvari ,
tüfekç i, m ızrak l ı ve arbaletçi p iyade i h t iyac ın ı
İ talyan condottierolar gidermi ş t i . Burgonya d ükü
ayrıca, Avrupa'nı n en iyisi o l an İ ngiliz atl ı uzun
yaycılannı ( Fransız kralının, ası l la rının üstünkörü
b i r taklidi olan yerel milisleri kullandığı bir devi rde)
ve F laman tebaas ı arasından d evşi rdiği m ı zrak! ı
askerleri ordusu n da yan yana getirdi. Tophanede,
beş yüzden fazla top hazır bek liyordu. Tüm askerler,
mavi ve beyaz kumaşların üzerine işlenmiş kırmızı
bir St. Andrew h açını taşıdıkları tek tip kıyafetlere
b ürünmüşler v e h e r bölük, kendine
Qzgü sancak ve flamalarla donanın ıştı .
1 47 1 'den itibaren, senede b i r defa,
ordu nizamını b e l irlemeye yönel ik
talimatnameler yayımlandı.
G ö r ü n üşe b a kı l ı rsa, C h a r l es ' ı n
muhayyilesinde, her b i r unsurun d i ğeri n i
destekleye b i l d i ğ i , değişik s i l ah türlerin i ayn ı
çatı altında b irleştirme fi kri vard ı . Bu maksatla, bir
taraftan, geleneksel olarak m ı z raklı savaşç ı l a rdan
o luşan saflar, okçularla karıştırıl m ış ve ateşl i silah
ı 47o'Li YILLARlN HARP taktmlan içinde resmedilen - uzun
çizme ve mahmu . zlara dikkat ediniz -, Burgonya hizmetindeki
h u. atlt okçu, kesesini d ol dur uş bir paralL aslzerdir. Yüzünü
m
açtkta btrakan bir sallet (miğfer) ve gövdesini korumak için bir
hrigarıcline (birbirine perçinlenm iş ufak levhalardan mamul)
giyinmiştir.

Şövalye ve Arbaletçi (y. 1480)
KLta Avntpa'sında, i ngiliz tarzmda olduğu. gibi,
okçular toplayq:J bu.rı lan tal im eltirdikten sonrn oYClu
tertibat/an içine sokabi l m e becerisitü sergileyebilen
devletler, uzun menzilli d övüşler için h izmet e decek
arbaletçi l erle ztrh/ı silahşorları, aynı ordu düzeni
içinde b i r araya get irme eğil imindeyd i ler. Poitiers
( 1356) tecrübes inden sonra f ransdar bile, açdı arazide
gerçekleş t i rd ik leri m ücadelelerin çoğunu. yine de
kaybederek pe k haymu göremeseler de, atlanndan
P İ YA D E N İ N RO LÜ
i nerelı mü.cadde etmeyi alışbnltk hal ine getirm işlerd i .
Si lah.mı kumtası zaman alan arbaletçi, kuşalma
savaşlarında çok daha etkiliydi; silah u'lı doldururken
geniş bir kalkanın (pavise) muhafaza sına muhtaçtt.
Her halülıarda, hu i k l asker cinsi de, 1500 '/erden
i t ibaren yaygınl ı k kazanan, daha hafif ve da�a h dı a tış
yapabl len ateşli s i lah lar karştsında eski etki11 [ ilder i n i
y itirmeye yü.z tuttular.
kul lanan askerle r l e takviye edi l m iş; ö te taraftan,
atlı okçular, d ü ş m a n taarruzlarını daha r aha t
karşılayabilmek i çin s üvari birlikleriyle aynı kortej e
soku l m uştu. B u d üzende t o p ç u n un vaz i fe s i ,
düşman hücu m u n u n gelmesi beklenen istikameti
kenarlardan ateş a l t ı na alabilecek şekilde, tah k i m
edilm iş mevzilerin a rdına yerleşmekti . Bu terti b at,
1 453 Castillon'd a, F ransızların korku saçan İ ng il iz
generali Talbot'un taarruzun u hezi mete çeviren t o p
bataryalarını takli t etmek suretiyle geliştirilmişti.
Ne var ki, sistem haddinden fazla karm aş ı k t ı .
Askerler n e kada r s ıkı b i r tali m alm ış olu r l a rs a
olsunlar, zafere u laşabi lmek i ç i n , b ir s ürü farklı
muharip unsurun kusursuz bir iş birl iği sergilemeleri
şarttı. Derinlikten yoksun m ızrak l ı bölükleri n ,
yekpare bloklar h al i n de gelen İsviçre kollarıyla baş
edemeyeceği ayan beyan ortadaydı . İşin aslı, Charles,
yaşadığı devirden 1 50 yıl kadar ilerideydi. Gerçekten
de, yanlardaki tüfekç i l erle m ızrak l ı böl ü kler, a tış
hızını epeyce artıran topçular ve kararl ı hücumlara
kalk a n süvari birliklerinden oluşan bir askeri terkip,
i leride savaş meydanların ı n efend i si olacaktı. Ancak
bundan önce, silah sistemlerinin yeterli gelişm işlik
MlZRAKLJ PİYADELER VE tüfekçiler, y. ı 5 00. Bu resi m Pers
,
hal t Kyros'un efsanev[ kah.ramanltklarını konu. alan geç
ortaçağa ait bir elyazmasmcla bulu.nan tasvirleri esas a l .
tr
Kyros'un eşine az rastlanır bir asker[ mucit olclu.ğuna inarnlrrdt;
clolaytstyla burada tasvir eclderı "pike ve shot" temsilinin,
ge l eceğ i n savaş m eydanlanrn vaktinden önce tarif' ettiğini
söylemek mümkündür.
 seviyesine ulaş ması nı ve b u s ilahları kullanacak
neferl erin gereken tal i m ve terbiyeyi al malar ı n ı
beklemek gerekecekti.
Burgonyalılar İsviçrelilere Karşı ( 1476-77):
Grandson, Morat, Nancy
Ces u r Charles' ı n "modern ordus u" karşıs ı n d a
kazandıkları ü ç zafer, İsviçrelilerin askeri sahadaki
şan ı nı adeta taçlan dırdı. Charles, 1 476'da, İsviçre
denetimindeki Grandson kentini zapt ederek kaledeki
bütün muhafızları idam ettirmişti. İsviçre ileri kol u ,
ordun u n geri kal anını beklemeksizin orman içinden
açık araziye yayıldığında, Charles' ın ordusun u n
tüm h eybetiyle ken dilerini beklemekte olduğu n u
görd ü . Charles, İsviçre birli kleri n in ilerleyişi n i
akamete uğratmak amacıyla, l evha zırhlarla örtülü
atların sırtındaki silahşorlarına, i ki süvari h ücum u
gerçekleştirmeleri em rini verdi. Bundan hemen sonra,
B urgon ya ana k uvvetleri kısmi bir ricat harekatı
yaparak İsviçreli leri belirgin bir hedeften mahrum
bıraktılar. Charles, bir taraftan da, m ızraklı güruhları
ezip parçalamaları için yenilikçi sahra topçuların ı
meydana konuşlandı rmakla v e kendi m ızraklı ları
ve uzun yaylı askerleriyle düşman ı çembere almakla
meşguldü. Bu girift manevralar sürerken, İsviçre
ordusunun ana kol u ve artçı. kuvvetleri, yürüyüşlerin i
düşman gözlerden saklayan tepenin yamaçlarından
t ı r m a n a rak s a v a ş
m eydanına intikal
e t t i l er. B i r a n d a
--===""'C'ff:!>= gafi l a v la n an v e
belki de, kend i
a n a k uvve t l er i n i n
ricat h amlesini yan l ış yorumlayan
B u rgonya ordu s u , savaş meydanı n ı raki b i n e
bırakarak kaçmaya başladı . Süvari kuvvetlerinden
yo ksun İsviçreliler, p ür telaş kaçan h asımlar ı n ı n
peşi ne düşmeyi denemediler.
Charles, İsviçrel i l eri bir kez daha çatışmaya
çekebi l menin yol l a r ı n ı ararke n , daha b üyük b i r
ordu toplayıp bunlar ı n talim ve teçhizatıyla i lgilendi.
Bundan sonra, İsvi ç relilerin bir kurtarm a ordusu
yollamadan duramayacakların ı hesap ederek, Bern
güzergahı üzerinde kalan Morat kalesini muhasara
altına aldı. Charles, İ sviçre birl iklerini durdurabilme
meselesini, ordugahının önüne, ö tesine berisin e
savun ma silahları serp iştirdiği k ü t ü klerden bir
istih kam inşa ettirerek çözebilmeyi umut etm işti.
İsvi çre o rdusu, 2 5 .000 konfederasyon savaşçısına
ve m ü ttefikleri Lorraineli Rene idaresindeki birkaç
yüz atl ı k bir ağı r zırh l ı süvari kuvvet i ne sahipti.
İsviçre askeri yönetimi, taarruz a n ı o larak yemek
vakt i n i seçerek epeyce akıllıca bir karar verdi. Her
iki cen ahları Lo rraine atlıları tarafı ndan kor u nan
İsviç r e l i l er, m ü dafaa d uvarın a vardıkl arı n d a
muhafızların çoğu yerlerinde değil d i .
Tekrar doldurularak ateş etm e l er i hayl i vaki t
alan ateşli silahlar ve sav unmada bekleyen az sayıda
muhafız, mızraklı güruhların, istihkaml arı aşıp kampa
dol uşmasına mani olamadılar. İsvi çrel i ler, içeride,
nispeten düzensiz grupl ar halinde savun ma hattına
gelmeye çabalayan B urgonyal ıl arla karşılaştılar.
Bunları teker teker alt ederek, ordugahı n bitiminde
bulunan göle doğru sürdüler. Basit taktikler ve dinç
bedenler, bir kez daha, görünüşte daha sofistike bir
askeri k uvveti dağıtmışt ı .
Bıkıp usan madan mücadelesi n e d evam eden
Charles, l 476-77'nin dondurucu kışında, Lorraineli
Rene üzerine dönerek Nancy'yi kuşattı. Ocak ayında
İsviçre kurtarma ordusu yetiştiğinde, Charles, 5000
kişilik kuvvetiyle, 1 2 . 000 Lorra i n e ve 1 0 . 00 0
İsviçre savaşçısına karşı harp etmek zorunda kaldı.
Charles, Meurthe nehrin i soluna, ufak bir dereyi
önüne ve ağaçlık araziyi sağına alarak bir savunma
savaşı yapab ileceğin i d üşünm ü ş t ü ; ama so n uç
yine h üsran oldu . İsviçre ana kolu ve artçıları, ö n
cepheden hücuma geçtikleri vakit, ö ncü kuvvetler
de, h i ç de zorlanmadan ağaçl ık a raziye girerek
Charles ordusunu kanattan vurdu lar. Burgonya
ordusu i nsicamını yitirirken, Charles, takip eden can
pazarında hayatı n ı kaybetti. İsviçreliler, bu savaştan
sonra, yenilmezlikleri n den ötürü t üm Avrupa'da
haklı b i r itibara sahip o lurlarken, İsvi çre m ızrakl ı
aske r i , b ütün h ükümdarları n peş i n den koştuğu
piyade ci nsi olarak ünlendi. Flaman mızrak l ı l arı
ve Al man kentlerinde n gelen piyadeler, bu örneğe
göre yeniden düzen lendiler. Fransızlar bile, İsviçre'ye
sını rdaş dağ vad ilerinden kendileri adına m ızraklı
asker toplaman ı n yollarını aramışlardı . 1 5 . yüzyıl ı n
sonuna gelindiğinde, Avrupa'nın tartışmasız en iyi
paralı askerleri İsviçreli lerdi.
Mızraklı güruhların ön saflarına karıştığı andan
itibaren , vasıfsız neferlerle ayn ı teh l i kelere maruz

kal an ve atını m ah m uzlayarak kaçma i mkan ı
kalmayan asale t eh l inin, muasır piyade kuvvetleri
karşısında İsviçrelilere belirgin bir manevi üstün l ük
sağladığı, bu dev i rde yaşayan h erkes tarafından fark
edilmişti. H asımları da İsv içre usulü m ızraklarla
s i lahlandıklarında, çarpışmala r daha da kanlı hale
geldi. 1 499 Svabya Savaşı' nda, aynı savaş gereçleriyle
mücehhez Alman b irlikleri t arafından durdurulan
İ sviçreliler, zaferi a ncak m uazzam bedeller pahasına
kazanabilmişlerdi .
Yeniçeriler
1 4. yüzyılın ortalarından itibaren Balkanlar'ı n büyük
kısmını fethede n ve İstanbul' un çevresin e iyice
yayılan Osmanlılar, sözünü dinleten bir Avrupa gücü
haline gelmişlerdi. Erken tarihli Osmanlı orduları çok
sayıda p iyade ihtiva etse de, s osyal seçkinler savaşa
at sırtında katıl ıyorlardı. Ne de olsa, süvari h izmeti,
ganimet kazan maya ve toprak tevcihi ne uza n a n
b i r yol olarak görül ürken, piyadelere, aklı b i r karış
havada ayaktakımı gözüyle b akıl ıyordu.
Seçki n birlikleri n atlılardan oluşması, b ilhassa
i ş i n içine ağır zırhlı ve iyi eği timli batılı kuvvetlerin
karıştığı kuşatm alarda veya çet i n arazi şartlarında
b aşa bela olmuştu. Aynı zamanda Türkler, Bizans
h i zmetine giren almogd.var p i yadeler i n i n savaş
p erformansından da etkilen m iş olabilirler. Orhan
Bey, 1 3 30 yılında, azat edilmek karşıl ığı nda ihti­
da ederek Osmanlı askeri hizmetine girmeyi kabul
eden H ı ristiyan esi rleri arası ndan 1 000 kişilik bir
BURGONYA SAHRA TOPU.
Cesur Cltarles, 1467 de Burgonya
'
dükü o ldu ve devletinin asker[
giicünü artmnak için muazzam
b ir servet saef e tti. Charles, top
bataryal annm hareket hLZL11.L
artLnna konusunda öze l l llde
hevesliydi ve ltakikt anlamda i. l l�
sahra top lannrn gel iştiri l mesi için
kesenin ağzım açh.
kuvvet kurarak yeniçerilik kurumunun tem ell eri n i
attı . Gön üllü ihtida yol uyla çok az piyade tem i n
edilebildiğinden, yeniçeriler 1 362'den sonra, Türk
hakim iyetinde yaşayan Hıristiyan ailelerden devş i rme
usulüne göre toplanmaya başlandı. Bu zeka mahsul ü
uygulama, bir taraftan, nüfusun o a n a değin el atıl­
mamış kısımların dan askeri hizmet için adam sağla r­
ken, öte taraftan , zapt edilen ülkelerde H ı ristiyan l ı ğ ı
zayıflatma amac ı n ı güdüyordu.
Müslüman gön üllü p iyadelerin, 1 4 53 İsta n b u l
kuşa tmasında o lduğu gib i , t o p l u h ücu m l a rd a
yem o larak, düşman m üdafileri n i yo rmak veya
h e ndekleri cansız
bedenl erle doldu rmak
amacıyla kullanı lmaları
o l ağan dışı b i r durum
değildi. Bununla b i rl i kte
yen içeriler, çok daha sağla m ve disiplinli bir kuvvet
oluşturmakta ve her ne kadar, batılı meslektaşlarına
kıyasla yine de hafif kaçsa da, zincir ve levha karışımı
zırhlar kuşanmaktaydılar. Bunla r, uzak mesafede n
mu harebe için yay ve tatar yayları; yakın dövüş iç i n
ise, mızrak, kılıç v e baltalar taşıyorlardı. Yeniçe ri l e r,
kuşatılan kentler ü zerine yapılan nihai hücumlarda
şok b irlikleri olarak görev al ırken , padişah ın i nsan
deryası İstanbul sokakları nı arşınladığı esnada, piyade
kor umalar olarak da hizmet edivorlardı.
,
Merkezi denetimi ve başkent ikt idarın ı artırm a k
adın a oldukça kullanışlı unsurla r olan yeniçeriler,
b u a maçla Os m an l ı İ m pa rato r l u ğu' n u n m u h te l i f
k ö ş el eri n d e k i k a l e lere gö nde ri l m işlerd i . M eydan
s avaş l arı nda ise , ıne rkez hat t ı nd a d izilerek d i ğer
p iyadeleri takviye ediyorlard ı . 1 444 Varna Savaşı 'nda,
ye n i çeri lerin M acar şövalye h üc u m larına başarıyla
göğüs gereb i l meleri, bunları n harp formasyon l a r ın da,
uzaktan atış yapan savaşçıların yan ı s ı ra, bol m i k tarda
ya k ı n mesafe s i la h ı da b u l u n d u ğ u i z l e n i m i n i
v rmekted i r.
Hussitler
Av rupa'da ateşl i si lah ların onaya ç ı kışı 1 340'lara kadar
geri göt ü rü l eb i l i rs e de, bu ta r i h l e rde daha z i yade
k u şa t malarda ku l lan ı l m ışlardı . Sah ra topçul uğ u n un
en e rken tari h li ö rnekleri, Fland ra ve Bohemya' n ı n
s ı n ai bölgele r i n den gel i r. Mesel a, ribaudequini i cat
eden ler Flamanlard ı . B u çok nam l ul u silah, tekerlekl i
b i r a raç üze r i n e o t u rtu l m uş ufak tüp dizi l e r i nden
i baretti ve baz ı l a r ı , düşman aske r l e r i n i uzak tutmak
a m acıyla s i v ri u ç l u de m i rler l e s üs l en m i ş t i . B u
rken tarih l i bata rya s i la h ı n ın m uc i d i n i n kafas ı nda,
m u h temel e n , s u rla r d a a ç ı l m ı ş ged i klere yap ı l an
to p ! u taarru z l a r esnası n d a , cek h a m lede k o ca b i r
h üc u m dalgasın ı d ağ ı tab i l m e e n d i şe uğu l d a m ı ş t ı .
F l am a n ya rat ıc ı l ığ ı , r i bau deq u i n l e r i , l 3 8 2 'd e ,
Beve rho u tsveld'teki savaş meyda n ın a sürükledi. B u
sah ra t opları n ı kull a n a n Genrl i l e r, Bruge sald ı rı la rı n ı
b aşarıyl a oyalarken , b i r piyade kuvveti n i düşman ın
ard ı na sarkmak i ç i n yol l amaya m uvaffak o l m uşlard ı .
Ateş l i s ilahları n h areketl i formasyo n l a r l a gerçek
a n lamda bul uşması , B o hemya'da (Çek C u m hu riyeti)
patlak veren mezhep savaşları esnası n da oldu. H uss i t
l i de ri J a n Zizka, 1 4 1 9 Nekmfr m u h a a ras ı n d a
sal d ı rı ya uğrad ı ğ ı v a k i t , o rd u s u n da b ul u n a n
yük a ra b a l a rı n d a n b i r ko r u m a s e t t i ol u ş t u ra rak,
d ö rt n a l a üzerin e g e l e n d üş m a n s üvari s i n i t o p
a t ı ş l a r ıy l a savuştur m uştu . H uss i tl e r, ne de o l sa,
m ız rak l ı m u h a re b e tecrübes i ne sah i p o l m ayan ve
safl a r ında anca k b i r avuç adı asker b u l u nd u rab i l e n
ç i ftç i l erden i baret o l d ukları nda n , raki p şövalyeler i n
h ız ın ı kesebi l men i n e n iyi yol ları n da n b i ri a rab a l a r
olmuştu. Zizka bu tecr ü beden hareketle, bir savu n m a
tabyas ı i şl evi gö r ü p , nefesleri kes i l e n e dek d ü ş m a n
h üc u m l ar ı n a m ukavemet edeb i l ecek, a rabalarda n
k u ru l u seyyar bir k a l e fi kri n i ge l iş ti rd i (Wagenburg) .
Çare i z d üşman b i r l i kleri geri çelö 1 meye yelten d i l<leri
BURGONYA ŞAHİN TOPU.13
15. yüzytl m son lan. Cesur Charles
idaresinde, tekerlel�li kundaklar
üzeril'tdeki ıızw1 namlulu top lar,
sahra lopçu lanm o güne deği n
görülmem iş derecede isabetli
n işanctlarn çevirdi.

HÜCUMA KALKMlŞ Bi R
yeniçerL. Bu köle savaşçLlar, 1330
ydmdaki llk yoldaşlanndan
itibaren, OsmanlL Devleti'rıln
kazandtğL zaferlerde haya.tl
görevler yerine getirdLler ve 1 6 .
yi..izytl bah ordulannda asker[
d isiplLn anlayLŞLnLn yerleşmesi
açtsında.n örnek model teşb l
ettiler.
vakit, kapı niyeti ne kullanılan arabalar b irer kenara
itilecek v e Hussit süvarisi, hasmının ensesine binmek
için b u boşl ukl ard a n i leri atılacaktı . Taktiksel
açıdan bak ı ldığında, arabalar genellikle s avunma
pozisyon unda bekliyor ve düşman birliklerini kend i
Üzerl e r i n e çekmeye çal ışıyorlard ı . H e r a rabaya,
arabanı n üzerinde veya etrafında çarpışan yirmişer
kişilik m üfrezeler tayi n edilmişti. Bu muhariplerin
b üyük kısm ı , dehşet saçan jlaillar L 4, teberler, tata r
yayları ve bir miktar hafif ateşli silahla donatılmışlardı .
Arabaların üzerine houfnice1 5 adı verilen hafı fhavan
topları konuşlandırılmış olduğu halde, arabaların
arası ndaki boşluklara yerleştirilen i ri kalkan la rın
ardı n a da, kundaklar üzerindeki hafif ateşl i silahl ar
olan tarasniceler gizl e n m işti . Wagenburglar için
tasarlanan arabalarda, gerektiğinde yukarı kaldırılarak
düşman okçularını sükut-ı hayale uğratacak mazgallı
paravanlar ve d üşma n askerlerin i n s ürüne rek
arabalar ı n altın dan gizlice sızmas ı n ı e ngelleyecek
plakalar da ihmal edilmemişti . Araba sürücüleri, göz
açıp kapayıncaya kadar tdbor (Wagenburg) nizamını
alabildikleri için , düşman o rduları önünde pervasızca
manevral ar yapma cesaretin i kazanmışlardı . Hussitler,
ilk iş o la rak, ülkeler i n i Katoli k h a s ı m larından
tem izledikten sonra, komşu topraklara yapn kları
baskı n larla dehşet saçmaya başladılar. S ı nırdaşları,
Hussi t ö rneğini, kısa b i r s ü re içinde kendi askeri
sistemlerine dah i l ettiler. B u işte Macar kralı Corvin
Matyas (Matthi as Corvi n us) başı çekerek, ordusunda
kul l a nm a k üzere bi r H us s i t araba c ı l arı kı rası
kiralamıştı. 1 444'te M acar kralının h izmeti ndeki
Hussitlerle karşılaşan Osmanlılar, derhal bu taktiği
özüm s e d il er. Hussit a rab aları n ı n e t ki n l i ğ i , her
köşesine i l iştiri l m iş muazzam sayıda a teşli silah tan
geliyordu . Üstel ik tek başına arabaları n varl ığı b i le,
düşman h ücumlarının hızını kesmek için biçil miş
kaftand ı . Bu s avunma tertibatına h üc u m etmeyi
kafasına koymuş biri, öncelikle, arabal arı tı ka basa
doldurmuş arbaletçi ve tüfe kçilerin yayl ı m ateşine
maruz kalmayı ve savun ma hattıyla temas etmeyi
başarabi l i rse, yüksek b ir p latformdan s i lah l a r ın ı
sallayan teberci v e çivi l i g ürzcüleri n darbel eri n i
göze almak zorundaydı . Tdborun del i n i p geçi l mesi
durumunda ise, içeri giren d üşman askerleri, Hussir
yedekleri tarafın dan sa ld ı rıya uğruyorlar ve daha
fenası, a rabaların üzer i n de bekleyen m ü rettebatın
da yüzl e r i n i çevirmes iyle , tam bir cendere içinde
sıkıştırılıp telef ediliyorlardı. Wagenburgun zayıf karnı,
topçu birlikleri karşısında kendisini savunmaktan aciz
olmasıydı; fakat topçu bataryalarının, 1 5 . yüzyı lın
sonlarında tdborun karşısına konuşlandırılabilecek
derecede h areket kabiliyeti kazanmasına kadar, bu
pek de b aş ağrıtan bir mesele olmam ıştı.
Hussit taktikleri , batı ordularında kendine bir
yer edinmeyi b aşaramadı. B unun yerine Fransa'da
Bureau b i raderler, her ebattan topl a r ı bir arada
barındıran m üstahkem b ataryalar tas arlamışlardı .
Bu topçu istihkam ı, 1 4 5 3 Castillon'da, İ ngi lizlerin
Aquitai n e'den kovulmaları n ı tem i n eden savaşta
rüştünü ispat etmişti. Zaten Burgo n ya d ükleri,
her ne kadar, Cesur Charles' ı n 1 470'lerdeki sahra

ERKEN TARİ HLi B i R bir arkebüz, y. 1500. Bu. tarihe
geli n diği n de elde taşman ateşli silahlar, daha hafif, daha
,
kolay taşLnabi lir ve daha isabetti bir hal almaya başlarntşlardt.
İ mparatorluk ordusunda savaşan arkebü.zcüler, 1525 Pavia
Savaşı'nda, Kral l. Fran ço is ve Franstz süva ri gens cl'annesı
(şövalyeler) karştsrnda üstünlüğü.nü. ispat etti.
topçularına değin ciddi rakamlara ulaşamasalar da, en
başı ndan i tibaren ateşli silahları n içten savunucuları
olmuşlard ı . Tekerlekli araçlar üzerinde taşınan bu
yen i silahlar, s avaş meydan ı n ın farklı noktalarına
nakledilerek konuşlandırılabildikleri içi n eski usul
o rdular k a rş ı s ı nda bir hayl i tesirl iyd i . G erçi her
hal ükarda, sah ra topçul ar ı nı n İ sviçrelilerin h ızına
yetişeb i l m e l e r i düşünülemezd i . Charles ayrıca,
bel irl i bir m iktar tüfekçi tevarüs etmişti. Burgonya
h ü kü mdarın ı n bunları n sayısı n ı art ı rmak adına
çektiği onca eziyete bakı l ı rsa, bu tüfekçilerin cephe
performansı etkileyici ol malıdır. Orraçağ sonlarında,
zırh imala tç ı l a r ı , gün geçti kçe kuvvetlene n tatar
yaylarına ve k i tlesel uzun yay atışları na karşı , zırhlı
arların sırtında boy gösteren şövalyeleri ihya edecek
o .::: �:· -�. :·. ·. ··-
şeki lde, d i rençl i tasarımlar g e liştirm işlerd i . Ama
b u zırhlar, o l u kl u tasarımı ve sertleştiri l m i ş çel i k
y üzeyleri sayesi n d e ok ve zem berekleri 1 6 başarı yla
s avuşcurabilseler de, hafıf ateş l i silah lar karş ı s ı n da
ancak kısıtlı bir koruma sağl ıyorlardı. Yaya bekleyen
zırhlı savaşçılar ve tebercilerle karışık vaziyette veya
b unların hemen önünde hizmet veren tüfekçiler,
d üşman ordusunun önde g e l e n şahsiyetleri n i tek
v uruşta i ndirmede ve mızraklı formasyonların zırhlara
bürülü ön safla rını parçalamada oldukça faydal ıydı .
Keza bu duru m , G ül Savaşları' n d a istihdam edi l mek
üzere kiralanan ücretli birlikle r a rasında tüfekçi lere
neden yer verildiğin i de izah eder. Ama ne o l u rsa
o l sun, top ve elde taşınan ateşl i silahlar, 1 6. yüzyıla
kadar meydan savaşlarında tayi n edici öğeler olarak
tezahür etmeyeceklerdi.
HUSSİT SAVAŞ ARABASl. Dini çekişmeler yüzünden pal lak
veren Bohemya i sya (ı 41 7-35),Jan Zizka isimli bir askeri
m
dahinin gün ışığma ç ıl� mas n a vesile oldu. Zi.Zka, içlerini her
ı
cinsten hafif ateşli silah.[ar ve yakm d övüş silah!an kullanan
savaşçılarla doldurduğu. savaş ara6alanyla seyyar ordugahlar
lrnrdu. Bu. muharebe dü.zeni, şövalye ağırlık[ı geleneksel ordu.[ar
karşısında yenilmezliğini defalarca kamtlaclı.
· -----
- --
 2. BÖLÜM

S üvARi
SAVAŞLARI

Süvari ler, ortaçağlar boyunca, düş m a n ord ul a rı n ı n

p iyade hat ları n ı tah r i p etmeye ve düşman üzerine
s on d a rbeyi i n d irmeye yarayan şok b i rlikleri o l arak
kul l a n ı ldıla r. Bunu n l a birli kte, gü n geçtikçe gelişen
p iyade silah ları ve taktikleri, atl ı a s ke rin m u h a rebe
üstünlüğü n ü peyderpey o rtad a n kaldırd ı .

B
i r za m a n l a r şöyle yazı l m ı şt ı : " P i ya d e
m uharebeleri n e pek uygu n değil ler; neredeyse
her dai m , biçi msiz ama dayan ıklı atlarını n
sı rtı n d a o l u rlar. İşleri n e geldiği vaki r , atların üzeri ne
h an ı m hanı mc ı k ku r u l mayı da b i l i rl e r. Bütün halk
arasında, geces i n i g ü n d üzünü a t ı y l a geçi rmeyen
b i r k i ş i b i le yoktu r. At s ı r t ı nda a l ı şveriş yapar; at
s ı rt ı n d a yer i çer ve b i nekleri n i n i nce enses i n e
boyl u boyunca uza n a rak o kadar d e r i n b i r u ykuya
dalarlar ki, rüyanın h e r t ü rlüsünü görürler. J ş ciddi
b i r meseleye dair karar vermeye gel d iği nde, hepsi
atları n ın sırtında gel e rek ayaküst ü b i r mec l is tertip

15. YÜlYlL O RTALARINA a i t b ir ya zm a d a n a l l l1an b�t resi mde,

sa n a l ç ı ,Jean froissart'm C h ron iqucs'inde yer a lan bir L asvire
dayan a ra l� Cn�cy Savaşı 'n t yen i den can lan d t nna n iyetinde o lsa
ela, savaş meyd a n ı si lah. t a r ve zırh lara cla i ır verdiği b i lgi ler
,

h a ta l a rl a doludu r. Esasında sanatçı, tam takı m viicut z ı rh lan

içinde resmetl iğ i s üvari, piyade zırh l ı s i lahşor ve okç�darla
yaşad ığı ça,� ll1 gerçekleri n i ya nsıt ıyor.
ederler . . . Kışkırtıldıklarında topluca savaşa girerler;
savaş meydanında yekpare bir güruh halinde toplaşır
ve insanın kanını donduran savaş çığlıkları atarlar.
Göz açıp kapayıncaya kadar taarruz edip çekilirler;
düşmanlarını ş aş ı rtıp akı l ları n ı karıştırmaktan haz
alırlar. Bu maksatla bir çırpıda etrafa dağılıverirler;
tekrar bir araya gel ip düşman a ağır zayiatlar verdikten
sonra, düzen s i z s ürüler hal i nde b ü tün m eydana
dağıl ırlar. Kalelerden veya m üstahkem mevkilerden
ne pahasına olursa olsun uzak dururlar."
Ne yazık ki , 4 . yüzyıl-
da Ammianus Marcellinus
"Zaferi kazanan komutan,
tarafı ndan yapılan bu Hun
tarifi, uzun asırlar boyun­
düşmanını dağınık
ca, savaş tarih i ve süvarili­ orduyla takibe başlarsa,
ğe dair algımızı h akikat­ elleriyle hasmına hediye eder. "
ten uzaklaştıraca k şekilde İMPARATOR MAURİCE, MS. 600
tah r i f etmiştir. Hunların
süvari ağırlıkl ı bir orduya
sahip olduğu ve hasımla-
rını, Arnmianus tarafından res medi ldiği şekilde, atlı
k uvvetlerin çevik manevralarıyla alt etmeye alışkın
oldukları doğrudur. Halbuki diğer Cermen kabi­
leleri - Vizigotlar, Ostrogodar, Vandallar, Alanlar,
Alamanlar, Suevler, Burgonyal ılar, Lombardlar ve
Franklar -, 4. y ü zy ıldan itibaren Ren ve Tuna üze­
rinden Roma s ı n ı rlarını aşmaya başladıklarında, bazı
ufak s üvari kafileleri dışında, b üyük oranda p iyade
orduları kullanmışlardı. Gerçek ten de, bu kavimlerin
kazandı kl arı zaferler, ancak istisnai durumlarda tek
başına süvarilerin h anesine yazı labilir.
Gene de, Am m ianus Marcell in us'u n H u n
betimlemesi, o rtaçağ başları n da "barbar" süvarisini
tahlil ederken göz ardı edilmemesi gereken önemli
bir unsura i şaret eder: Ro m a uygulamalarıyl a
m u kayese edi l d iği nde, Cer men kab i leleri, atlı
askerleri çok daha farkl ı şekillerde kullanıyor ve
muharebelerde b u n ları n vurucu gücüne çok daha
fazla yatırım yap ıyorlardı. Romal ıların nazarı nda, atl ı
birl ikler, ekseriye tl e Roma d ı ş ı n dan gelen savaşçı lar
tarafından dol durulan yardımcı kı talardan ibaretti .
Savaş meydanlarında, esas çarpışmaları yürütmeleri
beklenenler piyade kuvvetleriydi . Barbar ordularında
i se, ram tersine, süvarinin başl ıca ma nevral arı tatbik
e tmesi ve yaya askerlerin o n la r ı gözeterek konum
al maları bekleniyo rdu. Başka b i r deyişle, barbarlar,
bu i ki kuvvet arasındaki ilişki b i çi mini baş aş ağı
çevirmişlerd i .
Barbar Süvarisi
Atın, barbar askeri birlikleri için yalnızca bir m uha­
reb e unsuru olmakla kalmad ığı ; aynı zamanda, top­
l umsal üstünlüğü ve sınıf aidiyetini sergileyen b i r
t ü r alamet işlevi gördüğü aşikardır. N itekim Cerme n
kabilelerinin çoğu nda, a t besleyebilen ve bunları kul­
lanabilme eğitimi almış ki mseler, eşyanın tabiatı gere-
ği, askeri ve siyasi seçk i n ler
zümresi n i oluşturuyordu.
Bu durum, gelecek 1 200
ve düzensiz bir yıl boyunca, askeri saha­
zaferi kendi da süva r i n i n egemenl iği ni
tescil eden bir döngü n ü n
başl angıcı anlamına geli­
yordu. Ortaçağ o rd u l a-
rında b e l l i başlı stratej i k
ve taktik sorumlul ukla r ı n
süvari kuvvetleri n de olmasının sebebi, tam da ay n ı
süvari lerin, toplumun hali vakti yerinde ve asalet ehli
şahıslarından m ürekkep olmasıydı. Öre taraftan , sah ip
oldukları toplumsal ayrıcalık, bu zevata, etkin süvari­
ler haline dön üşebil mek için gereken para ve zamanı
bah şederek döngü nün tamamlan masın ı sağl ı yo rd u .
B u ndan daha önem lisi , a t l ı l a r gerçekten d e
i ş e yarıyordu . Vizigot s üvarisi , Doğu Roma! ı l a rl a
giriştikleri erken tarihli iki çarpışmada, sonucu tay i n
eden unsur olmayı becermişti. 378 Di baltum'da, b i r
s üvari kuvveti, üzeri ne yönelen müteaddit p i yade
h ü c umlarına başa rıyla karşı koyan Romalılara n i h ai
darbeyi i ndirerek savaşı b itirm işti. B undan daha
çarpıcı b i r hadise, birkaç hafta sonra Adrianopo l is'te
(Edirne) gerçekleşen savaşı n tam ortasında, V i zigor
süvaris inin, yıpranmış Roma sol kanadının arkas ma
yaptığı taarruzla b ütün Roma m uharebe hattın ı üst
üste yığmayı başarmış olmasıdır. Bu zafer, İmparator
Valens'in hayatına mal olduğu gibi, Vizigorlar ve d iğer
Ce rmen kabileleri ne, imparatorlu k arazisinin daha
deri n l erine ellerin i kollarını sallayarak gi rebilmeleri
i m kanını doğurm uştu. Bu iki çarpışmada, Vizigot
atlılarının sayısı piyade güçlerinden daha fazla değildi;
ama her iki savaşta da düğümü çözeni n adılar olması,
Vizigot ve diğer barbar kabileleri s üvari taktikleri n i n
geçerl iği ne i kna etmişti.
 S Ü VA Rİ S AVAŞ LA R I

Hun Atlı Okçusu (y. 5-6. yüzyıl)

Hun at!t askerinin baş [ ıca si[ahı, ah dörtnala koşarken
b ile eyeri ıizer[nden etkili biçimde kuı tanabt[diği yaych.
Yaymı, eyerine iliştiri l m iş bir mahfazada taşırken.
k o layca erişebi l me k Lçin sırtma ast ığt
o k [ar[a clolu b ir sadağı varcl.L. Bu
sadaklann kaç ok ihtiva ettikleri
b i l i nmeme ktedir. Yakın dövüş
için taşman ktltç, askerin
 Görünüşe bakılı rsa, Vizigot s üvarisi, daha sonraki
tarihçilerin tarifiyle, "ağır süvari" sı nıfına gi recek
c i n s ten silahl a r ve z ı rhlar taş ı yo rlardı . Düşman
ask e rleri n e saplamak için m ı zrak/kargı l a r ve
hasımlarını biçmek için uzun kı l ı çlar kullanıyorlardı .
B u silahları kavrayanlar, kad i m devirlerden beri
uygulanan usulde, yalnızca eyerlerinden güç alarak
darbelerini savururlardı. Buna m ukabil Hun süvarisi,
teçhizatları arası nda mızrak ve kılıç da bulunan az
sayıda atlı dışın da, tamamen yaylarla silahlanm ıştı .
Zaten bunlar, atlı okçular sıfatıyla, düşman hatları nı
doğrudan hedef alan hücumlara girişmezler; bunun
BASiT BiR TEKN İ K araç olan üzengi, orlaçağ süvarisine,
ka g s ı lwltltkaltmda hizalama imkam tanıy ıp koşu h alindeki
r t m geçi p Batı Ro m a a razisine girmekte dah a g e ç
atm ivmesini binicinin kuvvetiyle birleştirmek suretiyle "atlt şok
taarruzu" denilen hücumun gelişttrilmesini mümkün kdclL.
yer i n e , rakip kuvvetlerin etrafı ndan dolaştıkları
esnada ok atışları yaparlardı . Claudian bu sal d ı rı
tarzın ı n bir betimlemesini yapm ıştır: " Canlı, çevik,
gevşek nizamda ö n e atıl ıveri rler / Uçar, kaç a r,
gittiklerini zanneden düşmanlarına saldırıverirler" .
H u n ordularında b e l irl i bir miktar pi yade ask e ri
mevcu ttu; fakat b i lhassa başlangıç evresin de, zaten
az sayıda o lan yayalar, sadece yardımcı kuvvet olarak
kullanılmaktaydılar. Hunlar, Attila' nı n 43 3 'te tahta
geçişinden sonra, gen ellikle müttefikler ve yönetil e n
halkla rca temin edilen daha fazla sayıda piyade
istihdam etmeye b aş ladılar. H atta Atti la' nın 4 5 1
Chalons'daki meşhur yenilgisi, piyadenin piyadeyle
mücadelesi olarak resmedilebilir. Ama her halükarda,
süvari, Attila ordularının temel vurucu gücü ve sefe r
stratej ileri ve savaş taktiklerinin istinat noktası olmaya
devam etti.
İ l k orraçağ savaşl arında Vizigotlar, Ostrogodar,
Vandallar ve diğer kavimle rin ağır süvarileri tarafında n
kullanılan binekleri n neye benzediği h akkında çok
az kaynakta bilgi b ul unması n a rağmen, bun l a r ı n
ağı r z ı rhlar kuşanmış süvarileri taş ı m ak zo runda
o l ma l arı ndan h a rekede, hayli kuvvetli hayvan 1 ar
oldukları tahmi n edi lmektedir.
Hun Süvarisi
Yazılı kaynaklara göre hafif, kısa ve çevik o lan H u n
atları hakkında, diğer kavim lerin atları na nazara n
daha fazla bilgi vardı r. Hun askerlerinin çoğu, arlan n ı n
nefesini tutumlu kul lanmak adı na, sefer esnasında
sıkça binek değiştire rek yolculuk etmeleri ne karşı n ,
Hun atlarının, yorgunluk emaresi gösterme den uzu n
mesafeler kat edebildikleri söylenir. Askeri amaçlarla
kullanılan Hun atları , neredeyse istisnasız biçi m d e
kısraklardan mürekkepti. N e d e olsa, sefere çı ka n
bir s avaşçının h ay a t ı n ı idame etti re b i l mesi içi n
kısraklardan sağ ı l a n süt çok kıymetli o l ab i l i rd i .
Üstelik kısraklara söz geçirmek, aygırlara kıyasla daha
kol aydı . Bu at cinsi, 1 27 cm boyunda kısraklar ol a n
ve sağıldığı her defasında yaklaşık 280 mi (yarım pint)
miktarı süt verdiği halde, günde dört beş kez ay n ı
işleme izin veren m odern Moğol atının atası olabil i r.
Kuzey ve doğu komşularına nazaran Ren Neh ri ' n i
davranan Franklar, e n nihayeti nde, batı dünyas ı n ı n
efendileri mertebesin e yükseleceklerdi. Franklar, aynı
şekilde, süvari savaşl arıyla da geç tanıştılar. Gene de,
6. yüzyılın başına gel i ndiğinde, at sırtında m uharebe
etmeyi öğrenmişlerdi - en azından, Frank ordularının
hepsinde az da olsa s üvari kuvveti mevcuttu. Atlı
b i rl i kler i htiva eden ordu terkipleriyle sayısız sefere
çıkıp, sayısız zafer kazanmış o lsalar da, görünüşe
gö re, süvariy i , çoğu vakit nak l i ye işlemleri ve
m u h arip piyadeleri d esteklemek i ç i n kullanmakla
yet i n m işlerdi. Örneğin, Salaryan ve Ripuryan Frank
kabilelerini birleştirerek Merovenj hanedanı n ı tesis
eden I . Clovis (476-5 1 1 ) , askeri çarpışmal arının
çoğunu, kend i kuvvetleri gibi p iyadelerden o luşan
düşm anlara karşı, yin e ayakları üzerinde vermişti.
M e rovenj süvarisi n i n daha en b aş ı ndan beri, adı
hücum lar yapma becerisine sahi p oldukları açık
olm akla beraber, Fran k süvarisi s avaş meydanına
atları nın üstünde intikal ediyor; daha sonra adarından
in ere k p iyade safları n a karışıyorlardı .
H iç şüphe yok ki, Merovenj dönemin en meşhur
savaşı , 73 2'd e Tours i l e Po itie rs (her i k i isimle
d e a n ı lır) 1 7 arasında vuku bul m uştu. Bu savaşta
Fran klar, karşı ları n da Abdurrah man el-Gafı kı
yö n etim inde Pireneleri aşmış ve en azından o güne
deği n neredeyse hiç yen ilgi yüzü görmem iş, gözü
kara bir İslam ordusu bulmuşlardı . B u m uharebeye
i lişk i n bilgi veren kaynaklar h ay l i kıttır. Mevcut
kaynaklar - hem Frank hem �1üsl üman kaynaklan
-, safl a rı arası nda İspanyol, Berb eri, Faslı ve Arap
askerlere yer veren İslam ordusunda, al ışkın oldukları
düzende, piyade ve s üvarinin eşgüd ü mlü kullanıldığı
fikrini telkin ederler. B una karş ı n Charles Martel
kom utasındaki Franklar, bütü n üy l e piyade olarak
savaşmış olmalıydılar.
Daha önceden sayısız seferde p işerek tecrübe
kazanmış Charles ordusu piyadeleri, b u tecrübelerini,
Po i ti e rs'da zaferi kazan mak u ğr u na serg i l e m iş
ol m al ıdırlar. Ne de o lsa, bu yaya askerlerin sıkışık
ve sağlam hattı , süvari olsun piyade olsun, Müslüman
savaşçıların yaptığı o nca taarruza rağmen düzenini
yi t i rmem işti (bu d ö nemde piya d e lerin, atl ı ların
p eş i n e takılarak süvari h ücumla r ı yla zayıflatı lmış
d üşman b loklarına i nsanüstü bir güçle tos la ması
olağa ndı) . En son u n da, Abdurrahman el-Gafıki
bu hücumlardan biri nde hayatı n ı kaybetti . Her ne
kadar, daha sonradan bir cenaze kafilesi geri dönerek
h ükümdarların ı ö ldüğü mevkiye defnetmişe benzese
890 CiVARlNDA
iCAT ed ilen at nallan,
toynaklann sertliğtrıi
muhafaza ettiği ve atlann
kayalık arazilerde bile
dörtnala koşmalannm
mümkün olduğu ispanya,
İtalya ve Kutsal Topraklar
gtbi kuru. iklimlerde lm ı t l L
btr etki yarattt. Bununla
btrlikte çivili nallann gel tşi,
Kuzey Avrupa'mn yağışlı
bölgelerinde toyrıaktan
doğal olarak yttmv.şayarı, çabucak yıpranan ve bazen de kmlan
atlar açtsmdan, bir atm arhk çok daha gentş mesafeleri, hatta
en kayalık arazileri bile, sakatlanmadan çok daha yü.ksek
bir süratle kat edebileceği anlamma geliyordu. Bu şekilde
yılm herhangi bir mevsiminde, herhangi bir toprak parçası
ü.zertnde savaş yapabilmek m ü.mkü.rıdü.
de, İslam ordusu gece karanlığında savaş meydanından
çekil m i ş t i . Metanetle mukavemet e tmeyi akl ı na
koyan bir piyade hattı, ortaçağ süvarisine karşı her
daim başarılı olabilird i ; ama bu iş için, mangal gibi bir
yürek, sarsılmaz bir disiplin ve etkileyici bir liderlik
şarttı. Yan i ancak bir el i n parmakları kadar ordunun
sahip olabildiği ni telikler.
Teknolojik Yenilikler
P iyadeler i n Poi tiers'da sergilediği göz kamaştırıcı
başarıya rağmen, Charles bu savaştan kısa bir süre
sonra, ordusunu daha fazla ağır süvari i htiva edecek
şeki l d e b aştan şeki l l e n dirme gayret i içine gird i .
B u süv a r ilerin, m u harebeni n t aarruz tarafında,
p iyade lerin takdire şayan savunma m eziyetleri ni
d engel eyeb i lece k c i ns te n b i r hü c um kuvvet i
kaza n maları için sıkı eğiti l meleri şarttı. Orduya
çekidüzen verme çabaları, Charles saltanatından sonra
tahta ç ı kan ve aynı zamanda Karolanj hanedanını n
kurucusu olan i l . P ippi n (Kısa) tarafı n dan devam
ettirildi.
Bu dön emde yaşanan değişim, tarihi kaynaklarda
ağır süvari kullanımına dair anlatıların fazlalaşmasından
öte b i r ş eydi. Charles Martel'in, Poi t iers savaşı n ı
m üteakip külll m iktarda kilise araz i si ni istimlak
ermesi; Frank ordularının, atlar için yem bulmanın
n ispeten daha kolay ol duğu Mart ve Mayıs ayları
 arasında toplanmayı adet haline getirmeler i ve o vakte
değin sığır şeklinde ödenen ayn i Sakson haracının at
teslimine dönüşmesi yine bu dönemde yaş a nm ıştı.
Peki, bu taktiksel dön üşüm ü n al tında yatan neydi ?
Tari hçiler bir dönem, Charles Martel' i n , neticede
Poitiers Savaşı'nı kazan mış olsa da, hasm ı n ın savaş
meydanında atlı birlikleri kul lan ma biçi m inde n hayli
etkilen m iş olduğu ve savaştan sonra kendi ordusunu
rakibini takl i t edecek surette baştan şek i l l endirdiği
kanaatini beyan etmişlerdi. Bu bakış açısı, 8 . yüzyılın
i k i nci yarısına deği n, İs lam ordularının da büyük
miktarlarda s üvari barındırmadığı tespiti ka rşısında
bi raz dengelenmiş gi bidir. B elki de, tam tersine,
bizati h i Frank ordularıyla gi riştikleri çarpış malar
neticesi n d e Müslü m an l a rda adı asker k u l lanım ı
artmıştı.
Başka bir i h ti mal, üzengi n i n icadı ve yayılmasıdır.
Lynn Whi te J r. tarafından kuramsal laştırıldığı şekliyle
(Medieval Technology and Social Change, Oxford,
1 962) , b u epeyce ufak ve basit tekn i k aracın -
binici nin ayağını basab i leceği, eyerden sarkan bir
kayışın ucuna takılı sağlam b i r tahta, ip veya metal
basamak - benimsen mes i , ağı r silah l arla teçh iz
edilmiş zı r h l ı süvarilere yolu açtığından , Frank askeri
teş kilatı ve taktikleri n i baştan aşağı bir dönüşüme
uğratm ıştı. Atın askeri gayelerle kullan ımı açısından
düşünüldüğünde, üzenginin, belki de e n öneml i
buluş olduğu hakkında k uşku yoktur. Ne de o lsa, bir
süvari askerinin, üzengiyle tanışmadan evvel, üzerinde
kalabi l m ek için dizleriyle sıkıca kavradığı a t ını, yine
dizleriyle arın böğrüne bastırarak yö n l e n d i rmek
dışında bir seçeneği yok tu. Oysaki bu duru m , kolayca
tahayyül e d i l ebi leceği g i b i , s ü r ücün ü n b i neğin i
adamakıl l ı yö netebilmesi ni zorlaştı rıyor v e a t s ı rtında
silah kullanabilme yeteneğini köreltiyord u .
Üzengi , s üvari nin at üzeri ndeki denges in i hayli
sağlamlaştı rı rken, at sırtı nda sergilenebilecek takti k
ham lelere yenilerini ekled i . B i r sürücü n ü n bineği,
üzengi ol maksızın , bir u laşı m aracı ndan , m ızrak ya
da kılıç sal lamaya yarayan hareketsiz bir platformdan
veya üzerinden silah fı rl atılan seyyar bir rampadan
pek de farkl ı deği ldi. Bu araçtan yoksun b i r süvari,
geleneksel yöntemlerle h as mı n a hamle e t tiğinde,
indirdiği d a rbenin tepkisi, raki b i n i ol d uğu kadar
pekala kendisini de atından aşağı fırlatab il i rd i . Sahip
oldukları tartışmasız öneme karş ın, üzengi ler nispeten
geç bir vakitte tarih sahnes i ne çıktılar. Üzengi n i n ,
antik b i r geçm iş e sahip o l duğu söylenem ezdi ve
ortaçağın baş l a r ı ndan i ti b aren Ç i n , H i ndistan,
Kore ve Japonya'da iyi b i l i n i yor olsalar da , 7. yüzyıl
sonlarına, hatta 8. yüzyıl b aşına kadar O rtadoğu
ve Avrupa'ya u l aş mamış o l du kları anlaş ı l ıyor. Bu
tarihte üzengi , ilk olarak İ ran'da o rtaya çıkmı ş ve
buradan diğer İ slam ülkele r i n e taşın mıştı ( bu n unla
birlikte üzengi n i n , ilk defa, bu yen i l iği diğer bozkır
hal kl arından almış olan Avarlar'da görülme ihti mali
de m evcuttur) .
Üzengi, göz açıp kapayıncaya <lek Orcadoğu'dan
önce Byzantion' a, buradan da, ya Bizans toprakları
üzerinden ya da doğrudan F ra nk halkların a yayıldı.
Lyn n Whi t e , bu gel i ş i m çizgis i n i a r keo l oj i k,
lengüistik ve ilk ikisi derecesi nde olmasa da, sanatsal
kanı tlarla tasdik etmek suretivle, Franklar arasında
,
üzengi kullan ı m ın ı 8. yüzyıl başlarına tari hlem iştir.
Aynı dönemde Franklar, si lah envanterle ri nde b i r
değişikliğe giderek, piyadel e re mahsus savaş baltaları
ve kancalı mızrakl arı bir ken a ra bırakıp uzu n kıl ıçlar
ve daha ağı r ve daha uzun kancalı m ızraklar veya
kargılarla s i l a h l andılar. N e de ol sa b u s i l a h l a r,
i nsan ı n başı na, belirgin ya tay form ları sayesi n d e,
düşmanın bede nine deri n l em esine saplanıp orada
sıkışıp kalma gibi bir dert aç mazlardı. Bun dan son ra
süvariler, "adı şok taarruzu" adı verilen b i r düzende,
kargılarını kol tukal darına sıkıştırmak suret iyle, arın
hareketi nden kaynaklanan ivmeyi kargı n ı n u c u na
aktararak çarp m a güc ü n ü k a t be kat a rt ı r nı ayı
deneyeceklerdi.
Üzengin i n i cadı ve ortaçağ süvari gel e n e k l e ri
üzerindeki ba ri z e tkisi n e d e n l i etki ley i ci o l u rsa
olsun, bu ara c ı n kabu l ü n ü n , tek başına Karolanj
askeri teşkilatın ı yeniden ş ekil lendirdiği düşüncesi
b i rçokları tarafı ndan reddedilmiştir. B u fi k r i
eleşti renlere gö re, Whi te' ı n tari f ettiği şekl iyle,
üzenginin o rt açağ süvari l i ği içi n oynadığı ro l ü
kan ı tlayabilmek için yeterli karine yoktur. B i r kere,
zaten az sayıda olan ve tarihl e nmelerinde hayli güçl ük
çeki l e n arkeol oj i k kalıntılara d ayanarak, ya da daha
beteri, Frank adetlerinin anl aştlmasında kanıt olara k
ileri sürü lmemesi gereken m ezarlara bakarak, e rken
dö nem Karo l a nj askeri stra tej iler i n de ü zengi n i n
yeri ve kulla n ı m tarihleri h akkı nda kati h ükümler
vermek yanıltıcı ol acaktır. Keza lengüistik ve sanatsal
 kaynaklar da şüphelid i r. Öte taraftan , akl ı üzengi
tezine b i r türlü yatmayan a raştırmacılar, Karolanj
s üvarisi nde gözlem lenen d eğişi mleri izah etmek
adına yen i b ir şey söylemem ektedirler. Bu değişim ,
dışarıdan h iç b i r etkile n meye maruz kal madan ,
Charles Martel'in verdiği taktiksel bir kararın neticesi
olabilir m i ? B elki de, bu sorunun cevabı h i çbir zaman
bilinemeyecektir.
A ma b i l i nen şudu r k i ; üzengi , b aşka bazı
teknoloj i k yeniliklerle birlik te, White' ı n bahsettiği
"atl ı şok taarruzu"nu s avaş m eydanlarına taşımak
su retiyle, süvari savaşlarını n çehresini esaslı şekilde
değişti rm işti r. 890 civarında o rtaya çıkan çivili nallar,
bu tek noloj i k yeniliklerden b i r tanesidir. Gerçi b u
yen i buluş, at toynakl arı n ı n sertliği n i m uhafaza
ettiği ve atl arın kayalı k a razilerde b i l e dörtnala
koşmaların ı n m ümkün o l d uğu İ spanya, İtalya ve
Kutsal Top raklar gib i k u r u ikli mlerde kısıtlı b i r
etki yaratmı ş tı . Halbuki K uzey Avrupa' nın yağışlı
bölgelerinde, çivili nalları n gelişiyle, doğal olarak
toynakları y u muşayan, çab u cak yıpranan ve bazen
de kırılan atlara gün doğm uştu. B u n la r artık çok
daha geniş mesafeleri, h ana en kayal ı k arazileri
bile, sakatla n madan çok daha yüksek b i r süratle
kat edebileceklerdi . Bu şekilde yıl ı n herh angi bir
mevsiminde, herhangi bir toprak parçası üzerinde
savaş yapabi lmek mümkün d ü . Süvariliği geliştiren
başka b i r yen i l i k, 1 2. yüzyıl ı n başlarına tarihlenen
eyer kaşlarıdır. Bu gelişmede n önce eyerler, çıkıntıl ı
bölüm leri o l madan sıkılaştı rı l mış düz deriden imal
ediliyordu. Bu düz deriden eyerler, antik dönemi n
at örtüleri v e binici yastık l a rı nın yer i n e geçmişti;
ama s ü r üc ü n ün dengesi n i yanlardan kaybetmesi
karşısında pek yardımcı oldukları söylenemezdi. Eyer,
tek başına binicinin attan düşmesin i engelleyebilirdi;
fakat m uharebe esnasında h içbir fazl adan faydası
yoktu . B u n a karşın, eyer e yüksekçe bir kavi s l i
sırtlı k ilavesi , sürücünün a t ı n kıçından savrularak
düşmesi ihtimalinin ö n ü n e geçti. Öte taraftan, ö n
kısma iliştirilen b i r o kadar yüksek çıkıntı, binicinin
cinsel uzuvlarını ve karnı n ı koruduğu gibi, attan
baş aşağı düşme tehlikes i n i ortadan kaldırdı. B u
yenilikler sayesinde süvari a skeri, b i r ş o k taarruzu
gerçekleştirebil mek içi n , s ağa sola yalp alamadan
atının tüm e nerjisin i kullanabilme imkanına kavuştu.
Kargıyı H izalama ve Atlı Şok Taarruzu
Yal nı zca ü ze n gi den m a h ru m o ldukları içi n , antik
d önem ve e rken ortaçağ süvarisi n i n etk i n biçi mde
savaşamad ı klarını düşün mek yanlış ol u r. Üzengi
takımları , Avrupa, O rtadoğu ve Doğu Asya'da
yayı lmadan n e redeyse b i r m i l e nyum ö n c e bile,
d ü nya üzeri nde süvari h ücumları icra edilebil iyordu.
B u tarihlerd e a tlarının sı rtında savaşan a s k erler,
k uvvetli dizleri ve bacakları sayesi nde atın bedenine
s ı kıca tutunup silahları n ı - mızrak, kı l ıç ve yaylar -
ö lümcül b içim de kullanabil iyor olmalıdır l a r. Hatta
b i r anlamda, üzengiler s üvari askerleri nin standart
teçhizatları arasına girdikten son ra bir nevi kolruk
değneğine d ö n üştüler ve kendin i bu yen il iğe iyice
kaptıran süvariler, kadim devirlerde üzengiden b i haber
o l a n mes l e ktaşl arının sahip olduğu mez i y e tlerin
çoğunu unutmaya yüz tuttular. Yukarıda s ı ralanan
diğer tekno l o j i k bul uşlar da i lave edildiğinde, 1 1
ve 1 2. yüzyıl s üvarisinin esamisi, erken o rtaçağdaki
m uadillerin i n yanında telaffuz dah i ed i l emezd i .
B aşka bir deyişle, b i r Norman atlısı, hiçbi r zaman
Vizigot veya H u n süvarisi gib i savaşamazdı ; çünkü
a rada geçen zaman zarfı nda m uharebe usul l e ri çok
farklılaşmıştı . (Öte taraftan, erken ortaçağ savaşçıları,
b üyük sıkıntıl ar çekmeden yen i teknoloj i ye i n tibak
etmesini b i l mişlerdi.)
Üzengi n i n , adı şok taarruzları yoluyla s üvarini n
savaş maharetlerine yeni bir soluk kattığı su götürmez
b i r gerçekti; peki, kargı n ı n kolt ukaltına sıkıştırılarak
h izalanması usu l ü, üzenginin icadıyla aynı tari h lerde
m i başlamıştı ? Öyle değilse, bu taktik tam o l a ra k ne
zaman ortaya ç ı kmıştı?
İlk sorunun cevabı hayırdır; e n azından, söz konusu
taktiğin ve teknolojinin eşzamanlı zuhur ettiklerine
dair ikna edici bir kanıt henüz o rtalarda yoktur. Bu
mesele hale n , kargıları n koltukaltına sıkıştı rılması
uygulaması n ı ve adı şok taarruzlarının b aş la n gıcını
daha kesin t a r i h aral ı kl arına yerleştirmeye çal ışan
tarihçilerin zihnini meşgul etmektedir. Uzun asırlar
boyunca, b u taktiğin, Adrianopolis Savaşı (378) gibi
oldukça erken bir tarihte geliştirildiğine inanıl mıştı.
Bununla b i r l i kte D. J . A. Ross, 1 95 l 'de " Pl ein sa
hanste" (Medium Aevum, 20, s. 1 - 1 0) adıyla neşrettiği
m akalesinde, koltukalnnda h izalanan kargılara dair ilk
atıfların, 1 O 5 O i la 1 1 00 arasına tarihlediği ilk chanson
de geste tel i fl er inden ö nce bulunamayacağı n ı iddia
etti. B un a mukabil Lynn White, J r. , 1 962'de, yukarıda
değin i l e n Medieval Technology and Social Chang e
adlı kitabında b u faraziyeye karşı görüş beyan etti.
Whi te' a bakılırsa, a d ı şok taarruzları, Ross'ın tesp i t
ettiği tarihten ç o k daha önceleri, büyük ihtimal l e
8. yüzyılda, yani Whi te' ın, üzenginin geliştiğini v e
ağır süvari eksenli o rduların ilk teşekkülünü gördüğü
zamanlarda uygulan maya başlanmıştı.
Gelgelel i m , Whi te' ın atlı ş o k taarruzları i ç i n
verdiği tarih, kısa süre içinde eleş tiri oklarına hedef
oldu. Ross, 1 9 5 1 'deki yayınının üzerinden daha
bir yıl b ile geçmeden, bu kez i ddias ın ı , chanson
de gestelerin yan ı s ı ra Bayeux duvar halısını kan ı t
olarak s unarak zeng i nleştirdi. Bu sefer kuvvetli b ir
yankı b ulan Ross' un i ddiası, gelecek yirmi yıl içinde,
hepsi de adı şok taarruzlarını 1 050 ile 1 1 50 tarihleri
aras ın d a bir zam a n a yerl eştiren bir dizi makal e
tarafı ndan desteklendi. Nihayet 1 96 5 'te, François
Burti n, mebzul miktarda orij inal yazılı kaynağa atıfta
bulunarak 1 2. yüzy ı l ı n ortalarına işaret etti.
Davi d C. Nicolle, l 980'de, Müslümanlar üzerin e
bir h a ç l ı seferine ç ıkan süvar i lerin kargıları n ı
hizalamalarına dayanarak 1 2. yüzyı lı n başlar ın a
yönel i k bir tarihleme geliştirdi. B un dan beş sen e
sonra B ernard S. Bachrach, Animals and Warfare
in Early Medieval Europ e isimli çalışmasında, eyer
kaşlarının gelişimini ön plana çıkararak 1 2. yüzyılı
teyit etti. Aynı yıl Victoria Cirlot, Karalan sanat,
diplom asi ve edeb iyat kaynakları n ı i nceleyerek
1 1 40 civarında karar kılarken; l 98 8 de Jean Flori,
' körü körüne B izans taraftarı olmayan Procopi us ,
Hıristiyan ve Müslüman vakayinameleri, destanl arı
ve görsel kaynaklarına bakarak 1 1 00 civarında b i r
tarih i leri sürdü.
H a k i ki tarih n e olursa olsun, 1 2 . yüzy ı l ı n
ortalarında, koltukaltında hizalanan kargının savaş
meydanlarına hakim olduğu kesi ndi r. Bu tarihten
itibare n ortaçağı n s o nuna değin, kargın ın at sırtı nda
kul lanımının tek us ulü olmasa bile, başlıca yöntem i
atlı ş ok taarruzl arı o lm uştu. B u taktik, süvariyi
kargısı n ı koltukal t ı n a yatırmış vaziyette resmeden
sayısız gö rsel kaynağa itibar etmek gerekirse, Batı
Avrupa krallıklan n ın tamamı tarafı ndan paylaşılan
bir uygu lama hal i n i al mıştı.
Muasır kaynaklar, ilk hamlenin her zaman atlı b i r
şok taarruzu halinde gerçekleştiği K utsal Topraklar' a
giden h açl ı savaşç ı l arının birincil saldırı silah ı n ı n
kargı olduğu konusun da hemfikirdi r. İ ngiltere'de,
I I . H e n ry tarafından 1 1 8 1 'de i l a n edilen silah
beyan namesinde (Assize of Arms) , b i r süvarin i n
seferlerde yanında getirmekle müke l l ef olduğu tek
silah o l arak kargıdan bahsedilir. Keza Floransa'da,
1 260'da neşredilen bir emirle, benzer b i r zorunluluk
kanuna bağlanmıştı. İspanya, Almanya ve Fransa'da
ise, s avaş m eydanlarında atlı şok t aarruzları n ı
kusursuz icra edebilmek adına talimler yaptırılıyordu.
Bizans Süvarisi
Süvari l e r hakkı n da k i ö nemli s o r u l ardan b i r i ,
bunların hangi tarihte o rtaçağ ordularının hakim
unsuru haline geldiğidir. Roma İmparatorluğu' nun
doğu toprakları, oldukça erken tarihle rden itibaren,
kendi l e rine mahsus s üvari kuvvet l eriyle gele n
Viz i go t ve Hun orduları n ı n sal d ı r ı l arına maru z
kalmışt ı . Roma nizam ın ı n çöküşün ü m üteakip bu
havalide h üküm sürmeye b aşlayan B izansl ı lar, atlı
askeri b irimler istihdam ederek güncel tehditl ere
karşıl ı k verebilmenin telaşına düştüler. B izans askeri
yöneti mince benimsenen süvari b i rl i kleri , hem
Vizigot ağır süvarisine b aşarıyla karş ı koyuyor; hem
de H un ordularıyla gelen hafif atl ı o kç u larla baş
etmeni n yol larını arıyorlardı .
İ m p a rator J usti n i an os ( 5 2 7- 6 5 ) de v ri n e
gel indiğinde, Bizans askeri teşkilatı n da gözde n
geç iril erek yenil en m eyen neredeyse hiçbi r şey
kalmamı ş gibiydi. Bereketli bir kaynak olduğu kadar
bu tarihte, b ilhassa General Belisario s ve Narses
komutasında h arikalar yaratan süvari alayları n ı n ,
B izan s ordusunun b aş l ı ca m u h a r i p güc ü n ü
oluşturduğunu yazar. Üç tür Bizans s üvarisi vard ı :
tam teçhizatlı ve ağır zırh l ı birlikler; genellikle avcı
birlikleri oluşturan daha hafif zırhlı b i ri mler ve atl ı
okçular. B unların dışın da, özell ikle b ozktrların v e
Doğu Avrupa'nın Hu n toplulukları ndan toplanan
ücretl i s üvariler mevcuttu.
Elb et te bu askeri b i r i mlerin hepsi önemliydi ;
fakat ad ı okçular, h erhalde en göz kamaştırıc ı
olanlardı. B u birl i kl e r m uh temel e n , B izansl ıları n
bir ası r önce yüzleşmek mecburiyeti n de kald ıkları
Hun atlı larından ilham al ı narak tertip edil mişlerdi.
Procopius, bu askerlerin eşine az rastlan ı r bir yetenekte
olduklarını; dörtnala koşarken bile, atlarını n her iki

Karolanj Kargılı Süvarisi (y. 8. yüzyıl)
Roma impara.torluğu'nun çöküşü.nelen sonra hiçbir
devlet, Chavlemag rıe tarajindan b ir araya getirilen ordu
n ispetinde b üyük , gü çl ü. ve muzaffer bir ordu kurmaya
muvaffak olamadt. Hiçbir zaman ordusundaki p iyade
sayısma eri ş mes e de, C harlemagn.e, kuvvetlerini ağtr
süvarilerden müteşekkil bir çekirdeğin etraJm a inşa
ett i . Bu ağır süvarinin strataj ik ve taktik esnekl iği ve
gücü, Karola.nj lann, girişti/deri askeri' mücadelelerin
ne redeyse hepsinden galip ayn lmal anm sağlaclt .
Karolanj süvaris inin kuşand tğ t en ö ne m li teçhizatl ardan
b iri, bynüe adıyla anılan, gövdey i
bütünüyle kaplayıp kalçalann
S ÜVA R İ S AVA Ş L A R I
altma hdar inen ve ko llann büyü.k bsm m t ö rten, hal ka
veya pullardan i ma l edilen uzun b ir zwhtt. Miğferler,
n ispeten genişçe bir siperlikle çevrelenen başl tklardan
ibaretti. Bu savaşçt l ann b üyük ve yuvarlak k a l kanlan
vardt;fabt bunlar, ne redeys e istis n as tz b içi mde süvari
,
askerinin atmdan indiği vakitlerde kııllamltyordu.
Hali vak t l yerinde b ir Karn lanj süvarisi, bu teçhizatlara
L laveten, bacak ztrhlan, baldırcaklar, kolçaklar ve
ztrhlt eldivenler giyeb il irdi. Hücum silahlan arnsmda,
h izalanarak veya saplanarak ku llam lan mtzrak ve
kargtlar, uzun b ltç l ar ve b azen yaylar bulunurdu.
yan ı n dan gerdikleri yaylarıyla yüksek oranda isabet
kaydedebildikl e ri n i sitayişle anlatır. Bunlar aynı
zam anda, bir geri çekilme durumunda, ken dilerini
ve yol daşları n ı korumak amacıyla geriye sarkarak
atlarının arkasından da atış yapabiliyorlardı . Dahası,
bunların kullandığı oklar, Hunların veya Bizanslıların
azılı düşmanı Perslerin kullandıklarına kıyasl a daha
deliciydi. Üste l i k Bizans atl ı okçuları, hasım larıyla
karş ı laştırıldığı nda, gövde ve bacaklarını kaplayan
zırhlan (dizleri n üzerine kadar inen baldırcaklar) ve
o mu za takılı o l duğu halde, atış esnasında boyun ve
yüzü koruyan kalkanlarıyla çok daha korunakl ı bir
görün tü sergil iyorlardı . En nihayetinde, yan ları nda
birer kılıç da taş ı d ı klarından , yakın dövüş esn ası nda
hafif süvari olarak da hizmet edebilirlerdi .
B i r diğer etkileyici Bizans kuvveti ise ağı r süvariydi.
Atalarının ası r l a r önce O rtadoğu'da cebell eşmek
zor unda kaldığı an tik kataphraktoslardan ı s ilham
alan bu Bizans askerleri, mahfazan ın içinde bir yay,
34 okluk kap a l ı b i r sadak, iki kargı ve bir k ı l ı çla
mücehhezdiler. B u savaşçı lar, ayak bileklerine kadar
inen uzun halka zırhlar giyiyorlar; bir kukuletayla
beraber, gırtlakları n ı korumak amacıyla bir boyu n l uk
ve kafalarına d a s o rguçl u bir miğfer takıyorlard ı .
B u n ların atl a r ı d a zırhl ıyd ı ve sıcak çat ı ş ma da
bulu n madı k l a r ı vakitlerde, s ü rücüsü n ü n b ü t ü n
şahsi eşya ve l evazı mat ı n ı Ü zerlerinde taşı rlard ı .
İ mp aratorun teveccühünü kazanmak için yarışan
özel şah ıslar t a rafı n dan top l a na n ve paraları yine
bu kişilerce ödenen birlikler, esas itibarıyla, B i zans
piyadesinin tertiple diği saldırı lardan önce, düşmanın
p iyade hatların a h ücumlar d üzenleyerek kargaşa
yaratmakla görevliydiler. Söy l em eye hiç gerek yok
ki, b un lar devr i n i n en süratli süvari leri değillerdi.
Bazen kısa mesafelerde sergiledi kleri toplu hücum lar
hariç, hemen her zaman, atlar ı n ı dörtnala koşturmak
yerine tırısa kaldırarak taarruza geçerlerdi.
B izansl ılar, s avaş atlarını i mparatorl uğun daha
güvenli ve veri m l i o lan zirai bölgelerinde kurdukları
çok sayıda harada besl iyorlardı . Ayrıca bu dam ızlık
çift l i kl erinde, a t ları değişi k tarzlarda m u harebe
eden süvari u n s urlarına alıştırmak için gayret sarf
edil mekteydi.
Elbette, ayn e n d iğer birçok o rtaçağ ordusunda
olduğu gibi, B i za n s süvaris i n i n m evcudu hiç bir
zam a n p iyad e yo l daşları n ı n sayısı nı aşma m ı ş t ı .
Asl ı n a bakıl ırsa, b u ikisinin ortalama 2 5 . 000'i bulan
topl a m sayısının , karşı laştıkları k uvvederden daha
fazla olduğu örnekler de olmamıştı. Bununla beraber
Justinianos orduları, mağlubiyett e n ziyade zafe rl e rle
yaş a m ışlard ı . Persleri Anadol u'd an sürmü ş l e r;
O r tad oğu'yu b i r uçtan diğer uca kat ede rek
M ısı r'daki ve Kuzey Afrika'dak i Vandal k rallı ğ ı nı
parçalamışlar ve İ talya'yı istila edere k Ostrogotları
ortadan kaldırm ışlard ı . Bizansl ı l a r, bu fetih le r i n
hepsi nde, kendi lerinden daha kal abalık o rd u l arla
savaş meydanına gelen rakiplerin i n avantaj ın ı bertaraf
edeb i l mek için s üvarilerine güven m işlerd i . Aynı
birlikler, sefer esnası nda ve kuşatmal arda, ord u n u n
selameti açısından büyük önem taşıyan yem arama
ve keşif harekatların ı tertip ediyo rlardt.
M avrikios ( 5 8 5-60 2 ) , P h o c a s (60 2-6 1 O)
ve H e rakleios (6 1 0-4 1 ) , J us t i n i a nos' u n aske ri
p o l i t i kaları n ı d evam ettirdiler ve büyük ora n da
seleflerininkine benzer başarılara i mza attılar. Astarı
yüzün den pa ha l ıya gelen İtalya to prakla rı n d a n
vazgeçilmişti; ama Perslere ve nevz uh ur Avarlara karşı
girişilen seferler, Ortadoğu ve B a l kan top rakl a rı n ı
emni yet al tında tutarken, Bizans yöneti mi ne yeni
böl ge l er kazandırmıştı. Savaş hiç b i tecek gibi değildi
ve bu durumda birçok askeri e l kitabm ı n yazı l ması
doğal hale gel d i . Bu kitaplard a n en meşh u r u ,
İmparator Mavri kios'a atfedilen ve ya kendi sal ta narı
dö n e m inde ya da Phocas devrin i n hemen başı n da
yazıl m ış olan Strategikondur. Bizans ordusunda görev
yapan l ara nasıl savaş edileceğin i öğretme kaygıs ıyla
kal eme alı nan bu eserde verilen tavsiyelerin çoğu
süvari operasyo nlarıyla i lgilidir. N itekim meti n d e,
süvari kuvveti, Bizans ordusunun ana muharip unsuru
olarak selamlan m akta ve kulla n d ığı ifadel e rde n ,
yazarın, hem at sırtında muharebeyi çok iyi bild iği ,
hem de bir süvari arının nasıl eğitileceği, bakı m ın ı n
nasıl yapılacağı ve korunacağı hakkında bi lgi sa h i b i
olduğu anlaşılmaktadır.
Mevzu Persler ve Avarlar olduğun da, B iza nsl ı l ar,
karşı l arında baskı n süvari unsurl a ra sah ip o rd u lar
bul m uşlardı. Pers süvarisi, yanlarında birer kılıç olsa
da, e sas itibarıyla okçu olan ağı r zı rhlı atlılardan
müteşekkildi. Avar süvarisi de benze r şekilde zırh l ı yd ı;
fakat bunlar, kı l ıç ve yayların y a n ı sıra fazl adan
kargı l a r taşırlardı . Elleri kıl ıç kul lan maktan ziyade
ok ve yaya yatkın olan Persler, mümkün olduğu n ca
 B

D
KALKANLAR, ORTAÇAG MÜDDETiNCE çeşLtlL ebat ve şekiltere
bürü.nclider. Örnek A, bü.yü.k ve üçgen şclzilli t i pik bir kontrplak
kc.lbnchr. Kimi zaman deri lte kaplanan bu ka[kanlann kenarlan,
metal şeritlerle perçinlenir; kalkamn tam ortas ına mthlanan,
melalden büyük bir çdnntmm karşt taraftna, yani kallzanm
iç yüzüne, tutma yeri ilLştirilirdi. Bu. cinsten büyü.k kalkanlar,
süva rlterden ziyade piyade askerler tarafından kullamltyord.u.
Örnek B, Bayeux duvar haltsmda resmedildiği gibi, Normanlar ve
Anglo-Saksonlar arasmda çok rağbet gören "uçurtma" kalkanlardan
E
biridir. Bu uzun ve dar kalkanlar, yuvarlak tepderi ve sivri uçlanyla,
bl.11.icinin gövdesinin yam stra açtkta kalan bacağt da kornyordu.
Daha u.Jalz olmakla birlikte, daha gen.iş ve hafif olan üçgen şekilli
Örnek C, geç ortaçağcla ata binen savaşçtlar taraJmdan tercih. e dilen
bLr b!bndL. Tahtadan veya metalden yap ı labilmesi mümkündü.
Bu kalkanlann üzerinde arma işlemelerine sıkça rastlamrdL; bu
_fıgürler, saltanat alametlerinin gelişLmine katkıda bulunmuştur-. D
ve E örnekleri, Bizanslı ve Müslüman askerlerce her daim severek

kullanılan kalkan tü.rleriydi. Tahta olsun, meta[ olsun, hemen. her

ölçüde ürdilmeleri mümkündü. Bu.nlann en küçüklerine, geneltikle
bu.ekler ismi verilir.

yak ı n dövüşe girmekten kaçınırlardı. Avarlar da,
Pers l i m uadill e ri nden daha uzak mesafel e rd e n
olmak üzere, okçul uğu terci h ediyorlardı; ama iş
yakı n muharebeye kaldığında, k ı l ı ç ve kargılarl a
da araları hiç fena değildi. B una i l aveten Avarların
üzengi kullan d ı klarına i şa ret eden b i rtak ı m
göstergeler mevcu ttur. H atta b u h ususta, diğer
Avrupalı topluluklara öncülük etmiş ol ma ihtimalleri
yüksekti r.
Bizanslılar, b u i k i düşman a rasından Persleri
yen ilgiye uğratmakta, b i lhassa Herakleios'un Persler
karş ısında kurduğu ezici üstünlük döneminde, çok
daha başarılı oldular. H akikaten de, b azı tarihçilere
göre, İslam ordularının 7. yüzyılda S asani devletini
şimşek h ızıyla parçalayabi l mesini m ümkün kılan, ve tolgalarla sefere çıktıkları malu mdur. Dahas ı , söz
bizatihi B izans seferleri n i n Pers l e r i mecalsiz etki l i strateji ve taktiklere geti ril i rse, bu savaşçı lar,
bırakmış o lmasıydı. Persler karşısında B izanslılar, daha en başından itibaren rüştlerin i defalarca ispat
Strategikon'da hatları çizilen stratej i ve taktikleri etmişlerdi. S üvari ağırlıklı o rdular olarak, B i zans
kullandılar: oyalama taktikleri, pusular, sahte ricatlar, ordularıyla hesapl arını görmeye yeltendikleri vakte
vur-kaç taktikleri, ikmal h atlarını kesme ve hatta deği n, bir zamanların dillere destan Pers ordusu dahil,
geri çekilme yolları üzerine k i rpi manialar* döşeme. k a rş ı larına çı kan dini m otivasyon u düşük bütün
B ütün bu yön temlerin gayesi , Persleri yormak ve o rd uları ezip geçtiler. B izansl ılar bi le, Müs l ü m an
maneviyatlarını kırmaktı ve iyi talimli Bizans süvarisi ilerleyişini, O r t adoğu ve Kuzey Afrika'daki b ü tün
olmaksızın b u hedeflere ulaşıl abil mesi mümkün m ü lklerini kapt ı rdıktan sonra ancak A nadol u'da
değildi. durdurabilmişlerdi. Kimi tarihçiler, Arap atı n ı n batılı
B i zansl ı l a r, e n i n de süvari birliklerine girişini,
s o n u n da Bal kan top­ b u dö n e m de zi r v e ye
rakları n ı n b üyük kıs­
«Hızlı hareket ederseniz , bilhassa çı kan M üs l ü m an A rap
m ı n ı zapt etmeyi başa­ izci, keşifçi ve ulaklarınız vazifele rini süvarilerinin etkinlikl eri ne
ran ve bu da yetmezmiş layık ıyla yerine getiriyorlarsa, bağlarlar. Bu açıklamayı
g i b i , 62 6'da doğrudan koca bir taburu bir müfrezeyle, kab u l e tm eye n l e r i se,
Konstan ti n opolis'i tehdit koca bir orduyu sadece bir Arap a t ı n ı n Rom a l ı l a r
eden Avar lar karşısında tarafı n d a n bi l i n d i ği n i
taburla yenebileceğinizden emin
bu denl i b aşarıl ı olama­ ve B i za n s süva r i s i n i n
olabilirsiniz. " altı ndaki atların d a , aslen
dılar. Her şeye rağmen bu
B İR BİZANS GENERALİ Arap cinsi olduklarını i l eri
durum, Avarlardan ziyade
Perslerin peşine düşmeyi sürerler.
kafasına koyan Bizans ordusunun öncelikl eriyle ala­ G elecek b i rkaç a s ı r b oy u n c a Biza n s ! ı la r,
kalı olabilir. Yine de, Bizans ve Avar orduları arası nda m üstahkem s ı n ı r hatlarının gerisine çekilerek d aha
bazı çarp ışmalar yaşanmıştı ve görünüşe bakılı rsa, ziyade savu n m a c ı bir tutum takındılar. Bu a rada
Bizans idares i, bu savaşlarda gözlemlediği Avar süva­ Müslüman Araplar ve Mısırlı lar, imparatorluğun doğu
risinin birtakım strateji ve taktiklerini benimseme topraklarına yö nelik tehditlerini sürdürmüşl e rd i .
yoluna gitti. Charlemagne tarafından dağıtılan Avarları n , batıda
bir tehdit oluş t uracak mecalleri kalmadığı doğruydu;
Arap Süvarisi fakat kısa süre içinde bunların yerini Bulgarl ar,
İ mparatorluk tarihinin ilk üç asrı boyunca ne denli M acarlar ve Ruslar alacaktı. B izans imparato rl arı ,
etkileyici bir tarzda savaşm ış olurlarsa olsunlar, arada sırada, civar ülkelere ve Akdeniz topraklarına
B izanslılar� aslı nda görün üş e bakılırsa h iç kimse, yönelik yeni teşebbüslere girişmi şlerd i ; a m a bu
Arap yarımadası ve Kuzey Afrika'yı kası p kavuran girişimlerinde b aşarılı oldukları nda bi le, kaza n ı m l arı
Müsl üman Arap savaşçıların süvari taktiklerine karşı k ı s a ömürl ü o l m uş t u . B i zansl ı l ar, feth e t m eyi
hazırlıklı değildi. At ve develerin sırtında geçirdikleri arzuladıkları bölgenin arazi şartlarına bağl ı olara k,
göçebe geçm işlerinden feyiz alan bu savaşçıların, s üvari birli kl e r i n i istihdam etmeyi sürd ü rd ü l er.
anlaş ılan o ki , s üvari muharebesinde, Ammianus Ama her halü ka rda bunlar, daha kalabal ık p i yade
Marcellinus'un tarif ettiği Hun atlılarından aşağı kalır k uvvetlerin i n yanında destek b i rlikleri ro l ü ne
tarafları yoktu. Bunların, gelişmiş silah ve z ırhlardan soyunmak durumunda kalmışlardı.
yoksun , etki l i stra teji ve takti klerden bihaber çöl
ins anları o lduğu yanılgısına kapılmamak gerekir. Charlemagne ve Karolanjlar
B ilakis, bi r kıs mının hafif atl ılar ve "develiler" Yukarıda veri l e n örnekler m uvacehesinde, Batı
şeklinde savaştıkları konusunda şüphe olmasa da, geri Avrupa ordul a rı nda s üvariye i ti barlı bir kon u m
kalan hali vakti yeri nde süvarilerin, ağır halka zırhlar açan Charles M artel'i n hakkı n ı tes l i m etmek gerekir.
Bizans Ağır Süvarisi {y. 10. yüzyıl)
Ant i k ı�ataphraktoslann soyundan gelen ağır Bizans
süvarisinin ayı rt edid h ususiyeti, hem kendilerinin, hem
atlanmn tepeden tırnağa zırhlara bürünmüş olmasıdır.
Dönemin görsel lwyrıaklan incelencl lğinde, bu zırh
tabmlannın, büyük ihtimalle, gövde için pullardan
örülü. bir zırh, yüzü kaplayan örme bir z ırh parçası,
dirsel� ve dizlerin altım koruyabilmek içi n metal veya
sıkt laştınlmış deriden (cuir bouil!t) şeritler, bir miğfer ve
ufak bir kalkandan mürekkep olduğu tespit edilebilir.
Bu süvarilerin atlan, gövde ve enseyi örten, yine pullu
zırhtan koşum taktm l a nyla en az b inicileri kadar ağır
zwh lıydt. Benzer bir materyalden imal edilen chanfron,
atın kafasını korıxrdu. Hücum s i lahlan arasında,
genellikle b i r- kargı ve kılıç bulumırdu. Bu denli ağır
savunma teçh izatlarının, at s ı rt ı ndaki savaşçıya büyül-<
bir emniyet s ağlayacağı aşikardır. Ne var k i , binicinin
ve atın omuzlarına yüklenen ağırlığın derecesi, B izans
süvari taarru.zlannın ivmesini öylesine azaltıyordu ki,
sağlam şekilde mevzilenmiş b ir piyade hattına veya h afif
süvari birli klerine yönelen hücumlarda darbenin etkisi
neredeyse tamamen kayb o labiliyordu.
Bunun l a birlikte süvariyi , ordunun e n baskın silahl ı
unsuru hal ine getirm eyi başaran, Martel'in torunu
Charle magne o lmuştu. C harlemagne (768-8 1 4)
saltanatının savaşsız geçen neredeyse b i r günü bile
ol mad ı . Gerçekten de, Karolanj h ük ümdarının
biyografisini hazı rlayan Einhard' a kulak vermek
gereki rse, Charlemag n e o rduları nı n , kralları nın
sağlığı nda sefere çıkmadığı yaln ızca tek b i r sene
ol m uştu. Savaşlarla dolu bu yıllarda, C harlemagne,
Breco n , Avar, Lom bard ve Sakson toprakların ı
zapt ederek buralarda k e n d i yönet i m i n i tesis etti .
Bu zaferlerle yerinmeyen kral, Pire n eler'i aştıktan
sonra Barcelona'yı kuşatma altına alıp yağmalayarak
Endülüs Müslümanlarına da esaslı bir darbe i ndirmiş
oldu. Bunu müteakip, s o n radan fazlasıyla pişman
olacağı üzere, Bask deneti m indeki Pam plona şehrini
tahrip ett i . (Bu saldı rıya misilleme o l a rak, ileride
Chans o n de Ro lan d da 2 0 ifadesini b u lacak şekil de ,
' krall ığında "asi lzade" nam ıyla bilinen bürün i mtiyaz
İspanya'dan dönen Charlemagne ord usu nun Roland
idaresi nde o rd u ağı r lı k l a r ı nı taşıya n a rtçı kafilesi
pusuya düşürülerek i m h a edilmişti. ) Bu hummal ı
askeri faal iyetlerin s o n u n da Frank to p rakları, iki
m isl i n den fazl a büyü d ü . B un dan d a h a önem l isi,
İtalya'da Lombard'ları d i ze geti ren Charlemagne ,
bu baş a rısın ı n ödülünü ilk Kutsal Roma Cermen
impara toru sıfatıyla taç giyerek ald ı .
Savaş, Charlemagne i ç i n b i r hayat m emat
meselesiydi ve aklı fi k r i sürek l i ordusunu daha
kudretli b i r h ale getirebilmenin yol lannı aramakla
meşguldü. B u dönemde ortaya konan gel işmelerin
büyük k ıs m ı , süvari n i n etki n liğini artırmak için
düşünülm üştü. Charlemagne, daha tah ra çıktığı
i lk günde n beri, devasa imparatorl uğuna bir zarar
gelmesin i e n gellemek ve s ı n ı rlarının ötesinde
feth etme n i n haya l le r i n i ku rduğu t o p raklara
ulaşabilme k için sıkı k u ra llara tabi profesyonel bir
orduya i h tiyacı olduğunu fark etmişti. O na sorul ursa,
bu gerekl i l i k ve arzular, s ağlam bir askeri teşkilat ve
s üvari ağırl ı k l ı bir kuvvetin varl ığı nı dayatıyordu.
Bürün o rd u n u n , hem m üdafaa h e m de saldır ı
bakı mları ndan, son ferdine kadar iyi silahlan m ış ve
zırhlanm ı ş o l ması şarttı . Bu siyaseti dışa vuran en eski
kanun olan Capitulare Missorum (792-93), Karolanj
ve makam s ah i p lerin i n , ar ve h ücum s i l ahları n ı n
yanı sıra, tam vücut zı rhl arına ve kalkanlara malik
ol malarını yasaya bağlamıştı. 802-803're neş redilen
yeni bir capitularium2 1 , b u süvari lere, b i r kez daha,
kendilerine ait miğfer, kalkan ve Karolanjlar arasında
byrnie ad ıyla bilinen göğüs zırh larına sah i p olmal a rı
gerektiği n i hatırlattı. N i hayet 805'te, kan u n çok
daha vaz ı h b i r hale g et i rildi. C harl e m agne, bu

KAROLANJ
ATllLARlNIN EN �·ok [ercih
ettiği süvariformasyorw, bütün atlı ların ayn t
anda d üşman üzcri ı1e hücuma kal k l tgt, b i rden fazla (genell i k le
üç veya d ö rt) süvari hatlı nclan o l u şuyordu. Şayd süva ri laarruzu, düşmanm iza h
m ücLifaa h a l l t rı t k ı rm ayt başarnmazsa, öndeki süvariler h ücu m d a n vazgeç ip birliklerin in arka k tsmına
doğnı çark ederler ve bun lar, süvari hat!ann ı n gerisinde tehaı' n izam a girmeye çal tşı rken, stradaki süva ri h atlt
ayrı lan a rkaclaşla nnın yeri n i a l a rak m�icadeleye devam ederdi . Bu şeki lde, sab it bir düşman hatb karştsmda bir
aş tndt r m a harb i sürdürebilmek m ü mhndü .
so n uncu capitulariumda, i mparatorl uk sa r h m da 1 2
mansi toprağa sa h i p olan herh a ngi bir şahs iyeti n ,
ken d ine ait b i r zırhı olmaya ve süvari o larak se fe rlere
k a tıl m aya mecbur olduğunu ilan etti. Arazi sahib inin,
bu yükümlülüğü yeri ne geti rem emesi durumunda,
toprağı ve zırhı e l inden alınacaktı . 802-803 Aachen
cap i tulariumu h e r p iyadenin b ir kal kan taşı ması
şar t ın ı get i rm iş o lsa da, yaya askerleri n teçh izatı
b e l i rgin biçi mde daha hafifti .
Karo lan j s üvaris i ni n h erhal d e en kendine özgü
sav unma teçh iza t ı byrnie i di . Karolanj aske ri nin
gözüyle bakıldığında, byrnienin, üzerinde raşıdığı en
kıy m etli parça olmasın ın sebeb i, yalnı zca hayli yükl ü
b i r meblağa mal olması değil ; ayn ı zamanda savaş
m eyd anı nda yüzl eşeceği hiçb ir düşman askeri nde
bu zırh ı n aynı s ı ndan olmamasıydı Hakikaten de,
.
C h arlemagne 779 gi bi erken b i r tarihte, bu zı r h l arı n
ü l ke dış ın a satıl ması nı yasaklamıştı 803'te bu yasak,
.
askerlere, zı rh ları n ı olası bir d üşmana satma ihtimali
b u l unan taci rle re vermeleri n i n yasakland ı ğ ı n ı n
d u y u ru lmasıyla i y ice sı k ı laş r ı rı ld ı . Ge rçi, görünüşe
b a kılırsa, b az ı Fra n k taci r l e r i Müs l ü m a nl ara,
B retonlara ve Vikinglere byrnie satmanın b i r yol u n u
b u l m u ş lard ı
.
Ta r ihçiler arası nda byrnie n i n tam olarak n asıl
bir zırh olduğ u konusunda fiki r ayrılıkları vardır.
Baz ı l a rı a r keoloj i k bul unruların ol mamasından ötürü
,
yine mecburen görsel ve bi rtakı m yazı lı kaynaklara
istinaden, b u zırh ı n , ağır deri b i r ceketi n üzerine
d i k i l e n metal p u l la rdan oluştuğun u ileri sürerl e r.
Hay l i uzu n o l a n b u zırh , k a lçan ı n al tına kad a r
sa rk ıyor ve kolların b üyük kıs m ı nı ö rtüyord u . Karşı
cep h ede yer alan tarihçiler ise, her ne kadar, erken
dönem ortaçağ z ı rhlarına k ıya sla daha uzun ve belki
daha ağı r olsa da, byrnienin temelde yine bir hal ka
zırhtan ibaret olduğunu söylerler. Daha kesi n ka nı tlar
b ul u nmadığı m üddetçe, bu tartış m a uzayıp gideceğe
benzemektedir. Charlemagne'ın en varl ıklı süvarileri
tarafı ndan giyilen b a cak zırhları ve bal d ı rcaklar, bu
dönemde ortaya ç ıktı. Daha son radan, b ütün a t l ı
askerlerin standa rt donanımı arası na girecek o l an
zırh eldivenler ve kol ça klar da, b u tarihlerde görücüye
çıkm ışlardı . Charl e m agne, bu savunma gereçlerin i n
de yabancılara sa r ı l m asını yasaklam ıştı .
Karolanj as keri u ygulamaları , 9 . ve 1 O. yüzyıl larda
can l ıl ığı nı muhafaza etti. Bu dönemde o rdu , esas
i ti ba r ı yla, h er aske ri n uzun b i r byrnie (bu va kte
gel i n d i ği n de, n e re d eyse kesin kes b i r örm e zı r h ) ,
pa rç a l ı ve gen iş s i p e rl i kli b i r miğfer ve tahta ve
deriden i mal edilen yuvarlak bir k al kanla koru n a n ,
ağır s ilah l ı ve süvari merkezl i b i r görüntü al mıştı.
Hakkını teslim etmek ge rek irse, Karolanj yönceml eri
o denli tesirli o l m u ş t u ki, imparatorluk hudutları n ı n
ö tesindeki askeri gel enekleri de değişime zorlamıştı.
Karo lanj tarzı z ırh l ar bir m üddet sonra İspanya,
,
İskandinavya, Doğu Avrupa ve İ ngiltere de standart'
savun ma teçhizatla rı hal i ne gel diler.
Charlemagne ayrıca, askeri birlikleri için standart
b ir silah politikas ı gütmeye ç a l ıştı. Hem piyade,
hem süvari askeri i çi n başlıca s ilah mızrak olarak
kal m aya devam etti; ama bun unla b irli kte, 792-
93'te yayı m lan an Capitulare Missorum, atlı askerle rin
m u tlaka karg ı taş ı malar ı n ı d a şarta bağla d ı . 8 04
ve 8 1 1 yıllarında i l an edil e n düzenlemeler, ayn ı
minvalde yükümlülüklerle doluydu. Buna ek olarak,
bir savaş atı tem i n e d ildiğinde, mutlak surette b i r de
kılıç hazır edilme li yd i .
Aslına bakı l ı rsa, birçok m uası r yazılı kaynakta,
kılıçtan süvari aske r i n i n esas si lahı olarak bahsedi l i r.
B un un yan ı s ı ra , a d ı askerle r i n b i r de han çer
taşımaları bekleniyordu. En nihayetinde, yaylarını at
sırtında m ı kullandıkları, yoksa bineklerinden inerek
piyade o kçular haline m i dönüştükleri açık olmasa
da, bir kısım Karolanj s üvarisinin atl ı okçu vazifesi
gördükleri kaynaklardan çıkarılabil i r.

Süvari Hücumu
Tari hçi ler, Charlemagne o rdusunun, fıili bir askeri
çatışmada s üvarileri a n a m uharip k u vvet olarak
kullana n i l k batılı ordu olduğu ko n us unda genel
itibarıyla h e m fıkir o l m uşlardır. Gerçekten de,
bu ord u n u n başlıca taktiği, henüz b i r "atlı şok
taarruzu" mertebesine erişmemiş o l s a da, süvari
hücum uyd u . Hücuma kalkan atlar, b üyük ihtimalle
piyade birl i kleri nden ol uşan düşman h attıyla temas
etmek mecburiyetinde kalırlarsa, atları n binicileri,
has ı m l a rı n a doğru · m ız rakların ı savururla r veya
bunları kılıçlarla doğramaya çalışırlard ı .
Bununla birl ikte süvar i h ücumunun maksadı, n e
bu dön emde ne de daha geç ortaçağda , aslen düşman
askerleriyle tem asa geçm ek değil d i . Esas n iyet ,
düşman safları nda b i r kargaşa yaratarak askerleri
savaş meydan ından kaçmaya zorlamakt ı . Toplumun
kalburüstü tabakalarından gelen ve pahal ı zırhlarla
kaplı süvari vasıtasıyla, kendine doğru düzgün zırh devriyeye çıkıyorlardı". İş meydan m uharebesi ne
almaya k udreti olmayan b içare piyadenin gözün ü geldiğinde ise, atları ndan i nerek savaşıyorlard ı .
korkut mak işin püf n oktasıydı. B u ağır süvarinin Yi ne d e , s üvari n i n g ö rdüğü bu h i zmetleri n ,
ürkütücü görüntüsü karş ısında düşman h attın ı n Karol anj a skeri teşkila tına dair yukarıda veri len
yaln ızca u fak b ir kısm ı nı n b ile kaçm ası, düşman geleneksel i zahat ı n ö n gö rd üğü n den daha az
kuvve t i n i n m uvazenesi n i n bütün üyle sarsı l ması ehemmiyetli olduğu zan nına kapılmamak gerekir.
anla m ı na gel iyo rdu. Ne de olsa bu durumda, Bilakis süvari nin yeri ne geti rdiği işler, en nihayetinde,
süvariler, kaçan savaşçıların arkaların da bıraktıkları son derece başarılı olduğu aşikar olan Karolanj askeri
gediklerde n , gerçek b i r mukavemete m uhatap sisteminin bütünü için hayati anlamlar taşı maktaydı.
olmadan kolayca süzüleb i l irlerdi. Bunun ardından
gelecek diğer hücumlar son unda, düşman ordusunun Norman Süvarisi
tamamı kaçmayı yeğl eyecek ve zafe r kazanılmış Charlemagne' ın, m uazzam genişlikte toprakları
olacaktı. haki miye t i a l tına al ması ve savaş meydanl arında
Ne var ki, kısa bir süre ö nce, Karolanj ordusunun kazandığı şöhret, Karolanj askeri taktiklerin i n gelecek
tarihi gelişi mini i nceleyen Bernard S. Bachrach, bu asırlar boyunca umumi b i r kabul görmesini sağl adı.
kalıplaşmış açıklamanın gerçeği yansıtmadığını iddia Bütün batılı ordular, süvari ağı rl ıklı bir görü ntü arz
etti . Charlemagne süvarisi, atların ı d üşman hatları etmeye başladılar. Süvari askerlerini gerekli mi ktarda
üzerin e hücuma kaldırmak yerine, neredeyse yaln ızca, ada donatabil mek için, yüksek sayılarda atın b i r araya
"ufak müfrezeler halinde dolanan görece eğitimsiz getiril mesi i cap ediyord u . Karolanjlar haraç sıfatıyla
düş m a n askerlerini bulup yok etmek" amacıyl a topladıkları ayni vergileri her zaman aygır şekli nde
kullanılmışl ardı . Bunlar ayrıca " kuşatma savaşları almış olsalar da, bu biçimde toplanan atların i h tiyacı
esnasında ihtiyat kuvveti işlevi görüyorlar veya tayin karş ılaması söz kon usu olamazdı. Bu m aksada 8 .
edildikleri garnizonlarda etrafı kolaçan etmek için yüzyıl sonlarında damızl ık çiftli kleri kuruldu. Savaş
atları n ın m a l iyeti, bu çift l i kleri son d erece karlı
işletmelere çevirmişti. Her n e kadar, Charlemagne' ın
destek ve h im ayes inden i s t i fade e ts e l e r de, bu
haraların büyük kısmı özel ç i ftliklerdi. B u çiftlikler,
aynı zamanda tesislerin m ülkiyet haklarını da elinde
bulunduran ve ahırları, odakları ve yem temin eden
tarlaları denetleyen nüfuz l u aileler ve arazi sahiple ri
tarafından işleti l iyordu. D aha önemlisi, b u aileleri n
soy stokl a r ı n ı da gözetim altında t u t malarıdır.
Çiftl ikler i n kurulmasın ın üzerinden p e k fazl a
geçmeden, soyların bozulmasını engellemek amacıyla
aygır ve kısrakların bel i r l i aralıklarla yen ileriyl e
değiştiril mesi genel bir uyg ulama hal i n i almıştı.
Görünüşe bakılırsa, besiciler ve ahı r çalışanları ,
savaş atların ın gücünü ve d ayanıklılığı n ı artırmak
amacıyla bi rtakım deneyler yapıyorlardı . B u esnada ,
yeterli niteliklere sahip olmadıkları düş ü nülen laga r
hayvanlar ayıklanmış olmal ıdır. En nihayeti nde, hayl i
kavi ve ağı r bir at cinsi peydahlanmıştı. 1 2. yüzyıldan
sonra destrier adıyla anılmaya başlanan bu cins, Bactria
(Bahtar/Toharistan) veya Arap soyu aras ı n dan özel
olarak seçilen arların, kim i zaman yıllan b u lan uzun
ve karmaşık bir süreçten geçirilmeleri s ayesinde elde
ORTAÇAGIN EN KORKU verici asker[ taktiği, süvarilerle
yaptlan toplu. hücumlardL. Muhavebeyi kazanmamn, çoğunlukla
d üşman askerlerini öldii.rmektense, arılan savaş meydarı mdan
kaçmaya zorlamak o lduğu bir devivde, bunun gibi süvavi
taarmzlanna karşt durnbilmenin yegane yolunun, dah.a alt
sosyal tabablardan gelen piyadelerin disiplinine ve bu.nlan
yöneten komutanm sevi< ve iclare kudretine bağlt o lmasmda
şaştlacak bir şey yoktur. Yukancla resmedildiği şekilde hücuma
kalkan Narman süvarisinin piyade d üşmanlarınm kaçmasma
sebep olmast, ıo66'd.a, Hastings'te yap tlan savaş dtşmcla, başka
btrçok zafer kazamlmasmt sağlad t .
edi liyordu. Bu zahmetli sürecin son unda, tip i k olarak
1 22-1 32 cm b oyunda olan o rtaçağ atlarının aksine,
1 73 cm yüksek l iğinde bir at cinsi üreti lebilmişti. Bu
hayvan, kuvvet l i kemikleri ve kısa olmasına rağmen
y apılı sırtıyla, ağır zırhlar içinde dolaşan b i r askeri
savaş meydan ı na veya turnuvalara taşıyabilirdi (gerçi
bir şövalye n i n h er iki amaç için aynı atı kull anması
e nderdi) .
8. ve 1 1 . yüzytllar arası nda, "gerekli h al lerde"
s üvari savaşları devam etti . " Gerekli hallerde" ; çünkü
bu yüzyıl l a r, Viking (Av r u p a'nın tamamı nda) ve
M acar (Doğu ve Orta Avrupa'da) istilalarının ortalığı
kasıp kavurd uğu dönemlerdi ve k i m i durumlarda,
b u i s t i l acı güçlere karşı yapılac a k savunmaJ a rda
atlı l ara yer yoktu . İ t iraf etmek ge rekirse, baze n
m üd afaacılar, akıncı l ardan kaç ıp m üstahkem b i r
mevkiye sığınmak dışı nda hiçbir şey yapamamışlardı.
M acarlar ar sırtında gelmişlerdi ve şayet öyle b i r şey
olursa, bunların karşısı na çıkan ordular da, genel l i kle
süvari ağı rl ıklı kuvvetler olmuştu. Zaten en son u n da
Macarların kaderini belirleyen de, 9 5 5 'te vuku bulan
Lech Savaşı' nda, istilacılara karşı bir zafer kazanmas ı nı
bilen Alman süvarisi olmuştu. Keza Vikingler, büyük
çoğu n l uğun u, karaya ayak bastıktan sonra çaldıkları
ya da rüşvet yol uyla temin ettikleri atlara biniyo rlardı.
B u n un l a berabe r V i ki ngler, n ad i ren at sırtı n da
m u h a rebe eder; b u hayvanları genellikle n akli ye
hizmetinde kul lanırlardı. Aynı şekilde, yine e n der
durumlarda atl ı k uvvetlerin saldır ı s ı na uğramışlardı.
Tarihin gar i p bir ci lvesi, ortaçağ süvari l iği n i n
muh temelen i k i nci ö n em l i kuşağ ı , Vikingl erin
soy u ndan gelen Normanlardı. Bu halk, ataları n ın
a k s i n e , atl arı taşı m acı l ık hari c i nde de yaygın
biçi mde kullan d ı . Bayeux duva r hal ısındaki tasvir
ed i l i ş b içi m leri n i n cazi besi ne kapı lan tarihç i l e r,
Norman ları , tam da s üvari savaşçıl ığının ti msall eri
o l a ra k kab u l ettil er. 9 1 ] 'den s o n raki bir tarih te,
daha sonradan N o rmandiya adı n ı alacak o l an
topra klarda gerçekleşti ği neredeyse kesin ol makla
birlikte, o rtaçağ kayn akları , Normanları n o dillere
destan s üvari yeten ek l eri n i nerede ve n e za m a n
kazan m ı ş olabileceklerine dai r kayıtlar i h ti v a
etmezler. Aynı şekilde, b unların at sırtında savaşmayı ,
vatan edi ndikleri top rakların eski ahalisin den m i ,
yoksa 9 1 1 ve 1 035 yılları arasında çarpıştıkları nice
düşman o rd usunu n b i ri nden mi öğrendikleri tesp i t
edi le m e me ktedi r. Kesi n olan, Fatih Will iam' ı n
düklüğ ü n ü ilan ettiği 1 035 senesine gel indiği nde
(Narman hüküm darları dük unvan ın ı kul lan ırd ı ) ,
Narman süvar is i n i n tüm Avrupa'da tan ınan ve askeri
,
meziyetlerine itibar edilen savaşçı lar mertebesi n e
yükselm iş olduğudur.
Fatih Williarn, tab i atıyla, savaşkanlığı bakım ından
ortaçağların en meşhur h ükümdarlarından biriyd i .
1 066 H asti ngs S ava ş ı ' nda sergi ledi ği m uzaffe r
yönetim, bu şöhreti fazlasıyla hak e ttiği n i n kanıtıd ı r.
Ama n e o lu rsa olsun , b u savaş, William ' ı n askeri
mace ralarla dol u saltanat öyküsünden yalnı zca bi r
böl ü m d ü r. İşin asl ı , William tah ta çocuk yaşt a ,
üstel i k gayrimeşru b i r ilişki n i n mahs u l ü olara k
çı km ış o l d uğundan (gerçi babas ı Robert, doğd uğu
gün William'ı evlatl ığa kabul etm işti ) , idaresini ele
aldığı d üklükte, siyasi ko numlarını ve aile emlakleri n i
gen ç dükün zararı n a genişletmeyi kafasına koym u�
bir sürü m uhalif vardı. William' ı hedef alan isyanları n
patla k verme.si içi n fazl a heklemek gerekmed i. B u
EN GEÇ ı�. yü.zy tlın başları nda ,
eyer tasanm mda k ayda dr,�cr
bir yen i l ik olara k ortaya çıkan
eyer kaş l a n , süvari askeri n i n
at strh11c.foki de nge s i n i art ı rdı.
Eyerin arka ımmdak i yüksekçe
sırt/ık, s ü rücünün a l tn kıçından
savrulara k d üşmesi i h t i mali n i n
önüne geç l i . Ön kı s ma i lave
edilen ayn ı yükseklikteki ba�b
b i r çıkıntı, bi n ici n i n cinsel
uzuvları n ı ve karn ı n ı korndllğu
gibi, allan baş aşağı düşme
tehlikesi n i ortada n kaldırdı.
 ayaklan malar, Bayeux duvar hal ı s ında, Normandiya oynamış oldular. A pulyalı Wil liam , Almanları n yaya
d üklüğün ü ziyare t eden Wes sex kontu H arol d vaziyette harp e t m eyi tercih ettiklerini yazar. Ne de
G odwinson' ı n h ikayes i n d e n d e anlaşı labileceği olsa bunlar, atlarını , Normanlar'ın yaptığı gib i usta­
gibi, en iyimser tah minle, 1 060'lara kadar o rada ca h areket ettirem i yorlardı. Keza S icilya ve G ün ey
burada kıvılcı m la n maya devam etmişlerd i . D uvar İ talya'da, atlılar ı n i l k vazifesi, o rd u için gözcülük
halıs ında aktarı la n h ikayeye g ö re, H arold yo l un u etmek ve yiyecek aramaya çıkm aktı. Halbuki işin
kaybeder ve W i l l iam'a tabi baronlardan biri o l an içine Normanlann karıştığı bütün savaşlarda, b i r i n cil
Ponthieulü G uy ' ın eline taktik hep süvari h ücumu
d ü şer. Baro n , İ n g i l i z olmuştu. Aslına bakıl ı rsa,
asilzades i n i rehi n tutmak "Her atlı asker, birer kalkan ve bu süvari h ücum l a rı n ın
yerine, dükü n ü n talebi mızrak , birer uzun ve kısa kılıç, b i r kı s m ı , Karo l a n j l ar
üzerine William' a teslim hakkın d a anlatılan ya da
yay, sadaklar ve oklar taşımalıdır;
eder. H arold' ı refakatine Normanlardan önce gel en
arabalarınızda her çeşit alet edevat d iğer h a l klar tarafı n d an
alan W i l l ia m , B reton
Conan' ın çıkardığı isyanı
bulunmalıdır - baltalar ve keskiler icra edi l en süvari s al d ı rı­
bastırmak üze r e hareket . . . kazmalar, demir beller ve . . . b ir l arı na h ayli benziyordu.
eder ve hasm ı n ı mağlup ordunun ihtiyaç duyduğu her neviden Ama geçen sayfalarda i zah
eder. Wi l l iam ve askeri araç gereç.
))
edildiği gibi, 1 1 . ve 1 2.
maiyeti, bütün b u işleri ar KAROLAN] YOKLAMA KODEKS İ, 806 y üzyıllar, kargıları n kol­
sırt ın da gerçekleştirirler; tukal darın da hiza l a n arak
Bayeux d uvar h al ı s ı nda, kul lanı l maya baş l a n d ığı
h i kaye n i n bu k ı s m ı nda ortal arda h içbir p iyade bir dönemdi. Narman süvarisin i n de, birici k askeri
görünmez. taktiği şekli nde olmasa da, bu sald ırı tarzını ben i m­
s e m iş olması akla yatkındır. N ite kim Bayeux d uvar
Süvari Orduları halısı, Narman atlılarını iki türlü, h em koltukaltlanna
Bir şey oldukça açıktır: Fatih William' ı n ord usu, saf­ s ıkıştırdıkları kargı larla, hem de b u silahları h as ı m­
ları nda piyade m uharipler - B ayeux duvar halısın da larına saplarken resmeder.
mızrak! ı ve k ı l ıçlı askerler ve o kçular resmedil mişti r - Kargıların, bilhassa süvarin i n süvariye karşı o lan
barındırdığı muhakkak olsa da, süvari ağırlıkl ıyd ı . Bu m ücadelesinde, vücut uzuvlarından alınan destekle
tespit, H astings Savaşı hakkınd a bilgi veren anlatılar hizalanmaya başlaması, uçurtma şeki l l i kalkanların
tarafından teyit edilir. B u n u n l a birl i kte William'ın o rt aya çıkışını i zah edebilir. Norman süvaris i n i n geri
ordusu, 1 1 . yüzyıl da bu terki b e sahip tek No rman kalan vücut zırhl arı ve miğferleri, özell ikle ebatları
silahlı kuvveti değildi. Robe r t Guiscard ' ı n G üney bak ı m ı ndan, ken d ilerinden üç asır evvel yaşam ış
İ talya ve Sicilya'ya giren istila kuvveti de, s üvari ağır­ Karolanj s üva r is i n in teçh izat ın dan pek de fa rklı
l ı klı bir terkibi kullanmakta büyük maharet sergi­ değildi. Ne var ki, geçen zaman zarfında kalkan lar
lemişti . Guiscard , giriştiği sefe rlerin her safhasın da kayda değer ölçüde deği ş m işti. Yuvarlak tasarı ml ı
ve aralarında B i zansl ılar, M ü s lümanlar, Alman lar, Karolanj kalkanı, handiyse bacağın tamamını d üş man
Güney İ talyalı l a r ve Sicil ya l ı l ar bulunan her tür­ darbelerine açı k b ı raktığından, s üvari açısından tam
den düşmana karşı, süvari b i r l i klerin i sonuç al ıcı bir koruma sağla mamaktaydı. Dahası, bu ağır kalkanın
bir etki n l ikte kullanmasını b i lmişti. 1 0 53 Civitate zap t edilmesi güç olduğundan, s üvari aske r i n i n bu
Savaşı' nda, G u iscard süvari s i n i n terti p e t tiği daha gereci çatışma esnasında seri hareketlerle kullanması
ilk hücum , kend i lerinden nere deyse iki kat kalabalık söz konusu değildi. Bu zafiyetler, atlı askerin, üzerine
olan Pap a IX. Leo ordusunda bulunan p iyadelerin doğrultulmuş b i r kargıyla, atın ve i nsan bedenlerinin
b üyük kısmın ı n kaçmasın a sebep oldu. Atlı birlik­ kuvvetini birl eş t i rerek gel e n rakiplerle boğuşmak
l er, mevzileri n i terk etmeye n l e ri de çabucak bertaraf zorunda olmadığı günlerde, aci l bir mesel e o l arak
ederek kendilerine biçilmiş gel eneksel rolü lay ı kıyla görülmemişti. H albuki şi mdi bedenin herhangi bir
parças ı , baldı rcak ve d iğer zırh l arla kısmen korunan
yüzeyler bile, vüc ut desteğiyle doğr ultulmuş karg ın ın
s ak a t b ı rakan d a rbeleri k a rş ı s ı n d a savu n m as ı z
kal m ı ş t ı . B u m u a m ma, kalka n ı dara l t ı p u ç u rt ma
ş e k l i verilerek çözül d ü . B ay e u x duvar h a l ı s ı n da
res m e d i len b ü t ü n kal kanlar, kavi sl i üst bölü m l eri
ve alt k ı s ı mdak i sivri uçlarıyla uzun , dar ve uçurtma
ş e ki l l i b i r görü n tüye sah i ptirler. Ayn ı çizim ler, bu
kal k a n l arı n , rak i p süvari l erin atları n ve aske r le r i n
b edenl erine karşı d oğrulttukları kargı lar karş ı s ın da,
sol bacağı, gövdeyi ve omuzlan kap l ad ığını gösterir.
I . H açlı Sefe r i ' n e kat ı lan h e m en herkesin y a n ı nda
b i r at vard ı . G e n e d e , bu s e fe rde ve d iğer h aç l ı
seferlerinde atların nası l b i r i şlev gördüklerine d a i r,
h a l a y a n ı t ı nı b e k l eyen s o r u l a r ı da i h ti va e de c e k
ş e k i l de araş t ı r m a l a r yap ı l ma l ı d ı r. Ö rneğin , h a ç l ı
kafilelerinin refakatinde toplam kaç atın seyahat ettiği
b i l i n memekted i r. B u n dan da ö te, haç l ı ordul a r ı nda
mevcu t atların kaçta kaçının muharebelerde ist i h dam
ed i ld i ğ i , ne kada r ı n ın salt taş ı m a ve kargo i şl e r i ne
t ah s i s ed i ldiği a ç ı k deği l di r. M esela, a n l aş ı l d ı ğı
kadarıyla k ı ta Avrupa'sın d a aynı dö nemde geçerli
o l d uğu gibi, d a h a varl ı kl ı s ü vari l e r, b i rden fazla
s avaş atı da dah i l o lmak üzere, h açl ı seferleri ne çok
sayıda ada birl i kt e m i kat ı l m ışlard ı ? Şüphe yo k k i ,
her halükarda b i n lerce a r söz konusuydu ve b u n l a r ı n
doyurul ması v e te m izl i ğiyle i l g i l i meseleler b i r y ana,
h ayvan l arın ü re t ti ğ i pisl i k yığı n ı , h açl ı askerl e r i n i n
sağ l ı ğı n ı d oğrud a n etk i l iyordu .
Mutlak surette b i l in e n bir şey, b u atları n 1 096-97
yı l l a rında sağl ıkl ı vazi yette Konst a n tinopolis'e varm ış
ve bunları n aras ı n d a b u l unan s avaş atları n ı n , haçl ı
süvari s i n i , 1 097'de N icaea ( İ zn i k) ve Ooryla i o n'd a
(Eskişeh i r yakın l arı) kazanacak l a rı zaferlere taş ı m ış
o l d u k l a r ı d ı r. B u z a ferle r i n m i ma r l a r ı , A n n a
K o m nena'yı, şöva l ye l e r i n "yen i l mez" oldukları n a ve
" Ba b i l s u rların ı b i l e yarı p geçe b i l ecekleri ne" i k n a
eden kiş i l e r i n ta ken d is iyd i . İ ki n c i bir ta rihi vaka ,
h a ç l ıların Anadolu'yu b i r uçtan d i ğeri n e kat ederke n ,
a t l a rı n , İ zn ik ve A n t a kya aras ı n d a telef o l m as ı ,
h e m de, gene l l i k l e yem kıtlığı n d a n ötü rü, o l d u kça
h ız l ı biçi mde tel e f o l m asıd ı r. Chart resl i F u l c h e r' i n
yazdığına göre, d u r u m öyl es i n e fen a l aş m ı ş t ı k i ,
" bazen s i la h l ı şövalyel er bi le, ö k üzler i n s ı r t ı n d a
i l e r l e m işlerd i " . Y i n e d e , Antakya'ya vard ı k l a r ı n d a
h aç l ı l arı n b i r m i kt a r savaş a r ı v a r d ı . K e n t i n zap r
e d i l m es i n i n ard ı n d a n , K e r b o ğa ko m u tas ı n d a
şeh ri kurtarmaya g e l e n Selçu k l u kuvvetleri n i , b u
atların sırtında yapt ı kl arı bir h u r u ç h arekanyl a gafı!
avl a m ışlar ve halas ordusu n u n g i r i ş tiği k uşatma yı
a k amete uğratm ı ş l a rd ı . Agu i l ie rs l i Raymo n d , bu
savaşa dai r anlattı k la r ı n ı şu sözl erle b i r i ri r: "Ta n rı ,
i n s a n l ar v e atlar üze r i ne rah m et i n i saç m ı ş t ı . . .
açl ı ktan ö l mek üzere olan atlar, ki fayets iz yem leri n i
ö n lerinden alan efendileri rarafından savaş meyd a n ı na
ger i r i l i r geti rilmez, h i çb i r zah me t çekmeden, en iyi
ve en süratli Türk a t l arı n ı kovala maya baş l a d ı l a r."
İ l k h aç l ı sefe r i n i n başarı s ı , hep s i de h aç l ı
kafileleri arasın d a n Kutsal To p r akla r'd a m u k i m
hale gelen insa n l a r tarafından is k an edil e n b ir ç o k
h a çl ı krallığını n teşe kkül ü n e yol açtı. B u kral l ı k la rı n
sak i n l erinden b i r k ı s m ı , e n m eşh urları St. Jean ve
Ta p ı n ak şövalyeleri olan ve manasnrlarda öbekl eşen
a s k e ri tarikatl a r a racılığı y l a h ayatl a r ı n ı K u tsal
To p ra k lar ' a vakfe t t i klerini ilan ettiler. B u kitle i ç i n
süvari birl ikleri, O r radoğu'da, Av ru p a'dak i muht e m el
h a y a t l a rı na kıyas l a ço k daha b üyük bir anlam i fade
ed iyord u . H at t a Ta p ı n ak şöva l yeleri , b i r s ü v a r i
h ücu m u n u n n as ı l tertip e d i l m e s i gerektiğine dair
talimatları, m a nas t ı r yasasına kaydetti rmişlerd i .
Ta r i h i çi z iml e r, her ne kad a r, s ı klıkla i ki Tap ı n ak
şövalyesini bir atı p aylaşırken resm etse de, manastı r
yasas ı , h e r bi r ş ö v a l ye n i n k a ç a r ata s a h i p o l m ası
gerektiğin i aç ı k ça beyan eder: ş övalye kum andanları
dört at; şövalye b i raderler, üç at ve şayet a rzula n ı rsa,
r e fa ka tçi asilzade genç için b i r tan e daha; h iz m e t kar
biraderler, bir dai m i at ve m a n a s tır idares i n i n gerekli
gör mes i d u ru m u nda bir a t d a h a ; özel vazi fe l e re
sah i p d iğer beş h iz metkar b i r ad er, i k i dai mi: at.
B u denli yü ksek b i r i htiyacı k a rş ı l a m a k için , t e k
baş ı n a Avrupa'da n yollanacak atl a ra g üve n m e k
akı l l ı ca olmayacağından, başka tedarik kaynakları
bul mak l azı m d ı . H iç kuşku yok ki , b i r m i kt a r at
gan i met veya fi dye yol uyla, bazıları da, satı n alı n a rak
hazır edil m i şt i . A skeri tarikatlar ayrıca, kurd u kları
ç i ft l i klerde, yaşla n a n lar ı n yeri n i doldurmak üzere
yen i binekler besleyip büyüttüle r. Mu k i m haçl ıların
arası na daha geç tarihlerde kat ı l a n H ı risti yanl a r i s e,
savaş atlarını , içleri ağzı n a kadar tahıl - ge n e ll i k l e
ORTAÇAG SAVAŞLARlNlN bel k i de en iyi b i l i n en sanatsa l
tasvirleırin i ihtiva eden Bayeu.x du.var haltst, fat ih Willia m 'ı n
İngi l iz lahhnı ele geçi rmek wı aksadtyla giriş t iği sefe ri betimler.
Bu s a h ne , Hasl i ngs Savaşı'nda, N or m an s üvarisinin Ang lo ­
Sa kson piyade l er i n ö rd üğü kalkan duvan n a 1-< a rşı yapbğı
hücumu tasv i r etmekted ir. B irkaç süvari k a rg L S L n m yatay şe k i l d e
h.iza l anmış resmedilmesine karşın, kargdann çoğunun, gen e de,
p iya delere saplanarak kullanıldtğtna dik k a t e d i n i z . Bu. d �ıru.m,
bu devirde herkes tarafı nd an tercih edilen be l i rl i bir usıılü.n,
hm üz yerleşmemiş o lduğu.nu gösterir.
kuru ot ve arpa - ve taze suyla dolu, b u iş için hassaten
tasarlan mış at gemi leriyle denizin ötesi ne taş ı m ı ş l a rd ı .
Hastin gs Savaşı: 1 4 Ekim 1 066
G ü n ü m ü z askeri ç a t ı ş mala r ı n d a p e k en d e r
yaşa n m ası n dan olsa gerek, modern askeri ta r ih ç i l e r,
Hastings Savaşı'nın, g a l ip tarafa bahşettiği m utlak
tes l i m iyet karş ısın d a adeta büy ü l e n m işle rd i r. B u
gözle i ncelendiği nde, ortaçağ savaşl arının modern
çarpış malardan büyük farkı yoktu: kes i n son uçlara
ul a ş a n savaş l a r ı n s ayısı b i r e l i n parmakl a rı n ı
geçmemişti. İ stanbul kuşatması b u m utlak son u ç l u
k a rş ı l aşm alardan b i r i ydi ; m u h a rebeden ö n ce
B izanslı lar, sonra Osmanlı Türkleri. Fatih Wil l iam' ı n
Norman (ve diğer Kuzey Fransa halkl arı) istila kuvveti
ile Kral il. Harold Godwinson kom utasındaki Anglo­
S akso n /Anglo - İ s kandi n av ordusu arasında gerçekleşen
H a st i n gs Savaş ı , bel ki de, ortaçağların kesin neticeli
i ki n ci askeri b u l uş m a s ıydı. Ada k ra l l ığına ait bütün
 mülkleri fethetmek daha bir m üddet alacak olsa da,
bu savaşta kazandığı zafer, hattı zatında, Will iarn'a
İ ngiltere'nin tamamı üzeri n de haki miyet k u r m a
olanağı n ı ver m i ş t i . Neticede kral la birl i k te iki
erkek kardeşi d e , savaş m eydanı ndan sağ ç ıkmayı
başaramam ış o l du kları ndan , Wil l iam' ı n k raliyet
tah tını kendisi adına istemes i ne karşı koya bi l ecek
kimse kalmamıştı .
H asti ngs Savaşı' ndan önceki yarım asır, İ ngil tere
tarihinde hükümdar değişi kli kleri, taht karışıkl ı kl arı
ve siyasi kargaşa i l e dolu b i r dönemdi. İ n g i l i zler,
1 1 . yüzyıla, tah tta kralları I I . Ethelred (JEthelred)
olduğu h alde gi rdiler. Daha kesin i fadelerle bel i rtmek
gerekirse, Ethe l red, on yaş ı n dan, yani üvey kardeşi
I I . Edward' ı n ( Şehit) bir sui kasta kurban gittiği
9 7 8 'de h ükü m d arlığın ı i lan ettiği gü nde n beri,
İ ngil iz tahtındaydı . Ne var ki, hiçbir zaman temel leri
sağlam bir ida re kuramadı. G ırtlağına kadar battığı
meselelerden b u n alan Eth e l red, temelleri ç ürük
yö netimini b i r n ebze olsun sağlamlaştırab i l me
umuduyla, kuvvetli Normandiya dükü I. Richard' ın
k ız ı Em ma i l e evlendi. Ne yazık ki, evl ilik yol uyla
ku rulan bu i ttifakın, Ethelred'i n s iyasi hayatı nda
kal ıcı etki leri ol mamışa benzemektedir. Ne de olsa,
1 0 1 3'te, Dan i marka kralı Sweyn Forkbeard (Sven
Tveskceg) ve oğlu Cnut (Knud), İngiltere'ye sal d ırarak
adayı istila etmişlerdi. Ertesi sene babasın ı n vefatı
üzerine Cnut, ayn ı anda İ n giltere ve Dan im arka
tahtl arı na geç t i ve 1 O 1 6'da, kısa süre önce hayata
göz l eri ni yu m a n Ethel red' i n dul eşi E m m a'yı
n ikah ı n a alarak Normandiya ile aile bağları n ı b i r
kez dah a tesis etti.
C n ut, 1 03 5 'e kadar İ ngi l tere'de dizginl eri tam
manasıyla elinde bulundurmuştu; fakat kralın ölümü,
veraset hukuku n u n bel irsizl iğiyle b irleşince, ül ke
b i r a nda siyasi b i r krize sürüklendi. Görün üşe göre
Cnut, ardından tahta kim i n geçeceğine dair kesin
talimatlar b ı ra kmamıştı ve şimd i , İngiliz tac ı n ı
başına yerleşt irm eye hevesli en az i ki raht namzedi
vardı. 1 . Harold H arefoot, sabı k h ü kümdarı n metresi
Elfgi fu'dan (lElfgi fu) doğma gayrim eşru çocuğu olsa
da, İngiliz tahtın ı , Cnut'un oğl u olduğu iddiasıyla yine
de talep etmişti. Tah tın diğer iddiacısı Harthacnur
( Knud I II Hardeknud) , E mma'nı n ellerine doğmuş
yasal evlatt ı . H arthacn u t, babas ı n ın ö ld üğü
tari h te Danimarka tahtındaydı - Cnut, sağl ığı nda
H a r t hacn ut'u, üvey kardeşi İ ngi l tere'de i ken ,
D a ni marka krali ye t i nin başına geçirm işti . H arold,
arada uzanan den iz in sağladığı kor u maya güvenerek,
en azından başlangıçta, İ ngil tere' n i n yönetimin i ele
geçi rdi. Bu esnada kardeşi Dan i marka'da kal m ı ştı .
Gelgeleli m , l 039 veya 1 040'ta Harold vefat etti ve
Harthacnut, İ n gil te re'ye döne re k tah ta geçti . İ ş i n
i lginci, H arthacnut 1 042'de ölünce, onun d a sal tanatı
uzun ömü rlü ol madı .
İhtilaflı Veraset
N e H arold, ne d e Harth acnu t , İ n gilte re tah t ına
b i r varis b ı rakmaya m ukted i r o l a m adan göçüp
gi ttiklerinden, krallık, neredeyse yaşam ın ı n tam a m ını
No rmandiya'da s ü rgünde geçirm-iş o lan Eth el red'in
h ayatta kalan son oğl u Edward'a geçti . Yeni kral ı n
b u ndan ö ncek i h ayatı nasıl g e ç m i ş olursa o ls u n,
Edward' ı n sal ta nata yükselişi, C n ut'un oğu l l a rı n a
b i r türlü içi ısı namamış İngi l i z h a l k ı tarafı n dan
i ti razsız, hatta hayli sevinçle ka rşıla ndı. Edwa rd' ın
�e n i kra l l ığı na ad ı m atar a t m az yaptığı i l k iş,
I ngil tere' nin en güçl ü kontu G odwi n'in biricik kızı
E d i th'le evlenmek olmuştu . Bu da yetmez m i ş
g i b i , Edward, zevcesi ni n iki e rk e k kardeş i n e ü l ke
top rakları ndan kontl uklar verd i . B u kardeş l e rden
iki ncisi Harold, babasın ı n ard ın dan 1 0 53're geçeceği
Essex ko nduğun da, Edward s a l tan atın ın so n u na
d eğin kral ı n baş danışmanlığını yürütecekti .
Fatih William da, benzer şek ilde, hayatın ı n çok
e r ken b i r evresinde, babas m ı n Ku tsal Topra kl a r' a
h aç seyahatine çıktığı esnada, h e n üz on yaşı ndayken
Normandiya dükl üğüne geç m işti. Babası Ro bert
kutsal yolculuğuna çıkmadan evvel oğlu Will iam' ı , her
ne kadar gayri m eşru bir il işkiden olsa da, tah t ın yeni
sah ibi olarak takdim etmişti ; ancak genç hükümd ar,
d eyim yeri ndeyse, babası adımını ülke toprakları ndan
d ışarıya atar atmaz, asilzadeleri n ayn ı anda her yerde
b i rden patlak veren isyanlarıyla karşı laştı . Gerçi bu
isyanlar, öncelikle Wil li am'a sad ı k kalm ış baro nlar,
s o n ra da bizzat dükün kendisi tarafından dal lanıp
b udaklan madan bastırıldılar. Wil liam bu kargaşada,
süvari savaşları b aşta olmak üzere, askeri melekelerini
sergi leme fırsatı bulm uştu. Bununla beraber, k uşatma
t e rtip etmek te de h i ç beceriks i z değildi. ] 066'ya
gel i ndiğinde, William, bir zamanlar kendisine yönelik
ayaklanmalarla çal kalanan Normand iya dül<lüğünün
 yanı sıra, Maine kontluğuna ve B r ittany ve Pon rh ieu
kon tlukları n ın bazı parçaları na koşulsuz hakimiyetini
kab ul ettirm işti.
B üyük i h ti m a l l e a k l ı fik r i kıta üze ri n deki
a razilerinin güve n liğinde olan W i lliam, İngiltere'ye
yö n el i k isti la seferine çıkmadan önce adayla i lgil i
bel i rl i bir tasavv u ra sahi p deği ldi. Esasen Edward'la
akrabalık bağına sahi p ol masın a rağmen, anlaşılan
o ki, Normandiya dükü, Kont G odwin ve ailesinin
s ü rgünde o l d uğ u 1 0 52 yı l ı n a kadar adaya hiç
gitmemişti.
B i rçok tarihçi , Edward'ın bu ziyaret esnas ı n da
Wi l l iam'a İ ngi l i z tahtını devret m e sözü vermiş
olduğuna inanı r. B ununla birlikte Godwin ailesi geri
döndükten ve daha öne m l isi, a i l enin erkek evl adı
e rtesi sene haya t ı nı kaybettikten sonra, çocuksuz
kra l ı n boşta kalacak tahtına geçmeye en yak ı n aday
Will iam deği l , H a rold ol m uştu.
William'ı n i s m i İngiltere tarih iyle alaka lı olarak
b u n dan başka yalnızca b i r kez d aha, H a rold
Godwi nson' ın 1 063-64 civarında bir vakitte yaptığı
Normandiya "ziyareti" vesilesiyle karş ı mıza çıkar. Bu
ziyaretin yalnı zca Norman kaynakları nda geçm esi ni
gerekçe göstere n bazı tari h ç i l er i n i ti razla rına
rağmen, H a rold , çok büyük bir i h t im alle, kazara
ya d a doğrudan Will iam'la, şüphesiz aral a r ı nda
tah t veraseti de b ul unan bazı meseleleri müzakere
e tmek için den iz yol uyla Normandiya'ya gel m işti.
1 066 seferi bakımından daha önemlisi, Harold'ın
b u görüşme esn as ı nda :-Jorman düküne tabiyetini
sunarak, Edward' ın ölmesi duru m unda, Wil l ia m'ın
İ ngil iz tahtını ele geçirmesine yard ı m edeceğin e dair
söz vermiş o l m asıdır.
H arold, he r h a l de elle r i n i i ki kutsal eman e t i n
üzerine koyup yem in ederken p e k aldırış etmemişti;
ama 5 Şubat 1 066'da, Edward son nefesini verdi ğ inde
h e r şey birden c iddileşti. K ral E dward da, daha
önceden tah tı Wi l l iam'a devredeceği taahhüdünde
b u l u nmuş o l m asını önemsemem i ş olacak k i ; ö l üm
döşeğinde, en i t i b arlı kontunu varis i lan etti. E rtesi
g ü n Haro l d G odwinson İ ngil t e re kralı n am ıyla
tacını kuşandığı n da, Kuzey Avrupa'daki bütün gözler
b uraya çevril m işti.
B i r müddet s onra, H arold ' ın taç giym e si n i
kab u l etmeyen e n az ü ç taht d avacı s ı beliriverdi .
Bunlardan ilki, D animarka kralı Sweyn Estrid sson
Ulfsson (Svend Estridsen), Cnut'la olan kan bağından
doğan hakların peş i n e düşmen in b eyh ude b i r çaba
olacağına inanmışt ı . Oysaki diğe r i k jsi, f ngil tere'ye
asker! bir m üdaha lede b u l u n ab i l mek için derh a l
hazırlıklara başladıl ar. Fati h Will i a m , çokran asker,
at, erzak, m ü h i mm a t ve gemi toplamaya gi rişmişti
bile. Ordunun i htiyaçlarını bi r araya geti rir getirmez ,
istilacı güçleri taşı yacak fılosu n u , Normandiya'dan
M a nş denizi üze ri n den İ n gi l t e re'ye yol l amayı
kafası na koymuş t u . Tahta tal i p olan son isi m ,
Norveç kral ı Harald Hardrada'yd ı . Bu şahs iyeti n ,
H arold Godwinson'ı n yöneti m i altına geçen İ ngi l iz
kral iyetine yönelik emelleri, en ıl ı ml ı ifadesiyle, suya
sabu n a dokun mayan ci nstendi . Daha ziyade, bu
savaşçı ruhlu İskand i nav kral ı, İ ngiltere'nin H arold
Godwi nson' ı n tahta geçişiyle i ç te n içe zayı fl a m ı ş
old uğuna i nanm ı ş tı . Elbette Norveç kralı nı n b u
h issiyata sah i p o lmasın da, 1 06 5 'te, kendisine tabi
North u mbria ahali s i ile giriştiği kavganın ardı ndan
kanun kaçağı ilan e dilen Haro l d ' ın kardeşi Tos t i g
G o dw i nson' ı n , sol uğu Norveç k ral ın ı n yanınd a
alması nın payı vard ı . Tostig, İ ngiltere'ye yönelecek
b i r Norveç saldırı k uvveti nde H arald 'a seve seve eşli k
edeceğini ikrar etm işti.
Harald Hardrada ve Fatih W i l l iarn , tabiri caizse,
i s t i l a d o nan maları h azırlama yar ı şında b erabere
kaldılar. Bu arada H arold Godwi nson, ya Wil l iam'ı n
i k i isimden daha tehl i kelisi olduğuna inandığından,
ya da Norveç kral ı n ı n plan l a r ı n dan tamam ıyl a
habers iz o lduğundan, tedbirleri n i güneyden gelecek
h i r işgal ordusuna karş ı alıyordu. B i r ihtimal H arold ,
kardeşi Tostig'in ül keden kaçtı ğ ı n ın b ile farkınd a
değildi; ama b u i htimal gerçekten de zayıftır. Gerçek
sebebi ne olursa ols un, Harold'ın ordusu, Wil l iam
kuvvetlerini karşılamak için 8 Eylül'de İ ngi l tere'nin
güney sahi l i boyunca beklemeye b aşladı. Ne var k i ,
denize ilk açılan Norman donanması değildi. Wi lliam,
o l u m suz hava şartlan yüzünden , Manş d e nizi n d e
yelken açmayı göze a lamamıştı. Öte taraftan Harald ,
h i ç de böyle dertlerden m uzdar i p deği ldi ve 1 066
Eyl ül'ünde Orkney adalarına u l aş mıştı bile. Norveç
kralı, buradan, ordusuna birçok müttefik savaşçın ı n
kat ı ldığı İskoçya'ya hareket etti. Buradan ayrı ld ıktan
son ra ise, İngilre re'n i n kuzeydoğu sah i linde karaya
çı karak H u mber n ehri boyu n c a içeriye i le rled i .
Harald, b u kez Eyl ü l ortaları nda fılosunu Ricall'd a
karaya çekerek, 2 0 Eylül'de York üzerine yürümeye beklediği müsait hava şartlarına kavuşmuş ve Manş
başladı . Deni z i ' n e gir mişti. Wil l i a m ordusu, h i çbir m uka­
İ ki İ ngi l iz kardeş, Northumbria kontu Morkere vem e t l e karş ı l aş m ad a n İ ngiltere' n i n güney i n d e
ve Mercia kontu Edwin, ilerleyen İskandinav ordu­ Pevensey' e çıkarma yaptı. Burada h i ç vakit kaybe­
sunu Fulford geçid inde durdurdu lar. Bununla b ir­ dilmeden alelacele motte-bailey 22 tarzı bir istihkam
l ikte savaş meyd a n ın d a tutunamayan bu kuvvet­ inşa e d il di . Bu m üstahkem tepeci k, William'ın ,
lerin, İs kandinav o rdusunun dengi olmadıklar ı n ı Hasti n gs Savaşı' na dek kurduracağı aynı cinsten beş
anlamak uzun sürmemişti. Harald H ardrada, York' a istih ka m ın ilkiyd i . Bu inşa faaliyetle r i , William' ın ,
doğru yürüyüşünü devam ettirerek kentin anahtar­ Harold Godwinson kuvvetlerine karşı açık bir muha-
larını tes l im aldı. B u radan rebeye g i r i ş m e niyetinde
Stamford köprüsü n e gelen o lmadığın ı n göstergesiy­
İ skandinav birli k l e r i , bir
"Safları arasından, adamakıllı d i . Daha z iyade, askeri
yandan dinlenirken , diğer
harp talimi görmüş , at sırtında faaliyetle r için bir üs ola­
yandan zaferin ve H arold çevik silahlı bazı gençler seçtiler; rak kul l a n ı labilecek b i r
G odwinson'ın ordusunun bu gençler> imparatorun ciritleri köprübaşı elde etmek söz
kend i l e rine yakl a ş maya karşısında dalga geçip oynayarak konusuydu . Normandiya
bile c üret edemediği bil­ şövalyelere hakaret ettiler . . . ve d ükün ü n t ah m i n i n c e
gis i n i n keyfini çı karıyor­ ellerindeki kalkan ve mızraklarla h ayli uzu n solu klu olacak
lardı. B ir süre son ra bu dehşet saçarak, yakınlardaki bazı bu müc ad e l e de, takviye
d uygu n un, yersiz ve aşırı kuvvetleri n i n yanaşabile­
kimseleri yaraladılar. "
özgüvenden başka bir şey ceği em n iyetli noktalara
MİLANLI ARNULR 1 033
olmadığı an laşılacaktı. sahip olmak ö nemliyd i .
H arold' ın Norveç isti- Gerçi o laylar, h i ç d e
Jası ndan ne zama n haberdar olduğu ve bu tehdidi Willi a m' ı n öngördüğü şekil de gelişmedi . Kral Harold ,
karşılamak için ordusunu kuzey istikametinde yürü­ birkaç gün sonra, m u h temelen 1 E k i m civarında,
yüşe ne zaman geçi rdiği bilinmese de) her halükarda, Normanların adaya çıkartma yaptığını öğrenmiş t i .
Harold'ın ordusu n u baş döndü rücü bir hızla ö nce Kral, b i r önceki yürüyüşünü aratmayan b i r h ı z l a
Tadcaster' a, buradan da York üzeri nden Londra' n ı n geldiği yoldan geri dönerek Londra'yı geçti ve buradan
kuzeyin e 305 km . l i k bir hat boyunca yürütm esi, Hastin gs' e kadar 8 0-96 km daha yürüdü. Tam d a
h ayran l ık uyandı rı c ı b i r başarıydı . Ordu, her g ü n bu mevkide, Norma n istilacılarına dur diyebileceği
o rtala m a 32-40 k m yürümüştü. İ ngiliz kuvvetle­ uyg u n b i r arazi b ul m uş t u . B i rl i kl e r i n i , Sen l a c
ri, 2 4 Eylül günü Tadcaster' a vardılar ve ertesi gün tepesi n i n zirvesi boyunca, ya da doruğun hemen a l t
York içinden geçerek Stamford köprüsüne ilerledi ler. kısmına, 600-800 m . l i k b i r şerit oluşturacak biçimde
B i rçoğu Derwent nehrinin ötesinde> zırhlarından yaydı. Bu askerler, yüzlerin i William' ın gelebi leceğ i
ve arkadaşlarından ayrı yakalanan Norveçliler, tam tek y ö n olan güneye çevirmiş vaziyette beklemeye
manasıyla gafil avl a nmışlardı. Zaten savaş da fazl a başladılar. H iç de fena bir taktik değil d i . Harold' ı n
uzun sürmedi ve Norveçliler, çabucak ağır bir h ezi­ piyadeleri ve büyük i h t i m alle b i n ek l e rinden ayrı
mete uğradılar. Y i n e de, bu işin nasıl bu denl i kolay vaziye tte yaya bekleyen zırhlı silahşorl arının hepsi
halledilebildiği gizemi ni korumaktadır. tecr ü be l i askerl e rd i . Ne de olsa, bu kuvvetleri n
büy ü k kısm ı , Haro l d ' ı n 1 063'te Gal l er üzerin e
William'ın Toprakları çıktığı başarılı seferlerde yer almışlar ve şimdi burada
Stamford Köprüsü' nde vuku bulan savaştan iki gün bul u n a n savaşçıların heps i , Stamford köprüsündeki
sonra, Harold G odwinson' ın askerleri York'ta z afer çarpışmayı görüp geçi rmişlerdi. Ayrıca bunların çoğu,
k u d a m alarının t ad ı n ı çıkarırken, Fatih Will ia m silah ve zırh yönünden hayli iyi dur u mdaydı.
Ordu Tertibatları
İngil iz hattının iki ucunda, rn ızrak ve kılıç kullan makta
usta, iyi tal im l i ve yetenekl i m i l is k uvvetler olan fyrd
vardı. Ona k ı s ım da, uzun örme zırhlarıyl a kra l ın
e n ç o k itimat e ttiği, kab i l iyetl i huscarl bö l ük leri
boy gösteriyor la rd ı . Bunlar her cins silahı b üyük
b i r maharetl e kullanabil melerine rağmen, hem tek
el l e riyle, hem d e i ki elleriyle savurabi ldikleri savaş
b a l t a l arı b i lhassa ürkütücüyd ü . Sayıları b i r e l in
parmaklarını geçmese de, İ ngili z kuvvetleri arası n da
b i r m i ktar okçu da bulunduğu anlaşılmaktadı r. Bazı
tari hçileri n iddiasına bakılırsa, zaten ne okçular, ne de
onlar gibi bir atı n sırtında seyahat etmekten mahrum
d i ğe r hafif b i rl i kler, Stamford'dan kitleler h a l i nde
H as t i ngs'e gel e b i l mişlerd i . Hakikaten de, savaşı n
sonucunu tayin eden etkenlerden b i ri bu olabili r.
Fatih Will iam' ı n ordusu, belki bütünüyle atlılardan
o l uş muyordu; a m a kes i n l i k l e s üvari ağırl ıklı bir
kuvvetti . Büyük çoğun l uğu, dükün kıta Avrupa'sında
gi riştiği askeri teşebbüslerde görev almış bu atlıların,
tecrübe yönünden has ı mlarından aşağı kalır yan l arı
yoktu. B o u logne ve Fland r a ko n d u k l a r ın d an
gel e n b i r m ik ta r m uharip tarafı ndan takviye
edi l m iş olsalar da, b u savaşçıları n çoğu Normandı.
Normanlar haricindeki askerler, kontların ın , Kutsal
FATİ H WlLLlAM'IN iNGi LiZ tahtrnı de geçirmek için girişt iği
sefer, BayetlX duvar halLs LYlda resmedilir. Resmin ilk sırasLYlda,
Kuzey Fransa byılannd a gemisi kazaya uğrayan önde gelen
i ng lliz kontu Harolcl Godwinson'ın, Wdliam ve Narman süvarisi
tarafindan Breton bir lordun elinden k u rfan l ışı anlaldmaldadır
Bun.dan sonra iki şahsiyet, Wil liam'a karşı isyana bllH şan bir
lort üzerine birlikte sefere ÇLkarlar. ikinci görüntüde, Wil l iam'a
şükran borçlu olan Harold, iki kutsal emanet üzerine yemin
ederek William'ın taht d.avasmda kendisini destekleyeceği
sözünü verir. Haırold, yemin ettikten sonra bir Narman gem isiyle
i ngil teve'ye döner. Üçüncü stracla, sağlığından rahatsız olan Kral
Edward ölür ve defnedilmek üzere Westminsler manastırına
götürülür. Ne var ki, Harold Godwinson, Normandiya dükün e
ettiği yemini bozarak i ngiliz tahtına otGmH ve Wiiliam'ı b i r istila
seferine çıkmaya lzışkırLır.
Roma Cermen i m paratoru III. Henry ile 1 056'da
yaptıkları savaşta da bul u n m uş olabilirler. Sözün özü,
William'ın e mri altında, m uhtemelen bu dönemde
Avrupa'da emsal i bulu nm ayan harikulade b i r süvari
kuvveti m evcuttu.
W i l l ia m' ı n takt i k le ri , bas i t o l d uğu kadar
netameliydi de. Süvariler, yokuş yukarı tırmanarak
İ ngiliz p iy ade h attına saldıracaklardı. B i r aksilik
o l mazsa, b u şekilde, İ n g i l iz m ü d a faası toptan
çökmese b i le, savunma hattında yine de bir gedik
açabilmek mümkün olacaktı . Will iam'ın tasavvuruna
göre, İ ngiliz h attı, eninde sonunda zayıflık emareleri
göstermeye başlayacak ve işte o an, Normanl ar
arzuladıklarına sahip olacaklardı. Hastings Savaşı' nda
Norman piyade ve okçuları da hazır bulunmuşlardı;
ancak bunlar, çarpışmanı n seyrine etki edici bir rol
oynamış görünmemektedirler.
Ne var k i , Normandiya dükü, İ ngil iz birl iklerinin
üstün disi p l i n ini ve raki p komutanın takdire şayan
askeri mez iyetlerini hesaba katmam ıştı. William ,
İ n gilizlerin , şunun şurası nda, daha b irkaç h afta
önce Stamford köprüsü nde kazandıkları zaferden
e lbette h a b e rd ardı; a m a bel k i de, tam da bu
yüzden, yan i İ ngiliz ordu s u n un bu savaşla b i rlikte
katla n m ak zor u n da kal dığı i k i u z u n yol c u l uk
yüzünden, savaşma azi m lerini yitirmiş olacaklarını
düşünm ü ş t ü . Ö te taraftan , 1 1 . yüzyılda p iyade
hatlarının e n çok rağbe t e t tiği takti k olan kalkan
duvarıyla ilk kez burada karşılaşmış olması i m kansıza
yakındı r. K a l kan duvar l a rı , piyade askerleri n i n
kalkanlar ı n ı üst üste yerleştirerek, bedenlerinden
bir sahra istihkamı kurmaları esasına dayanıyordu.
M ızrakların, kalkanların arasından dışarıya doğru
çıktığı bu d üzen , piyad e n i n savun ma mevzilerin i
terk etmediği sürece, fiili yatta aşılamaz bir yap ıydı.
Ama işte b u yapının yumuşak karnı da tam olarak
b u radaydı . Sav u nma h attı nda, ufacık b i l e o lsa,
bir ged ik açılması dur u munda, atı n ın üzerinden
aşağıda, sağında solundaki yaya askerleri kılıcıyla
biçen veya kargısıyla deşe n tek bir süvari bile, koca
müdafaa h at tını del i p geçebilirdi. Açılan gediğe
yardım k uvvetlerinin yetişememesi duru m unda,
süvari birlikleri bu yarıktan içeri doluşarak p iyade
hattında b i r kargaşa çıkarıp savaşı kendi ordusuna
kazandırabi l i rd i .
Savaş
S avaş, 1 4 E k i m 1 06 6 tarih i n de, Sen l ac tepesi
e tekleri nde c ereyan etti . Fat i h Wil l ia m , b i rçok
tarihçi n i n k an aatine göre, s üvaris i n i t e k b i r ö n
cephede birleşecek vaziyette ü ç kısma böldü. Orta
kısımda, bizzat William' ın komutası altında Norman
atl ıları, bunun solunda Breton süvarisi ve sağ tarafta,
Norman v a kayin ameler in i n çoğunda " F ra ns ız"
n am ıyla geçse de, hiç kuşkusuz çoğunluğu itibarıyla
Flaman ve Bou logne süvarisinden mürekkep karışık
b i r atlı kuvvet vardı. Süvari hattının önüne, Norman
p iyades i ve o kçul a r ı dizi l m iş t i . Bunlara, İ ngiliz
piyadesi üzerine yapacakları taciz saldırılarıyla savaşı
başlatma vazifesi veri l m işti; fakat bu ilk taarruzlar
n i speten e he m mi yetsiz g i r iş imler olarak kald ı .
Esasında bizzat William, piyadelerinin İngi l iz hattıyla
uzun boy lu b i r kapışmay a g i r iş mesin e m üsaade
etmemiş olabilir. Ne de olsa, uzun süre çatışmanın
dışında tutm ak gib i faydası z bir hareket, Norman
s üvarisinin şanına gölge düşürmekten başka bir işe
yaramazdı.
Demek ki, i l k silahların çekil mesinin üzeri nden
pek fazla geçmeden süvari h ücumları başlam ıştı .
N itekim savaşın g örgü tanı kları ndan Poi t i e rs l ı
William, "sondakiler başta oldu" diyerek, Norman
saflarının savaş başladıktan son ra yer değişti rdikleri ne
işaret eder. Norman süvarisi çok kalabal ı k değildi .
Dönem in kaynakları, bunların, Üzerlerine atıldıkları
p i yade gücünden çok dah a az oldukl a r ı n ı iddia
ederler. H e r halükarda b u s üvariler, o rtaçağd a
p e k az savaş ç ı n ı n sergileye b il e ceği bir y i ğ i t l ikle,
Malmesbu r y l i W il liam' a b a k ı l ı rsa, " cesaretin
doruğunda" h ücuma kalktılar. Ne var k i , b u ilk
taarruz kalk an duvarına takıl ı p durdu. Diğer h ücum
da aynı akıbeti paylaştı ve b i r son raki de . . . İ tiraf
etmek gerekirse, ne hadise n i n çağdaşı ne modern ,
h i ç kimse, Normanların o gün kaç süva ri h ü cumu
gerçekleşti rdiği nden emin değildir. Bu h ü cumların
h e r biri, sağlam m evzileri nd e n bir adı m b i l e geri
atmayan, son derece disip l i n l i İ ngiliz p i yadesin in
i natçılığın a yenik düşmüştü. Poi tierslı Wil l iam ,
m anzarayı şöyle tarif eder: "Tuhaf bir savaştı; b i r
taraf, hiç durmaksızın her yol u denerken, diğer taraf,
sanki top rağa kök sal m ışçasına h iç kıpırd a madan
karşı koyuyordu ."
Savaş h ay l i uzu n sürd ü . O rtaçağda b u tür
çarpışmalar, çoğu vakit, en fazla bir saat i ç i nde

sonlan ı rd ı ; ama Has t i n gs Sava ş ı değ i l ! Muharebe,
bir türl ü b i tmek b i l m i yord u ; h epsi de p i yade n i n
kalkan d uvarına tak ılan bir s üvari h ücum unu b i r
diğeri izl i yordu. Görünüşe bak ı l ı rsa, adar, piyade
safları na çarpmadan önce koşuları n ı kestiklerinden ,
i ki taraftan da fazlaca zayiat olm a m ı ş t ı . Savaşın i leri
safhalarından bir ind e , Norman süvar i si , William' ı n
öldüğü n e dair b i r şayiayla çalkalandı. Henüz askeri
armaları n ol madığı b i r çağda, Bayeux d uvar halısında
da görüld üğü gibi , Norman s üvar i l eri n i n hepsin i n
dışarıd a n birbirlerine benzedikleri düşün üldüğünde,
böylesi b i r istihbarat h atası mazur gö r ü lebi lir. Yine
Bayeux d uvar hal ısında resmedildiği üzere, Will i a m
miğferi n i ç ı kar ı p yüzünü göstererek, b u söylentin i n
asılsız o l d uğunu askerleri ne kanıtlam ış ve ordusunun
savaş m ey d a nı n ı b ı rakmasının ö nü n e geçmişti.
A n l aş ı l an h ü k ü m darların ı h aya t t a , h a l a kend i
araların da savaşı rk en gören Norman ask erleri, şevke
gelerek, çok sık kul lanılmasına r ağme n b ilinen en zor
süvari taktikleri nden b i r i olan s ah te rican deneyecek
kadar toparlanmışlard ı . Vegetius' un De Re Militari
isim l i k i tabında ( o rtaçağda e n çok o ku nan askeri
elkitabı ) belirttiği gibi, sahte ricat, a z a m i seviyed e
d i s i p l i n ve yeten e k gerektiren b i r u ygulamayd ı .
N e ti c e d e
süvar i ask e rl e r i , b u yap m ac ı k geri
çekil m e esnasında, gerçekten kaçıyor m uş izlen i m i
verm e l i v e doğru v a k itte geri d ö n e re k , i ntizam
ve tesan ü tlerini b i r p a rça bile yiti rmeden heme n
NORMAN MİGFERLERİ, DÖN EMiN tasvirlerinde geçtiği
şekliyle, tepderi n ispeten sivri. ve bıınurn üstünde, başl ığm
kenanna çaktlı olduğu halde aşağt doğm sarkan gen i.ş ve
yassL bir koruma parçasmm bulunduğu, bıfaya sıkıca olunm
konik başlı klardı. Bunlann baztlan, görünüşe göre, demirden
tek parça olara k döküldükten sonra dövülerek islenen sıırcle
geLi.rilirken, diğerleri, bir dizi demir levhanın b irbirlerine
eklenmesiyle elde edilen parçalı bir yapıya sahipli.
hücum a geçe b i l m e l iydi l e r. Böy l es i i nce l i k l i b i r
gösteri, ne zamanı olgunl aşmadan gerçekleştirilebilir,
ne d e b i r k e rede n fazl a tekra rl a n a b i l i r d i . Asl ı na
bak ı l ı rsa, b u h amle amac ı na ulaş m az, yan i zafer
sarhoşluğuna kapılan düşm an birlikleri n i imh a etmek
mümkün ol m azsa, süvarin i n , bu sefer sam i m i olarak
meydandan çekilerek s avaş ı bitirmesi d ış ı n da bir
seçeneği kalmazdı . Sah te ricat Hastings'te başarıyla
uygulandı. B i rçok İ ngi l iz savaşçısı mevzi leri n i terk
etmemiş olsa da, bazıları aynı basireti gösteremeyip
sözde kaçışan Normanlan n peşine takıl d ı lar. B u n lar,
Norm a n süvarisinin g e r i dönüp h üc u m düze n i
aldığı n ı , i ş i ş t e n geçt ik t e n sonra fark edeb i ld i l er.
Yokuş aşağı Norman l a r ı n arkası ndan i l erleyen bu
İ ngi l iz askerleri n i n çok u fa k bir kısm ı , geri savun ma
hattı na döneb ilmek içi n gereken takati kendilerinde
bulab i l m iş l e rd i . Sonuçta geride kalanlar, Norman
atlar ı n ı n ayakları a l t ı n d a ezil erek can verd i l e r.
O g ü n hayat ı n ı k a y b e d e n İ n gi l iz l e r aras ı n da,
H arold' ın o rdunun kom u ta heyetinde bulunan i ki
kardeşi , Gyrrh ve Leofwi ne da vardı. Şayet bu i ki s i ,
hayatlarını, Senlac tepesi nden aşağı doğru yapılan
başıbozuk takip esnas ı n da kaybetme d i yseler, geri
döndükleri nde, İ ngi l i z m üdafaa h at t ı n ı o l d ukça
zayı fl a m ı ş halde bulan N orman a t l ı l a r ı n ı n ni hai
hücumları n da katledilm i ş olmalıd ırlar.
Savaşı n s eyri öyles i n e baş döndürücü b i r h ızda
yön değişt i r m iş t i ki , H arold G o dw i n s o n' ın tek
yap a b i l d iği, kendisiyl e b e raber kalan askerl eri ni
ger i ç e k i p daha ufak ç a p l ı b i r s av u n m a hattı
kurmaktan i b aretti. Her ne kadar bu son grup,
kral lar ının, b üyük ihtimalle yüzüne i sabet ettik ten
s o n r a gözün ü parçalaya n bir o k l a ö l dürüldüğün ü
öğrenene kadar hükümdarlarının ya n ı n d a ayrılmam ış
olsa da, b u n ları n Nor m a n h ücumlarına uzun s ü re
dayanabi lecek mecal l e r i kalmadığı ortadayd ı . Son
Anglo-Sakson/Anglo-İskand inav " İ ngil i z" ord us u ,
 Hastings Savaşı 5 Harold, geri kalan piyadelerinden

1 066 yeni bir kalkan duvarı inşa

etmeye çalıştı. Ne var ki, bu

K ral H aro l d Godwinso n , İ n gi l iz o rd us u n u , H as t i n gs

şeh r i yak ı n l a rı nda bu l u n a n Se nlac tepes i n i n zi rvesi ndc
veya h e m en doruğun a l t ı n d a k i müsrahkem bir m evkiye
yerleşt i rd i . Bu sağlam fo r m asyonun orta kısmında, ağı r
zırh l ı p rofesyonel savaşçıl a r olan huscarl l a r b u l u n u rken ,
cenah l a rd a kral iyeriıı m il i s kuvvetleri n i ol uşturan
JYrdlar yer ald ı . Hepsi yaya olan Sakson askerleri, yan ı
başları ndaki silah arkadaşlarıyla kal kan l arı ıı ı üst üste
b i n d i rm e k suretiyle bir " ka l kan d uvarı" ö rm ü şl e rd i .
Fati h W i l l ia m , ok atışl a rı ve bir piyade h ücumuy l a
m u h a rebeyi baş lam . B u n u n la beraber bu b i rl i kl er, derhal
geri çek i lerek sahneyi N a r m a n süvari s i n e terk etti l e r.
A t l ı h ü c u m l arın b i ri n i b i r d iğeri izled i ; İ n gi l iz kal k a n
duvarı , hay rer edilecek d e n l i uzayan savaş boyunca geri
ad ı m atmad ı . Neden son ra, Nornı a n süvarisi b i r sah re
ricat sah ne l ed iği nde, p iyad e l e r, müdafaa h atları ıı ı bozarak
tepeden aşağı koşmaya b a ş l a d ılar. Wi l l i a m' ı n atl ı l a rı , b i r
anda g e r i dönerek, ken d i l e ri n i rak i p eden l eri yen i l giye
uğra t t ı l a r. H a rold, b i rl i k l e r i n i yen iden h a rp n izam ı n a
sokmaya boş yere uğraştı v e katled i l d i .

�G! LTERE
• STA M F O R D KÖPRÜ S Ü

� LO O RA

+ H ASTİNGS 4Wil!iam, süvarilerine b

ric.. manevrası tatbik et
emrini verdi. İngilizler, mü
hattın ı bırakarak. "kaçm akta
olan" atlıların peşine takıldıl
No nnan lar, bir anda dönerek
Has t i ı1gs ya k m l an nda h ıg i ltcre'n in gCi ney sahil ine i ne n kendilerini takip eden piyade
W i l l ia m , bumda alelacele [ rışa ettird iği beş molte-and-bai ley üzerine yöneldiler.
şatoyla l'<öprübaşlan (cs i s e tt i . Bu isl i la hareketiyle yüzleşmek
için yü rüyüşe geçen Haro l d , d üşma n ı Sc n lac tepes i n d e
1-<arşılad ı .

94
 1 Harold Godwinson, "
., . , �, �
birliklerine, Senla� . ,..,,,, · ··,� �
��
�

tepesinin zirvesi boy{ınc·a� ağlr �

'
"' i' "'�
. � .. "" •
�

piyade\ortııda� füadk le,kild� ,f ._ 'i'

t'
,.,�t �
• �

-� üvaır
· · ı •

• bir ka!kan 'ol ? turafaı: ' - •

taliıpatını �. \, • •

• •

•
 g oru n uşe b a k ıl ı rsa, k a t i b i r h ezi m e te uğram ıştı .
Wi l l iaın' m , Starnfo rd k ö p rüsündeki savaştan sonra
kuzeyde kalan Edwi n ve M o rkere ile henüz kozları n ı
paylaşmadığı doğruydu ; a m a b u ikisi n i n terti plediği
cılız diren i ş i dağıtm ak p e k zor o l mad ı . Böy l ece Fati h
William, s üvarileri n i n terkisi nde kazandığı İ ngi l tere
tah tıyl a b i r l i kte, No rma n d iya d ü kü ve M a i ne kontu
unva n la rın ı n yan ma b i r yen i s i n i eklem iş o l du.
Şövalyeler ve Turnuvalar Çağı
V i king istil a l a rı ve Yüz Y ı l Savaşları ( 1 337- 1 453)
a rası nda geçen dönem , k i m i vakit "At l ı l ar Çağı"
ad ıyla a n ı l m ıştır. Narman ve h açlı l a rı n , giriştikleri
sefer ve s a vaşlarda süvari k u ll an ı m l arıy l a temayüz
ett i kleri tar t ı ş m asız bir gerçektir; fakat bu iki kitlenin,
o rraçağdaki sayısız benzer ö rnekten yal nızca i ki tanesi
olduğu u n u tu l mama l ı d ı r. Bu tari h e gel i nd iği nde,
b ü t ü n Av r upa hal kl a r ı , atl ı b i rl i kl e r i n i , savaş
meyd a n ı n d a k i sürü k le y i ci kuvvet o larak tanzim
ermişl e rd i . Bunlar arası n a Bizans, Fransa, İ ngil tere,
İ talya ve Kutsal Rom a Cermen İ mparator luğu gibi,
yaln ızca belli baş l ı kıta d evletleri deği l ; İ s kan di navya,
İ skoçya, İ be rya, Macar i s tan ve m u h te l i f Baltı k ve
Bal kan ü lkeleri gib i s ı n ı r b ölgeleri d e dah i ldi.
Bu s üvari le r, katı l d ı k l a rı her savaşta e t rafları na,
askeri m eleke, servet ve çoğu vaki t ayrıca asaletlerinden
k ayn a k l a n a n b i r ö zgüve n saçıyorlardı. Elbette
b u özgüve n i n , kal abal ı k mevcutlar ı , z ı r h l a rı n ın
sağlaml ığı, tal i m l e r i n i n yoğu nluğu, formasyonların ın
kapal ı l ığ ı ve geçmişleri ndeki parlak zaferler g i b i
başka m e mbaları da vard ı . M anzum b i r Narman
vakayi namesin i n m üel l i fi Ambroise, bu süvari ler i n
savaş m eydan ı nda nasıl boy gösterdikleri n i t arif eder:
En debdebeli Hıristiyan savaşçıları
Cümle alemin şimdiye değin gördüğü.
Omuz omuza saflarına dizilmişlerdi
Sanki demirden dökülmüş insanlar gibi.
Muharebe hattı geniş ve uzundu
En şiddetli saldırılarda bile bozulmayacak şekilde;
Ve dümdar o denli doluydu ki
Seçkin şövalyelerle, çok zordu
Başları görmek, bir kafa yukarı çıkmadıysa;
Kuru b ir erik atmak bile imkansızdı
Velev ki, zincirli ve zırhlı adamlar üzerine değilse.
Süvari l er, ortaçağlar b oyu nca n i ce d eğ iş ik isimle
anılan - echel le, constabul ar i u m , baraille ve co nro is -,
s ıkışık ve kapal ı b i r biri m teşk i l etti kleri n d e, a k ı l la r:-t
durgu n l u k veren b i r şiddet ve tehevv ü rl e h Licu nı
edebiliyor l a rdı. B öylesi coş k u n b i r b i rl iğ i n karşısı n da
durabi lm ek , bir de aynı servet ve statü tabakası n d a n

GEVŞEK BiR AC l R süvari hal t ı n ı n , daha sı kışı k ta rz d a terl ip

e dil m i� ikinci bir ağır (veya h c:ifY') s ü a ri h a r r Lyla ve en geride
v ,

i,içi.ı ncii bir p iy d lw llıyla Lal'lip ed ildiği müJesclsi l bir savaş

a e

jormasyon u , ideal bir sfra laj i ü re tebi l i r. Bu formasyo nda t a t bi k

edilen usul, d üşma fıaltu 'll y u m uşa lmak amacım gi,i den ilk ağır
n

s ü ari laarrnzunu, ikinci ve üçüncü s ı radalü süvari ve p iyade

v

birliklerinin hü.cumlanyla d es l e kleyip n i h aye t i n de düşman

rn üd0aa s ı n ı n d i e ci i ı� ırarak ha m ın savaş meydan ı n dan
r n n s

9A�jj����
lwçmas ı n t lemin eder.
 gelinmiyorsa, amans ı z bir gözü pekli k isterdi ki; bu
meziyet , ortaçağda pek az piyade s avaşçısına nasip
o l m uştu. Doğal olara k b u dönemde savaşlar, daha
z iyade süvari nin süvariyle kapışması haline dön üştü .
Uzun asırlar boyunca savaş meydanlarının efendis i
olan piyadeler, tarih i n bu evresinde, i ki ncil rol lerle
yetinmek zorunda kalmışlardı .
Süvarilerin disiplini ve kimi durumlarda eğitimleri,
doğrudan başlarındaki liderin şahsi yetine bağlıydı .
Kabaca i fade etme k gerekirse, "Adılar Çağı"nda,
iyi b i r komutan, emri altındaki s üvariyi genell ikle
z a fe re taşırke n ; kab i l iyetsiz olan , atlı birl i kleri n i
kend isiyle b i rl ikte fel akete s ürüklerdi. Atlı ların
savaş meydan larına h ak i m oldukları yıl lar boyunca,
askerlere kimin kom u ta edeceği askeri yükümlülükler
çerçevesinde belirleniyor; askeri m ükel lefiyetler ise,
P h i l ippe Con tamine' ın deyim iyle, "feodal-vassallık
s istemi" olarak nitelenebilecek bir d üzen tarafı ndan
şekil lendiril iyordu. P h i lippe Contamine, bu sistemi
şu sözlerle betimler: " Batı dünyası n ı n bir ucundan
d iğeri n e on binlerce kişi, erkek veya kadın, zengin
veya yoksul , genç v eya i h ti yar, tasarruflarında
b u l u n d urduk l arı fiefl er2 3 i ç i n , l ortlarına a k l a
geleb i lecek her cinsten askeri h i z meti sun mak l a
m ükel l eftiler" (War in the Middle Ages, s . 77) .
Gerçekten de, b u askeri yükü m l ü l ükler s o n
derece çeş i tl iydi. Lor t ve vassali arası nda akdedi len
her antlaşma, yepye n i feodal soru m luluklar ihdas
edebil i rd i . Söz gelim i, ortaçağ Romanya'sında feodal
h izmet, m ü nasip bir varisin zuhur edi p sorumluluğu
resmen üzerine almadığı takdirde, altmış yaşı na kadar
devam ediyordu. B u esnada yıl ı n dört ayı hizmet
görül e n şatoda, dört ayı tarlada ve son dört ayl ı k
d ön e m e vde geçi ril irdi . Kudüs Lati n kral l ığında,
askeri h iz met ömü r b oyu sürüyordu. Halbuki b u
m uh a ta ra l ı bölgelerin dışında kalan nispeten huzurlu
toprak l a rda, feoda l h izmet, çoğun lukla sadece
savu n m a ihtiyac ı n a yö neli k o larak ya da askeri
h izmetin borçlu ol und u ğu lordun bir sefere çıkmaya
karar vermesi durumunda işlerl i k kazan ırdı. Şöyle
ki bu durum, savaş ç ığırtkanı b i r lide ri n yöneti m i
altında, yıl ın büyük kısmına yayıl a n m ü teaki p
seferl er l e dolu bir h ayat anlam ına gel i rken; dah a
mute d i l ve barış t a raftarı b i r i s i n i n h izmetin de,
belki de tek bir askeri sefer bile görmeden hayatı nı
tamamlamak demekti. Ortaçağ savaşçısı, sefere celp
edildiği nde, kendisiyle birlikte maiyeti n i de getirme k
v e sefe r b oyunca b ütün h izmetkarları n ı n si l a h ,
zırh, a t v e erzak masrafla rını cebinden karşılamak
mecburiyetindeydi . Bu bakı mdan , en azında n
nazariyatta, bir ortaçağ ordusunun h içbir harcamaya
sebep o lmadan kurul abilmesi gerekiyordu. Oysaki
fiiliyatta, o rtaçağ h ük ümdarlarını n çoğu, gere kl i
sayıda m uharibi b i r a raya getirebilmek için, sefe re
davet ettiği şahsiyetlere, servet ve hayvan kaybından
doğan z ararların ı tazmin etme ya da m alt destek
verme t a ahhüdünde b u lu nm uş l ardı .
Bu t ü r vaatleri n b ile, her zaman arzulanan etk iyi
yapnğı s öylenemezdi . Örneğin I . Edward, 1 300 'de,
bitki n vaziyetteki feodal askeri müke l lefl e rini silah
baş ı n a ç ağırdığında, sadece kırk şövalye ve 3 6 6
şövalye h izmetkarı davete icabet etmişti. Bu yüzde n
krall ıkla r, zaman zaman ordularını ücret li birlikle rl e
takviye e tme ihtiyacı hissediyo rlardı.
Legnano Savaş ı: 29 May ıs 1 1 76
Alp ler, g ünüm üzde b i l e askeri kuvvetlere k o l ay
geçi t v e r m eme l e r i yl e b i l in i rl e r. İtalya'ya girme k
veya b u ra dan çıkmak isteyen bir ortaçağ ordusunun,
Al p leri aşabilmek için dar ve sarp geçitlerden i lerleyen
 D U N YA SAVA� TA K l H l : U K l A�AlJ

uzun ve meşakkatli b i r yolu göze alm ası gerekiyordu.

Bu dağ silsilesi, İtalya'yı yabancı istilalardan, hiçbir
stratej i , s i l ah veya o rd unun yapamayacağı kadar
iyi korumuştu . Ortaçağl ar boyunca İtalyan halkı,
siyasi ve h u kuki açı lardan Kutsal Roma Cermen
İ m p a ra t o r l uğu'na b ağl ı o l m as ı n a karş ı n, h e r
vakit, özellikle ülken i n kuzeyindeki ve ortasındaki
kentlerde görülen n üfus ve refah artışından sonra,
kendi h ü kümranl ı k h aklarına çok d üşkündüler. Bu
durum neredeyse her zaman, İtalyanların, AJplerin
kuzeyinden dayatılan yönetimlere karşı koymaları
sonucun u doğurmuştu.
Kutsal Roma i m p a ratoru, Alplerin kuzeyindeki
toprakla r ı nda tam b i r e m niyet tesis edebi l d i ğ i
cakdirde, dağların gün eyine inerek d i k baş l ı İ talyan
tebaas ı n ı h izaya get i r m eyi deneyebilird i . Ancak
Al manya n ad i ren siyasi istikrara kavuştuğundan,
bu teşebbüsleri n say ı s ı az ol muştu. Fakat bir kez
gerçekleştiğinde, İ talyan kentleri, yarı bağımsız
yö n e t i m l e r i n i s a va ş m adan t e s l i m etmeye
yanaşm ıyorlardı. B u n dan ötürü b i rçok i mparator,
İ talya'daki isyanları bastı rmak için silah a sarı lma
ihtiyacı h issetmişti. İ talyan asi ler, bu çarpışmalarda,
daha profesyonel, daha tecrübeli, daha vasıflı, daha
iyi yönetilen ve daha iyi silah ve zırhlar kullanan
Al man askerleri karş ı s ı n da çoğu vak i t çaresizd i .
Gene d e , a ra sıra zafe r kazanabi l d i kleri olmuştu.
Bu savaşlardan biri, 29 Mayıs 1 1 76'da, Legnano'da,
İ mparator Frederick Barbarossa ve Mi lan ve diğer
müttefik kentlerin askerleri ve milis güçleri arasın da
vuku buldu.
Frederick, 1 1 5 2 'd e , İ mparator I I I . Conrad ' ı n
halefi olarak tayin edi ldiği nde, hal i h azırda tecrübeli
bir askerdi. Esasında tam da Frederick'in, 1 1 46'da,
Zahringen dükü Co n rad' ı n , mevcu t imparatorun
yerine geç mek için çıkard ı ğı ayaklanmayı bastırırken

1364'TEN 138 o 'E KADAR Fran ı.z tahbn.da ottAran V. ChaYles

devrine ait Grandes Chron iques de Saint Den is'd en alınma bir
t ur va sa h s i veya yüzyLlda b ir vakitte tertiplenmeye
nu ne . n. 12.

başlanan turnuvalar, başlangıç itibanyla, atlı bir aslzeri

muharebeye hazırlama maksadmL taşıyordıı. Süvariler, tıırnuva
oytAnlannda, at SLYttnda hürnma kalkmanm i ncel iklerini ·

ve kargı hizalama ıı.suliinü öğrc n i rlercl i . Bun un la biri i lde

turmwalar, bsa zaman içinde, talim meydan larından dahaJazla
göze hilap eden spor sa ha l a h üviyetini bza n d dar.
. .

n ... . - . '
00
 KAMA FOR1v1ASYONLl, GERi DEN piyadelerce tabp edilen,
kama şeklini almtş ağtr süval'i lerden mürekkep bir dizi
muharebe hattmdan oluşuyordu. Daha ağtr silahlt şövalyeler,
kamalann ucunu teşkil eder-ken, birnz daha h afif teç hizatlara
sahip zırh lt silahşorlar orta ktstmlara doluşurdu. Bu dizilimin
gayesi, düşman saj1armt adeta dilimleyip geriden gelen
piyadenin nihat darbeyi i11dirmesine zemin haztrlamaktt.
sergilediği l iderl i k, i m pa rator ailesiyle herhangi bi r
kan bağına sahip olmamasına karşın kendisinin halef
gösterilmesine yol açan gelişme olmuştu. Keza aynı
askeri yetkin li k, Frederick' i n , Alman s iyasi tarihinde
istisnai h aller dışı n d a g ö rül meye n b i r şek i l de,
oybirliğiyle tahta çıkarıl m asını tem in etti.
Frederick' in Seferleri
Almanya'da ipleri tam a nlamıyla eline a ldığına i kna
olan Frederick Barbarossa, l 1 54'teAlplerin güneyine
doğru ilk seferine çık t ı . İ talyanların k uzeyden bir
askeri teh d i tl e karşı l aş m a larının üze r i nden h ayli
uzun bir zaman geçmişti. F rederick' i n selefleri i L
Lothair ve I I I . Conrad'dan h içbiri, İ talya sakinleriyle,
b i l hassa Kuzey ve Orta İ talya'da bulunan kentlere
p ratikte bağı msızlık veren d iplomatik m üzakerelerde
bulunmak dış ında bir i l etişimde bul u namamışlardı.
Dahası, bu dönemde ç özülüp bozulmaya başlayan,
yal nızca Kutsal Roma Cermen İ mparatorluğu' nun
kağıt üze r i ndeki hak i miyeti değil d i . B i r taraftan,
imparatorluğa ait ola n h içbir vergi d oğru dürüst
toplanamazken; diğer taraftan, Alpleri aşan geçitler
öylesine çok sayıda haram i çetesiyle dolmuştu ki , can
ve m al güvenl ikleri için haraç ödemediği takdirde,
h içbir taci r, d i n adam ı, hacı veya seyyahın buralardan
geçebilmesi a rtık mümkün deği ldi.
H iç k u ş kusuz 1 l 5 4 'teki seferi n e çı k a rken
F rederick' i n akl ı n da , Al p l erden geçen yol l a rı
eşkıyalardan temizlemek, i mparatorluğa öde n mesi
gereken verg il eri tahsil etmek ve nihayet İ talya'yı ,
i mparatorl uğun geri kalan arazileriyle aynı doğrultuya
getirmek vard ı . Bununla birl ikte Frederick' i n , bürün
bu gayelere tek bir defad a erişebileceği n i düşünüp
d üşün m e d i ğ i ko nusund a kes i n b i r söz söylemek
zo rdur. Ş ay e t buna ge rçekten inandıysa, 1 1 5 5
o rtaları n d a o rdusunu Roma'ya kadar i n d i rmeye
muvaffa k o l sa da, k uzeyd e k i asi k uvvetler i ,
özellikle M i l a n ve müttefik i ken tleri dize getirmeyi
başaramamış olduğu içi n , bu i l k seferi başa rı s ız b i r
askeri girişi m kabul etmek gerekir. Gerçi Frederick,
bu kentte d i d işip dura n siyasi h izip l e r a ras ında
a rabuluc u l u k yapmayı da başarama m ış t ı ; ama
Almanya' ya d önmeden evvel , 1 8 Haziran'da, Papa IV
Adrian'ın e l i n den Kutsal Roma Cermen i mparatoru
tacını giymeyi becerdi.
Alp geç i tl e rini n büyük kısmın ı n bu kente açıldığı
d üşünülü rse, Milan' ı n İ talya'daki ayaklanm aların
başını çekmesi anlaşıl ı r bir hal alır. Dağların arasından

kıvrı lan tehlikeli yol ları geçmek isteyen bir kimsenin,
mutlaka M ilan'a uğramak zorunda o lması kent için
bir refah kaynağına dönüşmüştü. Ne de olsa, kent
dai m a , konaklam a , ul aş ı m , rehber l i k ve güvenlik
h izmet l e ri ya da y i yecek içecek iht i yacı için para
ödemeye h azır h acı ve t üccarla dol u p taşıyordu.
Ortaçağda başka b i rçok yerde görü l d üğü gib i ,
Mil an'da temerküz eden zenginlik, b i r m üddet sonra
h ükü m ra n l ık ihtirasına dönüştü.
Böylesi bir ihti ras, çoğu vakit Al m a n efendilerle
aran ın a ç ı l m ası a n l a m ı n a geliyord u . Frederick
Barbarossa saltanatından önce, bunun b elki de en
meşhur ö rneği, kent haki m l erinin Tay i n İ htilafı24
adı y l a b i l i nen h ad i s e e s n as ında İ m p arator i V.
Hen ry'ye kafa t u t malarıydı . Dah as ı M i lanl ı lar,
Kuzey v e Orta İ talya'd a k i d i ğer ş e hi r l eri kendi
saflarına çekmede epeyce h ünerliyd i le r. Görünüşe
göre, aklısel imin galip gel m esi duru m un da M il an' ı
değil ; bil a k is kentin d üşmanlarını deste klemeni n ,
ya da e n azından tarafsız kalmanı n d a h a kazançlı
olacağı k e ntleri bi l e yanlarına al mayı b aşarmışlardı.
Barbarossa'nın 1 1 5 5'te, İ talya'ya boyun eğdirmeyi
başaramadan geri dönmes i , Alman baro nl a r arasında
bir zayıfl ı k emaresi olarak algılandJ. Kutsal Roma
Cermen tacı nın taze sah i b i , başını Saksonya ve
l 1 5 6'dan itibaren aynı zam anda Bavyera d ükü olan
Aslan Hen ry' nin çektiği m uhalefetin üstesi nden
gel mek zorunda kalmıştı . Bununla birlikte Frederick,
1 1 58 'e gel i nd i ğinde, askeri m üdahaleleri n yanı sıra
izlediği feras e tl i d iplomasi sayesinde, m uh a l i flerin
ya gönlünü almış ya da uzlaşmaya yanaşmayanları
yenilgiye uğratmıştı. Bu tarih te imparator, Almanya'da
dizginleri bir kez daha sıkıca eline alm ıştı ve aklı fikri
İ talya'ya yapacağı yeni sefe rdeydi. Frederick'in ikinci
seferi, ilki n e k ıyasla çok daha başarı l ı oldu. Seferin
başlangıç s afhalarında kazandığı zaferler a rası nda
şüphesiz e n çok ses getiren i , kısa b i r kuşatmanın
ardından 7 Eyl ü l l l 5 8 'd e F rederick kuvvetlerine
teslim olan M ilan'ın zaptıydı. Bundan sonra, isyan
halindeki diğer kentler çabucak h izaya geldiler. Ne var
ki, İ talya'daki durgun hava fazla uzun sürmeyecekti.
Barbarossa'yı destekle m e konusunda m ütereddit
tavırlar s erg i l eyen Pap a IV. Adr ian' ın ö l m es i ,
Frederick'i , kimin papalık makamına oturacağı na dair
süre giden m ücadeleye bulaşmak zorunda bıraktı.
İ mparatorun bu meseleye saplanıp kalması , Kuzey
İ talya ve Lombardiya' nın n eredeyse h er köşesinde,
aralarında bir kez daha M ilan'ın da bulunduğu bi rçok
ken tte, yen i ayaklan m a l arın çıkmasına sebebi yet
verd i . M ilan' ın Alman birli kl eri tarafından yen i den
işgal edilmesi, Mart 1 1 62 tarihi ni bulacaktı.
Ne yapılırs a yapılsın, Alpleri n güneyi kaynamaya
devam edi yo rdu. Frederick, 1 1 63'te, Alm an ya'daki
kısa vadeli i kametinin ardı n dan üçüncü kez İ talya
seferine çık t ı . Bu defa ord usunun karşısı n da yeni
bir hasım, d aha doğru bir deyişle, eski hasımların
yeni bir dayanış ması vard ı : Lombard İ ttifakı. Bu
i ttifak, başlangıçta Veron a , Vicenza ve Padova'nın
önayak o l m asıyla k u r u lm uş ve daha s o n radan
Venedik, Kon s tantinopolis ve Sicilya' nın katılımıyla
genişle m i ş ti . M i lan , e n azından baş l angı ç ta,
bağlaşıklann arasına girmeye pek hevesli olm adı.
Bu i ttifakı n i mparatorl u k karşıtı hedefleriyle elbette
h içbir derdi yoktu; ama İ talyan kentin , yeni bir
mücadeleye atılacak dermanı kalmamıştı. Frederick'in
1 1 63 seferi, aynen 1 1 66 'daki dördüncü seferi gibi, bu
i ttifakın askeri kudreti karşıs ı nda büsbütün semeresiz
kaldı. B u s o nuncu sefe rd e Alman l arı bedbaht
hale d üşüren yal nızca Lom bardlar deği l d i ; istilacı
birl iklerin başına musal l a t olan salgın h as talıklar,
 Legnano Savaşı
1 1 76

Kutsal Roma Cermen imparatoru Frederick Barbarossa,

Como'da, şahsi muhafız alayını diğer A l man süvari
birlikleriyle birleştirdikten son ra takviye kuvveder
ala c ağ ı nı umduğu Pav ia ya doğru yürü y üş e geçti.
'

İm pa co r, Milanlıların etrafından dolaşm a k için bü yü k

gayret sarf etse de, M ilan ordusunu, Legnano kentinin
dışında kendisini be k lerke n buldu. Frederick kuvvetleri
hazır! ı ksız yakalanm ışlardı; ama hemen b aşlarda yaşanan
karşıl ıklı tac iz sald ırıları, imparatora, b i rlikleri ni sayısı
bilinmeyen kollarda birleştirerek harp n izamına sokma
zamanı tan ıdı . Bu askeri kollar, pi yadel e rce desteklenen
M i l an süvarilerinden m ü t e şekkil dört kolun karşısına
çıktı . Hücuma geçen Alm a nlar, kar şı ları ndak i süvari
kuvvetlerini kaçırdılar. A m a Milan p i yadel e r i atlı
,

yoldaşlannın peşine takılmayı redded ip mevzilerine sıkıca

tutunmaya devam ettiler. P iyad e hattına takılan Almanlar,
piyadelerinin savaşı ce sare tle sürdürdüğünü görüp
tekrar savaş d üzenine gi re n Milan süvari lerinin yandan
sal d ı rısına uğrad ı lar Bir s ü re sonra Alm anlar bozguna
.

uğradı ve zafer M i la n lıların oldu.

KUTSAL ROL
İMPARAT�GU
\....-"
. MİLAN
�
LOMBARDİYA + LEGNANO

İTALYA

Ba rbarossa tarajindarı yö vıet i len Alman ordusu., Como'd an

Pavia'ya doğru. i lerlerlten, ken disini bekleyen Mi lan ovdu.su
tarnjivıdan Legnano'aa haztrlıkstz yakalancl L .

1 02
 ..,
..... -

-·· · · · ·
'

fi/'
•

2 Frederick Barbarossa,
süvarisini soq meydnı
boyunca höcwna kaldınp
Mllaa iaü.clUu .._...._,
bindirdi.

103
ORTAÇAClN SONLARlNDA MiGFERLER , taşLytctsmm
tercih i ne göre değişik tarzlarda o l abi lird i . Burada resmedilenler
gll,1i (1 9 . ytizyd çizimlerinden a l m m tşh r), daha erken tarihli
"Büyü.k Miğfer" esas almarak yaptlan geç ortaçağ miğferler[,
yü.z ve enseyi geneUi k le daha stktca kavnyordu. Gene de, bazt
liderler ve askerler, bu.nlann görüşü ve h.a.berleşmeyi fazlaca
lusttladtğL inancmdaydı. Bu. se b ep l e baz da , iğferi n siperliğini
n m
kaldLrm.ayt veya tamam n çtkararak savaşma.yt seçerdi.
e
b i lh assa sıtma, bunları n neredeyse hepsini k ırıp
geçi rerek işgalci kuvvet i tarumar etmişti.
D ü zen l ed i ğ i s o n i ki s e fe rde yaş a d ı ğı
m u vaffakiyetsizliklerden olsa gerek, Frederick
Barbarossa 1 1 7 4' e kadar bir daha Alpleri geç meye
teşebbüs etmedi . Bu tarih te i m parator, Lombard
İ tt ifakı ile o an a değin bariz şekilde i mpara torun
dostu veya destekçisi olmasa da, en azından Kuzey
İ talya meselelerine burnunu hiç sokmamış olan Papa
I I I . A lexander arası nda kurulan b i rl iği engellemek
amacıyla bir kez daha Alpleri arşınladı . İşte Frederick,
1 1 76'da, bu sefer esnasında Legnano savaşına girişmiş
ve kaybetmişti.
Savaş
Ne y azık ki, L egnano Savaşı ' n da tatbik edilen
m a nevraları tüm ayrıntılarıyla ortaya koyabi l mek
için yeterli kaynak yoktur. Hastings, Bouvines ve
N iğbolu gibi diğer ortaçağ muharebelerini aktaran
v a k ayinamel erle karş ı laştır ı l dığında, Leg n ano
Savaşı'ndan kal ma kaynaklar h ayl i kıttı r. İ talya'da
giriştiği sergüzeştin en önemli anlarından biri olsa da,
Frederick Barbarossa'nın malumatfuruş vakanüvisleri
ve yaşam öyküs ü yazarları, savaş h akkında ketum
kalı rken; az sayıdaki İ talyan m ah alli tarihleri de,
h a d i seyi kısa c ü m lelerl e geç işti ri rler. H e r şeye
rağmen, her i k i tarafta da, süvarin i n nasıl b i r rol
oynamış olduğunu tayin etmeye yetecek kadar ipucu
mevcuttur.
Frederick 1 1 74- 1 1 76 aras ı nd a İ talya' n ın b i r
ucundan diğerine koşturarak, Lombard İttifakı nı
yen i lg i ye uğrat ma y a bey h ud e yere çabalay ı p
durmuştu. İmparator nihayet 1 1 76 başlarınd a ,
seferi ne esaslı bi r ivme kazandı rabi lmek gayesiyle ,
Alpler üzerinden Alman takviye kuvvetleri n i n
gelm es i n i talep e t m i ş ve so n uçt a Svabya v e
Rheinland'dan yola ç ı kan i lave birl ikler imparatoru n
ordusuna iltihak etm işlerdi. 2000 kişilik bu takviye
kuvveti, Köl n başpi skoposu Phil i p , Worms piskopos
adayı Con rad ve Zahringen dükü ve imparatoriçen i n
yeğeni Berthold'u n komutası altındaydı. Anlaşılan
bu askerlerin tamamı, refakatlerinde hiçbir piyade
bul u n mayan, salt a d ı şövalye ve h izmetkarlardan
mürekkepti . Bunun sebebi, Frederick'in tayi n ettiği
zamana yetişmek i ç i n destek kuvvetleri n in süratl i
seyahat etme zoru nl ul uğu ya da Al manların, piyade
i htiyaçlarını yerel İtalyan müttefiklerinden veya paralı
birlikler yoluyla karşılama al ışkan l ı kları olabilir. Ya
da Frederick Barbarossa, o anda lüzuml u tek destek
kuvvetin i n, ilave adı askerler olduğun u düşünm üş
olabil i r. M aalesef, Frederick'in askeri teşkilatı ve
1 1 76 seferinin eksi kl e rine dai r b i l i ne nler sı n ı rl ı
olduğundan, impa ratorun askeri birlikleri arası nda
neden piyadeler b u l u n madığını tesp it edebi l m e k
 zordur. Ama her h a l ü karda, bu e ksikl ik kendisi ne
çok p ah a l ıya m a l ol m uş tu .
İ mparator, Ivlayıs baş lar ın d a, C o mo'da be kleyen
orduyu kend i 500 s üva ri si yle takviye etti. Como'daki
kuvve ti n , bu vakitte İtalya'da bulunan i m p ara to r luk
ord u s u nun t amam ı ol m adı ğı n ı n azar-ı itibara al an
tari h ç i l e r, b u 500 şöva l ye n in , d estek birlilderiyle
bul uşmak üzere harekete geçen Frederick' i korumakla
gö revl i m uh afız a l ay ı olduğu ka naati ne var m ışl a rd ı r.
Ayn ı ta ri hç i lere göre, F rede rick , b u son adı b irli ği
d i ğ e r o rd u y l a b i r l e ş t i rerek Lombard İ ttifakına
karşı daha etkili bir sefer tertip et m e niye t indeyd i.
Görünen o ki, Frede rick, esas ordu Pavia'da old uğu n a
göre, sıcak bir asker! ça tı şm aya b ula şmaksı zı n Milan
etrafından dolan m ak istemişti. Ş aye t olayların bu
ş e ki lde yo r um lan m ası doğru ise, Frederick'in izledi ği
stra teji , vahamet d erecesinde dar görüşlüydü.
Ne var ki, M i la n l ı ları n A l m a n as ke r le r i n i n
va r l ı ğı nda n haberdar olmam aları düşün üle m ezdi .
D a h as ı , kuvv etl e r i n i i k i kısma ayı rm ı ş o l a n
Frederick'i n , zayıf b i r durumda o lduğunu d a pekala
b i l i yo r l a rdı. İ m p a ra t o ra tesli m o l ma utancını iki
kez yaşamış Milan l ılar, yen i b i r s av unm a olacağına
i n a n d t kları s av a ş a h azı r l ı k b a ğ la m ı n d a , ke n t
m i l islerinin tamam ın ı seferber ettiler ve akıl l arına
gel e n bütün m ü ttefiklerin e ya rd ı m ç ağ r ı s ı n d a
bul undular. Al man kronikçiler toplanan kuvvetin
1 2 . 000 süvari ve sayıs ı b el irsiz p iyad eden m ü teşe k kil
old u ğu n u iddia etseler de, b u hesabın içine h ayl i
m üba lağa ka nş tı ğ ı aşikardır. B ü y ü k i h ti ma l l e gerçek
rakamlar, 2000 M i l a n süva r i s i ve m uh te melen
mevc ut l arı 500'ü bile b u lmayan Milan, Verona ve
B re s ci a p iy a des i n de n ibaretti r. Bu arada M il an' ın
z e n gi nl ik ve b a ğ ı m s ı z l ı k timsa l i merasim arabası
carroccio da, ordu saflarındaki ye r ini alm ış tı .
B ö l ü n m ü ş A l m an o rd us u y l a k a rşı l aş m a n ı n
kendi yarar lar ı n a olacağına h ükmeden Milanlılar,
i m p arat o r l u k ord u s unun yo l u n u kesmek üzere
h arekete ge ç ti le r. 29 Mayıs'ta i ki ordu Legnano
açıldarında karşı karş ıya geldi. Muharebe, sayılan 700
ci var ında olan M i l an ö ncü s üvar is i nin , mevc utl arı
b un a kıyas l a h ayl i dü ş ü k , m uh te m elen 3 00 'd e n
faz l a o l mayan Al m an ö ncü s üva r isin e sal d ı rm as ı yla
b aşl adı . Besbelli ki, b i r or m a n p a rças ın ı n arka s ına
giz lene n Milanlı lardan bihaber o l a n Al m an b irl ikleri ,
böy le bir taarruzu h iç bek leme m i ş l erdi ve göz açıp
kapayıncaya kadar d ağ ı l d ı l ar. Bununla beraber bu ilk
çatışma, i mparatora ordusuna çekidüzen verme fı rsatı
tan ı m a k s ure t iyl e , muharebe h attına gi ren askerl e r i n,
bozu l m u ş şek i l d e kaçan silah arkadaşlarına kucak
açm a imkanını do ğ u rd u .
B i r s ü re son ra M ilan ordusu s a v a ş m eyd a n ı n a
ç t kar ak , Alman b i dikleri n i n ka r ş ıs ı n d a ke n d i
muharebe h att ı n ı ol u ştu rdu . Ç ağd aş k ay n a kl a r,
M i lanlıl a rın , p i y a de b i rlikleri ve carroccio en ge r i de
ka l ac ak şe k ilde, dört kısım hali nde tertip oldul<lannı
b i l d i r i r. Buna m ukab i l A l m a n fo r masyo n u
h ak kı nda malumat yoktur. D üşman arazisi n<le
o l d uğ u ve h e rha n g i b i r t a kviye k uvvetin ge l m e
ihtima l i ol mad ı ğı n a göre, h ücuma geçerek h a m l e
üstünl üğünü el i n de bulundurmak Frederick' i n
hayrına olacaktı . Üstelik aynı sebeple, oyala nd ığ ı her
dakika, düşman safl ar ı n ı n b iraz dah a k alabal ıkl aşmas ı
pekala m ümk ü ndü. Ayn ı zam anda Köln y ı ll ı l<la n n a
ku l a k kab a rt ı lı rsa , i m para to r, "d üş m anl a r ı n a s ı r t ı n ı
dön m eyi imparatorluk h aşm e t in e yakıştıramamıştı" .
Alman at l ıl ar ı , "ş id detl i" b i ç i mde taarruza kalktı ve
Mil an süvari ha tt ı n ı k o l ayca yarı p g e ç t i.
A n cak Al m a n a t l ı akı n ı , İtalyan s ü var i s i n i n
savaş m ey d an ı nd a n kaç masına karşın yerl e r ind en
ayrılm a ya n piyade hattına tak ı l dı : ehem m i y e t l i
olduğu kadar akıl a l maz derecede cesur b ir hare ket .
" Ça t ı l m ı ş kal kanları ve s ı kı ca kavramış old u kları
mızraklarla'' de m i ş ti Salerno başpiskoposu Romuald ;
İtalyan piyadesi , s ı k ı ş ık nizamların ı aşamayan v e
atların ı h avaya d i k i l i m ızraldarın üzerine s ü r m e
cesare t in i bul a m a y a n A l m a n süvarisinin önü nd e
kararl ı lıkla dikilmişti. Bu çok da şaşı rtıcı bir du r um
değild i . Başka b i r ço k ye rde ol du ğu gi bi , m e s e l a
H a s t i n gs'te de s üvariler, d a r b ir a landa topl a n a n
piyade formasyonlarıyla karşılaştıklarında aynı ak ı be t e
u ğra m ı ş l ardı ve ortaçağın ge lecek iki asrında b u n a
ben ze r hadiseler yaşa nacakt ı . Fakat 1 2. y üzy ıl da bu
kabilden örneklere rast gel mek zordu. Böyle bir şeyin
gerçek l eşebilmesi i ç i n , p iy ade kıtalarının, zırhl a rı v e
savaş atları, nere deyse h içbir yaya askerin rüyas ı n da
b i l e gö re m eyece ğ i b i r iht işa m se r g i l eyen sü var i l e r
ka rş ı s ı n d a mevzilerini terk etmeyecek yürekl i l i ğ i ve
disip l i n i gösterm e le r i gerekiyordu .
Iv1 i l a n piy a des i n i n mağrur d i ren iş i , y e n i l g i ye
uğr a t ı l m a ları na ra ğ m en h al a savaşa b i lece k du r u m d a
o l a n s üvar i n i n t o p a r l a n m a s ı na fı rsat tanıdı. B u
birlikler, piyad e yo l d aş l arı n ın i n an çl ı cesare tl e r i n i n
hakk ı n ı , tekrar savaş m eydanına d önüp hareket İspanyo lcada caballero ve İngil izced e knight ismini
kabiliyetini kaybetmiş Alman atl ı larına cenahtan alan bu şahsiyetler, en b aşta, malik o ldukları arazi,
saldırarak ödediler. Karşılarına dikilen p iyade hattını servet, unvan ve statüleri i tibarıyla alelade savaşçılar
bir türlü alt edememenin sıkı ntısını yaşayan Frederick arasından temayüz etmişlerdi. Sonraları yaygınlaşan
süvarisi, her geçen an daha bitkin d üşüyordu. birilerin i şövalye ilan etme uygulamasını n , nerede ve
Alm an süvarisi durumun vahametini kavrayınca, ne zaman başladığını kestirebilmek güçtür. Kendisine
Milan p iyadesi üzerine yaptığı saldı rıdan vazgeçip bu paye tevcih edilen i l k şövalyelerin kim o ldukları
savaşı n başındaki mevzilerine geri dönmeye çalıştılar. ve bu sürecin işleyişi n i izah eden tek bir belge bile
Ne var ki, bu gerileyiş, düzenli bir ricattan başka her yoktur. Bu yüzden ortaçağ şövalyeliğinin devrimden
şeye benzemişti ve arkaları- ziyade bir evrimin sonucu
na sığınacakları bir p iyade olduğu; başka bir deyişle,
duvarın dan yoksun o l a n (( bu kuru m u n , bir gecede
Şayet bana, tehevvürle hücuma teşekkül e tm ey i p orta ve
Alman l ar bozgun a uğra­
kaldırılan atların, bir mızrağı geç ortaçağda, uzun zama­
dılar. Bu kargaşa esnasında
imparatorun sanc ağı ele
ancak ve ancak bir mahmuz gibi na yayılan bir tekamülün
geçiril i rken, Frederick' in gördiiklerini i ddia edecek olursanız, mahsulü o lduğu neredeyse
atı, b in ic isi sırtında oldu­ size, bir atın hücuma kalkmış kesindir.
Şövalyeler, aynen bun­
ğu h a l de telef e di l d i . olsa bile, mızraklara yaklaştığında
ları tarif eden şartların
Gerçi b irkaç gün boyunca yavaşlayıp . . . n i hayet duracağını öngördüğü gibi, atlı savaş­
Legnano'da hayatı n ı kay­ veya geris in geriye çark edeceği çılardı. Bununla birlikte,
betmiş olduğuna inan ıl­ . . ,,
yanıtını verırım. nispeten erken tarihlerden
m ı ş t ı ; ama Frederick, ne
MACHIAVELLI, 1 52 1 itibaren, şövalye olabil mek
şekil de olduğu belli olmasa
i ç i n yeri ne get i r i l mesi
da, k ı l payı ölümden kur-
gereken vecibeler ağırlaş­
tuldu. Çok sayıda tutsak tırıl mıştı. D iğer bir ifadeyle, süvari askerleri n hepsi
olduğu halde, savaş m eydanında ö l d ürülenlerin pek şövalye değildi. Bir şövalye olabilmenin yolu, m uha­
de b üyük bir yekuna u laşmaması, b ütün Alman ve rebe alanında veya t u r nuvalarda beceri ve cesaret
Milan l ı süvarilerin giyindikleri örme zırhın bedeni sergileyerek bu unvanı hak etmekten geçerdi. Ne var
nas ı l koruduğunun işareti olarak kabu l edilebili r. ki, seferler çok sık ilan edilmiyor; savaşlar, bundan da
B i r ortaçağ ordusunun, savaş meydanına piyade ve seyrek vuku buluyordu . Dolayısıyla süvaril ik, önce­
süvari kıtaların ı birlikte sürmek zorunda olduğunu, likle başka yerlerde tatb i k edilmeli ve süvari lik eği­
Legnano'dan daha sarih şekilde örnekleyen başka b i r timi, başka araçlarla s ü rdürülmeliydi. Soyl u ailelere
savaş yoktur. Hem p iyade hem süvari birlikleri i htiva doğan erkek çocukların talimi ufak yaşlarda başlardı .
eden M ilan ordusunda, p iyadelerin Alman süvari Böyle bir asilzade nam zedinin eğitmeni, çoğunlukla
h ücum l arına göğüs germede gösterdikleri kararlı l ı k, babasının yakın arkadaşlarından veya akrabalardan
zaferi kendi taraflarına getiren unsur olmuştu. Bilakis bir şövalye oluyordu . Bu gençlere, ata binme, kargı
Frederick Barbarossa' n ı n p iyad e askerlerin d e n h izalama, eyer üstünde kılıç kullan ma ve bazı hal­
mahrum sahra ordusu, kaçmak mecburiyetinde kala n lerde, at sırtından cirit veya mızrak fı rlatma eğitimi
arlı askerlere bir a n bile nefes almalarını sağlayacak b i r veriliyordu. B u terbi ye sürecin de, a t sırtında silah
perde leme sunmaktan aciz olduğundan, feci akıbeti n i kullanmanın incel ikle ri n i n yanı sıra, yaya vaziyette
kendi e lleriyle hazırlamış oldu. harp etmenin usulleri d e aynı cidd i yetle öğreti lirdi .
Hovedenli Roger, İngil te re kralı I I . Henry' nin oğulla­
Şövalyelik rın ın aldığı şövalyelik eğitimi vesilesiyle şunları söyler:
Şöv al yelik, 1 1 . ve l 2. yüzyıl larda tüm Avrupa sat­ Silahları n ı kullanmada, diğer herkesin fevkinde
h ın d a kurumsallaşmıştı. Latincede miles, Fransa'da o l mak için uğraşıyo rla rdı . İ dma n yapmadan,
chevalier, Kutsal Rom a Cermen haval isinde Ritter, savaş sanatının, tam da ih tiyaç h i s sedildiği anda
ke n d i l i ğ i n d e n gel meyece ğ i ni far k e t m i şlerd i .
H ayatı n da bir kere olsun sağlam bir yum ru k yememiş
bi risi, azi m ve i natla dövü şemezdi . Evvel a hasmın ı n
darbesiyle d i ş i n i n çatırdadı ğ ı nı hissetm eli; kanın ı n
etrafa saçıldı ğ ı n ı gömıeU ve yere savrul d uğu anda,
mağru r bir tavırla ayağa kal k ı p kavgaya devam etmeyi
öğrenmeliydi . Yere her d üş tüğünde, bir öncekinden
daha k a ra rl ı b i r şekilde ayağa dik i l mel i yd i . B u n u
yapabilen bi r i , h er savaşa k e n d i nden emin vaziyette
katıl ab i l i r. İdmanla kazanılan k udrete paha biçilemez.
Korku dol u b i r yüreği n zafe r i , ancak geçici o l u r. Bu
kül feti taşıyamayacak kadar zayıf bi ri si n i n , vazifeye
ne den l i hevesle tal ip o l nı uş olursa o l s un , kendi
kabahati o l m asa da, bu a ğ ı r l ığın a l t ı nda ezil mesi
kaçı nı l m azd ı r. Zafer Mabed i ni n yükseldiği yerde,
ter i n bedeli h ak kıyla öden i r.
LANCELOT DU LAC25 yazmalannclan b irinde buluvıan renkli
bir lezyivıatta frnnsLz şövalyeleri savaşırkevı, y. 1330. Arthur
dönem ine ail b i r savaş sahnesini tasvir eden resimde, bü.y�ik
m iğferler, üçgen bll'tanlar ve metal levha!ardavı lıo! ve bacalı
zLrhlan gibi dönemi vı silah ve zLrh !an, gerçekçi bir üsl upla
yansLtılm ışlır. Armalar, 14. yüzyılda yaygınlaşmıştı ve resi mde
görü.ldü.ğü gibi, kalkan, sanca iz ve at örtüleri gibi nesnclcıri
vı
l-lzerinde görl-ileb i l i rdi.
Turnuvalar
Genç bir şöva l ye n i n veya squire i n ( hen ü z eği t i m
aş amasınd a o l a n şövalye) , süvari m uh a rebe si n i n
u s tal ı k ları n ı ö ğreneb i leceği e n iyi yerle rde n b i r i
t u rn uvalard ı . i l k turn uva n ı n n erede ve ne zaman
tertip lend iği bel l i değil d i r. Son bu lgul ar, b u tü r
o rganizasyo n l a r ı n 1 1 . yüzy ı l ın b aş l arı n d a n beri
var olabi Jeceği n i teJkin etm ektedir. Kesi n o lan,
1 2 . yüzyıl ı n başına gelindiği nde, Avrupa' n ı n her
köşes inde turnuvalar düzenlen mekte olduğudur. Bu
etkin1il<ler, bu tarihlerde, birçok yazar ve sanatçının
alakasını celp e decek seviyeye ulaşmıştı ve o rtaçağın
so nlarına değin bu i lgi, insan Jarın muhayyil esinde
canlı kaldı.
İlk turnuvalar, çoğunlukla geniş bir araziye yayılan
s üvari takımlarınca sahnelenen sahte m übarezeler ve
gösteri dövüşlerin den ibaretti. Görünüşe göre, burada
sergilenen dövüşlerin büyük kısmı kılıç ve gürzlerle
yap ı lıyordu; e n eski turnuvaJar, kargı h i zalama
tekniklerin i n gelişim i n de n ö nce düze n l e n m iş
olab i l ir (aslına bakılırsa, kargı n ı n , kol t u kal t ı na
s ıkıştırılarak h izalan ması ve t urnuvaların gelişimi
MÜSLÜMAN ASKERLER, ATINDAN d ü şürd ü k l eri bir haçlt
s üvarisinin üzerine ahltyorlar. Bir sü ari atmtn strbndan
v ,
indirilebildiği takdirde, üstün lü k g e ll i k l e hasımlanna geçerdi.
en
Bu durnmda süvari esi r almarakjldye talep e d i l eb il i r; ya da
1 1 1 . Haçlı Sejeri'nden alman ba örnekte daha büyü k ihtimalle
o lacağt i.izere, ense, koltu.lrnltı ve kas tklar gibi ztrhm koru.madtğ l
ara[ tklardan alacağı darbelerle öldürülürdü..
arasında bir bağlantı olabi l i r) . En n ihayetinde, at
üzeri n de mızrak oyunları, birebir müsabakaJarı n
yerini aldı ve o rtaçağın son ası rlarmda, eski usu l
m übarezeler handiyse külliyen ortadan kalktı. Yeni
m ızrak oyunların d a , bir çitle ayrılan iki b i n i c i ,
göğüslerine yasladı k ları kargı l arla b i rbirleri n i n
üzerine at sürerl e rd i . Rakibin zırhına, kalkanın a
( bazen targe adıyla anılır) veya m iğferine yapı lan h e r
temas, sayıyla ödül l endirilirdi. H ayati tehlike taşıdığı
d üşünüldüğünden , bir şövalyen i n attan düşmesi pek
vaki değildi; ama kargı, izleyicilerin hoşuna gi decek
şekilde parçalanırsa, i Jave puan lar kazanma imkanı
vardı .
Bazı ş övalyel e r, turnuva m u hitl erinde isi m
y a p m ış lard ı . W i l li arn Marshal ve U lr ich vo n
L ie ch t e n s te i n g i b i şahsiye t l e r, t u r n uva l arda
s ergi l e d i kJeri kabi l i yetler saye s in de Avrupa' n ı n
tümünde şöhret kazan m ış l ard ı . Bun l arın ad ı n a
kaleme alı nmış hus usi tarih kitapları bile vardı (aslı nda
Ul rich von Liechtenstein, biyografisini kendi el leriyle
yazmıştı ) . İstidatlı bir şövalye, adı mızrak oyu nJarı

vasıtasıyla h ayan nı kazanabilirdi . N i teki m galjpler,
raki plerin i n zı rh ve atl a rı n ı kazanm ış sayılırlard ı ;
b unlar her zaman, bel i rl i b i r ücret karşılığında eski
sahiplerine iade edilirdi. Ki l iseni n ve hükümederin,
turnuvaları denetim altında tuttukları, ya da daha
beteri bütünüyle yasaklad ıkları dönemler olmuştu.
Ama her halükarda, i nsanların atlı müsabakalara olan
sevgisi o denli taşkındı ki; bu yasakları n h içbirisini
uzun süre vürürlükte tut mak mümkün olmadı . Ne
,
zaman o l duğu tespit edi lemese de, şövalyelik, ortaya
çı kış ından bir m üd de t s o n ra kend i n e özgü görgü
kural larına kavuştu. Böyle bir cengaverlik hukukuna
neden i htiyaç duyulduğu da, aynı şekilde belirsizd i r.
Acaba bu kaideler h açlılar çağında, savaşçı tabakaların
,
davra n ışlarını bir hale yola sokma k isteyen ki l i se
tarafından mı vazedi lmişti? Yoksa bu kurallar bizatihi
içeriden, kan lı faaliyetleri i l e sosyal i tibarları aras ında
bir ara yol b u lmak isteyen şövalyeler s ı nıfı nın, bir
fazil etli hasletler dizis i ne veya d avranış adabına
i htiyaçla rı olduğuna karar vermesi nden ötürü mü
neşet etmişti ?
Şövalyelik h ukuku n u n kökeni veya ortaya çıkış
sebepleri büsbütün a nl aş ı lamamış o l sa da, bir
şövalyeyi diğerleri aras ında tebarüz ettiren vasıflar
açıktı. Salisburyli John , 1 2 . yüzyıl da bu nite l jkleri
sıralar: " [bir şövalyenin vazi fesi] kjliseye h izmet etmek,
kafirliğin kökünü kazımak, din ada mlarına hürmet
etmek, zayıfı himaye e tm ek, ülke n i n emn iyeti n i
sağlama k , kardeşleri i ç i n kanını esi rgememek ve
gerekirse, bu yolda h aya t ın ı feda etmekti." Ayr ı ca
şövalyeleri n kadına saygı g östermeleri beklenirdi. B u
kaideler silsilesinde kendi leri ne yer bulan kadınlar,
şövalyel iğin itibarını yüceltmek adına, şövalyelere aşk
ve muhabbetle bağlanırlar ve onlara olan desteklerinj,
kim i zaman bir dizbağı veya kuşak gib i sembollerle
gösterirlerd i .
Şövalyel ik mefkuresi, yal nızca şövalye kardeş l iği
üzeri.ne inşa edilmekle kalmamış ; bunun yanı sıra,
çok sayıda sanat ve edebiyat eserinden beslenjp güç
almıştı. Arthur ve Yuvarlak Masa şöv alye l erine dair
yazıl an m uazzam sayıdaki h ikayeler, 1 2- 1 5 . yüzyıllar
arasında, başka h içbir yaz ı n türünün veya gayri dini
metnin yan ına bile yakla ş amayacağı çeşitlikte dil e ve
ülkeye ulaşmıştı. Matb aa n ı n henüz icat edi lmemiş
o lduğu bir devirde, böy l e bir başarı, h a kikaten .de
kayda değe rdi. Hiç kuşk u yok ki, sıkça tertiplenen ve
\.J '-' ' , ... ...... ... ...., ..... ... ' ..ı. .a. y --.. ... - -. ... -
şövalyelerin çoğu vakit boy gösterdikleri p rofesyonel
spor müsabakaları da - turn uvalar -, bu gel işmeye
kendi cephelerinden katkıda bulunmuşt u .
Levha Zırhların Gelişimi
Bazı tarih çi l e r, turnuvaların, öncelikle örme zırhlara
dem i r veya çelik levhaları n iliştirilmesi, sonradan da
tam takı m levha zırhların teşekkülü yol uyla, süvari
zırhların ı geliştirdiği n i öne sürmüşlerd i r. B i rebir
karşılıkl ı d övüşlere veya adı mızrak oyunları na
katılmayı adet haline getiren sürücülerin, bedenlerini
daha dirençli vasıtalarla koruma ihtiyacı h issetmiş
olmaları e l b e tte olağandır Ama n e ol u rs a olsun,
.
görünüşe bakılırsa, zırh tasarım larında gö zlem lenen
değişimler i n çoğu, turn uva l ar ı n alt ı n çağ ı ndan
son rasına tekabül eder. Levha zı rhlar doğrul rusunda
görülen g e l iş i m daha ziyade, 1 3- 1 4 . yüzyıl ortaçağ
,
sah neleri n d e hayat b ulan taktik ve t e k noloj i k
yeniliklerce harekete geçirilmiş gibidir. 1 4. yüzyılda
askerler, örme zı rhlar giymeye devam e d i yorlardı;
fakat daha g üçlü çarklı ve uzun yayla r ı n devreye
girmesi, bun lardan fı rlatı l an oklarla hal kaları kırıl ı p
zırhları d e l i nen savaşçıl a rı daha etk H i savu nma
araç l arı n a yön el tti. Ni hayet b u ih tiyaç, 1 3. yüzyılda
ve 1 4. yü z.yıl ı n başları nda levha zırhları n doğuşuna
yol açan ve 1 6. yüzyılı n ortal arı n a kadar s ü re giden
değişikl i kleri tetikledi.
1 3. yü zy ı l ı n ilk yarısına değin , lev h a zırh ların
varlığına dair kesin kanıtlar yoktur. Buna karşın, görsel
kaynaklar ve yazılı tan ıklıklar, bu zırhların i l k defa
bu tarihl erde kullanılmaya b aşlandığını kaydederler.
Örneğin , dönemin tari hçisi Guillaume l e B reron
(ö. 1 225) , İ ngi ltere k ralı AslanyürekJ i Richard (o
zamanlar sadece Poitou kontu) ve William de Barres
arasında cereyan eden b i r d övüşten bahsederken ,
iki savaşçm ı n da, hauberk denilen örme zırhlarının
altına, faz l adan koruyuc u elbiseler olarak "dökme
demir levhalar" giydiklerini beli rtir. Elbette Richard
ve William de Barres'ı n kuşandıkları demir levhalar,
ancak cali ko ruma gereçl eri olarak kabu l edilebilir.
Ama her h al ükarda bu durum , levha parçalarının
mevcut ö r m e veya deri zı rhların üzerine, i lave
koruyucu tedbirler olarak ta kı ldığı teçhiza tlardan,
vücudun b ü tününü kaplayan ilk levha zırhlara
giden yol u n anlaşılmasına yardımcı o l a b i l ir. Keza
Alman imparatoru I I . Friedrich' i n İngiltere kralı I I I.
H enry ye yol ladığı bir beya nname, üzerine dem ir
'
levhalar dikilerek berkitilen deri zırhlardan söz eder.
Görsel kaynaklar, 1 3 . yüzyılın zırh kaplı askerinin
başka birç o k uzvunu kaplayan metal l evhaları n
varlığına dai r kanı tlar sunar.
1 350 civarlarında örme zırh , bilhassa gövdeyi örten
üst kısım , m üstakil bir göğüs zırhıyla d eğiştirildi.
Sağlam b i r metal parçası ndan yapılan göğüs zırhı,
böğrü, sırtı ve diyaframı n üstünde kalan yan kısımları
kaplarken, gövden i n geri kalan yüzeyleri - karın ,
bel ve kalçalar -, b i r kumaşın üzerine perçinlenen
esnek ve yatay metal kasnaklarla oluşt u rulan bir
elbiseyle korunuyordu. Müstakil göğüs z ı rh ı, 1 4.
yüzyılın sonlarında, levha zırhların en tem el aksamı
haline gel d i ve hem p iyade n i n hem s üvarinin en
çok itibar ettiği teçhizatlar arasına girdi . Mevzu at
sırrında çarpışan askerler olduğunda, göğüs zırhlarına
eklenen i ki h ususiyet, b u gereçleri daha da makbul
hale getirmişti. Bunlardan i lki, süvarinin göğsünün
sağ tarafın da, hizalanan kargı n ı n a l t ı n a destek
olan mafsallı bir çıkmaydı . İ ki nci olarak i se, zırhın
boynun h e men altında kalan kısmına perçinlenen V
şekilli bi r çubuk sayesinde, m uhtemel b i r düşman
silahının, levhanın kaygan yüzeyinden sekerek boğaza
saplanmasının ö nüne geçilmiş oluyordu. Kargı yastığı
ÖRM E ZI R H
ve engel çubuğu adlarıyla yayılan bu yenilikler, 1 5 .
yüzyı l boyunca b i r şöva l ye n i n göğüs zırhın ı n en
belirgin özellikleri ne dönüştüler.
1 4. yüzyılı n sonlarına geli n diğinde, gövde dışında
kalan vücut azalarını kor u yan zırhlar d a b aş tan
aşağı yenilenm işti: uyluklar için cuisse; d izler için
poleyn; baldırlar için jamber veya shynbald; ayaklar
içi n sabaton; b oğaz ve boyun için gorget veya bevor;
dirsekler için couter; omuzla r için spaudler veya
pauldron; pazular için rerebrace; dirseklerden aşağısı
için vambrace ve eller için gauntlet. Tam takım bir
zırh, başa geçirilen miğfer ve en azından ilk devirlerde,
bir kalkanla b i r l ikte, bu p arçaların hepsi ne sah i p
olmalıydı. 1 5 . yüzyıl ortalarında, kalkan b u aksam
arasındaki yerini kaybetti .
ORTAÇAGlN BAŞLARl NDA Zl RH talumlan, çoğunlukla zincir
halkalardan veya metal }'.JLtUardan imal edi1iyordu. Örme ztrhlar
(Batt Avru.pa'da tercih edi1irlerdl) , uçlan kaynakla birleştlrilen
veya birbirlerine perçin lenen binlerce metal halkadan oluşuyordu.
Kafa, bacak, ayak, kol ve eller için sonradan üretilmeye başlanan
zin.cirden örtüler, süvari ve piyade askerlerine ilave koruma
sağladt. Pul ztrhlar (Bizans'ta rağbet görüyordu), tel veya deri
bağlarla birbirlerine eklenen çok s ayıda metal pLılu11 , kelcn ipliği
vasıtasıyla yine keten bezinin Ü.zerine rapledilmesiylc elde ed i l irdi.
 Tam tak ı m h al i n deki l evha zırh, akıl almaz
ağırl ı ktayd ı . Savaş m eydanl arın d a k u l l a n ı l a n
levha zırh l a rı n ağırlığı 2 3-2 8 k g a rasında iken,
turnuvalard aki oyun l a rd a kullanılan benzerleri,
savaşın beli rs iz doğasının aksine öngörülebi len arazi
ve zamanlama şartları nedeniyle, 4 1 -4 6 kg gibi bir
ağırlığa sahi p olabilirdi . Yine de, ne kadar ağır olursa
olsun , kendisine bunlardan bir tane alabilecek paraya
sahip olan herkes, mümkün olan en iyi zırhlardan
edi nmeye g ayret etmel iyd i . Nitekim 1 5 . yüzyıl ı n
ortasına geli ndiğinde, bütün süvari askerlerinin e n az
bir zırh elbisesi mutlaka vardı. Bu zırh ların sağladığı
savunma e t ki leyiciydi ve atlı b i r asker, zırh ı n ı
kuşanmamasının bedelini h ayatıyla ödeyebilirdi.
Bouvines Sav<l§ı: 27 Temmuz 1 2 1 4
27 Temmuz 1 2 1 4 tari h i n de, o zamanlar Flan dra
kontlu ğu i ç i nde kala n Tournai' n i n batısında,
Bouvines köprüsü etrafında büyük ve kanlı bir savaş
vuku buldu . Hasbelkader kendini b u muharebenin
içi nde bulan lara, Bouvines bir nevi dünya savaşı
gibi görünm üş olmalıdır; çünkü Papa I I I . I nnocent,
prensl ik payel i Liege piskoposu Pierrepoi ntli H ugh ve
İ ngil tere kral ı John bir ken a ra bırakıl ı rsa, Kuzeybatı
Avrupa'nın neredeyse b ü t ü n h ükümdarl arı bizzat
çarpışmanın tarafları olmuşlardı. Gerçekten de, haçlı
seferleri istisna tutulursa, ortaçağlardaki h içbir savaş,
tarafların beynelmilell iği b akımından Bouvines ile
boy ölç üşemez.
B i r tarafta, her b i r i ken d i k uvvetlerin i n
b aşında savaşa katılan b a ronları, Tecklenburg,
Katzenellenb oge ve Dortmund kontları refakatinde
bulunan Alman i mparatoru Brunswickli IV. Otto
vardı. İngiltere kralı John' u n üvey kardeşi Sal isbu ry
kon t u Will i am, O tto'n u n yanında saf tutmuş t u .
Bilin d ik namıyla Uzun K ı l ıç William , İ ngiltere'den
yollanan birli klere kumanda etmek ve Joh n tarafından
müttefi k lere hibe edilen k ü lliyetli hazineye nezaret
etmekle görevlendirilmişti . Kalabal ı k b i r şövalye ve
piyade kuvvetini n başında gelen Flandra ve Hainault
kontu Portekizli Ferrand ve Fransa'nın bazı isyankar
asilzadeleri de - B o u l o g n e kontu Dammartin l i
Reginald (inanılmaz derecede güçlü ve sözü geçen
bir lider) ve Boves baronu H ugo - ayn ı taraftaydı lar.
Holland kontu Willem, B rabant dükü I . Hendrik,
Limburg ve Lorraine kontları ve şayet Wendoverlı
Roger' a inan mak icap ederse, "askeri meselelere vakıf,
savaşkan" b i r sürü başka kont, dük ve asi lzade l isteyi
tamamlamaktaydı lar.
Bu ittifakın karşısına çıkan isim, Fransa kralı I I .
Philippe, ya d a tarihte, kralın hayat hikayesin i yazan
Guillaume l e Breton'un ona verdiği lakap l a maruf
olan Philippe Auguste'tu . Vakanüvis Clarius, daha
s onra Philippe' e " Kutsal Kilisenin bir evladı olarak
Katolikliğin m uhafızı ve h a misi sıfatla r ı n a sahip
en muzaffer kral" sözleriyle m ethiyeler d üzecektir.
Cismen olmas a bile, maddi ve manevi a ç ı lardan
F ransız kra l ı n dan yardımların ı esirgemeyen papa
ve müttefik ordusuna karşı s avaşmaları için askeri
b i rl ikler yol layan Liege piskoposu, Phi l i ppe'i n baş
destekçileri idi.
Ordu Terti p leri
Muasır kaynakların h angis i n e bakılırs a b akılsı n ,
Bouvines S avaşı heybetli b i r çarpışmad ı r. Modern
tarihçiler, bu erken tarihli vakayi namelerde kaydedilen
asker sayıları hakkı nda aynı fikirde değ i l le rdir. Bu
vakayinamel e rden bazıları, t arafl a rdan h er b irin i n
80.000 civarı n da adamdan oluştuğunu i d d i a eder;
n i tekim b u kaynakların anlatımı, savaşı n o ldukça
esasl ı bir ortaçağ buluşması o lduğu n u i h s as ettirir.
B una karşın i ki ordu için de, 5 000 ili 8 00 0 a rasında
rakamlar öne sürülmüştür. Her iki muharip güçte
de, araların d a bolca şövalyen i n yer aldığı süvari
kıtaları baskın unsurdu. J . F. Verbruggen, Fransız
k uvvetinde 1 200, müttefik o rdusunda i s e 1 50 0
şövalye olduğunu hesaplamıştır. Bununla beraber,
şövalyeleri n s ayısı h içb i r zaman, tıp k ı piyade
mevcudunun s üvarin i n dört m isline den k d üştüğü
Flaman kuvvet inde olduğu gib i , bunlara refakat eden
piyadelerin sayısını aşmamıştı. Pek dişe dokunur bir
farka tekabü l etmese de, müctefık ordusunun toplam
sayısı Fransı z kuvvetinden fazl aydı. Gerçi b u sayısal
üstünlüğün , onlara pek de h ayrı doku n mayacağı
i leride anlaş ı lacaktı.
Philippe Auguste o rdusu, savaştan ö n ceki gün
B ouvines' ni n 20 km doğu sunda kala n Tournai
kasabasındayd ı . Kral ve komuta heyetin i n burada
tertip ettikleri harp meclisinde, müttefikler i n üzerine
yürüme ve ellerine geçen ilk fırsatta bir meyda n savaşı
verme kararı alındı. Ertesi sabah , pazar ı n erken
s aatlerinde F ransız o rdusu, Lille' e doğru i lerleme
n iyetiyle ken tten ayrıldı . Ne düşmanın izini sürmeye,
n e de düşmandan kaçmaya çal ışıyorlardı. B i l akis
görünen o ki, d eneyim l i bir asker o lan Phi lippe' i n
t e k derdi, bir m uharebe başlatmak için ordusu n a en
b üyük avantaj ı sağlayacak araziyi bul maktı .
Ö re taraft an m ü ttefikler, savaşı n yaşan acağı
g ü n e Morragne'de, F ransız l a r ı n sadece 1 2 k m
güneydoğusun da başl adılar. Rei ms ozanı adıyla
bil i nen kaynağa bakılı rsa, müttefik askeri yönetimi,
F ra nsız ordusunun yakınlarda bir yerde olduğunu
ta m da b u rada öğre n m işti . İ tt i fak kuvve t l eri,
Fra n sı zların varl ığından haberdar oldukları vaki t,
"on ları ağlarına düşürdükleri n e i nandıkları ndan"
n eş eye boğuld u l ar. Fransız kra l ı ve askerl erinin
zerre kadar şansa sahip ol mad ıklarını d ü ş ü nen
m üttefi kler, en acele kısmında n savaşa girişmek
istedikleri n den , savaşın nerede yapılması gerektiği
veya arazi şartlarının bir tarafa d i ğeri üzeri nde bir
avantaj sağlayı p sağlamadığı gibi meseleleri akıl ları na
b i l e getirmedil er. Müt tefi k ordusunun önde gel en
şahsiyetleri arası n da m ükemmele yakın bi r ahenk
vard ı; ama bunları n, savaş meydanı n ı n tozunu yutmuş
tec r ü bel i hası m ların ı n bas i ret i n e sah ip oldukları
söyl enemezdi . 27 Tem muz'da harekete geçtikle r i nde,
tek h edefleri Fra nsız o rd usunu yakalamaktı.
P h i l ippe, kendisi i l e müttefik k uvvetleri arası na
a rt ç ı ları n ı yerl eştirdi. Bu artçı birlikler, düşman
kuvvetinin Fra nsızlara yetişmesi durumunda k ralı
uyarmakla görevlendi ri l mişlerdi. B una ilaveten, eğer
kral hasmıyla kapışmaktan vazgeçip h ızla uzaklaşmayı
terci h ederse, a r tçılar, takip eden d üşmana taciz
sal d ı rı ları yaparak onları oyalayacaklardı. Bunu n la
b i rl ikte Philippe, Lille' e çekilmek yerine, Bouvines'de,
o rd usuyla kar etmekte o lduğu Roma yolu nun hemen
yan ı ndaki Marcq nehrinin üzerine kurulu köprünün
öte yakasında d u rdu. Başran aşağı zırhlarla kap l ı kral,
baro n ların ın eşl iği nde, Bouvines şapelinde bir ayin
ifa etti. Rei m s oza n ın a göre, ayi n i n sonunda k ral
h uz u ru ndak i l e re şöyle seslen mişti: Beyler, h ep i n iz
ben i m adamları m , bense sizin efendinizim . . . Her
b i r i n izi çokça sevdim; bolca şan, paye kazandı rdım
ve bana ait o l a ndan gan i gani ihsan ettim . S izi
asl a ve kara yan l ış yol l ara sevk etmedi m ; yüzüstü
b ırakmad ı m ; bi lakis hep hakkaniyetle h ükmettim.
Bugün hepin izden, Tan rı ' n ın rızası için, hem ben im
bedenimi ve şe refimi, hem de ken d i lerinizi n kini
k o r umanız içi n yalvarıyorum. Eğer aranızdan başka
birisin i n kraliyete daha iyi hizme t edebileceğine
inanıyorsanız, tü m sam i m i yetim ve i yi niyet i m l e
b u fi kre karı l ıyor v e destekliyorum."
Fransız baronları şöyle cevap verdiler: "Efendi m iz,
baş ı m ı za sizden başka kral isterniyo r uz. A t ı n ızı
yiğitçe düşman üzerine sürün; biz, sizin yan ı nızda
ö l meye h azırız." Bu kon uşmadan sonra, Kato l i kl i k
coşkusuyla, aralarında yalnızca sapkınlara ve asi lere
karşı açılan oriflamme' i n de bul u n d uğu sancaklar
dalgaland ı rı l maya başlandı . Ne de o l sa, mevzu
müttefik saflarında yer alan F l a n d ra ve Boulogne
kontları ve diğer F ransız soyl ular o l duğunda, bu n l a r
alenen isyankardı. B u d a yetmezse, İ mparator Otto
papa tarafından aforoz edilmiş olduğuna göre, böyle
birisinin yanında cephe almak onları hak yol u n u n
dış ı na atmıştı.
Ph i l i ppe, neden B ouvines'de karar kılmıştı? Büyük
ih t i malle savaşı an latan en eski k aynak ve bir görgü
şah idin i n kalemi nden çıkmış ya da olaylara şah sen
tan ı k ol m uş k i ş i lerin hatıral a rı n d a n derl en m iş
o l a n Relatio March ianensis de Pugna Bouvi n i s ,
Fransız kralı nı n seçi m i n i şu sözle r l e değerlend i ri r:
" D üş m a n l arın ın k e n disi n i göz ü dö n nı liş v a h ş i
köpekler gibi kovaladığı n ı gören k ra l , itibarı n ı ayaklar
alt ı n a almadan geri çek i l menin b i r yol u olmadığın ı
bil diği nden , kendini Tan rı'ya e manet edere k ,
m u harebeye hazırlananl arın yap t ığı gibi , ord us u n u
muharip kollar halin de tanzi m e t ti ."
Buna m ukab i l başkaları, bu noktada, a raz i n i n
k e n dis i ne bahşettiği avantaj l ar ı n - n e h i r ve
bataklıklarla çevril i gen iş ve engebesiz bir sat ı h -
farkına varan Ph i l ippe' i n , b i l i n ç l i ve hesapl ı b i r
stratej i izleyerek, ordusunu her b i r i n d e piyade ve
süvari k uvvetlerin i n bir arada b u l u nduğu üç k ısma
böldüğünü rahmin ederler. Yine Relatio Marchianensis
n a k leder: " S i lahların ı kuşan a n şöva l ye l e r ve
hizmetkarları, baş dön dürücü b i r h ızla, i n tizam lı
kol l ar halinde muharebe düzeni al d ı lar. H izmetkarlar,
O RTAÇAGl N EN ÖNEMLi savaşla rından biri olan 1214 Bouvinc:s
Savaşı, Kral Phillppe A gus le m lehine son uçfandı. Fransız
u ı
'
kra l ı n ı n o rd usu, bu muharebede, Kutsal Roma İ m para torluğu,
İngiltere ve isya n k a r Frnnsız p rens!ikferinden üleşc kk i l bir
m
koa l i syon ka rşıs ında sa aş a a k g l i p geldi. Moreau d�ı Tours'a
v r a
ait bu hayli rom a n t i l� ı 9 . yüzyıl grnvü.rü, mağlup askerlerin
Phi l l ippe'c boyun eğişlerini tasvir ed er.
S Ü VA R İ S AVAŞ L A R I
a t ları n yularlarını sıkıca kavramışlardı. Zırhlar,
güneşin al n ı n da ihtişamla ışıldıyordu; sanki gün
ışığı iki misl i n e çıkmış gibiydi . Rüzgarda dalgalanan
sancaklar, havada bir o yana bir b u yana savruluyor;
izleyenlere nefis bir manzara sunuyorlardı."
Müttefik o rdusu, Fransızları hayli yüksek bir
süratle takip etmişti. Tabiatıyla süvariler, daha açık bir
i fadeyle Flaman ve Hainault atlıları, bu takibin başını
çekmişlerdi. B unlar, Fransız ordusunun yürüyüşünü
kestiğini gör dükleri nde, atlarının adımlarını daha
d a sıklaştırd ı lar. Bu durum, m üttefik o rd usunun
h ayli geniş b i r hat boyunca esnemesi sonucunu
d oğurdu. J. F. Verbruggen'in hesaplarına baktlırsa,
b u esnada m ü ttefik yürüyüş kolunun başı ve sonu
arasındaki uzaklık l O km civarına ulaşmış olabilir.
Vaziyet b u haldeyken , ö n cü kuvveti o l uşturan
Flamanlar açısı ndan yap ı l ab i lecek en akıl lıca
h areket, y ü rüyüşlerini yavaşl atarak m ü ttefik
o rdusunun geri kalan birliklerini beklemek olurdu.
Bu sayede Fransızlara karşı hücuma kalkan askerler,
hasımlarından daha kalabalık olmanın verdiği güven
duygusunu tadabilirlerdi. Ne var ki, en uç k ı s ı mda
b u l u nan b u k uvvet, mutedil ve ihtiyatlı stratejiyi
seçmedi. B un u n yerine ordunun tamamı henüz bir
a raya toplanamadan kendi bölüklerini oluşturup
savaş meydanına girdiler. Çarp ış m al ar başlamadan
evvel bu ilk gü ruh a ikinci bir kısım daha katı lm ıştı;
fakat m ü t t e fi k askerlerin çoğu, savaş devam
ederken meydana intikal etmeye devam ediyorlardı.
Çarpışmalar b üyük ölçüde sonlanana, h atta savaş
tamamen b i tene kadar savaş meydanına giremeyenler
bile vardı.
Mütte fi k ord us u n u n , ekseriyetle F l aman
ve Hainaul t s üvarisinden m ü rekkep Portekizli
Ferrand kom utasındaki sol kanadı, Burgonya dükü
ve Champagne kon tu idaresinde bulunan, ağır
s üvarilerin daha hafif atlılarla desteklendiği Fransız
sağ kanadıyla karşı karşıya geldi. Piyade ve süvarilerin
aşağı yukar ı eşit bir dağılıma sahip olduğu merkez
h attında, İ m p arator O tta önderliğinde Alman
baronları m evzilenmişti. Bu gücün tam karşısında,
benzer biçimde, safları aras ı nda piyade ve süvari
askerler bar ın dıran Philippe Auguste vardı. Son olarak
müttefikleri n sağ cenahında, savaşa kendi birliklerinin
başında katılan Dammartinli Regi nald Uzun Kılıç
, "Fransızlar savaşı rken Otto ve ileri doğru atı l m ış
W il liam ve İ ngiliz kral ı nı n bu iş için yolladığı parayla
kiralanan ücret l i askerler yer a lıyordu. Bu kuvvet,
için de b ir m iktar süvari barındırsa da, esas itibarıyla
yaya askerlerden m üteşekkil d i . Bu kanat, muharebe
h attının yola en yakın kısm ı n ı oluşcurduğundan, bu
yayaların sayısı, savaşın ilerleyen safhalarında, Alçak
Ülkeler'den toplanmış başka bazı piyade birliklerinin
katılımıyla b i r h ayli artmıştı. P iyade ağı rlıkl ı bu
kanat, karşısında başını Beauvais piskoposu ve Dreux
v e Pon thieu kon tlarının çek ti ğ i , m üştere k p iy ad e
süvari bi rli kleri n den oluşan b i r Fransız kuvveti buldu.
Sav�
Savaş, müttefik sol kanadı ve Fransız sağ kanadı n ı n ,
ayn ı anda birbirlerinin üzerine atılmasıyla başlad ı :
kargılarını birbirlerine doğrultan süvarilerin apansız
çarpışmas ı . " İ l k F ransız h ücum kolu , mertçe
F lam�nların üzerine saldırd ı ; b unların m uharebe
kolların ı asil tavırlarla yararak, coşku n ve azi m l i
b i r hamleyle d üşman ordusu n u delip geçtiler" der
Relatio' nun kimliği belirsiz m üellifi. Her şey göz açı p
k apayıncaya d e k olup bitmişti. Relatio, "du rumun
vahametin i gören ve b ir saat içinde yenilgiye uğrayan
Flamanlar, çark ederek derhal kaçmaya başladılar" diye
devam eder. B ir kez daha, tecrübeli Fransız süvarisi,
kendisi kadar deneyimli olmayan rak ibin i ez ip geçm işe
benzemektedir. Savaşın bu safhasında, piyade askerl e ri
yerlerinden kıpırdamamış ol mal ıd ı rla r.
Hemen yanı b aş ındaki s üvari kapışması tozu
d umana katark e n , Phil ippe s aldırıya geçmeyip
yerin de kalm aya karar verd i . Bu tercih i , kral ı n
askerli kte ne denli tecrübeli ve basiretli olduğun u
gösterir. Ne d e olsa, en başta p iyade safların ı süvari
b irlikleri n i n ö n üne dizmişti v e bu formasyonda
s avunma yapm anın, h ücum a k al k ı şmak t a n dah a
faydalı olacağının bilincindeydi . Buna mukabi l Otto
aynı kafa yapısında değildi; sol kanadının çarpışmaya
giriştiğini görür görmez, ken d i ne gem vuramay ı p
soluğu Fransız m erkez hattında aldı. Başlangıçta bu
taarruz, Fransız birliklerini sersemletmekte başarıl ı
oldu. Hatta Fransız kralı, bir ara düşman saldırısı n ın
şiddetinden ö türü atından bile d üştü. Ama d üşman
saldırısının tüm vahşi l iğine rağmen, Fransız hattı ne
kaçmaya yeltendi, ne de savunmasında gedikler verdi.
G uillaume le B reton, Fransız d irilişini şöyle anlatır:
Alman yaya savaşçıları, hiç beklenmedik b i r anda
ı9 EYLÜL ı356'DA vuku h ulan Poitiers Savaşt, Frarısdann, Yüz
Yıl Savaşlan'nda ingilizler karşısında uğradtğı ikinci büyük
meydan. savaşı yen.i lg is iyd i i ngiliz Kara Prens, uzun yaylı
. antlaşmasını imzalama!� mecburiyetinde bıraktı. Bu 15. yüzyıl
askerler, piyade ve atlann.dan indird iğ i süvarilerden mürel�kep
kanna hir kuwetin haş m da Fransız atlı ve p iyad esinin
, ve zırhlar konusunda sağladtğı malumat doğ ru. değildir.
hücumlanna başarıyla karşı koyd ukta n sonra Fransız kralı
krala ulaştılar ve ellerindeki kargı ve demir kancalarla
kralı atından aşağı çektiler. K ralı n vücudu n u
bütü n üyle kaplayan olağanüstü nitel i kteki zırhı
o l m asa, hemen o racıkta ölmüş olacaktı. Ancak
kral ı n yanı ndan h iç ayrılmayan b irkaç şövalye,
mesel a yardım çağırmak için elindeki alemi çılgınca
havada sallayan Montignyli Galon ve kralı korumak
için atından aşağı atlayarak kendisini darbelerin
önüne atan Peter Tristan, kralın etrafını saran bu
piyade hizmetkarların tamamını katlettiler. Kral, hiç
· kims enin aklına bile gelmeyecek bir çeviklikle b i r
sıçrayışta tekrar atı n ı n üstüne oturdu. Kral yeniden
atına yerleştikten ve k ralı atından deviren ayaktakımı
11.Jean'ı ele geçirdi. Bu yenilgi, Fransdan, in.giltere'ye
büyük miktarlarda toprak b LYakılmasım öngören B nfügny
tasviri, Poitiers zeferinin hatırası şerefine çizilmiş olsa da, s ila h
bütünüyle ortadan kaldırıldıktan s on ra, Philippe
birlikleri Otto' nun h ücum koluna saldırıya geçti. İşte
bu andan itibaren, her iki tarafın da h ayret verici bir
inatçıl ıkla dövüşerek, atları ve insanları gırtlakladığı
ve katlettiği dillere destan bir kavga b aşladı."
En sonunda, i htiyat birlikleri olarak piyadesi n i n
arkasın a dizilen süvarinin desteğiyle h asmına karşı
koyan Fransız müdafaası, Alman saldırısının hızını
kesmi ş t i . B i r m üdde t sonra b u n l a r, rakiplerin i
geri p ü skürterek üstünlüğü ele geçirdiler. Nihayet
Otto' n un atı yaralandı; düşmana s ırtını dönerek
savaş meydanından kaçmaya ve bu esnada kendisiyle
birlikte imparatoru da sürüklemeye başladı. Muharebe
hattının o rt a kıs m ı da, Fransızların h ak i m iyetine
geçmişti.
Görünüşe baktlırsa, iki o rdunun merkez hatların ı n
çarpıştığı s ı ral a rda, müttefiklerin sağ, Fransızların
sol kanad ı nda kalan son i k i kol da savaşa t u tuş tu .
Muharebe a l an ın d i ğer iki noktası nda ol d u ğ u gibi,
b u rada h ü cu ın a geçe n l e r yine m üttefi k l e r oldu.
Savaşın çağdaş ı kaynaklara göre, bu kez farkl ı olan,
m ü tema di ye n taze piyade kıralarının katı l ı mıyla
c a n l ı lı ğı n ı ko r u yan müttefiklerin, ordularının di ğer
iki kısmı n ı n b ozu l u p dağıl masın dan çok sonraları
b i le m ücade l e yi sürdürmüş olmalarıdır. Gerçekten
de buradak i kapışma, G uil lam e le B re to n' u n , bu
m ücade l eye kan lan ları s itayişle anmas ı n a vesile
o lacak den l i çetin geçmi ş t i : '1Savaşın baş ladığı ilk
andan itibaren hep ön safta olan Bo u l o g n e ko n tu
Regin ald öylesine b i r i n a n çla m ücadeleye devam
,
ediyordu ki; h iç kim enin o n u m ağlu p etmesine veya
g er i le t me i ne i mkan yoktu . Yepyen i bir m uharebe
tarzı tatbi k ed i yo rd u : B i r daire içi ne s ı k ış t ı rd ığı
sağlam teç h i zatlı iki sıra p i yade askerin i , çark şe kli ne
sokmu ştu B u çemberin içine uzanan yal n ızca bir g i r iş
.
vardı. Regi nald'ın , ihtiyaç duyd uğu nda o luklan mak
veya düşman baskısın ı n dayanılamayacak boyutlara
yükselçl i ği a n larda ken d i n i korumak için kullandığı
b i r g iri ş. Savaş m üddetince b i rç ok defalar k ul landığı
bir gi riş. "
Gen e d e , m eyd a n ı n d iğ e r k ö ş e l e r i n d e
d ü ş m an l a r ı n ı n defte ri ni d ü rdükten s o n ra silah
arkadaşları n ı n yardı m ı na g el en Fransız a s kerleri
d e nge l er i değişti rd i ve meydanda kalan o n m ü tt efi k
g ü ruh u , yani bi rk aç şövalye n i n etrafında ö bekleşen
bir miktar piyade askeri, takatten düşmeye b aşladılar.
Ama yi ne d e , çarpışmalard a telef olan B o u l o g n e
kontu n u n atı , efendisini al t ın da sıkıştı rı p çaresiz
b ı rakana kada r, bu b i r avuç s avaşçı mücadeleleri n i
s ü rdürdü l e r G u il l a u me le B reton'a g ö re a t ın ın
. ,
ö ldü rüld ü ğ ü esnada, Boulogn e kontun u n yanında
sadece altı şövalye kal mışt ı . Müttefik o rd u s u n u n
SlENA VE FLO RANSA arasmda gerçek leşen 1432 tari h l i San
Romarıo SavaşL, Paolo Uccello tarafı n da n , 1435- 1460 y L l l a n
arasmda, hepsi d e Med ic i ailesi için yap ılan üç tab lo sayes inde
şöfıret lıazand L . Bu kesit, FloransalL m uzaffer general N iccolo
da Tolerıtino'mm önderl iğini yücelt i r. Resimde, tam l a k ı m [evha
wh. lar içindelı i atldann, eHerinde kargL ve savaş çebç[criyle,
benzer larzda teçh iz edi lmiş süvari lere ka rşı dövüşmesi d oğru
şekilde tasvir ed i l miştir. Süvari savaşlanm konu alan b i rçok
o rlaçağ res m i n de hak i m o lan, bacaklann b ülz ü l meden düz
tu.t u.lduğu. b i n ic i l i k larzma dikkat ed i n iz.

Fransız Süvarisi ( 14. yüzyıl sonu)
1 4. ve 1 5 . yLizyLllarda (ortaçağtn son iki asn) büyLik
oranda artan askerL h.areketli[ik, askerL açdan
çarpLcL bazt teknolojik yenilll dere yol açtt. Süvariler,
1350 dolaylannda, tek parça metalden imal edilerek
göğLis ve böğiirleri kapl ayan, daha sağlam, müstakil
göğüs ztrhlan giymeye başladtlar. Yüzydm sonlanna
doğru, göğLis ztrhlanna, strt, ense, bacaklar, koUar
ve ayaklan saran meta[ levhalar ilave edildi ve en
S ÜVARİ S AVA Ş LARI
tepeye, çoğunlukla kafaya sLktca otu.ran, siperlikli
bir miğfer yerleştirildi. Bu teçhizatm üzerine, ilave
koruma sağlamadtğL h.alde, arma taştmaya hizmet
eden pelerinler geçirilebilirdi. Eski zamanlann saldm
s i lahlan, kargt ve b1Lçta bir değişiklik olmamtşh;
ama mh imalatmda yaşanan gelişmelere ayak
uydurabilmek gayesiyle, kargtlann boyu u.zatdtrken,
çoğu takviye edilmiş sivri uçlara kavuşan kthçlar,
bsaltdarak sertleştirildi.
 Bouvines Savaşı
121 4

Fransız kralı P h illippe Auguste, Kuzey Fransa'daki

Bouvi nes kenti civarında ( b ugünkü Lille yakınları),
kend i s i n i takip ermekte ola n Alman, İngil iz ve isyankar
Fransız kuvvetleriyle savaşa rntuşmaya karar verd i .
Phili ppe açısından bu m u harebe b i r ö l ü m kal ı m
mese l e s i yd i ; çünkü karş ı s ı na dikilen m ünefı k ordusu,
doğrud a n Fransız tahtını tehdit ediyordu . Müttefik
b i rl ikler, savaş meydanına adımlarını atar atmaz, üç kol
halinde bekleyen Fransız o rdusunun üze r i ne atıldılar.
Muharebe, aralıklarla devam ett i : ilk safhada, meydana
ilk i n t i kal eden m ü ttefi k b i rlikleriyle Fransız sağ kanadı
aras ı n daki süvari kap ı ş mas ı ; ikinci safhada, p i yade
ve süva ri lerin birlikte oluşturduğu merkez hatların
mücadel esi ; üçüncü safhada, yaya ve atlı lardan m ü teşe kki l
Fransız sol k a n ad ı ve meydana son anda giren, çoğunl uğu
p iyade müttefi k kuvve t i n i n çarpışmas ı . Fransızl ar,
müttefi k b i rl ikleri halen Bouvines isti kametinde
yürüyüşlerine devam ederken, b u kolların hepsini teker
teker yeni lgiye uğratarak savaşı kazan m ı ş l ardı .

İ N G İ LTERE
�
•

CALATS
+
BOUY l N ES

PARİS

Büyü k bir Fravısız orıd ı,ısunuı1 başında i [ev[eyen P h. i lipp e

Augcıste, kevıdisir.ıi taklp eden Kutsal Roma İ mparato rkığcı,
İ ngiltere ve asi Fransız pre ns l i ld eri kuvvet l erinden
müteşekk i l, eşil büyü H ükte k i bir koal isyon ordusuyla
savaşmak için Bouvincs civa n ncb yürüyüş ü n ü durdurdıt.

1 18
 SÜVARİ SAVAŞLARI

4 Muharebenin hemen başındaki

saldırıyı bertaraf eden Fransız sağ
•
kanadı, destek piyadelerini, Philipp\:
Auguste'un merkez kolunu takviye •
�
etmek üzere serbest bıraktı.

, , Y.
U U l.... l l\. .'.) f\. V /\ � 1 1\. K J tl l : U K l l\. \,; l\\J

Levha Zırhlı Fransız

Şövalyesi (y. 1 480)
1 5 . yüzy t l m ortalanncla, Avmpa'nm her köşes [ncle

bulunan z trh. imalathane ler[, zengin soylu lar,

ar[stokvaük savaşçdar ve at cambazlan iç[n levha
ztrh lavdan mükemmel, mükellef ve son derece pahalL
tak tm l a r üretiyorlarcl L . i kL z ırh tarzı lıakimd[: i ta lyan
ve Alman. Gerç[ ne i talyan, n e ele Alman tarzı levha
zırh lar, yal n ızca bu ülkelerde [ ma l ed [lmek teyclder.
Par is'te k i MıLsee ele l 'A rmee ko leks[yon lanncla
sergllenen h u ztrh ta b m t 1 480 clolaylanna
,

tar[hlenm iş tl r. İ ta lyan tarzı bu. tür takımlar, esasen

m u harebe amaçl t imal ed i l l rlercl [ ; turnuva l arda
kul i aY H l a n çeş[t ler, hareket k a h d [yefoü n ispeten
azal ta n bazı Uave koruma parçalanyla daha ağLr hale
getLı'Ll m [şlercli. Ztrh üzerinde bir kargı yasttğrnm
6u.lu.nma masL, b u. tak t-m m , süvar[lerden z iyade
p iyadeler [ç[1ı gel işt[rllm [ş ol.cluğu kanaa tlni pek iş l i ri r.
Aya k l a rdak i uzun sabaton lar, devrin moclast geı'eğic/[r;
ZLrh t lmşanan k [mse, m u h are beye girerken bu. parçalan
çtkarab [ l i rcll.

geri kalanı , 5 0 0 0 ili 20. 000 arasında bir kal abalık,
ya savaş meydanından kaçmış ya da teslim olmayı
seçm işti.
İ ş i n gari b i , s avaş uzun s ü r m üş o l m as ı n a ve
çatışmalara katıl a nl arın sayısı h ayli yüksek o l m asına
rağmen, savaş sonunda yalnızca 1 69 müttefik ve iki
Fra nsız süvarisinin hayatları nı kaybetmiş o l d u kları
bel i rtilmektedi r. Bu durum e lbette bu tarih le rde
k u l l anılan zırhl arın ne denli dayanıklı old u k l arını
akla getirir. Piyade zayiatları h akkında herhangi bir
rakam yoktur; ama bunların da oldukça iyi zırhlar
giyi ndikleri düşünülürse, kayıp pek fazla olmamalıdır.
D a h a ziyad e , P h i l i ppe' i n z i ndanları n ın tadına
bakacak çok sayıda kişi esi r alınmıştı. Hapsedilenler
arası nda beş baron - Flandral ı Ferrand, Sal is b u ryli
William, Boulognelu Reginald, Hollandlı Wil l em ve
adı sanı bilin meyen Tecklenburg kontu -, 2 5 başka
asi lzade ve 1 39 şövalye vardı . Yal nızca İ m parator
B r unswickl i IV Otto, Brabantlı Hendrik ve B oveslu
Hugo kaçmayı başarmıştı.
Süvari Savaşplığının Gerilemesi
Levha zırhların gelişmesinin muhtemel sebeplerinden
biri, savaş meydanlarının süvari zaferleriyle süslendiği
devrin kapanmasına doğru, adı askerler açısın dan
ö l ü m riskinin, özellikle de "alt seviyedeki" p iyadelerin
e l iyle artmay a başlamasıdır. B u yüzd e n , s üvari
askerlerin hayatın ı koruyabilmek için dah a tesirli
koruma önlem l eri almak mecbu ri olmuştu.
Askeri tarih çi l er ağdal ı ve şaşaalı s ö z lerle
a n latadurs u n lar, o rtaçağı n b üyük bölüm ü n de,
savaşlar son derece nadir vuku b u lan hadiseler o larak
kaldılar. B u d ö nemde b üyük çapl ı kara savaşları,
ancak başka bir seçenek kalmaması durumunda, diğer
b i r deyişle, işgal ci bir gücün b i r toprak parçasını
zapt etmeye n i yetlenmesi veya tam ters i n e , bir
istila kuvvetin e karşı konu lması esnasında (örneğin
Tours, Edington , Dyle, Lechfeld, Stamford Köp rüsü,
Hastings, Manzikert, Northallerton , Arsuf ve Falkirk)
ve yahut feodal ayaklanmal a r ı n baş gös terdiği
o rtamlarda (Cassel, Elster, Bremule, Bourgtherolde,
L incoln, Legnano, Parma, Benevento, Tagl iacozzo,
Lewes, Evesham ve Bouvines gib i) gerçekleşmişti.
B i r hükümdarın bir kereden fazla b üyük meydan
savaşına girişmesi , aşırı özgüveni n aklın ön üne geçtiği
istisnai hall er d ı ş ı nda o lmazdı . Üstelik m uharebe
....... ....... , ..&. ... .... ... .... ..., ... ... . .... ..... y - - - - - -
m eydanından zaferle ayrılan coşkulu bir l iderin, b i r
sonraki savaşta yen i lgiyi tatması hiç de alışılmadık
bir manzara değil d i ( Harold Godwinson, S imon d e
Montfort v e Will ia m Wal lace) . Savaşçılığıyla d i l l e re
destan o l m uş Aslanyürekli R i ch ard bil e , hay at ı
boyunca, I I I . Haç l ı seferinde katıldıkları dahil sadece
üç meydan muharebesi görmüştü.
Hakikatte, ülkes i ne yeni topraklar katmak isteyen
bir o rtaçağ hük ü mdarı için, h emen her durumda
kuşatma savaşları daha öncelikli ve karlıydı. Kral I I .
P h i l i ppe (Auguste) gibi parlak b i r hükümdar bil e ,
Fra n s ız tahtında oturduğu u z u n yıl lar süres i n c e
yalnızca bir defa, 1 2 1 4 Bouvin es'de, o da, fıi l:i toprak
getirisi bakımından hayli tartışmalı olan, büyük bir
m uh a rebeye gi rişme cesaretini göstermişti. Ö t e
taraftan, kralın Anj o u, Normandiya ve Aquitaine'de
b u lunan bell i baş l ı kent ve kalelere yönelik kuşatma
seferl eri, Gaskonya hariç, Fransa'dan alınan bütün
İ n g i l iz toprakla r ı n ı n eski sahi bine dönmesi n i
sağlamıştı .
Pek fazla cana m al o lmasa da, savaşlar neres inden
bakılırsa pahalıydı. Karolanjların ortaya çıkışından
b i r m üddet sonra, adı muha r i p l er ortaçağ savaş
m eydanlarına ş e k i l vermeye b aşladıkla rı n da n ,
h içbir zaman sayı l ar ı piyadeleri nkini geçmese de,
ölüm oranlarının kati biçimde d üşmesine yol açtılar.
F i dye karşı lığında ş övalyeleri n ve diğer süvarilerin
canlarını bağışlamak, bunları topluca katletmekten
çok daha karlı b i r s eçenekti. Mesela Bouvi nes'de,
yüz yüze gelen ordu l arın her biri takriben 40 . 00 0
kişiden oluşmas ı na rağmen, savaş sonunda en fazla
2 0 0 müttefik ve i k i Fransız şövalyesi yaşamların ı
yitirm işti. Orderic Vitalis, Bremu l e Savaşı'nda, " 9 00
şövalyenin çatış maya katılmas ı na rağmen, sadece
ü ç ü n ün öld üğün ü" bildirir ve bunun sebebi n i
" Hıristiyan askerlerin kardeş kan ı akıtmaya hevesl i
o l mamalarına" b a ğ lar. 1 0- 1 3 . yüzyılJarda v u k u
b ulan diğer çarpışmalar, benzer şekilde düşük zayi at
rakamlarına işaret etmektedi r.
Büyük Ö l çekli Savaşlar
1 30 0 ' e doğru, ortaçağ savaşlarına dair bilinen her
şey değişmeye başladı. ] 3. yüzyılın ikinci yarısında
b i r kıpırdanma o l s a da, esas i t ibarıyla, b u tari h l e
1 5 5 0 arası nda b üy ü k ölçekli s avaşları n s ayısında
b i r p atl a m a yaşan dı . Ö rneğ i n 1 302- 1 347 yıll arı
arasında, Avrupa'da en az o n d okuz büyük m u harebe
s a h n e a l m ıştı k i ; tek baş ı n a b u sayı , geç e n i ki
a s ı rda gerçekleşe n savaşlann topl am ın dan fazlayd ı.
B e l k i b u n dan d aha önem l i s i , bu seferki savaşl ara
katı lanları n , has ı mlarının da kendi leri gibi Hı ristiyan
o ld u k l a rı n ı a k ıl l ar ı n dan ç ı k a rm ı ş ol m al arıyd ı .
Savaşl ardaki ö l ü m o ranları gözl e gö r ü l ür b içimde
a rtmışt ı . E n yüksek fidyeyi get i rebilecek rntsakları n
b i le gözleri n i n yaşına bakılmıyord u . 1 302 Courtrai'de,
F ransız süvari s i n i n n e re deyse yüzde kırk ellis i imha
edi i d i ; 1 3 1 4 Ban n ockburn'de, 1 54 i la 700 arası İ ngi l iz
asilzadesi hayat ı n ı kaybe t ti ; 1 3 04 Mons-en-Pevele'de,
F ransız ve Flaman tarafları n ı n h e r ikisi de 4000 ' i n
üzerinde adam ı n ı kaybetti; 1 347 Nevi l le's Cross'ta,
HER NE KADAR, bacak kLsmnıclalü koşum tabmlan
elzsik olsa da, 15. yü.zyLla ait oları ve gl-LYl.Ümüzde Polonya'da
s erg i l en e n bu le ha zırh, turnuvalarda kuUanılmalz amacLyla
v
tasarlanm LŞ Alman tarzL zırhlanrı lipil-< biı' örrıeğidir. Göğü.s ve
SLrt levh alarına elden en destelder, kargı yastığL işlevi gö r eh
er
bı.rglYlLn daha ra ha t �ddde h izalarımasma yanhmcL olur. Buna
i laveterı daha ağw ve zLYhm geri ka lanma daha sağlam b içimde
eklenmiş m iğfe ttA muva kargLlanmn sert darbelerine karşL
r,
daha e a i L bir ko rn m a sağlar.
e n i y i mser tah nı i n le, savaşın so n u n u gö rem eyen
İ s koç sayısı 2 0 0 0 'd i ; 1 346 C re cy'd e dokuz Fransız
,
p re n s i , 1 200'den fazla şövalye ve 1 5- 1 6 . 000 d i ğ er
savaşçı h ep beraber ayn ı makus tal i h i paylaş t ı l a r;
1 3 1 1 Kephissos'ta, Ari nalı Fra n klar neredeyse son
fertlerine kadar katledildi ler.
D ev l e tleri n , b i r b i rl er i y l e ol an h esaplaşma l a rı n ı
ken t l e ri n etrafı ndan z iyad e , açı k meydan l ar d a
gö r d ü kl e r i e rk e n m o d e r n dö n e m de, tah m i n
ed i l eb i leceği gi b i , b üyük ölçekl i savaşları n say ı s ı
yi n e yüksek old u . 1 476-77'de, s ı rasıyla Gra nd so n ,
M o ra r ve Nancy'de cereyan eden ü ç savaş, İsv i ç r -
B u rgo n ya hesa p l a ş masını n i h ai olara k İ sviçrel i l e r
l e h i ne tescillerke n ; G ü l ler Savaşı , 3 2 y ı l l ı k ö m rü
m ü d deti nce en az o n beş büyük çarpışmaya sa h ne
ol d u . Keza 1 5 . yy. sonu- 1 6. yy. b aş ı n d a Kutsal Rom a
,
İm paratorluğu v e Fransa (ve m üttefikleri) aras ı nda
ge nel l ikle İ ta lya üze r i n de gerçekl eşen m ücadele l e r,
h e r ş eyden evvel meyda n m u h arebel eri h ü v i ye t i
sergi l iyorlard ı . ( B u rada yaşan a n ça r p ı ş m a l a r 1 494
Se m i nara, 1 49 5 Fornovo, 1 5 03 Ce ri g n o l a ay n ı ,
yıl i ç i nde G arigl i a n o'da ik i ta ne, 1 5 09 A gnad e l l o ,
1 5 ] 2 Raven na, 1 5 1 3 Novara , l 5 1 5 M ari g n a n o ,
1 5 2 2 B i cocca, 1 5 2 5 Pav ia, 1 5 29 La n d ri a n o ve
1 5 4 4 Ceresole o l arak sayılab i l i r. ) Yin e a y n ı şek i ld e ,
sıralanan savaşları n hepsinde y ü ksek ö l ü m ora n l a rı
gö r ü l m üştü.
Bu dev i rde m eydan savaş l ar ın ı n a rt m as ın ın
m u h telif sebepleri olabilir. Sözgelimi, ateşli silahla rı n
yayı lmasıyl a kuşatmalarda her zamanki nden çab u k
netice alınabil mes i , tarafları , daha sıkl ı kla açık arazi de
yüz l eş m ek zoru n da bırak m ı ş o l ab i l i rd i ; ancak b i r
yandan da, askeri m i maride kat e di l en m esafe, sa l d ı rı
si l a h ları n ı n gel i ş i m h ız ı n ı çab u cak de ngelem i ş t i .
Başka b i r deyişl e , barut tek n o l oj i s i n i n muhasara
sü relerini kısalttığı ufak bir geçiş s ü rec i nd e n so n ra ,
k u ş a tm al ar, yin e o b i l i ndik, uz u n süre yiyen, ç i lel i
hal l e r i n e dön d ü l e r.
1 300- 1 5 50 arası nda vuku bu lan savaşları n yü ksek
say ı s ın a dair en i kna edici açı k lam a, bu dönemci
piyad e n in savaş sahnelerinin başrol oyu ncuları hal i ne
gel m i ş olmas ıdı r. Ü rt açağda, baş ı nı p i yade l e ri n
çektiği bazı seferl e r i n tert ip l en m iş olduğu doğ ruyd u ;
hatta piyade bi rl i k l e ri n i n , ken d i g i r i ş i m l eriyle savaş
kaza n d ı rdığı a n l a r olm uştu. Fak a t s üva riyi a l t
etm e n i n i m kansızb ğına da i r o l uşan m i t, akı l l a ra
b i r kere sık ıca p e rç i n l en m iş t i . 1 4 . yüzyı l başları n da
ı486 ' DAN İTİ BAREN ROMALl LARI N
kralt26 ve ı 493-15 1 6 arasmda Kutsal Roma
imparnlonı oları Avıı s l u.ry l t Maximil ian,
a

tutkulu bir zırh lw lebiyovıcusu, h,ırrtuvalan n

ve şövaly eliğe dair d iğer gösteri ve sanatlann
h a m is iyd i Blrçok tu.mu.va oyu.nu.vıa b i zzat
.

katdaralı süvari veya p iy ade o larak yanşmtşh.

M axi m i l iavı, devrine ait bu. tasvirde, rak i b i n i
a l m dan d üşüri..i r l'lerı görülüyor ı�endisi,
hem ralı i b i, örme ztrhtan gaşiyeler[e örtü.lü
atlanrnvı s trt da , Al man tarzL levha zwhlar
m

k u.şa nmışlard ı r.

Flaman, İ skoç, İ sveç, Frizya ve Liege

p i yadeleri, mebzul m iktarlarda a t l ı
asker i htiva eden Fransız, İ ngi l iz,
Avu s t u rya ve A l m a n orduları n a
dünyayı dar ettiğinde, bu inancın içi
boş bir hayalden öte bir şey ol madığı
a nlaş ı ldı.

Piyadenin Hakimiyeti
Piyade taktikleri n i n , savaşın seyrine
yön verecek bir mertebeye yükselmesi
u zu n sürmedi. Yaya birlikler, silah lar
çekilmeden önce, hendekler kazarak,
a ra b a l arda n g e ç ic i isti h ka m l a r
k u rarak ve a raziyi n eredeyse b i r
ç a m u r deryası n a çev irecek kad a r
ı s latarak m u h a rebe ala n ın ı ken d i leh leri n e g ö re
biçimlendiri rlerd i . B u surede, r a kibe yalnızca b i r
saldı rı açısı bırakı larak, doğrudan tek yönlü bir cephe
h ücumuna geçmes i sağlanırdı. İ k i nci merha lede
p iyadeler, bir veya b i rkaç sıkJ örül m üş hat teş k i l
e t m e k suretiyle, s ü vari taarruzu n u karşılamaya
od a k l anan bir m üdafaa d üzeni n e geçerlerd i . Bu
savun ma formasyonuna doğru şaha kalkan herha n g i
b i r s ü vari h üc u m u , fazla geçm e d e n dağın ı k v e
başıbozuk b i r eyleme dönüşürdü. N e de olsa, daha
e n baştan h ücumun ivmesi kes il i r ve ister s üvari
ister p iyade, h üc u m a kal kanlar, d üş man h att ı n a
vardı klarında, cı l ız b i r çarpm a e t k isi dışın d a b i r
şey e l de edem ezlerd i . Düşman a t ları ve p iyade s i ,
sav u n ma hattı n ı yarabil mek i ç i n n e den l i c a n l a
baş l a çabalarlarsa çabalası nlar, b e y hudeydi . S ıcak
temas sağlanır sağlanmaz, süvari askerleri atları n ı n
üzeri n den derhal alaşağı edilirdi. B i r süvari savaşçısı
bineği nden mah r u m kaldığında, h asımlar ı ndan
gelecek h e r türlü d a r b eye karşı ç aresizdi. Kargı ,
mızrak, kılıç, balta ve goedendag gibi yakın dövüş
silahları n ı n , ne denl i iyi zırhlar kuşanmış o lursa
olsun, h erkesi ecel i n e kavuşturab i l eceği defalarca
ispatlanmıştı.
Bil h assa iyice kök saldıktan s onra, düşman kim
o l u rsa o lsun, piyade taktikler i n i n h ayl i ö lümcül
o labileceği anlaşıldı. İ ngil izler, 1 32 2 Boroughbridge
Savaşı' nda ve son radan 1 322-23'te, sırasıyla Dupli n
Moor ve Halidon H il l 'de bu yen i muharebe tarzına
geçtik l er in de, kan a t la rdan gel e b i l ecek düşman
hücum larının önünü kesmek adına, hendekler kazmak
veya ağaçlı k arazin in n i metleri n den yararlan mak
yerine, milli silahları olan uzun yayı devreye soktular.
İ n gilizler, daha sonradan Yüz Yıl Savaşları' nın en can
alıcı anları n da, Crecy, Poitiers, Najera, Alj ubarotta,
Agincourt ve Verneuil'da, çok daha kalabalık ordulara

�i�����====�ztr
karşı zaferler kazandılar. 1 440'lara gel i ndiğinde, kıta
Avrupa's ının savaş sahnelerinde hafıf ateşli silahların
borusu ötmeye başlamıştı. Gerçi bunlar, en azından
başlangıç evresi n de , yerlerine ikame edil d ikleri
yaylı s i l ah l ar ı n takti ksel vazifesi n i üstlenmekle
yetindiler. Nihayet, atlı askerlerin ana hücum unsuru
sıfatıyla h üküm sürdükleri süvariler çağı, bir daha
açılmamasına kapan m ı şt ı. O k ve tüfe k kurşunu,
1 300'den önce, günün birinde bir savaş meydanında
ruhunu teslim edebileceğini pek de aklı na getirmeyen
süvari s avaşçıs ı n ı , pekala h erkesle aynı acı kaderi
paylaşabileceğine ikna ederek, tabiri caizse ölümü
demokratikleştirdi. O rtaçağlar boyun ca her daim
son sözü söyleyen süvari savaşçılar ı n ı n devri, artık
gerçekten sona ermişti .
14.YüZYıLDA YÜKSELiŞE GEÇEN Osmanl ı l ar ,
bir astr içinde Doğu Akdeniz'e hakim duruma
geldder. Esas iti b an yla p iyade bölüklerinden oluşan
O s man l t ordusunda, sü var i ler 6atılL hastmlanna
hyasla daha hafif teçhizatlara sahipti ve
çoğunlukla p iyade kLtalanm destek lemek amactyla
kullamltyorlardt. Bu süvari birlikleri arasmda, atlt
okçulann yam s tra, burada gösterildiği gibi kargLlt
süvariler de mevcuttu. Osman l L atlt okçu.lan ve
kargtlt süvarisi, resimde tasvir edildiği tü.rclen örme
h lar kuşamrlardt.
Niğbolu Savaşı: 2 5 Eylül 1 396
25 Eylül 1 396'da, ismin i aldığı Orta Bulgaristan
ş e h ri n i n g üneyindeki d üzlüklerde gerçekleşen
N iğbolu S avaşı, gerçekten de, askerlik tarihinin en
çetin mücadelelerinden biri oldu. Bir tarafta, Osmanlı
Türklerin i n s ultanı I . B ayezid, devleti n i n vücut
bulduğu top raklardan , yani Anadol u'dan topladığı
b i rl i klerin i n yanı sıra, ataları nın fet h ettiği veya
hakimiyetlerin i kabul ettirdiği ülkelerin ahalisinden,
isim vermek gerekirse, Sırplar, Bulgarlar, Boşnaklar ve
Arnavutlardan mürekkep bir ordunun başındaydı. Bu
kuvvetin için de ayrıca, h araçgüzar H ıristiyanlardan
alınan veya savaş tutsağı o larak derdest edilen genç
H ıristiyan devşirmelerden oluşan ve ihtida ettikten
sonra eski dindaşlarının yen ilgisi için uğraşan yeniçeri

bölükleri vardı. Muasır kronikçiler (çoğunlukla batılı)
tarafından sayı larının 1 00 . OOO'den fazla olduğu
söylense de, Türklerin mevcudu muhtemelen 1 5 .000
dolaylarındaydı.
Bayezid'in karşısına çıkan k uvvet, Batı Avrupa'dan
Orta Avrupa' ya uzanan geni ş bir alandan toplanmış
b i r i t t i fa k o rdus uydu. B ütün çağdaş batı l ı
kaynakların ağız birl iği e t mi şçesine haç l ı ordusu
olarak zikrettikleri bu kuvvet, Macar, Eflak, Erde!,
St. Jean tarikatı, Alman, B urgonyalı ve İ ngil i z
askerleri nden m üteşe kkildi . Sayıları kay nakların
i ddia ettiği g i b i 1 00 . 00 0 ' i b ul masa da, 1 2.000
kişilik mevcuduyla Türk o rd usundan b iraz daha
k üçük olan b u ordu, Franko-Burgonya lı şövalye
ve yöneticilerin deneti m i n d eydi . Bu şahsiyetlerin
öncülüğü, bir m üddet sonra b irtakı m s orunlara
yol açtı; çünkü bunlar, bölgeye yabancı olmaları
yetmezmiş g ib i , düşman top raklarının hemen yan ı
başında yaşayanların tavsiyelerine kulak asmıyorlardı.
Franko-Burgonya generall e r i , bilhassa k o n uşma
sırası I . S i gi s m und'a gel d i ğ in de, Macar kralının
nasihatlerine kulak tıkamayı marifetten saymışlardı.
( Bu komutanlar Fransa saray nazırı Artoislı P hillip,
Fransız mareşal i i l . Jean le Maingre Boucicault,
Fransız amirali Jean de Vienn e , Burgonya mareşali
Guillaume de la Tremoille, S i r VII. Enguerrand de
Coucy ve Bu rgonya tahtına geçti kten son ra bütün
Franko-B urgo nya kuvvetl e r i üzerinde teşri fattan
kayn aklanan b i r yön etim h a kkına kav uş a n yirmi
üç yaşındaki Korkusuz Jean'd ı .) B ugün e değin
savaş m eyda n l arında kaza n d ık ları ask e ri tecrübe
gerçekten de öylesine etkileyic iydi ki; Sigismund'un
Türklerle giriştiği m ücadel e l e rde edindiği b ilgi ve
deneyim i nazar-ı itibara almanın gereği o lmadığını
düşün müşlerdi.
Osmanl ılar, N iğbolu'da gerçek manada batılı bir
orduyla i l k defa karşılaştılar. Bundan önce Osmanlı
Türklerine meydan okuyanlar, sadece B izans orduları
ve Güneydoğu Avrupa' nın mahalli güçleri olmuştu.
Elbette Osma n l ı ların kök l ü b i r siyasi t eşekkül
olduğu söylenemezdi. Ne de o lsa, ta ri h sahn esinde
hepi top u yüz sene kadar ö n ce zuhur e t mişlerdi.
Osmanlı hanedanına yakı ş t ır ı l an kurmaca nesep
hikayeleri bir yana b ı rakıl ırsa ki bunlar, bir asır
- l u l uğunu akrabaları Orleans dükü Louis, Burgonya
sonra ç o k daha yaygın biçi m d e dillendiri l m işlerdi .-,
Osmanlılar, I . Osman'ın ( 1 2 8 0- 1 324) önderliğinde
V '-' ' .l. L ..I.'- ..&. V ..l.. ... W ..l. L V .A....J ..l.. 1 A '- .&
k u r u l d uktan s o n ra, anavaran ları Anad o lu'dan
çıktıkları ses getiren seferler sayesi nde D oğu Akdeniz
ve Güneydoğ u Avrupa halklarının büyük kısmını
boyunduruk a l t ı na alma becerisi n i gösteren ufak
b i r aşi ret olarak neşet etmiş olmalıdırlar. l 3 96'ya
gel indiğinde, Anadolu ve Balkan yarımadasını n harın
sayılır bir bölümü Osmanlı egeme n l iği altına girmişti.
B i r zamanları n heybetli B izans İ mparat o r l uğu,
Osmanlı genişlemesinden nasibini almıştı. Osmanlı
fet ihlerinin kurbanı olan Bizanslılar, eski eyaletlerinin
n eredeyse tamamını kaybederek, Konstantinopolis
ve çevresinden i baret daracı k b i r alana s ı k ı şmış
vaziyetteydi.
Batı Avrupalı güçler, daha i l k günden i t ibaren,
O s m a n l ı Tü r k l er i n d en e n d i ş e e tm i ş l e rd i .
Osmanlıların baş döndürücü bir hızla gen işlemesi ve
b u arada önler i n e çıkan batıl ı hedeflere saldırmaları,
bazı çevreleri , özellikle Vatikan sarayı ndakileri hayli
kaygılandırmıştı . Doğrusu, H ıristiyanlığın kalb ine
Ortadoğu ve İ spanya'dan daha yakın yeni b i r İ s lami
güçle savaşmak zorunda kalm ak hiç de hoş değildi.
Yüz Yıl Savaşları' n ı n devam ettiği uzun yıllar boyunca
İ ngiliz ve F ra ns ı z h ükümdarl a rı , bir türl ü b arış
i mzalamaya yanaşmamışlar ve savaşma azim l e rini
Osmanlılar üzerine doğrultmayı denememişlerd i . Bu
esnada İ talyan ve Alman idarecilerin de, Osmanl ılara
yönelik bir haçlı seferi düzen lemeye ne güç le r i ne
de kararlıkları y etmişti . B un a mukab i l , O smanlı
ordularının bir son raki durağı olmaya aday Macarlar,
Türk hasımları karşısında etkil i olabilecek hücum ve
savunma tedbirlerini geliştirmekle meşguldü.
1 396'da, Paris'te, Yüz Yıl Sayaşları'na b i r dur
diyebilmek m aksadıyla yirmi sekiz yıllık bir ateşkes
akdedildi. Bu ateşkesi n yürü rl ükte kalabilmesi ni n
ö nkoşullarından biri, hayli genç ol masına rağmen
İ n gi l iz hükümdarı I I . Richard' ın, VI. Charles' ı n kız­
larından biri olan lsabella ile evlenm esiydi . Yine aynı
anlaşmaya göre, F ransızlar ve İ ngilizler, eşit haklarla
komuta edecekleri bir müttefi k ordusunun baş ı n da,
doğuya, Türkle re doğru bir haçlı seferine çıkacak­
lardı. En başta F ransız ve İ ngiliz hükümdarların ı n
b u sefere bizzat katılacakları tahmin edilmişti; fakat
kısa süre sonra krallar, seferi n tertiplenmesi sorum­
kontu İyi Yürek l i Philippe ve Lancaster dük ü Gauntlu
John'a havale ettile r. Ne var ki, bu şahsiyetler de, fazla
ı..J U J.. .. ..l. J. .. '-' .l .&. , J. .A. ':( .&. .l. L .L '- .L ..L .L .& • '-' • '- ..L ..t. L y ..t. • '-"

Niğbolu Savaşı
1396

Osmanlı Türklerine kayb edi l e n G ü n e y d oğ u Av ru p a

toprakları nı ( modern B u lgari m n h ava li s i ) ge r i al m a
çabası içi n e gire n B u rgo n ya tahtı varisi Korkusuz Jean
yö n e t i m i n deki Batı Avrupal ı ve M acar " haçlıları " ndan
m ü teşekk i l b i r İttifak ordusu, Osm a n l ı l a rın elindeki
iğbol u şehri n i kuşatma altına ald ı . B u n u n üzerine l .
Bayezid, kenti kurtarmak amacıyla derhal yürüyüşe geçti.
M aca r kra l ı I . S i gismu nd'un taktiksel önerilerini el i n i n
tersiyle iten Jea n , doğrudan Osmanlı hıvvetlerini h edef
alan b i r süvari taarruzu tertiplemeye karnr verdi. B u
taarruz, başlangıçta, hafıf s ilahlı süvari ve piyadelerden
o l uşa n bir pe rd e l e m e kuvveti karşısında başarıl ı gibi
gö rünse de, geride, d i k i l i kazıkları n arkasında bekley e n
sağla m piyade formasyonunu delemeyerck güc ü n ü y i t i rd i .
Yap ı lan iki nci h ücum d a başarıya u laşmadı. Çatışmala ra
ka tıl mayan haçl ı piyades i , savaş meyd a n ı ndan kaçtı;
b i rçok süvari Osma n l ı lar tarafı ndan e l e geçi ril e rek
brledi l d i . Niğbol u Savaşı, Güneydoğu Avrupa'da esen
Osmanlı rüzgarı n ı d i nd i r me hülyası kuran Hı r i s t iya n
kral ları n ı n umu tlarını boşa çıkard ı .

S l RB İ STAN
+ NİG B O LU

KONSTANT İ N O POLİ S •

O S M A N LI
İ M PARATO RLU G U /
1 . Bayczid komu. [ as111da Niğbol u'd al�i �.açlı l·wşatmasım
k a ldı rmaya ça l ış a n Osman l ı b i rl i k lcvi, şehrin dış ll1dah� i
düzlülden:./c Hıristlya n lwvvd lerc hll'şı b i r savaş verd i ier.
 S Ü VA R İ S AVA Ş L A R I

2 Muharebenin başında, Osmanlıların

karşısına Macar piyadesini dikme
teklifini ciddiye almayan Korkusuz
Jean, esas itibarıyla Franko-Burgonyalı
süvarilerden oluşan atlt bir kuvvete
hücuma geçme emrini verdi.
vakit geçmeden yan çizdikleri nden , orduyu yön etme emretti. Sigismu n d bu toplantıda, çoğunluğu p iyade
v azifesi, Korku s uz Jean ve ona b ağlı Fransız askeri askerlerden o l u ş a n kendi b i r l i kl erin i n ve Orta
kadrosuna kaldı. Avrupa'dan gelen diğer birliklerin, öncü kuvvetleri
Haçlılar, 20 Nisan 1 396'da D ijon'da toplandılar ve teşkil etmesini ve Türk o rdusunun ön hattı n da
zahmetsiz geçen süratli bir yürüyüşle Orta Avrupa'yı bekleyen başıbozu k yaya askerleri karşılamasını tavsiye
kat ettikten son ra Haziran sonlarında Budin' e vardılar. etti. H ıristiyan p iyadeler, savun m a pozisyonu alarak
Korkusuz Jean, refakatinde getirdiği birlikleri ve yol Osmanlı ordusunu h ücuma geçmeye kışkırtacaklardı.
boyunca haçlı lara iltihak eden askerleri burada bir Osm an lı taarruzun u iki rakip p iyade kuvveti n i n
o rdu haline getirdi. Korkusuz Jean ayrıca, Osmanlı sıcak temasa geç tiği anda yen il g iye uğratmak, y a
harp usu llerine bizzat şahi t olmuş kimselerin görüş­ da en kötü ihtimalle, geride bekl eyen ağır Fra n ko-
l e r i n i aldı ve Macar kralı B u rgo nya süv a r i s i n i n
I . S igism u n d ve Fransız des t e ğ i y l e d u rd u r m a k
«Fransa krallığının her köşesine
ko m uta n l arla , nasıl bir mümkündü. İ şte Franko­
stratej i ve takti k izlenmesi matem havası çöktü . . . Lortlarımız, B u rgo nya l ı l arın k a b u l
gerektiğine dair fikir teati­ ölm üş olan iyi yürekli lortlar, etmemek için inat ettikleri
sinde bulundu. Sigismund şövalye ve refakatçileri ve bütün strateji tam olarak buyd u .
d ışında herkes, doğrudan Hıristiyanlar şerefine şapellerinde F ra n k o - B u rgo n ya l ı l a r
Tun a nehrin i n güneyinde aras ı n da b e l k i d e e n
kutsal ayinler icra ettiler . . . "
kal an, Osmanl ılara ait en tecrübeli ve bilge l ider olan
yakın kale ve yerleşimlerin
LE LIVRE DES FAIS D U MARES HAL
Enguerrand de Couchy,
üzerine yürün mesi fikrin­ DE B O UCIQUAUT
Sigism und'un yanında sa f
d e b irleşmişl e rdi. M acar tutsa da, Artoislı Rober t,
k ral ı , öne sürdüğü daha ihtiyatlı ve savunmacı tavır­ nüfu zu n u ve s aray nazırlığı ndan gelen ağı rl ığ1 11 ı
la, haçlıların, eli kulağında olduğunu tah m i n ettiği kullanarak Macar tarafının tekl ifini geçersiz kıld ı .
Osmanlı istilasına karşı ülkesin i korumasına yardımcı Robert, tıpkı haçlı komutanların 1 11 büyük çoğu nl uğu
o lacağını ummuştu. Fakat .Macar kralının sesi, orduda gibi , savaş meyd a nlarının şah ı n ı n, atl ı şok taa rruzu
h azır bulunan l iderlerin kah i r ekseriyeti tarafından gerçekleştirebil e n ağır süvari olduğu inancı ndayd ı.
bastırıldı . Piyadeler, kazıklardan örülü b i r setrin arkasında
emniyet içinde be klerken, Franko-Burgonya süvarisi,
Savaş İhsanın içine işleyen bir coşku ve heyecanla, doğrudan
Osmanlı kalelerini hedef alan saldırılar, ilk başta hayli Türk hası mların ın üzerine atıldılar. İ lk başta, b u
b aşarılı oldu. Vidin ve Rahova, haçlıların şiddetl i atlı şok taarruzun un gücü, düzensiz Türk yaya larım
taarruzlarına m ukavemet edemeyip teslim o ldular. kazıkların ardındaki mevzilerin den söküp atmakta
Bununla birlikte haçlı zaferlerine dair havadisler, pek başarıl ı olmuştu. Ne var ki, Türk hatları yı l m adı
de uzun bir süre geçmeden, Bizans'tan arta kalanları ve i k inci süvar i hücumun u n tertiplen mes i n de n
ele geçirmekle meşgul Bayezid'in kulağın a çalındı önceki kısacık sükunet ortamın da, hemen yen iden
ve Osmanlı p adişahı, batı ordusunun i l erleyişini saf tuttular. Asl ı n a bakılırsa, iki n ci haçlı hücum u da
d u rdurmak i ç i n derhal yol a koyuldu. Görünüşe etkili olmuştu; ama Türkler sebat ettiler. Bayezid ' i n
bakılırsa, Bayezid'in ordusuyla birlikte kuzeye doğru süvari , piyade ve okçulardan m üteşekkil intizamlı
ilerleyişini, haçlıların ruhu b ile d uymamıştı . Esasen birli kleri karşı saldırıya geçtikleri vakit, haçl ı askerleri
Korkusuz Jean, Osmanlıların varlığından, N iğbolu'dan çokran elden ayaktan düşmüşt ü ; her ne kadar, bazı
yal nızca bir gün önce, Bayezid' i n 6.4 k m uzakta Alman ve Macar piyade kıtaları bunların i mdadına
savaşmaya hazır şekilde beklediğini öğrendiği vakit koşmuş olsa da, hepsi top luca hezimete uğradılar.
haberdar olmuştu. Bunun üzerine Niğbolu'yu m uhasara H alen hareket edebilecek durumda olanlar, son bir
etmekle meşgul olan haçlılar, kuşatmayı kaldırarak bir gayretle savaş m eydanından çekilmeyi dened iler;
meydan muharebesi için hazırlıklara giriştiler. fakat Tuna nehri, ricat yollarını bütünüyle kapamıştı.
Korkusuz Jean, b ir savaş m eclisi top l a n ması nı Neticede, o gün , bir nevi mezbahadan farksız hale
gelen savaş meydan ından kurtul abilen ler i n sayısı
pek fazla değildi.
Kaçıp hayatın ı kurtarabilenlerin başında Efliklılar
ve Erdel l il e r g e l i yordu. D o ğrusunu söylemek
gerekirse, bunlar zaten hiçbir surette çarpı ş malara
katıl mamışla rdı . Harb i n seyri n i n müttefiklerin i n
aleyh ine döndüğünü gördü k leri vakit, h aç l ı ların
yardı m ın a g i tmeyi akı lları n d a n b ile geçirmediler.
Bizzat Kral S igism und, Tun a'ya doğru geri çekilmiş;
b urada b i nd iği bir tekneyle o r talıktan sıvı ş mıştı .
Savaş , bel ki de bir saat bile sürmeden, gal ip ve mağlup
belli olmuştu.
Niğbol u Savaşı'nı n, ne den l i büyük bir hezimet
o l duğu kısa s ürede anlaş ı l d ı . Batıdaki savaş
meydanlarında fidye uygulamas ı na alışık olan Franko­
Rurgonya savaşçıları, herhalde h iç tahmin etmedikleri
bir şekilde, gözlerinin yaşına b akılmaksızı n oracı kta
katledilmişlerdi. Osmanlılar, Korkusuz Jean esir olarak
ele geçirilene kadar zaten reh i n e almamışlard ı ; fakat
KENDİLERiNE HAS BELiRLi haz L ölçü. ve tarzlara sahip o lsalar
ela, Osmanlı süvari silahlan, bahlL atlL askerlerin kullandığı
mızrak, kargı ve k ı l ıç l a ra hayli benzerdi. Bu silahların en
m eş h u ru kavis verilmek suretiyle keskin ağzı gen işletilmiş
,
eğri Osmanlı kılLcıydı. Bununla b irlikte, hpb batılı süvarilerde
olduğu gibi, hücum esnasın.da kargı, yakm dövüşl e r için lulıçlar
en. fazla tercih edilen harp aletleri olarak k ald ılar
.
/
bun dan sonra d a , p adişah ı n emriyle tek celsede
yüzlerce H ıristiyan askeri i n faz edildi.
Çarpışmalara katılan m uhtemelen 6000 h açlı
m uh arib inden yal nızca 300 tanes i n i n hayadan
bağışlan d ı . B u n lar, 200. 0 0 0 dukadan fazla b i r
meblağa teka bü l eden fi dyeler i n i n ödenm e s i n i
m üteakip, n ih a yet dokuz ay son ra evl e r i n e
dönebildiler. Osmanlı tarafı da, ağır zayiat vermişti.
H atta belki de, s avaş sonrası gözleri dönmüşçesine
kan akıtmaların ı n sebebi buydu; ama her halükarda,
haçlı kayıpların ı n yanında Türklerinki devede kulak
kalı yordu.
 3. BÖLÜM

EMiR
VE

KOMUTA
Ortaçağ ko m u t a n l arı, savaş meyd a n ına yön
ve re b i lecek tekn oloj i k i m kanlar b ak ı mı ndan
pek talihli deği l l erd i . B u n u n yeri n e, b i lhassa
ken d i l e ri nden daha kalabal ı k o rdu l a r karşısında,
taktiksel yen i l i k ve esnekliğe bel bağlamak
zo r u ndayd ıl ar.

O
rtaçağda, feodal B arı Av rupa h e r ce p he d e n
sal d ı rıya a ç ı k t ı . Ku zeyde Tö ton l a r, pagan
Prusya l ı J a r, L i vo nyal ı lar ve n i h ayet Rus l a r l a
mücadele s ürü y o rd u K uzeybatı da V i k i n gler, b a t ı
.

sah i l ş e r i d i n i n al n n ı ü s t ü n e geti r m e k l e kal ma m ı ş l a r ;

k ı ta i ç l e r i n e s o k u l a ra k Pa r i s ' e k ad a r d e h ş e t
saçm ı ş l a r ; K o n s r a n t i n o p o l i s ' e b i l e u l a ş m ı ş l a rd ı .

RLLS to p rakları n d a k i aza m e d i n eh i rl e r i ve A kde n i z' i

kar e d e n V i k i n gl e r , coğra fi a n l a md a da Av ru p a y ı '

k u ş a t m ı ş la rd ı . G ü n eyd e n d i n i b i r h uş u y l a y o l a
ç ı ka n İ s l a m ord u l a rı , İ spanya ve S ic i l ya'y ı fe r h e d i p
Fran a'da Poi tiers'ya kadar i le rl e m i ş l e r ve e n sonu n d a

TEPEDEN TlRNAGA Z l R H Ll şövalycleır, A l h i H a ç l t efcri'ncle

sda hstz Katar!an bltçta n geç i ri rken. Naif paspelz L U I h i r
ken�am lcn va l'<-trsak, b Lı lasv i r orlaçağ b i l'l i c i l iğ i n i güzel şeblclc
canlavıdınr. Aşağt neredeyse dümdüz inm baca k l a r, alçaldak i
b i r hedefe VLınnal� için gercl�en dengeyi sağlar. B l r nevi lrnll Ld"­
işlcvi gören eyev, 6 i n i c i ve a t r n ivmes i vı l n d oğrnclan kargı n ın
LLcuna i l e t i l mesine yarn r.
 İ stanbul ve Yunanistan' ı zapt etmişlerd i . Doğuda
ise, Macar ve Moğol güruhlan akı l l a r ı n a ese n
yerleri yak ıp yıkmakraydılar. B i lhassa h ük ümdarları
tarafından çağrıl madıkça geri dönmeyi akıllarından
bile geçirmeyen Moğollar, yağma ve talan ı b i r hayat
b içi m i ne çevirmişlerdi . Daha sonradan H ussitler,
b atıl ı feo d al şövalyen i n t a h akküm ün e karşı
kendilerin e has tedbirler gel iştirmişlerd i .
Avrupa'yı tehdit eden ordul ar, nitelik bakımından
hayl i fark l ıydılar. Tek n e l e re dol uşup gele n No rs
piyadeleri nden, sayısal olarak b üyük ölçüde dengeli
p iyade ve s üvarilerden m ürekkep hafif teçhizatlı
İ slam ordul arına, bütünüyle süvari ağı rlıkl ı bozkır
s avaşçı l a r ı n da n , ağı r d o na n ı m l ı H us s i t savaş
arabaları n a kadar geniş b i r yelpaze söz konusuydu.
Ancak e l l e r i a l t ı ndaki farkl ı askeri u nsurl arı
ustal ı k l a k ul l a na rak, s i l a h l ı gücü n ü d üşmanı n
yumuşak karnına doğrul t m a becerisini gösterebilen
bat ı l ı k o m utanl ar, b u k i tlel eri n k ıy ı mından
kurtulabil m işlerdi. Aynı beceriyi sergileyemeyenler,
de, d iğer kla n kabilelerin e b ağlan mışlard ı . N ü fuz
sah i b i ailenin reisi, yaptığı çağrı ve davetlerle, artık
iyice dallanı p b udaklanm ı ş gen iş aile fertleri n i b i r
hücum seferi n e veya ortaklaşa savunmaya bekledi­
ği ni d uyururdu ; fakat bu çağrı , m utlaka i k n a veya
vicdanen zorlama h avası taşı r; yasalara dayalı bir icbar
içermezdi. Daha sonraları, seferlere katılma zorun lu­
luğu norm biçim in i aldı ve h ü kümdarlar, askeri celbe
i taat etmeyenlere para veya ölüm cezası verebi l i r, ya
da aynı sebeple, a razilerin e el koyabilir h ale gel diler.
B i r aile lideri ne denli kudretl i olursa, o nispette ço k
aske re sahip o l uyordu. S a kson A l manya'da, vaftiz
edildikten son ra soyluluk kazanan Jarllar27, kalaba­
l ı k o rdular teşkil etmek içi n fyrd den ilen ( Fran s a'da
Arriere-ban adıyla bilinmekteydiler) dinç ve sağlam
yapılı adaml arı silah başına çağı rabilmekteydiler. Bu
suretle bir araya getirilen savaşçı sayısı, temellük edi-
EZOTERiK NORivlAN ARMAClLlGl, i ngiliz kralt 1 1 1 . Eclward'ın
armasmt lmmtzt renk te, şaha kalk mtş üç leopar şeklinde
res m eder İngiliz dünyasında bu tasvir, b rm t z t zemin ü zerindl'.
.

muvaffakiyetsizl i klerin i h ayatlarıyla ö d e mişler ve kend i doğal ren kleriyle şaha kalka n üç leopara dön üşm üştür.
h ükümra n l ı k ettikleri ü l keler, gali p kuvvetlerin Bu tasviri yaratan ortaçağ sanatçtsL, ü zer i n d e çaltşabi lcccği
topraklarına ilhak edilmişlerdi. Ortaçağ komutanları, d a m ak t l l t bir leopar suretine sah i p o l m aclığmdan, d i rıı i zdc
a.

savaşın cen deresinde, ke ndilerinden önce gel en veya hayli fanlaslik üç a s l a n oldllğu söylenebilir.
s o n ra gel ecek olan bütün askeri şah s i yetl er gibi,
temel bir m eseleyle boğuş mak zorundaydılar: sın ırl ı
kaynaklarla sın ırsız başarılar kazanmanın b i r yolunu
bulmak.

Kavimler ve Feodalizm
Ortaçağ, Ro ma İ mpara t o r l uğu'nun ağı r, ama
önlenemez gerilemesiyle başladı. Köh n e m eye yüz
tutm uş i m paratorluğun h ud u tları n ı n ö tesi n de
hayat bulan topluluk ve o rdular, tabiatl a rı i tibarıyla
aslen kab i levi yapı lardı. Ne yazık ki, bu top luluklar
hakkında b ilgi veren kaynaklar, içeriden gele n kabile
mensupları yerine, yabancılar, yan i bunl arın Romalı
komşuları tarafı ndan kale m e alınmıştı r. Daha geç
tarihler içi n , bazı kilise tarih leri de mevcuttur. Yine
de, bu kayna klara istin aden kabile savaşçı l ığını n
doğasına dair birtakı m tespi tler yapılabi l i r.
Ortaçağ kabileleri, esas itibarıyla, gayrı resmi aile
bağlan üzer i ne inşa edilm işti. Çekirdek ailenin geniş
aileye evi r i l mesi nden son ra, tekamül, ailelerin bir­
leşerek kla nlar oluşturması n a kadar uzannı ıştı. Bu
klan lar, izd ivaç yol uyla tesis edilen ilişkiler sayesin-
 L l\'1. .1. .1.'-. l' .L .&'- '-' ll'J. \..J .I. �

len arazi m i ktarıyla ora n tı l ıydı; 9. yüzyılda, Sakson kayded i ld i ğ i doğrudur. B u tertibat, Sakson, Viking,
İ ngiltere's i nde, beş ailen i n geçimini s ağlayabilen her İ rlanda ve Prusya orduları için bilhass a geçerlidir.
toprak parçası başına bir savaşçının çıkarılması şarttı. Kabile esaslı askeri sistem, zaman içinde h ükümdarın,
Elbette karizmatik ve tuttuğunu koparan hükümdar­ bir aileden, mülkiyetinde bulundurd u ğu arazinin
lar, daha b üyük ordular kurmaya m uktedirdiler. Ne miktarı nispetinde asker beklediği bir yapıya dönüştü.
de olsa, bir savaşçının daha etkin bir l i derin hizmetine Kabile reisi, en basitinden veraset yoluyla, ya da Moğol
gi rmek i ç i n bir kabileden diğerine geçmesi m üm­ kabilelerin i bir çatı altında b irleştiren Cengiz Han
kündü. D aha geç tarih l i Sakson topl umları nda ise, gibi, karizma ve zekasını öne çıkararak önderliği n i
bir asilzaden in h izmetin den çıkıp d iğerine girmek, pekiştirebi l i rdi. Ya da S akson hükümdarların da
ancak beli rli bir bedel ödemek ve kraldan izin almak olduğu gibi, bir meclis eliyle kral i lan edi lebil irdi.
su retiyle gerçekleşebi l i- Ro m a İ m p a ratorl u ­
yo rdu. S avaşçılar, ayn e n ğu' n u n resm i yap ı la r ı ,
"Sergiledikleri olağanüstü
Cengiz Han' ın muhte l i f b aşkentten g el en para,
Asya kavimlerinden gele n
ceng!werliğin izahı, sahip o ldukları m üh i m m a t , t a l i m a t ,
i nsanları Moğol sancağı şaşılası cesaretti. Geniş bir ırmağı memur tayin le r i ve des­
al tı n d a b irleştirmes i n d e kolayca aşmak, dişini tırnağına tek kıtaların ı n arkasının
olduğu gibi, başarılarıyl a takarak sarp yamaçları tırmanıp, kesilmesiyle yavaş yavaş
tem ayüz eden başka b i r böylesi zor şartlar altında çöküntüye uğradı. Post­
klan veya kab i l e reisi n e Roma toplu m u baş ı n ı n
muharebeye hazır hale gelmek ancak
katıl mayı seçebilirlerdi. çaresine bakmak mecbu­
H ü kü m darl a r, y a n ı
kahramanların yapabileceği işlerdi. " riyetindeydi; güçten düş­
başlarında ayrıca, maişet ve ]ULIUS CAESAR müş Roma hükümetinin
sayg ı n l ıkları n ı doğruda n en ciddi sı navı b aşlamıştı.
liderlerin e borçlu ola n , kendilerine gön ülden bağlı Bununla b eraber, elleri n e alenen böylesi bir emir
hassa alayları (veya huscarllar) besl iyorlardı. Tabiri geçen İ ngiltere'dekilerin durumu bir yan a konulur­
caizse, a n ti k gel enek i ç i n de, De Bello Gallico'da sa, ortalarda "artık ken d i başınasınız" d iyen açık bir
(Gal Savaşları) yiği t l iğ i n kitabı n ı yazan Caesar'a tali mat yoktu . Şüphe, şaşkın l ık ve m ünakaşa herkesi
göre, bun l ar icap ederse, başbuğların ı mezara kadar sarıp sarmaladı ve yaln ızca, geç Roma dönemin de
takip ederlerdi. Her b i r b irey, m a d d i imkan ları duces adıyla bilinen (dük kel imesinin atası ) en güÇlü
n ispetinde mali k olab i l diği ve ufa k l ı ğı ndan beri liderler ayakta kalabildi. Bunlar da, tıpkı kabile reis­
birl i kte büyüyerek ünsiyet kesp ettiği silahını yan ında lerinin yapt ığı gibi, ord u l arını kendilerine candan
getirirdi. Bazı kayda değer istisnaları olsa da, bu usul, bağlı şahsi m aiyetlerin i n etrafında kurdu lar.
genell i kl e s ilahl ı ayaktakı mlarının teşekkül etmesine H i ç kuşk usuz, Rom a-sonrası l iderle r arasında
yol açm ış tı . Ortak b i r d ava uğru n a veya sadece en fazl a tem ayüz edeni Charlemag n e o lmuştu.
açgözlül ü klerinden b i r araya gel e n bu gür u h l ar, Charlemagne, Chil deric tarafından kurulduktan
gan imet ( asker maaşı diye bir şeyin henüz ismi bile s o n ra, K a t o l i k H ı ri s t i yanl ığa geç e n C lovis
yoktu) veya şan şöhret e l de etmek, ya da ayn ı anda döneminde semiren v e Ch4rles Martel tarafı ndan
ikisine birden sahip o l m ak için savaşıyorlardı. Arap istil asına karşı korunan Frank krall ığını tevarüs
etmişti. 768 yılında tahta ç ıkan Charlemagne, kırk
Kabile Yapısı altı yıl l ık saltanatı müddeti nce, Frank k raliyetin i
Kab i l e o rdular ı , eks e r i yetle h a y l i ü rküt ü c ü Danimarka'dan Pireneler' e , Roma' nın doğusundan
bi r d ı ş görünüşe sah i p t i ; fakat i p t idai kom uta tekrar kuzeyde D an i marka'ya kadar geni ş leterek
yapı l a n sebebiyle, h a n ta l ve e t k i s i z o l m aktan İ sviçre ve Bavyera'yı ve Avusturya'nın bazı kısımların ı
kurtul am ıyorlard ı . Bu o rdularda b ulunan bazı h aki m i ye t i altına a l d ı . B u fet i hler, n e resinden
insanl arın , örneğin on veya yüz kişiden mürekkep bakılsa, e n az bin sene sonra Napoleon'u n ortaya
birliklerin başında alt k ademeli kom utanlar olarak çıkışın a kadar emsali o l m ayan bir başarı demekti .
Charlemagne, yönettiği devasa toprak l a rda, sah i p
olunan a razi karşılığı n d a merkezi iktidara, yani k rala
askeri h iz m et veri l mesi gere ktiği fi kr i n i pekişti rd i .
Kra l , b u rüşey m i feo d a l i z m de n i s t i fad e edere k
toprakl a r ı nı genişlettiği g i b i , o rd u ları n ı n muazzam
b i r yeklı n a ulaşmas ı n ı sağla d t . C h a r l e m agne' n ı n
uygul a d ı ğ ı mode l , d i ğe r h ük ü mdar l a r ta rafınd a n
da benimsendi v e feodal i zm, bölgeden bölgeye arızi
farklı l ı klar gösterse de, salgın h astalık m isali, çabucak
her tarafa yay ud t .
Kraliyet ve Mezhep Savaşları
Orraçağ Avrupa'sında, m ü temadi yen ş e k i l değişti ren
evl i l i k i n ifakları ve s iyasi i kt i darın m i ras ve vasiyet
yol uyla el d eğişti rmes i , i r i l i u faklı birçok çatışmanın
doğmas ı n a yol açmıştı . A q u i ra i n eli E l eanor, Frans ı z
kralı vı r . Lou is' yi terk edip İ ngil tere taht ı n ı n sa h i b i I I .
Henry i l e e v l end iği anda, Batı Avrupa'dak i k uvvetler
denges i n i a l t üst erm i ş t i . Bu i zd ivaç , b i r gecede,
CHAR.LEMAGNE VE ŞÖVALYELERİ, haç yolcul uğu. vesl lesiyle
Aix-la-Cha pel le'c lcn ayn l tp Sant iago ele Composlela'ya giclerl�en.
1 2 . yüzyı la a i t trn tasvirdeki ayrın l ılaY, Yessam ın yaşadığı devrin
gerçeklerin i ya nsıtmaktad ır. Bu sayede, şövalyen in baş ltca silahı
olan brgt n ı n yam sıra, dönemin al koşumlanna da ir bir ;ntiba
edinebilme!� m ü111 k ündür.
Fransa' n ı n g ü neybatısın d a kalan Aqu i taine eyaleti n i
İ n g i l i z kral ı n ı n egemen l i ğ i n e verd i . Benzer şeki lde,
Eleanor' u n Kastilyal ı adaşı , ağabeyi n i n G asko n ya' n ın
yar ı s ı üzer i n de k i tartı ş m a l ı egeme n l i k i d d i as ın ı
I . E d ward ı n z i faf yata ğ ı n a taş ı d ı . Bu i k i evl i l i k
'
nedeniyle, daha b u dö n e m d e Yüz Yıl Savaş l a rı ' n ı n
temelleri atı l m ış oldu. I l l . Edward' ın , ara l a rı n d a bu
top rakları n d a b u l u n duğu bazı yerler içi n , Fransız
h ü kümdarın a h a raç verm eyi kesmesi sava ş ı n pa tlak
verm es i n e sebep oldu. Ken d i nam ı n a s i yasi n ü fuz
el d e e t m eye h eves l i Kat o l i k ki l i ses i , Av ru p a'daki
ç a t ı ş m a la ra taraf olan baş k a bir k uvve t odağıyd ı .
Kil ise, Balt ı k haç l ı seferleri 2 8 , İ spanyol reco nquistas ı2'J,
Kas ti l ya Veraset Savaşları ve P i reneler'deki A l b i haçlı
sefe r inde, kafi r, mutezi l ve ö zgürlükçü k i t l eleri veya
b u n u n gibi s i yasi m u h a l i fl e r i n i kıl ı ç zor u y l a yola
get i rmeyi dened i . D i ni taassu p kral i yet e n t r i ka larıyla
birleşince, o r raçağ Avrupa's ı , çekişme ve mücadelen i n
b i r t ü rl ü d i n m e k bil med i ğ i b i r yer hal i n i ald ı .
Avrupa'da Moğol İstilası: Leignitz 1 24 1
Cengiz H a n ve i\1oğo l l a rı n h i kayes i n i a n l a ta n b i r
s i n e m a fi l m i , ş ayet yaşa n a n l ar gerçek o l m a sayd ı ,
h ayal mah s u l ü b i r k u r m ac a yaftası n d a n i l d ebeL
ku rt ul amazd ı . Cengiz H a n , Ti muç i n a dı yla d ü nyaya
gel m iş ; d a h a s o n r ad a n M o ğo l l a rı n u l u h a ka n ı
 EM İ R VE K O M UTA

Moğol Ağır Süvarisi

(13. yüzyıl)
Bu Moğol savaşçtst, tümen in in alemini taştmaktadtr.
Hangi veçheden bakdtrsa bablsm, bahlt düşmanlanna
k Lyasla tepeden hrnağaJarklLdLY. Esas taktiği, etrefmda
d olamp oklanyla iyice bunalfüğt hasmma en uygu.n
zamanda yaklaştp kargtsma başvurmakü. Bu çizimde,
sol dirseğinin hemen altma takhğt u.Jak ve yuvarlak
kalkanı gösterilmemiştir. Yan mda bu.hmdurduğu
savaş araç gereçleri arasmda, yedek ok ve yay kirişleri
o lurdu. Yay, muhtelif materyal lerin zamklanarak
birleştirilmesiyle imal ediliyordu. Kiriş geçirilmeden
önce "C" şeklinde o lan yay, b ilinen formuna, kirişin
germe kuwet i sonucu.nda kavuşurdu.. Kiriş geçirme
s o n derece zor bir işlemdi; klrişin alttaki ucunu ayak l a
basmak suretiyle aşağtda tutarken, vü.cu.dun tüm
kuwetini, kol, bacak ve mide kaslann.ı kullamp yayL
yeterince eğip sd�tşhrarak, kirişin cilğer ucunu
yaya geçirmek gerekliydi.
mertebesine yüksel ince b u herkesçe maruf i s m i
alm ı ş tı . H ükümdar o lmadan önce, ç i l el i olduğu
kad a r s i l i k bir hay a t yaşam ıştı. B abasının, daha
önced e n öldürdüğü bir adamın aşi reti tarafından
katle d i l m esi üzerin e , aile n i n geri kalan fertleriyle
kaçmak zorunda kalmıştı. Cengiz H an , böyles i
meş u m b i r başlangıçtan, n e ken d i s i n de n önce ne
ken d i si nden sonra, k i msen i n başaramadığı ölçüde
heybetli bir kara i m paratorluğu inşa e tmeyi başard ı .
Moğo l ordularının esasmı, kargı, yay ve mızrak
taşıy a n atlı askerle r o l uş turuyo rdu . Bu Moğol
savaşç ı s ı , alelade b i r zırhsız avcı askeri olabileceği
gib i , hasmına, e n az bir ortaçağ şövalyesi kada r
gaddarca saldırabilen zırhl ı bir süvari de olabilird i .
Moğol atlıları, ver g i mukabi l i çeş i t l i kabilelerd e n
yollanan benzer teçhizatlı süvariler veya çoğu vak i t
Çinlilerden seçilen bazı uzman kıtalarca takviye
ed i l irdi . İ ki hasletleri , M oğol o rdu l arını, çağdaşı
diğer askeri yapılardan belirgin biçi mde ayırıyordu.
Kumanda kabi liyetin i temelden sağlamlaştıran iki
anahtar unsur: birbi rlerinden h ayli uzakta yer alan
asker! kollan eşgüdü m içi nde sevk ve idare edebilme
ve savaşın en kızıştığı anlarda bile, o rd u üzerinde
komutayı muhafaza edeb i l me.
M o ğo l l a rı n Avrupa' ya giriş i , d üş manl arın ın
n azarında, iblisin yeryüzüne inmesi g i b i bir şeydi .
Ortaçağ zihniyeti nde, uçsuz bucaksız bozkırlardan
kopup gelen bir Moğol ordusu, hakikaten de, Tanrı' n ın
gazabına uğramak d e mekti (ileride gö receği miz
gibi, bu düşüncede h a kl ı l ık payı yüksekti) . Aslına
bakıl ırsa, Avrupa'nın i stilası , çok daha şümullü bir
Moğol planı n ın b ir p a rçasından ibaretti. 1 227'd e
B U MOGOL ATLl okçusu, tipik
b ir bozlı ır midillisine binmektedir.
Muazzam derecede dayanıklı olan
ve i nsa adımlarla yapl ığı ra hat
yürüyüşüyle bu a t l a r, Moğol harr
meka rüzmasmın vazgeçi l mez
d işlilerinden b iriyd i . Atm koşum
takrmmda, batılı şöva lyenin olmazsa
o lmazbn arasında yer alan göğüs
kayış/an olmaması d i kbıt ç:ekicid i r.

. \K- -
- ı'. ...
Cengiz öldü ve Ögeday, 1 22 9 'da babasını n yerine ulu
hakan oldu. Babası, Moğol kabilelerin i birleştirmeyi
ve bozkı rlar ı n efsanevi H arezm İ mparatorl uğu'nu
yıkmayı başarmıştı. Bun unla yetinmeyerek, Chin ve
Sung hanedanları arasında bölünmüş Çi n'de fetihler
yapmaya baş l am ıştı. Başken t Karakurum' u kuran
da Cengiz H an'dan başkası değildi. Ö ge d ay, tevarüs
ettiği imparatorluğun bütün önde gelen şahsiyetlerini
davet ettiği b i r meclis topladı.
Moğol o rd ularının, çoktan Karadeniz sah i l l erinde
Gürcistan' a kadar ulaşmış o lduğu haberleri ayyuka
çık m ıştı. Ögeday, Çin'deki fetihlere devam e deceğini
d uyurdu. Avrupa'daki t o p raklar, Cengiz Han' ı n
torunu Baru'ya bırakıldı. Batu'nun hizmetin e ayrıca
bir m iktar takv iye kuvvet yollandı: son fet h edilen
bölgelerdeki kabi lelerden al ı nan savaşçı l a rı tali m
v e terbiye e t m ek için yol l an a n e n seçme komutan
ve askerler. B öylel ikle Batu'nun ordusu, 5 0 .000
tecrübeli M oğo l , 20.000 m ü kellef kabile savaşçısı ve
bunlara ilaveten Çinli ve İ ranl ı uzman knalar ına sahip
E M İ R VE K O M U TA
Vl KTOK.YAN DÖNEME AİT bu ağaç bask ı, Moğollann veya
Macarlann kullandığı sllah ve teçh.izatı hatalı şekilde tasvir eder.
Bununla birlikte, yine ele, tanif1ann bodoslama birbirlerine
girdikleri durumlarda yaşanmış olması icap eden habis
kapışmanın d oğasını i.yi ifade etmektedir.
o l m uştu. Bu şekilde, her biri 1 0.000 kişiden o luşan
yedi tümen kurma imkanı vardı. (Moğol o rdusu,
o nar kişilik arban, on arbanlık jagun, on j agun luk
minghan ve on minhanglık tümenlere böl ü n m üştü . )
Avrupa'da hüküm süren dar kafalı çekişmeler,
b u rada o rtaklaşa bi r tepki ve ri l mesi n i n önüne
geçmişti. Papa ve Kutsal Roma i mparatoru n u n arası
alabildiğine açıktı ve bu ikiliden hiçbiri, en ö n safra
b ekleyen Macar k ralı IY. Bela'ya destek b i rl ikleri
gö nderebi lecek vaziyette deği l d i . Maca r kralının
vassalleri birbirine düşmüştü ve Bela'n ın kom şu ları,
fırsattan istifadeyle Macar top raklarından kend i l erine
b i r hisse k o parab ilme umuduyla yangı n a odun
atmaktan geri durmuyorlardı . Kuzeyde, Leh istan
 . .
Leignitz Savaşı .� . \
. . .;
, ..
· ';·:�·2·:�:M�; ::a:.
./�-:: .'.·;: . .
·: . :

1241
·
mn�i lı�tu, . ·

•• Moğol nuingıulai
Batılı şövalyenin geleneksel taktiği, düş m an ordusunun
.
birli�rini t&.ip et�1. ·· •

•
.
kal b i n e doğru tepeleme, vahşi b i r süvari h ücumuna
. . .. . . .
kal kmakt ı . Moğollar, I .eignitz'de, bu taktiği kendi
�. ..
. .

lehlerine kullandılar. Bu maksatla Macarların ilk hattın ı,

ken d i mangudai - sahte ricat taktiği içi n özel eğitilmiş
hafıf atlılar - birlikleri üzerine h ücum etmeye kışkırttılar.
• .. ,• 6 Macar piyadesi,

Mangudai, ilk Macar dalgasını geri püskürttükten

. süvarf yoldafl�ının .
sonra, arkadan gelm ekte olan ikinci Macar hattı
· · dumandan h�ete'
uğramıt tekilde çıkJığını
..
., .,.
,·
karşısı n da göstermel i k b i r yenilgi yaşayıp kendi ağır ,.

süvaris i n i n cenahlarına çekilecekti. Macarların ağır atları ,

·
�·· � t\ince kafıtmaya ..
f • .. •

. ba,lad!. .
.
. .
... . �...
has ı m l arı nın çevik bineklerini yakalamayı beceremedi
ve hücuma kalkmış olan şövalyeler, ken d i le r i n i bir an<la,
her taraftan Üzerlerine ok yağdırıp kargaşa yaratan Moğol
avcıların ı n kucağında b uldular. Neden sonra, Moğol
ağır s üvarisi harekete geçerek çoktan enkaza dönüşmüş
düşm a n ı n ı n üzerine atı ldı. Dahası Moğollar, d umandan
b i r sis perdesi oluşturarak şövalyelerin akıbetini diğer silah
arkadaşları ndan gizl e d i l e r. Gerçekten, Macar piyadesi,
şövalyeler hezimete uğramış vaziyette dumanı yarıp geri
kaçmaya başlayana kadar neler döndüğün ü anlamadılar.
Bu esnada yaşanan şaşkınlık ve kargaşa, p iyadenin de
bozula rak kaçmasına sebep oldu.
...

:.
••
•• . . "
• ..
.
•
�
. ,

..

•
.. .
"
·

.
-� ·
.... .. .. . .
. . ,.
..
·. .
.
•. . .
..• • •

'· ' .
,.
. ..
• •.# • •

·. · :• . . .
..
• .
.
• • • • •
# . .
•
•. •
• •

..
: -. . ..
.
.. ..

..
Moğollar, düşmanlannın önce birlikteliğini, sonra . .� • • • • • . '
.
•
maneviyatlannı bozarak savaş meydanlanndan galip • • •
. "'; . .
·�
.
aynlırlardL. Moğollann bu. sahada sahip olduğu karılı şöhret, (
.
•
..
·- .
•
.
. . .. .
henüz savaş başlamadan, birçok düşman askerinin korkuda n •
: .

dizlerinin bağının çözülmesine sebep oluyordu.

138
 EM İ R VE KOMUTA

•
.
... : .
". . . . .
• .. .
.
. . . . • ..
••

4.Avcı atlıla},
. . .

:/·:tl<qındil"..
• •

1 Macarların ilk
•
r
•Macar ikinci 3• Manguda� •

ha'ttını yanlardan Moğol ağır ; ..

hattı, Moğol süvarisinin

·.·�;
• •

mangut(ai tarafından kaJıatlar1J1a çekildi. .·:� ' .

.. -�
I . •

geri püskürtüldü; .. . . .
..

.
f�at ikinci ha�tın .
. . .
. ..

5" M��r ��r.

.
•
;
•. .
.
. . .
yardıma gelmesiyle ·
. .
·
. ...•

·
•

teke.ar toparla"nara süvarisi,

•

f
·
•.

hirpalaamıf MaG{U' . �
.• .
•
muliarebeye devam etti. '
,_ . . • •
•.

•
. . . •
•

ikincLhattuy yenilgl��
. •
.. .� ... .
•
•
. .. . .
. .
•
..
. . ' ..

..
ğrattı. -
·

� ..
'
•
'
. "

.
. . ...

.
..
. "'"
.,
"
. . );
. ._
. •
�
.
'
'
.. '•
�
.

.
.
. • ..
.
•
\

�· . . .
•

-. ,
. .. ' . .•
•
1 •
•

• -
• i ,,, ..
.
,,.
" ..
•

�.
•
!\
•.
...
•
. .. ..

�
.
. • .

,
.·
•
. ... .. . .. -
. .
.
. •

,
,,. .. ·"" •
•
.•
•
•
• •''
. ....
,,
•• • •

' ,.
• •
..
• •
..
• • •
'
..
• • • .
• .
. .ı •.
•
,.
. .
' ·
.
•.
..•
•
•
.
.. • . .. ..

.!
.
. . . ..
. • .. ..
•
�
• • #> . •
. . .· .
·�
• . •
'
..,
. • • •
. . ... .
 krall ığı , kendi ne bağl ı dük l e r i n fazlaca k uvvet
temerküz etmesi n e ses çıkaramamış basi retsiz bir
kralın yönetimi n de iyice çaptan düşmüştü. Bu lakayıt
h ük ü m darın var i s i , o sıralarda , ü lkede i ktidarını
yen iden tesis etmek için çabalayı p durmaktaydı .
MoğolJar, çok b üyük ölçekli bir kıskaç harekatı
tasarlamışlardı. O rd unun takriben çeyreği, M acar
o rd u l arı n ı G ü n ey Rusya ste p l erine çekebi l mek
maksadıyla kuzeye yollandı. Lubl in, Zawichost ve
Sandomierz (Sandomir) zapt edildi . Ne var ki, istila
haberleri öylesine ağır yayılmıştı ki ; beklenen tepki
hiçb i r zaman g erçekl eşmedi . Güneyde i se, Batu
ö nderliğindeki a n a o rdu, Karadeniz'in kuzeybatı
sah i l i n de Erde l' i yakıp yıkt ı . Bu esnada M oğol
b i rl ikleri, Karpa t dağlarındaki üç geçidi zorladılar;
Tun a ve Tisza n e h irleri, ülke n i n iç kısımlarına
erişen koridorlar h aline geldiler ve Batu, çağlayan
b i r ırmaktan daha h ızlı, bir a n d a Peşte önlerinde
bitiverd i .
Macar kralı Bela, Moğol tehacümü karşısında batıya
sürülen Kumanl arın kendi topraklarına yerleşmesi ne
izin verdi; Kuma n l ar, Macarların doğu s ın ı rlarını
sağlama alacaklard ı . Acımasız Moğol ilerleyişi n in
yaklaştığına dai r ş ayialar kulaktan kulağa yayılmaya
başladığında, Bela o rdusunu ve b i r araya getirebildiği
kadar m üttefi k kuvveti n i t o p ladı. Bağlaşıklar
gelmişti gelmesine; ama Bela' n ı n askeri yönetimi ne
girmeye razı değ i l l erdi . Dahas ı , Ku manların derhal
s ı n ı r d ışı edilmesi n i talep ettil er; sınır hattı yarıldı;
baro n lar, zam a n s ı z bir ağız d a l aşma giriştiler ve
M oğol kasırgası ü lkeyi tesl im aldı. Sadece üç gün
sonra kötü hava disler Budin' e u laştığı nda, Moğollar
kente o t uz kilometreden daha yakındılar. Kuman
savaşçıları, has e t ç i Macar zadeganının reis l er in i
katlettirmesi üzerine, geçtikleri yerleri yakıp yıkarak
uzaklaştılar. Bel a o lduğu yerden ayrılmadı; M oğol
tehlikesi bu denl i yakınken soylular kendisini bırakıp
gidemezlerdi. Moğol lar, kuzeyde Krak6w tarafla rına
yöneldiler; sonra da geri çekil meye başladılar. Leh
i dareci, Moğol kuvvetlerini takibe başladı; Moğo llar
da, ele geçirmi ş o ld ukları esi rl eri geride bırakarak
sözde bir bozgun h avası tezgahladılar. Leh yönetici,
h areketine devam ederek kay ı n pederi Bela' n ı n
yard ı m ı na koşturd u . Moğollar, Lehleri tuzakları na
düşürm üşlerdi. Leh ordusu, şeh i rl eri n i n güvenl i
surların ın yaklaşık 3 9 km uzağı nda, neredeyse son
nefe ri n e kadar M oğol ok yağmurunun altında telef
oldu. B ir sonraki menzil, Krak6w' un kuzeyinde kalan
Wro d aw'd ı (Breslau) ; fakat Moğol lar, Odra (Oder)
nehr i n i aşıp şehre sal d ı rma haz ı r l ı kl arı yaparken ,
gözcüler oyuna katılmak isteyen yeni b i r ordunun
arz-ı e ndam ettiği n i haber verm i şlerdi. Si lezya l ı
Henry, kuzeyli asi l zadeleri coplamıştı ve Leignitz'de
Bohemyalı Wenceslas'ı beklemekteydi . Moğol l ar,
Napo leon dönemi n i araştıran la r ı n zihinleri n d e
tasavvu r etmekte h i ç zorlanmayacakları şek i l d e,
Wenceslas ve 50.000 adamının Hen ry kuvvetleriyle
b i r leşm esine vak i t tanımadan h e m en harekete
geç m eye karar verdi ler. Bohem ya l ı kum andan
bir g ü n l ük mesafe deydi, ne fazl a ne de az. Moğol
birl i kleri, Wrodaw' a uğramadan i le r i atıldılar ve 9
Nisan 1 24 1 'de silahlar çekildi.
H e n ry ordusu, tek kel imeyle karmaşıktı; o rduda
en iyisinden en kötüsüne her türlü askeri bulm ak
m ümkündü: B i r tarafta m i l is b i r l i kler ve vergi
mukab i l i celp edi l m iş piyadeler, öte tarafta feodal
şövalyel er ve uşakları. Sayıları çok az olsa da, b i r
m i k ta r St. Jean ve Tap ınak şövalyesi de o rduya
kat ı l m ıştı. Ama çok daha m ühim i , efsanevi Töton
şövalyelerinin, büyük reislerinin riyasetinde Silezya
ordusunda hazır bulunmasıydı. Bu son uncu gru p la
birli kte top lam sayı 2 0 . 000'i b u l m uştu. H e n ry
kuvvetleri dört kol a bölünmüştü; p iyadelerin tamamı
bir kısı mda toplan ı rken, merkezde bul unan Töton
şövalyelerinin her bir kanadına d iğer feodal kıtalar
konuşlandırılmışt ı .
M o ğo llar, m uharebe hattın ı n en ö n kısmı n a ,
sah te ricat manevraları tertip etme k üzere eğiti l m i ş
bir mangudai birl iğ i yerleştirdiler. B u n ların her iki
cenahında, ok ve yayla taciz sald ı r ı l a r ın ın yan ı sı ra,
kargı l ı hücumlar gerçekleştirebi l en i nt izam lı h a fi f
süvari alayları mevcuttu. Mangudai b i rl iği nin hemen
gerisine, en az hafif süvari kadar etki l i taciz harekatı
yapa b i l en, ama bunun ötesinde, t opyekun ce p h e
sal d ı rı la rına girişe bilen ağı r süvari k o n uşlandırı l d ı .
M u h arebe, S il ezya h afif süvar i s i n i n mangudai
birl i ğ i ne hücum etmes iyle baş l a d ı ; bunlar g e r i
püskürtülmelerine rağmen, artlarından gelen diğer
kol ların etrafı nda tekrar birleşerek top l u taarruzdaki
yerlerini aldılar. Ö n cephedeki M o ğo l lar, suni b i r
boz g u n ortam ı terti pleyerek S i l ezyalıları M o ğ o l
kalabal ığının içlerine kadar çektiler. Kaçan hasımları nı
 kovalayan şövalyeleri ana kuvvetlerinden daha da tecrit
edebilmek maksadıyla, süvari hücumunun gerisi n e
kesi f b i r duma n bulucu salındı. M o ğol cenahları,
düşm a n ını sıkıca çem bere alarak kanatlardan ok
yağdırdı. Ok sağanağını müteakip ağır zırhlı Moğol
arlıları , yorgunluktan bitap düşmüş H ıristiyanların
üzeri ne çullandı. Bir Silezya kolu, kendine çekidüzen
veri p b aştan tertiplen meye teşebb ü s etse de, b u
haml el eri, silah arkadaşlarını savunmasız bırakmak
dışında bir işe yaramadı ve nihayetin de, kutsal tarikat
savaşçıları da dah i l ol mak üzere, b ü tün Hıristiyan
ordusu feci bir hezimete uğradı. D um an perdesini n
arkası nda, süvari k uvvetlerin i n akıbetinden bihaber
bekl eyen piyadeler, bozgun a uğramış şövalyeler i n
peş le r i n deki Moğol atl ılarıyla karaltılar halinde
ken di l e ri ne yakla ş t ı kların ı gör ün ce kaçmaya
baş l ad ı l ar. Silezya lı l arın kaçışı, bir müddet son ra
hun harca bir katliama dönüştü. Hezimetin haberin i
alan Wenceslas, vakit kaybetmeden geldiği yerden geri
döndü ve karşılarında hiçbir güç kal mayan Moğollar,
Odra vadisinde taş üstünde taş bırakmadılar.
Güneyde, B u d i n'de ayn ı göster i bir kez daha
sah n elendi. Moğollar, geri çekilmeye başladılar; belki
de, M acar ordusu n u n gerçekten de çok kalaba l ı k
olduğ u n u düşün m üş lerdi . Bela' n ı n asilzadeler i ,
gözdağı vererek yalpalattıkları düşmana saldırmanı n
cam zamanı olduğu kanaatindeydiler. Neticede Macar
kral ı , 1 00.000 kişi l i k devasa ordusuna ricat edenl e ri
takip etme emrin i verdi.
Leign i tz savaşının ertesi günü, başka bir Moğol
ordusu, 805 km güneyde Erdel ordusunu yeni lgiye
uğratıp Hermannstadt'ı yerle bir etti. 1 1 Nisan'da,
Moh i S avaşı' nda, merkez hattında b ulu nan Bat u ,
birden geri dönerek kendisini takip eden Macarl arı
ortadan kaldırdı. B öylece Moğollar, yalnızca üç gün
içinde üç ayrı orduy u mahvederek, belki de sayıları
1 50 . 000'i bulan m u h arip bir kitleyi katletmişti.
Avrupa, bütünüyle Moğolların insafına terk edilm işti.
Gelgele l i m , Ögeday'ın vakitsiz ölümü, tahta kimi n
geçeceğ i n i belirlemek isteyen Moğol güruhları n ı n
anavatanlarına dönmesini zorunlu kıldı. Bu askeri
hareketli l ik dönemi n de, en az altı Moğol ilerlem e
hattı tespit edilebilir. Her bir kol u n 1 0.000 adaml ı k
birer tümenden o luştuğu, Batu'ya ise iki tümenl i k
bir kuvvet tahsis edildiği kabul edi l i rse, istila i ç i n
başlangıçta öngör ü l e n 70.000 sayısı teyit e d i li r.
Ne yazık ki, bu askeri kolların hareketlerin i nasıl
koordine ettiği bilinmemektedir.
Askeri Kaynaklar
Feodal toplumun en tepesinde kral bulunuyordu.
Tecrübesiz bir kral, krali çe veya henüz çocuk yaşta
bulunan h ükümdarı n yerine, egeme n ler meclisi
tarafından tayin edi l e n b i r saltanat n aibi hüküm
sürebil i rdi. Kral veya s a l tanat n ai b i , bizzat sefer
ordusunu n başına geçebi l diği gibi, kendi yerine bir
ordu kom utanı (mareşa l ) veya vek i l a tayabilirdi.
Ordu, muhtelif derecelerde asilzadelerden, bunların
maiyetlerin den ve ücre t l i askerlerden oluşuyordu.
Feodalizm, devlet i k t i darın ı k ra l ı n şahsiyetiyle
mezcetmişti. Kral, askeri yükümlülüklerini yerine
get irmekte i hmal gösteren şövalyele r i n mülkleri ni
ve u nvanlarını geri alab i li rdi. Keza, külliyetli para
cezalarının uygulanmasına da sıkça rastlan ırdı.
B i r k ra l ın tasarr u fu ndaki asker! i m kan lar,
çoğunlukla selefler i n d e n devraldıklarından fazla
olmazdı. Bir askeri liderin, yeni bir s il ah icat etmesi
veya yepyen i bir organ i zasyonla boy göstermesi ;
dahası b u yeni likleri tatb i k sahas ı n a koyabilmesi,
en iyimser ifadeyle, hay l i e nder yaşanan bir durumdu.
Ne de olsa, insan ömrü, bunların her ikisini birden
yapabilmek için kısaydı. Orcaçağ toplumunda hakim
üretim yöntemleri, h ızlı değişimin ö n ü n ü tıkayan
başka bir etkendi. Ele aldığımız dönem ilerlemesine
rağmen , teknolojik değişim, toplu m u n daha fazla
silah ve mühimmat i mal etmesini sağlayacak mikyasta
bir ilerleme getirmedi. Daha fazla servet ve i nsan,
askeri değişimi n i t i ci k uvvetleri o la rak tebarüz
etmişti; ama öte taraftan, daha gel işkin savunma
araçlarına sahip o lmak için gösterilen gayret, her gün
daha fazla zaman ve kaynağa mal oluyordu.
Feodal maiyetler, lortlarına ve b u vesileyle krala
kırk gün boyunca hizmet etmekle m ükellefciler (bu
sürenin, eki m ve hasat arasında geçen zamana tekabül
ettiği kabul edilirdi). Bu m ühletin sonunda evl erine
dönmekte serbesttiler. Kırk gün esası, uzun vadeli
bir sefer tertip etmeyi o l dukça güç l eştiriyordu; b u
duru m da ücretleri kral tarafından ödenen kiralık
,
askerler istihdam etmekten başka çare yoktu. Bu
paralı erler, feodal hizmet süreleri dol an lortlar ve
maiyet efradıyla aynı kişi l er olabilirdi; ya da başıboş
vaziyette dolaşıp duran savaşçı takım ların reisleri
hizmete al ınırdı. L or t veya reis, yapı lan sözleş m e
gereğince, genell i kl e 200-400 k i ş iden mürekkep
birlikler temin etmeyi taahhüt eder; askeri hasletleri
açıkça tavsif edilen b u askerler, gün başına bel i r l i
b i r ücret veya ganim et elde etme hakkı karşılığında
h izmeti kabul ederlerd i .
Barış antlaşmaları, b u kiralık bölükleri b i r and a
h ükümsüz bırakıyordu . Bu askerlerin birçoğu, doğal
olarak pençesine düşecekleri sefaleti beklemektense,
işlerin i n başında kalmayı tercih ederlerdi; ama elbette,
bu sefer sadece ken d i h esaplarına. Ücretli bir bölük,
pekala bir d izi kaleyi zapt edere k buraları mesken
tutabilir ve himaye ücreti namıyla, çevre ahaliden
gönl ünce para koparab i lirdi. Halkın daha fazla para
verebilecek takati kal madığından emin olduklarında
ise, kalkıp başka b i r yere hareke t edebilirlerdi. B u
bölükler, nispeten karmaşık teşkilatlardı. Bu insanların
arasında katipler, m uhasebeciler ve gani meti bölü p
önceden belirlenmiş b i r oran dahilinde paylaştıran
bir kişi mutlaka bulunurdu. Bazı bölüklerin , bir araya
gelerek daha ihtiras l ı hedeflerin peş i ne düştükleri de
vakiydi. Ö rneğin, yaklaşık 1 6.000 adam, devasa bir
askeri cem iyet teşkil e tmek suret iyle, 1 360- 1 365
aras ı n d a Güneydoğ u Fransa'd a k i R h o ne/Sao n e
vad is i n i n altını üst ü n e getirmişle rdi. B u bölükler,
ayriye te n krallık tarafından k i tlesel o larak d a
k i ralanabil i rlerdi. B reton Bertrand d u G uescli n ,
doğum i tibarıyla düş ü k dereceli b i r şövalye olsa da,
yiğitlik ve yeteneği sayesinde Kas tilya ve Fransa'da
kral temsilcisi unvanına kavuşmuştu. Guesclin, kendi
başına 1 O .000 asker toplayarak Henry' nin, Kastilya'yı
Zali m Pedro'nun elinden almasına yardımcı oldu. B u
b irlikler ilga olundu ğunda, daha ö nceden Poitiers
Savaşı'na katılmış o lan I II . Edward'ın oğlu Edward
Plantagenet (ö. 1 376) , nam-ı diğer Kara Prens, ileride
göreceğimiz gibi, ayn ı askerleri k iralayarak bu kez
Pedro' n un tahtını geri almak için kullandı.
Yüz Yıl Savaşları sona erip kraliyet otoritesi yeniden
tesi s e d i ldiğinde, b aş ı boş askeri bölükler doğuya
doğru kayarak birçoğu (istihdam eden devletle böl ük
rei s i aras ı n da imzalanan mukaveleden mülhe m )
condottieri adıyla an ı lacakları İ talya'da faaliyet
göstermeye başladı lar. Bu arada, avam tabakası, yani
silahlı köylüler, askerlerin ihtiyaçlarını karşılayarak
para kazanabil m e , ya da fı rsat zuhu r ettiğinde
yağmadan pay elde e d ilme umuduyla o rduların
peşine tak ı l m ayı alı ş ka n l ı k haline geti rmişlerd i .
Avrupa'da daha sonradan alacakla r ı isimle ribaud
veya routierler, komuta zin cirinde h erkesçe tanınan
makbu l bir yere sahip olmadıkları gibi , ara sıra alenen
kendi menfaatleri doğru l t usunda hareket ediyorlardı.
Gerçi b u n ları n , göz kamaştırıcı b aşarı lara i mza
attıkları da olmuştu. Sözgelimi, Albi h açlı seferinde
( 1 209-5 5 ) , tek başlarına Beziers' i ele geçirmişlerdi.
Bu vası fsız insanların , i l e rl eme kay dederek ücretl i
birlikl e re dönüşmeleri de muhtemel d i .
Dev r i n kaynakları n da hak e t t i k l e ri i tibarı
görmeseler de, alelade kent ahal i s i n i n , savaşı n
örgütl e n mesinde gün geçt i kçe daha önemli görevler
üstlendiği açıktır. Bu anlamda şehirlerdeki belirli bazı
loncala ra, ken t surlarının bir kısm ı n ı n emniyeti n i
üstlenme ve gerekli m uhafızları temi n etme vazifesi
veril m iş t i . Ken t m i l is i , s uç işley e n l e r i , şövalye
tabakası na mensup o lsalar bile, alacakları müşterek
kararla yerel yasalar uyarı nca yargı layabil irlerd i .
Üç kayd a değer örnekte, İ skoçya, Alçak Ü l keler
ve İ sv i çre'de, milis k uvvetler veya s ı radan halk,
feo dal l ortları sahra o r d us unun ihtiyat kıtaları n a
ind i rg e ye cek derecede, o rd u ları n e n kalabal ı k
kısı m la r ı n ı o luşturuyor l ardı. Asl ı n a bakı l ı rsa, bir
sefere kaç şövalye, kaç mızraklı asker ve kaç okçunun
geleceği n i önceden kesinkes tahmin edebil mek zaten
mümkün değildi.
Kral veya saltanat n a i b i , bu k a rm a n çorman
kal ab a l ı ğa h ük m ü n ü geçirmen i n b i r yol u n u
bulmalıydı. Ancak b u her zaman kolay bir iş değildi;
ne de o lsa, servet ve itibar edinmenin en çabuk yolu,
cesaret sergileyerek kral ı n teveccühünü kazan mak ya
da herkesin takdirin i toplayacak zekice bir planla
ortaya ç ıkmaktan geçiyordu. Bir de bunun üstüne,
bıkıp usanmadan orduda kimin k i m e takadd ü m
edeceğin i tartışan kibirli as ilzadeler ekl endiği nde,
her tarafından yükselen rica ve istek l er karşı s ında
bocalayan zayıf bir kral i mgesi tasavvu r edilebilir.
Siyasi İktidarın Temerküzü
Ö len k ralın u nvan ı ve siyasi iktid a r ı , h anedan ın
erkek e fradı üzerinden m i ras yoluyla halefine geçerdi.
Tah tı bekleyen bir varis olduğunda, b u yöntem
son derece kullanışlıyd ı . Vefat eden h ükümdarı n
mirasçısı olmadığı durumlarda ise, aile şeceresi kı İ ı
kırk yararcasına araştırılarak en uygun tah t adayları ,
ö rn eg ın uzak k uzenler arası n dan birileri , tespit
e d i l i rdi. Çoğu vakit, birden fazla namzet o rtaya
ç ı kıyor; tacı kuşanmaya davet edilen hanedan üyesi,
çoğunlukla kend isine ait mül kleri, kimi zaman koca
bi r kra l l ığı , beraberinde getiriyordu. H ük ü m dar
değişikliği s ü re c inde görülen b i r eği l i m , birbi riyle
u z l aşamayan m uhalif h izip l er i n , veraseti, h i çbir
m üdahalede b u l un madan daha yüksek d e receli
b i r lorda tes l i m etmesiydi. Bu şahsiyetin, meseleyi
sah ipsiz toprakla r ı n en sonunda kendi aile m ü lk üne
katılacağı bir şekil de halletme i htimali de vard ı . Son
tah l i lde, bir ail e n in den etim i n deki arazilerin her
ORTAÇAG ORDUCAHLARJNDA HAYAT, in sa n havsalasrnm
alamayacağL kadar kaotik o labi l i rd i. Asilzadelertn hizmetkaYlan,
.
efend i/e yinin çadLYL i ç i.n en i.tibay[ı mevkiyi. kapmak adma
btrblrleYiyle kıyasıya yarışırlar; b u [tiş kakış havası, bi.r sü.re
sonra bütü.n kampı avu.cuna a lLrdı. Yem e k piştYmek içi.n açı ldaki
adım ateşlcri. lek seçenek olduğu.ndan, nefes a ld ı Ymaya n , boğucu
bir duma11 örtü.s ü n ü n etrafı kaplamasm ı n ön.üne geçi.[emezdi. .
�\
geçen gün artması yön ünde beli rgi n bir gidişat vardı .
Roma sonras ı n ı n Northumbria, Mercia, Wessex v e
d iğer bazı k ral l ı k la r ı , en nihayetinde İ ngiltere'yi
o luşturmuştu. Keza Fransa da, en az b i r düzin e
bağım sız veya yar ı bağımsız k o ntluk, düklük v e
krallığı yutarak, bugün bildiğimiz ü lke haline geldi.
Buna ka rşı n feodal Avrupa' n ı n b azı bölgeleri nde
geçerli Sal kan unları ( 5 . yüzyıl da Galya'ya gelen Sal ii
Frankları'n ı n yasal ar ı ) , devlet m ülkünün , yönetici
ailesin i n erkek üyeleri arasında eşit paylaştırılması
esas ı n ı kabu l etm iş t i . B u mode l d e mülkler, kendi
ayakları üstünde d uramayacak kadar minik parçalara
u fal a n d ı l ar. B u n l a rdan A n d o r ra , L ü ks e m b u rg
ve Monako, kıyıd a köşede u nu tulmuş o lman ı n
rahatlığına sığınarak bugünlere kadar varlıklar ı n ı
s ürdürebildi ler.
\

BU YAYA ASKER, Kastilya ve
Leon sancağmL taşLmaktadır.
Taşıdığı kalkan, kendine
mahsus formuyla, askere iyi bir
koruma sağlarken sol bacağın
hareketini aksatmayacak şeki[de
tasarlanm ıştır.
. hareket eden Citeaux baş keşişi Arnaud Amaury' n i n
Albi Haçlı Seferi: Muret 1 2 1 3
Fra n s a' n ı n Languedoc bölges i , k om ş u l a rıyla
aynı akıbeti paylaş m ıştı: ilk önce Hıristiya nlığı
getiren Romalı l ar; sonra Vizigotlar; güneye i nen
Vandal ki tlelerinin geçişi; aksi ist i ka mette kuzeye
giden Arapların fet i h l eri; F ran k l a r ın başı n d a
güneye i lerleyen C harlemagne' ı n bölgeyi tekra r
Hıristiyanl ığa kazandırması ve nihayet feodal izm in
gelişi. Languedoc, tüm bu hareketl i dö nem boyu nca,
binakım h asletlerin i her şeye karşın m uhafaza etmeyi
başardı . Örneğin, günümüzde duymak çok gü ç
olsa da, Oksitan l isan ı bu havalide kon uşul maya
devam etti. Burada ayrıca H ı ristiyanl ığm sıra dışı
bir yorumu vücut b u ldu -Katarizm . Katar topl u m u ,
kadın erkek eşitliği n i kabul etmiş ve raks ve musikini n
bütün hazlarına kucak açmıştı (troubadour den ilen
çalg ı c ı ozanları n Avrupa' nın tama mı na yayı ldığı
yer b urasıydı) . Katarlar ı n kil iseleri yoktu ; bun u n
yerin e "Takva Ehli Erkekler ve Kad ı n lar" , mahall e
aralarında sade b i r hanede toplanan di ndarl arl a
sohb e t ediyorlardı. Bun ları n üstünde diyakoz ve
piskoposlar vardı. Takva Ehli Erkekler ve Kadı n lar,
maneviyattan uzak olduğu için şerden başka bir şey
olma d ı ğı na inandıkları materyal izm in her türlüsüne
şiddetle m uhaliftiler. Bunlar ayn ı zamanda, şehvet
düşkün ü, haris ve maddeci buldukları Katolik ruhban
sınıfı n ı lanetliyorlardı .
Katoli kler ve Katarlar, asırlar boyunca aynı ken t
ve köylerde hoşgör ü içinde birlikte yaşadılar. Bu
hoşgörü havası zam anla dağıl maya başladı; fıki r
ayrıl ı kları suçlamalara, suçlamalar kavgaya dönüştü
ve en n i h ayetinde, baştaki hoşgörü hoşgörüsüzlüğe
yen i k d üştü. Kat o l i k başpiskopos, bölgedeki
gergin l i ği papaya b ildirdi. B u n u n üzeri ne tayi n
edilen papalık temsilcisi, bölgen in h e r köşesine kök
salmış mülhidikten dem vurmuştu. Papa, derhal
Tou lo use kontu IV. Raymond'a yazarak, doğru
yoldan sapmış olanların kökünü kazı masını isted i .
Kon tu n verdiği kaçamak yan ıtlar, papan ın sabrın ı
taşırdı. Öte yandan , Katarizm yayıl maya devam
ediyo rdu . N ihayet papa son sözün ü söyledi ve
sapkınlara karşı b i r haçlı seferi tertiplendiğini i lan
etti. 24 H aziran 1 209'da, Lyons'da, Burgonyalı I l l .
Eudes ve Neversli H erve de Donzy' n i n telkinleriyle
kom u tasında b i r o rdu topland ı . Valence' e doğr u
 ilerleyen ordu, Moncel imar ve Beziers' i zapr etti.
Katolikl er ve Kararlar hep beraber katledil d iler. Baş
keşiş, "Doğrusunu eğrisin i Tanrı bilir" dem işti.
Bu hengimede, başka haçlı orduları başka kentleri
ele geçirmişti. Carcassone'da sapkınların kenti terk
etmelerine izin verildi; fakat şehir yağmadan nasibini
aldı. Kırk günlük süre sonunda haçlılar evl e rine geri
döndül er; ama hepsi değil . N ispeten önemsiz bir
lort, gelecekteki meşhur İ ngiliz isyancısının babası
I Y. Simon de Moncforc, b i r müddet daha kalarak
savaşı sürdürmeyi kabul etmişti.
Her ne kadar, başlangıç ta yüzlerce Katar mülhit
ilan edilerek ateşe atılmış olsa da, i nfaz işl e mleri, de
Montforc'un Pireneler' in dik vadileri ve zirvelerinde
kendine ait b i r egemenlik alanı tesis etme çabaları
yanında önemlerini yitirdiler. D e Montfort, mevsimler
ilerledikçe, yeni topraklar zapt etme emeli n i n hiç de
hayal olmadığı nı gördü. Gerçi IV. Raym o n d, daha
büyük b i r orduyla kendisine karşı harekete geçmişti;
ama hala kaçak güreşmeye devam ediyordu ve sıcak
bir çatışmaya gi recek gibi görünmüyordu. 1 2 1 2
Eylül' ünde, kırk günlük sefer mevsiminde b i r araya
gelen yeni bir birl iğin yardımıyla Murec ele geçirildi.
Aşağı yukarı ayn ı zamanlarda, Lort Comm inges ve
de Bearn' in fiejlerine saldırılarak, bu topraklar da de
Montforc' un arazileri arasına katılmıştı. Ne var ki, bu
b i r hataydı. Bu iki isim, Aragôn kralı I I . Ped ro'nun
vassal l eriydiler. B u n l a r krala müracaat ederek
haksızlığın giderilm esin i tale p ettiler; ne de olsa,
S iman de Montforc da, Aragôn kralının vassa l lerinden
biriydi; ama kendisini, tabi olduğu efendisinden daha
güçlü bir konuma geçirmek için uğraşıyord u . Simon
ve baş keşiş b i r taraftan, Aragôn kralı diğer taraftan,
papa nezdinde davalarının h aklılığını kanıtlamak için
kulis yaptılar. Lavaur'da top l anan kilise meclisinde,
Pedro'ya konuşma müsaadesi verilmedi; taleplerini
ancak yazı lı olarak ileteb i l i rd i ve beklend i ği gibi,
papa baş keşişinin tarafını tuttu. Kılıçların çekilmesi
zamanı gelm işti. Pedro, Toulouse halkın ı himayesi
altına aldığını duyurdu; de Montfort' un b u himaye
hükmünden yararlanamayacağını hassaten bildirdi
ve ordusunu top lamaya başladı.
Ped ro kuvvetler i , 1 2 1 3 Eylü l ' ü nde Muret'ye
vardılar. 3 0 Fransız şövalyesi ve 700 p iyade, kenti
de Montfort hesabına m u hafaza etmekte ydi. IV.
Raymond, Lort Comm i n ge s ve Lort d e Bearn,
adaml arıyla b i r likte Pedro o rdusundaki yerlerin i
al m ışlardı. B u o rdu, 2000 i l a 3000 atlı şövalye ve
h izmetkarını n yanı sıra, cam sayıları b i l inmese de,
atlılardan daha kalabalık o l dukları kes i n olan bir
piyade kuvvetin den mürekkepti. Arag6n kralı, şehrin
k uzeyinde kalan ufak Louge nehrinin heme n üst
tarafında ordugah kurdu. B u mevki, doğu tarafında
Garonne, batı istikametinde ise Louge tarafı ndan
korunuyordu. Pedro'nun askerleri, açık kalan batı ve
kuzey cephelerinde taş fırlatan mancınıkları k urarak
1 1 Eylül'de ken t s urlarını dövmeye başladılar.
B u arada kuşatma haberleri, 64 km doğ uda,
Fanj eaux'da b ul u nan de Mon tfort'a ulaşmıştı.
S i mon de Montforc, zaten az sayıda olan kuvvetlerini
hemen yan ı n a çağırdı. Ne var ki, vakit son derece
dar olduğundan, bir araya getirilebilen kuvvetler,
h e psi de süvari olan 240 şövalye ve 5 00 ş övalye
h izmetkarından ibaretti.
Mure t'n i n y e rl i müdafi leri, ken t s u r l arı n ı
savunabilece k denli kalabal ı k değildi . Ne garip ti r
ki, kuşatmacıların kente girdikleri an, de Montfort'un
birlikleriyle beraber bacıdan yaklaştığın ı n görüldüğü
vakte denk gel d i . İster intizaınlı, İster panik halinde
olsun, taarruz halindeki askerler aceleyle geri
çekildiler. Geri çekilmek, her halükarda, şövalyelerden
o luşan taze birlikle rin arkadan saldırısına uğramaktan
daha iyiydi. De Momfort, herkesin bakışları arasında
elini kolunu s a l layarak şehre girdi. Ertesi g ü n de
Montfort'un p i skoposları ve Arag6n kralı arası nda
m üzakereler başladı. Bu kısa ateşkes esnasında, Arag6n
o rdusuna en yakın tarafta, kuzeydeki Toulouse kapısı
açı k bırakılmıştı ( kimilerince kasten, kimilerince bir
gaflet eseri olarak) . Her halü karda, Pedro böylesi bir
fırsatı geri tepemezdi ve İ spanyo l öncü kuvvetlerinin
b aşında bulunan Foix kontuna, IV. Raymo nd'un
ihtiyat kıtaların d a bul unan bir kısım p iyad e lerin
desteğin i alarak b uraya taarruza geçmesini emretti.
İ spanyollar, atlı ve yaya askerleriyle hep b eraber,
Louge köprüsü üzerindeki d aracık yol dan h ücum
ettiler. B irkaçı ş e h re girmeyi b aşarmıştı başarmasına;
ama hemen o racıkta etrafları sarıldı ve kaçamayanlar
h ayatlarını kayb ettiler. Kon t, İspanyol askerlerine
geri çekilmeleri ve bir öğün yemek yedikten sonra
yeni b i r taarruza hazırlanmaları talimatın ı verdi.
Bu arada Simon, atlı kuvvetinin tamamını, güney/
......, - .... .. .... ... _ - - - . - - "]" �

Muret Savaşı
1213

Muret'yi kuşatma aJcında tutan Kral Pedro'nun Arag6n

o rdusu, açık bırakılan bir kale kapı s ı n ı n cazibesine ve
zah metsiz bir zaferin b üyüsüne kapılarak soluğu kale
s urlarının dibinde aldı. Bu esnada, b i rdenb ire, kaleden
ç ı k ı p güneye doğru hızla ilerleyen b i r süvari kolunun
varlığını fark ettiler. İlk başta kaleyi t a hliye edip
kaçıyormuş gibi görünen bu süvari kol u , üç bölüğe ayrı l ıp
harp n izam ı alınca, m erak yerini kaygıya bıraktı. B u
b ö l ü kl erden i kisi, doğrudan, akılları karışan Aragonlulann
ön cephesine h ücum ede rken üçüncü bölük, ,

burunların ı n dibindeki tehl i keyle baş etmeye çabalayan

A rag6n savaşçılarınca tamamen unutuldu (göğüs
göğse çarpışmalar esnas ında sıkça yaşanan bir hadise) .
Cepheden yed ikleri esaslı darbenin etkisiyle sersemleyen
Aragon b i rlikleri, mevzi l erinde tutunamayıp gerileyince
a rkalarında bekleyen ikinci kolun d üze n i ni bozdular.
Tam da bu noktada, Simon de Moncforc'un haçlı
süvarilerinden m üteşekkil üçüncü böl üğü, savunmasız ve
sald ı rıya açı k sağ k anatta meydana çıktı ve kralı n ih tiyat
kı tasına b i ndird i . Böylece üç Aragon muh arip hattı nı n
h epsi birden, kendilerinden çok dah a az sayıdaki b i r
k uvvet tarafından kati b ir yen ilgiye uğratıl mış oldular.

FRANSA

TOULOUSE

+·
M U RET

İS PANYA

T:an n lwrkusu. olan bir haçl tdan, birkaç ay içinde açgözlü. bir
barona dönü.şen Siman de Monefort, Pircnder'de, banşçıl
Katar ahalisi arnsmda kendine ait bir k ralld{ kurma hevesine
kapılmıştı.

1 46
 EM l K V t: KU M U l A

.f·
4 İlk Aragon hattı, ani ı; '

düşman taarruzu karşısınd�

paramparça oldu ve gerid • ·'
piyadel kaçmaya başl
· t
b atı duvarındaki Sales kapısının d ış ı na çıkarmıştı. İspanyol ordugah ı n da aldılar. Bu arada kral, muhare­
S imon , bu süvari kuvvetin i üç kol halinde tanzim be hattın ı bozmadan tutabilmek için olağanüstü bir
e t t i . Bu kollardan i kisi, doğr u d an düşmanın ön gayret sarf etmesine karşın, ister istemez, piyadelerin
cephesine saldırırken , bizzat kendi yönetiminde o lan peşinden koşuşturan atlı askerlerin yarattığı karm a­
üçüncü kol , doğuya doğru yapacağı geniş bir kavisle şanın esi ri oldu. En başından beri tasarladığı ham­
düşman ordusunun h alen savaşmakta olan kanadına leleri sırasıyla tatbi k sahasına koyabilen S i mon, tam
a t ı l acaktı . Her bir kolun sadece 250 savaşçıdan da bu anda, icra ettiği kanat harekatıyla Aragon' u n
o luştuğu düşün ülürse, bu hayli pervasız bir plandı. bedbaht s avaşçıl a rı n ı n yan ı başında b itiverm işti .
Tek başına İspanyol öncüleri bile, bu kuvvetlerle eşit Kral, göğüs göğse çarpışmalarda öldürüldü ve geri
sayıdaydı. Gerçi İspanyolların dikkati hayli d ağılmış kalanlar, enselerinde gözü
vaziyetteydi ve e n azından dönmüş haçlıların nefesi n i
b i r kısm ı , öğle yemeği hissetti kleri halde, kaçarak
" Ortaçağ Avrupa'sında, istihbarat
yemekle meşguldü. Ne canlarını kurtarmaya çal ış­
o l u rsa olsun, yaklaşık 800 toplama ve casusluk yöntemleri , tılar. Muzaffer kuvvetleri n
atı yakalamak, eyerlemek, hiçbir za-ınan komşu medeniyetler mevcudu o kadar azdı ki;
yularlamak ve şövalyelerin Bizans ve İslam ülkelerindeki de Mo ntforr'un adaml a­
bu atları sürebi lecek hale gelişmişlik seviyesine ulaşamadı. )) rı, güçleri n i reh i n almaya
g e l e b i lmek içi n i htiyaç DAVID NICOLLE çalışm akla tüketmek yeri­
duyacakları zamanı telakki ne, ellerine geçen hem �n
e tmek gerekir. B u durum, herkesi katlettiler.
h içbir surette tesadüfi olaylardan i baret olamaz. Belli Bu savaşta öncü roller üstlen en Simon'a ai t i k i
k i , de Montfort'un adamları, bu süre boyunca, ilk askeri kol un nasıl sevk ve idare edildiği incelikli b i r
e m i rde harekete geçmek amacıyla hazır beklemişlerdi. mütalaayı hak etm ektedir. Aynı h izada iki askeri n
İlk kol, Aven ue des Pyrenees üzerindeki güneye dizi l i olduğu ve atları n , ken di cüsseleriyle birlikte,
bakan kapıdan dışarı çıktı. De Mon tforc, Çinli s avaş b i rbirlerine dörder m etreli k bir hareket mesafes i
,
s an atı ustası Sun Tzu yu anımsatı rcasına, ordusun un bıraktıkları düşünüldüğünde, bu kollar 500 m.den
bütün sancaklarını bu ilk kısma tevzi etmişti. Kolun daha uzun olacaklardı r. Bu kollar m uharebe hattın a
e n ucundakiler, sağ taraflarında kalan yola çark ederek dönüştürülmek istendiğinde, her bir at için 1 .2 m.lik
s u rların koruyucu gölgesi altında ilerlediler. Zaman, göğüs gen işliği hesaba katıldığında, bu kez yaln ızca
h ayat memat meselesiydi. Sağa doğru dönerek derin 307 m . l i k bir uzu n l uktan söz edilebil i r. En önde
b i r hat oluşturdular ve vakit kaybetmeden düşman­ b u lunan komutan , dönüş hareketi içi n en doğru
,
l a buluşmak için acele adımlarla Louge u geçtiler. zamanın hangisi o l duğuna karar vermelidir; ama b u
Bunları, önlerindeki yoldaşlarının arka sıralarına ula­ tatbikatta hata olasılığı yüksektir. İ l k kola vaktinden
ş ı r ulaşmaz, aynı şekilde sağa dönen ikinci kol takip önce dön emri verili rse, son sıralardaki adamlar hala
etmişti. Şimdi iki hat, birbirlerinin peşi sıra, kademe şehirden çıkamamış o labilirler. İ kinci kol erkenden
nizamı içi nde en öndeki İspanyol kuvvetinin üzerine dönerse, ilk kolu n kıç kısmının üstüne bineceğinden
yönelmişti. Her tarafından sancaklar yükselen şövalye bazı muharipler tabiatıyla devre dışı kalacaktır. Şayet
kalabalığın ı gördükleri an, İspanyolların akılları baş­ bu mahzurdan kaçın mak kaygısıyla iki nci kol çok
larından gitti. B i r yandan hizmetkarlarına seslenerek geç döndürülürse, bu kez de, iki muharebe hattı
atlarının peşine düşen lortlar, öte yandan, atlarının arasındaki boşluk haddinden fazla olacağından, sayıca
s ı rtında olmaları na rağmen bir türl ü muharebe hat­ üstün düşman kuvvetlerinin muhtemel saldırısı na
tındaki yeri ni kestiremeyen savaşçılar, tam bir kargaşa göğüs germek mümk ü n olmayacaktır.
yaşan masına sebep oldular. Her geçen an yaklaşmak­ Bu dönüş hare k et i nin başarı l ı bir şeki lde i c ra
ta olan şövalyelerin korkusu, Foix kontunun asker­ edilebilmesinin iki yolu vardı (Muret'de bunlardan
leri n i n "rüzgarda sav rulan toz taneleri" gibi e t rafa hangis i n i n kullanı ldığı bil i nmemektedir) . " Dön"
saçılmasına yetip artmıştı . Kaçışan piyadeler, sol uğu kom utu, kritik konuma erişildiğin i hissettiğinde, ilgil i
BU ŞAHSİYET, ALBİ Haçlı Seferi dönemine uygı.u1 zırhlar
k uşa n m ıştır ve kalkanında Morat
şehrinin armalannı Laşımaktadı.r.
Yüzü.nü büWnüy[e örten miğferi, uğursuz
görünüşünü daha da korkunç ha[e getirir.
Düşmana korku veren bir dı.ş görü.nü.ş, her daim
et-kili bir silah olmuştu.

koldak i son adam tarafı ndan verilmiş olabilirdi;

ya da b i rlikJerin başındaki komutan, kat edilen
mesafeyi z i h n i n d e h esapl ayarak d o ğ r u vakti
kollam ıştı. Modern p iyade formasyo n larında,
bu nevi mesafeleri ölçmede, askerin muntazaman
attığı "uygun adı mlar" esas aJınmaktad ı r. Her iki
şıkta d a , bu takdi re şayan p lanın tasarlanması
ve kusursuzca tatbik edi lmesinin h a kkını, de
Mon t fort ve komutanları Marlyli B ouchard ve
William d'Encontre'a tesl i m ermek gerekir.

Planlama
Günümüz askeri yetkil ilerinin cepheden gelen radyo
isti lı bara darı, başkentteki siyasetçilerin tavsiyeleri,
yüksek kal itel i haritalar ve uydu fotoğraflarıyla
adeta bir bilgi sağanağı na maruz kalmalarının
aks i n e , o rtaçağ komu t a nl arı bas i t ve
iptidai bilgi edinme vasıtalarıyla yerinmek
zorundayd ı lar. Her şeyden evvel h a r i t a
bul mak güçtü ve eldeki h aritalar, bölgedeki
coğrafi uns urların eksiks iz bir döküm ünü
vermek yer ine, sadece yol üzerindeki bel li
baş l ı kent ve akarsulara işaret ediyorl a rdı. B u
yüzden askeri birliklerin konuşlandırı l m asında, h atta
herhangi bir mevkinin tespiti nde, bu araçlara itimat
etmek m ü m kün değildi . H aritala r, b u halleriyle,
ancak coğrafi noktaların b i rbirleriyle o l a n ilişkileri ni
tayin etmede kullanılab i l i rd i . Bu dön emde modern
anlamda yol işaretleri o lmadığından , b i r generalin,
meclis top la rdı. Kra l , bu toplantılarda h asıl olan
ordusunu A noktasından B noktasına n akledebilmek
kanaatlere göre, nereye ne zaman sald ı rı lacağına
için güzergahı bilen birisine ihtiyacı vardı. O an el
altında bulunan soylu, d i n adamı , taci r veya köylü, ve bu iş için hangi lortların şahsi maiyetleriyle cel p
kim olursa olsun, yolu gös termeye zorlanır; dahası bu edilebileceğine karar verird i . Bu devirde yaygın itiyat,
bahtsız kimseler, bir dolap çevirdiği zannı doğduğu ulaklar vasıtasıyla kraldan gelen haberleri alan yüksek
anda derhal infaz edilirlerdi . tabaka asilzadelerin in, bu taJimatları feodaJ p iramidin
Akl-ı seli m sahibi bir o rcaçağ genera l i , düşmanın daha alt basamaklarındaki şahsiyetlere i l et mesiyle,
konumunu kabaca tespit ettikten sonra, maiyetindeki kimi zaman aylar son ra, bütün b irliklerin belirl i bir
diğer ko mutanların da fikrini beyan edebileceği bir
tarih te belirli bir mevkide buluşması idi. B uluşma
tari h i yle b i rl ikte fe odal hizm e t b aşlamış kabul
edil i yordu. Bu sebeple , sefere, he defe mümkün o lan
en yakın mesafede başlamak arzulanan bir hadiseydi.
Ordu önceden beli rle nen mevki de topland ı ktan
son ra askeri birl ikler, kral ın m ü n ad ileri tarafı n dan
i l a n edilen teşri fat sırasın a göre yürüyüşe geçerle rdi.
L o r t lar, sefere yan l a r ın da bir ve ya iki savaş atı,
b i r b i nek atı, refaka t çiler, seyis l e r, m üteaddit
h i zm etkarlar ve muh temelen sür ücü ve öküzle riyle
b i rden fazla arabayla iştirak ederl erd i . Bir kimsenin
içtimai statüsü ne kadar yüksekse, o kadar fazla takım
taklavata ihtiyacı oluyordu . Bir lordu n uyanıp karnını
doyurması, giyin ip kuşan dıktan s o n ra atına binmesi
ve çadırının sökül m esi esnasında geçen zaman ve
b e n ze r işlemlerin gü n ü n sonu n da bir kere daha
yap ılacağı dikkate alı nırsa, ordu n u n günlük azami
yürüyüşü 1 6-24 km olabil irdi. Düşm an kuvvetleriyle
buluşmaya ramak kal mış bile olsa , o rdu komutanı,
kes i n mevkileri tesp i t e debil m e k i çin hobilar adı
verilen izc ilere baş vur mak zor u ndaydı. E lbette
d ü ş m an kuvvetlerin i n bir böl gey i talan ede rek
saldı rıya davetiye çıkardık ları duru m larda veya a teşe
veril en evlerin ve kam p ateşlerin i n d umanlan göğe
yükseldiğinde, hasmın ta m yerini sap tayabilmek daha
kolaydı. Aynı hedefe yön elen birden fazla askeri kolu
eş güdüm içerisin de sevk ve idare edeb ilmek, ortaçağ
kom utanlarının h ayal l e rini süsle yen bir meziyetti.
Ne var ki, bu kabilde n stratejik ha rekatları Moğol lar
dışında gerçekleştireb i le n yoktu.
Düşmanla yüz yüze geli ndiği n d e , ordu "tabur"30
veya kısımlara ayrılırd ı . İ lk bölü n me, doğal olarak
süvari ve piyade arasında gerçekleşiyordu. Bu iki askeri
unsurun hareket hızları h ayli farkl ı o l duğundan, savaş
meydanındaki işlevler i de tefrik edi l m işti. Bu h ususta
her zaman çok ısrarc ı ol u nmasa da , süvari kuvveti,
ağı r teçhizatlı şövalyel er ve harcıal e m hizmetkarları
ara s ı n da ayrıca bölü neb i l irdi. P i yadeler ise, çoğu
vakit , uzun menzilli sila hlarla don a n anlar ve göğüs
göğse çarpışmalar için yakın dövüş s il ahları kullanan
askerler olmak üzere ayrı birlikler t eşkil ediyorlardı.
Her bir askeri b i rl iği n b aşına, m u t l aka yüksek bir
asa l e t unvan ı na sah i p , güvenili r ve tecrübeli bir
lort tayin edi l meliyd i ; çünkü yü ksek tabakadan
gel e n birisinin, daha ehe mmiyets i z unvanlara sahip
olanlardan emir almas ı kabul edi l em ezdi.
Taktik Seçenekler
Kalaba l ık bir d üş m a n kuvveti karşısına kısıt l ı
kaynaklarla çıkmak zorunda kalan b i r kral ne gib i
taktik seçeneklere m üracaar edebilirdi? Kralın tevarüs
ettiği ş eyler arasında, askeri kuvvetlerin yanı sıra,
mutlaka yerel bir askeri gelenek olmalıydı. Büyük
ihtimalle, atalarının farklı cinsten düş manlara karşı
nasıl m uharebe ettiğin i öğrenmişti. Tahta geçen kra l ,
yine büyük ihtimalle, Frontinus'un Strategemata veya
Vegetius'u n eserleri gib i Roma askeri metinlerin e
kolayca ulaşma imkanın a sah ipti. İ n san ları n topl uca
vakit geçirmesinin esas olduğu bir devi rde, herhalde
mevzu dönüp dol aş ı p askeri bah islere geliyord u .
Ortaçağ ordularının , ö ncüler, merkez hattı ve artçı
kuvvetler olmak üzere üç kısımdan ibaret olduğun a
dair yaygın anlay ı ş , fazlasıyla i n d i rgemecid i r.
Ortaçağ ordularına kom uta edenler, askeri güçlerin i ,
gerekli liğine inandıkları kadar çok sayıda bölüme v e
birliğe t anzim etmekten kaçınmamışlardı.
Sicilya kralı i l . Roger, 1 1 32 Nocera Savaşı'nda
ordu s u n u sekiz kıs m a ayı rarak, altı bölümden
müteşekkil bir isyancı Apulya ordus u n u n karşısına
çıkm ıştı . Bu savaşta yaşananlar, t aktik esnekliği n ,
etkili bir sahra tertibatı ve komuta zi nciri olmadan
pek de faydalı olmad ığr nı sergilemişti. Roger, bütün
kuvvetlerin i derinlemesine tek bir kolda birleştirerek,
isyancıların sağ cena h ı üzerine taarruza geçti. B u ,
bayağı iyi b i r plan d ı . E n öndeki i ki birlik, başarı l ı
bir hücumla düşman kuvvetini geri itmeye muvaffak
olmuştu ki ; isyancıları n diğer üç birliği, çark etmek
suretiyle, Roger'rn asilerin arasına i yice karışm ış
vaziyette olan muzaffer iki lisine kenardan saldırdılar.
Başka b i r ifadeyle, isyancı ordunun tamamı, bir anda
rakip ordunun çeyreğine karşı savaşır duruma gelmişti.
Roger' ı n i ki birliği, tabiatıyla hezimete uğradı ve
kendisiyle birlikte ordunun geri kalanın ı da bozarak
geri çekilme esnasın daki zayiatların ciddi biçi mde
artması n a sebep oldu. Esasında, isyancıların çark
manevrası yaptıkları an, Roger ordusunun geri kalan
birlikleri için bulunmaz bir fırsattı. Ama anlaşılan ,
geridek i birlikler gerçekten de çok gerideydi; aksi
takd i rde, isyancılar kendi cenahl a n n ı savunmas ız
bırakan böylesi bir h amleye cesaret edemezlerdi.
Dah a basit plan l a r ı n başarıya ulaşması daha
m u h temeldi. Herha l de en basit tertibat, sıradan
bir m u harebe hattı teşkil ederek karş ı l ıklı h ücum a
tutuşmaktı. N e var ki, istikrarlı hatların kapışması,
mantığı gereği, hangi t arafın daha güç l ü olduğun un
teyidi nden başka bir şey değildi. B u durum, Moğollar
gibi dişli ve kurnaz bir kuvvet karşısında, zaferi kendi
ellerinle düşmana teslim etmekten farklı olmazdı. B u
yüzde n ortaçağ komuta n ı açısından, aşağıda sıralanan
taktik seçeneklerden b irine veya birkaçı na müracaat
etmek daha akılcı bir d avranıştı.
Muharebe Alanını Se çme
B i r kom utan savaşmak i çin aşina olduğu bir araziyi
seçtiği takdirde, bir sürü taktik seçe n ek ten istifade
edebilmenin yolunu açmış olacağını b i l iyordu. İ ngiliz
kralı I I I . Edward' ı n C recy'de, daha ö nceden sürek
avlarına çıktığı bir mahalde seçtiği muharebe meydan ı ,
tabiat eliyle teşekkül etmiş, bir metre derinliğinde
çukurlu k bir alan ı ihtiva ediyordu. İ ngiliz okçusuyla
başı yeterince belada o l a n şövalyeler, m iğferlerin i n
altı ndan b u hendeği fark edememişlerdi. Beklendiği
üzere arlan tökezleyerek aşağı yuvarlan a n Fransızlar,
İ ngiliz o kçusu ve zırhl ı silahşorları t arafından bu
çukurluk arazide katledildiler.
Pusu Kurma
Bazı birlikleri gözden ı rak köşelerde pusuya yatırmak,
bir ordu komutanını n , s avaşın seyrini kendi lehine
çevirebi l m e k için b aşvurabil eceği yön te m lerden
biriydi. Halihazırda hasmıyla hummal ı bir kapışmaya
tutuşmuş b i r ordunun , h iç bekle mediği bir anda,
savunmasız kanatların dan birinde, ufak b i le olsa taze
bir düşman kuvvetin i n tezahür etmesi bir felakete
dönüşebi l i rdi. Keza b u tür askeri operasyon lar için,
ne kadar uzaktan yapı lm ak zorunda kal ınsa da,
planlama, zamanlama ve komuta hayati önem arz
ediyordu. B u taktik h erkesçe bilinmes i n e karşın,
hemen her defasında son uç veriyordu.
Takipten Vazge çme
Savaş m eyda n l arı n da uygulanm as ı e n müşkül
talimatlardan biri, düşman kuvvetlerini takip ettikten
sonra intizamlı şekil de geri döneb i lmekti. Taarruz
eden birlikl erin hasımların ı n direnci n i kırdıkları an,
her zaman için, ordunun ne denl i disiplinli o lduğunun
imtihan edild iği bir s ı n av o lagelm işti; kumandanın,
askerlerin i muhtemele n bol kazan ç elde edecekleri
bir takip t e n vazgeçirmeyi becerip becerem ediğinin

��----- -------��- ---

--��----
�-------�-- --�------
--- ----
-� -- ��------��-

::::;-f .___
I
D-n;--
.--:::::==::
L-::::J ı 1 ı ___
�

k?J t::J

S İ C İ LYAU NORMANLARlN, 1 132 tarihli Nocera

Savaşt'nda Apulyaldara karşt m uharebenin
başmda giriştiği doğrudan cephe hücumu,
denemeye değer bir kumardt. Şayet her şey
yolunda gitseydi, Normanlann Apulyaltlan
arkalanndaki nehre dökmeleri işten b ile değlldi.
Ne var ki, Apulyalılann önemli bir kısmı çoktan
nehrin öte yakasma geçmişti ve geriden takip
eden Norm.an birlikleri ile hücuma kalkanlar
arasındaki mesafe öylesine açılmtşh ki; öndeb
birlikler kanattan uğradıklan saldınlarla bozguna
uğradı lar.
sınamas ı . Oliver Cromwell, kralcı kuvvetlerin aksine,
tesis e tt iği Yen i Model O rdu'da b u h ükmü kabu l
ettirm i şti. İ ngiliz süvarisi, Napoleo n savaşları gib i
geç bi r tarihte bile, b u kon udaki v u rd u md uymazlı ğ ı
yüzünden kötü bir şöhrete sahipti .
Kıskaç Harekatı
Etrafı s arılan d üşmana farklı cenahlardan eşza manl ı
taarruzlarda bulunmak, iki ucu keskin b ıçak gibidir.
Bir kuvvet düşman askerleri nce çepeçevre kuşatılmışsa,
sonuna kadar mücadele etmek zorunda kalır. Ne var
ki, savaşmak dışı nda seçeneği kal mam ış bir kuvveti
yenilgiye uğratmak, çok pahal ıya m a l olabilir. 1 304
Ağustos'unda, A lçak Ü l keler'de s üregelen isyan
hareketini bastırmak i steyen bir Fransız ordusu,
çoğu n l uğ u itibarıyla m ızrakl ılardan ol uşan b i r milis
kuvveti n karş ısına çıkm ı ştı . İsyanc ı la r, bir köy ve
dere arasına yerleşip arka kısımların ı ü ç sıra halinde
d izd i k l eri arabalarla e m n iyete almı ş l ardı . İ ki sene
evvel Courtrai'de, b u mızraklı kuvvet i n sillesini fen a
yemiş olan Fransızlar, bu kez ihtiyatlı davranmaya
kararl ıydılar. Düşm a n l arının dire n c i n i ilk olarak
arbalederle kırmaya niyetlenmişlerdi; fakat isyancılar
aynı şekil d e karşılık verdi ler. Süvari kuvvetlerin i on
beş alaya bölen Fransızlar, bunlardan sekizi n i düşma n
birliklerinin arkasına sarkmak üzere görevlendirdil er.
B u süvar i al ayları, d iğer Fransız birl i k l e r i , ön
kıstmda m ızraklı hası m larına karşı giriştikleri tek
tük saldır ı larla göstermelik bir çatışma sah nelerken,
arabalarda n örül ü tah ki m atı aşmak için beyhude
yere çabal ayıp durdular. B itmek bilmeyen yorucu
günün akşamı nda, tarafların istira h at edebi l m esi
için ateşkes çağ rı s ı yap ı l d ı ; ama yapılan çağrı ya
rağmen, çatışmalar her i ki tarafta insan kaybına sebe p
olacak şekilde devam etti . M ücadele n i n so n u nda
Fransız zayiatları birazcı k da olsa fazlaydı; fakat hem
Fransızlar, hem de m ilis kuvvetler, zaferi n kendilerine
ait olduğunu iddia ettiler.
Sahte Ricat
Sahte ricat, kadim devirlerden beri uçsuz bucaksız
bozkırlarda kesin son uç getirici b i r takti k olarak
kullan ı la gelmişti. B u s avaş h i l es i n i l ay ı k ıyla
tatbik e d eb i l mek i ç in , savaştan önce k u s u rs uz
b i r plan l am a, ald ı kları emirleri harfiyen ye r i n e

KARA P RENS'İN KOMUTASI a l l r da Poitiers'ya gelen i ngiliz

n

ordusu, okçu. birlikleri ve yaya zwhlı silahşor!a nn ya ı srra.

n

u.Jak bir m iklar ihtiyal süvarisine sahipti. S t ras ıyl a süva ri

ve p iyadelerden gelen iki Fransız hücumu., i ngil iz okçu%t
tarafından d u rd u ru ld u. Bundan sonra irıgilizler, yaya halde
savaşa n zırhlı silahşorlannm bir kısmıyla karş taarruz
ı

düzenlediler. ingiliz s üvari ihliyat kıfası, zaferi getiren son

darbeyi i ndirdi. - - -
/
/

- -- -- -

--
- - --- -
getiren savaşçılar ve savaş meydanı n ı n tamamında
etkin bir d enetim kurabi lmek şarttı. Aksi takdirde
ricat h a reketi, gayri i h t i yari, gerçek b i r kaçı ş a
dön üşeb i l i r ve tasarlanan karşı taarruz h içbir zaman
gerçek leşm eyeb i l i rdi. Wi l l iams, H as t ings'te bu
yöntemi iki defa uygulamıştı; daha ilginci, Moğo l lar,
1 26 0 'daki Ayn Calut S avaşı'nda, b e n zer şeki l de
Memlükler i n tuzağı na düştüler.
Çark Hareketi
Bir kanat kuvvetinin icra edeceği çark hareketi, bazı
hallerde, pusudan çıkıp saldıran sürpriz bir kuvvet
kada r etki l i o l abilird i . S avaşın gürü l tü patırt ı s ı ,
yapılan i kazl arın anlaş ıl m as ı n ı hayli güçl eştiriyordu;
bu yüzden, bir birlik, hiç beklemediği bir istikametten
sald ı rıya uğray ı n caya kadar etrafı nda neler olup
bittiği n den haberdar ol m ayabil irdi. B i r defasında,
I I . Otto yönetiminde İ talya'ya giren Cermen ordusu,
Bizans l ı l ar namına savaşan M ağrip l i bir İ slam
ordusuyla karşılaşmıştı. 982'de Cotrone'da vuku bulan
savaşta, Cermenler, Müslümanların merkez hattına
h üc u m ederek karşılarındaki düş m a n birl ikler i n i
UZUN YAY KORKUNÇ b i r silahü. Bir okçu, atbğt i l k ok yere
inene kadar üçüncü. okunu gönderebilirdi. Okçular, silahlarını
daha sd"<.ıca kavrayabilmek için sıklıkla yalın ayak savaşırlardı.
Yay kirişin.i adamakıUt gerebilmek için düzenli talim şarttı. Bu
zorunluluk, k u.l l ammı daha kolay olan ateşli silahlann gü.n
geçtikçe yaygın.laştığı bir devirde, uzun yaylann ku.su.rn olarak
göze çarpıyordu..
bertaraf edip ordu serd ar ı n ı öldürdül e r. B u n unla
birlikte bu k uvvet, ayn ı vakitlerde kanattan gelen
Müslüman h ücumuna gafı l avlandı ve çatı ş malarda
hayatın ı kaybedenler ve t utsak verilenlerle birlikte
1 0.000 kiş i li k muazzam bir kayıp verdi. Keza Siman
de Montfort, bu stratej iye i liştirdiği sürpriz hücum
unsuruyla, M uret Savaşı' nda göz kamaştırıcı bir zafer
kazan mıştı.
Kastilya Ver aset Savaşları: Najera 1367
Z a l im Ped ro ' n u n K a st i l ya tah t ı n a o t u rması,
gayrimeşru o lmasına karşın daha revaçta o l an kardeşi
En rique tarafından tan ı nm am ıştı. Bunu n üzerine,
Fransız kra l ı V Charl es' ı n baldızı olan Pedro'nun
eşinin, kısa bir süre önce izah edi lemez b ir şekilde
ölmesi tats ızlığa iyice t uz b iber ekti.
En b a ş ı n dan beri Arag6n' un maddi desteği n i
arkası n a a l a n Enrique, s o n gelişmelerle birlikte
Fransızla r ı da kendi t arafına çekmiş o l d u . Bu da
yetmezmiş gibi, Papa V. Urban, Pedro'n u n ordusunda
bulunan Yah udi ve Müslümanlardan dem vurarak
Enrique' n i n davasında h ak l ı olduğunu b eyan etti
ve Ped ro'ya karşı bir h açl ı seferi düze n lenmesine
cevaz verdi. Paran ın kokusunu alan Fransız ücretli
askerleri , h açlı davası uğruna zırhların ı n üzerine
işlettikleri beyaz haçlarla b üyük bir hevesle sefere
koşuşturdu lar. Charles, h açlı ordusunu n başına, çok
soylu b i r aileden gelmemesine karşın keskin zekası
ve cesaretiyle temayüz eden Breton Bertrand d u
Guescli n'i tayin etti. Bertrand, kendisine teslim edilen
orduyu i l k iş olarak papa tarafından takdis edilmesi
için Avig non' a götürdü. Ruhen arınan h açlı ordusu,
buradan, hadiselerin h ızlı olduğu kadar kanlı cereyan
edeceği Kastilya topraklarına yürüdü. G öz açıp
kapayı ncaya kadar ken tler zapt edilmiş; Yahudiler
kılıçtan geçirilmiş; Pedro kaçmak zorunda bı rakılarak
Enrique'ye taç giydiri lmiş; herkesi n hissesine düşen
kazanç resmen belirlenmişti. Gelgelelim, Pedro henüz
pes etmem işti. Tah ttan uzaklaştırıldıktan sonra (o
sıralarda Aquitaine'de b u l unan) İ ngil tere'n i n Kara
Prensi Edward' ı n h im ayesine sığınmış ve Navarra
ve Mayo rka kralların ı n da desteğiyle, kaybettiği
saltan at ı n ı yeni den a l ab i l mek i ç i n teşebbüse
geçmiş t i . B u esnada paral ı askerler yi ne geçi m
derdine d ü şmüşlerdi ve Kara Prens' i n d e acilen
bir ord uya ihtiyacı vardı. P iyasa bir and a istihdam
edilmeyi b ekleyen gön ü ll ülerle dol up taşmıştı; ama
Kara Prens, ancak kasası ndaki para nispetinde asker
kiralaya b i l d i . Aquitain e'deki feodal vassallerin de
oyuna katıl masıyla, ücretli askerler eski işverenleriyle
pazarlık e tmek üzere geri döndüler.
Navar ra l ı Kötü C harles, aynı anda hem Kral
Enrique'yi Pirene geçitlerini kapadığı, hem de Kara
Prensi ayn ı geçitleri açtı ğı gerekçesiyle s uçladı. Daha
sonra da, b i r Fransız şövalyeni n eline tutsak düştüğü
şayiasını yayarak bir ş atoya saklandı ve iki tarafın
da yardı m ı na gelmesinin söz konusu o lamayacağını
duyurdu .
Kral E nrique, ordusunu San co Domin go de la
Calzada'da toplam ıştı . Bu noktadan k u zeydoğu
yön ünde Pam p lona'ya, ya da kuzeyde M iranda
üzerin d e n k u zeydoğudaki Vitto ri a'ya hareket
edebilmek m ümkündü. Bu haliyle K ra l Enrique,
istila kuvvet i n i n kendis i n i geçip gitmeye cesaret
edemeyeceği stratejik bir mevki seçmiş oldu. Enrique,
istila ordusunun kullanacağı g üzergah bell i olur olmaz,
herhangi b ir askeri girişim i rahatça engel leyebilecek
den l i geçitlerin uzağında b ul u n uyordu. Kara Prens' in
geçitleri açacağı istihbarat ı geldikten sonra, Enrique
ordusu yeri n i değiştirerek 4 00 ytl son ra meşh u r
İngiliz zaferinin vuku bulacağı Vittoria yakın ları ndaki
mevkide kamp kurdu. Enrique, askerlerin i Anastro'ya
nakletti ve Navarra'dan ç ıkıp Vittoria ve M iranda
üzerinden Kastilya'nın başkenti Burgos'a uzanan yolu
emniyet altına aldı.
Bu arada iki ordunun sah ip olduğu farklı taktik
gelenekler yavaş yavaş su yüz ü ne çıkmaya başlamıştı.
İspanyol tecrübesi, insanl arla dolu dağlara karşı boş
ve engin düzlükler ve çeviklikleriyle göze batan hafıf
zırhl ı süvari kıtalarıyla şekillenmişti . Ne de olsa, en
az 600 yıldır M ağriplilerle mücadele ediyorlardı.
B u na karşı n Kara Prens ve Pedro' n u n kuvvetleri
(Pedro'nun deyişiyle "müttefi kler"), askerl i k eğirim ini
daha kalabalık bir nüfus ve daha fazla tarı m arazisi nin
bulunduğu Fransa'da a l m ı ş l ardı. B u n l arın keş if
birlikleri, daha ağır teçhizatlı olmakla be raber daha
ufak toplul uklar hal i n de faa liyet gös teriyorlardı.
N i tekim Prens, yalnızca 1 00 kişili k bir b ir l i k
yollamakla yetinmişti. Ö te yandan Enrique, 6000
adamını göndererek müttefik ordugahı n ı bir güzel
yakıp yıktı rd ı . Enrique' n i n adamları geri dönüş
yol undayken , d üşman o r dusuyla karşı karşıya
geldiler. M üttefik askerleri Üzerlerinden indi kleri
atlarını derhal etrafa dağıttılar ve bir tepenin üstünde
yığınak oluşturdular. Bu tahkimatı n arkasından, önce
hafıf süvarinin taciz saldırılarına, sonra da İ spanyol
ağır süvaris i n i n m üteadd i t kereler gi ri ş tiği top l u
hücumlara başarıyla göğüs gerseler de, Fransızların
yaya o l arak tertip lediğ i t aarruza m ukavemet
edemediler.
Her iki o rd u da ilk h a re kete geçen taraf o l m a
n iyetin de değil d i ve tarafla r, takriben bir h afta
boyunca birb i rlerini gözetlemekle yetindiler. Kara
Prens, bu m uam mayı kend in ce çözmek adına, bir
gece alelacele toparlanarak o rdusunu önce güneye,
sonra Sierra Cancabria üzerin den doğuya sevk etti ve
 Zal im Pedro'ya sadık kalmış olan Logrono mevkiinde
Ebra neh r i n i geçti. B öylece sadece i k i gün içi nde
yaklaşık 5 0 km. lik bir yol kat ederek, Enrique'nin
pozisyonu n u zora sokmuştu. Enriq ue, mümkün olan
en çabuk ş e kilde hasmının peşine d üştü ve Haro'da
Ebro'yu aşa rak, Prens halen 9 km doğuda, Pamplona
yolu üzerinde kalan Navarette'de i ken Najera'ya vasıl
oldu. Bu karşı manevra, bir kez dah a Prens' e başkente
giden yolu kapamıştı.
Naj e r a' n ı n h e m e n d-ı ş ı n d a g ü ney-kuzey
doğrul tusunda akan bir dere ve geniş açık bir düzlük,
iki o rduyu b i rbirinden ayırmıştı. Arazi, bir süvari
savaşı verme k için biçil m iş kaftandı. Enrique, arada
akan suyu geçerek Prens' i savaşa kışkırtmaya karar
verd i . D u G uesclin' i n İ ngilizlerle h arp ederken
öğrendikle r i , öncü kuvvetleri atlarından indirerek
yaya vaziyette i lerlemeye sevk etmişti. 2000 kişilik bu
kuvvet, Fra nsız şövalye ve refakatçilerinin yanı sıra,
Kastilyalı zı rhlı silahşorları ve bir m i ktar arbaletçiyi
ihtiva ediyordu. Buna karşın ana kuvvetleri oluşturan
savaşçıları n tamamı s ü variyd i . O r tada, öncü
kuvvetlerin tam arkası n da bekleyen Kral Enrique,
1 50 0 şöval yeye kumanda ediyordu. Kanatlarda,
hafifçe öne doğru sarkmış vaziyette 1 000 ağır zırhlı
süvari ve 1 000 jinete c i r itlerle m uharebe etmeye
- Serbest kalan müttefik kan atlan, çark ederek ortada
alışkın bir n evi hafı f süvari - yer alıyordu. Görünüşe
bakı l ı rsa, c e n ah lardaki b u birl i kl er, a r baletlerle
m ü ce h h ez i l ave b ö l ü k le rle t a k v i ye e d i l m işti.
Enrique'nin üçüncü ham ise, bütünüyle piyadelerden
müteşekkil 2 0 . 000 kişilik bir güçtü.
Kara Pre n s de, aynı şekilde, o rd us unu her biri
birbirine yakın sayılarda zırhlı piyade ve okçulardan
mürekkep üç hatta bölm üştü. Neredeyse yarısı paralı
askerlerden o luşan i l k hatta, 3000 o kçuya karşılık
yaklaşık aynı sayıda zırh lı muharip vardı. Merkez
hattı, kendi i ç inde üç kısma tefrik edilmişti ve en
ortada, aralarında Zali m Pedro'n u n 4000 m ızraklı
askerinin de b u lunduğu b ir likler Prens'i n komutası
altına bıra kı l m ıştı. B u b i rl iklerin her iki cenahında
kalan kuvvetler, zırhlı piyadeler ve okçuların eşit sayıda
bulunduğu 4 000 kişilik k i tlelerdi. Prens' in Mayorka
kralı yönetim inde bekleyen üçüncü hattı, Gaskonlar
ve geri kal a n ücretli askerleriyle m uhtemelen 6000
adamlık bir kuvvete tekabül ediyordu. En nihayetinde,
1 0. 000 zırh l ı savaşçıya i laveten, İ ngiliz okçusu, feodal
veya ücretli arbaletçiler ve zırhsız bedenleriyle kısa
mızraklar ve kalkanlarla dövüşen hafıf piyadeler olan
Gaskon bidowerlarının karışımından oluşan toplam
sayısı belirs i z bir topl u luk. B unlar, devrine kıyasla
devasa ordulardı ve Yüz Yıl Savaşları'na ara verilen bir
döneme ait ücretli asker bol luğuna işaret ediyorlardı.
Öncü k u vvetler çarp ı ş t ı ğı nda, Kara P rens' i n
adamları "bir m ızrak boyu" gerilediler. Bu sendelemeyi
m üteak i b e n , Enrique ordusunun kanatlarındaki
atlılar, Prens ordusunun kenarları üzeri n e atıldılar.
Ne var ki, b uralardak i İngil iz o kçusu, c i r itlerinin
menzili kendilerine erişmeyen İspanyol jinetelerini
( Endülüs'ten gelen orta hal l i s üvari kıtaları) kümeler
halinde avla dı .
Kastilya kanatların ın iki s i de savaş m eydanından
kaçtı . Aşik a r olan ş u k i , bunl ar B ertrand du
Guescli n'de n gelen i kazlara kulak asm a mışlardı.
Esasen, ok menziline girmeden bir çevirme harekatı
i cra etmeleri gereki yo rdu . B u suretle m üttefik
askerl e r i n b üyükçe b i r kısmı, düşman ı k arşısına
alabilmek i ç i n dönmek zorunda kal a c a k ve bu
birlikler, göğüs göğse bir m ücadeleye dalm ış olan
Kara Prens' e yardımcı o lamayacaklardı. Böylesine
vasi ve düz b i r sahada, İngiliz okçularının burnunun
dibine kada r girmenin hiç l üzumu yoktu.
cereyan eden kapışmaya k a t ı ldılar. Aynı zamanda
Prens, başında bulunduğu merkezi bölüğü ordusunun
ön cephesin i takviye e tmek amacıyla ileri çıkarmıştı.
Kral Enrique henüz tes l i m bayrağını çek memişti;
kral, süvari birl i kleriyle defalarca hücuma kalkmasına
rağmen, yaya vaziyet te savaşan zırh l ı şövalyeleri
yarmayı başaramadı. Ö te t araftan, İngil iz okçusu,
kara bahtlı Kastilya piyades i n i teker teker avlamaya
devam ediyordu. Nihayet coup de gra ce 3 1 , komutası
altındaki k uvvetleri, merkezdeki m ü cadelenin sol
cenahına süren Mayorka kralından gel d i . Yukarıda
tarif edildiği şekliyle bir çevirme hareketi, b u üçüncü
dalganın yıkımını perçinlemiş olabilirdi.
Kralın bu savaşta sergiledikleri, h i ç d e yabana
atılacak cinsten değildi: evvela, etrafa hakim yüksekçe
bir nokta olmamasına karşın, kendisine nerede ihtiyaç
duyulduğun u tespit edebilmişti; sonra, emri a ltındaki
hantal kuvveti, yan ı baş ındaki insan yığınının
etrafından s o l a döndürerek ön cep heye u l aşmış;
daha sonra s ağa dönerek sürmekte olan çatışmalara
katılab i lm i ş t i . Bu manevralar ancak, geç i r resmine
özgü düz s ı ralar yerin e, elinde sancakla bir o yana
bir bu yana koşuşturan krallarını sonuna kadar takip
etme azm i ni gösteren askerlerle hayata geçirilebilirdi.
Sonuçta İspanyollar dağıldılar ve kaçmaya başladılar.
Enrique'nin de, ord u n u n gerisine çekilmek dışında
bir seçen eği kalmamıştı. Orta yerde kalan Fransızlar
da çaresizdi; ne adan n e kaçacak bir yolları kalmıştı.
Bunlar, h e r üç yol daşları ndan b i r i n i yerde cansız
uzan ı r görene kadar kavgaya devam ett i ler; en
so nunda du Guesclin , teslim iyetin n işanesi olarak
kı lıcını h as ı mlarına uzattı . Savaşta ölen piyadelerin
bedenleri, ceset tepeciklerine dönüşmüş; daha fazla
sayıda i nsan ise, dereni n azgın sularında boğulmuştu.
Prens ve m üttefikleri n i n dört şövalye, yirmi okçu
ve kırk zı rh l ı silahşo rdan oluşan cüzi zayiatları
karşısında, İspanyollar 7000 kişi kayb etm işlerd i .
Sıklıkla olduğu gib i , çarpışmayı kazan m ak harbin
kazan ı ld ı ğ ı anlam ı n a gelmiyordu . E nrique, eski
gücünü b üyük ölçüde muhafaza etti ve Pedro, tahtı
yeniden eline geçirmiş olsa da, müttefıkleri ve ücretli
İSLAM ORDUlARl, 8. yüzydcla ispanya'yt fcthdll
ve kapsamlı bir iskan dalgası başladt. Reconquista,
ispanya'yt H ı risriyanlar ad ı n a geri almayı baş rsa da.
a
e(rafı sa l a Müslüma n yerleş i mleri, kendi leri ne has
n n
askeri geleneklerini muhafaza etti ler. Burada gösterilen
M üslüman süvarisi, Hırist iyan emsallerine kıyasla daha
h�ff zırh l tdtr ve doğmdan cephe hü.cumlanna girişmekten
ziyade vu.r kaçl5.ra dayalı ahşmalan tercih eder.
birlikler, geldikleri gibi ortadan kaybo l d u l ar. 2000' e
yak ı n asilzade esir alınmıştı; b unlar içi n ödenecek
fidyeler dört gözle beklenmekteydi. Ama ne olduysa,
Pedro, vaatlerin i yerine getirmeye muvaffak olamadı
ve paral ı askerlerin maaşlarmı ödeyem e d i . Pedro,
henüz b ir alacaklılar topla n t ısı bile tertip edemeden,
öz kardeşi tarafı ndan katledi ldi.
Haberleşme
Ortaçağ gözcüleri, hafif zırhl ı atlı askerle rdi ve kendi
atları n ı kulla nm ak zorun daydılar - ulaklara, h e r
daim diri arların temin edi ldiği Roma h a berle�ıne
teşkilatınd a n a rtık ese r yoktu. Bu s e beple, bir
bilgi nin b i r yerden diğeri n e ul aşması uzu n bir zaman
alabilirdi. Savaş meydanlarında, askerin maneviyatın ı
yükselt m ek, toplanma m evkileri n i b e l l i ermek ve
belki de, basit b azı talimatla rı aktarma k için boru
ve borazan lar kullanılıyordu . Ele aldığım ız dönemin
son u na doğru, davullar o r taya çıktı; ama b üyük
ihtimalle b u n l ar, haberle şmekten ziyade askerleri
cesaretl e n d i rmede kul l a n ı l maktayd ı l a r. En önde
1�i.
�
uı�
�MJ
 bul unan kom utanın, savaşın çalkantılı a n l arında,
b i rl i kleri n i n kendisi n i izlemesini umut etmekten
başka yapabi leceği fazla bir şey yoktu. Keza ordunun
arka kısm ı ndaki ihtiyat k ı talarını, sancağıyla yapacağı
işaretlerle savaş meydanı n ı n çatışmaların yoğun laştığı
bölgelerine yönlendirebil i rdi. Aksi takdirde, bu iş için
yak ı n arkadaşlarından bir soyluyu görevlendirerek,
tal i marl a rı n ı n doğrudan onun tavassu tuyla i lgili
kişilere ile ti l m esini sağlamak zorundaydı.
Sorunlar ve Çözümler
Peki, ortaçağın askeri şahsiyetleri, kaderin önlerine
çıkardığı e ngellerle nasıl baş etm işlerdi ? 2 1 . yüzyıl
insanı, öyle ya da böyle, s ilahlanma yarışı kavramına
aşinadır: b i r taraf, güç! ü bir silah geliştirir ve diğer
taraf, dah a gelişkin b i r zırhla cevap verir vs. İ kinci
Dünya Savaşı'nda, Alman panzerlerinin dilim zırhları
ve güçlü top ları vard ı ; fakat az sayıda olmaları bir
yana, fazlasıyla ağır olan bu tankların çamura saplanıp
kal mak gi b i kötü b i r h uyları vardı . B u n a karşın
Ruslar, m etal i n ağırlığ ı n ı çok daha iyi dengeleyen
meyilli zırhlara sahip T34 tanklarını ürettil er. Dahası,
hu tan kların geniş paletleri, yere yürüyen bir insandan
bile daha az ağırlık uygul uyordu.
O rraçağda vaziyet, tek bir farkla ayr nydı. B u
dönemde taraflar, birbi rlerini dengeleyebil mek için
teknoloj i k gel iş melere b e l bağlamak yeri ne, yen i
stratejiler üretmekle meşguldüler. E n sı k m üracaat
edilen saldırı/savunma stratej ileri aşağıda anlatılmıştır.
Deniz Akınları
Vikingl e r, e l l e riyle h izaladıkları, gölge n i n düşüş
açısına göre kaçıncı enlemde bulundukları nı gösteren
basit cihazlarla, istedikleri zaman istedikleri yerden
kıyıya çı kıyor lardı. D i n a damları çareyi dua etmekte
bul urken , İ ngiliz kra l ı B üyük Alfred, belli başlı
kenderi tah k i m etme, k ı rsal kesimin savun m asını
mahalll kon tlara ve .fyrdl ara havale erme ve nereden
ve ne zaman geleceği tam bir muamma olan akınları
önleyebi lmek için bir fi l o donatma yoluna gitti.
Doğr usu n u söyl e m e k gerek i rse, don an ma
Vikin g baskı nl arı n ı n ö n ü ne geçmede p e k etkili
olmamı ş t ı ; ama Alfred ' i n filosu, V i ki nglerin geri
çekilme yol l arını rıkamada h ayli k u ll a n ış l ıydı. Bir
şekilde karaya çıkan Vikingler, bir taraftan kent ve
kasabaları n tahkimatlarıyla uğraşmak, öte taraftan,
en acili n den toparlanan mahalli savunma güçleriyle
kap ı ş m a k zo r u n da kal m ı şl ardı . 8 7 1 s e n esi nde
Ashdown'da olduğu gibi ezici galibiyetlerl e birlikte
düşünüldüğünde, Alfred, dünyanı n en çok kon uşulan
dilinin İ skandi navca değil, İ ngilizce olmasın ı sağlayan
adımları daha bu tarihlerde atmıştı.
Kalkan Duvarının Üstesinden Gelmek
Norma n la r, 1 066 H astin gs'de Sakso n la r l a karşı
karşıya geldiler. Saksonlar, yokuş yukarı b i r yerde,
kanatların ı da güvence alt ı n a alan çok kuvvetl i bir
mevziye sahi p tiler. Norman lar, bu kalkan seninin
açılmas ı n ı sağlamak için, sahte bir geri çekil me tertip
ederek sözde kaçan birliklerin üstünden açtıkları ok
ateşiyle düşmanlarını bozmuşlardı. Bunun yanı nda
İtalya'da günü kurtaran, daha basit bir şek i l de, süvari
taarruzlarının korkutucu ş iddetiydi. Çekişmeli bir at
yarışında, dörtnala koşuşt u ran ürkütücü atlar size
doğru gelirken çitlerin arkası nda ayakta beklediğinizi
hayal edin. B u manzaraya sivri uçlu ve sizi hedef alan
kargılar eklendiğinde, neden bahsettiğimiz b i raz daha
anlaşılacaktır. Örneğin 1 0 5 3 Civitate S av aşı'nda,
Norman ş ö v a l yelerin i n yaptığı tek b i r rop l u
hücum, Lom bard süvarisi v e Svabya p iyadelerinden
müteşekki l p apalık ordusu n u n bir bütün hali nde
bozguna uğramasına yetmişti.
1 04 1 'de, Monte Maggiore'de, aynı taktik bu kez
Bizans birl ikleri karşısında başarılı oldu. Keza yine
İ talya'da, 1 300 p iyade tarafı n dan desteklenen 700
Norman şöva lyesi, iki hat hal inde tertip edil m iş çok
daha kalabalı k bir gücü, d üzenledikleri coşkulu bir
taarruzla a l aş ağı ettiler. B u s avaşta, birinci B izans
hattı çöküp a rkası ndaki hattı da karman çorman
etmişti. (As l ı na bak ı l ı rsa Normanlar, bundan önce,
B izans o rd us unda paralı asker olarak savaşıyorlardı;
fakat gördükle ri h izmetler karşılığında hak ettikleri
meblağı alamadıkları kanaatindeydiler ve a nlaşılan,
bu duruma gerçekten de çok öfkelenmişlerdi.)
Kargıyla Başa Çıkmak
Endülüs Müsl ümanları, çitin atların koştuğu tara­
fındaydılar ve hayatta kalabilmek için, feodal şöval­
yenin kahredici hücumları na bir çare bulmak mec­
buriyetindeydiler. Şövalyelerin koşu yolları n ı piyade
k ütleleriyle doldurdular; atlarının sırtında taarruza
kalkan ları o k yağmuruna t uttular ve yol boyunca
Najera Savaşı
1367

İspanyol kralı Enrique, sahip olduğu merkezi konum

sayesi nde, Kara Prens' i n yanından geçip gitme
teşebbüslerini engel le di ve Prens'i Najera Savaşı'nı
vermeye mecbur bıraktı . Bununla b i rl ikte Enrique, emri
a l t ı n daki farklı askeri: b i rimleri eşgüd ümlü kullanma
konusunda başarıl ı olamadı. İspanyol kralı, arbaletçi ler
desteğindeki avcı süvarisini kanatlara yaymalıydı. Bu
ş e kilde Prens'in kanat kuvvetlerin i ve ihtiyat kıtalarını
k e n arlara çekeb i l i r ve du Guesclin ve kendisine ait ana
p iyade bölüklerinin, çok daha fazla sayıda savaşçısını
doğrudan Prens üzerine yollamasına fı rsat yaratabilird i .
Ne v a r ki, Enrique'n i n avcı süvarisi İ ngi l i z okçusu
tarafından yen i lgiye uğratıldı. Yoksa bu birlikler, du
Guescli n' i n adam l ar ın ı n İngilizlere kazasız belasız
yaklaşabilmeleri için b i l inçli olarak feda mı edilmişlerdi ?
B u n u asla bilemeyeceğiz . Kara Prens' i n öldürülmesi
veya tutsak edilmesi , Batı Avrupa tar i h i ni esaslı biçimde
d eğiştirebilirdi. Kara Prens ve Kral E n rique, Napoleon'un
b ile takd i ri n i kazan acak bir dizi strateji k manevrayla, i yi
yönetildiği takd irde, orcaçağ orduları n ı n s üratl i ve etki l i
y ürüyüşler yapabileceklerini gösterd i l er.

İ S PAN YA

Muharebenin düğümünü çözen kanat hücıorıu, istisnai

bir hamleydi; çü.nkü ispanyo[[ann koYUnaklı tarajinı hedef
a[m tşh. Ama bu şekUde, Kral EnriqLte'yi, batıda uzanan
�o p valdanndaı1 koparmak mürnkü.n oldLt.
.EMl K VE KUM U . lA
örseledikl e ri düşmanlarının etrafın ı hafif atlılarla yiyerek d i n lenmekte olan Lombardları n üzeri ne
kuşattılar. 1 1 9 5 Alarcos'ta, V1I I . Alfonso' nun Kastilya s al dı rdı lar. Lom bardlar, top a rlanmaya fırsat dah i
süvarisi, Müslüman p iyadelerin ön hattı n ı yarmayı bulamadan yenildi ve bunun peşinden gelen acımasız
başardı; fak a t bunlar, ikinci piyade hattından gelen takipte büyük kısm ı katledildi.
yaya askerler ve kanatlardaki hafif süvari tarafı ndan Bununla birlikte her yöntemin bir yumuşak karnı
çepeçevre sarıldılar. Bu arada ilk hattan geriye kalan­ vardı. Macarlar, 9 5 5 Lechfıel d savaşında, geri çekilme
lar, Kastilya piyadesinin üzerine yürüdü ve bunları yol ları 8000-9000 kadar Cermen atlısı tarafından
çabucak a l t etti. Her şey b i r anda tepetaklak olmuş­ kapatılınca bu defa yenilgiye uğramışlardı. Macarların
tu; etrafları n da olup bite n i miğferlerinden güç bela e linde, düşmanl arına cepheden saldırmak dışında
görebilen şövalyeler, h e r b i r seçenek kal m a mıştı;
yö nden gel e n hası m l a r ı her ne kadar, ufak çaplı bir
tarafı n d a n a deta yutul ­ "Kabile reisi, iktidarını ölüm kanat harekatı, ağı rl ıkları
m uşlardı. Piyade güruh u ­ ve imha tehditleriyle muhafaza bekleyen muhafızları yarıp
n u n içind e m ahsur kalan geçmeye ve orada b u lunan
eder . . . Reisin sarayında hayatta
Hıristiyan şövalyelerd e n sekiz Cermen lejyonundan
ç o k azı k a ç m ayı başara­
kalabilmenin ve istikbale
b i ri n i püskürtmeye yarasa
bildi. kavuşmanın yolu, sürekli bir dehşet da, Macar taarruzu sonuç­
ikliminde en iyi şekilde rekabet ta b aşarısız oldu.
Ricat ve Taarruz etmekten geçer. Burada , sıradan
Üstün t e ç h i zat, sayı s a l insanlara yer yoktur. Bazıları zeki, Tekerlekli Duvarlar
ü s t ü n l ü k v eya kab a Vaktinden evvel doğan
bazıları haşin, bazıları delidir. "
k u vvette n h i çbiri , tek b i r mil liyetçilik ve Tibor
NEWARK
b a ş ı n a , o na çağ h a rp d i n i heyecanıyla a teşlenen
m eydan l a r ı n a h a k i m Bohemya hal k ı , 1 420'de,
ol maya yeterli deği ldi. Tıpkı b ugün o l d uğu gibi, Macar kralı ve Kutsal Roma i m paratoru u n vanları nı
esas olan, iki taraf arası ndaki farklılı ktan akıll ıca taşıyan metbulan S igismund'a karşı ayaklandılar.
istifade edeb ilmekti. M acarlar, esas itiban yla, ad ı S igismund, fik i r ayrıl ı k la rıyl a boğuşan feodal
okçulardı ; fakat asla yan larından cirit ve kementleri kuvvetlerden mürekkep o l s a da, tecrübe] i ve iyi
eksik etmezle rdi. Daha evvelki devirlerin Hunları donanı mlı b i r o rduyu sahaya sürebilme i m kanına
i l e araları n d a bolca benzerl i k vardı; M acarlar da, sahipti. Halbuki bu talimli gücün karşısında, askerlik
benzer şek i l de, kal abalı k i ntizamlı birimler teşkil eğitiminden nasibini almamış, yarım yamalak silahl ı
etmek yer i n e , ufak ve gevşek takım lar halin de kent ahalisi ve çiftçiler vardı . İ syanın başı n a, Leh
savaşıyo r l a rd ı . Pusu k urmak tan ve sahte ricat ordularında Tötonlara karşı çıkılan seferlere katılmış
s t ratej ileri uygulamaktan h az ederl erdi ; çünkü o lan Jan Z izka geçmişti. Zizka, bazı yö n lerden ,
remel maksatları, düşman tertibatı nı bozup oklarla modern askeri taktiklerin atası sayılabilecek yepyeni
h asımlar ı n ı s eyreltmek ve en son unda ö l dürücü b ir taktiksel formasyon gel iştird i : bir a n da karşı
darbeyi i n d i rmek için düşmanlarına yaklaşmaktı. taarruz noktalarına dönüştürülebilen aşılamaz kareler.
Bu tak t i ksel yön tem , 899 B renta Savaşı'nda Bozkır göçebeleri, araba l a rdan oluşturdukl a rı
göz kamaş tırıcı bir usta l ı kla tatbi k edi ldi. Yalnızca çemberlerle sabit bir mevziye bağlı olmayan savunma
5 000 Macardan oluşan b i r kuvvet, tam bir hafta üsleri kurmayı a lışkan l ı k h al i ne geti r m işlerdi.
boyunca kendilerinden üç misi i kal abalık Lombard Zizka, bu fikirden yola çıkarak isyancıların ardına
s ü varileri t arafından takip edi l m işti. Nihayet, s ığınabi leceği zırh l ı arabal a r imal etme tasarısını
Macarlar b i r neh rin karşı yakası n da kam p kurdular geliştird i . B u n un l a birlikte d üşmanın i nt i zamını
ve düşmanlarıyla müzakerelere başlamak istediklerini kaybettiği veya cesaretinin k ı rıldığı anlarda, s ırtını bu
bildirdiler. Fal<at bu sıralarda yedek arlarına binen üslere vererek h uruç harekatı yapabilmek de mümkün
M acarla r, b i r çırpı da a r adaki nehri aşarak yemek olacaktı. Arabaların yan tarafları, bir insanı n ardına
 kolayca gizlenebileceği mi ktarda yükseltildi
ve aralardan güvenle atışlar yapabilmek
� �
i ç i n mazgallar açı l d ı . B u arabal a r, ��==:::�::::. ::: --­
...
bi rbirleri n e zi ncirlerle bağlanab i l i r ve
yah ut aradaki boşl uklar, tekerlekl i ahşap
paravanlarla kapatılabilirdi. Arabalardan ö rülü seyyar
ord ugah , Macarların eli mah klım saldırmak zorunda
oldukları stratej ik bir mevkiye kuruluyordu. Kırık
bir çem b e r m isal i, iki yarım daire şekli nde
teşkil edi le n bu düzenekte, ağızlardan b i ri
doğ rudan d üşman kuvvet lerine bakarken ,
diğeri tam ters istikamete dönük olurdu. B u
ağızlar, kazı klar ve ihtiyaç anında i ndirilmesi
ka l d ırıl m ası kolay zincir m anialarla kor u m a
al una al ı n mıştı . Her a r abaya , yarısı tatar yayları veya
daha sonraları olacağı gibi, iptidai tüfekler taşıyan bir
m üfreze tayi n edilirdi. Takımın diğer askerleri, çivili
gürz, tebe r ve mızrak gib i uzun sapl ı yakın dövüş
aletleri kull anıyorlardı. A raba ordugahını n ye r leşi m
planı , Maca rlara saldırıya geçmek dışında bir seçenek
bı rakmamaktaydı. Çaresiz kalan M acar kuvvetleri
i leri atıldıklarında, ilk ö nce, uzun menzilli silahlar
kullananl arın atışları altın da düzenlerin i yitiriyorlar
ve sağ salim arabalara u laş m ayı başarabilenler, burada
bekleyen s i l a hlı adamların gazabına uğruyorlardı.
Bu araba istihkam l ar ı , adı şöval ye n i n ezelden
beridir keyfi ni sürdüğü avantajların çoğunu bertaraf
etmişti. B i r araba karş ıs ı n da atın ivmesi bütünüyle
anlam ı n ı yitirm iş ti ; şövalye, art ı k piyade rakibinden
daha yüksekte değildi v e kullandığı ka rgı , araba
m ürettebatının mızra k l arı ndan daha uzaklara
er işm iyordu . Wagenburg taktikleri , tam manasıyla ilk
defa 1 42 1 'de, Luditz (Zlutice) ve Kuttenberg (Kuma
Hora) savaşlarında kullanıldılar. Ayaklanma savaşları
u zadıkça, b u formasyon u iyice berkitecek şekilde,
arabaların orasına burasın a ufak kalibreli toplar ilave
ed ildi. İsyancılar, bu topları saldm amaçlı kullanmaya
başlayarak , arabaları paralel hatlar içinde düşmana

DÜŞMAN ORDULAR!, HER zaman birbirleriyle iletişim kurma ihtiyacL içinde

o!muştu. O rtaçağda bu vazŞe, h aberci denilen görevliler aracılığLyla yerine
getiriliyordu. Bunlar, aynı zamanda kralm emir ve talimatlarım ordu neferlerine
duyuru.r ve kimler[n sejeYe katLlq'.ı katılmad ıklarım kaydederlerdi - elbette
asilzadelerin, köylülerin değil. B u yoklama deflerleYine isimler ve armalar lıaydedil[rd i .
doğru s ürmeye baş l ad ı lar. İ şler öyle b i r raddeye
gelmişti ki, en son u nda, gözleri korkup şevkleri
kırılan s ıradan erat, araba o rdugahlara saldırmayı
reddetti . Maksat h as ı l olmuştu.
Ne var ki, her zaman bir m isilleme söz konusudur.
Harbin son savaşını kazanan, feodal lort değil; isyancı
bölüklerin, meseleyi n i hai olarak çözme taraftarı
olanları (diğerleri m üzakerelere başlama fikrindeydi)
olmuştu. 1 434 Lipan'da (Cesky Brod) , Tabor hizb i ,
daha mutedil bir kitle olan eski müttefikleri tarafından
araba ordugahlarından dışarı bir taarruz düzenlemeye
sevk edilmişlerdi. Fakat bunlar, arabalardan çok fazl a
uzaklaştılar ve arka larına sarkan b i r s üvari gücü
tarafından arabalarla olan irtibatları koparıldı. Açı k
arazide kendilerinden kalabalı k düşmanları karşısında
yapabilecekleri bir şey yoktu ve hepsi katledildiler.
Silahlara Göğüs Germek
Fransızlar, Yüz Yıl Savaşları' nın ilk yıllarında İ ngi l iz
okçusunun elinden dayanılmaz ızdıraplar çektiler.
OLAGAN SALDlRILARLA ÜSTESiNDEN gelinemeyen Hu.ssit
araba ordu.gah.ları, ortaçağm geleneksel onlulannm başma bela
oldu. Bununla birllkte, bu seyyar kalelerin kumlabllmesi için
ferah bir mekana ve uzunca bir zamana ihtiyaç vardı; hu yüzden
de, engebdi arazilerde ve ani saldınlar karşısında nispeten
savunmasızdı/ar.
Dönemi n Fransız kaynaklarına bakılırsa, Fransızlar
� 4 1 5 Agincourc ve 1 424 Verneuil savaşlarında
Ingiliz uzun yaylarının menziline girmeden arkaya
sarkabilmek için hususi bir çaba harcam ışlardı. Bu
gayretlerinden istedikleri n eticeyi elde edemeyince,
aynen Patay ( 1 429), Val mo n t ( 1 4 1 6) ve Clermont­
en-Beauvoisis'de ( 1 430) yaşandığı gi b i , ağı rlığı
kuşatmalara vermeye başladılar ve m ühi mmat
ve erzak taşıyan veya yem aramaya çıkan İ ngi l iz
kafilelerini avlamak için e trafı kolaçan eden zırh l ı
savaşçılara bel bağladılar.
Frans ız lar, Alçak Ü l kcler' i n b üy ü k ora n d a
hareketsiz m ızraklı k i d e l e r i karşısı n da da, benzer
biçim d e , i l k ö nce kanatlardan d ü ş manları n ın
arkas ı n a s arkmayı d e n ed iler. Daha s o n raları ,
düşman formasyonunu bozabilmek içi n , aralarında
mancın ı kları n da b u l u nduğu çok sayıda uzun
menzilli s ilah getirdiler. Cesur Charles' ın Burgonya
orduları, kalabalık kitleler halinde savaşan İ sviçreli
mızraklı askeri, teberci ve tüfekçilcre karşı hiçbir
zaman bir çözüm üretmeyi başaramadılar. Charles' ın,
İ sviçreliler karşısında kaybettiği üç savaş, Grandson
(1 476), Morar ( 1 476) ve Nancy ( 1 477) , B u rgundiyal ı
hükümdara 20. 000'in hayli üstünde insana ve çok
pahalı savaş malzemelerin e mal olmuştu.
Yüz Yıl Savaşları: Verneuil 1 42 4
1 20 y ı l süren Yüz Yıl Savaşları' n da, her iki taraf
da, d ostlarına ve m üttefi kl erin e defalarca yardım
çağrıs ı nda bul undu. İngilizler, Breton, Burgonyalı,
Gas kon ve Flaman lar arasından bolca insanı asker
yazm ıştı ve Galler de, İngiltere saflarında savaşmakla
yü k üm l üydü . F ra nsız ordusu n da da, Breto n ,
Bohemya, Flaman, Gaskon, Ceneviz, Alman ve İskoç
kıtaları istihdam edilmişti. Bunlardan bir kısmı, daha
önceden etmiş oldukları feodal yemi n leri gereği , b i r
kıs m ı yal nı zca para için, bazıları d a resmen akdedilen
ittifak an tlaşmala rı icabı s avaş l a ra katıldılar. İ ş i n
doğrusu, harbi n b üyük bölü m ü , gerçekte yaln ızca
yağma veya bir ken t ya da kaleyi zapt etme niyetiyle
tertiplenen, ufak tefek çatışmalard an ibaretti .
F ransızlar, l 423'te, Eure Nehri kıyısında b u lunan
Ivry'y i ele geçirere k buradan İ ngi l iz toprakları n ı n
içine doğru akın lar düzenlemeye başladılar. Ertesi sene
İngilizler, Suffolk kontu komutasında bu üssü bertaraf
etmek üzere bi r o rdu topladılar. Kenti zapt etme k
güç olmadı; ama m uhafız kırası, iç kaleye çekilerek
d i re nişlerine burada devam etti. Kale garnizonu, bu
devirde m urat old uğu üzere, 1 5 Ağustos' a kadar b i r
k u rtarma kuvveti n i n gelmemesi halinde beyaz bayrak
çekmeye razı oldu. Bu anlaşma, her iki tarafın da,
boş yere çaba harcamasının ve i nsan kaybetmesi ni n
önüne geçmişti. Bu üs Fransızların n azarında öyles i ne
değerl iydi ki, kaledekilerin beklediği halas ordusunu
bir araya getirebi lmek için bütün i mkanlar seferber
edilmişti. Başında İ skoç kontu Douglas'ın bulunduğu
k u rtarma kuvvet i içinde, Auld32 ittifakı ş artla rı
gereği nce, büyükçe bir İ skoç kırası da yer alıyordu.
Douglas, Ivry' nin güneybatısında Nonanco urt' a
vard ığında iş i ş t e n geçmişti. B edford dükü , 1 4
Ağustos'ta Ivry garnizo n u n u n tes l i m o l m as ıy l a,
askerl eriyle b i rl i k te Ivry' n i n k u zeybatısın d a ki
Evereux'ya çekil m işti. Frans ızla r, bir savaş m ecli s i
top l ad ılar. Fra n s ı z kom ut a nl ar ı m üteredd i t ti ;
İ ngilizler karşıs ı n da birçok acı yen ilgi tatm ışlardı ve
şimdi de, çoktan yit irilmiş bir ken t için bir meyda n
savaşı n a girm eye p ek istekl i değillerd i . Herhal de
b u n dan daha isabetli bir görüş olamazdı. Belli başlı
meydan m uharebelerini İ ngilizlerin kazandığı açıktı;
dolayısıyla Fransız stratejisi, o rada burada tertiplene n
küçük çaplı askeri operasyo n l arla h asımların ı n
gücünü tüketmek üzerine kurulmuştu. Fransız-İskoç
ittifakt , en son üç sene evvel B a uge'da düşmanla
açıktan sıcak temas sağlamıştı. Bu savaş müttefiklerin
zaferiyle bitmişti ve İskoçların aklı fi kri, bir kez daha
benzer bir başarı kazanmaktaydı .
P l a n , Fransız kuvvetlerinin o a n bulunduğu
mevkinin güneyinde, ırmağın y u ka rısında kalan
Verneuil'yu almaktı. Anlaşılan , b u hamleyle üç
avantaj elde edi leceği hesaplanmıştı: B ir taraftan ana
İ ngil i z ordusundan uzaklaşılırke n , askerlerin biraz
çapu lculuk yapmasına fırsat tanı m ak ve önceden
tutsak düşen l ortlar için mümkün o lduğunca fidye
parası denkleştirmek. Ne var ki, bu amaçların yaln ızca
i k is i ne ulaşılabi l d i . Şehi r mukavemet etmeden
kap ılarını açmaya razı olmuştu ve o rtada ne yağma
ne de esir alınabilecek birileri vardı (aslına bakılırsa,
burası müttefik ordusuyla beraber olan Alençon
dükünün fıefıydi) . Verneuil işgal edilirken, Suffolk
kontu 1 600 kişilik bir kuvvetle takipteydi. Ne de o lsa,
sın ı rları civarında dol aşan 1 4.000 kişi l ik bir düşman
ord usuna karşı kayıtsız kalamazdı .
B ed fo rd , Frans ız v e İskoçl a r l a hesapl aş m ak
üzere harekete geçti. Olayların gidişatından emin
o l m ak için, Douglas' ı kibarca birlikte "birkaç kadeh
devirmeye" davet etti. Douglas, "Fransa'ya, kendisini
bulmak için geldiğini" söyledi. M üttefiklerin planı,
aşağı yukarı Agincourt'da tatbik edil enin aynısıydı.
Ord u n un kanatlarına yerleştirilen atlı birlikler, i cra
edecekleri sarkma h a rekatıyla, İ n gi l iz okçusu n u
yanl ardan veya arkadan vuracaklard ı . Agincourt'da,
İ ngilizler çetin arazin i n nimetlerinden yararla narak
cena h l arını em niyet altında tuta h i lmişlerdi; ama
Verneuil'da durum farklıydı, arazi koşulları müsaitti.
M üttefik ordusu, ş e h ir surların ı n ve hendeğin
ö n ün d e dizildi. İ skoç kırası, müttefik hattının sol
kısmını oluşturuyordu ve müttefik ord usunun uçları,
sırasıyla sağda ve solda ol mak üzere, her biri 600
atlıdan mürekkep Lom bard ve Fra n s ız kuvvetleriyle
kapatılm ıştı. B unların haricinde , kesin rakam l arı
b il i n mese de, h iç de azımsanm ay acak m i k ta rda
okçu saflara girmişti. Ordunun diğer yarısı, aralara
serpiştirilmiş Fransız askerleriyle birl ikte, İspanyol ve
Lom bard ücretli birl iklerinden m üteşekkildi .
İ n gi l iz ordusunun gerisinde büyükçe bir o rman
vardı . İ şlerin sarpa sarması durum u nda, piyadeler
ağaçların arasına çekilerek süvab tak i b inden canlarını
kurtarabileceklerdi . Orman ve şehi r arasında uzanan
HANEDAN ARMACILIGlNA DAiR temel zorluk burada
gösteriliyor. Zaman derleyip btrbi ri ardınca yeni nesiller neşet
ettlkçc, arma dizayrunm daha lwrmaştk hale gelmes[ gerektr.
Buradaki son d izayn, dört ktsma bölünmüş vaziyettedir. Bundan
sonra gelecek k a l kan, sekize deği l ancak on altıya ve bir sonrnki
,
256 parçaya bölü.nebi lir ki, bu clurumcla şekllleri anlayabilmek
i mk ans ı olacak tır!
z
arazi, İ ngi l iz o kçusunun o ld ukça hoşuna gidecek
şekilde, açı k, engebesiz ve boş bir alan d ı . İ ngiliz
o rdusu, Damville'den gel e n yolu, yük arabalarıyla
oluşmrduklan kaba bir dai reyle iki uçtan kapamışlar
ve burun ve k uyrukları ndan birbirlerine bağladıkları
a clan , üç s ı ra halinde arabaların dışına dizmişlerdi.
Sağ kanad ı n arkasında, yaklaşık 2000 okçudan
m ürekkep b i r ihtiyat kuvveti vardı. O rdunun geri
kala n ı , 6000 civarı okçu ve 2000 zırhlı savaşçı ihtiva
ediyordu. Bu askerler, zırhlı s i lahşorlar ortada, okçular
k a natlarda kalacak şekil d e iki kısma ayr ı l mıştı.
O kçular, d üş m a n askerle r i ni n tehl i ke yaratacak
n ispette yaklaş m ası duru munda, önlerinde bir set
oluşturmak üzere ilave kazıklarla donatıl mışlardı.
Okçuları ve arbaletç i l e r i , kendil erind e n daha
kalabalık İngiliz okçusu karşısında varlık gösteremeyen
Fransızlar, h ü cuma geçm eye karar verdiler. Fransız
s üvari taar r uzu, hala m üd afaa kazık l a rı n ı yere
çakmakla uğraşan İ ngiliz okçusunu gafıJ avladı ve
bunlardan 5 0 0 kadarı tele f edildi. Ö bür kanattaki
Lombard l a r, çevres i n d e n d o l a n d ı k l a r ı İ n g i l iz
ordusunun ağı rl ı klarını talan ettiler. Bu esnada İngiliz
zırhlı savaşçıl a rı , orta kesi m de Fransızlara şiddetle
karşı koyarak o nl arı dehşet saçan İ ngiliz okçusunun
menzili için d e mücadeleye devam etmek zorunda
bıraktılar. Okçunun destek a teşi, Fransızların kaderini
b el i rled i ; b o zgu na uğraya n Frans ızl a r, p eşlerini
bırakmayan İ ngi lizler tarafından şeh i r hendeğine
kadar sürüld ü ler. Bedford, h endeğin kenarında yeni
baştan topa rl adığı askerleri n i mücadeleye sokarak,
azimle savaşmaya devam eden İskoçların gerisine
s arkmaya muvaffak oldu. İskoçlar, bu taze h ücum;ı
d a büyük bir kararl ılı kla göğü s gerdiler; ta ki, Fransız
ve Lombard s üvari saldırıları n ı başarıyla püskürten
İ ngiliz i htiyat okçuların ı sağ kanatlarında b u l uncay a
d ek. Savaşın sonunda 7000 mü ttefik askeri ö l m üş ve
2 00 kişi, özgü rl ükleri karşılığın da fıdye al ınmak üzere
esir alınmıştı. Bu a rada İ ngi li zler de, hayli yüksek
b i r oran sayılabilecek, 1 000 adam larını kaybettile r.
Halbuki Agincourt'da, ölüm o ranları 1 00 i l a '500
arasında kal m ı ştı.
Bedford'u n askerleri üzeri nde tesis ettiği kom ut;ı
o to ritesi takdi re şayandır. B o zguna uğra t t ı kla rı
h asımlarını takip eden askerle r, hemen gözlerin i n
ö n ü nde u fa k bir s ervet e d i nebilme i m ka n ın ı n
yattığı n ı n fa rk ı ndaydılar; a m a b una rağmen geri
d ö nüp, yine takdiri hak eden inatçı İskoçlarla savaşa
koyulmuşlardı . K ısa menzil d e n okçu desteği alan
İ n gi liz zırhlı s i lahşorl a rıyla b aş etmeye çalışm ak
y e teri nce zordu. B u n un üzerine bir de, a rkada n
saldıran yen i bir düşmanla kap ışmaya başlaması na
rağmen bir t ü rl ü tes l im o l m aya yanaşmam aları,
İskoçların ne yaman savaşçılar oldukların ı fazl asıyla
kanıtlamıştı .
Disiplin
Modern askeri yapı larda, kurm ay subayın i rades i ,
yukarıdan aşağı doğru işleyen hiyerarşik bir s istemde
tecelli eder; herkes, kimden emi r alacağını iyi b i l i r. Bu
s istem, em irlere koşulsuz itaatı sağlamayı amaçlayan ,
anlaşılması kolay, resmi bir işley i ş tarzı ve b i r d izi
cezayla ayakta t utulu r. Ortaçağda da, askeri disiplini
temin edebil mek için aynı şanların yerine getiril mesi
l azımdı. Gündelik hayatta olduğu gibi, sivil yargı,
s u çun muh tevasına bağl ı olarak kilise h ukukuyl a
rekabet içindeydi . Ö rfi adalet, yüksek derecel i lortlar
t arafından tevzi edi liyo rdu . B i r lort veya ş övalye ,
 ceza olarak unvan , toprak veya şatosundan mah rum
bı rakılabilirken , daha alt. tabakadan gelenler, kızgın
d e m i rle damgal a ma, sakat b t rakma ve idam gibi
cezalarla karşılaşabilirdi. Öte taraftan , kilisenin takdir
ettiği cezalar arasında kı rbaçlama, aforoz (bir kişi veya
koca bir cemaat ya da kasaba içi n) ve idam gib i bir
dizi kefaret usulü vardı.
Sefer zamanlarında, sivil ve d i ni usullerle görülen
davalara dai r k ayıtlar olsa da, yargılama s ü reci
ö n e m l i ölçüde h ı zlandırı l m ış olurdu. Firar edenleri
yakalamak içi n pek ciddi bir çaba harcanmış olduğu
söylenemez. Bunun sebebi , büyük ihtimalle, firarilerin
peşine yollanabilecek pek fazla i nsan olmamasıydı ve
işlenen suçları n b üyük kısmı, izinsiz yağmala m a ve
kutsal değerlere s aygısızlıkl a ilgil iydi. Kırk günlük
h iz met süresi dolduğunda, ş ayet kalmala r ı i ç i n
i kn a edilemezlerse, kralı n veya ordu komuta n ı n ı n
birlikleri gitmekte serbestti.
Gerçek liderlik, orduyu b ırakıp gitmek için çekici
fı rsarlar çıktığı a nda askerleri bir arada tuta b il me
becerisinde yatıyordu. Avrupa' nın sını r boylarından
gelen kabile kuvvetleri n i , işler kötü giderken veya
o rtalarda hen üz düşmandan eser yok ken s a hada
tu tabil menin belki de biricik yolu, ordunun başını
çeken şahsiyetin sergilediği karizmatik tavırla rdı.
Bir kabile topl u m unda, m üş terek kültüre yönelik
bir dış tehdit; gelenekçi ağızla yapılan çağrılar veya
d i n i hassasiyetle r, devasa orduların kurulmas ı na
ön ayak olabilird i . (Ortaçağ zihniyetinde di n i n
anlamı büyüktü ve amellerle, cen nette bir yer
e d i nilebileceği d üşüncesi i nsan maneviyatı n ı
i n an ı l maz ölçüde sağl a m l aş t ı rmaktayd ı . )
Örneğin, Töton şövalyelerinin karşısına çıkan
pagan kabileler, 40.000'den ziyade savaşçıyı
sahaya sürebil m işti.

Motivasyon
İ nsanların savaşma nedenleri, nasıl savaşacaklarını
belirleyen etkenle rden biri olabilirdi. N i tekim son
derece çeşidi h arp teknikleri aras ından, baskın bazı
motivasyonlar teşhis edi l eb i l i r. Vikin g ve Macar
orduları öylesine ele avuca sığmaz bir sürate sahi ptiler

BiR FRANSlZ ŞÖVALYESi , Fransa'n ın kutsal [pek sancağt O riflamme'L taştrken.

btll-tassa 1 214'te Fransız
Oriflamme'ın et rafma yaydığı uhrevi ku.dret, Franstz askerlerini,
k ralı PhU ippe Auguste'un bir mütteftk ordusunu. mağlup ettiği Bou.vines Savaşt'nda
o l d uğu gibi, daha vahşi ve korkusuzca savaşmaya sevk e diyordu.
 Verneuil Savaşı
1 424

İngi l i z dış siyaseti , a s ı rlar boyunca, kıta Avrupa'sı nda

4 İhtiyat okçuları,
zamanı geldiğinde
cereyan eden herhangi bir m ücadelede zayı f tarafı İskOf piyadesine
desteklemek sureti yle kuvvetler d e n gesi n i m uhafaza etme kanattan hilcum
yönünde olmuştu. Bu sayede, Avru p a'da rekabet h a l i n deki
de v l e t l eri n akl ı n ı , Britanya adaları na yö n el i k bir istila
fikri nden uzak tutabilmek m üm kündü. B u na mukab i l ,
İspanya'dan İsveç'e kadar k ı ranı n bell i b a ş l ı güç odakları ,
İ ngi l iz müdahalesi n i s ı n ı rl amak am acıyla İskoç ve İrlanda
isyan larına destek sağladılar. Fransızlar ve İ s koçlar
a rasında kurulan Auld i ttifakı, bu an layışın mahsulüyd ü ;
a m a İskoçlar, Fransız ortakları na kıyasla a n laşmaya ço k
daha canı gönülden bağl ıyd ılar. Fransız s iyaseti, gene
de, bel i rli zamanlarda, as ke r i birlik ve m ü h i mmat ı n
İ n g i l t e re dışına çıka rıl a m a ması v e kıra üzeri nd e faal iyet
gösteren İ ngi l iz askerlerin i n alelacele ada to praklarına
dön mek zorunda kalması gibi konulard a m uvaffak oldu.
M ü t tefi k ordusu n u n bu savaştaki pl a n ı , Agincourt'da
k u l l anılanı akla getirir; süvari kuvveti , kenardan dolan a ra k
s a l d ı rıya açık piyadeyi ka natlardan vurmayı deneyece k t i .
Gel gelelim, İ n g i l iz okçusun u n dehşeren giz gücü,
m u h a re be n i n sey r i n i değiştirmeye yett i .

t
i N GİLTERE

V ERN EUİL + • PA R İ S

Yüz Yd Savaşları1 öylesi ne uzun bir zaman d i limine yayı l rmştı

k i , tarnjlar arası n da kend i l iğinden, herkesçe bd inen sab i t
sın ı rlar o l uştu. Euve Nehri b Lı isliharlı hudLıtlardan 6iı-iycli
ve b u haval ide bolca karş ı l ı k lı basl�ın gerçekleşiyo rdu .

1 66
 EMi R VE KUM U . lA

3 •
•

ı!
Yürüyüşe geçen is oç ve F....z..,
piyadesi, destek atışları yapmaiarı için
okçularını geride bırakan İngiliz zırhlı
silahşorlarının karşı taarruzuna uğradı.

5 Ana Fransız
kuV'V'Odaill.İli
mukavemeti fmdclı �
kente dopu kaçmaya
b8fladılar.
.....,,, ....... ... . ... ..... ... - ... - . ... -y .- ... - - - - - - - - - - - � - - 1

ki, kazana m ayacaklarını düşündükleri h içbir savaşa Dehşet saçmak, Vikingl e r i n esas amac ı n ın , gasp
giriş m e m e g i b i b i r i m kanl arı vard ı . Macarlar, ett ikleri gan i metlerle eller i n i kollarını s a l l ayarak
Doğu Avrupa'yı gönüllerince yağmalayı p küfelerini uzaklaşmak olduğu düşünüldüğünde, hayli mantıklı
doldurduktan sonra, geldikleri h ızla hemen gözden bir taktikti.
kayboluyorlardı. Sadece bir defasında, Lechfıeld'de, Bilakis paha l ı zırhı ve atıyla mağrur şövalyenin,
Almanlar kaçış yollarını kapadıklarında h esap vermek i nsanlar arası nda sahip o lduğu ulvi statü sebeb iyle
zorunda kal m ışlardı. Viki n gler ise, ansızı n kapının s avaşm a k d ış ı nda bir seçeneği yoktu. Aksi takdirde,
ö nünde b e l i riveri rler; yöre h al k ı na gözdağı verip top rakların ı ve h ayat ı n ı k aybetmek işten b i l e
gemilerini doldururlar; yükleri ni tuttuktan sonra da, değildi. İ yi b i r savaş çıkarı rsa, fidyeler sayesinde
geldikleri gibi, açık denizin sularına karışarak octadan para kazanabi l ir veya kralı n ı n lütfuyla yen i araziler
kaybolurla rdı. Yağmaya maruz kalan ahalinin, tek edinebilirdi. Şövalye, görünüşte hiç kazanm a ihtimali
tük de olsa, Vikinglere karşı s i l aha sarıldığı oluyordu. olmasa da, h e r şartta dövüşmeyi yeğlerdi . Böyle ağı r
Vikingler b öyle durumlarda, akla hayal e s ığmayacak şanlar altında ara sıra kazand ı ğ ı başarıların yiğitl iği n
zul üm ve işkencelerle cevap verirler; saçt ı kları dehşet bir n işanesi m i , yoksa safd i l l ik m i o l duğu, elbette
sayesinde b i r sonraki yağma seferini kolay laştınrlardı. bakış açı sı na göre değişir. O rtaçağ şövalyes i n i n ,

(ÖN)
A RBALETÇ i LER
K I LIÇLI
AS KERLER V E
TEBERCİ LER

G EWALT H UT ( LO N CA
ZANAATKARLARI N DAN
O LUŞAN :AIZRA K LI BLO K)
paraya akıl al maz derecede i htiyacı vardı; bu n edenle,
diğer şövalyeleri öldürmektense, esi r alıp fidye talep
e rmek daha akılcıydı. K i l ise adına bir haçlı seferine
katıldığında, evde bıraktığı her türlü eşya papalık
fermanıyla koruma altına alınır ve haçlı seferinden
ö nce ve son ra i şlediği b ü t ü n günahl ar affe d i l i rd i .
Bazen kilise n a m ı na yol a ç ıktığı halde, şöval yelerin
paranın cazib es i ne kapıld ı kl arı da oluyordu (Siman
de Montfort, e n kayda değer örneklerden b iriydi);
gerçi aynı şey, i nanç tacirl i ği yaparak sem i re n kilise
için de geçerl iydi .
İ sviçre, Flandra ve İ skoçya halk orduları, tamahkar
ve mütekebbi r komşuların a karşı ülkelerin i n selameti
için dövüşmek zorundaydılar. Vakur bir tavırla ayakta
kal malı ve ne p ah asına o l u rsa olsun, savaşmal ıydılar;
TEBERCİ LER
(ARKA)
ç ünkü yaya b i r savaşçı nı n, a t l ı rakibi kad a r h ızlı
o l abil mesi söz ko nusu deği l d i . Fakat bunl a rda n
b i r istila o r d u s u kurulamayacağı d a a ş i ka rd ı .
Robert'ın ağabeyi Edward B ruce'un kom utası ndaki
İ s koç ordusu n u n İ rlanda'y ı fethetme teşebbüsü ,
Faughart Savaşı' nda ( 1 3 1 8) h üs ranla sonuçlan m ışt ı.
Olayların seyrin e göre bazen hücum düze n i a l mak
d urumunda kalsal ar da, esas itibarıyl a m üdafaa
a ğırlıklı kuvvetlerdi; mızrakl ı lar, süvariler karşı sında
ne kadar kull a n ışlı olurlarsa olsunlar, kitlesel hal de
h areket eden o kçulara karşı çaresizdiler.
Bütün b u savaşlarda, açık seçik bir eğilim tebarüz
e tmektedir. Görünüşe bakılırsa, bir ok, ister b i r uzun
yaydan veya arbaletten, ister at sırtından fır l a t ı lm ış
o lsun, bir düşman askerini, hayli uzak bir mesafeden,
s avaşa devam edemeyecek ölçüde yaralayabi li yord u.
Dahast, atışı yapan okçu, düşman kuvvetle r i göğüs
göğse çarpışmayı başlatana dek, birbiri ardınca sayı sız
o k atarak çok sayıda hasmım etkisiz hale getirebilirdi.
Bu duruma bakarak, uzaktan h arp etme n i n ne denl i
avantajlı olduğu anlaşılabilir. N e var ki , sanatın ı n ehli
b i r okçu yetiştirmek, doğru kas yapısının gel işmesi ve
yayı gerebilmek için gereken dayanıklılığın edi n i l mesi
i ç i n gereken zamana, isabet o ran ı n ı arttırmak i çin
yapılan atış tali ml eri eklendiği n de yıllar sürüyordu.
İ ngilte re'd e , ayn ı usulü t a kl i t eden İ s koçya,
G askonya v e h atta Fra n s a gib i ye rl e r d e , b oy
h edefleriy l e t a li m l er yapılmasına dai r m ü te addit
k raliyet fermanları çıkarılsa da, yeterli sayıda eğitim li
o kçu bulmak her zama n güç o l m uştu. Bu yüzden
askerler, ateş l i s ilahları kul lanabilmenin gel e neksel
s ilahlarına kıyas l a n e den l i kolay olduğ u n u fark
ettiklerinde, b u nevzuhur araçlar h ızla yayıl d ı . Ateşli
s ilahl ar, i m a l a t tek n o l oj is i n i n gel işimiyl e , erken
modern dönemde daha yaygın hale geldiler.
BURADA DESTEK Bi RLiKLERi refakatinde bir isviçre mızraklı
k i t lesi gösterilmiştir. isviçre savaşçılığı, bü.yü.k oranda mızraklı
askerlere dayansa da, bu m ızraklı birliklerin çarrnşmaların
kalbine emniyetle götürülebilmesi ve kanatlannm korunabilmesi
için çeşitli askert b irliklere ihtiyaç duyu.luyordu.. Arbaletçi ve
t üfekçiler, düşman ateşine karşılık vererek mızraklı kit l enin
yaklaşabilmesi için zaman kazanırlardı. Öte tareftan, uzun
s ırığı iki elle kavranan, dehşet saçan bi.r silah olan teber, düşman
s üvarisinin sivri uçlu. mızrak ormanını aşmaya çalıştığı arılarda,
k anatlardan darbeler indirmek içi.n biçilmiş kaftandı. Mızra klılar
düşmanı oyalarken, teberciler öldürücü darbeleri indiriyorlardı.
 4. BÖLÜM

KuşATMA
TEKNİKLERİ
O rtaçağ kuşatm a savaşl arı, savunma istihkamları
ve saldırı yöntemlerinde yaşanan atıl ı mlar arasına
sıkışan bir gel işim çizgisi takip etmişti r - bir tarafta
gerçekleşen ilerleme, diğer tarafta da yenilikl eri
beraberi nde getirmişti.

O
rtaçağ kuşatmaları dünyas ı , kayda değer
deği ş i mleri n n ad i re n araya girdiği uzu n
sol u k l u d ö n e mlerden iba retti . Mevcu t
i s t ihkamlar d ü ş m a n ı dışarıda tu t m aya yet tıgı
müddetçe, müdafaa yapılarını gel i ş t i rmek ad ı na
kül l iy e t li çabalara girişmenin l üzu m u yoktu . O
zam a n a deği n görül medik bir ku ş at ma tek n iği veya
yepye n i bi r silah ortaya ç ı k t ı ğı takdi rde, tahki m at
usu l lerinde bariz b i r değişiklik d üşünüleb i l i rd i .
Değişi mi tetikleyen en ciddi sebep, s u rları yıkab i len
ye n i s i lah l a r ı n icat e d i lmesiyd i . Bu d u r u m d a
müdafiler, y a d a h a d ayanıklı b i r d uvar inşas ı na
giriş meli, ya da söz k o n us u silaha k arşı bir tedbi r
düşün meliydiler.

TOP, O RTAÇAG SONLARl N DA b aş l tca kuşatma silaht ha l [ne

ge l d i Bu tarihlerde devasa büyüklülüe to p l a r i mal edeb ilmek
.

müm kündü. Ne var ki, bLt b üyük toplan bir yerden d iğerine
nakl.eclehilmel� için harcanmast gerelm1 muazza m çaba,
fiiliyatta, bıı silahlan sahra seferleri ve meyd a n savaş lan nch n
ziyad e m a hasamlar [çin d a ha 1-ut l la mşlt hale soktLt.
 O rtaçağ başlarında yeni silahların sayısı bir e l i n
par m a k l arını geçm iyordu . İ nsanl a r daha z iyade,
ant i k devirlerde icat edilen lerle idare etmekteydiler;
h a t t a ü reti m şartları gerilemiş o l d uğu i ç i n , b u
s i l a h l a rın, i l k başlarda, antik a ta larından d a h a
düşü k seviyede o l ma ihtimali vardı r. B u devi rlere
ait tafs i l atlı belgeler bul mak zor o l d uğundan , bu
duru m u n gerçek sebeplerini tespi t edebilmek k o l ay
deği l d i r. Günümüzde antik silahl a ra dair ayrı ntılı
plan l a r göreb i l m e k m ü m kündür ; fa kat bunlar ı n
ancak çok ufak bir kısm ı , antik devirlerden kal ma
ori j i n al ves ikalara dayanı r; bunl a r, daha ziyade
modern yorumlamalardan ibarettir. Ö te taraftan,
geç o rtaçağ s i lah ları h a k k ın daki b i lgi m iz daha
fazladı r. Neticede bu dönemden günümüze ulaşan
görse l malzeme ve tek n i k ayrı n tı la rın n ispeten
itinayla kaydedil m iş olduğu planların miktarı epeyce
yüksektir. Üstelik yine bu devirden gelen, kim isi
m u hasaraları h ay l i tafs i l atlı b i r şekilde anlatan,
hat ı rı sayılır m iktarda yazılı eser mevcuttur. Ancak
buradaki mesele, bu eserleri kaleme a l an müel lifl e rin,
çoğ u n l u kla askerl iğin tekn ik veçhelerinden bihaber
şahsiyetler o l malarıdı r. H akikaten de, eser sahipl eri,
gen el l ikle gerçek bir savaşın neye benzediğin i dahi
bil meyen keşişlerdi. Bu yüzden bu kitaplarda, silahları
tan ı m l amak içi n kullanılan tabirler hayli muğlaktır
BALLiSTA, DEMiK OKLAR a t m aya yarayan antik bir
silahtt. Bu lıelime, aynt i l kelerle ça [Lşan arba[etleri
lrnstdmek için de k u l la n ı l Lyord u . Sicimi geriye
çekerek oku oluğa yerleşti rmel� için bir 6 ocıı rgattan
istifade ed ilir; oluğa o turtul a n demir ok, tet iğ i n
çek i l m esiyle serbest hlırdt.
ve belirli b i r terimle, aslı nda hangi araç gerece atıfta
bulunulduğunu kesinkes bileb i l menin yolu yoktur.
Mesela mangonel tab ir i , metin içinde, bir şeyle r
fırlatan s i l ah lardan herhangi birini kastetmek için
kullan ı l m ış olabil i r.
Eskiçağda Kuşatma Savaşları ·
Antik d ö n em kuşatmaları incelendiğinde, ortaçağın
beraber i nde herha n g i bir değişikli k ge tirmediği
görül ür. Hatta bazı tarihçiler, ortaçağlara damgasın ı
vuran atalet ve han t a ll ıkla kıyaslandığın da, antik
dünya n ı n daha hızl ı b i r değişime tan ı k olduğun u
yazarlar. B u bakış açı s ı yanıl tıcıdır. Ne de olsa, antik
dönemi tetkik eden araştırmacılar, şu an ele aldığım ı z
1 000 yıl l ı k süreci n aksi ne, binlerce yı l l ık uzun bir
döne m l e iş tigal etmektedirler. B aş ka b i r deyişle,
ortaçağda yavaş bir değişim olduğu doğruydu; ama
bu değişi m i n hızı, bu hal iyle bile daha önceki asırlara
nazaran daha fazlayd ı .
Bunu n l a beraber o rtaçağ kuşatma savaş ları nda
geçerl i kaidelerin, antik devir i nsan larınca koyulmuş
olduğu h ususunda ihtilaf yoktur. En eski istihkamlar,
M Ö . 3 0 00 yıl ı na kadar geri gider ve M Ö . 2000
civarı n a ait bazı resi m l erde duvarları aşmak içi n
kullanı lan tekerlekli merdivenler, kuşatma usulleri ne
dair erken tarihli kan ıtlar olarak ele al ınabilir. Yaklaşık

M Ö. 1 800'de, koçbaşı ve teke rlekli kule gibi, daha
sonradan oldukça aşina olunan kuşarma gereçlerin i n
tasvi rler i ne rast lanabili r. O r tadoğu'da H ititler ve
A s url ul ar, m ü d afaa rah k i m acları nda, kuşatma
k a m p ları , Üze rlerinden h üc u m a kal kı l ab i l ecek
tümsekler, hendekler, sur k u l eleri , dah i l i h isarl ar
ve istih kamlara açılan gi riş noktaları gibi yen il ikler
geliş t i r m işlerd i . Bu döne m d e ayrıca l a ğ ı mc ı l ı k
faal i yetlerine, i ndirilip kaldı r ı l ab i len köprülere ve
su rları aşm ak a m acıyla m ey il l i toprak yükseltileri
ku rul masına dai r örnekler bul unabilir.
Syracuse, bilhassa Ortadoğu teknikler i n i batıya
doğru taşıyan Fen i kelilerden bolca bilgi a ktarım ı
sağl a m ı ş o la n I . D ionys i u s ( M Ö . 4 0 5-367)
zaman ı nda, k uşatma usulleri n i n yayılmasında öncü
rol oynamıştı . Syracuse, üzeri ne düşen vazifeyi yerine
getirerek, öğrendiklerini Grek d evletçiklerine öğretti.
Kargir savunmalar herkes tarafı ndan ben im send i .
Parlak zeka l ı m ühendisler i ç i n b i r cazibe merkezi
h aline gelen Syracuse'da, arala r ı nda gastraphetes (bir
t ü r arbalet) m isali yeni mancın ıkların ve zemberek
a tan bir araç olan oxybeles'i n b u lu nduğu, daha gelişkin
k uşarma silahları imal edildi. B u nlara ilaveten şehirde
t aş fı rlatan cihazlar da ü retil m işti. Buna m ukabil,
S y racuse' u n azı l ı düş m a n l arı ndan Kar t aca, daha
sonradan üstü ö rtülü ve tekerlekli koçbaşl arını icat
ermesiyle nam sal mıştı.
Büyük İskender' i n babas ı Makedonya k ralı I I .
Phil i ppos ( M Ö . 359-336) , a s keri mühe nd islerin
s a n a t ı n a h ü r met eden l e rd e n bi riyd i . Kra l ın
ord usunda bu l u nan silahlar, fı rlatma için gereken
i t iş gücün Ü sağlamada, baş l arda hayvan kılları,
daha son raları hayvan s i n i r l eri nden e ld e ettikleri
bükümü kullan m ışlardı. P h i l i p pos, ordusu nda ayrıca
m u h afazalı m e rd iven ler, hareketli kuleler ve örtülü
koçbaşları na d a yer vermişt i . K eza kral, lağım atmak
veya hendekleri doldurmak i ç i n düşman surları na
yaklaşan askerleri koru yan testudo33 isim l i t e kerlekli
s ığınaklara sahipti.
Rodos Muhasarası'nda (MÖ . 305-304) , Grekleri n
el i n de, araları n dan bir t a n e s i 43 m y üksek l i ğe
u l aşan tekerle k l i kuleler m evcuttu. B i r b ocurgat
vası tasıyla yürütülen bu d evasa kulen i n kenarları
dem ir levhalarl a kaplan m ı ş t ı ve her b i r katın da
farklı savaş ci h azları b u l u n u yo rdu. Kuşatmanın
tamamlan masının ardından s atışa çıkarı l an dem i r
.... ... � v.ı . .. ..... ... ... ... - - -
lev h alar, öylesi ne yüksek bir meblağa tekabül e t mişti
ki, bu paralarla, r ı htımda Rodos'u n meşhur Col ossus
heykeli inşa ed ildi (güneş tanrısı Hel ios'u taşıyan b ir
sütun şekl i n de) .
Kuşatma savaş larının erken tar i h i , bir a n la mda,
b i r meden iye t in d iğerinden yaptığı i ktib a s l a r ı n
öyküsüdür - H it itlerin Asu r l u la rdan, G re k l e r i n
F e n i kelilerd e n v s . Ant i k dev i rde s o n b üy ü k
teknoloj i itha l i , Romalıların Greklerden a l d ık l arı
o lm uştu. Rom a yöntemleri, Batı Avrupa kuşatma
savaşları nda o zamana değin gö r ü len en esas l ı atı l ı m
o l d u ve ortaçağ batı harbiyesinin b ütününü e t k i l edi.
M Ö . 52'de J u l i us Caesar' ın G a lya'daki Ale s i a'yı
kuşatmasında görüldüğü üzere, bu yöntemler, batın ın
fet h edilmesi nde Üzerlerine düşen görevi fazlasıyla
yer i ne getirmişlerdi. Caesar bu seferi nde, t a m da
Ro malı lara özgü su katılmadık ciddiyetin bir örneğini
sergi !emiş ve Vercingetorix yönetimi n deki Galyalıları
çepeçevre kuşatabilmek için kale ve kamplardan örülü
koca bir hat i nşa ettirmişti. Bu i nşaatlar, G a lya' n ın
fet h i nde bir dönüm noktası oluş turdu. Vercingetorix
ele geçirildi; hapsedildi; zafer alayıyla herkese teşhir
e d i l d i ve b i rk aç yıl son ra tert i p edi len b i r i nfaz
m erasiminde b o ğ u larak öldürül dü.
Romalılar, a ra larında ballistalar, taş fır l a tıcılar,
m a ncın ıklar, h are ketli kuleler, seyyar merd i ve nler
ve muhafaza l ı koçbaşları bulunan bir dizi kuşatma
aracından istifade ettiler. Bazı durum larda Romalılar,
oxybelesin bir türevi o lan scorpio veya geri tepmesi n den
ötürü onager (ya da vahşi kıç; birçok ortaçağ silah ı nın
m üj decisi) olarak b i l i nen fı rlatma cihazında o l d uğu
g i bi , daha esk i s i l ah ları gel iştirmekle yetinm iş le rdi.
Ön cephe iskel e t i n i hayl i dayanıklı yaptıkları b üyük
b i r ballista türü, çok daha ağır taşları isabetl i şekilde
fı rl atmaya i m kan tan ıyordu. S avaş cihazları içi n
kurdukları toprak yükseltiler ve duvarların altına lağım
kazm a gibi faal iyetler, ortaçağla rda mutat k uşatma
uygulamaları haline geld i . Gerçekten de, hendekler,
i n d irilip kaldırılan köprüler, kale kapılarının etrafına
yapılan istih kamlar, hatta bizat i h i aşağı doğ r u inen
taraklı kale kap ı l an gibi Romal ı lara ait birço k yapıyı,
o rtaçağdak i b e nzerlerinden ayı rmak i m ka n sızdır.
A n tik ve Rom a kuşatma tekn i kleri, kesi n ti s i z bir
gel i ş i m çizgis i ü zerinden o rtaçağ m uhasaral anna
d o ğru tekamül etmişti.
Erken Ortaçağ'da Avrupa
Or taçağın başlarındaki Av rupa, i nsanların savaştan
fırsat bulup soluklanamadığı, istila ve istikrarsızl ı kl arla
d o l u b ir meka n d ı. Rom a imparatorluk otori tesi
çökmüştü; ama devlet henüz ortadan kalkm a m ıştı.
Ro ma düze n i , batı dünyası nda h ayat bulan yen i
askeri birimleri n heps i n i şekil lendi rm işti. R o m a
İ m parat o rl uğu, B izan s adı a l t ı nda, 1 45 3 ' e , yan i
o r ta çağın z ı m n e n kapanm as ı n a kadar D o ğ u
Avrupa'daki varl ığını sürdürdü.
B izanslılar, savaş usul l erin i i lerletmek için gayret
sarf ettiler. Ortaçağın başların a ait en kayda değer
geli ş me lerden b i ri , bir Bizans icadı olan Rum ateşiydi.
Rum ateşinin, B i za nslılara firar eden Kallinikos i s i m l i
S u riyeli bir u z m a n tarafı ndan b u lunduğu söyle n i r.
B u karışı m öylesi ne etkili bir silahtı ki, terk i b i b i r
s ı r olarak sakla n m ıştı; b ugün bile bi leşiminin n eler
i htiva ettiği ni b i l emeyeceğim iz kadar iyi korun m uş
bir s ır. Rum ateş i n i n ana maddesi m uhakkak s u rette
neft t i ; bunun yanında muhtemelen mazot, reçi n e
v e güherçile gib i bileş e nlere sah i pti. Bizans l ı la r,
s ıv ı hali nde k u l l a nı lan bu karışı m ı , boru şekl i nde
i m a l e tti k l e ri "toplar" vasıtasıyl a d üşman l a rı n ı n
üzer i n e at ıyo rl a rd ı . Başl angıçta daha ziyade deni zde
k u l l a n ı l m ıştı . Çarpışma etkisiyle parlayıp a l ev
aldığ ı n dan , 7. yüzyıldan sonra suya i ndirilen a h şap
KOÇBA$1 VEYA ŞAHMERDAN, esas i tibarıyla, halatlar
vasıtasıyla ahşap b i r iskeletten sarkıtılan bir kütülden ibare l l i .
Küt üğün ucuna l a k L lan d e m i r baş lık, duvar dövmek için
kullamlclLğmda etkis ini artırıyordu.. Ateş başla olmak Ü.zere,
saldınlara brşL kornmak amacıyla şahmerd.avılar hayva n
postlanyla kap lanıyo rlardL.
gem ilere karşı öldürücü bir silahtı. Rum ateşine dair
en eski kayıtlar, M S . 672 Cyzicus Savaşı na kadar '
geri gider. Ortaçağ b aşlarında Konstantinopol is' i
muh asara eden Arap, Rus vb. güçleri, sükut-ı h ay a le
uğratan savun ma tedbi rleri aras ı n da öncelikli b i r
yer i vardı. B i r süre son ra kara savaşl arında da tatbi k
sahasına kondu ve b u silahın türevleri, önce A raplar,
son ra da haçlılar tarafından kul l a n ı l m aya b aşland ı .
Yanıcı maddeler, gerçekten de, b u tarihlerden so nra
kuşatma savaşlarında ö nemli bir rol oynayacaktı.
Asurlular, H ititler, Fenikeliler veya Grekler olsu n ,
kuşatma tekniklerin i n daha gelişmiş b i r m edeniyett e n
diğerine nasıl akta r ıldığını ya d a devaml ı sal d ı rı
teh l ikesi alt ı n da yaşayan insa n l a rdan ne surette
öğre n ildiği n i görm üş olduk. Ş i mdi de, Av ru payı
istil a eden "barbar" kavimler, karşı laşır karşılaş m az
Roma yöntemleri ni a l mışlardı. Ne de olsa, her geçen
gü n daha fazla taştan yapı lan d uvarların arkasına
gizlenen keneleri zapt etme hevesi ndeydiler. Dahası,
Rom a' nı n i ncel i k l i ha rp usu ll e r i n e ve gel i ş k i n
s i l a h la rı na mukavemet etmek i s t iyorlarsa, b u n a
uygun savunma noktaları inşa etmekten başka çareleri
yok t u . Tarihçiler, söz barbarlar ı n d üşmanları ndan
öğre n me melekelerine geldiğinde, genellikle a laycı
b i r tebessüm takın m ış lardır. Doğ r us u nu söyl e m e k
gerekirse, bu topl u l uklara "barbar" demek bile, i nsan
zihniyetinin Roma tasavvuruna nasıl peşinen tes l i m
ol m uş olduğunu gösterir. Bizan sl d arın bu kitl elere
bakışı, basitçe ifade etmek gerek i rse, küç ü m seyici
ve düş m ancayd ı . H al buki Avrupa' nın barbarları,

hasbelkader Ro m a medeniyetiyle çatışmaya girmiş
insanlardan ibaretti. Bunların birçoğu, ezip geçm eden
önce bu mede n iyetten fazlasıyla nasiplenm i ş l erdi.
Şa yet herkesin kirli çamaşırları döküleceks e , yeri
gel d iğinde, Romalılar da en az barbar hasımları kadar
vahşi olabiliyo rl ardı . Bir keresi nde Bizanslı Bergama
şeh r i nin ahal isi , h amile kadınların karn ı nı yararak
çıkardıkları cen i nleri bir kapta kaynatmışlardı. Belki
de barbarların yaptığı, Roma askeri yöntemleri nin
yan ı nda Roma k ü ltürünü de beni msemekti.
Erken ortaçağ ı n siyasi çalkantılarla dolu bir dön em
old uğu şüph esi zd i r; ama bu devirde baştan aşağı
yabani bir barba rlı ğın hüküm sürdüğünü söylemek
d o ğ r u o l maz. B arbarları n R o m a o rd ula r ı n da
isti h dam edilmes i oldukça yaygındı; bunlar, b azı
vak i tlerde Rom a k uvvetleriyle ittifaklar kurmuşlardı;
dahası , çoğu vak i t Roma vatan d aşlarıyla yan yana
yaşıyorlardı. Batı da i mparatorluk düzeni çöktüğünde,
Roma medeniyeti b i r anda ortadan kaybol madı . Yen i
hal klar, Roma şeh i rlerine yerleştiler; ekseriyetle Roma
idari i l keleri n i , Roma unva n l arı n ı , Roma yollarını,
hatta Roma lisa n ı n ı kullandılar. l\.1odern Avrupa
d i l l e r i n i n çoğu, d oğrudan Lati nce'den türe m i ştir.
H a l böyleyken , barbar o rd ul arı n a k um a n da
ede n leri n , tıp k ı Attila' n ı n O rleans k uşatmas ı n da
şah merdan ku l l a n ması gi b i , Roma kuşatm a s i l ah
ve yöntemleri ne b aşvurmas ı h i ç de şaşırtıcı değil di r.
H i ç k uş kusuz, T heophylactos' u n H a i n B usas
hakkında anla t t ığı h ikaye, bu devirde s ı kça yaşanan
bir gerçekliğe işaret ediyordu. Avarların eline düşen
B iz a n s l ı Busas , fi dye parasını d e nkleştirm e k için
uğraşmasına rağmen, Busas' ın dönmesin i istemeyen
karısın ın sevgilisi n i n araya girmesiyle özgürl üğüne
kavuşamamış t ı . İ n tikamı n ı almak isteyen B usas,
Avarlar'a kuşa t m al arda kul l a n mak üzere n as ı l
mancın ı k yapılab i leceğini öğrett i .
Roma bina ları , artık yen i efe n di lerin i korumak
amacıyla inşa edilmeye ve Rom a tarzı kargir yapılar,
topra k tabyalar ve surlar, b ir s üre sonra Franklara,
Gotlara, Vizigotlara ve Saksonlara melce teşkil etmeye
baş l adı. Eski yapı ların tami r edilerek berkitildik leri
örn e kler az d e ğ i l d i . Yen i b arbar dev l e t l e r i n
başkentlerinin çoğu, eski Rom a yerleş i m l eriyd i .
Rom a edebiyatı d a kaybolmamıştı. Romalı mimarlar,
fiki rleri n i yazıya dökmüşlerdi ve b u yazılar, o rtaçağ
m i m arları için b aş ucu kitabı o l m aya devam ettiler.
K U Ş AT M A T E KN i K L E R i
İ s t i l acı kav i ml e r, çok çeşid i k u şatma a l e t l e r i
ve yön temleri kullandılar. Tours l u Gregory, Kral
G u n t ram'ı n a h ı rl arı n dan sorum l u Frank ko ntu
Leudegisel' in, 5 8 5 'deki St. Bernard-de-Com m in ges
muhasarasında "yepyeni aletler" yap tığını kaydeder.
Leudegisel, kale beden ine yakl aş ı l d ığında askerleri
koruması için sepet örgüleriyle k apattığ ı , i ç i n de
koçbaşı bulunan arabalar tasarlam ıştı. Frankları n
fı rl atma maki neleri, hareketli k u l e l eri, tırmanma
merdivenleri ve d üşmanın üzerin e atmak içi n yanıcı
m a ddeleri vard ı . B az ı tarihçiler, b arbarları n s ı k ı
şekilde korunan keneleri almak i ç i n gereken s ilah
ve te kn i klerden m ahrum olduklarını iddia e der;
fakat tarihi hadiseler bunun a ks in i söylemektedi r.
Barbarlar, kenelere saldırıp alm ı ş l ardı . Ö rneğin
Britanya'da, barbarl arın ilk askeri hareket lerinden
b iri Pevensey' e sald ı rıp burayı zapt e tmek o l m uştu.
Halbuki bu şehrin b ugün b ile ayakta olan Roma
surları , ne denli dayanıklı yapılar o ldukların ı adeta
haykırmaktadı rlar. Gildas, bütün b e l l i başlı İ ngiliz
şehi rl e ri n i n , d üş m a n ı n bitmek b i lmeyen koçbaş ı
darbeleri altında ezildiğini yazar.
Vikingler ve Paris Kuşatması
Barbar halklar, 9 . yüzyıl da Avr u p a'nın m u h te l i f
köşelerini vatan edinerek kıranın s iyasi manzarasın ı
kök l ü biçimde değiştirdiler. Bu tarihlerden i tibaren
Fra n klar, Gotlar, Saksonlar, Lom bardlar ve daha
niceleri, kendilerine mahsus kral l ık l ar kurmuşlardı.
B ü t ü n krallar bağımsızlı k sevdası n a düşmüştü ve
h e p si n i n kend i l e ri n e bağlı askeri b irli kleri vardı.
D o ğ u da B izans İ mparatorluğu' n u n başı, Ava rlar,
Sasaniler, Araplar ve Ruslarla fen a halde dertteydi.
Bacıda kadim Roma İ mparatorluğu' nu ihya etmeye
e n yakın aday, M erovenj kral l a r ı yönet i m i nde
top r a k ların ı tedricen gen işletm ey e devam eden
Fra n kl ar olmuştu.
M e rovenj h an e d an ı , 8 . y ü zyılda, s a r ay ı n
i t i ba r lı m a ka m l ar ı n ı e l in de b u l u n duran i da reci
b i r aile tarafı n dan alaşağı edildi. K ral iyet tac ı n a el
koyanlar, Charles M arrel ve oğlu K ısa Pepin' i tarih
sahnesine ç ı k a ra n Karolanj lard ı . Bu ailen i n en
şanl ı hükümdarı , Charlemagne adıyla da b il i nen
Büyük Charles'dı ( Carolus Magnus) . Charlemagne,
İ ng i lt ere ve İ s p anya' n ı n büy ük k ısmı b i r yana
b ı ra k ı l ı rsa, B a t ı Avr upa' n ı n neredeyse tam a m ı n ı
 fethetti . G el geleli m, k u r d u ğu i mparatorl uk kısa
ö m ü rl ü o l m uştu. Charl e m agne devleri , b i rl i k ve
beraberlikten yoksundu ve h ük ümdar, merkezden
tayin e ttiği yö netic i le r l e (m issi dominici) ü l ke
topraklarını b i r bütün hal i n de tu tmaya çabaladıysa
da, sonunda başarısız oldu. Kendinden sonra tahta
geçen oğlu Sofu Louis, basi retl i b i r h ükümdar olarak
i mparatorl uğun birliği i ç i n elinden geleni yap tı .
B ir kez daha, sarf edi len gayretler boşa gitti. 843
y ı l ın da Sofu Louis' n i n ah fa d ı , i m paratorl uğun üçe
böl ü n mes i n e k a rar verd i l e r - barı kısm ı Cesur
Charles'a ( B a t ı Fra ncia, son raki i s m iyle F ransa) ,
doğu toprakları Alman Ludwig'e (Doğu Francia,
yani Alma nya) ve ülken i n o rta kısm ı en b üyük
ağabey Lor h a r' a (Lothar i ngia veya Lorrai ne)
b ı rakılacaktı . Ortada kala n krall ı k , bir süre sonra
parçal andı ve toprakların ın bir k ısm ı , geri kalan
i ki krallık tarafından paylaşıld ı .
K a ro l a n j İ m p a ra r o r l u ğ u ' n u n b u
d e n l i bedbaht b i r vaziyete d üşmes i n i n
sebepleri n den bi ri, sın ı rla rı n ın ötesinden
dalgalar h a l i nde gelen i nsan akın ları na
göğüs germek zorunda kal mas ıyd ı - en
b i l i nen şek l i yl e, gü neyden M ağribiler,
doğudan J\1 aca rla r ve kuzeyden Vikingler. 8 8 5 'e
gel i n d iği nde barı kraliyeti , kısa bir süreliğine de olsa,
i mparatorluğu tekrar şaha kaldırab i lecek gi bi görünen B ELFRY, B İ R YÜRÜYEN kuleyd i. Burada, L ıplzı Vikinglerin
Alman Ludwig' i n oğlu Şişm an Karl'ın idaresindeydi. Paris kuşatması rıcla yapmış oldukla rı g i bi , surlara doğru.
Olayların gerçek yüzü ise b am başkaydı; Barı Francia i tl lerek ilerletilmelztedir. Yürüyen k u le ler, Üzerlerinde salcl ınva

çözül meye yüz tutm uştu ve i nsanl ar, Vikinglere
karşı veri lecek m ücadelede kraldan z iya d e daha alt
tabakalard a n gelen şa hs iyetlere bel bağlamışlardı.
B u şahsiyetlerden b i ri , Cesu r Charles ' rn 86 1 'de
A njou kon t u yaptığı G ü ç l ü Robert'di. Robert, kral
n a m ı na Neustr i a'yı yö netiyord u ve Maine, Anjou
ve Tours m issus u tayin ed i l m işti . 863-866 arasında
Viki ııglere karşı üç ses ge ri ren za fer kazandı. Charles
865'te, Roberr'e Burgon ya'dan bi r mansı p tevcih
ederek, o n u n yeri ne kend i oğl u Kekeme Lou is'yi
getirdi; fakat eni nde son u n da Robert'i , bu kez B reton
March markizi sıfatıyla , eski m a kamına iade etmeye
mecbur kald L . Güçlü Robert, H asting komutasındaki
Viki nglere karşı verdiği 866 Brissarthe Savaşı'nda
hayatı n ı kaybetti .
Robert' ı n cans ı z bed e n i savaş m eyd a n ın a
seri l m işti ; am a Viki ngler çarpışmayı kaza namadılar.
hazır beldeyen askerler olan b i rçok kat ihtlva ederdi. Bu ah ap ;
k uleleri yangmda n korumak amacıyla çoğunlukla hayvan
p ostlan kul lanılıyo rdu.
B undan son ra V i k i ng teh di d i , ü rkütü c ü l üğün ü
y i t irmeden varl ı ğı n ı sürd ü rd ü ve h e m e n h e r
b üyük neh i r boyu ndan Viking baskın l a n na d a i r
h avadi sler gel meye başladı . Ş e h i rler teslim oluyor
ve yağmalan ıyorlard ı . Vikingler, her geçen gün daha
kalabalık güruhlar h alinde geliyo rlardı ve en başta
n e h i r ağızları o l m ak üzere, F ransız sahili boyunca
b i r sürü mevkiye yerleşmeye b aşlamışla rd ı . B u nlan n
mesken tuttuğu üslerden biri, Ro uen yak ın larında,
Seine nehr i üzerinde ki Oiselle adasıydı. Vikingle ri n
b u dönemde inşa etti kleri k a ra rgah ların , o rtaçağ
ş a tolar ı n ı n geliş i m i ne katkıda bul u n m uş olması
m uhtemeld ir. B u üsler, olağan h al leriyle, top rak dolu
setlerin etrafı na kazılan cukur ve hendekler den ibaret
' '

n is peten u fuk tefek müd afaa nokta l arı na rek abü l
e d i yo rdu.
G üçlü Robc rt ' in oğlu O d o , babası ö ld ü ğü n de
h l"'. n t-"ıt. ufak b i r çocu k t u. Yaşı k n1dle erd iğinde,
babasının h ayatta i ken sahip olduklarının bir kısmı n ı
baştan tesis etmesi n i bil miş ve Pari s kontu unva nını
a l m ı�tı. Paris' i n Vikinglere karşı verdiği en hayati
i m r i h an süresi nce bu makamL e l i nde turcu. Paris'e
d a h a önceden de b i rçok sald ı rı tertip etm i ş olan
bu k u zeyl i h al k i çi n , Sci n e n e h ri en çeki ci ist i l a
g;liz.crgah l a rrndan bi riyd i . V i k i ngler, 84 5 'de, 7000
/>mmdl u k g ü m üş t a l e p leri k a rşılanmadan Par is
ö n l e ri nden cek
,
i l memislerd
,
i . Keza Faris, 8 57'de talan
c:d i ldi ve 86 1 ve 8 6 5 'te iki kere daha taarruza uğradı .
R u kez Viki ngl er, lI I . Louis' nin 882'deki ö l ü mü nde n
s o n ra patlak veren kargaşadan istifade edip 88 5 ' te
Rouen'u yağmaladılar ve Pa ris' i esaslı b i r muh asara
a l r ı n a al m ak için yollarına devam ettiler.
Paris Kuşatması: 885-886
Pa r i s K uşa mı as ı ' n ın si yas i anlamı b üyü k tü .
N i hayet i n de şeh i r kurrul muştu; ama uzun vadede
bu ndan daha önenılisi, ş eh ri n kurtarıcısınrn Güçlü
Robcrt' i n oğl u Ko n t Odo o l n1asıyd ı . İmparato r
Ş i ş man Karl'a i m dat çağrılan yo llanmışrı; a m a b i r
y ı l boyunca ortalard a h iç kimse gözükmed i . Kuşatma
sii resi nce serg i l ediği gözü p e k l i k, Odo'yu ö nce
devrin siyas·ı k i ş i l ikleri arasında öne çıkardı; s o n ra
da, i l k Capetia n h ükümdarı (888-898) o l arak tahta
yü ksel mesi ni sağladı.
Bu muhasara, teferruadı biç i m de tarihi kay ı tlara
geç miş ol masıyla da, h ayl i d i kkat çekicid i r; ne de o l s a ,
orraçağ başları i ç i n böylesi bi r tafsilat pek ras t la n an
b i r durum d eğ i l d i r. Bundan da ö neml i si, kuşatman ın
tasv i ri , çar ışııı a l a r sü rerken şeh rin içinde bul u n a n
(on:l göre şeh i rl e r i n ecesi) b i r gö rgü şah idine a i tt i r.
Ese ri n m üell i fi Abbo, sol k ı y ıda, kent s urların ı n
d ı şı nda k a l a n bayı rda k u ru l u S r . G e r m a i n-des­
Prcs manastırı n d a yaşayan bir ke ş i ş ti . Abbo, ese r i n i
olayların üstünden sadece o n y ı l geçmi şken kağıda
d ö k m üş t ü . B u eser, m o de rn tarihçil e r açıs ı n dan
m ü kem m e l b i r k a yn ak o l m aya b i l i r. Çü n k ü
manzum ş e k.i l d e kaleme aJ ı n m ışrır ve meri n , yer
ye r mübalağalı i fa del e r ve ağdal ı l isan ı n ağır y ükü
a l n n da m uğl a k l aşm ak ta d ı r. B izzat Abbo' n u n
başkeşişi eseri pek c iddiye al m a mıştı; keza modern
KU Ş AT M A T E K N l K. L E R I
ra ri hç i ler, eserde kullanılan Lati n ceden ş i ka yet edi p
d urdu lar. Gelgelelim, Abbo' nun ,vaz d1kları , ne o l u rsa
<--
olsu n , vazgeç i l mez kıymette b i r ka y n ::ı k o l m ayı
sürdürmektedir.
Viki ngJer, 885 yı l ın da, bir kere daha Sei ne boyunca
hareket edere k Par is' e geld i l er. S i egfri ed ' i n baş ı n ı
çe kt iği 700 gem i l ik kuvvet, 24 Kasım'da menzile
u laştı. Bu kez Viking birl i klerini, Seine köprüle ri nde
\'e şehirde yeni istihkam l ar karşıla m ıştı. Kent, Seine
L.i.zeri n de bu l u na n iki adadaki yerleş i m sahal a r ı -
ş i m d i ki adl a rıyla I le-de-la-Cite ve İle-St. louis -
ve n e hri n sol k ıyısında sıkı koruma alona alınmış
a n t i k bö lgeden müteşekkildi. Akarsuyun her iki
tarafı n da, evl e r ve manast ı rlar vardı; fakat ş e h ri n
ka l b i , rahk i mat l a n kısa süre önce elden ge ç i ri len
(tam anla m ı y l a tamamlanmamış o lsa da) iki adadan
ibarerti. Bu adal ar, günüm üzde de, �otre-Dame,
S a i n te Chapelle ve Con c i erge r i e gibi yap L l arıy l a
modern kentin m erkez i n i oluştu rmakradır. l\-1 odern
k öp r ü lerde n biri n i n üzeri n den veya neh i r kıyısı ndan
baka rak, şeh r i n e rken ortaçağdaki görü n ü m ü n ü
tahayyül edebi l me k zor değildi r.
Şeh rin fıziki yerleş i m i öyle özellikler se rgile me k te yd i
ki, V i k i ngl er, Sei n e boyunca ilerlemek i stiyorl arsa,
b i r çaresini bulup tah kim edil m iş köp rüleri aşmak
d1şmda bir seçe nekleri yoktu ve Paris'i m u h asara
a l t ı n a almad ıkça, bu top ra k l a rda maklıs taJ i h l e ri n i
bekleyen avlar ha l i n e dönüşecekie rdi. Bu havali n i n
güve nliğinden aslen mesul olan kiş i , uzun y ı l l ar
boy u n ca Keşiş Hug h ol m uşru ; fakat Hugh, sağlık
durumu elvermediği iç i n 885'teki m uhasarada Paris'i
savunanlar arası nda değildi. N i te k i m Hugh, e r tesi
s e n e vefat etti. Bunun la beraber Paris p iskoposu
Sr. Denisli Gozl i n , müdafi safları arasındaki yeri n i
almıştı. Go zl i n , Paris komu Odo'yla b i r l ikte, kentin
so r u ml ul uğunu oınuzla nna a l m ış tı . Gelgelelim,
b i r sene sonra, 8 8 6 'da Gozlin de ö l d ü ve şehrin
savunması n ı n yükü, tek başına Güçlü Roberr' in oğlu
Kon t Odo' n u n st rtına kal d ı .
Viki ngler, ilk iş o larak İle-de-la-Ci te' yi Seine
nehri nin sağ kıyısına bağlayan köprüyü koruyan kule;�
tahrip etmek üzere teşebbü e geçtiler. Bu niye tleri n i n
o- e rc eklesmesi � e rn i le r i n i neh r i n iç
d u r u m u n da, f..J
b JI .)
kes j m lerine doğru e m njy er le yüzd ü rebi lecek l e rdi.
Ku l e , anakara üz.e r i n e b i na e d i l m işti ve kö prüye
gi r i ş l e birlikte, doğal olarak adan m üzerinde yer alan
 Paris Kuşatması
885

700 gemilik kuvvetleriyle çap ul c ul uk ederek Seine Nehri

boyu n c a i lerJeyen Vikin gler Rouen şehrini yağmaladıkcan
,

sonra Paris'e ulaşt ılar. Paris ahalisi, Vikingleri n kene

içinden geçmesine izin verm�d i. Şehir merkezi, h e r
i k i yakası müstahkem köprü lerle koruna n adan ı n
üzerinde kuruluydu. Vikingler, n eh ri n sağ kıyısında
bubnan köprüyü müdafaa eden kuleye hücum ederek
başladılar. Her yolu denemeleri ne rağmen kuleyi almaya
muvaffak o lamadılar. Bunun üzerine Vikingle r kenti ,

açlığa mah k fım edip boyun eğdi reb il mek amac ıyla bir
ordugah ku rd u lar. Gelgelelim, Viki nglerin şehri çepeçevre
sar;;.bilecek sayıda adamları yoktu ve müdafılere ulaşan
i kmi. hacları açık kaldı. Vik i n gl e r bu kez, her iki kara
,

istikamerinden ve neh i r üzeri nden ro pyekı'.ı n b i r hücum

girişiminde bul u ndular. Bu ceşebbüs de başarısız oldu.
Birkaç ay sonra şehirde veba s algı n ı çıktı. Paris piskoposu
hayatını kaybetti; ama Kont Odo m:.icadeleyi bı rakmadı.
Şişman Karl rarafından gön d erilen kurtarma ordusu geri
püskünülmesine ve bu aradc. kumandanını kaybetmesine
rag:ncn, Vi k i n gleri bir anlaşma yapmaya ikna ermeyi
becerdi. Viki ııgler, 5cferlerine Burgonya i çl erind e devam
edebileceklerdi; fakat h içbi r zaman Paris'e girmelerine
müsaade edilmedi.

iNGİLTERE

"\�

-
.,. , ,

Pari.s. Franci.a'ya yönetik Vi!ıing istilalannı Seine üzeYiı1de

durdttrabi!mek adma kilit Ö11 e'11 [ haizdi. Şehrin Karnlaı·:j
hühimdarlan tara..findan yaptın lan köpı-üleri, Vikingleı-i.ıı. ltehir
bo;'wıca yuiıan doğru ilerle111derini er.gelleme ııazfeslııe .sıdüpti.

1 78
KUŞATMA TEK'lİ KLERİ
şeh re girişi de deneti m a l tı nda r utmakcayd ı . Bütün
şeh i r isti hkam ları düşün ül düğü nde, bu k u l e hayl i
ye n i sayı l ı rd ı ; yap ı m ı na 870 y ı l ın da başlan masına
rağmen, ke n t sakin leri n i n ih malkarlığı yüzünden
i n şaatı bitirmek bir türlü nasip ol mamıştı. V"i kingler
teknelerinden i nerek kul eye karadan saldı rd ılarsa
da, savun m a h accı n ı yarm aya m uvaffak ol am adıl a r.
Ge ce l eyi n F r a n k l a r, g ü n ı ş ı ğ ı nda v u k u bulan
çatışmala r ı n yol açtığı zararhrı tam i r e n i k l eri gibi,
k u ley e yepyeni bir kac d a h a ekl emeyi b i l e becerdiler.
Şafağın sök mesiyle, V i k ingler kal dı kla rı ye rde n
devam err i ler. \1üd:ıfı leri n üzerine dem i r oklar atmak
i ç i n kuşanna a raçları (ba llistae) i m a l etmişlerdi ve
ku len i n duvarlannı ufa l ayıp yı k a b ilmek amacıyla
kazmalar kullandı lar. Bu devi rde batıda hen üz Rum
. çökene deği n, kapıyı aceşe vermen i n yo l la rı m a radılar.
ateşi bilinm iyor olabi l i r; fakac yine de, birtakı m yanıcı
ve turuşucu maddeler vard ı . Kuledeki m üda filer
Vikingleri n başından aşağı balmumu ve zift karışımı
kaynar bir sıvı boca etmişlerdi. Savunmacılarm elinde
aynı zamanda, mızrak fırlatabilen km.rv edi m ekan ik
a l e t l e r vard ı . Harta b i r defas ı n da, bu a raçl ardan
birinden a t ı i a n büyükçe b i r ok. aynı a n da yedj \Tiking
ı\t:\,\'C I N I K.DAU.İ�Ti\.\' l.\J 1->A> v\ l ::ir c;c;;idiyd i. Sici m'.11 ge·�iye
çd<.il..:rd, : rnlLu1 ıl111 a_,;ı kıbmındaı· .trba ldc bl'nziyoı-d tt . ::h.ır�'..cla
göskrilcn (iml'O-i Cı
ı- , fa::· L>:riGi ın.:mıilrri fo-Lıtma!� icin ufal< bir
-· ... �
sapanı ı•arclı.
/
savaşçtsın ı, i nsan kebabı m is a l i , şişlem işti . Franklar
arasında bulunan muzip biri s i , bu manzara karş ı sında,
bu Vikingle r i n derhal m utfağa taşı nmaları gerektiği n i
söylemi ş t i . Abbo'va bakıl ırsa, b u kulevi savunan 200
. , ,
kişin i n karşLsına, 40.000 k i ş i l i k b i r Viki n g kuvveri
çık mıştı ki; bu son uncu sayıya iti bar etmemek daha
makul d ü r. Vikinglerin, e n başı ndan beri , h e r ci ns
kuşatma araç gerecine sahip oldukları açıkt ı r. Yalnızca
mancın ı k kul l an ı m ı na ve lağı m faal i yetler i n e dai r
değil, taş fı rlatan cihazların va r l ığına dafr de yeceri nce
karine vardı r.
V i ki ngl e r, k u l e üzeri n e üç gün boyu nca a ra
vermeksizin h ücum ettiler. Duman orada bulunan
bütün m u h a r i p l e r i n üze r i n e b i r karabasan gibi
lv1üdafılerin yaptığı bi r h uruç h a reketi n i n çok can
, yakması üzerine, Viki ngler k u l eden b i raz ge r ileyerek
yeni bir yak l aş ma harekatı tertiplemeye karar verdiler.
Neh rin sağ kıyıs m da yeni b i r ord ugah kurdular ve
taşların yan ı sıra, kurşun h u m b ara l ar da fı rlatan
cihazl ar dahil ol mak üzere, yen i kuşatma a raçl a rı
yaptı lar.
 l:\. U � /"\ l t\ll :'\ l c. n. ı-..ı ı n.. L ı.:. n ı

V i k i n g l e r, va rla r ı n ı yo k l a r ı n ı o rtaya koymak

sureriyle, gem i l erle b i r l i kre ü ç kara k u vver i n i de
ihc iva ede n topye ku n b i r h üc u ma geçtiler. Karada,
b i r kabl u m bağa m isal i , kalkan ları nı b aşl a r ı nı n üstiine
k a l d ı rara k su rlara taarruz etmeyi ve he n deği n içi n i
doldu rmayı denediler. V i k i ngle r, savaş meydanında
i n şa erci k l e r i bir bel.fiJ! i (yü rüyen k u l e) , teke rl er
üzerinde, i ç i n e do l d u rdukları o kçul a r l a beraber
d uvarlara yanastırd ı l a r. Dahas ı , bu d uva r l a rla aynı
- > ,

h izada wprak yığınlarından oluşturdukları tepecikleri,

sald ı r ı a raç l a rı n ı ç ı ka r m a k için ram p a o larak
k u l l and L lar . Vikingl er i n ürettiği savaş a raçlarından
b i r i kul eye, b i r i kale kap ı s ı n a karşı kullanılırken ,
b i r diğeri bugün �·fonrmartre i smiyle b i l i nen tepeye
yerleştiri l m işti. Bun a m u k abi l savu n m a cı lar da,
benzer şek i lde, hücumları karşılayab i lm ek m aksadıyla
ç eş i t l i araçl a r ge t ird i ler. �1 üda fı leri n yap tı kları Çlkış
l ı:.ı reketl e r i sonucunda i k i Vi k i n g yürüyen kul esi
ele geçi ri l di ; ama m u hac imle r, en az bir nokrada,
surlarda ged i k açmayı başa rdı . Kont Odo, t a m da b u
m e v kide , sal d ı rganları surlardan d e f edebi l mek için
bi zza r göğüs göğse çarp ışmalara kar ı l m ı ş t ı . .Şeh ri n
ta ma m ı n ı , b i r baştan d iğerine ç evi reb i l ecek kadar
ada m olmadığına bakı l ı rsa , a nlaşı lan Viking kuvveti
öyle muazzam bir m i ktarda deği ld i .
B u esn ada müdafilerin başına, bir d e , pi skopos
Gozl i n' i ö l d ü ren veba i l le t i m usal l a t o l d u . Her
şeye rağ m en , bir ku rtarma o rd u su n un geleceği ne
d a i r u m u tl a rın ı y i t i rm e d i l e r. 88 1 senesi n de
impararorluğu n u ilan eden Ş işman Kari, şeh re yardım
göndereceğin e söz vermiş t i . İ m pa ra tor gerç ekten
de, Sakson dükü H e n r v' .;v i b u rava "vo l l a d ı ; ama
...· "

tökezleyen atıyla bir Viking hendeği ne d üşe n Henry

ele geçiri lerek kadedil di. Bunun üze ri ne Ş i şm a n Karl,
bi zzat yürüyüşe geçerek ordus u n u şeh i r kap ıs ı n ın
ö n lerinde kazan ıl acak zafere taşıdı.
886 s e nesi nde, n i ha yet Par i s k u ş a t ma s ı n ı
so n l an dıra n a n rlaş m a akded i ldi. Şişman Kari, diğer
maddelerin yan ında, bir m i ktar haraç ödemeyi kabul
eni ve Vi k i ngleri n B u rgonya'ya doğru i l erlemesine YÜZYJLA AİT haçiılan hücum ederken gösLerer. bazt
19.
razı o l du . Ko nt Odo ve Paris ahal i s i , Vi k i ngl eri n muhasam tasvi rlet·i. a''ı Yü rtt\'en
- kulenin kal l.ınna ve en alt blta
Seine neh r i n i takip ederek Paris içinden geçmelerine hLdw1aı1 !wçbaşma b� d�ıv.m:ı sabitlenen kazıklany!a bir c[l1S

izi n vermediklerinden, Vi k i ngler yol la r ı na devam sond<�İ alet: ve t d a sallanan büyük çiviye c) aşağı sarbülan
or a

hastrıar gib i. stulan yıkmaya çalış�.nlara lwrşt alınan sav...mma

edeb il mek ici
,
n kavı
.;'
kları n ı karadan sü rüverek
.1
ileri
tedbi.-lerine ve dişi domuz (sıç.:ın/gelincilz) denilen ve imle
taşıdı lar. Paris kuşatmasının muhtemelen e n ön emli
bedenini n lcmcllcı·ini çökcdmcye uğı·aşan lağtmc:lan ıwmya11
so n ucu, Kon t Odo' n u n s ayg ı n lığ ı n ı n i n a n ı lma z
td�erlchli kulübelere dihbt ediniz.
derecede arcmasıydı. N i tekim 888'd e, .Şişman Karl' ı n ailesi ve hane halkı n ı n yan ı sıra, muhafrz alayı veya
ölümü üzerine, Kon t Odo Batı Franklarının kralı sahsı askeri birliğiyle birlikte barındırrnava yarıyordu
.J l.,; , ... - "

seçild i . ve b u ha ll eriyle, 9 . yüzyıldan itibaren gün yüzüne

Paris' i n kunuluşunda, şehirlerini büyük b i r özveriyle çıkan bir sosyal değişimi, merkezi ikt idar tarafından
savun a n , tahkimadarda meydana gel en zararları yöneti l e n bir topl umdan, mahalli" güçlerin hakim
binbir çileyle tam i r eden ve safran sansı sancaklar old ugu b i r topl uma geçişi temsil e tmekreydiler.
taşıyan alemdarları n peşine korkusuzca takılarak Şatonun gerçek kökenleri belli değildir; kısmen daha
sayısız h uruc harekatı icra eden kent sakin ler i n i n
, '
önceki istihkam usulleriyle paylaştığı ortak özellikler
hakkın ı teslim etme k gerekir. Çarpışmaların e n ve değişimin bir gecede tamamlanmamı ş ol masından
h a ra re t l i şekilde cereyan ettiği yer, Vikingleri n ötürü. Bir şaronun alamet-i farikası, nispeten ufak bir
Seine boyunca aşağı doğru yapı olmasıyd ı . \:J luhafaza
ilerlemelerine mani olan, e t meye ç a l ışt ığı k i rle ,
"Şato ıar, en tenıelde, tahki1n edihniş
adayla neh rin sağ kıyısını lort ve onun etrafındaki
i kametgahlar, içirıde aile hayatının
baol ayan m üsta h kem
o ,
orta h al l i b i r topl ul uk
köprü civarı ol m uştu. sürdürüldüğü hisarlardır. İşte bu ·olduğundan , fazlaca büvük
.... '

Buradak i istihkaml arı n ikilik, . . . şatoyu, bilinen diğer inşa edilmeleri gereksizdi .
bazı e ks i kleri olduğu rnüstahkem yapılardan alenen ayırır. " Esasında, b u n l ara sıkıca
doğruydu; ama b urada R. ALLEI'r BRO\\ı}..T, TARİHÇİ tahkim edi l m iş haneler
y ü k se l e n kule, ş e h i r gözüyle b i l e bakılabil ir.
hal kı n ın , h ücuma geçen Ufak tefek ebatları nazar-ı
Vikinglere karşı üstünlük kurmasına yeterli olmuştu. itibara a l ı ndığı nda, bu yap ılar, m ü m kün olan e n
iyi araç gereç ve yön temlerle savunul abilirlerdi -
Şatonun Doğuşu geniş hendekler, kuvvetli, yüksek ve kalın duvarla r
lv1evzu o rtaçağ kuşatma savaşla rı olduğunda, belk i ve �al<l ırganların erişmekte zorluk çekeceği cinsten
de, bu d evirdeki i l k h akiki yeni l ik , o güne değin girişl�r.
bil inmeven bambaska bir istihkam rürünün orrava
.; .,) " Şatol ar hakkında sahip olduğumuz bilgi lerin çoğu,
çıkışı olmuştu. El bene surlarla çevrili şehirler ve yazılı kaynaklardan ziyade arkeoloj ik bulu ntulardan
kaleler, i nsanlık tari h i n i n erken devirlerinden beri gel mekted i r. Yazıl ı eserlerde şatoları tanımlamak
bilinmekteydi. Keza Romalı lar, sefer halindeyken, için k u l l a nılan tab i rleri n, çoğunlu kla daha esk i
ordugahlarının etrafı n ı tahkim etmeye h ususi istih kamları tarif eden sözcüklerle ayn ı olmas ı ,
önem atfetmişlerdi. Bu manada şarolann, geçmi ş durumu karmaşıklasnrmaktadır. Daha fazla savıda
- ' ,
zamanlara air tahkimat cinslerine ç o k şey borçlu yapın ı n keşfedilmesi ve incelen m es iyle, şatol a r
olduğu açıkn; ama ne olursa olsun, bu dönemde hakkındaki görüşlerimizin değişeceğine şüphe yoktu r.
ortaya çıkan, ken d i ne özgü yan l arıyla temayüz Örneği n , Loi re vadi sinde yer alan Langeais'n in ,
eden yepyeni bir gel işimdi . Şarolar, aşı lması güç Avrupa' n ın en eski şatosu (995) olduğu kabu l
savun ma mevkileriydi ve ortaçağ boyunca birçok edilmekteyd i . Fakat l 967'den sonra, Langeais'den
kuşatmaya maruz kaldılar. Şehirleri sarıp sarmalayan pek de uzak olmayan Doue-l a-Fontai ne'de yürütülen
uzun duvarlarb kıyaslandığında, şatoları müdafaa kazılar, burasın ın daha da eski bir şato olduğunu
edebil mek daha kolaydı. Kentle r i n içi nde kalan ortaya çıkardı (950) .
müstahkem hisarların bulunması da, benzer şeki lde, Yukarıda bahsedilen iki şato kesme taştan inşa
görülmedik bir şey değildi; fakat bu tarihlerde, iç edilmişt i ; fakar bunl arla aynı zam a nda yap ılan
hisarlar sarolara dön üstüler.
' ' şatoları n en azıııdan bir kısmı toprak işçil iğiydi. Yığına
Şaton un işlcvlerinde:ı bir tanesi, belki de en topraktan y:ıpılan bu tarz şatolar da, netice itibarıyla
öneml isi, ekabiri korumakn. Çünkü şarolar, lordarın , korunakl ı ikametgahlar olarak düzenlenmişti. Kargi r
van i kral, dük, kont veya kale d izdan gibi asal e t şatolarla kıyaslandığında, daha ucuza mal edilmekte
� hlin in i kameroahlarıvd� . B u ikametgahlar, lordu ,
tı , ve daha çabuk inşa edilebil mekreyd ile r. Bu yüzden
 K U ŞATMA TEKNİ K L E Rİ

l\fotte-6a1ey tarzt şatolaı-, bıı t�r yapcların toprak

ve keresteden inşa edilen ilk örnekleri &rasmdaydı.
Höyük şeklindeki ınotte.. dcğal yo[ [m·dan oluşmuş
veya tcpralı yığmak sııret:yle yi..i.kseltllır,iş olabJ irdi
ve şatonım en lrnvvetli lm1"ıtıydı. Burnst ge1tellikle bil'
şal'a mpolle çevrilir ve üsfüne ahşap bir hde veya hisar
ot urtıtlıın{u. Benzer şekilde: efrefı çit lerl e çevrili halele
hla.11 bailey, avlu işlevi görmesinin
��IG�l�I��
daha aşağıda

.. : 1ı .J.� .' \�
rr , Val1l SLra, mahzen/eri Ve alt tabakadan i11sanlan11
ikametga�ılannı bannıhrıyordH. 7V1üştemilat m tamamı,
:..... _ hendekle
toprak setler, şarampol ve br lrnşahlmı.ş
\...---. ,
't:::=\ · .• . '
il· ..;., � ola.b ilirdi.
�i
'

�
..... •
J

·
.
::;
\
,•

askeri seferlerin devam eniği dar vakitlerde veya daha
az varlıklı bir asi lzadenin konağı olarak inşa edilmek
için biçilmiş kaftandJar. Büyük ih cima!Je şatoların
i l k olarak inşa edilmeye başlandığı devirlerde, bu
nevi toprak işi şatoların sa yısı diğerlerine nazaran
daha fazlaydı. En yaygın tür, nıotte-bailey adı verilen,
tepesinde iç hisa r n iyeöne i nşa edilen ahşap b i r kule
bulunan yüksekçe bir toprak kümesi (motte) ve daha
vasi ve alçak b i r tepecik (bailey) olmak üzere iki
kısımdan oluşa n şatolardı. Olağan şartlarda, h er iki
tepecik de, etraflarını saran hendekler, toprak setler
ve kazıktan çitlerle korunuyordu. Bu tür yapılarda,
Mo tte- bailey türü şatola r ı n menşeını tespit
edebilmek, taş şatolarınkinden b i le daha zordur.
Şu ana değin hafriyatla gün yüzüne çıkarılan erken
tarihli örneklerden bi ri, Almanya'da, Frimmersdorf
yakı n ları nd aki H ü s terkn upp'da yer almaktadır.
Görünüşe göre bu yapı , 1 0 . yüzyılda, hen üz. etrafı
çitlerle çevrili müstahkem bir çiftlikten ibaretti.
Daha sonradan çevrili arazide bir toprak yığı n ı
oluşturulmuş ve b u tepeciğin üstüne kondurulan
ahşap bir hisarla, b u ras ı bir mo tte-bailey şatosuna
dönüştürülmüştü. Bununla birlikte bu mevkinin,
nispeten geç bir tarihte şatoya çevrildiği açıktır.

genelW<le iki yüksekiyi birbirine bağlayan tahta Anlaş ı ldığı kadarıyla , topraktan inşa edilen

köprüler bul u n urdu. Daha geniş bir sacha sahip en eski şatolar, Kuzeybatı Avrupa'da, Flandra ve

olan alçak k ı s ı m , yani bailey, ah ı r ve mahzenler Fransa'da bulunmaktaydı. Bu yapı lar, Viking istilası

gibi, lordun çeşitli ih tiyaçları n ı karşılamaya yö n elik döneminde o rtaya çıkmışa benzemektedirler. Bu
yüzden de, bunların menşeine dair en akla yatkın
b inalarla doluydu. En cepede kurulu iç hisar, lort
açı kl ama , Viking ve Frank istihkamlarının belirli
ai lesi, h izmetkarlar ve l orda bağlı muhafızlar için bir
bazı özellikleri nin harmanlan ması sonucunda,
ikametgah vazifesi görmekteydi.
ı_ __ J _ _ _· - � - :ı. _ _ ___ :; ı.. __ _ � = - -- ...1 � � �,.! •• 1-- � - · - �·
olarak tas a r la n ffilŞ bu yapdar ı n , i le r l eye n zam an
iç i nde şartla rı n daha i s t ik rarl ı hale ge l m e s i y l e
b i ldi ğimiz şat ol a r haline dön üşmüş o l mala rıdH.
Vikj nglerin, ordugahların ı n g üve n lj ği içi n bolca
to p ra k müdafaalar yapmış oldukları kesi n d i r.
F l a n d ra, �ormandiya ve B rittany gibi, Vi k i n g
talanları n ı n acı larına maruz kal mı ş bö l ge l e r, aynı
zamanda ro p ra k tan şatol a r ı n i l k görüldüğü yerlerdi.
Fatih \':l illiam, Brittany böl gesi ni istila e t mey e karar
verdiğinde, b u rada bulunan çok sayıda motte-bailey
şaroyla cek tek i lg i l en mek zo ru n da ka l mı ş t ı . Bayeux
duvar hal ısı, Re n n es, D i n a n ve Dol'da, hepsi de
topraktan müdafaa tabya l a rına ve ah ş ap h isarlara
sahip bu yap ı la n resmetmektedir. Duva r halısı aynı
zamanda, bizzat B ayeux'da , bir motte-bailey ş a mnun
varlığını gös te ri r. Nom1anlar, 1 1 . yüzyılın ortaları nda
İn g i l tere' yi istilaya giriştiklerinde, sefer güzergahları
boyunca bu istihkimlardan b i r sürü inşa ederek ge ri de
bırakmışlardı. Daha sonraki tarih l erde, i nsan lar daha
fazla istikrara ve zamana sa hi p olduğunda, b u toprak
yapıların (tı plu H asti ngs'de olduğu gibi) çoğu, bu kez
kargir olarak baştan i n şa ed i ldi .
1 1 . yü zy ı l a gel indiğl nde, ba n l ı lortların kendil eri
için r o p rak t a n veya taştan, ya da h e r iki s i n i n
karışım ından şatolar yaptı rması al ışılan b i r durum
h a l i ni aldı. Fatih \'{lilliam, İ n gi l te re'de , bir ya n da n
Londra ve Rochester'de i ki h eybetl i kargir şato i nşa
etti rirken, öte taraftan, b i r sürü toprak şatonun i n ş as ı n ı
si p a r i ş etti. Takriben aynı zaman la rda, Norm anlar da,
zapt e tt ik leri G ü n ey İ ta l ya ve S icilya'da kendilerine
a i t şato lar d i k m ekl e meşgu l d ü l e r. Hayl i uzun zaman
almıştı; ama Ba tı Avrupa, en n i hayetinde, askeri
savu n m a yö nt em le ri n de yaşanan bir devri m i ba ğrına
basıyordu. Artık k u ş at ma l ar ı n esas gayesi, k en ti n
mukaveme t i n i brmak deği l, şatonu n d üşmesini
saolamakn ve bu ,y üzd en de , saldırı yön tem l er i n i
,
o
baştan aşağı gö zden geçirme n in vakti ge l mi şti . Kent
ve k as abal a r da bile, iç kale yerine geçen ve i n s a n l a ra
son b i r melce i ş le v i gören yerl er şa t o la r o l m ay a
baş l am ış tı. B u ra r i h l erde , b i r ke n t i n surları aşılmış
ol d u ğu h a l de; .şatonun d i mdik ayakta durmaya
dev a m ertiği va ka l ara sıkça tesadüf edilebilirdi.
Batı Avrupa, 1 2 . y ü zy ı ld a daha istikrarl ı b i r
böl ge haline geldi. Kral i y e t otori tesi gün geçtikçe
pekişmekteydi ve kra l la r, kendileri ne tabi zadeganın
yularını daha sıbca kavramaya başlam ışlardı. I\ilevzu
• n L.
bahis kale idarecileriyle kom ve d ükl e r arası n daki
münasebetler o1duğu nda, aynı şeyler, bu sonu n c ula r
i ç i n d e geçerl i yd i . Daha alt t ab aka l a ra m e ns up
ş a h s i yet l er, h e r geçen gü n , kra l ları n serve t i n e
v e k u d retine karşı meydan o kumanın n e d en l i
güçl e ş c iğ i n i ve e kab i r eli nde b i riken servetin, onl a r ı
nasıl da erişilemez bir konuma y ü k s el t ti ğ i n i kayg ı yl a
izl iyo rlard ı . Bu i n san l a r, en iyi ş a tol a r ı yapn racak ve
en tesi rli k uşa tma ordularını donatabilecek imkanlara
maliktiler. Hakikaten de, 1 2 . yüzy ı l d a i nşa ed i len
şatoların çoğu taş b i n al ar ol a rak ya pı l dı.
Bu tarihe deği n , şa t ol ar ve kuleleri büyük o ra nd a
d i k d ö r tgen ş e k i l l i yapılagelm işti. O ysaki y uvar la k
kul elerin ortaya çıkışı (veya yeniden k u l l a n ı m a
sokulmas ı ; n e de olsa, · Romalıl ar bu tür yapıları
kullanm ıslardı) , bir devrim etkisi yarattı. Bu f!elisrne
)
J b ,, )
kısmen Viuuvius gibi Romalı askeri risale yazarla r ı nı n
sövledik
, leri ne kulak k abar t ma k s ayes inde m ü m kü n
,
olmuştu. Fakat bu n u n yanında , Orcadoğu ve Bizans
mi marisi nin haçlılar vasıtasıyla batıda bı rak tı ğ ı resir,
h i ç de ya ba na atı lacak cinsten deği ldi . N işan veya
h edef a l ınacak beli rgin köşe1er i o l m adı ğ ı n d a� .
y u varl a k k ul e l eri l ağ ı m l a m a k v eya t a h ri p etmek
çok daha m eş a kka t l i b ir u ğ ra ş tı . B i r şeki ld e h a la
kul lanılmakta olan esk i şatoların heps i n i , yen i başran
i nş a etmek ge rek miş ti. Velhasıl , kuşarma cılar, şayet
b u daha k u vvet l i istihkam ların ü s tesinden ge l me k
istiyorlarsa, yepyen i hücum yö ntem l e ri akletme leri
ehemd i .
Montreuil-Bellay K�atması: 1 1 49-5 1
Şatoları daha ya k j ne n tetkik etmek amacıyla seç r i ği m i z
ikinci örnek vaka, .Nlomreuil-Bellay k uşat mas ı d ı r. Bu
mu h a sara, 1 1 49-5 1 yılları aras ı n ı kapsayan hayli
uzun s o l u kl u bir hadiseydi. Doğrusunu söylemek
gerek irse , s i ya s i aç ı d a n pek de e he m m i yetl i b i r olay
de ği l di . İ şle ri n buraya varmasının sebebi, orta ha ll i
b i r lort olan Gerard Berlai' n i n , Anjou ko n t u V.
G eo ffroy le Bel'e (Yakışıklı Geoffroy) baş kal dır ması
ol m uşt u. V. G eoffroy, İ ngi l i z kralı I . H en ry' ni n kızı,
i mparatori çe Matilda'nın kocası ve bi r müddet sonra
Il. He n ry namıyla İ ngiliz tah t ı n a çıkacak olan Hen n·
-·
P l a n cagenet' nin b ab as ıydı .
Başl a ng ıçta sıradan b i r Karol anj vikontluğu olan
Anjou, istikrarl ı b i r ş eki lde b üyüye rek Fransa'nın
önde gel e n p renslikleri nden b i ri ne dönüşmüştü.
Bu p rensli ği nbaşında b ul u nan G eoffroy, her ne
kadar, G e rard, devri nin en azametl i şa r olar ı nda n
birine sığınmış olsa da, isyanı bastırar ak iktidarın ı
ispatlam ak zo rundayd ı . 1 2. yüzyıl ı n ortasına ait bu
şaton u n neye benzediğ inden emin deği liz; çünkü
bu ras ı ele geçirildi kten sonra yıkıldı ve yeri ne yeni
hir şato bina edildi. Sonradan inşa edilen şato, geç
ortaçağa özgü beyaz taşları ve ilham verici yuvarlak
kulele riyle
-
hala ayaktad
,
ı r. Bununl a b i r likte ) b u
mevkide k u rulu herh angi bir istihkamı alabilmeni n
ne d e n l i güç olduğu aşikardır - Yah udiler vadi s i
isi m l i ürpertici büyükl ükte bir uçurumun tepesinden
b a kan yüksek bir kaya. Şaro ka p ı s ı na ulaşabilmek
içi n , ö ncelikle bi r tabiat h arikası o l an uçurumun
ge ç i l m esi gerekiyordu. Şato , Saumur' u n hemen
güneyi nde bulunan Thouc nehr i n i n kıyısındaydı .
O rij i n al şato, bu tür yapıların büyük üstadı Anjou
kontu Fulk Nerra' nı n elinden çıkmıştı.
Kuşatma, hadiselerle neredeyse t amamen muasır
olan bir kayna kta , V. Geoffroy'un hayat h ikayesi ni
anlatan b ir es erde (Dük Geoffroy'un Ha)ratı), oldukça
tafs i l a tl ı biçi m de aktarılır. B u bi y o g rafi k eser,
Geoffroy' un sa lah iyet alanında kalan Marmoutier
manastı rına m e nsup bir ke ş i ş tarafından kaleme
alın m ışrır. Keşiş Jean , şatoyu o zamanlard a olduğu
hal iyle , çifte d uva rl ı ve "başı yıldızlara değen" b i r
h isara sahip olarak tarif eder ve kuşatmanın safhalan
hakkında referruacl ı bi l g i l er veri r.
Buna gö re V Geoffroy, bu mevkiyi muhasara
etmek a m a c ı yla o rd u s u n u n b a ş t nda çıkagel d i .
Beraberinde getirdiği mühimmaa muhafaza etmek
için, o rdu gah ı nı iyice tahkim ettird i . Anlatılanlara
bakılırsa, bu tahkimat i ş lerinde taş kullanılmıştı;
vani orcava cıkan istihkamlar, belki de misilleme
J -· .)
kabilinden bir karşı şato gibi, hayl i metin ya p ılar
olmal ıydı. Geoffroy, bir taraftan da, kuş at m a kuleleri
inşa et c irm eye başladı. I\·füdafaayı kı rab i lme k adına
girişilen her teşebbüs, aynı şek il d e başarısızlıkla
neticelendi. Bunun üzerine müdafil e ri aç bırakarak
garn izonu tesl im alabilme umud uyla üç sene l i k
b i r abluka düzenle n d i . E n nihayeti nde Ge o ffroy,
yakınlarda kurulan Saumur panayırına gelen herkesin
1v1ontreuil-Bellay'a gelmesinj ve taşıyacakları taş
parçaları ve çer çöpü uçurumun kenarından aşağı
atarak burada suni bi r kö p rü oluşturmalarını emretti.
En son unda, doldurulan arazi üzeri nden b i r
yürüyen ku leyi sürüklemek suretiyle şatoy a yeterince
yanaş m ak mümkün olmuştu. Seyyar kulenin oras ına
bura s ına yerleşti r i len o kçular, m ü d afi lerin üzerine
sağanak gibi ok yağdı rmaya başladılar. Geoffroy,
ca m da bu esnada, bi r askeri lider olarak dehasını
ve yen i li klere ne den l i açık olduğunu gösteren nihai
lAGlM ATh-L4.K, BiR kale sunmu a.şabilnmün yaygın ve kadim
birvöntemiydi. Bu. usuldeki teme[ düşünce, sunoı altma inen
J -
bir t l,inel açlıktan sol1t'a, ç.ücyı destekleyen kalastal1 payandalar
vasLtasıvla
, tüneli bir 1·11üddet avaflta
,
tutmakb. JCusatmacılar
'
hazır olduğm1da payrnd.alar ateşe ver:lirve tünel. üzerindeki
dtlvarla birlikte yerle br olurdıc Bu çöküntirnim ardından, yer
seviyesinde bekleyen ımthacimler kale içine girebilirlerdi.
Montreuil-Bellay
Kuşatması
1 1 49-51

l'v1onueuil-Be1Jay şatosu, 1 I 49'da, Anjou komu V.

Geoffroy'ya karşı isyan bayrağı n ı kaldı ran Gera:d
Berbi 'nin ellerindeydi. Şaronun, ''başı y ı ld ızl ara değe n "

yüksek bir h isarı vardı. Bir carafı n e h ri n di ğer , rar,ıfı,

hendek i şlev i gören de ri n b i r uçum:nun k o ru ması
altındaydı. Mahalli bir yönetici olarak erzak ve
mühimmarran yana eli bol olan Geoffroy, uzun boyl u
bir kuşatma rertip ermeye karar v·� rdi. Anjou konrn,
şatoyu hedeAeyen il k e;ash hamlesi i çi n yakın civarda ,

bulunan Sau m ur panayırına gelen i nsan l ar ı muhasara

sahas ı na getirtti. B un lara kaya parçal arı , ve topuk aunak
suretiyle hendeği doldurmaları emri verildi. Geoffroy,
kuşarma araçlarını ve yürüyen kU:el e ri n i doldurulan
hendeğin üzeri nde n ilerletti. Şarnyu teslim olm,ya
zo rlapn son hücumda. fırLuma cihJZJarına Run ateşi yl e
dolu cömlekler \•üklendi. Sacova fırlanlan bu cörnlekler
.i ,' .> " I
.
•

kapı brda ve iç kısımdaki evlerde yang ı nl a r ç ı kararak

büyük rahribara sebep ol du. Geoffroy i çer i gi rerek şatoyu
ı.:ıpt etci ve üç yıl süren kuşarmayı başarı yl a. tamamladı.

+
iVI O NT R E LT I L-BELLAY

.\'lon treııtl-Rellay, Loi;-e Nelwi'nin hr kolu alan T�10uet'ni11

gerisinde kaltyorclu. Satıımır'un gü.ıeyinde, Yahudi.ler
vadis'. adt veı-·ilen bir uçurumla km-a kısm ından l<cpanlnuş
vazivedeycÜ. S;;. to. orijinal olaxal� Fdl<. :.Jerra
�· "' 't - .,,.
tarafr·ıda insa
- 't

edilm işti.
K U �AL\.'l A ı 1:. 1\.. l'l l l\.. L r. K ı

1 U"7
hamles i n i gerçekl eştird i . G eoffroy' un zi h n inde
tebellür eden düşünce, ço k b üyük ihtimalle, ailesinin
Kutsal Topraklar ve haçl ı l a r la öteden beri sahip
olduğu yakın il işkiden bes l e n mişti. Geo ffroy, babası
Genç Ful k' u n , K u rs a l Top raklar'a giderek burada
Kudüs kral ı ol ması n ı n ard ı ndan Anj ou konduğu n u
üstlen m i ş t i . A n j o u kon tu, b i r şekilde, o d i llere destan
Bizans sil a h ın ı n , Rum ateş i n in sırrına vakıf olmuştu.
Kon tu n m a iyeti n i s ı ra l aya n l istelerde Robert de
Greco, Archaloio ve Hal op e gibi isimlere rastlanması,
bir Grek bağlantısının var l ığına dair tah min leri
güçlendirmektedir. Her ne surette gerçekleşmiş olursa
olsun, Geoffroy, b u gizeml i sı vıya sahipti. Bu tarih ten
önce bat ı da R u m ateşi n i n kullan ı l m ı ş olduğuna
dai r h içbi r mal umat yoktur; b undan sonrasında
ise, Aslanyürekli Richard ( Geoffroy'u n torunu) gibi
kimseleri n bu silaha başvu rd ukları mal umdur.
B i r kez daha, bir yü rüyen kule vasıtasıyla, fırlatma
a ra çla r ı ş a to y a y a k l aştı rı l a r ak Rum ateşi binanın
üzeri ne fı rla t ı l d ı . M a rmou t i e rl i Jean , bu esnada
yaşananları şöyle anl a t ı r: "A teş topları göğe yükseldi
ve şatoyu baştan aşağ ı k o c a m a n bir aleve çevirdi " .
Bu saldı rı işe yaradı ve kuşatm acılar şato d uvarl arı n ı
aşarken, o k yağ m u r u n d a n ötürü başlarını dahi
kaldı ramayan müdafiler, son bir direniş tertipleme
umuduyla iç hisara sığındılar. Çatışmalar esnasında
ölenleri d efnetmek ve yara l ı ları tedavi etmek içi n ,
b i r günl ü k ateşkes ilan edi ldi.
Ertesi gün çatışmalara ka l d ı ğı yerden devam
1 88
l\1ANGONEL iSMiYLE ANlLAN jidatma araç lan, buru.lmuş
halatlardan elcle ecli len germe kuvveti sayesi nde çaltştyorcl.u.
Kaştğı andtran kol geriye doğru çek i lerek sabitlenircl i . Kaştğm
çu kuruna bir kaya parçast veya başka hir mermi yüklenirdi.
Serbest bLrablan kol, htzla ileriye doğru atd ınca önde bekleyen
tahta engele çarpa r ve merrniy[ fırlahrclL.
edildi. Kon t, mancınıkları nı öne çıkard ı . Savaşı n
durduğ u saatlerde, öncede n gedi k aç ı l m ış olan
duvar tam ir edilmişti. V G e o ffro y, biraz akıl a l m a k
iç in kitapların a m ü racaat etti. Tabiri caizse, Ro mal ı
y azar Vegeti us Renarus' u n De Re M ilitari 's i n i n
(As k eri Meseleler Hakkında) yanında bulunan bir
nüs hasına göm ülmüştü. Marmourierli bir keşiş grubu
(Jean'ın bağlı bulunduğu manastır, belki bizzat Jean
da aralarındaydı) , kitap tetki k edilirken oradaydı. Bu
sırada Geoffroy'un huzuru n da bulunan k i ş i l e rden ,
Jean'ın yalnızca adının ilk harfiyle "G" olarak zikretti ği
b i ri, yine o n un deyişiyle, "ehl-i vukuf, itibarl ı, hali
vakti yerinde, ferasetli ve al i m" bir adam d ı . Jean' ın
bahsettiği b u şahsiyet, Geoffroy'un sarayında b i r süre
vakit geçirdiğini ve bazı eserlerini kon ta ad ad ıö-ın o
ı
b l ldiğimiz Conchesl i William (Gulielmus) olab i l i r.
"G'', Veget i u s n üshasını eline alarak okumaya başl a d ı .
K itapta, tahrip edildikten sonra tamir edi l m iş olan
b i r k ulenin n as ı l zapt edil e b i leceği ni anlatan b i r
kısım tespit etti. V. Geo ffroy, bu satırları d ik katle
d i n ledi ve "Sevgil i kardeşim, yarı n burada ol ve şimdi
oku dukların ı n nasıl gerçeğe dönüşeceği n i kendi

gözl eri nle gör" dedi. İ lgi nç o l an , Vegetius'u n ( Rum
ateş i n i n i cadmdan ö nce yaş ay ı p ölm üştü) yan ıcı
m ad delerin askeri amaçlarla nasıl kul lanı l ab ileceği
ve ta m i rat i ş le r i n de kullanı l a n keresten i n n asıl
tu ruşturulabi leceğ i hakkında yazmış ol ması dır.
Ceoffroy, i ç h isara karşı da Rum ateşi kullanm aya
kara r verd i . B u maksatla, etrafı demi r h al kalarla
p e rç i n len m i ş d e m i r bir küp s ipariş e t t i . İ m a l
ed ilen k ü p ü n R u m ateşi n i o l uş turan maddele rl e
d o ld u ru l ması t a l i matını verdi ; a m a Geoffroy' u n
fo rm ü l ü nde, fazl adan h i nt kenev i ri ve fındık y ağı
da mevcuttu. Kü p ü n ağzı, dem i r b i r levhayla sı kıca
t ı ka n d ı . Sıcak b i r ocağa kon u l a n küp, i çi ndeki
yağı msı sıvı iyi c e kızışıp kayna maya baş l ay ı ncaya
dek ısırıl d ı . Küp e takı l ı o l an z i n c i r i n üzeri n e s u
serpi lerek bu k ı s m ı n soğu mas ı s ağlan d ı v e ocaktan
al ı nan küp, bir mancınığa ye rleş t i rildi. K ızgın yağla
dolu küp, kereste i le kapatı larak o narı l m ış düşman
istihkamlarının üzerine fıd att l d ı .
Çarpmayla b i r l i kte her ta rafa saçılan Rum ateşi,
keresteleri n öyle b i r h ızla tutuşm asına sebep oldu k i ;
sadece ist i h kam l a r deği l, ciYarda bulunan ü ç bina da,
b i r anda alevl er i ç i n de kal d ı . Gerard Berlai tes l i m
oldu ve Montre u i l - Bellay, Geoffroy' un e l i ne geçti.
Geo ffroy, şatoyu yerle bir etr i ; yaln ızca i k t i darı n ı n
timsali olarak u fa k b i r kısm ı en kaz halinde ger i de
b ı ra k t ı . Gerard ise, Fransız k r a l ı VII . Lo u is' n i n
kendisini kurtaracağı güne kadar zindan hayatı çekti.
Yuvarlak Kuleler ve Muhkem Şatolar
1 2. ve 1 3 . yüzyı l larda, savun m a terti batları nda
başka bazı gel i ş m eler daha yaşandı. B u nları n en
bel l i başlı larından b i ri , harici surları n köşeleri ne,
çeşi t l i aral ıklarl a kale bede n l e r i n e ve i ç h isarlara
ekl e n e n yuvarl a k ku lelerd i . B un u n m u h te mel
sebepleri nden b ir i n i n, en azı ndan kısmen, döne m i n
aske ri şahsiyetle r i ni n , anük Rom a m imarisi üzeri ne
kafa yo rması ve bu meyanda Veget i us'un nasihatlerine
kul a k kabartmaları olabi leceği bel i rti l m işti . Bununla
b eraber haçlı sefe rleri de, ister B izans ister İsl a m
o ls u n , Orrad o ğ u mimar] gel e neklerin i b a t ı ya
t aştya rak b u h us usta üzer i n e düşe n i yapm ış t ı .
1 2 1 5 'te, Kral John'un buraya i l t i ca eden baronlarla
b i rl i kte kuşatma a ltına al dığı Rochester şatosu nda
yaşa nanlar, bu devirde hüküm s üren değişi m i n en
açı k l ayıcı örnekl eri nden b i r i di r. Joh n , m u h asara
K U �AT M A TEKN I KLtlU
esnas ı n da i ç h i sarın altına açılan l ağımla, h is a rın
d ik d ö r tgen b içi m l i köşe taretle r i n den34 b i ri n i
yı k ma ya m uvaffa k olm uştu. Kuşatmadan son ra şato
baştan i nşa edilirken, diğer kuleler eski suretlerin i
muhafaza etseler de, lağım son ucu yerle yeksa n o l an
d i k a çı l ı kule, bu kez m üdevver ol a rak inşa edild i .
B a t ı d ü nyas ı n a i l k y u va rl a k k u l el i ş a to l a rı
kaza n d ı ran, büyük ihtimalle Fra nsız kralı I I . Ph i l i ppe
A ug u s te ( 1 1 8 0- 1 223) ol muştu . En son arkeo l oj i k
çal ı ş m a l a r, b u idd i ay ı d es tekl e r m a h iyette y e n i
bulgu l ar tem in etm iştir. Müdevver kul eler, ar,ıbrı nda
La Fe rte-Alais'de bulunan Farchev i l le, Ch3reaufort,
Etam p es'da yer alan Tour Gui nette ve Yvelines'deki
Neau p hle-le-Ch iteau gibi şatoları n bul unduğu b i r
d i z i 1 2. yüzyı l şatosu nda k u l l an ı l m ı ştı . Do u rdan
d a, y u varlak k u leleriyle d ikkat çeken b i r P h i l i p pe
Augu s te şatosuydu. B u sayılan yap ı lardan b i rçoğu,
en geç ] 2. yüzyı l ın ortaları na aitti .
B ugün, I I . Phi l i pp e' i n Paris'tek i meş h ur şatosu
Louvre hakkın da eskis i n e nazaran çok daha fazla
şey b il i nmektedi r. Louvre, zaman i ç i n de bir k ral i yet
sarayı halini ald ı ve geçirdiği sayı s ı z tad i latla saray
müşte m ilatı zengi n leşti. Elbette gün üm üzde b u rası,
d ü nyanın en m eş h u r m üzeleri n de n b i ri d i r. B u
m a n zara içi nde, i l k i nşa edi len şatodan h i ç b ir iz
kal m ad ığı düş ü n ül üyordu; ama m odern arkeoloj i k
araşt ı rmalar, hayret verici b i r şekilde, orij i nal şato n u n
tem e l kısım l a r ı n ı n h ala ayakta o l d uğunu o r taya
çıka rd ı . B u kısı mlar te m izlenerek açığa çıkarıl d ı ve
Louvre müzesin i n aşağısın da görülebi l ir hale get i r i ldi .
Ağı r ve kal ı n harici surların kapladığı alan ın büyük
kısm ı , devasa yuvarlak kulelerin yerleriyle b i rl i kte
halen gözle görül eb il ir vaziyettedi r ve dış duvarl a r ı n
ortasında, bir o kadar etkileyici d uvarlarıyla iç h İsar
b u l u n maktad ı r. B u h a l i yle şaton u n , neredeyse i l k
i nş a ed ildiği gü n k ü gö rü n t üsünü mu hafaza e t t i ğ i
söyleneb i l i r.
Haçl ı Şatoları
1 1 . y üzyılın sonları n dan i tibaren, Batı Avrupa'dan
yola ç ı kan haçlı şöval yeleri bıkıp usanmadan Ku tsal
Top raklar' a yöne l i k seferlere katı l d ı l ar. B u i st i l ac ı
kalabalığı n bir böl ü m ü, hu topraklarda yerleştikten
so n ra e m n i yetl e r i n i sağlamak adı n a kaleler i n ş a
ettiler. Hakkı n ı tesli m etmek gerekirse, bunlardan
b azılar ı , mesela Beaufort ve Krak des Cheva l i e rs,
gerçekten de eckileyiciydi. Burada inşa edilen kaleler,
tarz itibanyla, Bizans ve Arap isrihka mbrı n dan
ziyadesiyle eck ilenmişlerdi. Bazı uzmanlar, harici
surları kuvvetlencli rmeye yö nelik anlayışın haçlıların
tecrübeleri nden beslendiği kanaatindedirler. :N"e de
olsa, me rkezlerinde belirg i n bir iç h isar ol mayan,
köşelerdeki k ul eleriyle dikdöngen şek i l l i kaleler
Ortadoğuaa hayl i yaygınd 1 . Ö rneğin, Belvoir tam
da bu tarza uygundu; fakat b i r yerine iki harici duvarı
vardJ - belki de, mܧterek merkezli kale yapımına
giden yolun başlangıcı.
Chateau-Gaillard Kuşatmasl: 1203-1 204
FransLZları avucuna alan bu yen i mimari akım, çağın
İ ngiliz kral ları arasında da heyecan yarattı. Tıpkı
II. P h il i p pe gibi , Aslanyürekli Richard da, h açlı
seferlerine katılanlar arasındaydı. İngiliz kralı, Seine
üzerinde ver alan Les Andelvs'de, ona büvük
-· J '
bir söhrec
.J
kazandıran Chiteau-Ga i l l a rd şatosunu i n şa ettirdi .
Bu şato, tüm heybetiyle , muazzam b i r mevkide,
nehre hakim b i r konumda yükselen baş döndürücü
b i r kayalıkta, yüzü tam da Fransız to p raklarına
dönük vaziyette kurulmuştu. İ sminin anlam l "arsız
şatoydu"; çünkü bu şatonu n varlLğı bile, nehrin öte
yakasından Fransız kralına yapılan bir hakaret gibiydi.
Bu denli devasa bir taş yapıya göre, şatonun i nşaatı
hayli
, kısa bir zamanda, 1 1 96- 1 1 98 ,yılları arası nda
bi ti rilmi§ti. Dar bir üçgen düzlüğün üzeri n e kurulu
bu şarova
.
ulaşabiJmeni n tek volu
, vardı ve b urası da,..
b i r dizi hendekle koruma alana alınmıştı. Şato, kadar
halinde, üç ana savu nma bölgesinden müteşekkildi.
En tepedeki bölgede yer alan iç hisara uJaşabilrnek
için, diğer savunma alanlarınrn suayla teslim al ınması
SURiYE'DE. BiR DAG kolunım üzerinde ımmltt Kralz des
Chcvaliers, haçlLlaı- devriııe ait en heybet1i blelerdeıı biı·idir.
Kale, Trablus kontu tarafmdan 1142lle St. Jean şöva.lyeleı·ine
teriz edildi. Bir depı·emden. zarar görmesi i.i.zerine ta.mir
edilerek, pvarlak lwldere sahip mitşterek merkezli bir kaleye
dö11üştürüldü.35

�� i t
' ,i:
I
'
, • '
'
'
'
' \
1
' \' ..
1

li
•

/ı\ . ·�•.
ı ;.-----'"- , ... ' \
'(
\� \v\
'·

�,;::_-_ :::.,...,.J ;
-J ·,
1

l. \1
(
.
'
•.

,,,..)".
/
'
1
/
�,,---··-
1k..-'-- p
_..
ge rekiyord u . Her katla birlikte biraz dah a yükseğe
ç ı k ı l d ı ğ ın dan , müdafiler, son ana değ i n , şa t oya
sa l d ı ranlar ü ze ri n de ba riz bi r ava n taja s ah ipti .
Şatonun e n dış savunma h a l kası , bir h e n dekle
ih ata edilmişti. G eniş çe bir dere , bu en dı ştak i alanla
o rtadaki savunma katı n ı b i rb i ri n den ayınyordtL
Üçüncü ve en iç karra yü ks ele n iç hisar, koca m an
en bec temeli yle yu varlak b i r şekle sah i p t i ; yani
lağım saldırılarına karşı daha fazla m uk av eme t elde
edebil mek amacıyla gaga şekl i v eri len meyi l l i bir
temel . Bu d ev i rde pek yaygı n olmasa da, de vasa
yuvarlak hisarın oras ı na burasına ilave edilmiş olan
yarı m daire şekl indeki k ulel er, bu yapıya daha da
k ü devi bir görü nüm kazandırmıştı . En t e p e de
b u J u nan sahaya girebilmen in yeg a ne yol u , doğal
taş ların o l uş t urd uğu , bi r dere n i n üzeri nden geçen
daracık bir k öprüydü.
1 203 senesine geli nd i ğ i nd e , C h a teau - G a iJ la rd ,
A s l anyü rekli Richard'ın erkek kardeşi İ ngil iz kralı
J o h n'un el in d eydi . Kale garn izonunun yöne ti mi,
kral namına Roger de lacy'ye tevdi edil mişti . Fransız
kralı I I. Ph i l i p pe Auguste , Ban Fransa'dak i a razileri
geri alabil m ek maksadıyla Plantagenetle r e ka rş ı
açtığı sefer esnası nda şat oyu almaya n iye t l e nm işt i .
B u son de rec e iyi korunmakta o la n şatonun muhasara
al tına al ın ma s ı , bütün seferin akıbetini belirleyecek
düğümü çöze bil i rd i. Gerçekren de, Chateau-Gaillard
şatosunun düş m esi, bir ç ı rpı da sayılması m ümkün
olmayan
.
nice kavbın
,/
vanı
•·
sıra, Normandi\1a' n ı n elden
�
çı kmasına ve i\ngevin haki m iye6 n i n fena şekilde
sal lanmasına sebep oldu.
�11eseleye P h i l i pp e A ug u s t e ' u n göz l e r i yle
ba kı ld ığında , Normandiya içl e rin e girebilme n i n en
kolay yolu Sei ne nehri ni taki p etmekti; bu s ebe p l e de,
Chareau-Gai llard sefe rin ol mazsa olmaz hedefi haline
gelm işti. Phili ppe, 1 203'te No rma n d iya' yı i şgal e tti ve
Ağustos ayında devasa şato nun önlerine geldi. Fransız
kralı> b uraya vasıl olana dek, Chateau-Gai l lard'ın
etrafındaki bir d izi d i ğe r şatoyu e l e geçir e re k , ana
hedefinin dış düny ayla olan irtibatını, en azından
k u ş atm a müddeti nce kesmeyi am aç lamı ş tı . Esası nda
bu şaro, Les Andelys'de yer alan istihkamlar ağının
b i r parçasından i bare ni . B iraz daha mal umar vermek
ge rekirse, burada bulunan adada, her iki cenahtan
k öpr ül erle ana karaya bağl ı hayli muhkem bir saray
vardı. Üstelik y i ne tahkim edil m iş bir hendek , nehir
yönünden ilerleyişi engel le me kt eydi. Bu manzara
içi nde şato, adaya tepeden bakan bir yükseltinin
üz.eri ne kuruluydu.
Ph i l ippe, h e n de k civarındaki m ü dafaa hat t ın ı
h ı şı m l a yarı p geçti. Şa t o da k i askerler, n e h i r
üzeri n deki köp rüyü tah rip e t m i ş olduklarından,
akarsuyun öte ya kas ın a geçebilmek için kayıklardan
b i r köprü i n şa edild i . Bu arada, hem seyyar köp r üyü
muh afaza etmek, hem de bunların üze rinden ş at oya
h üc w n ede bilme k a mac ıyla, yine kayıkların üzerine
ku r u l arı kuleler neh i r boyunca bir aşağı bir yukarı
,vüzdürüldüler. Asl ı n a bakıl ı rsa, Jo hn, ş atoy
. u halas
etmek için, kara ve deniz k"Uvveclerinden mürekkep bir
kurtarma ordusu yol lamıştı. Ne var ki, aldıkları hatalı
i�t i hbaraw1 tuzağına düşen bu kuvvetler, ilk baş ta
p lan l a nan müşterek saldırıyı gerçekleşriremediler -
şiddetli akıntı, deniz kuvvetinin zamanında çarpışma
mahalline uJaşması nı engellemişti. J\fareşal \XTilJiam
ve ücretli birliklerin reisi lup escar, yine de, bir gece
taarruzu düzenledi ler. Ancak sa l d ı rı başarısız oldu ve
bi rçok insan, "bir k u rdun pençesine düşen koyu n lar"
misali öldürüldüler (Bretonlu Will iam, Pl:ıillipide) .
Ne h i r kuvve ti, nihayet çatışmaların yaşand ığı
mahalle ulaşt ı ğ ı n da, bütün F ransız askerlerini
ken d i le r i n i b e k le rken b u l d u l ar. İ n g i l izl e ri n ,
kuşatmacılar tarafmdan alelacele kotarılan geçici
köprüyü tahrip etmeyi baş ard ı kları doğruydu; ama
İ ngiliz filosu şafak vakti görünene değin, Fransızlar
m eşal e ış ık J a n a l tında köp rüyü tamir etmişlerdi.
Fransızlar, yaklaşan İ ngiliz gem i le ri ne karşı� kul e l e ri
ve köprüyü askerleriyle doldu rmuşlardı. :t\i hayer
gemiler vardığında, bunların önüne ağı rl ı klar atıldı
ve mürettebat ok yağ mur u na tutuldu. Bir defasında,
koca bir kütük ö ylesin e iyi n i şa n alı narak savrulmuştu
ki, a y n ı anda i ki İ ngiliz gem i s i birden batı rıldı.
H ücum sonuç.suz ka l dı ve İ n g i liz filosu geri çekildi.
P h il ip p e Augu sre ' un askerleri nden ikisi, Le Noir
bi raderle r, ele ge ç i rd i kl eri iki gemiyle kaçanla r ı n
peş i n e takıldılar.
Fransızlar, bu muzafferiyetin ardından, güçlerini
bir kez dah a şatoyu almak iç in seferber edebilirlerdi.
Galben is im li b i r y üzüc ü, vü cuduna bağladığı Rum
ateşi dolu vazolarla, adayı ko r uyan çi tlere tı rm and ı
ve b u rada , sanki " Etn a dağı infi lak etmişçesine" bir
pa c la m aya sebep o l du . Ivlüdafaa serti nin tah taları
göz açıp kapayıncaya dek a l evler i ç i n de kal dı;
 dahası, yangı n içerideki evlere sıçradı ve ada zapt
edildi . Fransızlar, şatonu n haricinde kal a n müdafaa
noktaları n ı n tamam ını ele geçi rmişlerd i ve yen i bir
kurtarm a ordusunun esa m isi bile okunmuyordu.
P h il i p p e , o rd ugahın ı n e trafı n a k u rdurd uğu
istihkamları takviye etti. Kuşatma ordusunda bulunan
neferl e r i ç i n , saman ve a hşaptan ilave kulübeler
inşa ed ildi. Fransız aske r l e ri n i n şato n u n etrafı nda
rahatça hareket edebilmeleri n i temin etmek amacıyla,
koru n a k l ı bir yol açı l d ı . E n gebeli yüksek li kler tesviye
edi lerek, mancı nıklar içi n d ü z tabyalar elde edi ldi.
Roger de Lacy, şato iç i n de k i erzak m ahzenlerinin
h ızla eridiği ni fark ed i nce, si lah kull anamayacak
durumda olan h e rkes i , deyim yerindeyse, kapı dışarı
etti. İ l k baş ta, bu biçare topluluktan bazılarının
Fransız m uhasara h attın ı aşı p başların ı n çares ine
bakmas ına ses edilmemişti; ama b i r m üddet son ra
Philippe' i n tutumu sertleşt i ve yüzlerce insan, kendini
b i r anda, i k i muharebe hattının ortası n da eli kolu
bağl ı vazi ye tte b u l d u . B u n l a r, hayatta kalabilmek
içi n , sağda solda biten o t l a rl a ve ne vaziyette o lursa
o l s u n , b u la b i l d i k l eri çer çö p l e beslenmeye başladılar.
Bir keres i nde, �a toıı u n d u va rl a rı ndan aşağı atılan bir
tavu k , bu zaval l ı l a r tarafı n d a n adeta havada kapılmış
ve so n ze rres i n e kadar, h ayva n ın gagası , tırnaklan
ve tüyleri d a h i l ye n i l ip y u tulmuştu. Bedbah t b i r
ham i l e kad ı n , ara bölgede doğum yapmak zorunda
kalm ıştı. İnsanlar, içler acı s ı feryatlarda bulunuyor;
yürek b u rkucu bir sesl e yardım d i le n iyorlardı.
Philippe, en sonunda insafa gelerek, yardıma muhtaç
insanlara yiyecek içecek veri l ip ceph e n i n gerisine
taşınmaları na izin verdi. Bu esnada ken d isine yardım
el i uzatıl anlardan biri, tüm ıs rarlara rağmen elinden
b ı rakmad ığı kö pek deri s i için, bütün bu ümitsiz
za man boyunca hayatta kal abil mesi n i bu köpeğe
borçl u o ld u ğ u n u söyley i p d u rmuştu . N i hayet, eline
tutuşturulan b i r som u n e k mek karş ı l ı ğın da deriden
v a zge ç ti .
B i r F ra n s ı z m ü verri h , K ral Joh n' u n şatosu n u
kurtarmak içi n koşmak yeri ne, dizi n i n dibinden
ayırmadığı köpeğiyle "em n iyetli bir yerde kalmayı"
terci h ettiğini yazar. Gerçek olan şu ki, John , Eylül
ayında B ri ttany içler i n e b i r sefer d üzenleyerek
Philippe'i kuşatmayı kaldı rmaya zorlamayı denem işti.
Bununla b i rl ikte Fransız kralı, oralı b i l e olmadı ve
kararl ı l ıkla m u hasaraya d evam etti. U mutsuzluğa
kapılan John , teşebbüslerinden vazgeçerek 5 Ekim'de
B arfleur'den gemiye binerek denize açıld ı . John, bir
daha asla Nor mandiya'ya dönmeyecekt i .
I I . Phil i p p e , askeri birl ikleri için taze e rzak ve
m ühim m at l a r getirtti. Daha çok sayıda yürüyen
kule inşa edildi. 1 204 Şubat' ı n da, m iğferi başında
v e z ı rhlar k uşanmış old uğu h alde a s ke rl e r i n i
yüreklendirmek içi n yüksek sesl e haykı ran kralın
h uzurunda, şatoyu çevreleyen en dışta ki savun ma
alan ına kuşatma a raçları ve lağımlarla saldı rıya
geçildi. Fransızları n getirdiği merdive nler, surl arı n
en tepesine u laşabilmek i ç i n kısa kalmıştı; ama gene
de, merdivenlerin üzerine üşüşen askerler, d uvarın üsr
kısımlarındaki taşları oyup basamaklar o l uşturarak
s aYunmayı aşmayı bildiler.
Geriye yal n ı zca iki m ü dafaa sahas ı kalm ıştı.
F ransızlar, orta kısm a doğru, i l k anda akla hayale
gel mesi m ü m kün olmayan sürpriz bir yol keşfettiler.
John, 1 202'de, ortadaki müdafaa alan ı n a b i r b i na
i nşa etti rmişti ve bu binaya ait garderobe un (tuvalet)
oluğu aşağı d oğru uzanmaktaydı . Fransızlar, bu h i ç
d e hoş olmayan tünelden y ukarı doğru tırmandılar.
Oluğun son u n a gelindiğinde, Pierre B o g i s isi m l i
b iri, arkadaş ının omzuna basıp yükselerek b i r şa pel i n
k ilerine gird i . Bogis, yoldaşlarının da kilere gi re bilmesi
için aşağı bir ip sarkıttı. Fransız askerleri, kap ıyı ateşe
vererek binadan dışarı çıkt ı lar. Şato ga rnizonu, ansızın
patlak veren yangın ve etrafı saran korku ve karmaşa
karşısın da gafi l avlanmıştı. Bu hengamede Fransızlar,
o na sahaya giren kapıyı açmaya ve halatlı köprüy ü
aşağı indirmeye muvaffak oldular; Fransız askerleri
b i r çırpıda i ç eriye doluşm uştu. İ k i n ci savu n ma
alanı yerle b i r edildi ve hayatta kalan m üdafiler, can
h avliyle iç h isara sığındılar.
İç h isar, i ri cüssesiyle heybe tl iydi. İ h ti mal ki ,
devrinin en kuvvetl i savun m a yapısıydı . Ancak ne
denli muhkem olursa olsun , b i r zayıf n oktası vardı;
hemen başlangıçta fark edi lmese de, kuşatmacı ların
gözünden kaçmayan b i r nokta. H isarın tek gi rişi,
doğal olduğu kadar sağlam bir kayadan i baret olan
köprüydü. B i n bir zahmet ve eziyeti göze al madan
b urasını aşm anın mümkün o lmayacağı a ş i kard ı ;
fakat öte taraftan, b u kayayı h i ç kim se yerinden
oynatamazdı. Demek ki, duvarın altına lağım açılmaya
çalışılırken, p ekala bu kayanın ardına sığınabi lmek
m ümkündü. Fransızlar da, kuşatmanın nihai engel ini
 ı4. YÜZVJ LDA HALA
frn l larul makta olan
merdivenler aracılığıyla
SLı rla ra t ı rmanma
yön lem i , kö kleri antil�
devirlere k a d a r uzanan
bel i m b i r uygulamaydı.
Or!açağda lrnllanı l<J.n
merd iven ler, çoğu
va k i t , d u vann lepesine
l u l ı m ma l a r ı n ı
lrn by laş l ı ra n kanca lara
s<ı h ip o l u d arcl ı. Bu
mclot, b i r ka l eye
sa l d ı rm a n ı n en
doğrudan ve en
cü rclkar yoluydu.
Evvela, m uharebe
s<.! f l a n n d a n ay rıla rak
ileri çıkarı askerler,
b lc l
su r arı n ı n

d i b i n e gel iyor;

,. .

'" l
 Chateau-Gaillard
Kuşatması
1203-04

Fransız k ra l ı I I . Phili ppe, Normandiya'yı İ n gi liz kral ı

John' u n elinden çekip ald ı . Ph ilippe, 1 203 Ağustos' u nda,
Asl a n y i..i rekl i Richard t a ra fın d a n yaptırı l m ı ş o l a n k i l i t
önem deki Chateau-Gai l l a rd ' ı muhasara a l t ı na a l d ı . Kaleye
yal n ızca kara tarafı ndan, en d ı ştaki müdafaa sahasın ı n
uç k ı s m ı üzeri nden yak l aşa b il mek m üm kü n d ü . Joh n
tarafı ndan y o l l an an kurtarma ordusu, karadan ve neh i rden
d üze n l e nen eşzamanl ı b i r harekatla kaleye gi rmeye teşebbüs
etti. Ne var ki , kara ve n e h i rdeki saldırı ları a y nı anda
gerçel<leştirmek m ümkün o l m ayı nca başarıya u laşılamad ı .
Bu m uvaffakiye ts izliğin ard ı ndan, Jolın kaleyi kendi
kaderi n e terk etti. Fransızlar, ö n lerinde u z a n a n üç sav u n m a
sahas ı n ı teker teker e l e geç i rmek suretiyle i l e rlediler. 1 204
Ş u b a t ' ın da, en dıştaki savun ma sahası lağ ı m atı larak zapt
ed i l d i . Orta k ı s ı mdaki savun ma sahasına, b i r garderobe
( ru v a l c t ) ol uğu n d a n g i z l i ce g i r i l d i . En tepedek i sav u n ma
b<ilgcs i , buraya gi r i � içi n köprü vazifesi gören büyük b i r
kaya p a rças ı n ı n gölgesi n e s ı ğ ı n ı l a ra� l ağı m l a n d ı . 8 Mart
1 204 tari h i nde kale resl i m o l d u .

ıını e iyctli bil"

•

Chfüeau-Gail lard , İ ngillz k ra l ı n ı n yönetimi n deki Normandiya _. rurui cıy� a �erle_

i le Fransız hal ı na ait ara z i l e r i b i rbirinden ayll'an hudut
hattLmn üzerinde yer alıyord u. Roı,ten'in doğ usu nda Seinc ve ,

Gambon nehirl eri n i n b irbirine bvuşluğu lwvşağm üstünde

hari k u lade bir kaya lığm sırh na i nşa edilmişh.

1 94
 K U Ş ATMA T E K N İ K L E Rİ

4 En içteki savunma alanı, üzerinden koca bir kaya

vasıtasıyla geçilen bir hendek tarafından çevrelenmişti.
aşarken ram ol arak böyle yaptılar. 6 M a rt 1 204're,
Chateau-Gaillard içinde kalan son y i r m i şövalye ve
1 20 zı r h l ı silahşor beyaz bayrak çek t i le r.
C h a teau-Ga i l lard şato s u n un tesl i nı bayrağ ı n ı
çekm e s i n i n ard ı ndan , N o rm an d i y a'da çözü l e n
Angev i n haki m iyeti yeri n i h ızla P h i l i p p e Auguste
yöneti m i n e bıraktı. Rouen ele geçi ri l d i ve Frans ızla r
sah i l e d oğr u i s t i l ay a d ev a m e t t i l e r. A n gev i n
Fransa's ın ı n büyük kısmı , A njou, M a ine, To uraine
ve Po i tou' n u n bir bölüm ü , tıpkı No r man diya'da
olduğu g i b i , Phil ippe i ktidanna boyun eğmişti . Bun a
m u ka b i l İ ngil izler, G askonya gibi daha güneydeki
arazi l e r i n e tutunmaya çabaladılar. Uzu n lafı n kısası ,
Chateau-Gai llard kuşa t ması, Avrupa tar i h ine yön
veren askeri hadise lerd e n b i r i ol m u ş tu . Üsteli k
Fransızl a r leh ine yaşanan bütün b u gel iş melerden
sonra, İ ngiltere'deki itibarı hayli zed e l enen Joh n ,
adada k i baro n l ar ı n , ö n ü ne koyd u k l a n aşağı layıcı
Manga Carta metn i n i i mzalatmasın ı s i neye çekmek
mecbu ri yetinde kal m ıştı .
Ortaç:ağ Ortalarınd a Kuşatma Silahları
O r taçağ i l e rled i kçe, k uşatma s a n a t ı i ki esasl ı
değiş i k l i k geç i rd i : b i r t a raftan, müşterek merkezl i
kaleler i n o rtaya çıkı� ı yb s a v u n man ın e l i güçlenirken ,
d iğer ta rafta n , i k i y e n i s i l ah ın devreye girm esiyl e
k u şat m a c ı lar kuvvet kazand ı .
B i r m uhasara harekatında, her n e s u rette ol ursa
olsun , b i r yolunu bulup kaleye veya kente gi rmek
esast ı . Ya da dış s u rl a r ı t a h r i p e t m e n i n , yar ı p
geçme n i n veya üstünden aşman ı n bir çares i n i bulmak
lazı m d ı . Bu sebeple olsa gerek, kuşat m a s ilahla rın ı n ,
y a da d a h a d oğru i fades iyle araç g e reçleri n in b i r
kıs m ın ı n amac ı , kuşat rn ac ı ların kal e d uvarları n ı
aşm a s ı n ı sağlamak t ı . B u m eyanda i l k akla gel e n
araç m erdi vend i . Kuşat m a merdivenleri, gen ell ikle
hatı rı say ı l ı r ebatlarda o l u rlar ve ötede beride, kendi r
sic i m d e n yapı lan lara rastlansa da, büyük çoğunlukl a
tahtad a n i mal ed i l i rl e rd i . Bazen merd i venleri n üst
uçl a r ı n a takı lan ka ncalarla, merd ive n i n d uvara
tutun ması sağlanırd ı . Bu hususta başka bir gel i ş me,
tırm a n a n ları koru mak amacıyla m e rd iven ler i n
m u hafazalı b i r tünel i n i ç i n e ye rl e ş t i ri l m esiyd i .
Merd i v e nleri aynı zamanda bir kal d ı ra cm üzerin e
yükleyerek, m u hasara a l t ı n a a l ı n a n d uvarı n daha
yüksek b i r kısmına y ükseltebilmek de m ümkünd ü .
Keza, be nzer şekillerde, bir yürüyen k uleden veya
su kenar ı n da k i surlara k a rş ı b i r tek n e üze ri nden
indirilen merdivenler, h ü c u ma geçenler tarafı ndan
köprü niyetin e kullanabi l iy o rlardı. Mühim olan, çok
sayıd a asker i n b i r arada d u varlara t ı rmanabilm esi
için, m ümkün olduğunca çok merdiveni ayn ı anda
kullan ma k t ı . Kudüs kuşatması öncesinde, her i ki
h aç l ı şövalyes i n in en az b i r tane m e rd i ve�e sah ip
o l m ası şart koşulmuş t u . Ö te yandan , m evzu gece
s ız maları o l d uğunda, m e rdiven ler kale surlarına
g izl ice tı r m a nmak içi n b i re b i rd i ; belki böylece
i çeri süzül d ükten sonra kale kapı ların ı açm ak bi l e
m ü m kün o l ab i li rd i .
Su rlarda ged i k açab i l m ek i ç i n , d u v a r sath ına
darb eler i n d i ren veya d u varı eşeleyen m uh tel i f
c i nste ara ç gereçler vardı . Bunları n b aşı n da gelen
şah merdan h ay! i kad i m b i r aletti. B i r şah m erdan
veya koçbaş ı , kale surun u veya kapısını dövmek
maksadıy l a , b i r m i k t a r i nsan ı n koca b i r ağaç
gövdesi n i s ırrlanmas ından ibaret olab i l i rd i . J\llesela
b u döl).em d e b i r koç b a ş ı , b i r gem i n i n grandi
d i reğinin3G s ö k ü l mes i y l e doğaçlama yol d a n elde
edi l m işti; a m a yine de, o rtaçağda d u varlara karşı
kul l an ı l a n t o k m a k l a r b u n da n d a h a tefe rru a t l ı
a raçlardı . B i rçoğu n d a , d ah a kuvvet l i da rbeler
i ndi rebil mek amacıyla m e ta l başlıklar kul lanılm ıştı.
Koçbaşı , d uvara karşı dah a h ızlı hareket etti reb i l me
gayesiyle , ge n e l l i kle tek e rl ekli b i r a ra c ı n ü zeri n e
yerleştiril iyo r; h avada kol ayca sallanab i l mesi için,
ipler veya zincirlerle ahşaptan bir iskel e te ası l ı yordu.
Zamanla, hem tokmağı h e m de bunu i dare etmekle
görev l i askerleri daha i y i koruyabil mek adına, bu
tekerlekli a raçların üstleri ö rtülmeye başlandı. Keza
burgular da, tek bir temel fa rkla, aynı m aksada h izmet
eden n ispeten basit aletlerd i ; bunlar, vurarak yıkmak
yeri ne, sivri uçları vasıtasıyla taşların arasın ı oymakta
kul lanılıyorlard ı .
B i r kale d uvarını aşab i l m en i n veya yıkabi l m en i n
en yaygı n yöntem lerinden b iri lağı m d ı . Ro malı lar,
bu metodu kull a n mışlardı. Buradaki amaç, en yal ı n
i fadesiyl e , kale surları n ı n altına u l aş a n bi r tünel
açarak surları temellerin d e n yıkmaktı. Lağım kazma
i ş le m i tamamlanıncaya dek, duvar temel leri , ağaç
payandal arla desteklenerek ayakta tutulurdu. Kazma
işle m i nin bi t m es i üzerin e p ayandalar ateşe veri l i r ve
d uvar temelden çökerr i l i rd i . Destek ayakları n ı n daha
çabuk tutuş m as ı için kı rk d om uzun yağı n ı kull anan
Kral Joh n' u n , Rochester'de yaptığı bundan başka b i r

PETRARY A D I DA VERİLEN b u
ma ncınık türü, benzer şel'<i lde,
hışa l m a lar esn.asırıda kaya rarça l a rı
J i rlatmak için lrnllarıılıyord�ı.
şey d eğild i . Bunu nla b i rl i kte bazen l ağı mcıların tek
derd i , b i r yolunu bul u p t ü nelin u c u n u ken t veya
şatonun içlerine kadar uzatmak ve silah arkadaşların ın
içeriye gi rm e� ini sağlamak o lurdu.
Lağı ıncıların faal iyet sah asını gizlemek amacıyla,
" ked i " adı verilen seyyar kul übele r i n şa edi l i rdi;
fa ka t gözle rden ı rak kal mak isteyen b i r l ağı mcı
içi n , kazı i şl erini gece k a ra n l ığın da yürütmek her
hal ükarda d a ha iyi b i r fi k i rdi. To u l o use'da, 1 2 1 8
senesi nde, n eredeyse 5 5 0 l ağımcı , h ay l i büyük bir
" kedi " n i n korumasında çal ışmışlard ı . Neresi nden
bakı lsa, lağı mcılık yürek i steyen bir işti; l ağımcıların,
ki ın i zaman karşı lağı m l a r açan düşman askerleri
tarafından s ebep olunan göçüklerin al t ı nda kalarak
hayatlarını kaybetmeleri s ı k rastlanan bi r hadiseydi.
Fırlatma Araçları
Herha lde k uşatmalarda e n çok kullanı l a n s ilahlar,
çeşi tl i cins ve ebatlardaki fırlatma a raçlarıydı. B u
araçlar, kabaca, yaylardaki düzeneği andıran germe
kuvvetiyle çalışan veya nes neleri, ekseriyetle bükülmüş
h al a tlar ya rd ı m ıyl a g e r i ye ya t ı rı l an b i r ko l u n
sal ıverilmesiyle fı rlatanl a r o larak i kiye ayr ı labi l i r.
Ebatları ve o rtaya çıkardıkl a rı kuvvet bakım ından , bu
araçlar büyük farklı lıklar arz ediyorlard ı . Bazıl arı koca
ft U � f"\.. ..1_ !Y.l...C-1- _,._ _.._, -- - � · - ---
d uvarla r ı alaşağı etmek için kullan ı l ı rken, bazı ları
tek tek düş m an askerler i ni n işan alara k kullanılırdı.
Büyük kısm ı Lati nce olan ve kafası askerl i k sanatına
pek de basmayan kilise mens up ları tarafı ndan yazılan
eserlere dayanarak, bu araçları tarif ve teş h is etmeye
çal ı şmak h ayl i çetrefi l l i d i r. Bu şahsiye t l e r, e lbette
k i , kas tet t i k leri araç gerec i n Roma dön em i ndeki
isimlerin i b i l mekteydi le r; ama yine de, b a hsettikleri
s i lahı n veya aletin doğası h a k k ı n da kul l andıkları
m üphem ifadeler için den ç ı k ı lacak cin s ten değildir.
Bu sebeple, ballista veya mangonel gibi bel i r l i tabirlerle
bi le, her zam an aynı cins silahı anlatmadı kları açıktır.
Gerçi, b i l hassa elyazmalarında bulunan bazı resimler
(her ne kada r aynı kiş i lerin e l inden çıkmış olsalar da),
b u kon uda, bir n ebze o lsun yardımcı o l maktadır ve
nadiren de o lsa, yazılı kaynakların oras ı n a burası na
gizlenm iş bazı teferruat, bel irli türden bir a racı teşhis
etmeye i m kan tan ım aktadı r. Ama her h a l ükarda, bu
h ususta i h t iyatı elden bıra kmamak en iyisidir.
Dem i r o klar fırlatan aletler, alelade b i r zem berek
o k u n da n , me trele rce uzu n luğu nda m ızrakvari
nesnelere kadar değişen, ç o k farkl ı ebatl arda oklar
fı rlatmaktaydı lar. Paris'te, 8 8 5 yılında, b i r sürü
adamı kebab m isali ş işleyen ok, anlaş ı lan o ki, son
derece b üy ü ktü. Doğrus u nu söyle mek gerekirse,
ballista ter i m i , en mütevazı tatar yaylarından devasa
aletlere kadar, b u ci nsten olan bütün a raçlar için
kullan ıl ıyo rdu. G erçi bu tür s i lahlar, ne kadar büyük
olurlarsa olsunlar, temelde tatar yaylarından büyük
farl<lılıklar gös termiyorlard ı ; ama bunların kuvvetl i
yayların ı gerebilmek içi n mekanik aksamlar şarttı .
Bazı halle rde, itme kuvveti yaratabilmek amacıyla,
gerilmiş h a l atlar kul l a n ı l ı rd ı . F ran s ız l a r, haç l ı
seferlerin de, daha isabetl i n işan alabilmek içi n , bu
aletlerin b i r mihv er etrafı nda yön değiştirebi lenlerini
imal etmi ş l e rdi .
Birçok h a l k, Romal ı l a r, Araplar, Franklar ve
Sakso n l a r ı n hepsi, ballista kullan m ı ş l a rd ı . B u
ci hazla, o l ağan h al lerde s ürme ok fı rlatılıyordu;
ama bazen , bu manc ı n ı kvari silahlar, ayn en bir
çocuğun sapan ıyla taş atması gibi, kaya parçaları
fı rlatmakt a da kullanı l mı ş t ı . Arag6n kra l ı Fati h
Jaime, mancınıklar vasıtasıyla düşmanları n ı n üzerine
yanıcı m addeler atıyord u . Ele geçi ril en düşman
askerleri n i n kesik başlarının, ara sıra, şeh i r veya kal e
surların ın üzer i n den içeriye atıldığı da görülmüştü.
Auberoch e'ta, garnizon tarafı nda n dışar ı yol lanan
bir İ ngiliz h abercisini derdest eden Fransızlar, zavall ı
İ ngiliz'i b oynuna bağladıkl arı mesaj la b i rl i kte bir
mancı nığın üzerine yerleştirmiş ler ve gerisin geriye
kaleye fı r la t m ı ş l a rdı. İ ngi l izler, "haberci n i n ger i
dön üşünü, gözleri hayretten fa l taşı g i b i açı l ın ı ş
vaziyette seyretm işlerdi".
E n yaygı n a l et lerde n b i ri de m a ngoneld i
(mancı n ı k) . B u terim de, d i ğe r örneklerde olduğu
gibi, birden fazla anlama gel ebilmekteydi ; ama bu
tabirle, genel l ikle büyükçe b i r kaşığa benzeyen b i r
kola sahi p fı rlatma cihazlan kastedilird i . B u kol ,
üzerine dolandığı yılankavi v e gergin halatlar ı n
serbest bırak ı lmasıyla öne doğru fı rlayarak, cihazın
o rtasında b u lu n an engele ç ar p ıyo r ve çarpmanı n
etkisiyle, kaşığın çukurund a b ulunan nesne (çoğu
vakit büyükçe bir kaya parçası) i leri doğru uçuyordu.
Bir ortaçağ Arap müellifi, b i r keresinde, mancın ığı n
nasıl faaliyet gösterdiğine d a i r teferruatın tamamını
yazamayacağmı , çünkü b u n u n "sıkıca koru n ması
icap eden sırların" ifşa edi l m es i anlamına geleceği ni
söylemişti. Gerç i yine de, kol kısmı için en münasip
mal ze m en i n , esn ekliği n d e n ötürü k iraz ağacı
o lduğun u yazmaktan geri d uramamıştı . Ci hazın
ismi, muh temelen Grekçe'de "ezmek" anlamına gelen
mangana kelimesi nden gelmiş ve Arapça el-macenıka
dön üşmüştü. Bu nedenle, mangonel tab i r i ni "ezen/
ezici" olarak tercüme etme kt e bir beis yoktur. B u
aletleri kastetmek için kullanı lan başka bir terim, "taş
fırlatıcı" anlamı na gelen petrary idi. Bu aletler, kimi
hallerde, en uygun mevkiye taşınabilmeleri amacıyla,

tekerlekl i platform ların üzeri ne kon uşlandırıl ı rd ı .
H ususi b i r Türk mancın ı ğ ı nda, kaşığın üzerindeki
fı rlatılacak nesneyi içine al a n h aznenin aşağı yukarı
kaydırılab ildiğinden ve böy l el ikle, sözgelimi atılacak
bir taşın mahrek i n i n , dol ayısıyla da taşın düşeceği
n o k ta n ı n h esap l a n a r ak değişti r i l e b i l d i ğ i n d e n
bahsedilir. Söz konusu cihaz ı n menzili 1 1 0 metreydi .
Bu aletlerden fırlatılan nesn eler, esas itibarıyla kaya
parçalarıyd ı ; ama en geç 1 O . yüzyıl da m etal gülleler,
1 2 . yüzyılda V G eoffroy' un Monrreuil-Bellay'da
yaptığı gihi Rum ateş i , 1 3 . yüzyılda I . Edward ' ı n
Edinburg üzerine yağdı rd ığı g i b i "metal parçaları"
(kurşun) , 1 5 . yüzyılda Karlstein'da gübre ve Malaga'da
( 1 490) i nsan uzuvla r ı g i b i , a k l a gelen her şey
mancın ıklara mermi vazife s i görmüştü.
Elbette bir kitap bölüm ü n ü n k ısıtlı sayfaları nda,
ancak belli başlı kuşatma a l etlerine temas edilebilir.
Bununla b irli kte b u a l etl e r i ç i n türetilen ortaçağ
teri m l e r i , h ayli çeşi t l i l i k arz e d e n b o l ca fa rklı
araç gereçle karşı k arşıya o l d uğ u m uz intiba m ı
uyandırmaktadır. Gerçekten de, yukarıda zikredilen
mangonel ve petrary dışında , paterell, fonevol, funda ,
tormen ti , springald, b rigo l l , algarrada , calibre ve
chaabla gibi isimlerle kastedi lenlerin bir nevi fırlatma
aracı oldukları ortadadır.
Kuşatma Kul el eri
O rtaçağ ı n ortal a r ı n d a v uku b u l a n b e l l i b aş l ı
kuşatmaların hemen h ep s i nd e , y ür ü yen k ul e l e r
gö rmek m ü mkü n d ü . Z a te n b u k u l e l e r, kal e
surlarına yaklaşabi lmek i ç i n eski d e vi rlerden beri
kul lanıl agel m işlerdi . H areke t l i kul e l e ri n ardın d a
yatan mantık basitti: d uvarla aynı h izada veya duvara
hakim b i r kule kurmak s uretiyle, askerlerin buradan
h ücu m a geçmeleri n i ve fı rsat doğarsa, surlar ı n
üzerine adamalarını tem i n etmek. Olağan hallerde,
bu kul e l e r savunm a s urlarına bel l i b ir mesafed e
inşa ed i l i r; tekerlekler üzerine oturtulduktan sonra,
kimi zaman bu iş i ç i n hassaten hazırlanmış top rak
rampal a r ı n üzerin d e n halatlar yard ı m ıyla sal d ı rı
mevk i l e r i ne çek il i r le rd i . B i r k u ş a t m a kulesin i
hareket ettirmen i n e n b as i t ve yayg ı n yöntem i ,
halat k u l lanmaktı; ama makaralar gib i , daha girift
mekaniz m al ara başv u r ulduğu d a o l m uştu. H az ı r
aksamları sefer ordularıyla b t rl i kte taşınan ve bizzat
k uşat m a meyda n ın d a m o n te ed i l e n p refab r i k
kuleleri n varlığına dai r bilgiler de vardı r. Bazen b u
K. lJ .} A l M A l r. l\.. 1'" 1 1'. L .L .n .ı
kuleler, altlarında sürmekte olan lağı m faaliyeti n i
şüpheci gözlerden saklamak için kullanılıyorlardı . Bir
yürüyen kulenin esas işlevi, silah l ı adamları düşman
surlarına m ürnkün o lan en yakın mesafeye nakletmek
olsa da, koçbaşları ve mancınık gib i kuşatma araçları
taşıdıkl a rı da ol muştu. Gelgele l i m , b i r yürüyen
kuleni n en beli rgin hamulesi, her zaman için o kçu
askerler o lmuştur.
Bir yürüyen kule, en b i lindik haliyle , birden fazla
kattan o l uşur ve içinden dolanan merdivenlerle üst
katlara u laşı lırdı. Ağaç k ütüklerinden imal edilen
bu yapılar, yangın teh l i kesine karşı korunmak üzere
hayvan postlarıyla kaplanıyordu. Buna i laveten kulenin
en tepesine yerleştirilen bazı adamlar, yanlarında hazır
bulundurdukları su kovalarıyla, düşman tarafından
çıkarılabilecek yangınları söndürmek üzere teyakkuzda
beklerle rdi. Vikingler, 8 8 5 gibi erken bir tarih te,
Paris'te ü rettikleri yürüyen kulelerin h er biri n i o n
altışar tekerlek ve bir çatıyla donatmışlardı. Arag6n
kralı I . Jaime için Mallorca'da i mal edilen bir kuşatma
kulesi nin, biri kulenin ortalarına, diğe r i en üste denk
gelen i ki platformu vardı ve yapı, baştan aşağı örülmüş
dallardan yapılmış çitlerle kaplanmıştı. B unun yanında
Lizbo n'da ki kulenin boyu 29 rn iken, Akka'da kurulan
kuleye b e ş p latform eklenmişti. Bu kulelerde, çoğu
vakit, düşman surların a erişmekte kull anılmak üzere
bir merdiven veya köprü hazır bekleti liyordu.
Gelgelelim, yürüyen kulelerin savaşı n yıkımından
azade olduklarını kimse söyleyemezdi. Bazıları, daha
ileri sürüklenmeye çal ı ş ı lırken çamu ra sap lanıyor;
hatta tepetaklak devril iyordu. Kalelerden yapılan
huruç h arekatl arın ın en önde gelen hedefle rinden
biri , b u k u leleri b i r ş e k i l de kull a n ı lamaz h al e
getirmekt i . O a n , s avaş meydan ı n da bul u n an
yap ıların en dayanı k l ı larının bunlar olmadığı da
açıktı; b u kuleler, ara s ı ra, çatırdayarak parçalara
ayrıl ıyor veya b i r çırp ı d a paramparça olarak yerle
b i r o luyordu. Bu çök ü n tü ler esnası nda, kuleni n
içinde b ulunan kimi zaman yüzlerce asker, daha ne
o lduğun u anlayamadan h ayatını kaybedebilirdi. Kılıç
Kardeşl i ği n i n , Baltık seferinde kullandığı yürüyen
kulelerden biri, rüzgarın şiddetine d ayanamayarak
parçalanmıştı.
Kuşatmalar ve Savaş Hileleri
Kuşa t ma l ar esn as ı n d a b aşvurulan s avaş hileleri,
istene n sonucun alınmas ına, en az s ilahlar ve askeri
teçhizat kadar katkıda b u l un abil ird i . Kuşatm acılar,
b aze n k a l e m üdafi l e r i n i kandır m a k s u re t iyle,
ellerin i ko l l a r ı n ı sallayar ak kale kap ı s ı n dan içeri
girmeyi b ecermiş lerdi. Ö rneğin, kendi lerine zararsız
çiftçiler süsü vererek veya kadın k ı lığına girerek. Keza
halihazı rda kale surların ı n gerisind e o l an b i r h a i n le
iş birl i ği y a p a rak, kal e kap ı ları n ı n kendi l iği n de n
açı l m asın ı b e kl e m e k d e b i r yönt e md i . Haki katen
de' ihanet ve aldatma cal a r zaferin elde edi l mesini
sağlaya bi l iyord u . 1 3 . yüzy ı l sonların da, Geo ffroy
de B ruyeres, r ü şv et vererek M ora'dak i Arakho ro n
kalesine sızmayı ba ş a rm ı ş t ı . İçeriye gird i kten sonra,
bi r yol u n u b u l up kale d izdarını sarhoş ederek kale
anahtarları n ı çal dı ve adamlarını hemen içeri aldı.
La Roc h e l le'de ise, yarım akıllı olduğu yetmezmiş
gibi, o ku m a yazma b i lmeyen Kont P h ilip M ansel,
kurnazca bir tuzağa düşürülerek bertaraf edil m işti. Ne
de olsa, şeh rin Fransız idarecisi adanımı tanıyordu.
Mansel'i öğle yem eğine d avet etti ve eline, güya Kral
I I I . Edward 'd a n gelen sahte b i r mektup t u t uş turdu.
Mektuba göre, kral, Mansel 'den ertesi g ü n askeri
b i rl iklerin i ş ato nun dışına çıkarıp kent m ey d a n ın a
getirmesini ve burada bir res m i geçit tertip etmesini
istiyordu. Mansel, yemi yuttu ve ertesi gün, kralın
"em irleri n i " yerine geti r m ek a macıyla askerlerin i n
başında şehi r m eydanına indi. Mansel'in adam ları nın
etrafı derha l sarıldı ve bunlar, t ı p k ı bombo ş şatonun
yaptığı gibi , h iç mukavemet etmeden tesl i m o ldular.
Başarılı olduğu bili nen başka b i r aldatmaca, k uşatma
o rdusunun, ke ndis i n i asl ı nda o l d uğundan çok daha
güçlü göstererek tehditler yol uyla düş m a n kalesi n i
tesl im o l maya zorlamaktı. G e n e de, çoğu vakit, işler
bu kadar k o l ay ol m uyor ve düşman s u r l a r ı bedel
ödeyerek zor yoluyla aşı l m ak zorunda kal ı n ıyordu.
Müşterek Merkezli Kaleler
Hücum ede n lerin ve m üdafileri n birbirler i n e galebe
çalmak i ç i n b i teviye s ü rd ü rd ükleri m ücadele,
o naçağın o rr a la r ı n d a , p a h a l ı ve k ü l l iy et l i kal e
tasarı mlar ı n ın ortaya çı kışıyla daha ileri bir seviyeye
taşındı . Yuvarlak kulelerin zuhurundan bahsetm işti k.
Kale mim arisi nde görülen bir s o n raki at ı l ı m , harici
istihkam ları n gel işti ril mesi şeklinde oldu.
Müşterek merkez l i kalelerin e n belirg i n özelliği ,
b i rden fazl a d ı ş s u ra sah ip o l malar ı y d ı . Şayet
TREBUŞE, ORTAÇAGDA İCAT edilevı en önem l i
i k i kuşatma silahından b iriydi. Kuşalma
aracı n. m gittikçe incelip sivrdeşerı uzun
kolu, aşağL doğru çek ilerek gergin vaziyette
Lu.tu.lıtyordu. Swtğın ince ucuna,Jırlatıl mak
istenen nesnen i n - çoğunlukla büyü.kçe bir
k aya parçası - kon ulduğu bir sapan tak ı l ı rd ı .
Kalrn uçta ise, büyü.k b ir ağırlık - muhtemdcn
bir sandık dolusu taş - takdıydL. Serbest
b ı rakılan ağLrl ık aşağı d ü.şer; aletin kolu. yuhm
doğru fırlar; sa p a n vahşice havaya y ü ksel i r ve
mermi muazzam bir kuvvetle deri atL l ırcl ı .

o rtada iki sur h attı varsa, i ç e rideki duvarları biraz
daha yüksek i nşa ederek dışta kalan duvarl arı daha
etk i n biçim d e savu n abilmek mümkü n d ü . Asl ı na
bakı l ırsa, bu d oğrul tuda gel işmelerin varl ığın a dai r,
örneğin Chateau-Gai l l ard'da, bi rtakım erken tarihli
kari neler bul un a b i l i r. B urası tek merkez etrafında
tes is edilme m i ş o lsa da, d ışta kalan her bir müdafaa
alanı , bir içeri de kal a n tarafı n dan savunulabilecek
alçaklıktaydı . B e n zer ş e ki lde, surları n üzeri ne kuleler
otu rtma fıkri , a t ı ş m e n zi l i n i genişleterek d uvarları
yan dan gelebilecek saldı rılara karşı koruma amacın ı
gütmekteydi. B u bağlamda, köşelerde yer alan veya
su rları n üzerin de b u l u n an kulelerin ve iç h isarların
yuvarlak hatl ı yapı l a ra dönüşmesi, bu yeni anlayışa
katkıda bulun arak, köh nem e kte olan dikdörtgen
tasarım larda n b i r p a rça d a h a uzaklaş ıl m as ı na
yardımcı ol m uştu.
Askeri açıdan bakı l dığında, yen i kalelerin ağı rl ı k
merkezi, iç h i sardan h ar i c i surlara doğru kaydı.
B u geli şme, 1 3 . yüzyı l Fransız kaleler i n i n çokgen
m i m aris i n de , mes e l a A n ge rs ve B o u l o gn e'da
gö rülebi lir. Dış s ur l a r b u d e n l i önem kaza n ınca,
girişin mutlak s u rette sıkı tahki m edil m i ş o l ması
apayrı bir an lama b ü rü necekti; bu tarihten sonra,
b i r kuleni n i ç i n e veya iki kule aras ı n a inşa edilen
m u h ke m kal e kap ı l ar ı , ç ifte giriş ler, köşel i veya
yılankavi geç i t yerleri ve bi rd e n fazla asma köprüler
yaygın l ık kazan d ı .
B u yeni tarz kalelerin e n ö neml ilerinden bazılarını,
İ ngil iz kral ı I. Edward, Galler' i fethettiği yıllarda inşa
ettirmişti. Bu kaleler, son zamanlarda o rtaya atılan
gel işmelerin hep s i n den istifade etmekle kalmamış;
m üşterek m erkezli p l a n l ar ı (şatoyu b üt ü n üyle
kuşatan birden fazla d ış d uvar) , daha önce m ümkün
ol mayan bir seviyeye yükse l tm işti. Bunlar arasında
öne çıkan kaleler, hepsi de I . Edward' ın d i llere destan
m i marı St. Georgel u Üstat James tarafından i nşa
edi len Rhuddlan , Harlech ve B eaumaris idi . Rhyl ' i n
gü neyi nde, F l i n t s h i re'da i n şa e d i l e n R huddlan ,
H arlech gibi, eski devirlerden kalma müstah kem bir
mevkin i n üstüne kurul m uştu. Üstat James, 1 277'de
yapı mına başladı ğı bu kaleyi , müşterek merkezli bir
plana sadık kalarak inşa etti . Kalenin gen iş bir hendeği
vardı. İçte kal a n savunma alan ı, ikişer kuleye sah i p,
doğu ve batı istikametleri n deki daha alçak duvarlarla
bi rlikte toplam altı cenahtan m üteşekki ldi. Kuzey ve
K U Ş AT M A TEKN i K LE R i
güneydeki duvarlarda ise, birer kule mevcuttu. Dışta
kalan hattı oluştu ran harici surlar, daha alçak olmakla
beraber, etrafları top rak tabyalarla berkit i l m işti.
M e rioneth'deki Harlech kal es i n i n yap ımına ise
1 283'te başlandı. Dwyryd nehri üzerine inşa edilen ve
9 5 00 pounda mal olan kalen i n i ki cephesi, hayli geniş
bi r hendek tarafı ndan m uhafaza edil iyordu. Doğuya
bakan kale kapısının çifte kuleleri vardı . D ıştaki
kal e bedeni alçakken, içte kal a n duvarı n köşesinde
yuvarlak bi r kule yüksel iyordu . Harlech kalesi, eski
bi r motte-bailey şatosunun üstün e inşa edilm işti ve bir
hendek, şatoyla kenti birbiri n d e n ayırmaktaydı. Bu
üç kaleden belki de en mehabed i s i olan Beaum aris'in
yapımına, 1 29 5 'te, Anglesey adasında başlanmıştı.
Ortaya çıkan yapının dikdörtgen biçiml i iç kısmında,
d uvara ası lı len duha kuleler ve i ki adet çifte kuleli
kapı vardı. Kabaca bir sekizgen i andıran dış alan ise,
a s l a tamamlanamamıştı ; gerçi burası hiçbi r zaman
b i r saldırı görmedi.
Kuzey Galler'de, yine Üstat J ames tarafından I .
Edward nam ı n a i nşa edilen Conway ve Caernarvon' u
zikretmeden geçmek insafsızl ık olur. Caernarvon'un
yapımına 1 283'te başlanmıştı . Harlech're olduğu gibi,
Caernarvon şatosu ve kent aras ından bir hendek
geçiyordu. H içbir zaman tam manasıyla bitirilemeyen
b u yapı, h iç de alışıld ı k olmayan, sekiz şek i l l i bir
gö rünüm arz e diyordu. Müşterek merkezl i değildi;
a m a buna rağmen, rivayete göre Konstantinopolis
ist i hkamları n ın uzaktan görü n üşünden ilham alan
bu yapı, hayl i kendine özgü b i r surete sah ipti. Keza
Conway de, m üşterek merkezli değildi ve b irbirine
b i t işik iki m üs takil a l andan oluşmuşt u . Doğu
ve batı uçlarında çift kat duvarları olduğu halde,
d i ğer ceph e l e rde, fazladan harid surla ra i h t iyaç
d uyulrnam ı�tı (bu taraflar, akarsu veya h e ndeklerle
ko runuyordu) .
Geç Ortaçağda Kuşatma Silahları
O rtaçağın ortalarında i yice olgunlaşan aşı l ması güç
m uhkem kaleler, kuşatmacıların hayatını cehen neme
ç e v i rm i ş t i . H a l a e s k i m u h asara yö n t e m l eri
kul lan ılıyord u ve esasında, bu yöntemlerle başarıya
da ulaşılab i l i rd i ; ama gene de, h ücum e d e n lerin
safl arında yer alanlara daha kuvvetli silahlar bulmanın
elzem olduğu aşikardı.
Onaçağın s es getiren kuşatma silahları n dan ilki
 KUŞATMA TOP LARl , ı4. y üzyıl d a n i t i ba ren ge liş m eye başladL
ve ortaçağın sonlarında çok daha etkili ve ehemmiye t l i si lahlar
ha l i ni aldılar. To p [ i ng. cannon] tabiri, G rekçe bom an l a m uıa
ge len kamın ke l i mesi nin Lati nce caıınaya d önüşmes iyle
l ü.rem iştlr. En t i p i k tür�L. dökme dem irden yapılıp yine demir
hs n a k l ar la sLkLşlıırılan bombardlard L (sağ tarajh). Portatif'
barul h azn e l e ri ve k uynıklar, lopa barnt d o l d u rma k için en
ça l� hı l l anılan vası ta lardı. ı5oo'e gel i ndiği nde, t o p l ar claha
ağır ve lnıvveLli ha le geldiler. Alelade bir bombard, 136 l""g. l ık
g ü l leler alabiliyord u ; ama bundan çok dah a ağır merm ileı'
a l ab i len leri de vard ı .
tre buchet ( trebuşe) i d i . B u s i l ah ı , d i ğerl e ri n d e n
ayıran teme l h u s u s i y e t , t r e b uş en in karş ı a ğ ı rl ı k
k a i des i n e gö re işlemesiyd i . İ l k t rebuşeler i n h a n g i
t a ri h te ortaya ç ıktı ğ ı bel i rs i zl iği n i k o r u m a k t a d ı r.
Tre buşe kul l a n ı m ı na da i r en ayan beyan i fadeler 1 3.
y ü zy ı l d a n ge l m e kl e beraber, n i s p e t e n el yo rd am ı y l a
da o l s a , k a rş ı a ğ ı rl ı k l a r k u ll a n ı l a ra k ç al ı ş t ı r ı l a n
s i l a h lara, en a z ı n d :ı. n bu ndan b i r y ü zy ı l öncesinde
ras t l a nabi l i r. Lizbo n'da, l 1 47 senesinde d u y u l a n
Ba l ear funda l a rı , İsko çy a k r a l ı Arslan W i l l i a m ' ı n
Wa rk'ta, 1 1 74 'te k u l l a n d ı ğ ı savaş a l e t i ( k i b i r sapan ı
va rd ı ) , As la n y ü re kl i Richard' ın 1 2. yüzyı l daki " B alear
s a p a n l a rı '' ve A ra g6 n kra l ı 1 . J ai me' e a i � fo n e v o l l e r, bu
c i ns s i l ah l a rı n i l k örnekleri olab i l i r. Işin asl ı , bi raz
ö nce say ı la n ö rn eklerden bazıları , hatta heps i , trebuşe
o l a b i l i r; fakat b u n u teyit ede b i l e cek y az ı l ı h er h angi
b i r d e l il el i mi zde y o k rn r.
Treb uşen i n esas uzv u , rn a n c ı n ı k ta da o l d uğu
g i b i , uzun ve hayl i es n e k b i r tahta kol dan i b a ret t i ;
e n ö nem l i fark, bu kol u n , iskeleti ol uşrnra n yap ın ı n
1 1 . Mehmed'in 1464'le döldürdüğü
bu top (sol laraf), Os ma n l ıl a r
larefı11dan Boğa z i çi' n e giriş ç ı k tşlan
denetlemek a macıyla k t-Lllan ı l d ı . Daha
kolay taşL11abd mesi için iki bsrna
ı8 Lon ağ ı rlığı nd a ve S .: lS
ayrı lmıştı. nı
uzun ul ğ l yd
ımc a L.
üstündeki b i r m ihvere oturtu l m uş o l m as ı yd ı . Kol u n
d a h a kısa ve kal ı n u c u n a , karş ı ağırl ığı o l u ş t u r m ak
ü ze re, ağ ı rl ı kl a rı n - m uh temelen taş veya k u rş u n -
yüklenebil eceği b i r sandı k veya b u na b e n z er b i r şey
ta k ı l ı rdı . Bunun k arşıs ı n da , kolun uzun i nce ucu na b i r
sapan b ağl a n ı rd ı . K a rş ı ağ ı rl ığ ı h ava ya kal d ı r ab i l mek
m a ksad ı y l a , bu ucun aşa ğ ı d o ğ r u gergi n v a z i yette
t u t u l ması şartt ı . A l e t b u ko n unıdayken , s a pa n a
fu· l an lacak m ü h i m ma t , b üyük i h t i m al l e büyükçe
b i r kaya parças ı y ü kl en i rd i . B i r m a n i vel a vas ı tasıyla
s erb est bırakılan kol , karşı uçtaki ağırlığtn da aşağı
çekmesiyle h ızl a h avaya doğru yaylanarak yü ks e l i rd i .
İ nce ucun yükselerek sapanı i l e r i doğru fı rlatm asıyl a,
kaya parçası da gök t e s ü z ü l m eye b a şl ard ı .
1 2 . yüzy ı l da , t reb uşeyi g e l i ş t i rm eye yö nel i k
bazı ad ı m l a r ı n a t ıl m ış ol ması i h t i mal dah i l i nd edir.
Bu n u n l a b i rl ikt e 1 3 . yü z y ı l a gel i n d i ğin d e , b u s i l ah
a rt ı k teka m ül evres i ne gi rm işti ve zate n bu devirde,
en k uvvetl i k uşatma s i l ah ı o la rak h a k etti ği şö h rete
k a v uş tu . Karşı ağı rl ığı n e t ki s i ve s ap a n k ul l an ı m ı n d a n
 elde ed i l en il ave kuvvet, o güne d e ğ i n akla b i l e
gelmeyecek m i kyasta b üyük kayaları n , bu silahla
fırlanlabi leceği anlam ı na geliyordu. Üstelik büyük
kayalar, büyük bir h ız ve kuvvede firlatılabilecekti . Bu
icatla birlikte, kuşatmacıların metin kale surlarını yıkıp
geçebi l me umutları en sonunda yen i den yeşerm işti.
F ra n s ı z kral ı I V. P h il i ppe' i n ( 1 2 8 5- 1 3 1 4)
h izmeti nde bul u nan Egidio Colon na, dört farklı
trebuşe türünden bahseder. Daha son raki tarihlerde,
I J I . Napoleon adına yap tırılan bir treb uşeyle, 1 1 kg
ağı rlığındaki bir taşı 1 82 m.lik mesaf�ye yollayabilmek
mümkün olmuştu. Modern bir deney, 1 000 kg çeken
bir taşı fı rlatabi l mek için 27 tonluk b i r karşı ağırlığa
ihtiyaç d uyulduğunu, s o n derece kesi n raka mlarla
tespit etm iştir. Herhalde trebuşelerin kale surlarının
önlerinde görünmesi, her şeyi allak b ul lak etm işti .
Arag6 n kralı I . Jaime namına, Ibiza'daki bir kaleye
karşı götürülen b i r trebuşe, sadece on atış yaptıktan
so nra m üdafiler aras ı n da öyle b i r ko rku salm ışrı
ki, kal e derhal tes l i m edildi. Bu kez 1 4 . yüzyılda,
Castelnaudry'de, fı rlatmak için üç tane kocaman kaya
parçası seçildi . B u taşlardan i lki, bir k u l eyi tuzla b uz
etti; i ki ncisi bir odayı parçaladı; üçüncüsü çarpmanın
etkis iyl e dagılarak birç o k garn izon askerini oracıkta
öldü rüverdi.
Trebuşe en kalın duvarları bile alaşağı edebil iyordu
ve bu hal iyle m üdafaa ve h ücum arası n daki dengeyi
baştan tesis etmişti . 1 4. y üzyılda, b aşka b i r s i l ah
daha arz-ı endam etti : barut. E n başta, bu silahın
öyle ah ım şah ı m bir etkis i ol madı. Ne de olsa, baru t
ansızın peyda olan bir yenilik değil d i ; görünüşe göre,
yalnızca havai fişek yap ı mı nda kullanı l m ış olsa da,
ant i k Çi n'den beri b i l i n e n bir şeydi . Katolik keşişi ve
ili m adamı Roger Baco n , 1 249'da, barutla yap ılan
bazı deneyler h akkın da b ilgi verir. Ayn ı yüzyı l içinde,
bu kez b i r Arap müel l i f, patlayıcı tozlarla yaptığı
deneyleri kağıda dökm üştü. Bundan d a öte, Endülüs
Müslümanları, 1 4 . yüzy ı lda alenen a s keri amaçlarla
baru t i s t i mal etmişl e rd i . 1 326 t ar i h l i Wal te r d e
M ilem ete yazması, fal y a s ından ateşl e nmeye h az ı r,
ağzında zembereğe benzeyen büyük b i r o kla bekleyen,
vazo b i çi mli bir tür top resmeder. 1 4 . yüzyıl ı n i l k
yarısında, Batı Avrupa'da , mesela İ ngiltere, Fransa,
Belçika, İ talya ve İspanya toprakları n d a , barut ve top
kullanı l dığına dai r bolca tarihi kayı t vardı r. İ ngil iz
kralı I I I . Edward, Calais muhasara s ı nda on tane
top k u l l anmışt ı ; 1 34 5 'e gelindiğ i n d e ise, Londra
Kulesi ' nde muhafaza e d i len topların s ayısı yüzden
aşağı değil d i . İlk ç ıktığı vakitlerde, top u n gürültüsü,
gül lenin yo l açtığı tah r ibata kıyasla daha etkileyici
olmuş o l abilir; fakat 1 5 . yüzyılda, bu s ilahlar savaş ın
seyrin e yön vereb i lecek etki n l iğe sah iptiler. B u
tarihten i t ibaren top i m a larında b i r artış yaşandı ve
toplar, bir muhasara ordusunun temel unsurlarından
biri hal i ne geldiler.
Top (İng. cannon) kel imesinin kökeni, Grekçede
boru anlamına gelen kanun kel imesidir. Günümüze
i nti kal e d e n en eski ö rneklerden b i r i , yuvarlak
kumdu, yan i namlusu ve iç borusu yuvarlak, sekizgen
bir tüpt ü r. B u top u n kuyruğu, döküm esnasında
dövülerek yassılaştırılmıştır. Pirincin her i ki formu,
bakır ve yaldız, ateş l i s ilah imalinde kullan ı l mıştı.
Fakat bir müddet son ra, dökme dem irin bu iş içi n
e n uyg u n m ateryal o l d uğu anlaşıldı. B aşlangıçta
roplar, ya nam luları yukarı bakacak şekilde bir toprak
birikintisinin üzerine yerleştirilir; ya da meyil vermek
için silah evvela bir ağaç kundağa s ı kıca bağlanır ve
alta sıkıştırı lan takozlarla n işan alınırdı. 1 5 . yüzyılda,
m uylu top kundakları (basit tekerlekl i platformlar
şekl i n de) k u l lanıma g i rdi. B i r topu, naml udan
içeri doğru elle yerleştirilen barut h azneleriyle veya
doğr u d a n topun k u y ruğundan d o l d u ra b i lmek
mümkündü. Barutla dolu bu kutular, top gövdesi
üzerinde bulunan herhangi bir delikten aşağı sarkıtılan
yanıcı m ad delerle i n fi l ak ettiril iyordu . Patlamaya
h azır k u t u l a rın ağzı, y u m uşak ahşaptan tapalarla
tıkanarak barut hakkı i l e gülle arasında yum uşak bir
yastık elde edilirdi. Bu d irençsiz kapaklar, patlamanı n
şiddet i yle, m antar t ı p a s ı misali çarçab uk dışarı
fı rlayacağın dan, barutla yükl ü kutun u n tek parça
kalab ileceği hesaplanmıştı. Patlayıcı kurusu, demir bir
çubuk yardımıyla topu n kuyruğun a itiliyor ve kumaş
p arçala rıyl a yeri sağl amlaştırı l ıyord u . 1 5 . yüzyı l ın
analarında, hayli i ri cüsseli toplar dökülmüştü.
İstanbul Kuşatması: 1 453
İstanbul kuşatmas ı , t a rihi kayıtlarda geniş bir yer
tutar. Dünya tarihinin e n meşhur hadiselerinden b iri
olan bu m uhasara, ara larında Dukas, Sphrantzes ve
Barbara gibi kaynakların bulunduğu, en az bir düzine
muasır kaynak tarafı n d a n anlatılır. Ne var ki, bu kay­
nakların n eredeyse tam amı, Bizansl ı veya batıl ı şah­
siyetler tarafından kaleme alınmıştı r ve ister istemez,
h i kayen in yaln ızca tek veçhesi n i aktarırlar. B u tarihi Isaakios ve IV. A lexios katledilirken, yepyeni bir si ma,
vakayı Arapların37 bakışıyla ele alan Aşıkpaşazade' nin Mou r tzouphlos, V Alexi os namıyla tahtta hak talep
verdiği bilgiler, çok teferrua t l ı o l masalar da, daha e t t iğ in i duyurdu .
dengeli bir an latıma ulaşılmas ın ı sağlar. B i zans baş k e n ti nd e peş p e ş e yaşana n t a h t
Ko nstan tinopolis' i n Asya ve Avrupa arasmdaki değişiklikleri, k e n t ahalisinin b irliği n i ve d i re n m e
coğrafi ko n u m u ve tarihi seyi r içinde zen gi n b i r kararlı l ığını o l u msuz etkiledi. H açl ı lar, hem d e n iz
tica ret merkezine dönüşmüş o l ması, b u kenti, Fetihçi tarafı n dan, hem de karadan ken t s urlarını aşı p içeri
ordular için karşı konulması güç bir cazibe m erkezine doluştular. V. Alexios kaçarken derdest edildi; gözlerine
çevi rmişti. G e rç e kten de, ş eh r i n h ar i k u l ade b i r m i l çekildi ve y ü ksekçe bir sütun u n üzerinden aşağı
k o n u m u vard ı ; ü ç taraftan çepeçevre den i zlerle b ı rakı l arak öldürüldü. Konstant i n opolis, yağma ve
s a rı l m ı ş t ı - k u zeyde talandan nasibini al d ı ktan
H aliç, doğuda B oğaziçi, sonra, b a tı l ı bir şah s iyet ,
((Türkler, meşale ışı kları altında
güneyde M a r m a ra Flandra kon tu I . Bal dwi n
denizi . Karaya açılan tek
toplarını ilerlettiler. Bizleri dehşete B iza ns i m p arato r u i l a n
c i heti olan batı , azametli düşürmek gayesiyle, durmaksızın e d i l d i . El b ette ö n e m l i
s u r l a rl a ö r ü l m üş t ü . savaş çığlıkları atıyorlardı. b i r farkla; b u seferk i b ir
K o n s ta n t i n o p o l is Toplarından yükselen taşlar, kara bir Latin i m paratorl uğuyd u .
k uş a t m a l a ra a l ı ş k ı n d ı ; bulut misali göğü ve güneşi kapladı. " B un u n l a b i rlikte b u
o r taçağ b oyu nca, devlet p e k uzun ö m ü rl ü
G REGORIOS SPH RANTZES,
b i rkaç ı n ı n ism i n i vermek o l madı ve V I I I . M ic hael
B1ZANSLI TARİHÇİ
icap ederse, Pe rs, Arap Pal a i l o g o s ' u n Ru m
ve Rus kuşat m a l a rı n dan haki mi yetini t e k r a r
al n ın ı n akıyla ç ı k m ıştı . Tari h i n garip bir cilvesi, şeh ir k u r m asıyla s o n a e rdi. Gelgelel i m , n i hai tah l i l d e ,
i l k defa, kuzey d e n , doğudan veya güneyden gelen h aç l ı lar Konsta n t inopol is' i n zapt edilemez o l d u ğ u
barbarlar veya kafi rl e r tarafı ndan değil, 1 20 3-04'te, i n ancının içi ni b oşaltm ışlardı .
I V. H açlı seferi ne karılan batılı Hı ristiyanla rca zap t 1 45 3'e kadar geçen zamanda Konstantinopo l i s ,
edil m işti. d a h a b i r sürü s iyasi b u h ran ı n ı z d ı rabı nı yaşad ı .
Hı ristiyanlık bu tarihlerde, batıda Latin Katolikl iği Şeh re yönelik en b üyük tehdit, gün geçtikçe çe m beri
ve doğuda, baş ı n ı Bizans'ın çektiği Ortodoks inanç daralt makta olan Osmanl ı Türkle riydi. Şeh i r s o n
o l mak üzere i kiye bölün m üş t ü . H a ç l ı sefe ri n e nefesine deği n h ayata tutunmaya kararl ıydı; ama h e r
iştira k eden diğer mil letle r i n b orç yükümlülüğü geçen gün, yen i b i r H ı ristiyan toprağı Osman l ı ları n
y üzünden ve nakl iye amacıyla Venedik gemilerine h a k i m i yetine g e ç iyo rd u : 1 3 9 3 't e B u lga r is ta n ,
m u h akkak s u rette i h tiyaç duyulduğundan, sefer 1 394'te Mora v e l 440'ta Belgrad. Konstantinopo l is ,
Vened ik h ü kü m eti n i n den e t i m i ne geçti . Venedik, Osmanlı deryası n ı n ortasında yapayaln ız b i r adacığa
ama E nrico Da ndolo'nun yöneti m ine terk ettiği haçlı dön üşmekteydi . Kent, 1 393- 1 422 yıl l arı aras ın da,
bi r1 iki erini, ticari gerekçelerle, bir Hıristiyan yerleşimi üç ciddi Osmanl ı k uşatmasını atlatmayı başarsa da,
olan Zara'ya yö n lend irerek kenti zapt etti . B undan veba s algınları ş e h i r sakin l erin i n n ü fusunu h ı z l a
so nra haç l ı lar, siyasi bir kargaşan ın hüküm sürdüğü seyre ltmişti . B izans imparatorları, defalarca bat ı da n
Konstanti nop o l i s' in yolunu t u t tular. ken d i lerine uzanacak yardım elini beklediler. N i h ayet
IV. Haçlı Seferi birl ikleri, 1 203 Haziran'ında şehi r 1 44 8'de tah ta ç ı kan XI . Kons t a n r inos, B i za n s
surları nın önüne vardılar. H aç l ıların ken t s u rları na imparatorlarının sonuncusu olacaktı .
yaptığı h ücumlar, B izanslılar a rasında düpedüz bir B u arada Türkler, batıdan ithal ettikleri tekno l oj i
pan ik havası yarattı . İmparat o r I I . Alexios tahttan i l e a s keri m e z i yetl eri ne yen i l er i n i ekl ed i l e r.
i ndirilerek, I I . lsaakios, IV. Alex ios'la birlikte müş­ Osmanlıların, n üvesini yeniçeriler i n , çocuk yaş taki
terek i mparator i lan edildi. Fakat şeh ir, taht deği­ k ö l e le rden seçil e re k kat ı ksız bir askeri hayat i ç i n
ş i kliğini m ü teakip yen i bir isyanla çalkal andı ; I I . terbiye edilenlerden oluşturduğu, h ayli profesyon e l
 bir o rdusu vard ı. Dahası Osman lılar, etki n kuşatma
silah larına sahip olabilmek adına her türlü gayreti sarf
etmekten geri d urm uyorlardı. Bu uğurda, M acar top
ustası Urban'ı Osmanlı ordusu i ç i n çalışmaya ikna
etmek, büyük b i r başarı ol m uştu ( Ko nstan tinopol is,
Urban'ın talep ettiği yüksek maaşı ödeyemem işti) .
Os man l ı idaresi , Urhan'a küll iyetli kaynaklar tahsis
ederek, Macar ustayı, büyük muhasarada kullanıl mak
üzere kudretl i top lar dökmeye teşvik etti.
I I . Meh med, 1 45 1 senesinde, i kinci kez Osmanlı
pad işahı old u . Bu n dan ö n ce 1 444- 1 446 a rası nda,
h e n ü z çocuk yaştayken tah ta ç ı kmıştı. 1 4 5 1 'e
gel i n d iğinde, 1 9 yaşında bir delikanlı olarak yin e de
hayl i genç sayıl ı rdı. Mehmed, son derece çal ışkan ve
zeki bir gençti ; ken d isine Roma tarihinden h ikayeler
okun masına bayılırdı. Gençliği n i n d inçliği n i ihtirasla
bul u şturm uştu. Konstan t i nopol i s' e karş ı d i n mek
bilmeyen bir öfkesi vardı. Halefi olan sultanlar, bir
şeki l de şehrin varl ığına tah a m m ü l edebi l m iş l e rd i .
Faka t Meh med , h i ç vakit kaybe tmeden , Boğazın
R u m el i yaka s ı n d a yen i b i r k al e n i n , R u m e l i
H is arı'nın ( Boğazkesen hisarı) yapımını emrederek
Ko nstantinopolis' i sıkıştırmaya başladı. B i r Ven edik
gem i s i şeh re ulaşmak amacıyla b oğaza gi rdiği nde,
bu radan yapılan top atışlarıyla gemi batırıldı. G üç
bela kıyıya yüzmeyi başaran lar yakalanarak kafaları
kes i ld i . Bu, b i r anlamda, m uh a sa ran ın b aşlangıcı
oldu. Mehmed, kuşatma için yak laşık 400 gemi lik
bir donanmayla taşınan 258.000' e yakın adamı bir
araya getirdi . Bu m uazzam ordu, d evrinin en m eşhur
sav u nma istihkamları n ı n karş ı s ı n a yerleşti. Şehir,
den iz tarafında 1 4 km . l i k surlarla ve kara tarafı nda,
ön kısm ında devasa bir hendeğin yer aldığı 6,4 km.lik
d u v a rlarla çevri l m işti. Surların üzerinde yüz tane
kule yüksel iyordu . B u n u n l a beraber istih kaml arın
baz ı bölümleri bakımsız lıktan n asibi n i a l m ı ş t ı ve
şi m d i , son anda, buralar üstünkö r ü vasıtalarla tam ir
ed i l m eye çal ı ş ı l ıyordu. Haliç' i n ağzını kapa mak
amacıyla, büyük ke resteleri birbi rlerine zincirlemek
s u re t iyle koc a m a n b i r sere n y a p ı l mış ve Pera'da
b ul un a n kuleye kadar uzatıl m ı ş t ı . Batıya yapılan
onca i mdat çağrısına karşı n , sadec e 700 kadar İ talyan
gel m işti. Fethe tanıkl ı k etmiş b i r tarihçinin belirttiği
gibi , "eldeki adam ları n , şehri n t amamını m ü d afaa
etm e k için yet i p yetmeyeceği b e l l i deği l d i " . Öte
tar aftan kal e m i kağıd ı e l i ne a l a n Türkle r, t a arruz
etmeye hazırlandıkları istihkamların şekl ini şemai l i n i
çıkarmakla meşgul dü.
Meh med bu çizimleri tetkik etti kten sonra, ana
taarruzu, şehri n kara tarafındaki Lycus vadis i38
üzeri n d e n Mes o t e i kh ion'da39 gerçekleştirmeye
karar verdi. Alt ı nl a müzeyyen kır mızı otağı nı b u
mevkide kurdurarak ordugahı buraya taşıdı. Kuşatma
araç l a r ı , Urban ' ı n döktüğü devasa topl ar dah i l ,
mevzi lerine yerleşti rildi. Bombardıman başlamıştı.
Surlarda ilk ged i k Charisius (Edi rnekapı) kapısı
yakın larında açı l d ı ; buradaki d uvar öylesin e b i r
şiddetle çökmüştü ki, Türklerin bu kısımdaki hendeği
doldurmak için fazlaca gayret sarf etmelerine gerek
kal mamıştı. Rumlar, surda açılan gediği toprak ve
ağaç parçalarıyla doldurabilmek amacıyla derhal bu
noktaya koşuşturdular.
O s m a n l ılar, ayn ı zamanda ş eh i r civarı n daki
baskılarını da artırıyorlardı. Marmara den izinde yer
alan b i r adayla birlikte, ken t dışı n da kalan iki h isar
zapt edilmişti. Kuşatmaya katı l a n Floransalı asker
Jacopo Tedaldi'nin ifadesiyle, buralarda ele geçirilen
esirler, "vücutlarını kafalarına kadar delip geçen s ivri
kazıklara oturtularak" hun harca öldürülmüşlerdi.
Osmanlılar, 1 8 N isan'da, hendeği n n ispeten do l u
kısm ı n dan geçerek ilerlemeye çal ıştılar; ama başarılı
olamadılar.
Cen eviz kadı rgaların dan oluşan ufak filo şeh rin
açıklarına vard ığında, geçici bir sükunet h üküm
s ürü yo rd u. B u g e m i ler, top atışları nı başarıyla
savuşturup gece vakti limana gi rdiler. Bu durum,
Hıristiyanlar açısından küçük çaplı bir zafer telakki
edilebilirdi. B u n u n üzerine Osmanlı kaptanıderyası
Bal taoğl u Süleyma n Paşa' n ı n idam edilmesi emri
veri l m iş o lsa da, b u ceza s o nradan h afi fl e t i l d i
ve S ü l eyman Paşa , falakaya yatı rıl dıktan s o n ra
azledildi. Bu arada Mehmed, şehre farklı bir yerden
yaklaşmayı kafas ı n a koymuştu. Osmanlı sultanı,
Hal iç' i n ağzını kapatan engeli n arkasına sarkmak
maksadıyla, gem ileri n karadan yürütülmesi emrini
verdi . Bu amaçla Galata üzerinden dolanan h ususi
b i r yol açıldı. Bu esnada ateşlenen toplar yüzünden
ortalığı kaplayan s is perdesi, neler olup bittiği n i n
anlaşıl masını enge l lemişti. B u şekilde Hal iç'e yetmiş
adet g e mi sürüklenerek i nd i r i l d i . Osman l ı l a r,
diğer taraftan, karada yürüttükleri faal iyetlere ara
ver meden devam etmişler ve on dört farklı noktada
 İstanbul Kuşatması
1 453

I l . M eh m ed , İstanbul kuşatmasın a 7 Nisan 1 4 5 3 'te

başlad ı . B u ta r i h te Osmanl ı Tü rkleri, Doğu Avrupa' n ı n
büyük kısmına sah i p oldukbrı ndan, şehi r tecri t edil m iş
v az i y e r r ey d i ve d ı şa rıdan esasl ı b i r yard ı m gel m esi
i h t i ma l i yok d e n ece k kadar azd ı . Tü rkler, ken d ileri ne
i l t i c a et m i ş o l a n M aca r rop usta sı Urban' ı n döktüğü
topları ku l la n d ı lar. Bir İ taly a n fi losu, m uh asara alrıııd aki
kente b i r nebze o l s u n yard ı m geti rme gayes i y l e , Haliç'i
zorlayarak şeh re g i rd i . Bun u n üzerine Meh ıned,
Haliç' i n ağzını tıkayan zi ncirin euafından dolandı ve
donanmas ı n ın bir kısmını Pera üzerinden yür ü te rek
suya i n d i rd i . Böylece Haliç d e n e r i m alt ı n a alınd ı ve
İstanbu l , her yönden bütünüy l e kuşatıl m ış oldu. Osm a n l ı
kuvvetleri , 2 9 M ayıs ta dalgalar halinde terti p l enen b i r
'

topl u taa r ru za geçti ler. N i h ai dalga, Osmanlı ordusun u n

en güzide bi rl i k l e ri o l a n yen iç e r i lerce gerçekleşti r i l d i .
Yen içe riler, kale s u rları ıı ı aşmayı b aş a rdı la r v e ayn ı
z:ııııaıı d a , l<erkoporca'da, ya n l ı ş l ı kla açık b ı rakı la n ufak
b i r ka p ı d a ı ı i çe r i d o l u ş nılar. X 1 . Koıı m n r i nos öldürüldü.
.. I .,.
Meh ıııcd , askerleri n i d u rd u r a n a deği n şeh i r ü ç gün
• •
.
..
" '·
•

boyunca yağmalandı. İ stan b u l , Osmanlı d evle ti n i n . ·�. :·. \ . ": .. . .

. ' . . ..
.. ' ... . · . ..
başkenti old u .
.. .. .......
. '.
..� . •..

.
.

. ...
, , .. � ." .
. \ . ·. .
ı••

İ STAN BUL +

İMPA17UGU
O S MANLI

Konstantinopolis, eski adıyla Byzantion, Avnıpa ve A�ya'yı

birbirindeı1 ayırd ığı gibl, Ak d e n i z ve Karadeniz'in buluştuğu
noldada yer alır. Bu. sebeple şehir, s iyasi ve il� tisadi' açılardan çal�
büy�ik öneme sahipti.

206
 KUŞATMA TEKNİKLERI

•· �.H- sur kar ısından

. ,. ' �. .
içeı;i g rmeyi
·

baş ardılar.
. .

2 Ufak bir it0u

6.loau, kUfataıaYa

yarıp Hali( e girerek.

geçici bir aürelipile
de olta, bate hqaı
getirdi.

5 XI. Konstantinos
öldürüldü. Şehir, üç
gün b oyunca talan edilip
yağmalandı.
 ORTAÇAGl N SONLARlNDA B ÜYÜK
toplar yaygmlaştı. İslanbu.I kuşatmasmcla,
çok büyük lw!ihreli bazL toplar ku.llamlmtştL.
füı ra cb bir lopl:ı beraber kulla n ı lan ahşap "lwpı"
[asvi r edi l mekted i r. B�ı "lzapı", lopu.n boşaltılmast,
lcmizlc vı mcsi v e lck rn r doldurulması esnasında Lopçu
rı�/crlcri nc lwnrn1a s<ığlarkcrı, lopun alcşlenebilmesi için
yub rı l1:a l d ı rı l ıyord u .
lağı n ı h azı rlam ı ş l a rd ı . Bizanslılar, bu l ağ ı m l a r ı n
k u l l a n ı l m asına fı rsat ta nı madan , Rum at e ş i y l e
hepsi n i tah rip ett i l e r. XI . Konstan t i n os, Gregorios
Sph ran tzes' in refakati nde, surla rd a b i r aşağı b i r
yu ka n g ezine re k m ü d afi leri cesare tlendiriyordu.
İ m pa r ato rl u k h az i nesi, savunmaya katılan as k e ri
b i rl i k l er i n maaş l a rı m ö deye bi l m e k i ç i n eriti l e re k
si kke darp ed i l m iş t i .
Os man l ı l ar y ü r ü yen kuleler inşa ettiler ve karadan
ve den izden ayn ı za manda başlayacak topyek u n b i r
hücum terti p etmeye ka rar verd iler. Bizanslılar, ken tte
ça n l a r çalarken e l leri nde ta ş ı d ı kl arı i konalarla, kent
su rl arı e t ra fın da b i r merasi m a layı düzenlediler. B u
arada Ayasofya'd a s o n Hı rist iyan ayi n i i fa edilm işti.
i m p a rator, ken t s u rl a rı nda b u l u nan b i r ku l eye
çıkarak, bu rada n Osman l t l a rın Lycus vadisinde yanan
ka m p ateşlerin i i z l ed i . Türkler, s o n kez çekid ü zen
verdikl eri t o pçu bataryalar ı n ı meşalelerin ışığı alt ı n da
, i leri s ü rd ü . Kendisi de, bizzat hendeğ i n ucuna kadar
ileri m evki lere t aş ı d ı lar. Müdafi l e r d ış s u rla rd a k i
sav u n ma pozisyo n l a rı n ı aldıktan so nra, ken t i n
içl eri n e uzanan k a p ı l a r artları ndan sı kıca kili tl e n d i .
B u b i r ölüm k al ı m savaşı olacaktı. Beklenen taarruz,
gece n i n geç bir saa t i n de, l . 30'da g e l d i . Tü rkl e r
ziller, borular, boraz a n l ar çalarak ve savaş n idaları
h ay k ı r a rak kulakları sağı r eden b i r g ü r ü l tüyle
saldırdılar. Taarruzun i l k dalgası, d üzen s iz askerlerd en
ibare t o l a n başıbozu k la rdı. Osma n l ı s ul tan ı , y ı l ı p
geri dönmeleri duru m u n da, bun l arın öldürül mesi
tal i m a t ı n ı verm işti . Başıbozuklar s u rlara ulaştı l a r;
ama duvarları aşmaya m uktedir olamadılar. İki saatl i k
beyh ude bir uğraştan sonra, ilk h üc u m d a n vazgeçild i .
Top l a r, korkunç bir yayl ı m ateş i n e başlay ı n c a ,
surl arda, tamir edilen m evkide yen i b i r gedi k açıl d ı .
Toz v e d umandan göz gözü g ö r m ü y o rdu. İ k i n c i
taarruz dalgas ı , açılan gediği hedef al d ı ; ama buraya
girenl e r, ya oracıkta i n dirildi, ya da g eri pü s k ü r tüld ü .
Burada ölenlerin b ede n leri kırk a rab a ya yüklenerek
taş ı n dığ ı nda, h ala yerde yatan cansız v ücutlar vard ı .
İ k i nci dalga da başarısız olm uşt u .
G ü n ağarmaya başlamıştı. Mehm e d , son kozun u
oynayarak e n seçk i n b i rl i k leri n i , yan i yeniçeri leri
yaklaşmıştı. Şehri müdafaa eden kom u tanlardan bi ri,
İ ta l yan G i ustinia n i , fen a şeki l d e yaralandı ve ke n t
ka p ı l a rı n ı n biri nden yara l ı halde içeri a l ın d ı . Mecruh

komutanın peşine takılanlar, ortalığı velveleye vererek
Rum ahalinin moral inin iyice çökm es i n e sebep oldu .
Aşağı yu karı aynı vaki tlerde, Rumlar s urlardaki ufak
bir kapıdan bir huruç harekatı denedi ler. Gelgelelim,
geri çekil m eye çabalarken çıktıkları kapıyı kapatmayı
beceremey i n ce, Türkler b i r anda i çeri dol uştular.
Uzu n H asan, bu hengamede, biraz s o n ra bütünüyle
Osmanlıların el i ne geçecek olan dış s urların üzeri ne
çıkan ilk kişi olmuştu.
Şeh ir, savunmasız ve çı plak, kaderi ne boyun eğmiş,
bekl iyord u . Epeyce Rum katledildi; daha sonradan,
ayakları n da kartal işlemeli çoraplar bulunan cesedin
İm para to r X I . Konstan tinos' a ai t olduğu söylenmişti .
Şeh irde yap ı lan katl i a m d a oluk o l u k kan aktı .
Meh med, eski bir anane olan üç g ü n l ü k yağmaya
izin vermişti; gerçi bir defasında, kaldırımları kmp
söken b i r a skeri şiddetle azarladı. Şeh i r, bir anda,
m uzaffer askerlerin akla gelebilecek h e r çeşit kıymetl i
eşyaya el koyduğu bir m ekana dönü ş ü vermişti. Ama
so nunda o rtalık durul du. Bu talana ş a h it olan b i r
Rum, o esn ada ken ti " harap ve m e t ru k, çıplak ve
öl ü , üze r i n e ölüm ses s i z l iği çökm ü ş , h içbir şeye
benzemeyen, çirkin" b i r yer olarak tarif eder.
Konstanti nopol is, İstanbul ismini ald ı ve Müslüman
bir Türk ken ti olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun bir
parçası haline geldi . I I . Meh med, tar i h e Fatih Sultan
Mehmed namıyla kazı ndı. Sancta Sophia, Ayasofya
Cam ii' ne tahvil edildi. En başlarda O s m anlılar, şeh ri
yeniden iskan etmekte b üyük müşkülat yaşamışlardı;
gel gör ki, İ stanbul, e l l i sene içinde, Avrupa'nın en
büyük şeh r i olacaktı. Üste l i k İstanb u l , aynen esk i
gü nlerdeki gibi, öne m l i b i r ticaret m erkezi olmuştu;
ama artı k B i zans yoktu ve dünya hari tası na bakanlar,
başka b i r şey görüyorlardı. B u muazzam kuşatma ,
dünya tari h i n i n akışın ı o denli kökte n değiştirmişti
ki, etkileri bugün bile h issedilmekted i r.
Savaş Meydanlarındaki Değişim
Trebuşe ve top, kuşatm a savaşlarındaki dengeyi alt üst
etm işti. Surlar ve kuleler, kendi başla rı n a, etki n b i r
koruma sağlamak için yeterl i gelmemeye başlamıştı .
Şatolar çağı , ömrünü n s o n g ünlerini i d ra k ediyordu.
Bununla b i rlikte geç o rtaçağ kal eleri ve şeh i rleri,
bu nevzuhu r silahlara karş ı , müdafaa tertibatları n ı
geliştirebi lmek adı na e l lerinden geleni yaptılar. Kale
K U ,::ı A ı ıvı l\. l L 1'. 1' H 1'. L L .L'U
surları, h er zamankinde n daha kal ı n i nşa ediliyor;
kuşatma silahlar ı n ı n duvarl ara kolayca yanaşmasına
mani ol mak amacıyla, h e ndekler çok daha gen iş
kazılıyo rdu.
Öte taraftan, kale içindekiler de savunma silahların ı
gel işti rm e k l e m eşguld ü l e r. Trebuşe l eri müdafaa
amaçlı olarak kullanabilmek kolay değildi; ama toplar
pekala b u amaca h izmet edebilirdi. B u maksatla
surlarda mazgal lar açıldı; fuzull yer işgal eden ufak
tefek kuleler ateşl i silah p l atform ları n a çevri ldi ve
kale d uvarlarının hemen gerisinde, Üzerlerine top
bataryala rı yerleştirilebilen özel teraslar i nşa edildi.
Bu çabalar el bette s emeresi ni ver mişti; fakat
topçu bölüklerinin surla r üzerinde bıraktığı yıkıcı
etkiyi ortadan kaldırabil m ek asla mü m kün olmadı.
En b aştan i nşa edilen u fak muhkem yapıl ar, az
sayıdaki i nsan grup ları i ç i n nispeten iyi bir koruma
sağlayab i l i rd i belki; a m a i nsanlar, g ü n geçtikçe,
kale s u r l ar ı n ı n geris i n de uzun b oy ! u emn iyette
kalamayacaklarını kabullen meye başladılar. Bu sebeple
olsa gerek, b u tarihten i ti baren askeri faal iyet ler,
kuşatm a lardan ziyade açık araz i d e vuku bulan
kapışmalar görü n ü m ü n ü aldı. Yeni ş ato i nşaatına
rastlamak zordu; yen i şato yaptıranlar da, öncelikle
bir ikametgah olarak gördükleri bu yap ıların, daha
ince duvarlarla ö rülmes i n e ve iç mekanın daha fazla
ışık a l m as ı n ı sağlayaca k şekilde b o l ca pencereyle
donatıl masına dikkat ediyorlardı. Üstel ik bunların
bir kısm ı, savu n ma kaygıları yerine dış görünüme
ne kadar ö nem atfedi l d iğini gösteri rcesine, taş
değil , tuğla kullanılarak yapılmışt ı . Fransa'da, asırlar
boyunca "hisar" manas ı n a gelen chateau tabiri, sayfiye
anlam ı n ı bu zamanlarda kazandı .
Elbette ki, kale inşası ve kuşatmaları ndan tamamıyla
vazgeçi l memişti. Ken t l e r, bir taraftan, savun ma
istih kamlarını m ümkün olduğunca kuvvetli tutmaya
çal ış ıyor; diğer taraftan, kule ve s u r i nşaatlarında
yen i tasarı m lar deniyor l a rdı. Düşman topçusunu
etkisiz k ı l m ayı ve caydırıcı bir karşı ateş açabi lmeyi
hedefleyen yen i h isarla r ve istihkamlar, tabyalar ve
boyn uz veya yıldız m isali dışarı uzanan çıkıntılarla
i nşa edilmeye başlanm ışlardı. Her halükarda kuşatma
savaşları devam edecekti ; ama yaşa nan değişimin,
uzun sol uklu ve öneml i o lacağı bell iydi. Hakikaten
de, erken modern dönemdeki askeri şartlar, ortaçağ
gerçeklerinden belirg i n h atlarla ayrışmaktaydı .
 5. BÖLÜM

D ENİZ
SAVAŞLARI

Ortaçağ deniz savaşları, karada yapılan

çarpışmalarla aynı kaidelere d ayandığı, b aşka
bir deyişle, mücadelenin esas itibarıyla göğüs
göğse gerçekleştirildiği gerekçesiyle genellikle p ek
önemsenmemiştir. Bu devirde su üzerinde yapılan
muharebelerde, gemilerin, askerleri birbirine
yaklaştıran yüzer platformlar olmak dışında başka
bir işleve sahip olmadığı da söylenmiştir. Bu görüş,
işi neredeyse, ortaçağ askeri denizciliğini alaya alıp
karikatürleştirmeye kadar götürmektedir.

O
rraçağ deniz savaşlar ı n ı n son safh asının
düşman gem isine bo rdalayıp çatışm ayı
güve r te üze r i n e t aş ı m aktan i b a ret
o l d uğu doğrudu r. Gelgel el i m , savaşı n b u son
perdesi sahneleni nceye dek, b i r bütün hal i nde
değerlendirildiğinde, teknik ve loj istik açıdan orraçağ
s avaşlarının en fazla emek i steyen ham lelerin i n
deniz m u harebelerinde icra edi ldiğini; üstel i k en

FROlSSART CHRONlQYES'iNİN 15. yüzyt la ait bir nüsf.ıasmcla,

Pembroke Kontu'mm 1372 Seferi'ni durdurmaya ça!tşan İspanya!
gem i leri. Çoğımlukla ne gem i ler, ne de denizcilik hak kmda
deneyimi bıdunan insanlar tarafı ndan üre t i len bu t ür tasvirler,
o rtaçağ deniz muharebesinin, tertipsiz ve düzensiz bir kör
dövüşünden ibaret o l duğu yal'll!g ts ınt kuvvetlendiriyordu.

211
büyük bedelleri n b u savaşlarda ödendiğini tereddüt
etmeksizin söyley e bi l mek m ü m kü ndür.
Onaçağ deniz savaşçıl ığın ı n i l k unsuru, m uazzam
m iktarlarda kaynağı ve yetenekl i dülgerleri b i r araya
to p l a m ay ı gere k t i re n gem i tem i n iydi . Aşağıdaki
res i m de görülen Viking savaş gem is i gi b i b as i t
bi r teknen i n b i l e , i n şa edilip donatı lab ilmesi i ç i n ,
yak l a ş ı k 4000 s ı ğı ra eşdeğer b i r meblağı n gözde n
çı k a r ı l m ası gere k t iği h esap ed i 1 m işti r. O r t a çağ
Avru p a's ı ndaki b i rç ok ülke içi n bu m i ktar, daimi
b i r do n a n m a b e s l e m eyi fi i l i y a t c a i m kans ız h al e
get i rm i şti . H a l b ö y le y ke n ortaça ğ h ü kümdarl a r ı ,
,
sah i p olduk la rı i k t i da rı so n u n a kadar zo rlayarak
savaş zam a n ları n d a ticaret teknelerine el koym aya
çal ışmaktaydılar. F il o suya ind i ri lebi l m iş olsa b i le,
çoğu kara ordus u n u n aksi ne, donan manın faaliyet
göstereb i l mesi i ç i n , i y i kötü i şl eyen b i r bak ı m
o n a rı m s istemi k urmak ve m ü h i m m a t ın d üze n l i
akışını tem in etm e k şarttı. Dahas ı, b i r kara ordusu,
tecrübeli kumandanl a rı olmadan bir ihtimal i dare
ed ebilirdi (el bette b u arzulanan b i r durum değildi) ;
a m a a d a m a k ı l l ı eğ i t i m d e n geçm i ş b i r ka p t a n ı
o l mayan ge m i n i n d en izde h i ç ş a nsı yoktu. B üyükçe
b i r fi l o n u n v a z i fe s i n i yeri n e g et i rebil mes i i ç i n ,
karadaki yoldaşl a rı yl a a yn ı savaşçı yeteneklere sah ip
o l d ukları halde, b i r d e fazladan , ustalıkla b i lenmiş
7. YÜZYIL BiZANS d romonunun rekonsl rü.b iyonu. B u gem i ,
sümt v e yüksek m a n e v ra kabiliyet i gözeti lerek inşa edi liyordu .
Tek ye lkeni aşağı indirileb ilir ve çarpış m a l a r esnasında
k ü reklerine güven ilebi l ird i . Pruvadaki Rum ateşi s{orıuna
d i k b l edi n iz.
tekn i k melekelere haiz o l m aları beklenen kalabal ı k
bir m ü retteba t kitlesi bulm ak lazımdı.
Su s athında bir çarpışm anın v u k u b ulmasından
önce, m uharip taraflar, rüzgarı ve akıntıyı arkaları n a
alabi lmek gayesiyle k ı l ı kırk yaran titizli kte manevralar
gerçekleştirirlerd i . Rakibine kıyasla elverişli bir du ruş
elde edebilmek son derece önemliyd i ; çünkü bir deniz
savaş ı n ın en hayati safhası, açıl ış bombardı rnanı yd ı .
S i l a h ları n etki n m en zi l i bakı m ı ndan 1 00 m . d e n
daha yakın bir m esafeden arılan o k , ci rit, kaya ve
Ru m ateşi gibi m adde ve nesnele r ( h atta k ut u l a r
dol u s u akrep veya yanar vaziyette ki reç) , rüzga rı n
yard ı m ıyla çok dah a can yakıcı o l a b i l iyord u . B i r
ortaçağ deniz savaşmı, b i rbirine usul usul yaklaşan
iki k a l e n i n taarruz yol uyla yekdiğerin i zapt etmeye
çalı ş m ası gibi tahayyül etmek kadar iyi anlatan örnek
yok t u r. Gem i güvertesi ndeki sav u n m a tedb i rl e ri ,
"kuşatma" araç gerecinin kal i tesi , ü s t ü n bir kon u m
elde etmek, m uh a rebe gücü v e savaş o rganizasyo n u
gib i u nsurl arı n hepsi, sonucun al ın m asında kendi
cep h elerinden etkil iydiler.
Gemiler, ortaçağ askeri tarih i nde, kuzey suları n d a
ve Akdeniz'de asli görevler yeri ne get i rd i ler. Düşm a n
filol a r ı na saldırmak amacıyla savaş gem isi ola ra k
kul l a n ıl maları n ın y a n ı sıra, deniz araçları, düşm an
sah i l l e r i n e baskı n l ar düzen leye n s i l ah l ı ada m l a rı

n a kletmede de kullanışlıydı l a r. İ nsan, at ve erzakla
yüklü gem i ler, mütemadiyen b i r n oktadan diğerine
y üzüyord u . İster düşmanı o l mazsa olmaz e rzak ve
m ühimmattan mahrum bırakmak amacıyla yap ılsın ,
ister sadece b i rkaç tüccar gem is i n e el koy u p kısa
y o l dan köşeyi dön m e sai kiyle gerçe k l eş t i r ilsi n ,
b u devirde korsanlık vaka-yı adiyedendi. Ortaçağ
den izci leri , amfıbik taarruzla r ı n i ncelikl erin e vakıf
o l m uşlardı . Ye ri geldiğinde, atlarının üzeri n de hazır
be k l eyen şöva lyeleri, düşm a n ı n gergi n bakışları
al tında kıyıya yanaştırdı kları gem ilerden b i r anda
d ışarı boşa l tabil iyor; ya da, m üs tahkem m evki lerin
d e n ize b i t iş i k duvar l a rı n d a gedi k l er açmak
m aksad ıyl a , k uşatma k u le l e ri ve şah m e rdanları
g e m i l eri n ü ze r i nden kul l a na b i l iyo r la rd ı . H iç
a k ı ldan çıkarı l maması gereken , bu devirde, savaş
ge m i leri n i n d üş man tekn e l e ri n i bat ı rm a k değil ,
o nları ele geçi rmek n iyetiyle tasarlandığıd ı r. Tarihi
kayıtlar, 7 . yüzyı ldan itibare n , gem ilerin ö n ünde su
h i zasında b u l u nan mah muzlar hakkında s essizliğe
gö mülürl e r. As l ına bakıl ırs a , k u zeyi n önce-iskelet
gemi modelleri mahmuzlamaya h iç de elverişl i değildi
ve savaş gem i l e ri, her geçen g ü n , kürekten ziyade
b i raz dah a yelken kuvvetine d ayanmaya başladıkça,
çarpışma esnasında düşman gemisini mah m uzlamaya
çal ışmak zaten gülünç o l urd u .
Son tah l i l de, aynı devirde k a rada yaşananlarla ilgil i
b i lgim izle k a rşılaştırıl dığında, o rtaçağ den izci l iğine
d a i r b i l i n e n l e r i n h al en o l d u kça az o l duğu
s öylenmelidi r. Bunun sebe b i , en azından kısmen,
kökleri ortaçağa kadar uzana n bir fıkr-i sab i t i n ilim
d ü nyasını avucuna almış olmasıdır. O tarih lerden bu
SANATÇlNlN KALEMiNDEN RUM ateş i
püsk ürtücüsü. KimyasaUar bir kazanda
lrnynaL L l tr ve yuka rıdan kazana hava
pompalayan bir tulumba vasLtasty!a stkışhnl tr.
Vana sayes inde serbest b t ra kda n kanştm,
borudan p üskü.rü.r ve kmdisin i tu.tuştu.racal�
alevin için den geçer.
yana, ortaçağ d e n i z savaşları n ı n , yiğitl i k öykülerine
hayat verecek ci n sten ş a n l ı k a h raman l ı k l a r ı n
bulun madığı, n e idüğü bel irsiz, yabancı bir diya rda
gerçekleştiğine i namla gelm iş t i . Bu önyargı, daha
en b aşında, ortaçağ vakanüvislerin i n içine işl e mişti.
B u y azarlar aras ı n da den i z seyahati yapan l a r ı n ,
hatta daha da vahimi, öyle y a da böyle, b i r vesileyle
hak i ki bir denizciyle konuş m uş olanların sayısı bir
eli n parmakları n ı geçmem işe benzemekted i r. B u
nedenle, tarihi kayı dara istinaden, ortaçağda vuku
b ul m uş büyük d e n iz savaşların ın çoğun u baştan
kurgulamak imkansızdır. Orraçağ m üellifleri, bu gibi
durumlarda, deniz savaşlarını ya birkaç üstün körü
ve müphem cümlecikle geçişti r i r; ya da, daha fen ası,
Vegetius gibi klasik yazarlardan i ktibas ettikleriyle,
gerçekte bambaşk a bir s u rette yaşanan bir o l ayı,
kendi tasavvurl a rı n a göre hayal meyal anlatırlar. 1 4.
yüzyıla değin , yaz ı l ı kaynaklar ve gem i çizimleri, bu
konuda muğlak ve hakikatten uzak bilgilerle dolud ur
ve a rkeoloj ik kazıl a r, bugüne kadar pek fazla ortaçağ
gem isini gün yüzüne çıkarma m ıştır. Dolayıs ıyla,
ortaçağ denizc i l i ğ i n e dair herhangi bir çal ışma n ı n ,
dah a kat edecek çok yolu vardı r.
Ortaçağ Baş larında Akdeniz
Rom a i mparatorl a rı, asırlar b oy unca, korsa n l arın
peş i n e düş m e k ve askeri b i rl i k l eri ve ö n e m l i
haberleri, uçsu z b ucaksız i mparatorl uk arazisin i n
ü c r a köşeleri n e m ü m k ü n o l d uğ u n ca ç a b u k
ulaştırabilmek kaygısıyla Akden i z'de do nan malar
bul undurmuşlardı. B u gemilerden büyük çaplı askeri
faal iyetlere katıl maları beklenmediğinden, gemilerin
., 1 2
 Ti PiK BiR 9. yü.zyd Viking uzun gemisi profili. Aldahct

/
derecede basit bir tasanma sahip o lan bu gemiler, rıeh ir
akmtılan boy unca kara içlerine girebilmelerinin ya n ı stra,
açık deniz seyahatlerine dayanab ilecek kadar kuvve l l iyd i ler.

ö n ü ndeki mah muzlar zamanla yerlerini, su yüzey i n i n sayı l ı r Vandal donan masına rağmen Kuzey Afrika'yı
ü s t ü ne çekilen b u ru n lara bıra k t ı lar. B u ilave parça başarı yla istila e t t i l e r. J us t i n i anos, S ard i n ya d a
'

s a y e s i n de, b i r d ü ş m a n gem i s i n i n bord a l a m a b i r i s ya n tezga h l ad ı ; ye m i yu tan Va n dal k ra l ı ,

teşe bbüsl erin den k ur t u lab i l m e k m üm kü n d ü . B u
gem iler, B izans İmparatorluğu' n u n a n a savaş gem i leri
o l a n dromonları n atalarıydı . Dromo n lar, ortalama ell i
k ü re kçi n i n oturduğu, b i r veya i k i sıralı , çarpışmaya
gi rm eden evvel aşağı i ndirilen tek b i r direk ve kare
yel ke n le teçhiz ed i l m i ş basit bir kadı rga tipiyd i . Keş i f
ve gözetleme vazifeleri için da h a h a fif ve ufak gemiler
terc i h edi l iyord u.
5 . y üzy ı l da Ro m a y ö n e t i m i n i n çö k m es i , bu
d o n a n manın m asrafla rı nı karşılaya b i l meyi im ka n sı z
h a l e geti rdi. Dahası, Va ndal ları n y o k tan var ederek
d e n ize indird i ği yen i filolar, sah il b ö lgeler i ni n altını
ü s tü ne get i r m eye başlamıştı . B u n un la b i r l i kte
B iz a ns İmparatorluğu, 6. yüzyı lda yen iden daimi
b i r donanmanın temelleri n i attı . Bu donanma, Kuzey
Afr i ka ve İ talya'yı tekrar fethetmeyi amaçlayan şaşaalı
p la nl arın m imarı İmparator Justi n i anos ( 5 27- 5 6 5)
tarafından teşkil edil mişti. B izanslı lar, 533 senesi nde ,
ustaca tert i p l ed ikleri b i r dola p sayes i nde, h at m
don a n masını asi l e r i n üzeri n e gönderdi ve B iza ns
sefer k uvveti, h içb i r m ukavemetle karşılaşmaks ı z ı n
M ağrip k ıyda n na ç ı k tı .
B ir m ü ddet s o n ra Akde n i z'de ço k daha c i d d i
b i r teh d i t baş gösterd i . 6 3 3 yı l ın da n i tibare n ,
durd u r ulamaz bir h ızla rop raklarına yen i topraklar
katan Müslümanl a r, Akden iz sah i l l eri n i n kayda
değer bir bölümün ü h aki m iyetleri al tına al mışlard ı .
Halife le rin ve onlara bağl ı çalışan i da recileri n , ye n i
fetihle r ve zapt ed i l e n arazileri n etkin yö neti m i i ç i n
deni zlerin ne den l i kıymetl i olduğunu takd ir ermeleri
uzun s ürmedi. 648 'd e , o zamanlar Suriye val isi o l a n
Muaviye (66 1 tari h i nde h a l i fe olacaktır) , eyalet i n d e
saki n i nsanların tekn eleri nden ve tayfaları ndan b i r
don a n ma kurdu.
İslam donanması önce Kıbrıs'ı talan etti; 654'te b i r
kez daha adaya saldı rarak bu kez zapt etti. Telaşa kapılan
B izansl ı l ar, b u yen i m usi bete b i r dur d i yebi l m e k
i çi n , d e r hal büyük b ir fi lo topl adılar. Ertesi s e n e
 \
\
\
\
\
M üslümanlar, Anadolu' nun güney sahili açıklarında,
Zatü's-Savari s avaşında mağl up oldul a r. B u den i z
m uharebesi n de , sayısal üst ü n l üğü d ü ş ma nları na
kaptıran M üsl ümanlar, hiç alış ıldık olunmayan bir
taktik kul lanarak gemilerini birbirlerine zincirlediler
ve su üze r inde, yarıl mayaca ğ ı n ı umd u kl arı b i r
m uharebe hattı oluşturdular. B ütün g em i l eri, b i r
s ü rü hali nde, h ep b i rden s e v k etmeye ç a lıştı lar.
Böylesi bir taktik, Müslümanların elinden manevra
kabil iyetin i hepten alm ış olmalıdır; bu sebeple, büyük
i h timalle o rada öylece hareketsiz durup d üşmanın
yaklaşmasını beklemişlerdi . B i r kaynak, M üslüman
d e n izci l e r i n e l l eri n deki k ancalar l a , d üşman
gem ileri n i n h alatlarını ve yel k enleri n i kestiklerin i
iddia ederek manzaraya başka bir renk daha katar. Ne
var ki, en az iki sebepten ötürü bu söylenene itimat
e rmek güçtür. Bir kere, o denl i uzun bir s ırığın ucuna
takılacak bir b ıçağı, bahsedi l en işleri görebilecek
denli beceriyle kul lanabilmek h ayli zordu r. İ kincisi,
Bizans dromon larının, yelkenlerini daha çarpışmalar
başlamadan evvel yatırmamış o l m ası epeyce d üşük bir
i htimaldir. Herhalde bu vaka, vakanüvi s l e r i n hayal
\
\
\
d ünyasının işin içine karıştığı nice örnekten birisidir.
Bu hadiseden sonra Bizanslılar ve Müslüma n l ar, üç
asır boyunca ana deniz güzergahl arı üzerinde kalan
ü s leri ve adaları b irbirler i n i n eli nden kapab i l mek
i ç i n didişip d u rdular. B ütün b u itişme kakışma
arasında göze çarpan iki hadise, daha kesin ifadesiyle,
Müsl üman l arı n 673-679 ve 7 1 7 tari hleri n deki
Ko n stantinopolis kuşatmaları, diğerleri arası nda
tüm ihtişamıyla tebarüz etmişti . Konstantinopol is'in
kara surları n ı aşmak deveye hendek atlatmaktan
farks ızdı; b u y üzden kent i n fethine giden yol ,
l i manın ağzın ı abluka al tına a l m aktan v e ş artlar
m üsait olduğunda, deniz tarafındaki nispeten daha
zayıf surlara h ücum etmekten geçiyordu. İ sl am
h i lafeti, 673 tarihine gel indiğinde, kurmuş olduğu ·
esaslı donanm a sayesinde bu işin üstesinden gel meye
her zamankinden daha yakındı. Gelgelelim, B i zans
donanmasının Haliç'in girişindeki kuşatma h attını
yarıp gizli silahı Rum ateşini Müslüman gemi lerine
karşı kul l a n maya baş l amasıyla, ilk m u h asara
başarısızlığa uğradı. 7 1 7 kuşatması da, benzer şekilde,
B izans gemilerinin ablukayı kırmak üzere bir noktada
 Vi KiNG UZUN GEMİSiNE ait
dört görünüm. (A) Lek kare
yelken ve leçfıizatı, (B ve C)
yelken takınrnım terti b i, (D)
su seviyes ine göre kürekçilerin
konumu.

�I
' t
to p l andı ktan so nra Rum ateşi y l e o rtalığı yan g ı n
yer i n e çev i rmeleriyle sona erd i . H ı ristiyan ge m i
m ü rettebatı, ortaya ç ı kan kargaşada, ellerin e geçen
fı rsatları değerlendirerek bir sürü M ü s l ü man gemis i n i
s u üstün de yüzemeyecek derecede s a kadamışlard ı .
İ s l a m donan mas ı n ı n çekil m ekten b aşka seçe neği
k a l m a m ıştı. Dönüş yolunda fı rtı naya tutulup fen a
biçimde h ı rpalanan gemilerden ancak onda b i r i , ana
üsleri ne geri döneb i l d i .
Rum Ateşi
O r taçağ fi loları nda kul lanılan e n heyecan ver i c i
v e kışk ı rtıcı silah, h iç şüphe yok k i , R u m ateş iyd i .
B i r devlet s ı rr ı kab u l ed i len m u h tevası ö y l es i n e
b i r c i ddiyetle korun uyordu ki, b u g ü n b i le, Rum
ateş i n i n hangi elementlerde n m ü rekkep o l du ğ u
a n l aş ı l amamıştır. B u çabu k parlayan terkib i n e s as
m addesi, çok büyük i htimalle neft olmal ıd ı r. Ağzı
sı kıca kapatıld ı ktan so n ra, yüksek b as ı nç a l t ı n d a k i
kaza n l arda ısı t ı lan bu ecza, çanak çö mleğin i ç i n e
dold u rul arak gemi l e r i n pruvas ı na oturtulan m e t a l
m u h a faza l ı t ü plerde n fı rlatı l ı rd ı . Rum ateş i n i n ,
n apal m bombalarını anı msattığı d i l e getiri l m iş t i r v e
ta rihi kayıtlara bakı l ı rsa, Rum ateşi ancak kum , s i rke
veya i d rarla söndü r ül ebilmekteyd i . N i teki m R u m
a teş i n e karşı korumak amacıyla, s i rkeye b u l a n m ış
keçe kaplı gemi res i ml eri mevcuttu r.
R u m ateşi, b i r a n t i - personel s i l ah ıydı ; gem i l e ri
tahrip etmek amacıyla kul l a n ı l a n bir silah deği l .
B az ı hal l e rde son u ç get i r i c i b i r s i l a h o l d uğu
tartışmasızdı ; ama b u madden in, n eredeyse d üş m an
askerl eri ne o l d uğ u kadar B i za n s tayfala rı n a d a
zarar verebileceği o r tadaydı . R u m ateş i ni n , e t rafa
s ı ç rad ığı n da, etki l i menzi l i n i n b i rkaç m e t re den
daha fazla olab ilme ihtimal i hay l i d üşüktür. B i za ns
gem i l e ri, i m p a ratorl uğun yıkı l d ığı 1 5 . y üzy ı l ı n
o rtas ı n a deği n , en azından çeş i d i vaki tlerde, b u
gize m l i silah ı kul lan maya devam e t m iş olsa da, R u m
ateş i n i n nasıl davranacağ ı n ı tahm i n edebilmek çok
zor o l d uğundan, h içbir zaman bu s i l ahı esas alan bir
m uharebe taktiği o l uştu rulmadı. B una ilavet e n , 9.
yüzyı l da bu silah ın es rar ı n ı çözen M üslüm a nl a r ı n,
bu tarihten sonra da, Rum ateş i n i donanmal arı nda
k u l l a n dıkl arı na dair bazı kayıtlar vardır.
1 O . yüzyı l d a , gem i l e ri n d e n i z sat h ı n d a i c ra
ettiği askeri o perasyo n l ardan ziyade, d ü ş m a n ı n
k a ra hedefl e r i n e yö n e l i k a mfı b i k harekatl a r ö ne
ç ı k t ı . B u bağl a m da, 960 yı l ı nda Bizanslılar G irit'i
y e n i d en toprakl a r ı n a katar ke n , d o n a n man ı n asli
ro l ü s üvari ve p iyade b irl i kleri n i adaya nakletm ek
o l rn uş ru . G e m i l ere i l ave ed i l e n rampalar, s ü vari
as kerl e r i n i n atlarını n sı rtında doğrudan kumsall ara
ç ıkab i lmelerine i mkan tanı m ıştı. Ne var ki, 1 1 . yüzyıla
g e l i n diği n de, Akdeniz'de rüzgar, h em Bizanslılara h em
d e M üs l ümanlara karşı esmeye başlad ı . İtalya n kem
d evletleri, bu tarih l e rde i nşa ettikl e ri donanmalarla,
t i cari ve askeri hayatta kendilerine saygı duyul masını
talep etmeye başlam ışlardı.
Vikingler Çağı
B u e rken dönemde, kuzey s u larında savaş bam başka
k u ra l l a ra gö re v u k u b u l m ak tayd ı . Doğru s u n u
s ö y l e me k ge r e k i r s e , b u rad a i s t i h dam e d i l e n
g e m i l e r, Akd e n i z'de k i ö rn e k l e r i n de n pek fa rklı
d eğ i l d i . Zaten o rtaçağı n b aş l ar ı nda, savaş ge m isi
dend i ği nde a n l aş ı l a n şey, tek s ı ra kürekçi l e r veya
tek b i r kare yelken vası tasıyla hare ket ettirilen alçak
ve dar kadırga lardan i baretti . K uzeyde i nşa ed i l en
g e m i leri gün eyde k i h e m c i n s l e r i n d e n ayı ran e n
b e l i rg i n h ususiyet , b urada tekne yap ı m ı ndaki temel
m a l ze m e n i n , k uzey topraklarında b olca b u l u nan
meşe ağacı o l masıydı. Bu ağacı n odunu çok s ert
o l d uğ u n dan , Akd e niz teknel eri n e özgü geç rn e­
kenedeme dülger l i ğ i ne m üsai t deği l d i .
Kuzey i n ge m i u s tala rı, b u n u n yeri ne, b i n d i rme
tahtadan den iz araçları gel işti rd i l er. B u gem i le rde,
tekn eyi, yan i ge m i kab u rgasını o l u ş t u ran kal as l ar,
üst ü s te b i n e c e k ş ek i l d e d i zi l e re k b i rb i rl e r i n e
m ı h l a n ıyorlar ve t e kn e n i n tam a m ı , marangozl u k
i ş l e m l e ri b i t i r i l d i k t e n so n ra s u a l m a m a s ı i ç i n
kal afadanıyordu . Mevzu k u zey v e gü ney suları n ı n
ka r ş ı l aş t ı r ı l m as ı o l d u ğ u n d a , d a h a önem l i bir
farkl ı l ı k, 4 . yüzyı l da Rom a İ mparatorl uğu' n u n Ren
fil o s u n un dağı t ıl ması n d a n sonra, k u zeyden gel e n
düşm a n gem i l er i n i n düze n l i bir donanma tarafı ndan
takip e d ilme e n d i şesi taşı m am al arıd ı r. Keza kuzey
den i zler i n de, as ı r l ar b oy u n ca b i r tane bile b üyük
deniz savaşı yaşanmamıştı. Elbette gemi ler, as keri
faa l i y e t l e rde ö n e m l i görev l e r ü s t l en meye devam
ediyo r l ard ı ; ama bu gen e l li kle, işl e r i n i karada gö ren
m uh a r i p l er i savaşacakları yere taş ı mak ş e k l i n de
olu yordu.
 Vikinglerin Seine Seferi
9. yüzyıl son u

V i k i n g akın ları , 8- 1 O . yüzy ı l l a r boyunca Avrupa' n ın

kuzey sah i l lerini v u rdu . Bu bas k ın lara maruz kalan
i l k ül kelerden biri olan İ rlanda' y ı , İ n g il te re ve Francia
takjp etti. 8 8 5 'te kal abalık b i r V i k i n g ord usu, Sein e
nehri boyunca i lerleyip Franci a' n ı n zengi n i ç bö lge l e ri n i
ele geçi rme m a ksadıyla ciddi ve p l a n l ı b i r teşeb b üs te
bul u n d u . Vi k i ngler, tert i p crti k le ri i l k seferde (88 5-889),
d işe doku n u r bir d i renişle karş ı laşm adan Paris ön l erine
kadar geld i ler. Bun unla birl i k te b i r y ı l süren kuşatmadan
bir netice ala m a ya n Viki ngler, kent rn üdafı l e r i i l e
anlaşma yapı p yağma seferlerine devam etmek i ç i n nehir
doğrul tusunda B urgo nya'ya i l e rl e d i ler. Viking ord usu,
en az iki sene boyunca Orta Francia' n ı n (günümüzde
Kuzey Fransa) altı n ı ü s tü ne get i rd i ve bölge sakin le ri ni n
yü k l ü b i r Danegeld40 ödemeyi kabul etmesine deği n geri
çek i l m e d i . Bu tari h ten sonra, başka bazı kuzey şeh i rleriyle
birl i he Pa ri s i b i r kez daha vu ran 890-92 yı l l arı n d aki
'

büyü k sch.:r h:1şta ol mak üzere, ye n i b i rtakım V i k i ng

sald ı rı la rı gerçekl e � r i . Be l l i başl ı suyo l İ arı üze ri nd ek i kale
ve nı üsra h keın köp rül er i n yüksek sayısına d i kkat edi n iz.

İ S KANDİNAVYA

İ RLAN DA
B Rİ TA NYA )
'
-

, 1
.,

1.,
\\

F RANSA
1

END -Ü LÜS BİZANS

EME-VİLERi İ M PARATORLUGU

Vikingler, Güney Fransa v e İspa nya'ya akınlar düzen leaik!eri

gibi Akdeıılz içlerine girerelz İ t a lya'n ı n gii.Yıey sa hi l l er i n i
,

kadar uzan d dar. D animarka Vibngleri nin torunlan olan

Nomıanlar, ı os?' d e , italya'n ın alt bsL111 lanna ve Sicilya'ya
yerleşti ler.

218
 D ENİZ SAVAŞ LARI

8 9 0-892
8 89-890
8 8 5-889

• V i k ing üssü

_)( Müsrahkeın köprü

A Vi king hedefleri

Frank kaleleri

Savaş lar
 Sahil kes i m l erinde çok sayıda Cermen kökenli
hal k barın d ı ra n Kuzey Den i z i ' nde, korsan l ı k ve
den iz akıncılığı h ayli eski geleneklerdi. Çap ulcul ukla
geçinen Fran k ve Sakson den i zcileri, 3 . ve 4.
y üzy ı l la rda kol la rım Akdeniz' e kadar uzatm ışla rdı.
Kuzeyli akıncıların en rağbet ettiği yöntem v u r kaç
t a k t iğiyd i . Bun unla beraber savaş gem ileri, bir taraftan
da, i leride İ ngil tere adını a l aca k olan toprak parçasına
A nglo-Sakson k i t l e leri taşı makla meşgu l dü. Yazılı
kay naklarda, bu devirde k ul l a n ı l a n gemiler h akkında
veri l en mal u m at di kkate bile a l ı n m aya cak ölçüde
ü s tü k ap a l ı ve az olduğu h al de, birkaç arkeoloj ik
bulu ntu, kuzey ge m i le ri n in gerç ek kapasitesi n i n ne
olabileceğini gözler önüne sermektedi r. Bu dönemden
�-----· ,. . -- =-=-� - -· -"'- - -
kalan en iyi şekilde muhafaza edilmiş gem i daha -
doğru b i r i fadeyle , gemi kaburgasının dış hatları -,
7. yüzyıl m başlarında yaşam ış b i r Doğu Angli ka n
kralına mezarlık eden Sutto H o o gemisidir. B u gemi ,
takribi olarak 27 m uzunluğun da, 4 m genişliğinde
ve 1 .4 m derin l i ğ i ndedir. Yüksüz vaziyette 0 . 6
m .lik su çek im iyl e , b iraz büyükçe olan neh i rleri n
i çlerine doğru g i re b il mesi m ü mkündü. B i ndirme
t a h ta us ul üyle, her bir yüzün de bul unan dokuz
i n ce tahta levh an ı n perçin çivileriyle birbirleri ne
çakıl ması suretiyle i nşa edi lm i ş ti . Gemi teknes i n e
ıskarmozlarla4 1 raptedilmiş, m u htemelen yirm i ç i ft
küreği vardı. Bu gemi nin, bunlara i laveten, kürekçileri
soluklandırmak amacıyla başvurulabilecek bir di reği
ve kare yelkeni o lm ası da muhtem eldir.
ViKİNG UZUN GEMİLERİ, dar bir mekanda, balLk isti
-
seya hat etmeye çalışan i nsanlarla doluyd1.A. Yo lcuların
neredeyse 1-ıepsi kürek çek er; birkaç yetenekli dümenci
nöbetleş e kıç dümenine ve gemi pruvasına geçerlerd i.
- - .. : ,...._... .._....;
-::-· -ı "l..
., .. . _ _
--

VI KTORYAN DEVRi N MUHAYYiLESİNDEKi
egzotik tasvirin aksü1e, s ı radan bir Viking
savaşçısı. vücut zırhı o lmadan harp
eder ve kafasma bayağı bir deri m iğfer
gcçircbildiğ inde kendini ta lihi i addederd i .
Varl ı l d ı savaşçılar kılıç taşıyorlard ı ; ama geri
kalanlar, balta gibi batta[ s i lahlarla i dare
d mck zonmdaydılar.
Bu es k i devi r d e n i zc i l e ri n i n k o rsa n l ıktaki
m a h a re tl e r i , gem i l e r i n i , yer i ge l d i ğ i nde, B a t ı
Avrupa'nın kara orduları karşısında b i l e hayret verici
etkinl ikte kullanabilen İskandinav deniz akıncılarının,
ya ni Vik i nglerinkiyle n eredeyse ayn ı seviyedeyd i .
V i k i nglerin güven i l i r b iç im de tari h leneb ilen e n
eski d en i z b askı nı , 793 senesi n d e , İ ngiltere' n i n
kuzeydoğusunda, Lindisfarne manastırı na ev sah i p liği
ya pan sah i l in hemen a ç ı ğında yer a l an bir adaya
yaptıkları yağma ve ç a p u l seferiyd i . B u n u t a k i p
eden iki yüzyıl boyu n c a Viking gem ileri, Britanya
ad aları n a , F ransa'ya, A l m a nya'ya ve h atta İspanya'ya
tarifi .mü m kün olmayan yıkımlar taş ıdıl a r.
Rom a n izam ı n ı n y ı k ı lm ası n d a n beri Kuzey
Avrupa' n ı n gördüğü e n kudretl i h ükümdar o l a n
Charlemagne (768-8 1 4) , bu k o rsa n güru h larıyla
baş edeb i l m e k içi n , g özlerini k a d i m R o m a v e
Akdeniz uygulamaları n a çevi r m iş e benzemekted i r.
Charlemagne, iki veçhel i bir savu n m a p lanın ı devreye
soktu: kıyı şeridine sav u n ma istih k a m l a n i nşa edildi
ve korsanları, açık deni z l e rde de tak i p edebileceğine
- .-..... ..... � -- - ...... � - · - - -, - - - - - -
i nan ı l a n fılola r teşkil ed i l d i . 802, 8 08 ve 8 1 0 tari h l i
Karolanj cap i tulariumlarında, b i r s avaş filosu n u n
k u r u l ması em red i l d i . 8 1 O tari h l i t al i matlara göre,
bell i başlı b ü t ü n Fra n k nehi rlerinde, faaliyete h az ı r
vaziyet t e savaş gem i l e ri bulundurulacaktı; aynı sene
içi n de, m ü re t te p bir fılo, Frizya'yı yağmalayan Dan
gem i le ri n in peşine tak ı l d ı . B u n u n l a birl ikte kaça n
gem ilere yetişmek m ü m kün olmadı ; asl ına bak ıl ı rsa,
Ka r o l a nj fi l o l a r ı , bir kez b i l e Vik i ng gem i l er i y l e
savaşa g i rem e m iş l e rd i . G e n e de, C harlemagne' ı n
a ld ı ğ ı t edbirle r, Vi k i n g l e ri n gözün ü korkutmaya
yetm i ş v e bu ko rsanları, adamak ı l l ı bir di re n i ş l e
karş ı l aş m ayacak l a r ı n d a n e m i n o l du kları İngil tere
ve İ rl a n da gi b i ücra b ö l gelere i t m iş t i . V i k i ngl e r,
Fra n c i a'ya a n c a k , C h arlemagne' n ı n oğl u S o fu
Lou is' n i n 840'da ö l üm üyle Karol a n j sahil savun m a
sistemin in çökmesin i n a rd ı ndan c i ddi boyutlarda
zararlar vermeye başl ad ı l ar.
H e r n e kad ar o rtal a rd a deniz savaşları te r t i p
edecek fi l o lar bulunmasa da, Viki n g l e r i n başar ı s ı n d a
gemilerin payı büyüktü . Ne de olsa gem iler, tab iatları
gereği , s avaşçılar ve atlarla y ük l ü o l d u kl ar ı h alde
engin den izleri aşabilen yegane n a k liye araçlarıyd ı .
Viking gem ileri n i n rahatsız yapısı ve çel i msi zl iğ i
d üş ün ü ldüğün de , tek başına b u mar i fetleri b i l e
takdi re şayandı .
B u ge m i l er, esas i ti barıyla, güvertesiz ve hemen
h i ç ambar meka n ı olmaya n , b i n d irme tah tadan
m arn u l açık isk e l e tlerden i b a r e t t i . Ken d i şahsi
sa n d ı k l a rı dışı n d a , i n sa n l a r ı n k ü re k çekerke n
üst ü n e o t urab i l ecekl eri bir yer b u lab i l m ek çoğu
za man i mkansızd ı . Tekneler, uzun i nce yapıdayd ı .
D an i marka'da, Roskilde Fjord, S kuldelev'de yapılan
bir kaz ı da o rtaya ç ı ka rı lan 1 1 . y üzyı l a ait savaş
gem isi , 7/ 1 boya en ora nı yla hay l i çevik ve esn e k b i r
tasa r ı mdı. Tarihi seyir içinde gem ilerin boyutlarında
b i r büyüme temayül ü gö rülse de, b urada bahsedilen
gem i ler, ekseriyetle yirm i i la otuz kürekçi tarafı ndan
h a reket ettiril iyor ve sı radan b i r gemi, otuz i la e l l i
arasmda m ü rettebat taşıyo rdu . Atlant i k' i n e n g i n
su ları n d a seyahat edebi ldikleri vakidir - 1 89 3'te,
G o kstad gemisi n i n repl i kas ı, No rveç'cen Amerika
sah iline gidebilmişti -; ancak kötü hava koşulla r ı n da
ağı r zayiatlar veri l miş ol ması kaçı n ı l mazdır.
V i k i n g gemi l er i , b i r seferi apa nsız bir bas k ı n a
çevirmek için biçilmiş kaftandı. Karşılar ı na çı kması
icap eden kara k u vvetl eri, a nc a k aci l gü v en l i k
duruml a rı nda veya resmen sefe r i l an edildiği n de
b i r araya gelebilen, profesyonel o l m ayan ordulardı .
B u sebeple Vi k i ngler, savun ma gücü seferber
edi l inceye kadar geçen süre zarfı nda, koca bir a raziyi
tal an ettikten so n ra , sanki hiçbi r şey olmam ış gib i
t e k n e l e r i n e do l uş u p selametle evlerin i n yol u n u
tu tabil iyorlard ı.
Vikinglerin Seine Sefe ri: 9. Yüzyı l
V i ki n g l eri n , 9. yüzyı l ın so n l a r ı n d a giriştikleri ve
o nları 8 8 5 'te Par is önl eri ne kadar götüren meş h u r
Seine seferi, İskand i nav akıncıları n gemilerini amfıbik
taarruzlarda, üste l i k erı iyi teşkilatlanmış haliyle, nas ı l
k u l lanab i l d i kler i n i gözler ö n ü n e seren faydal ı b i r
ö rnek işlevi görmektedi r. Tabi i k i , kara kuvvetlerin i n
b u amfıbik saldı rıyı nasıl durd u rabilecekleri n i de.
8 8 5 y ı l ı n da, V i k i n gler daha ö ncek i m ü tevazı
b askı n l arıyla m ukayese edildiği nde, k i m i zaman
yüzlerce gem iden o l uşan devasa donan maları suya
indi rme becerisini gösterip çok daha geniş çapl ı askeri
faali ye t l e r tertip l eyebilecek seviyeye ulaş m ı ş lard ı .
Francia, Vilan glerin elinden çok çekmişti; b u n la r,
840 d o l ayl a rı nda b azı ufak adacık larda tesis etmeye
başladıkları kış ordu gahlar ı n ı, daha s onraki seferle r i
için b i rer üs olarak k u llanmaktaydılar. Paris, 850'lerde
en az iki kere talan edildi. Nihayet Cesur Charles, tak i p
ettiği etkili stratej i k apsam ı n da inşa ettirdiği kal e l e r
ve nehi rler üzerine yaptırdığı m üstahkem köprülerle,
Vikin g ilerleyişini n i speten durdurdu . Yol ları tıkanan
Vik i n g çeteleri n i n çoğu, 860'lı yıl larda, pab ucu n b u
denl i pahalı olmadığı İ ngiltere' nin yo lunu tuttu l a r.
Ne var k i , buradak i saadetleri de p e k uzun ö m ü rl ü
o l m ayacaktı; İ ng i l i zler, B üyük Al fred idaresi n d e
Vik i n gl e rl e nasıl baş edilebileceğini öğrendiler. İ ngi l i z
kral ı , saldırganlara k arşı kullan ılmak üzere, nispeten
iri cüsseli gemi lerden mürekkep bir donanma teş k i l
edil m esi emrin i verdi (bu donanma, h içbir zam a n
Vik i ng gemileriyle b i r çatışmaya girmedi; ama yıldı rıcı
bir etkisi olmuş o l abil ir) . B u ndan daha öneml i s i ,
b i r Vi ki ng baskın ı esnas ı n da, i n sa n ları n güve n l e
başların ı sokabi lecekleri b i r d izi m üstahkem mevki
inşa e d i l mişti . B u n un üzerine V i k i ng savaşç ı l a rı ,
gözl eri n i başka yö n lere çevi rerek Flandra'da ka rar
k ı l d ı l a r. Bölgen i n b ü y ük kısm ı n ı n a l tını üst ü n e
geti rdiler ve 882'de Ren vadisine gi rdi ler. 8 8 5 yılın da
sıra Sein e' e gel m işt i .
8 8 5 -8 86'daki Paris kuşatması na , belki d e 6 00
civar ı Viking gem isi iştirak etti . H e r bir gem id e
otuz i l a elli kişi o l duğu kabul ed i l i rse, b u ordu ,
dev r i n i n ortal am a l a r ı n a nazara n h ayl i b ü y ü k
b i r m uh a r i p k uvve t demekti. H e r n e kadar, b u
kuvvetin sayısı, V i ki ng istilasını ko r k u dolu gözlerle
tak i p eden ve o l a yları n d uru l ma s ı n dan son ra
kal eme sarılan bir gö rgü şah i d i ni n i dd i a ettiği g i b i
40 .000 ol masa da, Seine sah i llerin i çoraklaştı rac a k
kadar k al abal ı k t ı . Franklar, kuzey a halisini neh re
girmeden evvel du rd urab ilecek bir don a nmaya sah ip
olm adıkları n dan , t ertiplen e n sav u n m an ı n başl ı ca
iki ayağı va rd ı : i s t i l acılarla karada çarp ışmak içi n
civar yörelerden celp edilen köyl üler ve ırmağı bel i rl i
aral ı klarla bölen m üstahkem köprül e r.
M ü s tahkem k ö p rülerin mantığı basitti. Neh i r
yuk a r ı g idişin ö n ü n ü t ıkamışl a rd ı ve Vikingler,
gem i l erini n yarattığı avantaj ları b i r kenara b ı rak ıp
yaya o l arak i lerlem e n iye t i n de ol m a d ı klar ı sürece
 işleri z ord u
. G em iler
de n va zgeç
değüdi . Köl m ek is e hiç
ele ri ve diğe k ol ay -- .......
r g a n i m e iş led ik te n - ... . . ...
.... .... y --..... .. ... .... ... ....
kolay yol u tleri taşı m a so n
... . ... �

buyd u; ask n ı n en ra de riye ya p

eri bi clikle b alı k karı ş ışa n yağ,
p a ra fın ve
bi çi m d e h ar ri en h ı zlı v ı m ı kayn ar
eke t et tire e çil esiz bir m a d d
b i l m ek için On la rı, bi r ey le du rd u r u ld ul
gerektiğ i n d
e, bu n l arı b gem iler şa
mı ve az d a is tih z
a ve alay y a r.
i r a d aya çek yü rekl en di üld ü h are ke
h ü c u ml a rı k erek m uh te r m eye çal ış tleriyle
a rşı la m a i m el a n D a n ka
m k ii n ı ap tal d dı nl ar ı n ı
Fra n k kra v a rd ı . G e rçi ur u m u n a d üş n Ön ü n de
ll arın ı n m 8 8 5 'te, e n Vi kingle
ü s ta h kem et til er. K r, e n s o n
siya s e ti a n köpr ü ler i en d i l erin i ve u n d a pes
cak k ı s m e nşa etm e karaya o t ur
n b a ş a rıl ı bir h e d tt ukl a r ı te k
ord us u, Sei ne ol m u ş t u . n e k ve n isp n eleri ni,
Ü zeri n deki Vik i n g eten b asi t b
P o n t alt ı n a ir sıra ka zı k
aş ıp i l e rl eyi de l 'A rch e kö al ar ak kı ş ord ug la k o ru ma
şi n e deva m p r üs ü n ü ah la rı k u rdu
e t ti. B u na ka rş ı n ş ah m e rd a n Jar i m al la r. Ay n ı za m a nda
m üda faa te , h en ü z ettile r ve b ir
rti ba tı bü tü ade t ballis ta
n ü yle tam de n ed ile r. (G örg ü ta k u rm ayı
da, Pa ris k ö am la n m a m n ığı m ı z , ş en
p rüs ü k ara ış olsa
dı bi r m uka b u teşeb b üs şa krak bir i
Ne tic e i ti b a vem e t serg ü n n asıl baş fa d eyle,
rıyla Vi ki iledi . arıs ız l ı ğa u
n gle r, Fr a n k k Vi ki ng in öl üm ü n e se ğr ad ığ ı n ı ve b irkaç
ka l bi n e d rall ığ ı n ı n bep ol d uğu
oğr u i l e rle n u an la rır. J
y i ş l e ri n i bir Fr an k o rd us u n u
istiyo rla rsa , d e va m e n, her a n P
A nlaşılan
Pa ris'i zap t et tti rm ek aris ha lkın ı k
m ekten baş i çi n gele b
Paris şeh rin i ka çareleri y i l ec eği n de n u rtarm ak
n, is til acıları
n göz ün de ok tu . k o rkan Vik
b ir ga n i m et bi zati h i cezp ol d uğ u ka d a r paha i n g le r, p ervas ız
diya rı o ld u edici lı bir teşe b b
ğu aç ı k g e m il eri n d e n üçü üst e b u l u n d u la r. Savaş
çeti n cev iz tı ; am a b i r o
d i. Bi rka ç b kada r da n ü, içleri n
e yü kledikle
i n k i şid en o m a d d e le r l e a teş ri p atl ayıcı
h ale n Sei n e l uşa n ken t ge m is i n e d
kıyıla rı n a ik ah alis i, ön ü şt ürere k
i h i sari a ko u z at rıkları
bağla na n fıe r u n a n köp h a l atlarla k k ıyı dan
d e la Cire' d r ülerl e öpr üye do
e yaş ıyord B öylece va k ğr u s ü r ü k le
Vi kingle r, u. ti geldiği n dil er.
26 Ka s ı m 8 d e, ge m il eri
8 5 'te , gem ileri k öp rü yü ateşe ve h av aya uç u r up
dib i n e k ad ar ni k u len in re bi lecekl e
hı zl a yakl a ri ni d üş ün
ta a rr u z e t ş tı rarak k u zey i n f il ak , k u l ed e b ekle m ü ş le rd i . B
til e r. G e m d eki h isara yen m ü da u
i l e ri i l erl e ir ti batın ı k fil e ri n ş e h
karaya a ya t m e k s ur o p ararak o n l ar i rl e o lan
k b asacak l e ti y le, ı tec rit edec
a r ı a n a ka ki ( Viking b ek t i . Ne ya
m u h a faz as ı
n da n ya r
d ar k ü p eş
tele ri n ak ı ş açısı n da n zık
a rl a n a b il m taş payan d elb ette) , gemi
hü cu m u gü ç i ş ! erd i . V ala rı n a tosla ler köprü n
bela p üsk ü ik i n g ya ra k cid di b ün
rt ül ürken k tu t uşt ula r. ir zara r ve re
o ld u ; a
m a gecel ey ule kıs m en tah r m ed en
in yı kı l a n ip
Paris m u h as
Ertesi gü n , yeder yen
ellerin deki k id en yap ıl arasın a şa h i
a zm alarla dı. t ola n St. G
erm ain li K
oyarak aşın k ulen i n tem Ab b o, şe h ri
n in c en g eşiş
dırm aya çalı elleri ni .iverce kaza
ş a n m u h ac Hıristiyan z a n dığı başa r
aşağı yığıla n i ml er, b aşl feri ol d uğ u ı n ı n bir
taşla rl a ve k arı n d an n u kan ı tla m
o val ar d ol gelen i ard ak i ç in eli n
us u, zı rhı n ı n a k oym a den
al tın a z. B u n u n l
k u z eyli sa v a b irl i k t e
B U TASVİ R, O aş ç ıla rın e n i n o bil e,
RTAÇAC so n la de s o n u n d a
n nda bir A
ka dı rgasın da lul e P ar is 'in n eh i r
kü rekçile rin va rsayı m
ıı iz
gösterir: sa/ oturm a düzenini
i s ti h ka m lar ı n ı aş m ay ı başar d ı kl ar ı n ı gi z l e ye mez . etmesi ne; ama b i r varl ı k gösteremedi. Anglo-Sakso n
H akikaten de, Vikingler, bi r taşkı n vaziyet ini alan kron iğinin ifadesiyle, sefer daha b aş l amadan ihanete
ı rmağın yı k t ığı köp rüye bağl ı o lan ku l eyi zapt etmeyi uğram ıştı.
b ecermişlerdi. Durumun vahametine ikna olan Fran k 999'da toplanan İngiliz do na n m ası n ı n da akı be ti
kralı Ş iş ma n Karl, haraç ödemeyi kabu l e tm iş ve farklı olmad ı . 1 00 8 'deki üçün c ü fılo, h enü z Viking
b u n un k a rş ı l ığı nda, Viking b i rl i klerinin, Par is' i işgal gemileri o rtal ı kta gö r ü n me d e n , İ ngil i zle ri n kendi
e r me k t e n vazg e ç i p yağma ve ta l an seferleri n e devam a ra l a r ı n da patlak veren iç ç ek iş meler yüzünde n
etmeleri i ç i n ne h i r boyunca B u rgonya'ya d oğr u o racı kta d ağ ıl ı ve r d i . C n ut'un 1 0 1 6 tarih l i n i h a i
i l e rl emeleri n i şart koşm uş ru . İ n giltere fetih s e fe r i nde , V i ki ng gem ileri, b i r kere
daha, ken d i l e ri n i d u rd u r m aya çabal ayan l ar ı n o k
Daimi Donan m alar ve taş atışları na ald ı rı ş
V i king s o y g u n cu l u ­ e t m e ks iz i n , g e n i ş ç e
ğu y l a baş edebi l men i n "Gemilerimiz, düşmana yardım ı rm a k l ar ı n ba h ş e tt i ğ i
e n iyi yo l u , e l al t ı nd a , ulaştırmak için oraya üşüşen s ü ra t , ko r u m a ve
yağma seferlerine katı­ tekneleri limanın ağzında tutarken , l e v a z ı mattan i st ifade
l a n l ar a b u n u fazl as ı y ­
Franklarımız, kale surlarına ahşap ederek adanı n içlerin e
l a ödetecek c i n s t e n kuleler yürüttüler ve büyük bir cesaretle, k a d a r s o k u l d u l a r.
d ü zen l i b i r donanma C n u t'un 1 0 1 6 yı l ı n dak i
çekilmiş kılıçlarıyla duvarın üstüne
bulundurmaktı. Daimi Lo n d ra k u ş a t m as ı ,
b i r d ev let d o n anmas ı ­
sıçradılar. "
Danimarka ge m i leri n i n
nın nel e re k ad i r ola­ CHARTRESLI FULCHER, 1 1 1 O'DA
yar a r ! ı kl ar ı n ı g ö z l e r
b i l eceği , 1 O . y ü zy ı l BEYRUT'UN ZAPTINDAN BAHSEDERKEN ö n ü n e serer. C n u t
i n g i l cc rc's i n d e n a n l a­ v e a da m lar ı , b u sefe r
ş ı l a b i l i r. B u rada K ral e s n as ı n d a , T h ames' i n
Edgar, bel k i d e zam a- g ü n ey kıyılarına par a l e l
n ın d a Büyü k Al fre d ' i n k u r m u ş o lduğu m ü t ev az ı kazd ıkları der i n ce bir ol uktan i lerledikten son ra,
fil oya istinaden , hatırı say ı l ı r b i r donanma vücuda gem il e r i n i sürükleyerek Lon dra köprüs ü n ü ya nd a n
getirmeye m uvaffak ol muştu . Ardı arkas ı kesi lme­ çev i rm işlerdi .
y e n baskı n lardan b unalan İ n gi l i z halkı, daimi b i r Vi k i n g l er çağında vuku b u l d uğ un u bi ld i ği m i z
donanma teşk il etmenin yol açt ığı külfetl i m asrafların yegane iki deniz m u harebesi, h e r ikisi de, İ s k a n di nav
al tına gi rmeyi gö n ül rızas ı yla kab ul et m i ş ti . Ed gar, bu dona n m aları arasında gerçekleşen 1 044 ve 1 062
su reele, her 3 00 hide l ı k ara z i de n , altmış kişi ) i k müret­ ta r ih l i çarpışmala rdı r. Sırasıyla Norveç kra l ı Magnus
tebata s a h i p b i r savaş ge m isi d o n atmalan n ı istedi . i le Kont Swe y n U l fsson ve H arald H a rd rada i l e
Bu çabalar semeresi n i v e rd i . 9 3 7 'deki b üy ük V i ki ng y i n e Sweyn arası n da cere y a n e d e n b u savaş l a r,
sal dırısın ı n ba şa rıy l a savuş turul masından so n ra, başka Dani m arka' n ın doğu sah i l l e r i nd eki fiyort larda
b i r b as k ın teşebbüsü o l m ad ı ; açı kçası b u rad a ödene­ yaşan d ı . B i lhassa bu s av aşlar ı n ikincisi, akı n t ı , rüzgar
cek bedele d e ğ m e zd i . Bu nu n l a b i rl i kt e, Tedariksiz ve g üneş ı şın l a r ının düşüş a ç ı s ı ndan k ay n a k l a n a n
Aerhel red devri n i n tüm ç ı p l a k l ı ğ ı y l a gösterdiği gibi, avantaj ları arkası n a al mak isteyen donanmaları n h a yl i
basiretli b i r ö nderl i k ol maksızın, donan m anın varl ı ğı k ar maş ı k ma n e v r a la r ı y la baş l adı . (Mevzu d ü ş m an
tek başına d ev a değ i l d i . gem isinin güvertesine cirit veya ok gibi hafi f si l ahla r
D a n i m a r ka kralı Swe y n , 99 1 'den i t i b a re n , fı r latm ak ol du ğu n da , bel l i beli rs i z esen b i r r üzgarın
İ n g i l t ere' y i h edef a l a n yen i b i r den iz ta a rruzl arı bile ç arpı ş m an ın sonucunu tayin edebilecek derecede
d a lgas ına ö ncülük etti. Dahi l i münakaşalar ve bizzat etkili olabileceği n i akılda t ut m ak ge rek i r. )
kendi beceriksiz vönecim
.; i n i n kurbanı olan Aethelred, 1 3 . y üzy ı l İ sk an d i n avya t ar i h i n i a n l at a n
b u saldırılar karş ı s ı n da aciz kaldı . 992'de, d üşm an ı n Heimskringla, i k inci muharebede, her iki tarafın da,
karşısma ç ı k mak üzere bir d on a n m a tertip etmişti orta kısımda kalan ge m i ler i nd e n bazıların ı halatlarla
b i rbirine bağlaya rak, m uhari pleri n gerektiği takdi rde
tehli ken i n yoğunlaştığı kıs ı ml a ra koşarak yetişmesine
m üsaade eden geniş yüzer p l a t formlar o l uştu rduk­
l arı n ı yazar. B u n u n , fı iliya t ta n asıl tahaklrnk etm iş
olabileceği n i z i h i nde canlandı rmak zordur; çün k ü
b i rbi rleri ne rapted ilen gem i l e r i küreklerle h areket
e t t i rmek olanak s ız olacağı n da n , raki p do nanm aların
karş ı l ı k l ı m uh a rebeye girişeb i l meleri için gereken
yakı n laşmanın bu şekil-
d e nas ı l sağlanabileceği
H açlı Seferleri
Ne resinden bak ı l ı rsa bakılsın , kuzey sularında h ayat
b u l a n denizc i l i k teşebbüsleri, o rtaçağ Avrupa's ı n da,
h a ç l ı seferleri m üddeti nce sürü p giden h e y b e tl i
d o n anma faal iyetleri karşıs ı n da d evede kul a k kal­
maktadı r. Hakikate n , batıl ı devletleri n , ama hepsi­
n i n başında İ talyan ken t devl etler i n i n donan maları
ol m aksızın, kalabal ı k haçlı kitleleri n i b i r yerden d i ğe-
ri ne n akletmek i m kansız
ol u rd u . İ ta l ya n l a r ,

ş ü p h e l i d i r. B e l k i de, 1 1 . y üzyı l ı n so n l a rı n a
"Dalgalar, gemiyi bir kez daha ileri
tarihi kayn a k t a kaste­ ge l i nd i ği n d e, B i za n s
d i l e n , ge m i l er a rası nda
itince , ayn ı kulenin karşısına geldi. i mparatorl uğu v e Fatımi
k ü rekler i n oynatılabile­ Bunlar olurken , şövalyelerden biri H il a fe r i ' n e deni z l e rd e­
ceği kadar aralık b ı rakan . . . elleri ve ayaklarıyla kuleye sımsıkı k i ü s t ü n l ü ğünü çoktan
kal ı n ve gevşek halatlar­ tutundu ve kendini içeri attı . . . İçeri kab ul e t t i r m i ş t i . Bu
d ı ; a m a bu d u ru m da girdiğinde, . . . üzerine çullanıp sertçe tar i h lerde, hala e n fazla
b i le, a k ı n t ı ve dalga­ vurmaya başladılar; ama zırh kuşanmış rağbet gören gem i çeşi­
l a rda n azade d u rg u n di kürekli kadı rgal a rdı;
olduğundan . . . yaralanmadı . "
s u lar d ış ı n d a , gem i leri fakat 7. ve 1 1 . yüzy ı l lar
ROBE RT D E CLARJ, 1 204
yönetmek y i n e de müş­ arası nda, b u gem i lerin
k ü l o l aca kt ı . B u n da n KONSTANTTNOPOLİS inşa e d i l m es i n i kol ay-
sonra ça r pışma, tarafla- l aş t ı ra n ve m a n ev ra
rı n b i rb i rl e r i ne ok, cirit k a b i liyetlerini a rtı ran
ve bel ki de taşlar fı rlatarak, göğüs göğse m ücadele b i r ta k ı m gel i şmeler yaşanmıştı. Bu zaman zarfı n­
i ç i n en elverişl i ko n u m u kapab i l mek içi n b i r b i rler i n i da, gem i yap ı m ı nda, geçme tahtaların kul l a n ı ldığı
kolla yarak yakl aş m al a rı yl a başl adı. i n ce marangozl u ktan, tedricen, belki de kuzey gemi
1 2 . yüzyıl boyunca kuzey fi loları, esas i t i ba rıyla, i maları yön te m l eri nden m ülhem, kaburganın ö n ce
nakl iye a raçları olarak kulla n ı lm aya devam edi ld i l er. kurularak tahta p lakaları n kaburganı n üzerine perçi n­
Üstel i k gem i leri n bu işlev i , h ü kümdarların emel ve l e nd iği yen i b i r usule geç i l d i . Ayn ı zaman d i li m i n de
i h tirasları büyüdü kçe, daha da ehem m i yet kazan d ı . peyda olan üçgen !ati n yel ke n l e r, kare yel ke n l e re
Kuzeyden gele n en meşhur i s ti l a hareketi, askerleri n kıyasla, nispeten elverişsiz h avalarda bile yelken açma­
yanı s ı ra, b i n l erce atın adaya n akledil mes i n i i htiva ya i mkan tanıyo rdu .
eden heybetl i b i r teşebbüs olan Fatih Will iam' ın 1 066 Den iz taşıtl a r ı , daha i l k haçl ı sefe r i n de ( 1 096-
t arih l i İ ng i l tere seferiydi . B u tarihte İ ngilt ere kralı 1 0 99 ) rüştle r i n i ispat e t m i ş l e rd i . B i rçok b at ı l ı
H amid, isti lacı Nor m a nl a n k araya ayak b asmadan h ü kümdar, aske rleri n i son u gel mek b i l meyen k a ra
d u rdur acak b i r d o n a n m a ç ıkarmaya m u va ffa k yol l arında h eba etmek yeri ne, o rd u ları n ı , hiç deği lse,
o lamad ı ğı ndan , Norman gem ilerini n , h a k i ki b i r Adr iyatik üzeri n de n gem i l e rle taşı mayı terci h ett i l er.
den iz savaşında nasıl b i r performans sergileyecekleri An takya ö n l er i n de açlı ktan helak olmas ın a ram ak
m üphem kal m ıştı. Wi l l iam , b undan altı yıl sonraki k a l a n h aç l ı o rdusu , Ceneviz gem ileri n i n get i rd iği
İskoçya istilası nda, kara b i r l i klerinin çıktığı her yere gıda maddele riyle h ayata dö ndü. Dahası, K u d üs
mütemadiyen erzak ve m ü h i m mat taşıyan gem i leri m uhasarasında, Ceneviz gemileri k u ş at m a araçları
s ayes i nd e , b i r d o n a nmaya s a h i p o l m a n ı n loj is t i k i ç i n gereken keres teyi tem i n e t m e k l e kal m a d ı ;
d estek anlam ı n da ne denli faydal ı olduğunu b i r defa gö r ü n üşe bakı l ırsa, keresteleri için b azı tek n e l e r
daha kan ı tladı. b i zzat sökülerek parçalarına ayrıl d ı . Bununla beraber,
1 1 O O de , Hayfa' n ı n , Vened i k g e m i l erinden i nşa
'
edi l e n bir kuşatma kulesi vasıtasıyla ele geçiri ldiği
m uhakkaktı . 1 1 OO'den itibaren Fatımi Hilafeti , Suriye
ve F ilistin sahillerin de egemenliğini tesis edebilmek
amacıyla yürüttüğü mücadeleyi bir çeyrek yüzyıl
boyunca daha elden bırakmasa da, hacıların ve h açlı
savaşçıları n ı n çoğu, Kutsal Topraklar'a deniz yol uyla
vas ı l oldu. Zate n i l k Kudüs kral ları n ı n en ö nemli
gayeleri nden biri, çoğun lukla batılı denizcilerden
aldıkları yardımlarla, Fatımi den iz üsleri n i zapt etmek
o l m uştu. Bu bağ l amda Cenevi z filoları, Kaysarya,
Ak ka, Trab l us, Beyrut ve Cü beyl gibi ye rleri n
al ı n masında destekle r i n i esi rgemezlerken , Norveç
kral ı S igu rd , 1 1 OO'de Sayda kuşatmasın ı n yarılmasını
enge l lemişti .
B u sayılan başarılara rağmen , bu dönemdeki en
ciddi deniz faal iyeti, Venedik h açl ı seferi ismiyle
a n ılan ve l l 23-24'te Fatımi deniz gücünün belini
kıran seferdir. 1 1 23 Mayıs' ı nda, kadırgalar ve t icaret
teknelerinden m ü rekkep bir Venedik donanmas ı ,
doğu sahillerine yaklaştı. Bu filonun niyeti, doğrudan
S u r l i man ken tine vö nel mekti ; ancak halihazırda
J
m u h asara a l t ı n d a tu tulan kaleyi kurtarmak i ç i n
büyük bi r Fat ı m i do nanmas ı n ı n harekete geçtiği
h avad isi, bu n l arı n eli n i kol u nu bağlamıştı. Bir süre
son ra, Doge Domenico M ich iel tarafından yönetilen
yaklaş ı k kırk gemilik Venedik fı losu, Askalan şehri
açıklarında ufak bir Fatımi fi losu tespit etti.
D a h a kal a b al ı k o l m a n ın sefas ı n ı sü r m ek
i steyen Ven edi kl i ler, ö n kısma, i l k tem as ta n
ö n ceki bombardı man safhasında kullanmak üzere
m a n c ı nıklarla d onattıkları bazı tüccar gemil er i n i
v e kad ı rgaları yerleşti rmek suretiyle, fi loları nı ikiye
ayı rd ı lar. Fatı m i: filosu hezi mete uğramıştı. Surlu
W i l l i a m , kadı rgalar as ı rlard ı r mah muzsuz inşa
ed i l meleri ne rağmen , dog eun şahsi gem isiyle Fatımi
am i ra l i n i n tekn es i n i mah m uzl ayarak batırdığın ı
y az a r. B u pek a kla yatkın ol masa da, Ven e d i k
k ad ı rgasın ı n b u r n u n u n düşm a n gemisine sertçe
toslayarak keresteleri çatlatmış olması mümkündür.
Selahaddin Eyyubi, 1 1 69'da saltanatı nı ilan ettikten
son ra yeni bir do nanma kurmak için muazzam bir
ceh d ü gayret gös termiş olsa da, bu çarpışma, İslam
de n izciliği n i n Akden iz'deki m evzilerini önemli
ölçüde kaybettiği bir felaket olmuştu. Selahaddi n ,
h ay l i manidar b i çimde, baştan bi r donanma tesis
etme çalışmalarında Venedik ve P isa'dan satın aldığı
mühimmat ve malzemeyi kullandı . Ne de olsa, İtalyan
ken t devletleri nin i nsanları, h avaya yükselttikleri
haç l ı sancaklarıyla n e gibi kah ram an l ı kl ara i mza
atmış o l u rlarsa olsun lar, her şeyden evvel tüccardı .
Selahaddin'in bordalamadan evvel ki karşılıkl ı atışla r
için h a fı f yaylarla reçhiz edilmiş, tecrübesiz rayfalarla
dolu gemi leri, I I I . Haçl ı seferin e katılanları taşıyan
filoları durdurmakta başarısız oldu.
Askalan Savaşı' n ı n ayrı ntıların a vakıf olmak ne
den l i güç olursa olsun, belli başlı noktaları ortaya
koymak mümkündür:
1. Venedikl i ler, Sur şeh rinde bulunan Müslüman
kuvvetler açısından h ayati önemde on adet m ühimmat
gem isini zapt ettiler.
2. Sur, ertesi sen e teslim olmak mecbu riyeti nde
kald ı ; çünkü halifen i n kuşatmayı yarabilecek gücü
yoktu. Askalan Savaşı , Fatımi den iz kuvvetine son
darbeyi i n dirmişti.
3. İ t alyanların b u tari h l e rde , kad ı rgalar ve
yelkenl erle donatılan ticaret teknelerinden o l uşan
karma filolar kulla n d ıkları ve ticaret tekneleri n i n ,
m u harebe h attını sağlamlaştırmada son derece etkili
i lave unsu rlar olarak kabul edildikleri aşikardı.
Kadı rgalar, tüccarlara ait yuvarlak gemilere kıyasla,
daha süratl iydiler ve aklına estiğince yön değiştiren
kap risli r üzgarları n daha az etkisi altındayd ı l a r.
Bun u nla beraber gerektiğince kürek çekebil mek içi n ,
bun l ar ı n s u seviyesi ne yakın inşa edilmeleri şarttı .
Oys aki ti caret tekneleri, kadı rga tasar ı m ı n ı n izi n
vermediği ölçülerde, p ruva, kıç kısım ları nda ve hatta
gra n d i direkleri ndeki yüksek yap ı larıyla çok daha
boyl u poslu gem ilerdi . Birçok deniz muharebesin i n
akıbeti daha ilk karşılıkl ı bombardıman safhasında
bel l i ol d uğ u n dan , gemi yüksekl iği tay i n ed ici
b i r avantaj sağlaya b i l i rdi. Askalan S avaş ı' n a dair
tarihi kayı tl arda, gemi güve r tes i ne yüklen e n
mancınıklardan bahsedilse de, başka yerlerde buna
benzer atıflara rastlamak oldukça güçtür. Doğrusunu
söy l e mek gerekirse, b i rçok tar i h ç i , güve rteye
b i n d i rilen mancın ı kların , devri n kro n i kçileri n i n
h ayal gücünden başka b i r şey olmadığı kon us unda
hemfikirdi r. Devasa boyutları ve geri tepme esnasında
gem iyi alabora etme tehli kesi bir yana, su üstünde
kullanılmak istenen bir mancınığa i htiyacı olduğu
m iktarda germe kuvveti tem i n etmen i n zo rluğu,
taş fı rlatan büyükçe aletlerin gemilerde kullanılmış
 KONSTANTlNOPOLIS'iN İŞGALİ, ı 203. Bu örnekteki gib i
d üş ülz sıı çekimli Venedi k tarz ı kadırgalar, lrnmsa1tara yönelik
taa rruz lar için hayl i elveriş l iyd i ve den izden gelecek bir istlla
kuvvel i n i beklemeyen B izans l ı askerleri gefı l avlamtşlard ı .
- :�� :_._ .
• · ı:. -:. - -
. _ _,__ ...
olab ileceği - en azından bir kerede n fazla - ihtimalini
hayl i d üşü r m ek tedir. B unun yerine revaçta olanlar, ok
ve zemberek ve yahu t gemilerin birbi rlerine yeterince
yak l aştığı duru m l arda , bu nların yanı sıra cirit ve
elle a t ı l a n taşlardı. B u manzara içi nde, yüksekçe bir
duvara çı kıp buradan aşağı bir taş savurmakla, duvarın
dibi nden yukarıya doğru taş atmak arasındaki farkı
mütalaa ederek yüksek bir güverte n i n ne derece etkil i
olabi leceği tahayyül edilebilir.
1 200 yılına gelindiğinde, y uva r l a k tüccar gem ileri ,
A k de n iz askeri denizc i l iğinde ve i aşe tedari kinde
h ay l i ehemm iyetl i gö revler üscl e n m işlerd i . B u
ge m i le r, gerçekten d e çok büyük o l ab i l iyo rdu .
IX. Lou is, 1 24 8 'd e ç ı ktığı h açl ı seferi i ç i n iki ,
h atta ü ç ambarlı nakl iye gemileri yaptı rmıştı. B u
ge m i lerden e n büyüğü, m u h te m el e n 800 to n a
va ran e rzak v e m ü h i m mat taşıyab i l iyord u v e 80
kiş i l i k m ürettebatıyla, 500 ila 600 yolcu veya 1 00
atı soru ns uzca istenilen menzile aktarabiliyord u. Bu
nevi gem iler, bilhassa b üyük çap l ı iki amfıbik taarruz
esn asında, sırasıyla 1 20 3-04'te Ko nstantinopolis ve
1 2 2 1 'de D imyac'ta n e denl i k u l l anışlı oldukların ı
ispa t etmişlerdi.
IY. Haçlı Seferi: Konstantinopolis: 1 203- 1 204
H ayl i i lginç bir şekilde, b i r Hıristiyan ken ti olan
Konstancinopolis' i , 1 20 3 ve 1 204 yıl larında i ki kez
vuran IV Haçlı seferi, doğu sularına Venedik nakliye
gem i le r i y l e taşı n mış ve haçlılara yol boyu n ca e l l i
Venedi k kadırgası refakat etmişti. Gerçi h açlıları , bir
Hıristiyan şehrine saldırmaya sevk eden de, bizatihi
bu Venedi k gemileri oldu. IV Haçlı seferine önderlik
eden Fransız zadeganı, Venedik h ü kü me tiyle , askeri
birliklerin ve m ü h i m matın deniz yol uyla taşınması
ve bu e s n ada gerekl i m uh afaza h izmetleri n i n
görül mesi şartları nı i çeren bir sözleşme akdetmişti.
Ne var k i , sefer davetine beklenenden az insan icabet
edince, Fransızlar, d a h a ö nceden Ve nediklilere
taah h ü t e ttikleri ö d e m eyi yapam ay acakları n ı
anladı l a r. Bunun üzeri ne haçlılar, gere k l i miktarı
denkleştireb i l mek içi n , tah ttan uza k l aştırıldıktan
sonra s ü rgün hayatı yaşayan bir Bizans prensi n e
arzulad ığı tacına kavuşm a kta yard ı m cı o l mayı kabul
erciler. B u n u nla b i rl i k te Konstanti n o pol is ahal isi ,
Vened i k ve F ra n s ı z haçldarını n beklentilerinin aksi ne,
sab ık h ük üm darl arın ın oğl u n u tekr a r aralarında
görmekten haz etmediler; Bizans prens i n i , zor yoluyla
tahta o t urtmak dışı n da b i r çare kal m am ıştı. B u
dönemde tarifi müşkül karışıklıklarla boğuşan B izans
İmparatorluğu üzerine, o rtaçağ askeri tarihinin en
büyük saldırı larından ikisi düzenlendi .
Ka r ş ı l a r ı n a ç ıkacak b i r B izan s fi losun u n
yokluğun da, Venedi k l i bahriyelilerin maaşla rı n ı
hak etme leri h i ç de zor o lmadı. Aynen beş ası r
UUN Y A .S AVA� TA R i H i : U Kl'A(,:At;

FRANSlZ VE VENEDİK kuvvetleri , 12 Nisan 1204 tarihindelz i

ikinci teşebbüslerinde Konstant inopolis'i de geç irmeye nmvaffak
o[dLdar. As/zerleri dü.ş ma n atcşivıden lwru.yan paravanlar,
kuşatmacıların kale s u. rl arı na yavıaşmasına yardı mcı olu.rlzcn ,
derme çalma ku.lcler, haçl darın, k e n t duvarlann ı savu.nmalda
görevlendiril miş paralı askerlere saldır111a lanna i m ld.n tarnch.

�1

önce olduğu gi b i , Kon s tant inopolis' i zapt etmeye
giden yo l d e n izlerden g eçmekteydi ; çünk ü şeh rin
üç tarafı sularla çevriliyd i . Marmara den izi ve Boğaz
ci hetlerinde, n eredeyse s uyun için den çıkıp y ükselen
s u rlar, açık d e n iz i n hırç ı n tabiatıyla b i rleşince, nüfuz
ed il m esi h a n d iyse imkansız setlere dönüşm üşlerdi.
B u n a m ukab i l , Ko n s tantinopolis' i n a n a l i manı
olan H al iç'teki duvarlar b i raz daha i nsaflıydı . Burada
ö teye beriye serpilmiş vaziyette b ul unan küçük
k u m l u kl a r, k uşatmac ı l a r ı n Üzerle r i n e t ı rmanma
m e rd i ven l e r i k u rabi le cekleri köp rübaşl a r ı o larak
k u llan ıl maya m üsaitti. Bu sebeple, Haliç asırlardır
m u h a t a ra zamanlar ı n d a , l i m an ı n i ki başında
y ü kselen kulelerin arasın a gerilen devasa b i r demir
zincir vasıtas ıyla koruma altına al mıyor ve b u demi r
z i nci r, liman ı n ağzına kadar gele n gem i l e re geçi ş i
tıkıyordu. Haçlılar, ilk i ş olarak, bu kulelerden biri
olan Galata kules i n i al mak için harekete geçtiler ve
5-6 Tem mu z 1 203 tari h i n de m u ratlarına e rdil er.
Galata'yı ele geçirmek amacıyla yap ı lan taa rruz, sığ
suyun el vermemesi nedeniyle, Vened i k kad ı rgaları n ı n
yedeğinde çek ilen nakl i ye gemiler i n i n sahi le doğru
itilerek karaya oturtulması sayesinde gerçekleştirildi.
Karaya o t u ra n gemilerin ambar kap ı l arı rampalar
oluştu racak ş e k i l de açı l dığında, a t ların ı n s ı rt ı nda
h azır bekleyen s üvariler, k umsalı m ü dafaa etmeye
çal ışan Bizanslı askerlerin üzeri n e atıldılar.
Sah i ldeki B izans savaş ç ı ları kısa s ü r e i ç inde
dağıtıldı ve h açlılar, topyek u n bir hücumla kuleyi zapt
ettiler. Tahkim edilmiş b i r Venedik gemisinin zi nci ri
k ı r ı p Hal i ç' e gi rmes i n i m ü teakip, Vened ikl ilerin ,
ken d i lerini H al i ç'ten çı karmaya boş yere çabalayan
köh n e Biza n s gem i lerin i n defteri n i d ürme s i uzun
sürmem işti .
H al iç' e d u h ul etmey i başaran haçlı kuvvetlerinin
karşısına, taş atan mancınıklar ve okçularla caydı rıcı
biçimde müdafaa edilen 9 m.lik bir sur çıktı. Taş atan
m üdafaa aletlerinden b az ı l arı o denli büyüktü ki,
bunlar, bir i nsanın kendi başına kaldı rabileceğinden
daha ağır kaya parçalarını fırlatıp tamiri son derece güç
tah ribatlarda b u lunuyorlardı . Haçl ı lar kuvvetlerini
ikiye böldüler; Fransızlar, b iraz uzakta yer a l an kara
surları na yö nelirken , Venedikliler deniz tarafı ndan
yaklaştılar. Venedikliler, sald ırıları esnasın d a bütün
hünerlerini sergilemişlerdi. Rum ateş i n e tedbi r olarak
gem ilerini h ayvan postlarıyla kaplamışlar ve isabet
V .h N J L �AVA� LA K I
eden taşların daha az zarar vermesini temi n edeb ilmek
i ç i n , tek n el e r i n i ç i n i ke rest e ve asm a d a l l a rıyla
yastı klanı ışlardı. Ancak b u n l a rdan daha öne m 1 isi,
yan yana üç adamı n durab i leceği genişli kte i nşa
ettikleri tahta köp rüleri, bazı ağır yuvarlak gem ilerin
grandi direkl e ri n i n etrafı nd a fı rdöndü m isali yön
d eğiştirebilecek şekilde direkl e re asmış olmalarıydı.
Tıpkı kuşatm a kuleleri nden uzatılan köprülerde
o lduğu gi b i , b u d üze nek l e r i n de esas a m a c ı ,
k a l e duvarlarının üzerine k e n etlemek s u re tiyle,
m uhacim l e re b i r taarruz y o l u açmak t ı . Gerçi
kadırgaların , düşük su çeki m l eri sayesinde sığ sulara
kadar girebilmesi mümkündü; ama hareketli kuşatma
k uleleri i ç i n gereken sayıda adamı taşıyamacakları
gibi, bu iş i ç i n yeterince sağlam omurgalara sahip
değillerdi. Asl ı na bakı l ı rsa, den iz yüzeyi nde kuşatma
k uleleri kurmak emsalsiz b i r fi k i r deği l d i ; 904 -
S e l a n i k m uh asar asında, seyya r k uşatm a k u l eleri
o l a rak k u l l a n ılan gem i ler ol m uş t u - ancak Ve ıı ed i k
d e n izci veya ge m i c ile r i n i n d a h a ö n ced e n böy l e b i r
,
u s u l ü gö rmüş olmaları şüph e l i d i r.
Veııed i k doge u E nrico Dandolo, geçki n yaş ı na ve
görmeyen gözleri n e rağmen saldırıyı şahsen yö netti.
Dandolo, sur boyunca mümk ü n olan en fazla noktada
aynı anda taarruza geçebilmek maksadıyla, gemileri
uzun bir hat boyunca bir h izada dizdi . Taşı d ı kları
saldırı köprülerinin sebep olduğu hantall ığı rağmen ,
e l verişl i r üzgar ı arkasına alan daha ağı r yuvarlak
g e m i ler, sahi l i n yakınlar ı n a girerek bu uğurda i l k
a d ı m ı attılar. Venedik doge u , yuvarlak g e m i lere
yönelen düş m an ateş i n i bir nebze olsun hafifle tmeyi
öyles i ne kafas ı n a koymuştu ki, gemi mü rettebatına
kendisini karaya çıkarmaları n ı emretti.
Karaya yanaşan ilk gemi , h a kikaten de s a n cak
gemisi olmuştu. Onu, h ükü mdarl arını ve San Marco
sancağın ı yaln ız b ırakmayı gururlarına yediremeyen
tayfalarla dolu diğer kadırgalar takip etti. Ne d e olsa,
o rtaçağlar b oyunca kadı rgalarda kürekçilik eden ler,
genellikle şehir ahalisi arası ndan çıkan özgür insanlardı .
K umsala çıkanlar, dar sahil şeridi üzerinde tırmanma
m e rdiven le r i n i k u rmakla m eşgulken, yuvarlak
gemilerin bazı ları, ken t duva rl ar ın da yer alan bazı
kulelere köp r ü lerini kancalamaya muvaffak oldular.
Köprülerden geçerek k u l e l e re girmeyi başaranlar,
kule kapılarını m ücadelelerine sahilde devam eden
h emşeriler i n e açtılar. Vened i kl iler, bu sure d e kent
 Konstantinopolis
1203-04

Ko n s tantino p ol is' in l 203'teki i l k işgal inde, başarın ı n

a n a h tarı , ik i ceph eden aynı anda taarruza geçmek
o l m uştu . Fransız haçlı ları, kuşatma gereçleri ve ağır s il a h l ı
şöval ye ve piyadelerl e kara s u rl a rı n a h ücu m ederken,
Ve n edi kli denizc i ler, d e n iz tarafı n daki duvara saldırd ı lar.
Bölü n mek zoru nda kalan m üdafi ler, g üç l e r i n i tek b ir
noktada yoğun l:ış r ı ranı ad ıl ar. Ve n e d i k l iler, Gal ata k u l es i n i
a l ı p l i manın ağzı nı kapatan zinciri alaşağı ettikten son ra
ge m i l e riy le Hal iç'e gi rdil e r Yuva r l a k gem i ler, deniz surları
.

üze r i ne ya pı l acak doğrudan bir h ücum i ç i n muhafaza

ted b irleriyle güçlendi rilip köprü lerle teçh iz edildi. Venedik
kad ı rgaların ı n sahnelediği şaşırtma manevraları ve b i r
ç ı karma hareka tıyla k ürekçileri n k u msallara i ndirilmesi
zafe r i geti r en öğe oldu. Bu esnada yaşanan kargaşada,
b i rkaç asker köprü ler i n üstünden s urlara atlad ı . Bir kuleyi
ele geçi ren savaşçı l a r, kapıları açarak doge ve askerlerin i
i çeri a l d ı lar. Ven ed i kl i ler başarıyla şeh i r savun ması n ı
aşm ışlard ı ; fakat F ra n s ı z m ü ttefi kleri n i n başl arı nı n
belada olduğu n a d a i r h a v ad i s ler kulaklarına erişince geri
...
J
..

.,,,, •• ..
•.

ç e k i l d i l er. Fransız h aç l ı Lı rıy l a dolu gem i l e rl e yapılan i kinci ,_ ·:

""•
b i r deniz taarruzu d a ha başarıl ı o ldu ve 1 2 Nisan 1 204're
.. ·. ..

şeh i r istilac ı ları n e l i n e düştü.

+İSTANBU .. .. t .

B İZANS •

<
i MPARATORLUGU (
?ANADO�U DEVLET!
SELÇUKLU

HAÇLI
DEVLETLERj

Ko n stantinopolis, a n t i l� Greklerden beri ab ncı lan ve

geleceğin fatihlerini c ezbeden, bere ketl i toprak ların yurd u
o l a n Karadeniz'e g i riş yolu üzerindeyd i .

230
 D E N İ Z SAVA Ş L A R ]

'

• •
. .
., . ..,,
, I

�?3{��-�
· �J .
<• \ .. ··; . - . . ..
_

.• '"''

.
• '.
· 1·
... şlll iLn:
� .
. Jll.&
1Fl'i1�i.
olluı . � �ta
. . .. .
1 •

.
•

.
.
,.,
·' . ...

�:'o. ... � ·.
.
.• • •

kule;.'� ç'i} �
. .
:
•

- � ·. ..
. . \

tıkayan dev zin c . ı.:i . •

' ·•

• muhafaza ediyordq. . •.

3 Haliç'e giıe6 V�nedik

gemileri, direklerinde.o
sarkan köpril vuıtuıyla
de n i z
sudanaa aaldud.alar ve
teknelerini sJj kgmgJlara
sünliler.
surları n ın önemli b i r kısmı n ı zapt etmeyi başa rdı l a r ; i ç i n rüzgarı n müsait yön den esmesi şarttı ve o g ü n ,
fakat h iç ummadıkları derecede se rt b i r mukavemetle b üyü k bir talihsizli k eseri olarak, olağandışı bir kı b l e
k ar ş ı l aş a n F ra n sız l a r ı n yard ı m ı n a yetişmek i ç i n esiyord u . Kulelere gö n d e r i len ge m i l e rde n sadece beş
hal i h az ı rda e l e geç i r m iş o l d u k l a r ı m evzileri t e r k tanes i menzi l i ne vasıl o l m ayı b aş ar m ış t ı ; bunlarda n
e tmek zorunda kaldı lar. Fakat en nihayet i nde, zafer d a h içb i ri, k öprü s ü n ü kuleye tak m ay ı beceremed i .
haçlılanndı. Tahtı gasp e t m i ş olan III. Alexios kaç m ış Taarruz, büy ü k ka yıp l arla geri püskürtüldü.
ve s ü rg ü n de n dönen p re ns, ş eh re gi rd i k te n bir müddet 1 2 N i sa n 'd ak i ikinci saldırıda, ha ç l ı ları n tal i h i
son ra, I V. Alexios i s m i n i alarak, ba b as ı I s aa ki o s' l a yaver gitti. B u defası nda, k ı rk yuvarlak gemi çiftle r
m ü şte rek i m p a rator n amı y la taç kuşan m ıştı. Haç l ı l ar, h al i n d e b i rb i r le rin e rapte d i l d i kte n sonra, her b i r ç i ft ,
en son u n da m u ratl a rı na ermişlerd i ve M üsl ü m a n l ara b i r kulen i n üzerine gö n de r i l d i . G emile ri n b u s u re tte
ka r ş ı ve rece k l eri s a v aşa ç i ftl e r h al i n e s o k u l mas ı ,
gi t m ed e n ö n ce hak b i r taraft a n s u yü zeyi n d e
"Sapancı ve o kçuların, Tanrı'nın
e tt i k l e r i n e i n a n d ı k l a r ı d a h a i s ti k rarl ı bir
m eb l ağı n ö d e n m es i n i
razı olmadığı öldürücü sanatlarını, m uvazen e s ağlarken , ö te
bekl iyorlardı. Hıristiyanlara ve Katoliklere karşı taraftan , k e n t duvarları n a
Prens Alexios'un tatbik etmelerini lanetleyerek kö p r üler i n t a kılab i l m es i
taa h h ü t l er i , d a h a e n yasaklıyoruz. " d u ru m u nd a, b u k ö p rüd e n
baş ı n d a n beri, büt ü n ü yle İKİNCİ LATERA N KONS İLİ, 1 1 3 9 geçecek m u h a r i p l e r i n
i z a n d a n u z a k , m ü fr i t sayısını do ğ a l ola ra k i k i
vaa t l e rd e n i b a re t t i ve k a t ı n a ç ı ka r m a ktayd ı .
ş i m d i , m ükellefiyetleri n i yerine get i rme zamanı gel i p Öğ le n e doğru çıka n b i r kuzey rü z g a r ı , gem ileri
çattığı nda s ergiled i ğ i isteksiz ve gevş ek tavı rlar, ne al ıp do ğ ru d a n su rl a ra götür m ü ş tü. G e rçi gene de ,
B i za n s l ıl a r ı ne de h aç l ı ları tatmin etm işti . Zaten fazla bu seyyar k u şa tma kuleleri nden y a l n ı zc a b i r i k i
vak it geçmeden Alex i os tah ttan i n d i ri l d i ve yeri n e tanes i , köprü lerin i m üdafaa kulel e r i n e i l iş t i r mey i
sulha s üb hana gel m ez bir Ven edik m uhalifi geç t i . başarab ildi. Ama bu kadarı ka fiyd i . Haçl ılar k u lelere
Nasıl b i r do l aba alet oldukları nı gören h aç l ı l ar, ] 2 04 sızm a ya m uvaffak o l u r o l maz, e tr a ftaki s u r l a r ı
başların da şeh re ye n i bi r saldırı için hazı r l ı k yaptılar. düş m a n askerlerinden t em i zleye rek, sah i lde bekleyen
H a ç l ı l a r, i l k i ş g a l esnas ı n da, k a ra surlan n ı yol d aş l a rı n ı n h uzur i ç i n de merdive n l e r i n i duvarlara
zap t e tmen i n n eredeyse i m kansız o l duğu n u yaslayı p yukarı tırmanmaları na olanak s ağladı lar. B i r
tecr ü b eyl e idrak e t m iş oldukların da n, bu kez bütün s ü re so n ra ş eh i r d üş t ü ve Konstan t i n o polis h al k ı ,
kuvvetlerini, den iz ta r a fı n d ak i surlara teksif ett i le r. y u rtl ar ı n ı n d i ndaşları tarafı ndan fütursuzca yağma
Gelge l el i m , geçen s ü rede bu ca n i p t e ki duvar l a r ve tal a n edi l mesin i sey ret m ek zorunda kaldı. Haçlılar
biraz y ü kselti l m işt i ; g ra ndi d i reklerine bağlı seyyar b u n u n l a da yeti n meyerek, i m paratorl u k a raz i s i n i ,
köp r ü l eri n de d i reklerin daha y u k a rı kısım la rına Ve n ed i k' i n D oğu Akdeniz'deki ticari menfaatleri n i
çı k a r ı l ması l azı m d ı . Ve n ed i k g e m i l e ri , bir kez gözetecek ş e k i lde parçaladıl ar.
daha k e reste, as m a d a l l a r ı ve hayva n deri l e r i y l e
kapla n a rak, hareket l i kuşatma k u l ele r i ol arak hizmet Ortaçağ Sonlarında Akdeniz'de Savaş
verecek ş e k i l de ter t i p ed i ld i ler. 9 N isan'da, n akl i ye İ ta lya n ken t d evletl e ri , haçl ı seferleri s ayes i n d e, b i r
gem i l e ri , kad ı r g a l a r ve ar g e m i l e r i n i n nöb e t l e ş e müddet sonra d i ğer batılı güçlere karşı kul la n maya
ol u ş t u r d u ğu h a t t ın , h e p b i r h izad a i l e rl e m es i yl e başlayacak ları hir diz i teknik meleke kesp ettil e r.
ro pl u h ücuma geç i l d i . Dar o m u rga lı gem iler sah il e Bu d ö n emde, k adı rga l a rı n üstüne b i r n evi a h şap
yanaşı r yanaşmaz, sığ l ığa atlayan adamlar, p eşle ri n d en h isarlar kondurmak yaygı n l aşsa da, geminin bord a
sürükledikleri merdiven ve diğer alet edevatla suyun yüksekliği nden ziyade manevra kabi l iyeti n i kafasına
i ç i n de koşuşturmaya b aşl ad ı la r. Ay n ı esnada, her bi r ra kan h ük ü mdarların n azarında, b i r donanma n m
mü d afaa kulesi n i n karşısma k ö p r ü taşıyan b i r ge m i asil u ns u ru ancak k a d ı r ga olabili rd i . Ne d e o l sa ,
yoll a n m ıştı. Ne var ki, yuva rl ak ge m i l e r i n seyr ü se fer i bel irleyici etken ler hala aynıydı: d ü şman ı n m is i llem e

.! "'>- ... -.
�-�
·;�>'//?
· c;_ · _ ._ _- -""-� o-- - -
-· ----.. ,;�-- - . r���; · :......... .
--
a reş i nden daha yoğun b i r areş açabilmeyi remin
ede n, muh a rebe esnasın da rakib i ne karşı avan raj l ı
b i r du ruş k aza n ab i l m e beceri s i ; uzun m e n z i l l i
s i lahların cinsi ve miktarı ve askerlerin b u s il ah la n
kullanmadaki hünerleri; en nih ayetinde, şayet bütün
ş a rtl ar eşitse, bordalama anında gem i mürettebatının
sergileyeceği cengaverl iğin hunharl ığı. Ortaçağın
s o n l a rı nda Akde niz'de cereyan eden savaşları konu
alan vakayi na m eler, reis ve kaptanların, çarp ı şm ayı
k e ndilerine geti recek etkenleri hesaplayabi lmek için
k ı l ı kırk yararc a sı na kafa patlattıklarını gö s t eri r.
B u nlar, kapal ı mekanlar sayes in de , güve rtedeki
rn ü rerrebat ve askerlerin selam e ti n i sağlam ak ile
gem ini n manevra kab i liyetini yüksek tutmak a rası nda
e n uygun dengeyi yakalamaya ç a l ışırken , birbir i ne
toslayan güvertelerde en faydal ı olacak savaşçıları
bulup getirmeye özen gösteriyorlard ı . Keza düşmanı
kör ermek a macıyla, karşı güverteye yanar vaziyette
k i reç fırlatmak veya bilhassa ağı r zırhlar kuş anm ı ş
silahşo rla r ın başını belaya sokacak şekilde, sabun dolu
Y ÜZEN KUŞATMA KULELERİ, Akderı iz'J e derı iz
su.rlan11a h.ü.cum etmek için kuUamyorfardL. Bu
maksatla direk leri sökülen gem iler, ÇL brma köprü.leri
veya lwçbaşlanm laşLmak için çift ler h.alinde
6 i rleşti ril iyo rla rd ı
·· "" · ·
·
küpler atarak düş m a n güvertelerin i kayganlaştırmak
bu devirde denenen yönte m lerdendi .
Ge ne de, bu de v i rde Akdeniz m uharebelerin i n
e n göze çarpan silah ı tarar yayı ol m uştu. Görünüşe
göre , tatar yayları 1 1 . yüzyılda çok geniş bir dağılım
sahasına kavuşmuştu; n itekim 1 2. yüzyılın başlar ı n a
ait o l a n Anna Ko m nena kroniği, bu silahlardan ,
bunları n haçlılard a n ö nce Biza n s top rak l arı n d a
b i l i n m ed i ği n i i h s as enirecek şeki lde, ş eyra n l
b idatle r olarak bahsed er. 1 1 39 rar i h l i ikinci Late ra n
konsi l i nde, tatar yayl a rı n ın herhangi b i r çeşidi n i n ,
H ı risriyan lara karşı kullanılması lanetlendi. Bununla
birl ikte tatar yay ı , b u tür yasakçı beyanna m el eri n
baş edebilece ğ inden çok daha güçlü bir silah t ı . Tatar
yaylan , ne denli kullanışlı olduklar ı n ı dosta düş m ana
kanıtla rcasına, en az dört as ır b oy u nca Akdeniz' e
a ç ı l a n savaş ge mi l e r i n in s ta n d a rt teçh izatları
arasında yer aldı. Bu silahları kul l anan arbaletçi l e r,
yanlarında olağan şartlarda i k i farklı cins tatar yayı
b u lunduruyorlardı . İ lkinin kur u labil mesi i çin, iki
ayağı birden kul l an mak şar tt ı . Germe peda l ın a sahip
diğer cinste ise, kurma işlemi ayakta i ken yapılabil irdi .
Büyük ihtimalle, bunlardan i lkinin daha uzun bir atış
menzili vardı; ama yüklenmesi daha uzun süre isteyen
bir işlemdi . A nlaşılan, bazı gemi l erd e , bocu rgat
yardımıyla b i r kürsünün üzerine yerleşt i r ilen daha
cüsseli arbaletler de vardı . Bu aletler, iri okların yanı
s ıra, orta büyükl ükte taş l a r ve birtakım öldürücü
maddele r fı rlatmak içi n kullanılmaktaydılar.
Tatar yayın ı , savaş ı n e n hararetli anların da,
etki l i biçim de kul lanabi l meyi öğrenmek için uzun
süreli b i r tal i m süreci gerek l i ydi. Bu s ayede savaş
meydan ların ın en iyi eği t i m l i askerleri arasına giren
arbaletçiler, ken d ilerinden h ayli korkulan sevimsiz
bir kitleyd i . Arag6nlular ve Angevinler arasında, 1 4
Haziran 1 30 0 tarihinde yapılan Ponza Savaşı' n dan
sonra yaşananlar, tabiri caizse, üstü n bir helak etme
gücünü temsil eden usta b i r arbaletçiden ne denli
nefret e d ileb i leceğini gözler ö nüne serer. Arag6n
filosu savaşı kazan d ı ktan s o n ra, filo kumandanı,
düşmanın sancak gemisin de ele geçirilen Cenevizli
arbaletçileri n elleri nin kesi 1 m esini emretmişti. Arag6n
komutanı , daha sonra em i n ol mak adı na, elleri kesilen
Cenevizl ilerin gözleri nin kö r edilmesin i buyurdu.
SİCİLYA KRALl CHARLES için ı278 'cle inşa edilen bir taridein
(at gemisi) rekonstrü.ksiyonu. Savaş kad.trgalanna byasla
daha ferah mekanlara sahip olan tarLcleler, amJibik taarruzlar
esnasmcla atlan n ak l et me k icin b ire birdi.
Ortaçağ den iz muharebelerinde "bilim" i n en ateşli
savunucuları, Sicilya krallığın ı almak için m ücadele
eden Arag6n l ular o lmuştu. Arag6nlular bu unvanı,
S i ci lya Akşam D uası savaşı ves il esiyle aldılar. Bu
savaş ismin i , S icilya'da Angevi n hakimiyetine karşı
i l k b üyük ayaklanmanın, akşam duasını haber veren
k i l ise çanlarının çaldığı vakit başlamasından almıştı .
A ragôn kral ı , b u isyanlardan sonra patlak veren
m uharebel e r esn asında, Fransız kraliyet a i l esi n i n
Sici l ya kral lı ğı n ı almış olan küçük koluna karşı
tavır aldı. Arag6 n kral ı, bu seçiminden ötürü, zaman
zaman Fra n s ı z kraliyet kuvvetleriyle hesaplaş m ak
durumunda kaldı. Fransız kral ı I I I . Philippe, Aragôn
topraklarını istilaya n iyetlenmek gibi meşum bir hata
yaptığında, Arag6n ve Karalan m üttefikleri, 1 2 82'den
başlayarak F ransızla ra karşı b i r dizi şaşaal ı zafer
kazandılar. Fransız kral ı , Roses körfezinde des tek
gem i lerinden oluşan büyük bir filo teşkil etmişti;
ama bu filo, 2-3 Eylül 1 282 tarih i n de, bir Karalan
donan ması tarafı ndan i mha edildi.
Malta Savaş ı: 1 283
8 H azira n 1 2 8 3'te vuku b u l a n M alta Savaşı,
Aragô nluların denizcilik sahasındaki marifetleri n i en
 açık seçik gösteren ö rnektir. B u savaş, aynı zamanda,
orraçağlarm en büyük kadırga amirali unvanını taşıyan
Lau rialı Roger' ın i l k büyük zaferidir. Çarpışmanı n
gerçekleştiği Mal ta l i manı, Akdeniz'de bulunabilecek
en h oş l imanlardan b i riydi ve her i k i tara fı n
stratej isi için de hayati öne m i h aizd i . Muhtemelen
4 H azi ran'da, y i r m i kad ı rgadan m ü re k kep b i r
A n g ev i n filosu l i m a na ulaş t ı ğ ın da, bunları tak i p
eden hemen ayn ı sayıdaki Arag6 n gem i leri üç gü n l ük
mesafedeydi . 7 H az i ran gecesi nde l i man açı klarına
vas ı l olan Aragônlular, l imanı n giriş i n i m u hafaza
ermek maksadıyla i k i ufak teknenin buraya bırakıl m ış
o l d uğunu gördüler. Ne var ki , bu i ki tekne, limanın
ağzı n ı boyl u boyunca devriye etmek yerine, her i ki
uca halatlarla b ağlan mış vaziyetteydiler. B u güve n l i k
açığından istifade e den b i r Aragô n gem isi, gizlice
l i m a n a süzül ere k Angevi n l i leri n planları na d a i r
isti hbarat toplayab i l m işti.
Laurialı Roger, gündoğum undan hemen önce,
pala marlarla birb i ri ne gevşekçe bağladığı gem i leri n i ,
b i r h iza dahili nde harp nizam ına soktu. Görün üşe
bak ı l ı rsa, kad ı rga savaşlar ı n a s o n derece uygu n
olan bu taktik, 1 2 . yüzyılda Cenevizliler tarafından
gel işti ril m esi n i m üteakip bir ası r boyunca hemen
h e r donan mada k u l lanılır h ale gelm i şt i . B u a ç ı k
fo rmasyonda, gevşek b ı rakı lan hal atlar, kürek
çek i l ebi l mesi i ç i n lazım o l a n b oşl ukl arı tem i n
ettiği nden, gemilerin tamamı n ı yekpare bir muharebe
b i ri m i o larak h ar e ket ett i re b i l m ek m ümkündü .
B u şekilde, b i r gem iden d iğeri n e i vedil i kle asker
kayd ı rab i l mek m ü m kün o l duğu içi n , düşman
gem is i tarafı ndan bordalan a n veya başl angıçtaki
uzu n menzilli atışlarda fazlasıyla savaşçı kaybeden
gem i ler derhal takvi ye edileb i l i rdi. B üyük ihtimalle,
k a d ı rgal ar arası n da güvertede n güverteye u za n a n
tah ta iskeleler mevcuttu.
A ragôn ami ral i , l i mana g i rd i k ten so nra, o l a n
bitenden habersiz gaflet uykusuna yatın ış düşman lan na
sesl i biçimde m eydan okuyarak bekled i . Bu savaş
i la n ı , esasında, soy] u bir şövalye! i k gösterisi fal a n
değildi . Çünkü A n gevin gemileri, geleneksel tarzda,
yan i kıçları dışarı dön ük vaziyette karaya çekilmişlerdi
ve bu dizilişte gemi leri müdafaa etmek çok daha
k o laydı. Bir gem i n i n ele geç i r i l mesi d u r u m u nda,
zapt edi len gemiyi yedeğe alıp s ürüklemek h i ç de
kol ay olmayacağı gibi, muharebe esnasında, bel l i ki,
karadan çatışmalara katılacak aske rlerin ardı arkası
kesilmeyecekti. Ne var ki, alenen s avaşa davet edilen
A ngevinler, kad ı rgalarına doluşa ra k bütün sabah
boyunca devam eden bir muh a re b eye tu tuşmak
zorunda kaldılar. Her i ki tarafta da, kadırga baş ı n a
takriben yüzer kişiden o l uşan , m ız ra kçı ve arbaletçi
karı ş ı k savaşçı tak ı m l a rı vardı. Savaş ın başlamasıyla
A ngevi n ler, alışı lageldiği biçi mde, d üş manı n üzerine
bu ldukl arı h er şeyi fı rl atmaya baş l a d ı lar.
j şte tam da b u n o k tada, savaş a l ışı l madı k b i r
seyir izlemeye başlad ı . Laurial ı Roger, adam l a rı na
h e r daim ko r u n akl ı mahal l e rde kal maları n ı ve
has ı mlarına tatar yayları dışında h i ç b i r şeyle karşılık
verm e meleri tal i matını vermişti. N i hayet Roger' ı n
bekled iği gerçek.leşi p A ngevi n l e r i n ce p h a n e s i
tüke n ince, Aragônlular usulca yan aşarak, i htiyatta
bekle t t i kleri cephaneleri n i d ü ş ın a n güverteleri
üzeri n e bocalayarak ortal ığı ceh e n n eme çevi rdiler.
B u a ğ ı r b o m b a rd ı ma n ı taki b e n A ragô n l u l a r,
kancalayıp bordaladıkları düşman tek neleri n i göğüs
göğse verilen m ücadelelerden sonra ele geçi rdi ler.
A ngev i n gemilerinde n yaln ızca yedi tanesi kaçmayı
baş ara b i l m işti; bunlardan da i k i s i öyle fec i h asar
almıştı ki, tah l iye edi lerek yolda b ı rakıldılar.
M a l ta Savaş ı ' nda Aragônl u l a r yaklaş ı k 3 0 0
adamlarını kaybederken , Angevin tarafının kayıpları,
fılon un iki amiralinden biri de dahi l ol mak üzere,
öldürülen ve esi r edilenlerle birl i kte toplam 3 50 0-
4000 kadar olm uştu. Malra'da kaza n ılan zaferi n, b u
radd ede azamet l i o l masını sağlayan bazı etkenler
vardı elbette. Hiç şüphe yok ki, Aragôn komutan ı n ı n
askeri yetenekleri ne ş apka çıkarm a k gerekir; ama
A rag6n gem i leri n i n i nşa tarz ı n d a gözlem l e n e n
b azı değiş i kl ikler o l m asa Rog e r' ı n takt i kl e r i n i
uygul ayabi lmek mümkün ol mazd ı . Arag6n tekneleri,
devri n e kıyasla daha yüksek yapı l m ı şlard ı ve güverte
ke n arl a rı nda, karşıl ı k l ı atışlar esnasın da askerl e ri n
artla r ı na sığın ab i l eceği yüksekçe k ü peşte ler i n şa
ed i l m işti. Bu tasarı m özell ikleri gem i leri ister istemez
d a h a hantal h a l e get i rdiği nden , b u c i ns tekn eler
İspanya dışında pek t utmamıştı. G elgelel i m yükse k
gövde v e siperl ikler, b u çarpışmada, t a m da bu yüzden,
başka bir deyişle sebebi yet verdiği şaşkınlık sayesi nde,
ayı rt edici b i r güç o l arak tebarüz etti. Bu savaşt a
Aragô n l uların karşısına çıkan gemi ler, muhtemelen
S ic ilya' nın Angevi n kralı I . Charles' ı n 1 275'te sipariş
ettiği kad t rgalara benziyordu. Bu tarih ten günüm üze
i n t i ka l eden vesi ka , o rtaçağ kad ı rgaları hakkında
teferruatlı rakamlar i htiva eden en eski belgedi r.
B u belgede tarif e dilen gem i l e r, esas i ti barıyla,
k ü re k l erle hareket ettiri len devasa kafes veya
i s ke l e tlerden ibaretti . Uzun ve dar tasarı m l a rı ,
t e k n e n i n t a m o rtas ı n da 1 0 . 7 /1 oranına tekabül
e d i yo rdu. Üstel i k bu gem i l e r h ay l i alçakt ı ; y i n e
gem i n i n bel i n d e , k ü peşte o m u rgada n sad ece
2 . 03 ın yü ksekteyd i . B u n ları n h a ri cinde Arago n
fi l o s u , tec rü bes iz F ra n s ı z askerl e r i ne n az ar a n ,
den i z m u h arebeleri n e çok d a h a ya tk ın v e a ş i n a
m u h aripl erl e dolu o l manın üstü n l üğüne sahi p t i .
A ragon gem i leri, b u dönemde Avrupa' n ın en can
y a k ı c ı okçu l a rı old u kla rı h erkesçe kabul edi l e n
Ka r a l a n arbaletçileriyle dold u r u l m uştu. A ragon
filosu nda tatar yayı kullananl a ra ilaveten , Endül üs
h u d utları nda eşsiz askeri tecrübeler edi n m iş o l a n
almogdvar hafi f piyadeleri de hazırd ı . Bedenleri n i n
ü s t kıs m ı na geçi rdi kleri deri ceketlerden başka doğru
d ü rüst z ı rh kullan mayan bu adamlar, çevikl ikleriyle
m eş h u rd u . Bu n u n l a beraber A n gevin fi losu, tam
te rs i n e, ağı r zı r h l ı şövalyeler ve güverte üzeri n de
savaş maya n e a l ışkı n ne de uygun olan p iyade
a s k e rleri y ü k l e n i p gel m i şti . Neticede İ spanyol
p iyadesi, bir aşağı bir yukarı sal lan ıp d uran güverteler
üzeri nde, belini bükmeden durma vazifesini daha iyi
ya pabi Jeceğin i gösterdi .
Bu zafer, ertesi sene, 5 Hazi ran 1 2 84'te gerçekleşen
Napoli körfezi savaşıyla taçlandırı ld ı . Ami ral Laurialı
Roger, bu çarp ı ş m ada bir sah te ricat terti pleyerek
A n gevin d o n a n ma s ın ı açı k s u l ara çe k m i ş t i .
H a k i katen de, m u h a rebe karada n ki lometrele rce
u za k ta cereya n ett i . Mücadel e , kuytu b i r köş eye
yatırı l m ış Arag6 n ihtiyat gemi leri n i n ansızın bel irip
Angevi n fi losu na arkadan saldı rmasına deği n , h ayl i
zo rl u ve çeti n geçti. B i r vakay i n a m e , Roge r' ı n b u
savaşta, akla gel eb i l ecek her t ü rl ü pis numaraya
baş v u rarak A ngev i n gem ileri n e a teş bombaları ve
içleri kükürt veya sabun dol u çöm lekler attığını yazar.
23 H aziran 1 287'de, Laurial ı Roger' ın sadece kırk
gem i den m üteşekki 1 filosu , en a z seksen gem iden
o l uş a n başka bir Angevi n do n a n masını bir kere
d a h a yendi. Angev i n gem i leri nde b ulunan birçok
F ra n sız kontundan ö türü Ko n tl a r Savaşı ad ı n ı
a l a n bu m uharebe, b i r kez dah a , fen n-i derya n ı n
savaş kazanmada n e denli ehemm iyetli olduğu n u
kanıtlamıştı.
Roger, Aıı gevi n leri l imandan uzaklaştı rabil mek
i çi n , k ıyıya atışlar yaparak ve herkes i n d uyabileceği
ş e k i l d e h akaretle r s avura ra k ç i leden ç ı kard ı ğ ı
Fransızları gayrete get i rdi. Angevi n gem ileri l i mandan
ayrı l ı r ayrılmaz, i n ti zamları n ı y i t i r i p sağa so 1 a
sürükl e nmeye baş l a d ılar; Napo l i s uları nda açı k bir
manevra üstünl üğü bulunan Arago nlular ise, etrafa
dağı l m ı ş vaziyette yakaladıkları d üşman gem ileri n i
teker teker avladı l a r. M uharebe, n eredeyse gün boyu
sürd ü . Roger, önce l ikle den izci l i k i l minden blbeh re
olan Fransız kontl arı n ı n gem ileri n i n hedef alınmasın ı
istedi . G ü n akşam a kavuşurken , kırk kadar A ngevi n
gemisi i çlerindeki 5000 kişiyle birl ikte ele geçi rilmişti .
Kuzey Suları: Manş Denizi'nde Mücadele
Kad ı rgalar, 1 5 . y üzy ı l ı n sonları n a değin Akden iz
s u l a r ı n d a h ü k ü m s ü rmeye d evam ed erke n ,
kuzey l i d en i zciler, m u htel i f gerekçel erle, askeri
teşebbüslerinde g ü n d e n gü ne d ah a fazla yel ke n i i
gem i k u l lan maya başlamışlard ı . Atlan t i k' i n engi n
suları n ın , Akden iz' i n yu muşak başlı havasına kıyasla,
k ü rek çekmeyi çok d aha zah m etl i hale get i rdiği
aşi kard ı ; ama n e ga r i ptir k i , k u zeyde yelken 1 i
ge m i le r i n o rtaya ç ı k ı ş ı nda, h ı r ç ı n den izl eri n ve
şiddetl i akın tıları n p e k bir etkis i o l m am ış gibi d i r.
Yel kenli gemilere geçi ş sürecinde, bun<lan ziyade,
gem i i nş asında gö rülen ilerlemele r, bu işe yatırılan
meblağ ve gemi yüksekliğinin savaşta karş ı l ı k l ı ateş
açı ldığı esnada sağl a dığı esaslı üstünlük rol oynamıştı.
1 1 50 c i varlarında, yeni ve daha gelişkin bir yuvarlak
gem i türü olan cog k u l lanıma gird i . Hayatlarına ağı r
nakl iye gem i leri o l a ra k başlayan coglar, Baltık' ı n
çal kan tılı den izlerinde geliştirildikten sonra n ispeten
h ızlı b i ç i mde Kuzey Denizi' ne yayılmışlard ı . B u
gemi ler yüksek b o rdal ı , yassı ze m i n li , kare kıçl ı ,
bindi rme tah tadan a raçlardı. Baş l angıçta iki, daha
sonradan üç kare yelkenden yararl anılmak suretiyle,
tamam ıyla rüzgar gücü vasıtasıyla hareket ediyorlardı .
Cogl arı n çoğu, 1 00 ton veya daha aşağı b i r taş ı m a
kapasitesine sahipti ; a m a 300 veya 400 ton taşıyabilen
örnekleri ne rastlanabil i rdi. Bremen'de ortaya çı karı lan
cog , k a r i n adan bor da tirizi ne kadar olan 4 m . l i k
yüksekl i ğiyle, 1. 8 m . l i k Viking Gokstad gem isin e
kıyasla h ayl i yüksek bir gövdeye sah ipti. Bu yüksekl ik,
gem i dek i m u h ariplere m u azzam b i r avantaj tem i n
ediyord u . Buna ilaveten baş ve kıç kısı mlarında i nşa
edilen m üstah kem kasaral a r, b u nl a r ın i ç i n e doluşan
askerle re , y u karıda n bakt ı kları d ü ş ma n l arına karşı
daha e t k i l i atış yap a b i l m e i m kanı tan ı m aktaydı.
Cogl a rı n bahşe t t iği d i ğer bir ü s t ü n l ük, ister
as k eri i s ter t i cari gayele r l e i nşa e d i l m i ş olsun l a r,
yapısal olarak tek b i r i nşa t arzına sadık kalmalarıyd ı .
B und a n d o layı , 1 4 . v e 1 5 . yüzy ı l h ükümdarları ,
donanmaları n a sancak gem is i olarak sıkl ı kla b üyü k ve
etkileyici cogl a r sipa r i ş etseler de, b u ge m il eri sadece
askeri a m açla rl a sını rland ı rmaya ge r e k yoktu.
B ilak i s taci rler, şahsi m enfaatl e r i n i n gerekti rdiği
tarzda coglar i nşa e tti ri p k ul l and ı l ar. B u n a karşı n
h ükümdarlar, aciliyet anları nda, b u tüccar tekneler i n i
m üsade re ed i p k r a l i ye t h i zmeti n e a l m a hakkı n ı
elleri n d e b u l u ndurm a k i ç i n gayret sarf etmişlerd i .
B u durum larda gem i sahibi v e m ürettebat ı n zararları
taz m i n e d i l m ekl e b i rl i k te, g e m i m as rafları n ı n
tamam ı öde n m iyo rdu. B u nevi ge m i l e re as ke ri b i r
çehre k azandırmak i ç i n t e k yap ı l m a sı ge re k e n , çoğu
vakit, ge m i n i n .sab i t aksamı arasında yer almayan
b azı muharebe .:müştemilatını ekle mekten ibaretti.
Gerç i h i çb i r üi ccar gemisi, kors a n ko rkusundan
ö türü s i l ahsız -vaziyette denize açı l m azd ı ; a m a
p r uva ve pupada , hatta b ir i htimal gran d i di reği nin
tepesinde yer alan ahşap savunma yapıları, gem i nin
s e y i r k a b i l i ye t i üzeri n d e epeyce o l u msuz etk i
yapab i leceği nde n , n ispeten huzu r içi n de yaşanan
zaman larda arzul anan p arçala r değildi.
1 3 . yüzyı ldan itibaren kadırgalardan uzaklaşm a
yön ü nde b i r tem ayüle rastlanabilir. Örneğin, kuzeyl i
kentlerden m ü t eşek k i l Hansa birl iği44, aslen ticari
b i r k o ns o rsiyurn du ve hiçbir zaman savaş kadırgaları
edinmeye i h tiyaç duy m amıştı. Ne de olsa, birl iğe
ü ye şeh i r le r, ha rp zamanları nda, cogl a r ı askerlerle
doldurup d e n i ze açılabil mekteydiler. Bu usul hayli
b aşarı l ı oldu ve 1 234 ve 1 239'da, Lübeck kentinin
Dan i ma r ka kral ı na karşı iki deniz zaferi kazanmasın da
o l duğu g i b i , t ü ccar l a r ı büyük d evl et lere karş ı
b il e kafa tu tab i l ecek seviyeye yüksel tt i . An laşılan
o ki, cog ta k i savaşçıları n cep han es i n i n tüke n mesi
BU 1 4 . YÜlYlL tüccar cogu, baş
ve ktç kısmında bsaralar, grandi
direğinde çana k l ı kla rla teçhiz edilerelı
muharebeye uygun hale getirilııüştir.
So n ra l arı bu gem i ti.i.rü., dünyanın ilk
,
bahrtye toplan ile donatıldı.
 Malta Savaş ı
1283

M al ta l i ma n ı , Fransız h a k i m iyeti n de k i S ici lya kral l ığ ı

n a m ı na b i r A n gevin filosu tarafı n d a n korunuyord u.
Angevin fi losu, 8 Hazi ran 1 283 s abah ı , Laurial ı Roger
yönetimindeki A rag6n kad ırgal a rı n ı n sald ırısına uğrad ı .
Arag6n kuvve t i , geceleyin l i ma n ın ağzı n ı tutm u ş t u .
Arag6nlu lar, Angevin leri kışkırta r a k l i man d ı ş ı n a çekmek
gayesiyle, has ı m l a rı n a yüksek sesle meydan oku d u lar.
Kadırgaları n a doluşan Angevinl er, sald ı rganlarla
yüzleşmek maksadıyla küreklere sarı l d ı . An gev i n
denizcileri, b u s ı ra d ı ş ı muharebede, d üşmanları n ın
tahrikine kapı l a ra k elleri ndeki ok ve menzi l l i silah l a rın
tamam ı n ı tüketti ler. Buna karş ı l ı k A rag6n lular,
merm i leri n i t u t u m l u kullanarak rakipleri cephanes i z
kal ana deği n bekl edi l er. Arag6nl u l a r, d a h a sonra göğüs
göğse m ücade l e için yaklaştıkları vakit, e lleri boş vaziyette
bek leyen Angev i nlerin üzeri ne adeta ölüm kust u l a r.
f\ r;ıgôıı gemileri, sü re giden kargaşada, düşman teknelerini
yakıhy ı p bo rd aladı ve kan l ı bir dövüşle muharebeye son
ııokrayı koyd u .

S İ CİLYA
K RA L L T G I

+ MA LTA

MAG R İ P
BERBERİLERİ

S[cilya'n ın güneyinde kalan Malta, Akdeniz'ln ortas ındal�i

coğra r lrnnumu nedeniyle, l'l'\Lthteris babşlan üzeri n e
f
çeken b i r deniz üssüydü.. Bu ada, t opra k ları Güney i talya'ya
kadar uzana n Sici lya krallığtnın güve n l iği açısmdan hayati'
önemdeyd i .

238
 D E N İ Z SAVA Ş LA R I

2 Aragon donaıı .uası,

borda hattında43, hep
beraber limana gi rerek
limanın ağzını kapattı.

gi b i b i r tal i hsizl i k yaşan mamas ı d u rumun da, b i r
ka dı rga n ın d e n izde b i r c ogl a baş edebi l mesi ne redeyse
i m ka n s ı zd ı . Cog ta bul unan insanları n içine gird i k l e r i
ahşap h isarlarda bulduk ları güveni ve y e r ç ek i m i n i n
ka dı rga d an a tıl a n s il ah l a ra k a rş ı muk avemet etmesin i
h iç d i l e ge ti rm es ek bile, neres inden bakı l ı rsa bakılsın,
çok daha al ça k bi r kad ı rga d a n bir cogu bordalamak
yü re k i s t eye n b i r i ş t i .
Cog savaş l a rı n d a izl e n en başl tca yön tem, gem i y i
rüzga r ı a r k as ı na alacak şek i l d e m a n evra ett i ri p
gem i l e ri n n e za man ve ıı c s u re t te re m asa geç ecek l er i n i
bel i rlcycbi l nı ckr i . " Wca th c r gage" a d ı veri len b u
m e t o t ta, rüzga rı a rkası n a a l may ı becerebilen gem i ,
en az ı n dan i d e a l d ü z l e m d e , d üş m a n te k n es i n i n
ortas ı na dik bir aç ı y l a tosl ayarak d e ın i r çıkıntılarla
rak i b i n i kıskıvrak yaka l ıyordu. Bu s ayede gem i n i n
baş k ıs m ın d a ki h isarda bu l unan s a va şçı l a r, d üşman
güve r t e s i n e haki m b i r ko n u m a ge l i r l e rd i . B u n a
m ukab i l h ü c u m a u ğr aya n ge m i , h a s m ın a h e r
240
ı4. YÜZYJL KUZEY AVRUPA
coglan arasında cereyan eden bir
deniz m u.harebesinin son sajh. alan.
Coglarda, olağan şarl tarda kü.rek
ku.llanıl mazdt; bu yüzden çarpışmalar
sürerken de yel kenlerin fora edilmiş
ol ması şa rfü
dai m kıç kısm ı dönük v az i yett e durmaya çal ışarak
y ü ksek l i k avantaj ı n ı kaybetmemeye uğ ra ş ı rd ı . Gene
de, 1 4 . yüzyıl a değin , k u zey fi loları n ın büyük kısmı
kad ı rgalarda n m üteşekki l d i ; çünkü kürekli bir t ek neyi
hareket etti rebilmek her zaman için dah a kolayd ı .
Zaten rüzgara 8 0 derece aç ı y l a t i ra m o l a 4 5 ed e b i l e n ,
yel ken l e ri n i r ü z ga rı n gel iş açısına göre t e rci p ederek
sey r i ne devam edebi len cog bulabilmek hayl i zordu .
O ysaki kuzey kadı rgalar ı , Viking ge m i l e r ine o l d ukça
be n zeye n , t e k kare y e l ke n l i , b i n d i r m e tah tadan
ge m i l erd i . B u nlar da, z a m an i l erl e d ik çe daha ağır
ve büyük hale geldiler. İ ngiliz kralı Joh n, e n az yetm iş
k ü re kl i k ad ı rgaya sah i p ke n , I . Edward, 1 290'1arda
yüz, hatta daha fazla kürekle hareket ettirilen gemi l e r
yaptırmıştı. Gene 1 290' l a rda, bir k ad ı rgan ın m a n ev ra
k a b i l i y e t i n i b i r cogu n yüksekliğiyle m ezcetme
n iye t iy l e , bu kad ı rga l a r ı kasaralarla t e ç h i z etmek gi bi
d e n eys el teşebbüsler de o l m uş t u.
 İngiltere-Fransa Savaşları
Kuzey askeri denizc il iğinde yaşanan değiş i m sürecini n
izleri n i , İ n g i l t ere ve F ra n s a aras ı nd a , 1 3 . ve 1 4 .
y üzy ı l Avrupa denizc i l i k tar ih i ne damgası n ı vuran
bi tmek b i lmez muh arebeler sayesi n de l ay ı k ıyla tak i p
edeb i l m e k m ü m k ü n d ü r. Arada s ırad a İ skoçya'da
gi rişi len askeri seferler içi n k ullanı lan deste k gemileri
ve 1 1 70'te İ rlanda istil as ında m üracaat e d i l e n nakliye
ge m i l e r i b i r tarafa b ı ra k ı l ırsa, 1 066'd a n sonra
İ ngilte re 'de askeri gem i l ere
o l a n i h tiyaç hep çok düşük
seviyel e rd e seyret m i ş t i . Ne
"Denizlere hakim olan
va r ki, bu d urum İ ngil iz kralı
cihana hakim olur. "
John'un Norm a n d i ya' y ı
k a yb e t m es i y l e köklü BARBA ROS HAYREDDİN PAŞA, 1 546
b i ç i m d e değişti . F r a n s ı z
kralı i l . Phi l ippe Auguste,
ilk defa, savaşı Manş den izi ne ve ötesine taşı yabilecek
l i manlara ve kaynak lara sah i pt i artık.
B i rçok açıdan basi rets i z bir h üküm da r olsa da,
i ş askeri m evzulara geldiği nde kusurs u z bir feraset
sah ibi olan John, 1 209- 1 2 1 2 arası nda, varı n ı yoğun u
b i r donan ma teşkil etmeye vakfetti. Yi rm i kadırga
ve ornz dört başka c i ns ge m iden ter k i p e t tiği yen i
kral i yet fi l os unu, tüccarlardan koparabil diği gemilerle
b üy üte re k karm a b i r d o n a n ma kur du . Faaliyete
geç me z a m an ı n ı n g e li p çatması uz u n s ür m e d i .
P h i l i pp e Auguste, h as m ın ı n ü l kesi nd e ki çalkan t ı l ı
vaziyetten ( b u tarihte Joh n aforoz edilm işti) ve kendi
tebaası n a zarında d üştüğü sefil kon u md a n istifade
edebilmek için sab ı rs ızlanı yo rdu. Bu a maçla 1 2 1 3'te,
Zw i n n eh r i n i n ağzı n da , Dam me'da b üyük b i r
don a n m a toplad ı . G e l gel el i m Fransızla rı n akl ından,
V i k i ngl e r ç ağın ı n yad i ga r ı olan bazı temel ders l er
uç u p g i tm i ş gibiyd i . Mese l a , radar ö ncesi dönemde,
d en izd en geleb i l ecek s a l d ı r ı l a r ı ö n ce d e n haber
veren h e r h a ngi bir i kaz s i stem i n i n n eredeyse yok
m es ab es i n de olduğu u n ut u l m uştu. Frans ız ami rali ,
İ ngiliz do n anmas ı n ın n e den l i yakı n o l duğundan
bihaber, n eşeli b i r tem b e l l i k içi nde, d o nan man ı n
b üyük böl ümünü Damme'da savunmasız bırakm ış ;
e n a z ın d a n bazı gem ileri sah ile çeki p m ü retteban n
b üy ü k k ı s m m ı n c i va r d a k i ş e h ri y a ğ malamaya
gi tmes i ne seyi rci k a l ın ıştı . Bu esnada gel e n İ n g i l i z
fil osu, çamu rlu sığl ı klarda başıboş bek l eyen gemileri
yakıp dem i r atmış vaziyette duran gem i l e ri yedeği ne
kat ı p uzaklaş arak, kati s urette tah ripkar bir b askı n
gerçekleştird i . Kral Ph i lippe açı s ın dan , istil a planları n ı
başka b i r baha ra ertelemek d ış ı n da b i r yol kalmamıştı.
Ne den li göz kamaştm cı b i r başarı olsa da, Damme
Savaşı' nı h a k i k i manada b i r savaş kabul edebilmek
güçrür; ne d e o l sa, baskı n ın gerçekleştirildiği anda
düş man askerl e ri n i n pek azı b u rada bulu n makraydı .
Dover sahili c i varla rı nda, a ç ı k denizde vuku bulan
1 2 1 3 Dover m u hareb es i , 1 3 . yüzyılın baş l a r ı n da
gem i lerin ne den l i kudretli
o l a b i l ec e kl e r i n e dair
daha iddialı b i r manzara
s u nmaktadır. B u tari h te
İ n g i l i z - Fr a n s ı z s i ya s i
m ün asebe t l e r i , meyus
b i r k ö rdüğüme sarmı ştı .
K ra l Jo h n' u n b a ro n ları ,
biat yemi n l e r i n i i nkar ederek Fransız kral ı n ı n oğlu
Louis'yi İ ngiltere' ye davet e t m i şler ve tah t ı devralmas ı
içi n gereken yard ı m ı verecek l e r i n i taahhüt etmişlerdi.
Louis, bu caz i p tekli fe, koca bir orduyla yola ç ı karak
cevap verdi ve bazı önem l i b aşarılar da k aza n d ı . Ne
var ki, bu s ı rada John vefat e t t i ve baronlar i ttifak ı n ı n
b aş ı n ı çeken şahsiyetin, gen ç kral I H . H e n ry' n i n
naipliğin i deruhte ermesi y l e Fransız is t i l asına alkış
tutan baro n la r b i rl iği bir ç ı rp ı da tarumar o l d u . Pren s
L o u i s , ke n d i n i b i r a n da i nsafsız b i r d a r boğazda
bul m uştu ; ama umudunu y i t i rmedi . 1 2 1 7 'de kar ı s ı
Kas r ilyalı Blanche, bi r zama n l ar John' un h izmetinde
de bul u n m uş ş ö h retl i b i r savaşçı olan Keşiş Eustace
komutasındaki b i r destek fılosuy1a kocası na takviye
birl ikler yol ladı.
İ ngi l i z fil os u düşman ı n a rkasında b i ti verd iği nde,
Fransı z l ar k a r aya ayak b a s man ı n hazı r l ı k la r ı y l a
meşguldü. B u m uh arebeyi c a n landıran res i m lerde,
çatı şmaya katı l an gem i l e ri n kad ı rgal a rdan z i ya d e
coglar o l d u ğ u n a d i kkat edi l i rse, rüzga r avan taj ı na
sah i p olmak, b i r kez daha, s avaşın sonucu ü zerinde
tayi n edici bir etki bıra km ı ş olmalıdı r. Kro n i kç i
M atth ew Par i s , b u savaş t a , düşman gem i le ri n i n
yel ke n leri n i a laşağı etme k maksad ı y l a kan d i l isa,
ya n i yelke n l e r i çekmeye yarayan h a l a t l a r ı n v e
çarmıh ları n, y a n i ana d i re k le ri ke n a r l a rdan tuta n
halatları n k es i l di ğini nakle d e r. Yi n e Par i s' e göre,
İngi l i z sancak gemisinde çöm l ekler do l us u toz hal i ne
getiri l miş sıcak ki reç mevcu tt u . F i lolar b i rb i rleri ne
 yaklaştığında, İngilizler bu çömlekleri Fransız sancak
gemisinin güvertesine sal l ayarak Fransızları adeta
kör ettiler. B i r m iktar Fransız gemis i n i zapt ede n
ve geri kalanları sahillerinden kovalayan İ ngil izler,
muharebe sonunda kesin b i r zafer kazan mışlardı. Ele
geçirilen gemiler arasında Fransız sancak gemisi de
vardı; Keşiş Eustace, daha ne olduğunu anlayamadan
kafasını kaybetti. Bu şartla r m uvacehes i n de, Prens
Louis'nin barış i mzalayıp ü lkesine dönmekten başka
çaresi kal mamıştı.
Doğrus u n u söylemek gerekirse, m evzu den i z
m u h a re b e le r i olduğu n d a , savaş ı n b ağışlayı c ı
cengave rliği nden eser b ulmak m üm k ü n değildi.
Şayet b i r gemi, bordalan d ı ktan son ra m ücadeleyi
kaybetmek gibi bir talihsiz l i ğe duçar olduysa, olağan
�artlarda, m ürettebat son ferdine kadar kadedilirdi.
Tahrip olmuş bir gem i için , geri çekilebilecek güvenli
bir hat asl a yoktu. Klas i k eserlerden haz eden bir
İ ngi liz ka ptan ının, Vegetius' un askeri risalesini karış­
t ı rı rken yan m ış kirecin den iz savaşları nda kullanıla­
hi leceği n [ öğrenerek bu yöntem i Dover'da denemiş
olması peka l a i h timal dah i l i ndedir. Bun u n la birlikte
ya n m ış k i reç Dover'da gerçekten kullan ılm ışsa b i le,
bu silah h iç b i r zaman ortaçağ gemileri n i n standart
teçh izatl arı arasına girmedi; kirecin havada yön değiş­
tirip, tıpkı Rum ateşinde o l duğu gib i , b izatihi b u
s i lahı kullananları vurup kör etme i h timali, i nsanların
zihn inde korkulu bir yer tutmuş ol mal ı dır. Dahası,
Dover S avaşı ' n ı anlatan vakayi namenin esasında
den iz muharebelerinden zerre anlamayan müellifi,
bu savaşı n d a öyle cereyan etmesi gerektiği zehabına
kapılarak, kendi anlatım ına Vegetius'tan iktibas ettiği
çarpıcı bir öğe derç etmek istemiş olab i lir. N i tekim
ayn ı yazar, h akikade uzaktan yakın dan ilgisi olma­
masına rağ m e n , bu m uharebedeki gemilerin demi r
m a h m uzları olduğun u b i ldiri r. Daha ilginci, Fransız
gem ileri nin b i r tanesinde gerçekten de b i r t rebuşe
vardı; fakat a nlaşılan o ki, bu silah denizde kullanıl­
mak içi n değ i l , İngiltere'deki orduya götürülmek için
gemiye yüklenmişti . Zaten ortaçağlar boyunca, Kuzey
Avrupa gem i lerinde taş fı rlatan araçl ar kullanıl dığı na
dair tek b i r delil bile yok t u r.
Bu istila g i r i şi m l e ri n de n sonra k a rada tek t ü k
çarpışmalar yaşanmaya d evam etse de, h em İ ngilizler
hem Fransızlar, mücadeleyi denizlerde s ürdürmenin
h addinden fazla m asrafl ı ve teh l i ke l i o ld uğun a
h ükmett i l e r. Fransı zlar, 1 2 84' e kadar yen i b i r
donanm a vücuda getirmek için ciddi b i r teşebbüste
b ulunmadılar; bu tari hte kurulan fil o da, yukarıda
an latıldığı gibi, Akdeniz sahillerinde Arag6nlularla
kapışmak üzere bir a raya getirilmişti. İ ngiltere'de
ise, 1 290'larda patlak veren siyasi b u h ran, Kral I .
Edward' ı yen i kadırgalar i nşasına mecbur bırakmıştı;
ama bu fılo, ardında h içbir i z bırakmadan silinip gitti.
I I . Edward, 1 3 1 7'de, m u h temelen p rofesyonel
kadırgaları n tüccar cogları ndan daha tesirli o lacakları
i nancıyla, İskoçya seferi i ç i n Ceneviz kadırgaları
kiralamıştı . Ne var ki, Fransa-İngiltere m ünasebetleri,
1 4. yüzy ı l başlarında daha önce h i ç görülmemiş
derecede bozulun ca her ş ey değişiverdi. 1 337'de
patlak veren savaş o denl i b üyük bir olaylar silsilesine
dönüş m üş t ü ki, ortaçağda Avrupa'da bununla
kıyaslanabilecek yegane h adise haçlı seferleriydi. Bir
asırdan uzun süren muharebeler, aslına bakılırsa,
Fransız topraklarına çıkan İ ngilizlerin bizatihi Fransız
tahtını talep etmelerinden ötürü, hiçbir şekilde bir
neticeye bağlanabilecek gibi değildi. Üstüne üstlük,
İ ngilizler ve Fransızlar, aralarında uzanan bir deniz
tarafından ayrılmışlardı. İşte tam da bu şartlar altında,
kuzey s ularında askeri denizciliğin kemale ermeye
başladığı söylenebilir.
Yüz Yıl Savaşları' nın başlangıç safhaları, korsan
veya tacirl erden m üteşekkil oldu kları halde,
İ ngiliz ve F ransız idareleri nce düşman gem ileri n i
gö rdükl e r i ye rde saldı rmalarına izi n ver i l m iş
h ususi gem i sahiplerini n , düşmanı k ıymetli erzak
ve mühimmat maddeleri nden mah r u m b ırakmak
ve kısa yoldan zengi nl eşmek adı n a denizlerde
birbirlerini avlamalarıyla geçti. Gerçi VI. Philippe,
daha 1 3 3 8 yı l ı nda, çoğunl uğu C e n ova'd a n
kiralanmış kadırgal ardan oluşan büyükçe bir kraliyet
donanmasını faaliyete geçi rmişti. Fransız kral ı, b u
donanma sayesi nde, Güney İ ngiltere l i m anlarına
birçok tahripkar baskın tertipleyerek Portsmouth ,
Southampton ve H asrings gibi şehirleri kısmen harap
etti. Bu baskın seferleri, İ ngiliz kralı I I I . Edward'ı n
İngiltere ile kıta üzerinde bulunan üsleri arasındak i
ikmal h attını, erzak nakliyatı da dah i l o lmak üzere
baltalamanın yanı sıra, a ralarında I I I . Edward'ı n
h ususi gem i leri Cog Edward ve Christopher' ı n da
b u l u n d u ğ u b i r m i k t a r .İngi l i z g e m ı s ı n ı n
kaybedi lmesine yol açtı. B u muvaffakiyetten cesare t
alan P h i l ippe ve akıl hocaları, 1 339'da İ ngi ltere'yi
istila etmeye yö n e l i k cüretkir b i r plan haz ırlasalar
da, bir anda p a tl ak veren fırtı nanın gem i lerin i
dağıtmasıyla sükut-ı hayale u ğradılar.
B u n oktayı z i rve kabul edersek, Fransa' n ı n
denizlerdeki kon u m u b u a n da n i t i b aren hızla
tepetaklak oldu. H aklarını tesl i m etmek ge rekir k i ,
Ceneviz ücretli askerler, o a n a değin iyi savaşarak b i r
d izi başarı kazanmış l ard ı ; a m a b izzat kendi amiralleri
A yton D o r i a n ın a l acak l a rı ücretler hususun da
' ,
b i rtakım d üze n b azl ı klara tevessül etmesiyle birl i kte
ke ndi aral a rı nd a kavgaya tutu ştular. Kürekçiler i syan
ed erek kad ı rgaların çoğu n a e l koydular; b u n ların
rotayı evleri ne çevi rmesiyle, VI. Philippe göz açıp
k apay ı n caya dek savaş filosı,ı n u n üçte i ki s inden
o l m uştu. 1 33 9 so n u na değ i n , geri kalan İ talyan
kürekçiler de ülkelerine yollandı. Fransızları n elinde,
kraliyete ait yirmi iki kadırgadan başka gemi kalmadığı
yetmez m iş gibi, bu gemilerden on sekiz tanesi , 1 340
başlarında Boulogne üzerine a n i b i r baskın y apan
İngi l i zlerin, kış i ç i n buraya yatırılan gemileri a teşe
vermesiyle kaybedildi.
Fransızlar, görünüşe bakılırsa, bu seçkin muharebe
gücün ü yitirdikten sonra kend i lerine olan güve n i
kaybedip, 1 340 b aşlannda daha savunmacı bir s iya­
sete dönmüşler ve İ ngiliz istila filosunun, İ ngi l tere
i l e i t t i fak h al i n de olan Flandra sahmerine raha tça
ulaşabilmesi ni e n gellemeni n yollarını aramışl a rd ı .
Fransızlar, b u maksatlarına, a ncak " Denizin Koca
O rdusu" namını tüm ihtişamıyla taş ımayı hak eden
tac i r lerin silah lı yardımıyla vasıl olab ilirlerdi. Tücca r
k uvveti, olabileceği en geniş haliyle, 200 gem i d e n
m üteşekkildi v e bun ların gem ilerinin çoğu, büyük
i h t im a! Je , cog s ı m fıydı. Bunca gem inin teçh iz e d ile­
b i l m esi ve gerekli mürettebatın k i ralanabilmesi için
i h t iyaç duyulan yüklü meblağ, Normandiya hal kına
tarh edilen ağır ve rgilerden karşılanmıştı .

G ÜVERTE ÜZERİNE KURULAN arbaletler, ahş esrıasmda

d.:ı hoı dengeli olma ları için ayaldı kunclaldanı oturt ulu.yorlard L.
O rıa,·.ıg son lan nda gemi lerin gü.vertc silah larıyla leçh iz
ed i l 111 c bi yaygı n deği l d i ; ama şartlar elvercliğincle, müvettebat
menzi l l i silah lavı hemerı l isteye elderdi. �--===-=
�� .y _, ,

�� �-�·-�----- · ·�
-��

/
 .a.......ı' .L...l .L ., A. L... V ..1. L 1' l.. L Y .L..I J.. .L A '"- .A.

Bu arada İ ngilizler d e , bir istila fi losu toparla­ dereces inde o l du ğ u n u , İ ng i l i z filosu n u n kendi
m akla meşgu ldü. B i r a ra y a geririlen 1 60 gemiden Üzerlerine gel d i ğ i nden bih aber o ldukla r ı n ı , ya
çoğu, özel şahıslara ait o lup zoraki yollardan kraliyet da pervasız b i r a ş ı r ı güven i l l eti n e tutulduklarım
h izmetine alınan araçlardı . B izzat III. Edward tarafın­ düşündürür. Bazı tarihçiler, F ransızların gerçekten
dan yönetilen donanma, 22 Haziran 1 340 tarihinde gem i leri n i z i n c i r lerle b ağlay ı p b ağlamadı klarını
f l andra kıyılarına ulaşma k amacıyla yelken açtı. Gel tecessüs e t m işlerd i r ; ne de o l sa, gemileri b i rbirine
gör k i , bu kuvvetin akl ı n a gelebilecek belki de son bağlama uyg u l a m as ı , müve rrih Livy tarafı ndan
şey, i ki gün sonra Zwi n n e h rinin ağzında bekleyen tasvir e di l m i ş ti ve o rtaçağ kro n i kçileri , h uyları
Fransızl arla karşı laşacak l arıydı. Fransızlar, gerçek­ o l d uğu üzere, h akika t i gidi p yerinde müşahede
t e n de, İngi l iz birlikle r i n i n nehir civarında karaya etmek yerine, bir kez daha
ç ı k m as ı n ı e n ge l l e m ek maziden ödünç alma yoluna
n i yet iyle b u rayı tutm uş­ git m i ş olabilirlerdi . Çünkü
"Gerçekten kanlı ve ö lüm kokan bir
l a rd ı . Hal b ö y l e olunca� yelke n l i gem ileri bu kadar
Edward'ın d o nanmasıyl a savaştı. Deniz muharebeleri, her
dar b ir a l ana s ı kı ş tırmak,
b i rlikte ilerlemekten başka zaman kara üzerindekilerden dah a
tek k e l i m eyle ç ı l g ı nlıktı.
çaresi kalmad ı . Bu şar t l ar vahşidir; çünkü burada kaçacak Gerçekten de, F ransız
a l t ında geri çekilmen i n veya geri çekilece k yer yoktur. " gem i leri çok vakit geçmeden
Kral Edward' ı n haysiyeti ni
FLOISSART, 1 340 SLUYS SAVAŞI'NI doğuya doğru sürekle nmeye
ayaklar altına al acak olma­
ANLATI RKEN. başl ayarak birbi rlerine ayak
s ı n dan h i ç b ahis açı l m asa
b a ğ ı o ld u l ar. Tam d a b u
b il e , geri dönmeye çal ı ş ı r-
noktada, gemiler arasındaki
ken açık denize saçılacak o l an İngi l iz gem i lerin i n
düzen bozulm uşa benze mektedir; fakat Fransızların
t e ker teker Fransızlara y e m o l ma ihtimali, vaziyeti
durumunu vah i mleştiren, gen e de, toplu hücumları nı
her an kanlı b i r felakete çevirebilirdi .
kuşluk vaktine kadar bekletip güneşin göz h izasından

Sl uys Savaşı: 1 340 çıkm asını b ekleyen İ ngilizlerin , rüzgar ve akıntıyı

S l uys Savaşı, 24 H azir a n 1 34 0 'ta başla d ı . Fransız da arkalar ı n a alarak yap tıkla r ı saldırı oldu . İ ngilizler

amiralleri H ugh Quieret ve Nicholas Behuchat' n ı n hücuma geçtiği nde, Fransızla r ı n halen gemilerini eski

k a rar k ı l d ı ğ ı s avaş s t ratej i s i , b un l ar ı n F ransız yerlerine döndürmekle meşgul olmaları, kargaşayı

gemileri n in m uh arebe gücüne itimat e tmediklerini had safhası n a çıkar m ıştı.

ve bundan da ötesi, İ ngilizlerin aradan sıvışarak bir
ç ı karma harekatı gerçekleştirmelerinden korktuklarını
akla getirmektedir. Bu yüzden Fransızlar, üç uzun hat
ş ekl inde b irbirlerine zincirledikleri gemi leri , takriben
5 km g e n iş l i ğ i n de o l a n n e h i r mansa b ı n a d i zerek
n ehri n ağzını sıkı sıkıya kapattılar.
Hiç şüphe yok ki , Fransız donanmasında b u l unan
g üngörmüş, tecrübeli kaptanlar, gemileri b u denli dar,
s ı kışık ve manevraya i m kan tanımayan b i r mahalde,
ü s telik rüzgar nehrin içine doğru eserken bekletmen i n
ç ı lgınca b i r k a r a r olduğun u söylem i ş l e rd i ; a m a
amirall e r b u uyarıya kulak a sm adı. Vak ay i n ameci
Froissart, ahşap m uharebe p l atformlarıyla tah ki m
e d i l m iş o l an gemilerin, h i sa rl ardan ö r ü l ü b i r s ete
b enzediğini anlatır. Frans ızların bu u s u l e saplanıp
kalması, ya o a nki denizc il i k b i l g i le r i n i n fecaat
İ ngilizler, I I I . Edward' ı n sancak gemisi Cog
Thomas gibi b üyük gemi leri n en önde olduğu üç sıra
halinde yak l aş t ı l ar. Güverte y ü ksekliği, b i r kez daha
işin seyri n i değiştirm işti; b u defa, İ ngiliz saflarında,
b u avantaj ı s o n raddes i n e kadar değerlendirebilecek
zengin bir m uharip güç vardı - kara o rdusu için
bir araya geti r il miş kalabalı k zırh l ı silahşor ve okçu
b i r l i kler i . Ş övalyelik k ü l t ü r ü hayranları bu çıplak
gerçeği u n u t m a temayül ünde olsalar da, İ ngiliz uzun
yaylarının tah ripkar etkilerini ilk defa sergileyen savaş,
çok daha şöhret kazan m ış olan Crecy veya Poitiers
değil, Sluys m uharebesi o l m uşt ur. Fransız s avaşçıları,
b üyük çoğ u nl uğu i t i b a rı y l a, arbal e t k u l lanan
askerlerdi . B u n lar, ge m ilerin b urun b uruna geldiği
o m uhataral ı ve harare t l i anlarda, İ ngiliz rakip lerine
kıyasla çok yavaş kaldılar. Dahası, Fransız o rdusunun
.._, V J. , .&. L .. "-' ..L .&. 1' .J. .a.. "-f .& ...1. -.. .... ... .-. .... .... .... . - -- � � - T � - -

Sluys Savaşı
1340
2 İngiliz
donanmasının
İngiltere'den gelişi.

Üç sıra h al i n de dizi l i F ra nsız kuvveti , muhtemelen

halatla r l a b i rb i r i ne bağl ıydı ve Zwi n ne h ri n i n ağzmı
İ ngi liz gem i lerine kapatm ış t ı . M an e v ra yeteneklerini
t ama m e n y i t i rd i klerinden, İ n gi l i z fi losunu n saldırıya

geçmes i n i beklemekten başka yapab ilecek! eri b i r şey

yokt u . Ne va r ki, İ ngil i zler h i.ic u ına geçmeden önce
saatlerce bekled iler ve g ü n ilerled ikçe, den izin gelgiti
ve rüzgarlar brşısın<la gem i l e r i old ukları yerde tutmak
güç bi r hal al dı . E n büyi.ik gem i leri ni ön s aflara dizen
İngilizler, üç har halinde ilerledi ler. İ ng i l i z uzun
yayc ı l arının seri at ı şlar ı Fransız teknelerinde bulunan ,

daha az sayıdaki arbaletçiye üstünlük k u rarak F ra n s ı z

güvertelerinde ciddi zayiata y o l açtı ve b ordal a m ay a
niyetl i İngiliz k uvvetl e r i n e avantaj sağlad ı . İ ngilizle rden
ca n ı n ı kurtarıp ge m i l e ri n d e n kaçmayı başarab i l e n Fransız
den izc i l e r i , bu kez de, kıyıda be kl eye n d üş m a n Flaman
askerl er i n i n eline düştü k i ; bu durun:, Sluys Savaşı'nda
Fra n s ı z kayıpları n ı n m u azzam yüksek sayı s ı n ı açıklar.

+ SLUYS
FLAN D RA

F RANSA

F[anclra, Fransa'ya karşı yürüttüğü. harpte 1 1 1 . Edwanlm

müttejlkiydi. Edward, ordusunu buraya indirm ek sımtiy!e,
F[aman bir[ikleriy!e güç b i r l iğ i yapabilir ve K �t z ey Frarısa'yı
istila etmeye yönelik b ir ittif'a k ordusu ç ıkarabilirdi.

246
 D EN İ Z SAVAŞLARI

3 Üç dalga halinde saldırıya

geçen İngilizler, taarruzun
başını çekmesi için - uzun
yaycılarla dolu - b üyük gemilerini
en ön sıraya yerleştirdiler.

--

1 Fıanaız ftlo.u,
İngiliz gemilerlıdn
Zwin nehrine girınaial
engellemek a.macı,ı.
dhil.mifti.
paralı İtalyan a rbaletçileri nden önemli böl ü m ünü
daha önceden kaybettiği düşünülürse, bunlar, b üyük
ihtimalle sayıca da hasımlarıyla boy ölçüşebilecek
seviyede değillerdi. Fransızlar, kötü vaziyeci lehl erine
çevirebi lmek adı na elleri nden gelen i yap tı lar ve
gemi direkleri ne içleri kaya parçaları dolu tekneler
bağlayarak, bu taşları düşman askerlerinin kafası na
atması için çanaklıklara46 adamlar yerleştirdiler. Gerçi
işler buraya gelene kadar, Fransız safları, çoktan kararlı
bir mukavemet s e rgileyemeyecek kadar hırpalanmış
olmalıydı .
K a n l ı bir çarp ışma oldu. I I I . Edward, b i r tatar
yayın d a n çıkan o kla bacağından yaralan ırke n,
m ücadele öğled e n sonra üçten neredeyse akşam
o n a kadar şiddetin den bir şey kaybetmeden devam
etti (hatta iki gemi , ertesi sabah gün doğana kadar
vuruşmayı kesmemişlerdi) . Aslına bakılırsa, İ ngilizler
ilk F ransız hattı n ı , daha ne olduğunu anlamadan
doğrayıp geçm i ş g i b idirler; hundan sonra sı ra, bir
d e met misal i kümelendikl erinden hicbir tarafa
' '
kı m ıldayacak durumda olmayan ikinci hatta gel m i şti.
Bu esnada, neh r i n batı yakasında toplan m ış ola n
büyük b i r Flaman kuvveti, arkadan üçüncü hatta
sal d ı rarak, ca n l a rı nı kurtar m ak iç i n ken dilerini
güç bela karaya atan Fransız askerleri dah il herkesi
katlettiler.
İngi lizler, m u tlak bir zafe r kazanmışlardı. Zapt
edilen gemilerde yakalanan hiç kimseye merhamet
gösterilmedi . O gün, 1 6 . 000 i l i 1 8 . 000 F ra nsız
savaşçısı son nefesl erini verdiler. Katledilenler arasında
iki Fransız amirali de vardı. Behuchat, çarpışmalar
esnasın da öldü r ü lm üştü; Qui eret ise, ilk başta fidye
maksad ıyla reh i n a l ın m ış olsa da, Güney İngiltere
li manlarına yap ı l a n baskın ları n başında bul unduğu
tespi t ed i l ince, l l l . Edward' ı n e m riyle, kralın sancak
gem i s i n i n ana d i reğine ası l a rak idam edildi. Kral
Edward, bu zafe rden bir müddet sonra darp edilen
al tın sikkelerde, b i r gem i n i n üstünde tahta oturmuş
vaziyette resmedi l m işti.
Denizlerde "Silahlanma Yarışı"
Sluys Savaşı'ndan sonra, 1 350'de vuku bulan başka bir
İ ngiliz deniz zafe ri, Sluys'u İngilizlere kazandıranın
y aln ızca Frans ı z l arın becer i ksizl i ği o lmad ığı n ı ,
I ngiliz uzun yaycı larını n ve İ ngi l iz denizciliğini n
ulaştığı üstün seviyenin de sonuçta etkili olduğunu
gösterdi. 29 Ağustos 1 3 50 tarihli bu ikinci m uharebe '
Fransızların Kasti lyalı m üttefiklerine karşı Winchelsea
açıklarında �erçekleştiği için 'TEspagnols sur Mer"
( D enizdeki Ispanyollar) adını almıştır. Bu savaşta,
Flandra'dan yola çıkıp İspanya'ya ulaşmayı hedefleyen
kırk ge m i l ik b i r Kastilya filosu, yine bizzat k ral
tarafından yönetilmekte olan İngiliz donanması n ı n
saldı rısı na uğradı .
Kastilyal ı lar, böyle bir saldırı n ı n geleceğin i tah m i n
� tmişlerdi; bu yüzden de, gemil eri ağzına k adar
I n g i l izlere fırlatmak için taşlar ve demi r ciri t l e rle
dol durmuşlardı. Keza Kastilya gemileri, bolca iyi
� al imli arbaletçiye sahip olsa gerekti r. Üstüne üst l ük,
Ispanyol gemileri rakip teknelere kıyasla oldukça
? üyüktü. Fakat h al ve şartlar böyleyken b i le,
I n g i li zl er gali p gel m eyi bildiler. İ ngil i zlere zaferi
getiren esas unsur, handiyse tartışmasız biçimde,
gemileri ı: birbi rleri nin menziline girdiği o kri tik
an larda, I ngilizlerin Kastilyalı h as ı mları nın üzerine
atabilecek daha çok s ilaha sah i p o l malarıyd ı . Aklı
fikri, cengaverlik hassaları n ın askeri pragmatizmden
ne kadar da faziletli olduğunda olan Froissart, büyük
b i r düşman gem i s i n i gözüne kesti ren Edward' ın ,
tam da muh areben i n kör dövüşüne döndüğü bir
a nda, ·rakibini düelloya davet ederek sancak oo-em i s i ni
düşman gemisinin üzerine sürdüğünü anlatır. Gerçi
Froissart b ile, bodos lama bir çarpışmanı n her i ki
gemiye de ciddi zarar vereceği n i n ayırtındadır
ve Edward' ı n gem i s i n i n , m afsal yerleri n den
parçalandığını ; hatta geminin a z kalsın batacağını
yazar (bununla birlikte, ne acayiptir ki , bu dönemden
kalan hayli düzgün den izcilik kayıtları, Cog Thomas'ta
h erhangi bir tami rattan bahs etmez) . Muhtelif
kaynakların ifadesine göre, İngil izler bu savaşta 1 4
ili 26 düşman gemi s i ele geçirmişlerd i .
İngilizler, 1 326'da La Rochelle'de esaslı bir yen ilgiye
uğradıklarında, gemilerini karaya oturtmuş, kıyıda
şekerleme yaparken yakalanmışlardı. Kastilyalılar,
sahildeki gemileri den ize çekmek gibi zaman yiyici
ve meşakkatli bir uğraşa girişmeden - ne de olsa,
b u saldırının ani bir baskın olması icap ediyordu
-, mümkün olduğun ca çok İngiliz gemisini tahrip
etmeye yöneldiler. Bu maksatla, h e rhalde saldırı n ı n
bel i rli bir s�fhası nda ateş gemilerine müracaat etmiş
olsalar da, I ngiliz gemilerinin güvertelerin i uzaktan
 - -� · - - _ _ _ _ _ _ ')' ____ _

-�, �

-�, � -- �
- -,"�-�
�
ERKEN TARl HLl
RAHRiYE to p lan, "'
m �ıh lemelen ı5. yüzyıl sonu.
Lomharlann ortaya çıkışma
değin, to p la r doğmdan güvertenin
üzerine yerleştiriliyordu. Ne var ki, güverte
üstündeki toplar, ağırlıklarıyla teknenin
den gesi n i olumsuz etkilecli l�leri gibi, iri cüsseleriyle
gcm idelz i savaşç Llann hareketlerini bsıtlayarak ayak bağı
ol �ıyorlarcl L

yağa b u l a dı ktan so nra, uçları alevli oklarla ortalığı
yangın ye r i n e çevi rdiler.
1 5 . yüzyı l ı n b aş l a r ı nda kuzey donan maları,
neredeyse tamamen yelken l i gem ilerden m ürekkepti .
Bundan daha önemlisi, aynı dönemde, e n iri ve en
yüksek gemiyi ki m i n yapacağın a dai r telaş l ı b i r
"si lah l a n m a yarışı" n ı n a lametleri teşhis edi leb i l i r.
Fransızl a r ı n hala Ceneviz den izcilerini ve gem i leri n i
isti hdam e t t i kleri doğrudur; ama V Henry 1 4 1 5 'te
a n a ka raya ç ıktığ ı nda, Fransız donan masındaki
ge m il e r, kad ı rgalardan z iyade yüksek karakalardı. V.
H enry, b u d uruma, 1 4 1 3- 1 420 yı l ları arasında i nşa
ettirdiğ i , h epsi de bindi rme tahtal ı devasa karakalar
olan, d ö r t "mehabetli gem i " ile karş ı l ı k verdi. B u
dört gem i n i n en iddiasızı , Trinity Royale, 5 40 tonl uk
ağı rlığıyla, o devi rde s u yüzeyi nde olan gemileri n
ço ğundan daha büyüktü. 1 400 tonluk Grace Dieu
ise, baka n l a r ı n dudakla r ı n ı uçuklatacak ci nsten b ir
manzar a s e rg i l iyor o l ma l ı yd ı . Bu gem i le rden iki s i ,
l 4 l 6'daki Harfleur zaferi nde önemli rol l er üstlen miş
olsalar da, bu azametli teknelerden h içbi ri , b üyük bir
den iz m u harebesinde arz- ı e n dam etmedi.
1 42 0 tari h l i b i r müfredat defteri , Grace Dieu'nün
askeri teç h izat ı arasında üç adet topun b u l u n d uğun u
kaydeder. B u dö n e m d e , d i ğer b i r s ü r ü a n t i ­
person e l s i l a h ıyla b i dikte gem i lerdeki ye rini alan
toplar, hala b üyük ölçüde göze batan ve kullanımı
muamm a ci hazlardı. Ayn ı l i steye gö re, gem ide,
çoğunl u k l a m uharebe p l atformlarından d üşmana
atıl maya yarayan 1 44 tane demir şiş vardı . Bir gem i
güve rtesi nde kullan ı l mak üzere ilk top, 1 3 37 veya
1 338 sen es i n de, All Ha.llows Cog adlı İ ng i l iz kraliyet
gem isi için satı n alı n mıştı . Bu gemiden , u fak kurş u n
taneleri ve zenıberekler fı rla t ı labil iyordu. 1 5 . yüzyıl
ilerledikçe, teçhizatı arasında en az birkaç ateşli silah
bulunan ge m i lerin say ı s ı arttı . Gerçi b u silahlar,
büyük ihti mal le, savaş esnasında pek dişe dokunur b ir
etki yaratmıyorlar; daha z iyade, havaya b ıraktıkları
barut dumanıyla, mücad e l e n i n kan l ı kargaşası n a b i r 3 3 0 0 gem i v e 3 6 . 0 0 0 d e n i zc i vardı v e Venedik
tutam daha beli rsizlik e k l i yorlardı . tersanesinde 1 6 . 000 işçi çal ışmaktaydı.) Bu iki kenr
B ir gem i n i n yükleneceği toplar, m ut l a k s u rene devleti, savaş kadırgaların ı belirli bir nizam d a h i l i nde
h a fi f p a rç a l a r olmak zo r u n dayd ı ; a k s i tak d i rde, d evriye n ö b e t lerine yol l arke n , tüccar gem i l e ri n i n

.
�
sil ah ı n geri tepme kuvveti, m renebata veya gemi n i n yanına da s i l ah l ı eskort gem i leri tem in e d iyorlardı .
kendisine zarar verebil i rd i . Ustelik küpeşteden veya Ven edik v e Cenova' n ı n ticari kazançların ı a r t ı rmak
pruvadan ateşlenmek üzere üst güverteye yerleştirilen uğruna giriştikleri öldürücü rekabet - ve elbette, ticari
toplar, gemi n i n su üzeri n d e sevk ve idare s i n i olumsuz akışın i n kı taya uğramaması içi n dört elle sarı l d ı kları
yönde e t k i leyecek i lave b i r ağı rl ı k olu ş t u rabilird i . den iz üsleri -, bu ikil iye b o l ca düşman kazandırdı.
B u mesele, gem i ustaları n ı n , 1 6. yüzyıl ı n başlarında Topçul u k , 1 5 . yüzyıl boyu nca, hem gem i l erde
top l a r için gem i nin su h attı n a yakın lombarlar i nşa anti-person e l s i l ahları olarak hem de deniz kıyılarında
etmeleriyle h a l l ed ilebil m i ş t i . �
kurulan top b ataryaları vas ı tasıyla, gün geçt i �e deniz
m u harebelerin i n asli bir parçası hal ine geldi . Orneğin,
Ortaçağ Donanmasını n Dönüşümü
1 4 53 İ stanb u l kuşatması esnasında, kadı rgalardan
1 5 . yüzyılda Kuzey Deni z i , b i r sürü ufak çatışmaya
m ü rekkep b i r Venedik filosu şehre yardım u l aş t ırmaya
sahne olmasına rağmen, b üyük bir deniz m uharebes i ne
teşebbüs ettiğin de, kıyıya yerleş tirilen Türk �opları
şahit o l m a d ı . B una m u ka b i l Akde n i z d evle tleri, .
gem ilerin karaya yanaşmas ı n a engel oldula r. Ustelik
doğun u n yükselen gücü Osmanl ı İ mparatorluğu'nun
b i r Venedik gem isi n i n sulara göm üldüğün e b a k ı l ırsa,
da mücadeleye katılmasıyla, denizlerde o güne değ i n
b u roplarda n bazı l a rı h ay l i b üyük o l m al ıydı .
görü l m e m i ş d e recede h u m ma l ı b i r hareketl il iğe
Venedikliler, gene de, açık den izlerde hiçb i r Osmanlı
kap ı l m ış l ard ı . Bu geç ortaçağ denizciler i , selefleri n i n
d o n an ma s ı n ı n kend i l eriyle boy ölçüş e m e yeceği
mah ru m old uğu iki yen i g e m i türüne sahipti; trirem
konusunda idd ialıydılar. Gerçekten de duru m b uydu;
(üç karl ı ) kad ı rgalar ve karakalar. Trirem kadırgalara
1 463-79 y ı l l arı arasınd a v u k u b ulan O s m an l ı ­
geç i ş i n i l k ad ı m l a rı , m u h te m e l e n 1 2 8 0 ' l erde,
Ve nedik savaşl arında, Türk kadı rgaları açı k s u larda
S icilya A kşa m Duası savaşl arıyla b irl i kte atı l mışt ı .
Ven ed i k l i h as ı m ları karş ı s ı n da b i r kez b i l e gali p
B u geçiş s ü reci ndeki e n ö ne m l i farkl ı lı k, ü ç kata
gelemediler. N e var ki, kara üsl eri Osman l ı l a rca teker
dağıtılan k ü rekç ilerin o t u rm a n izamlarında yapılan
teker zapt e d i l e n Venedi kl i l er, en n i h ayetin d e , Doğu
değişi k l i kti . Bu yen i o t u r m a d üze n i , kadı rgaların
Akdeniz'den s ö külüp atıl m ışlardı.
cüssesinde ciddi bir büyüm eye sebep olarak 1 4 . yüzyıl
Sonuç o l a rak deniz savaşlarında yen i b i r s ayfanın
Venedik ve Cenova'sının meşhur " i ri kadı rga" larına
açı ldığı söy l e n eb i lir. Top lar, n ispeten h a fi f s urette
yol u açt ı . Akde n iz ülke l e r i , 1 3 . yüzyıl s o nları ve 1 4 .
i nşa edilen kadı rgaları , öl ü m ü n kol gezdi ğ i yerlere
yüzyıl başları nda, cog g e ın i kaburgaları ve tek kare
çevirmeye baş l a m ıştı . Belki de bu durum, 1 6. yüzyıl
yelkenle do n at ı l an tek d i rekli tasarı m l ar gibi, kuzey
hükümdarla r ı n ın , b u devirde k ürekçi s ı ralarına
gem i leri n i n b azı i m a l a t u n surların ı i thal e rc i ler.
özgür vata n d aş l ar yerine n eden köl e ve hükü m lüleri
B i r s ü re sonra bu deği ş i k l i k lere, gem i n i n m anevra
oturtmaya baş l adıkları nı, bir nebze olsun izah edebilir.
kab i l iyeti n i y ü ksel t mek a macıyla l a t i n m izana
1 6. yüzyılın so n l arına değin, gem ileri parçalayabilecek
yelkenl eri i l ave edi lere k , k o ke veya k araka ismiyle
c insten top l a r i mal edi l memiş olsa da, 1 5 0 0 'lerden
b i l i nen güçl ü gem iler e l d e ed ildi.
itibaren gid i ş a t ı n bu yönde olduğu açıkt ı . Düşman
Vened ik ve Cenova, A kden iz'in süper güçleriydiler.
gemisine bordalayıp gemiyi zor yoluyla ele geçirmek,
Bu i ki k u vvet arasında 1 3 5 0'den 1 400' e kadar süren
1 9. yüzyıl ı n o r talarına kadar uygulanan b i r yöntem
aman s ı z m ü cadelede, h e r i ki devletin donanmasına
olarak kaldı . D üşman araçların ı cahrip etme k yerine,
da b üyük iş düşmüş; denize i ndirilen ç o k sayıda filo,
bunlara el koym ayı tel ki n eden ortaçağ d e n izcilik
o nca çabaya rağmen, m ücadeleyi ken d i devleti ne
teknikleri öylesine kök salmıştı ki, bunların m aziye
kazan d ı rmaya güç yet i r e m e m i ş t i . ( 1 400 yıl ı n a
ait hikayelere dönüşmesi için çok ama çok uzun bir
gel indiğinde, Vened i k h ü k ü meti n i n tasarrufu n da
zaman geç m e s i gerekecekt i .
ÇEVİRMENİN NOTLARI
1. Pike ve shot: 1 6. ve 1 7. yüzyıl batı o rdularında
sü n g ü n ü n icad ı n a değin yayg ı n b i ç i m d e
k u l l a n ı l a n , m ı z r a k ) ı p i y ad e as ke r l e r i y l e
rüfekçi l e ri n b el l i b i r ora n v e in tizam i çinde
h a r p e t m e l e ri n i m ü m k ün k ı l a n p iyade
formasyo nu.
2 . Fo ulkon: R o m a l ej yo n ları n ı n k u l la n d ığı
" kap l u m bağa (testudo) formasyonu na'' benzer,
düşm a n ı n menzi l l i s i lah l a r ı n a karşı etkin
ko ruma sağlayan bir Bizans p iyade taktiği .
3 . Via Flaminia: Roma'dan başlayarak yarı m aday ı
boyl u boyun ca kat ett i kten son ra Adriyati k
sah i l leri ndeki R im i n i şeh r i n e i n e n kad i m
Roma yo lu.
4. M o ns Lactarius: G ü nüm üzde M o m i Lattari
ad ıyla b i l i nen, İ tal y a' n ı n gü ney i nde Campania
özerk b öl ges i n de yer al an dağl ı k a razi .
5. G i s ar m e : O r c a ç ağ ı n s o n l a rı n a kadar
k u l l an ı l m ı ş ola n u c u n da kes i ci a letler ve
ka ncalar bul unan s ırı k l ı bir p iya de si l ahı .
6. H ide: Ortaçağ İ ngiltere'si nde verg i tarhı nda
esas al ınan gele n eksel b i r arazi ölçüm b iri m i .
7. B ayeux duvar h alıs ı : Ya k l aş ı k 7 0 m
uzu nluğu n da, Normanların İ n g i l t e re istilasını
La t i nce n o tla n d ı n l m ış figü r l e r l e anlatan
s üsle m e l i b i r ku m aş.
8 . Schiltron: B i lhassa 1 3- 1 4. yüzyıl İ skoçya'sında,
s ı k ı ş ı k n i zamda tert i p l e n e n yaya m uh a rebe
bö l ü k l e r i .
9 . The Carse: İ s ko ç to p rakları n d a , belirli bazı
neh i r vadi leri nde yer alan alçak, a l üvyo n l u ve
verimli arazilere verilen ad.
1 O. Rapier: Erken modern dönemde, kesmekten
z iyade saplamak amaCLyla kullanılan ince, sivri
uçlu k ı lıç.
] 1 . Gesta Henrici Quinti: V. He n ry ' nin Fiilleri.
1 2 . Condotti e r o : O rt a çağ h ükü m d a rl a r ı
tarafı n d a n askeri h i zm e r l e r i n e s ı kça
başvur u l a n ücretl i b i r l i klerin reislere verilen
isim , çoğ. condottieri .
1 3 . Burgonya Şahin (ing. Falcon) topu: Erken
modern dönemde ateşl i sil ah ları kal ibre l e ri ne
göre b a z ı hayvan isim leriyle özdeşleşti r m ek
yaygındı .
1 4. Flail: H a rma n dövmeye yarayan b i r z i raat
al etind en m ül h em , uzun ca b i r s a p ve
ge n ell i kl e bu sapa zincirle b ağlı bir başl ıktan
ol uşan , topuza be n ze y e n b i r ortaçağ savaş
aleti, ç ivili gürz.
1 5 . Houfnice: İ ngilizceye howitzer, Türk çeye obüs
ismiyle g i rm i ş olan h avan toplarının kökeni
bu kel i m ed i r.
1 6. Zemberek: A rbalet gibi k urmal ı yayl a rdan
fırlatıl a n çelik veya p i r i nçten yap ılan ağır ok.
1 7. İ slam tar ihçiliği nde B al atü'ş-Şüh eda Savaş ı .
1 8. Kataph raktos: A n t i k ç ağda Av rasya
bozkı r l a rı nda yaygın o larak görülen, atları da
kendileri gibi tepeden tırnağa zırhlarla örtü l ü
ağır süvari ci nsi.
1 9. Mania: B i l h a ss a süvar i hücum larının h ı zmı
kesmek a m ac ıyla atları n koşu yol una döşenen
yıldız çivil er.
20. Chanson de Roland : F r a nsız edeb iyatm ı n
e n e r k e n tari h l i m a n z u m k a h ra m a n l ı k
öyk ül e ri nd e n .
2 1 . Capitularium: K a ro l a n j ve M e rove n j
h ükümdarları tarafı n dan i dari ve h uk u ki
kon u l a rd a ç ı kar ıla n yasa.
22. Motte- bailey: E t r a fı k o ruma d uv a r ı
veya ç i r l e rl e çevril i gen i şçe b i r avl u n u n
(bailey ) o r ta s ı n a yığı l a n yüksek b i r toprak
biriki ntisinin (motte) üzerin e oturtulan, h ızl ı

ve ucuz i nşa edi leb i ld i kleri için rağbet gören
ortaçağ şatoları .
23. Fief: O rtaçağ feodal i zm i n de h ük ü m da rı n
vassallerine askeri m ü kel lefıyerler karş ı l ı ğı nda
terk ettiği arazi parçaları veya geli r getiren her
c i n ste n mal m ü l k veya i mtiyaz; i k ta .
24. Tayin İhtilafı: ( İng. Investiture Con troversy) ,
1 1 - 1 2 . yüzyıl larda bazı papalar i le barı l ı
hükümdarlar arasında p i skoposl uk v e keşişlik
gib i k il ise maka m ların a tayin hakkı üzerinde
yaşanan çekişme.
2 5 . Lancelot du Lac: Kral Arthur' un yuvarlak
masa şövalyeleri nden Sör Lancelot.
26. Romanorum Rex: B i r hükümdarı n , Alman
el e k t ö r p re n s leri t a r a fı ndan i m parator
seç i l mesiyle fıill olarak i mparatorlu k tahtına
oturması arasında geçe n zamanda kul landığı
u n van.
27. Jarl: İskandi navca k o n uşulan top raklarda
bey, reis anlam ına gel e n ve idari olarak kontu
ka rşılayan tabi r.
28. 1 2 . ve 1 3 . yüzyıllard a Danimarka ve İ sveç
kra l l arı n ı n ve Töt o n tari katı nı n B al r ı k'ta
yaşayan pagan halklara karş ı giriştikleri askeri
seferler.
2 9 . Reconquista: Ye ni d e n fetih, e l - İ s ti rdad.
7 1 1 'den so n ra İ slam haki m iye t i ne gi ren
İ b er yarı m adası n ın , kuzeydeki H ıristiyan
kral lı kl a r tarafı n da n geri al ı n ma s ü reci n i
tan ı mlayan İ s panyol ca kavram .
30. İ n g. battle.
ÇEVİRMENİN NOTLARI
3 1 . Coup de grace: M uhare b eyi sona erdi re n
öldürücü darbe.
3 2 . Auld: 1 29 5 - 1 560 yı l ları arası nda iskoç ve
F ransız h ü k üm darl a rı tarafından İ n gi l i z
tehdidin e k a rşı sürd ürüle n i ttifak anlaşmas ı .
3 3 . Testudo: İ ng. tortoise, kapl u m bağa .
3 4 . Ortaçağ ş atoları n da h avaya doğru d i k b i r
çıkıntı yapan küçük sav u n ma kuleleri.
3 5 . Krak des Chevaliers: Arapça Kal'atü'l-Hıs n ,
Suriye'de Humus kenti yakınlarındadır.
36. Grandi direği: Gem i ni n en yüksek direğ i .
3 7 . Doğrusu Osmanl ı Türklerinin ol mal ıdır.
3 8 . Lycus vadisi: Bayra mpaşa Deresi.
3 9 . Mesoteikhion: Grekçe " O rta D uvar" , St.
Romanos (Topkapı) ve Charisius (Edirnekapı)
kapıları arası nda kalan bölüm .
40. Danegel d : " Dan ve rg i si" . Top rak l a r ı n
yağ m al a n m a m as ı k a rş ı lı ğı n da V ik i n g
akın c ı la rı n a ödenen haraç.
4 1 . Iskarmoz: Kürek takmak i ç i n tekn e n i n
kenarına yer l eş t iri l en di k ağaç çubuk.
42 . Ayvansaray.
4 3 . G e m i le r i n b i r h izad a , p ara l e l olarak
seyrettikleri d üze n .
4 4 . Hansa Birliği: 1 3- 1 7 . yüzy ıl lar aras ı nd a
Baltık ve Kuzey Den izi ' n de faaliyet göster e n
tüccar k e n tl e rin kurduğ u i k t i sadi birlik .
4 5 . Tiramola: Rüzgar ı n e s iş yön ü n e gö re
yel kenleri ge rme veya gevşetme işle m i .
46. Gemi d i re kl erindeki gö ze tl eme yerleri.