Fizyka budowli – zaliczenie laborków

1. TEMPERATURA
 Temperatura jest związana ze średnią energią kinetyczną ruchu i drgań wszystkich cząsteczek
tworzących dany układ i jest miarą tej energii.
 Pod względem mikroskopowym, temperatura zależy od ruchu cząsteczek, z których złożone
jest ciało. Temperatura rośnie, kiedy wzrasta energia tych ruchów.

STAN RÓWNOWAGI TERMODYNAMICZNEJ

Jeśli dwa ciała mają tę samą temperaturę, to w bezpośrednim kontakcie nie przekazują sobie ciepła,
gdy zaś mają różne temperatury, to następuje przekazywanie ciepła z ciała o wyższej temperaturze
do ciała o niższej – aż do wyrównania się temperatur obu ciał.

SKALE TEMPERATUR
 Skala temperatury zawiera temperatury charakterystyczne i odpowiadające im zjawiska
określające stan cieplny

W skali Celsjusza przyjmuje się, że:

 0°C - temperatura zamarzania wody
 100°C -temperatura wody wrzącej pod normalnym ciśnieniem (Celsjusz pierwotnie
przyjmował odwrotnie). W takich skalach istnieją temperatury ujemne.
 Ciśnienie normalne p=101325 Pa
SKALA KELWINA
 Skala Kelvina (skala bezwzględna) jest skalą opartą na punkcie potrójnym wody, dla którego
T=273,16 K (0,010C)
 Nazwano ją skalą absolutną, tzn. zero w tej skali oznacza najniższą teoretycznie możliwą
temperaturę, jaką może mieć ciało. Jest to temperatura w której (wg fizyki klasycznej) ustały
wszelkie drgania cząsteczek.

SKALA FAHRENHEITA
 Na punkt 00 skali wyznaczył on najniższą temperaturę zimy 1708/1709 zanotowaną w
Gdańsku
 1000 miało być temperaturą jego ciała
 Na skutek błędów (miał wtedy stan podgorączkowy) skala się "przesunęła" i 100°F oznaczało
37,8°C.
 Od 1724 r. definicję zmieniono na: 0°F – temperatura mieszaniny wody i lodu z salmiakiem
lub solą, 32°F – temperatura mieszaniny wody i lodu.
 Na termometrze rtęciowym skala Fahrenheita jest liniowa ze względu na stały współczynnik
rozszerzalności temperaturowej rtęci.

TEMPERATURA ZERA BEZWZGLĘDNEGO

 Temperatura zera bezwzględnego jest najniższą temperaturą jaką mogą uzyskać ciała
 W temperaturze tej wszystkie cząstki mają najmniejszą możliwą energię, według
mechaniki klasycznej ruch cząsteczek całkowicie ustaje, a według statystycznej mechaniki
kwantowej wszystkie cząsteczki znajdują się w swoim stanie podstawowym wykonując
tzw. drgania zerowe (ang. zero-point energy).
MIĘDZYNARODOWA SKALA TEMPERATUR (MST-90)
 Międzynarodowa, ujednolicona skala temperatury jest oparta na temperaturach w punktach
charakterystycznych dla kilku związków chemicznych, np. punkcie potrójnym wody, tlenu, lub
punkcie topnienia miedzi przy ciśnieniu 101325 Pa. W wersji obecnej obowiązuje od 1990 r.
(ITS 90). Poprzednio obowiązywała skala ITS 68.

TERMOMETR
 przyrząd pomiarowy służący do oznaczania temperatury w sposób pośredni, poprzez
rejestrację wybranej, a zależnej od temperatury wielkości fizycznej

W termometrze wykorzystuje się np. rozszerzalność cieplną

 cieczy (termometry rtęciowe i alkoholowe),
 gazów (termometry gazowe),
 ciał stałych (zwłaszcza bimetali - termometry mechaniczne),
 a także termiczne zmiany:
 oporności elektrycznej (termometry elektryczne),
 napięcia kontaktowego metali (termopara),
 prędkości rozchodzenia się fali akustycznej (termometry akustyczne),
 podatności magnetycznej paramagnetyka (termometry magnetyczne,
wykorzystywane do pomiaru bardzo niskich temperatur),
 barwy świecącego ciała (termometry optyczne, inaczej pirometry, do pomiaru
wysokich temperatur) itd.

RODZAJE TERMOMETRÓW
 Rozszerzalnościowe
ROZSZERZALNOŚĆ TERMICZNA
 właściwość fizyczna ciał polegająca na zwiększaniu się ich długości (rozszerzalność liniowa)
lub objętości (rozszerzalność objętościowa) w miarę wzrostu temperatury

ROZSZERZALNOŚĆ LINIOWA
 Przyjmuje się, że zmiana długości jest proporcjonalna do zmiany temperatury, co wyraża
wzór na rozszerzalność liniową:

 Współczynnik rozszerzalności oznacza o ile zwiększa się długość jednostki długości po

ogrzaniu o jednostkę temperatury (1 K). Wyraża się wzorem:

 Jednostką współczynnika rozszerzalności liniowej jest odwrotność kelwina [1/K]

 Rozszerzalność liniową określa się tylko dla ciał stałych

ROZSZERZALNOŚĆ OBJĘTOŚCIOWA
 Ciecze nie mają własnej długości dlatego określa się rozszerzalność objętościową opisaną
wzorem:
 PRZYKŁADOWE WARTOŚCI ROZSZERZALNOŚCI
Substancja – przyrost długości (mm) zmiana długości jednego metra (objętości jednego
metra sześciennego) substancji przy zmianie temperatury o 100 K.
Glin – 2,3
Miedź – 1,6
Stal – 1,3
Żelazo – 1,2
Szkło – 0,9
Porcelana – 0,5

Substancja – przyrost objętości (cm^3)

Eter – 1,62
Alkohol etylowy – 1,10
Nafta – 0,96
Woda – 0,21
Rtęć – 0,18

TERMOMETRY ROZSZERZALNOŚCIOWE CIECZOWE

 wykorzystują zjawisko rozszerzalności cieplnej cieczy (przeważnie rtęci albo alkoholu) w
kapilarze szklanej, wewnątrz której panuje próżnia.
Termometry rtęciowe - dla temperatur od -38°C (temp. topnienia rtęci) do +356°C (temp. wrzenia
rtęci
Termometry alkoholowe - dla temperatur od -70 do +120°C; np. termometr pokojowy

Błędy wynikające z pomiarów termometrami cieczowymi rozszerzalnościowymi wynikają z:

- niejednakowej średnicy na całej długości kapilary
- niedokładności punktów stałych podzielni
- histerezy szkła
- różnicy temperatury cieczy termometrycznej w zbiorniku i kapilarze
- bezwładności cieplnej termometru

TERMOMETRY ROZSZERZALNOŚCIOWE METALOWE

 W termometrach rozszerzalnościowych występuje zmiana długości elementów metalowych
pod wpływem zmiany temperatury
 Zakres stosowalności: do 1000° C (bimetale do 400° C )
 Dokładność pomiaru: 1÷ 2%
 Wada: duże wymiary
BIMETAL
Trwale połączone na całej powierzchni "paski" dwóch różnych pod względem właściwości
fizykochemicznych metali lub stopów. Najczęściej bimetal wykonuje się przez zgrzanie pasków blach
lub jednostronne pokrycie stalowego paska lutowiem.

ZASTOSOWANIE
 Czujniki temperatur
 Elementy migaczy samochodowych
 Termometry bimetalowe

TERMOMETRY MANOMETRYCZNE
Zbudowane są z :
 Czujnika (następuję w nim zmiana objętości lub ciśnienia płynu termometrycznego)
 Rurki kapilarnej (przekazuje zmiany do miernika)
 Miernika (manometry z podziałką w stopniach Celsjusza)

TERMOMETRY MANOMETRYCZNE CIECZOWE

 Układ wypełniony jest cieczą termometryczną. Wzrost temperatury powoduje przyrost
objętości cieczy termometrycznej w układzie, co powoduje odkształcenie rurki Bourdona.

TERMOMETRY CIECZOWE
 zbiornik cieczy, rurka (kapilara) z naniesioną skalą.

TERMOMETRY GAZOWE
 czynnikiem roboczym jest gaz, mierzy się parametry gazu np. objętość, przy stałym ciśnieniu
lub ciśnienie przy stałej objętości.

TERMOMETRY PAROWE
 wykorzystuje zależność ciśnienia pary nasyconej od temperatury, stosowany w termostatach,
np. samochodowych

TERMOMETRY OPOROWE
 wykorzystuje zjawisko zmiany oporu elektrycznego przy zmianie temperatury, stosowanym
czynnikiem jest platyna, brąz, półprzewodniki, specjalne stopy; termistor

TERMOMETRY REZYSTENCYJNE
 Termometry rezystancyjne należą do grupy termometrów elektrycznych parametrycznych.
 Wykorzystują one zjawisko zmiany rezystancji elementu czynnego wraz ze zmianą
temperatury. Materiał, z którego jest wykonany czujnik, powinien charakteryzować się
następującymi własnościami:
 dużą zmiennością rezystancji z temperaturą
 duża rezystywnością (rezystancją właściwą)
 stabilnością i powtarzalność parametrów fizycznych
 liniową charakterystyką i brakiem histerezy
Termometry platynowe stosuje się w najszerszym zakresie pomiarowym. Dużą dokładność uzyskuje
się dla tych termometrów w zakresie temperatur -180÷630 stopni Celsjusza. Charakteryzują się dużą
stałością parametrów, oraz odpornością na korozję.

Nikiel wykazuje się większym współczynnikiem zmian rezystancji w zależności od temperatury niż
platyna jest również odporny na wpływy chemiczne i utlenianie.

Miedź natomiast ze względu na szybkie utlenianie nie jest stosowana do pomiarów temperatur
powyżej 150-200 stopni Celsjusza.

TERMISTORY (PÓŁPRZEWODNIKI STAŁE)

 Wytwarzane są najczęściej metodą spiekania w wysokiej temperaturze mieszanin tlenków
różnych pierwiastków takich jak: miedź, mangan, żelazo, aluminium, nikiel, kobalt, cynk i
innych często z tlenkami lub solami pierwiastków lekkich.
 Opór elektryczny typowych półprzewodników maleje ze wzrostem temperatury, głównie ze
względu na silny, wykładniczy wzrost liczby nośników prądu ze wzrostem temperatury.
Ruchliwość nośników zmienia się z reguły słabiej z temperaturą.
 Używa się ich również w laboratoriach, szczególnie do pomiarów niskich temperatur
(germanowe lub węglowe). Ich czułość jest zazwyczaj większa od metalicznych, mogą być
małych rozmiarów (objętość 1mm3 ), łatwiej się jednak degradują niż termometry
metaliczne.

TERMOPARA
 wykorzystuje zjawisko termoelektryczne (powstawanie siły elektromagnetycznej w miejscu
połączenia dwóch różnych metali
 niewielkie rozmiary
 niska pojemność cieplna
 mała bezwładność czasowa
 szeroki zakres pomiarowy przy dość dobrej liniowości
  prostota i niskie koszty wykonania
 duża niezawodność

Termopara, termoogniwo, termoelement, ogniwo termoelektryczne, czujnik temperaturowy

działający na zasadzie zjawiska Peltiera i Thomsona

Składa się z dwóch przewodników metalowych (termoelektrod), różniących się potencjałami

termoelektrycznymi, zespawanych lub zlutowanych ze sobą na jednym końcu, zaizolowanych
elektrycznie i umieszczonych w obudowie

ZJAWISKO PELITIERA
 Wielkość siły termoelektrycznej wynikającej z tego zjawiska zależy od rodzaju stykających się
metali i temperatury w miejscu ich połączenia
 polega na wystąpieniu różnicy potencjałów w miejscu styku dwóch różnych metali

EFEKT THOMPSONA
 Powoduje, że w przewodniku jednorodnym, którego końce są w różnych temperaturach
powstaje różnica potencjałów
 różnica napięć między jednym i drugim końcem = różny ruch elektronów na końcach

Materiały użyte do termopary powinny mieć :

 dostatecznie wysoką temperaturę topnienia
 dostatecznie wysoką dopuszczalną temperaturę pracy ciągłej
 niezmienne właściwości fizyczną w czasie
 możliwie liniową charakterystykę
 2. WILGOTNOŚĆ
Wilgotność powietrza
 zawartość pary wodnej w powietrzu.

Wilgotność charakteryzuje się na różne sposoby. Najpopularniejsze to:

 wilgotność bezwzględna - masa pary wodnej wyrażona w gramach zawarta w 1 m³ powietrza,
 wilgotność właściwa - masa pary wodnej wyrażona w gramach przypadająca na 1 kg
powietrza (powietrza ważonego razem z parą wodną),
 wilgotność względna - wyrażony w procentach stosunek ciśnienia cząstkowego pary wodnej
zawartej w powietrzu do prężności pary wodnej nasyconej w tej samej temperaturze,

METODY POMIARU WILGOTNOŚCI WZGLĘDNEJ:

 termodynamiczna (psychrometryczna)
 absorpcyjna (higrometryczna); higrometr włosowy, pojemnościowy, oporowy,
elektrolityczny, punktu rosy

METODY POMIARU WILGOTNOŚCI BEZWZGLĘDNEJ

 kondensacyjna (punktu rosy)
 grawimetryczna (wagowa)
 wolumetryczna (objętościowa)
 optyczna (absorpcja promieniowania)

METODA PSYCHOMETRYCZNA
 Psychrometr pozwala na wyznaczenie rzeczywistej prężności pary wodnej w atmosferze z
pomiaru temperatur w układzie dwóch termometrów: suchego oraz zwilżonego.
  Termometr suchy wskazuje temperaturę powietrza w chwili pomiaru.
 Czujnik termometru zwilżonego jest owinięty batystem, którego koniec jest zanurzony w
naczyniu z wodą destylowaną. Dzięki kapilarnemu podciąganiu wody cały batyst jest wciąż
wilgotny i dzięki temu zachodzi proces parowania (wysychania).
 Parowanie to proces przemiany fazowej (woda przechodzi w parę), żeby mogła zajść ta
przemiana fazowa trzeba dostarczyć dużą ilość ciepła.
 Im mniej pary wodnej jest w powietrzu, tym silniejsze jest parowanie wymagające
dostarczenia znacznych ilości ciepła z otoczenia (m.in. z termometru), a w efekcie tym
większa jest różnica wskazań obu termometrów. Termometr „mokry” pokazuje niższą
temperaturę niż termometr suchy. Tylko w warunkach pełnego nasycenia powietrza parą
(100% wilgotności względnej i zupełny brak parowania) temperatura pokazywana przez
obydwa termometry może być równa.

METODA ABSORPCYJNA
 Wykorzystuje skutki pochłaniania pary wodnej z powietrza przez niektóre substancje np.:
zmiany długości włosa pod wpływem zmian wilgotności względnej powietrza.
 Zmiana nie zachodzi w sposób liniowy - im powietrze jest bliższe nasycenia parą wodną tym
zmiany są mniejsze
 Metoda wykorzystywana w:
– higrometrze włosowym
– higrografie

Temperatura punktu rosy lub punkt rosy – temperatura, w której może rozpocząć się proces
skraplania gazu lub wybranego składnika mieszaniny gazów przy ustalonym ciśnieniu, a w przypadku
mieszaniny gazów również przy określonym składzie. Rozpatrywany składnik gazu (np. para wodna)
ma w danej temperaturze ciśnienie parcjalne równe ciśnieniu pary nasyconej tego składnika w
temperaturze punktu rosy.

 Miernik punktu rosy mierzy temperaturę, przy której dochodzi do nasycenia powietrza parą
wodną (100% wilgotności względnej)
 Ten pomiar wymaga schłodzenia powietrza do punktu rosy
 Najczęściej spotyka się rozwiązanie optyczne z chłodzonym zwierciadłem (lustrem)
zamkniętym w komorze, przez którą przepływa powietrze.

Lustro jest schładzane (ogniwem Peltier) do momentu skroplenia pary wodnej na jego powierzchni i
zamglenia lustra. Fotodetektor wykrywa ten moment poprzez brak odbicia wiązki światła od
zamglonego lustra.

POMIARY WILGOTNOŚCI MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH

Metoda bezpośrednie - laboratoryjna

Metody pośrednie - chemiczne

 karbidowa
 Karla Fishera
 papierków wskaźnikowych

Metody pośrednie - fizyczne

elektryczne:
 dielektryczna
 opornościowa
  mikrofalowa
nieelektryczne:
 termowizyjna
 jądrowa

w budownictwie stosuje się głównie metodę laboratoryjną, karbidową i metody elektryczne!

Metoda laboratoryjna (suszarkowo-wagowa)

 Polega na suszeniu materiału i precyzyjnym mierzeniu ubytku masy. Jest to najbardziej
rozpowszechniona metoda często stosowana jako metoda odniesienia do kalibracji i
sprawdzania innych metod pomiarowych.

Metoda karbidowa
 Zasada działania wilgotnościomierza karbidowego wykorzystuje wiedzę o procesie rozpadu
węglika wapnia, czyli karbidu, w wodzie.
 karbid – CaC2 – acetylenek wapnia, węglik wapnia
 W wyniku tej reakcji powstaje gaz (acetylen C2H2 ), który z kolei powoduje wzrost ciśnienia w
pojemniku.
 CaC2 + 2H2O → Ca(OH)2 + C2H2
 Mierzony wzrost ciśnienia gazu w pojemniku jest zależny od ilości wody zawartej w
materiale i może być przeliczony na wilgotność masową materiału.

Metoda karbidowa
 Pobraną z wewnętrznej warstwy próbkę rozbijamy młotkiem na drobne kawałki, których
szerokość nie powinna przekraczać 2 mm.
 Tak pokruszony materiał ważymy na wadze ręcznej.
 Próbkę szybko wkładamy wraz z ampułką karbidu i stalowymi kulkami do stalowej butli
zaopatrzonej w manometr.
 Zamkniętym pojemnikiem mocno potrząsamy, uważając by próbka nie dotknęła manometru.
 W efekcie stalowe kulki rozbijają ampułkę z karbidem. Powstały w ten sposób gaz (acetylen)
powoduje wzrost ciśnienia w pojemniku.
 Im większa zawartość wody w próbce, tym ciśnienie jest większe.
 Jego poziom można odczytać na manometrze, a potem na specjalnych tabelach, sprawdzić
odpowiadającą mu wilgotność masową materiału.

Metoda dialektyczna
 Polega na wykorzystaniu zjawisk zmiany pojemności elektrycznej materiału wraz ze zmianą
zawartości wilgoci.
 Badany materiał jest penetrowany przez pole elektromagnetyczne wytwarzane przez
zewnętrzne elektrody.
 Dzięki dużej różnicy między wartością stałej dielektrycznej wody i bezwodnych substancji
można przyjąć proporcjonalność między wilgotnością materiałów a ich stałą dielektryczną.

wilgotnościomierz do drewna
  pomiaru dokonuje się przez przyłożenie elektrod do badanego materiału
 przyrząd wyposażony jest w pokrętła umożliwiające nastawienie gęstości i grubości drewna
 metoda pomiaru jest szybka, nieniszcząca (bezinwazyjna)

Metoda opornościowa
Pomiar bazuje na pomiarze rezystancji elektrycznej zawilgoconego materiału pomiędzy układem
dwóch elektrod igłowych → elektrody umieszcza się w danym materiale co pozwala na pomiar
wilgotności. Zwiększenie wilgotności powoduje spadek oporu elektrycznego.

Metoda termowizyjna
 Bazuje na promieniowaniu podczerwonym i powierzchniowo lokalizuje miejsce zawilgocenia
(w miejscach, w których powierzchnia jest zawilgocona, temperatura powierzchni jest niższa
w porównaniu z miejscami niezawilgoconymi).
 Termowizja nie jest metodą pomiaru, ale raczej lokalizacji miejsc o podwyższonej wilgotności

Metoda rezonansu jądrowego

 Wykorzystuje zjawisko pochłaniania promieniowania elektromagnetycznego w zakresie fal
radiowych przez jądra atomów wodoru znajdujących się w badanym materiale.
 Stosuje się do badania substancji organicznych i drewna w zakresie wilgotności (wyrażonej
stosunkiem masy wody do masy substancji suchej) od 1 do 5, drewna — w zakresie
wilgotności od 0 do 1.
 W przypadku jądrowej metody rezonansowej wymagana jest duża jednorodność rozkładu
pola magnetycznego.
 Metoda jądrowa mierzy ilość atomów wodoru w materiale i w wodzie zawilgacającej ten
materiał. To jest problem tej metody, ze ona nie rozróżnia mierzonych atomów.