Araling Panlipunan 10

Konsepto ng Kontemporaryong Isyu

Ang salitang “kontemporaryo” ay tumutukoy sa mga pangyayari sa kasalukuyan na maaaring nakaaapekto sa
buhay ng mga tao sa lipunan. Ito ay mga paksang napapanahon na nagiging sanhi ng pagkabagabag ng mga tao.
Maaari rin itong mga pangyayaring naganap sa nakalipas na nakaaapekto hanggang ngayon sa lipunan.
Ang salitang “isyu” naman ay mga pangyayari, suliranin, o paksa na napag-uusapan at maaaring dahilan o
batayan ng debate. Tandaan mo na maaari itong magdulot ng positibo o negatibong epekto sa pamumuhay ng mga
tao sa Lipunan. Ang kontemporaryong isyu ay tumutukoy sa anumang pangayayari, paksa, tema, opinyon, o ideya na
may kaugnayan sa kasalukuyang panahon. Sinasaklaw nito ang lipunan at kultura at may tuwirang ugnayan sa interes
at gawi ng mga mamamayan. Maaaring ito’y naganap o umiral sa nakalipas na panahon ngunit nananatiling litaw
ang epekto nito sa kasalukuyan. Ito ay pinag-uusapan at nagdudulot ng malawakang epekto na maaaring positibo o
negatibo sa buhay ng mga tao sa lipunan.

Uri ng Kontemporaryong Isyu

• Kontemporaryong Isyung Panlipunan – ito ay mga isyu o mahahalagang pangyayari na may malaking
epekto sa iba’t ibang sektor ng lipunan tulad ng pamilya, simbahan, paaralan, pamahalaan, at ekonomiya.
Halimbawa: pag-aasawa ng mga may parehong kasarian (same sex marriage), terorismo, rasismo, halalan,
kahirapan.
• Kontemporaryong Isyung Pangkalusugan – ito ay mga isyu na may kaugnayan sa kalusugan na
maaaring nakabubuti o hindi nakabubuti sa mga tao sa lipunan. Halimbawa: COVID-19, sobrang katabaan,
malnutrisyon, Drug Addiction, HIV/AIDS
• Kontemporaryong Isyung Pangkapaligiran – ay tumutukoy sa mga isyung may kinalaman sa kapaligiran
at mga usapin sa pagpapaunlad at tamang paggamit sa ating kalikasan. Halimbawa: global warming,
paglindol, baha, bagyo, El Niño, at La Niña
• Kontemporaryong Pangkalakalan – mga suliraning may kinalaman sa globalisasyon at negosyo, kasama
rito ang mga usapin o isyung pang-ekonomiya. Halimbawa: import/export, online shopping, free trade,
samahang pandaigdigan

Saan ka makasisipi ng mga Isyu?

• Print Media (komiks, magazine, diyaryo)
• Visual Media (balita, pelikula, dokyumentaryo)
• Online Media (facebook, online blog, website)

Mga dapat TANDAAN sa pagsusuri ng Kontemporaryong Isyu:

• Dapat ding suriin ang pagkakaiba ng mga opinyong nakapaloob sa isang isyu, kung ito ay opinyong
pangkapaligiran, pang-ekonomiya, politikal, panlipunan, at iba pa. Suriin din ang opinyon na ipaglalaban at
mga diwang dapat mapakikinggan.
• Alamin kung ang isyung ito ay nabago sa paglipas ng panahon. Ito ba ay bahagi ng isa pang mas malawak na
isyu o suliranin. Mahalaga ring maibigay ang sariling damdamin tungkol sa isyu matapos itong suriin. Kasama
na ang paraang maaaring gawin upang maiwasan ito.
• Sa pag-aaral ng isang isyu, kinakailangang alamin ang lawak ng epekto at lebel nito. Ito ba ay isyung lokal,
pambansa o sumasaklaw sa pandaigdigang lebel.
• Mahalaga ring malaman mo ang mga dapat gawin at sino ang dapat kumilos tungkol sa isyu at papaano
mahihikayat ang ibang tao na kumilos tungkol dito. Tutukuyin dito ang mga kasangkot at mga kaagapay sa
pagsugpo sa mga negatibong dulot nito.

Mga dapat TAGLAYIN sa pagsusuri ng Kontemporaryong Isyu:

• Kakayahan sa pagbibigay ng opinyon, pagbuo ng ugnayan, at pangkalahatang pananaw sa isang pangyayari.
• Kakayahang malaman kung ang pahayag o pangyayari ay makatotohanan o nakabase sa opinyon o haka-
haka lamang.
• Kaalaman sa pagsusuri kung ito ay naglalahad ng patas na opinion.
• Kaalaman sa batayan ng isyu, saan nagmula, maaari na ito ay hango sa mga legal na dokumento, journal,
sulat, larawan, at iba pa.
MGA ISYUNG PANGKAPALIGIRAN

Suliranin sa Solid Waste

Solid Waste – tumutukoy sa mga basurang nagmula sa mga tahanan at komersiyal na establisimyento, mga basura
na nakikita sa paligid, mga basura na nagmumula sa sa sektor ng agrikultura at iba pang basurang hindi nakakalason.

Ayon sa pag-aaral ni Oliveira at mga kasama (2013), ang Pilipinas ay nakalikha ng 39,422 tonelada ng basura
kada araw noong taong 2015. Halos 25% ng mga basura ng Pilipinas ay nanggagaling sa Metro Manila kung saan ang
isang tao ay nakalilikha ng 0.7 kilong basura araw-araw. Nagkakaroon ng suliranin sa solid waste sa bansa dahil sa
iba’t ibang dahilan. Marami ang walang disiplina sa pagtatapon ng basura. Marami ang nagtatapon ng basura mula sa
tahanan kung saan-saan. Tone-toneladang basura ang itinatapon sa mga ilog, estero, kalsada, at bakanteng lote na
lalong nagpapalala sa pagbaha at paglaganap ng mga insekto na nagdudulot naman ng iba’t ibang sakit.
Nakadadagdag pa sa suliranin sa basura ang kakulangan ng kaalaman o di kaya’y di pagsunod sa tinatawag na
waste segregation o pagbubukod ng basura lalo na ang pagbubukod ng basura sa pinagmulan nito. Kung mahigpit
sanang ipinatutupad ito gaya ng patakarang “no segregation, no collection policy” mas madali sana ang
pamamahala sa mga basura. Mababawasan din ang trabaho ng mga waste collector dahil hindi na nila kailangan pang
magsagawa ng waste segregation bago dalhin ang mga nakolektang basura sa mga dumpsite. Ang hindi maayos
na pagtatapon ng basura ay nakaaapekto sa kapaligiran at kalusugan. Dahil may iba’t-ibang pinagmumulan
ang basura, mapanganib para sa mga taong nakatira malapit sa mga dumpsite ang mga ito. Maaaring makakuha sila
ng iba’t-ibang uri ng sakit dala ng mga insekto at pesteng naglipana sa mga basurahang ito.

Ang leachate o katas ng basura ay nakakokontamina sa tubig na maaring pagmulan din ng sakit ng mga
tao. Ang methane gas na galing sa mga dumpsites ay hindi lamang mapanganib sa kalusugan ng mga tao kundi
nagiging sanhi rin ng global warming. Isa pang lumalaking suliranin ng Pilipinas ay ang tamang
pagtatapon ng electronic waste o e-waste tulad ngcomputer, cellphone, at tv. Lumabas sa pagsusuri na
ginawa ng Global Information Society (2010), na humigit kumulang sa anim na toneladang e-waste ang tinatapon sa
landfill na siyang kinukuha ng mga waste pickers upang ipagbili ang anomang bahagi nito na mapapakinabangan.
Subalit ang mga ginagawang pamamaraan tulad ng pagsunog upang makuha ang tanso, at pagbabaklas ng e-waste
ay nagdudulot ng panganib dahil pinagmumulan ito ng mga delikadong kemikal tulad ng lead, cadmium, barium,
mercury, at polyvinyl chloride na nakalalason ng lupa at maging ng tubig (Mooney, Knox, & Schacht, 2011).

Paglutas sa Suliranin ng Solid Waste

Ang pamamahala ng basura (waste management) ay tumutukoy sa wastong pagkuha, paglilipat,
pagtatapon o paggamit, at pagsubaybay ng basura ng mga tao. Isinasagawa ito upang mapangasiwaan ng maayos
ang mga basura para maiwasan ang masasamang epekto nito sa kalusugan at kapaligiran. Ang mga nabanggit na
suliranin sa solid waste ay pinagtutulungang solusyunan ng iba’t ibang sektor. Noong Enero 26, 2001 naging ganap
na batas ang Republic Act 9003 na kilala bilang Ecological Solid Waste Management Act of 2000.

✓ Republic Act 9003 (Ecological Solid Waste Management Act of 2000) – Nakasaad sa batas na ito ang
mga alituntunin sa wastong pamamahala ng basura at pagpapatupad ng mga programang nakatuon sa
pakikiisa ng bawat mamamayan upang mabawasan ang basurang itinatapon.
• Pagtatayo ng mga Materials Recovery Facility (MRF) kung saan isasagawa ang waste segregation bago
dalhin ang nakolektang basura sa mga dumpsite.
• Pagtatatag ng National Solid Waste Management Commission at ng National Ecology Center.
• Pagsasaayos ng mga tapunan ng basura.
✓ Sa seksyon 48 ng batas na ito, nakasaad na ipinagbabawal ang pagtatapon o pagtatambak ng anumang uri
ng basura sa mga pampublikong lugar. Kabilang sa mga pampublikong lugar ay mga daan, bangketa,
bakanteng lote, kanal, estero, at parke, harapan ng establisimiyento, maging sa baybay-ilog at baybay-dagat.

✓ National Solid Waste Management Commission – ang nangangasiwa sa pagpapatupad ng mga plano sa
pamamahala ng mga basura o ang tinatawag na Solid Waste Management (SWM) Plan. Ito ay binubuo ng 14
na ahensya mula sa pamahalaan sa pangunguna ng Department of Environment and Natural Resources
(DENR) at 3 naman mula sa pribadong sektor.

Bukod sa DENR, ang sumusunod ay ang mga ahensya ng pamahalaan na bumubuo sa NSWMC:

• Department of Science and • Department of Agriculture (DA) • Metro Manila Development

Technology (DOST)
• Department of Public Works and
Highways (DPWH)
• Department of Health (DOH)
• Department of Trade and Industry
(DTI)
• Department of Interior and Local Government Authority (MMDA)
(DILG) • Liga ng mga Lalawigan
• Technical Education and Skills Development • Liga ng mga Lungsod
Authority (TESDA) • Liga ng mga Munisipyo
• Philippine Information Agency (PIA) • Liga ng mga Barangay

Ang pribadong sektor ay kinakatawan naman ng mga sumusunod:

• Recycling Industry
• Plastic Industry
• Non-Government Organization

Materials Recovery Facility (MRF) – Ang pinaglalagyan ng mga nakolektang nabubulok na basura upang gawing
compost o pataba ng lupa. Dito rin pansamantalang inilalagak ang mga balik-gamit (recyclables) na bagay tulad ng
bote, plastic, papel, lata, at iba pa. Isinasagawa rin dito ang pagbubukod ng mga basurang nakolekta mula sa
pinagmulan.
Upang maayos ang pagapapatupad ng waste segregation at resource recovery, kinakailangang
maisagawa ang mga sumusunod:
• Pagbubukod sa mga basurang nabubulok, balik-gamit, special wastes at latak, o tirang basura. Dapat
magkakahiwalay ang kanilang lalagyan.
• Pagsunod sa iskedyul ng pangongolekta ng basura
• Pagkakaroon ng Materials Recovery Facility (MRF)
• Kung may mga special waste o recyclable dapat alam kung saan ito dadalhin o pwedeng ibenta.
Mga pinagbabawal sa Republic Act 9003
• Pagsusunog ng basura
• Pagpapakolekta o pagpayag sa pagkolekta ng hindi pinaghiwa-hiwalay na basura
• Pagtatambak/pagbabaon ng mga basura sa mga lugar na binabaha
• Walang paalam na pagkuha ng recyclables na may nakatalagang mangongolekta.

Non-Government Organization na tumutulong sa pamahalaan sa suliranin sa Solid Waste

• Mother Earth Foundation – isang nonprofit organization na aktibong tumutugon sa suliranin sa basura na
nagsusulong ng zero waste sa pamamagitan ng pagbabawas at wastong pamamahala ng basura.
• Bantay Kalikasan – Itinataguyod ang kahalagahan ng pangangalaga sa kapaligiran upang matamo ang
likas-kayang pag-unlad.
• Greenpeace Philippines – Tumutulong upang maprotektahan ang karapatan ng mga Pilipino sa balanse at
malusog na kapaligiran.

PAGKASIRA NG LIKAS NA YAMAN

Ang Pilipinas ay isa sa mga bansa sa daigdig na mayaman sa likas na yaman. Ang likas na yaman ay
anumang bagay na nagmumula sa kalikasan katulad ng kagubatan, kabundukan, lupa at mga anyong tubig. Ito ay
nagsisilbing batayan ng lahat ng ating pangangailangan sapagkat ito ang pinagkukunan natin ng pagkain, hilaw na
materyales na pinoproseso upang maging produkto at nagbibigay ng pangunahing hanapbuhay sa mamamayan ng
bansa. Ang mga likas na yamang nabanggit ay mahalaga rin para sa ekonomiya ng bansa. Ngunit sa kabila ng
biyayang ipinagkakaloob sa atin ng mga likas na yaman, may mga tao pa rin na inaabuso ang paggamit dito. Ang
kapabayaang ito ang nagpapalala sa mga natural na kaganapan tulad ng pagguho ng lupa, pagkakaroon ng malakas
na bagyo at malawakang pagbaha.

Philippine Forests at a Glance noong 2015

• Lathalain na inilabas ng Senado ng Pilipinas na nagsasaad na ang kagubatan ng Pilipinas ay sumasaklaw ng
mahigit sa kalahati (57%) ng kabuuang kalupaan ng bansa noong 1934.
• Noong 2010, ito ay nabawasan at naging 23% o mga 6.8 milyong ektarya na lamang.
• Ang datos na ito ay nakababahala dahil ipinapakita nito na napakabilis ang pagkaubos ng ating
kagubatan.

Bakit mahalaga ang kagubatan?

• Pinakamahalagang pinagkukunang –yaman ng bansa.
• Tahanan ng iba’t ibang uri ng hayop.
• Nagbibigay din ito ng kabuhayan sa mga tao.
• Nakatutulong din ito upang maiwasan ang pagguho ng lupa, at nagsisilbing proteksyon sa mga water sheds.
• Nakatutulong din ang mga kagubatan sa mitigasyon ng climate change.

Ang kagubatan ang siyang nagsisilbing tahanan ng iba’t ibang hayop at organismo na nagpapanatili ng balanse sa
kalikasan. Dito rin nagmumula ang iba’t ibang mga produkto tulad ng tubig, gamot, damit at iba pang pangunahing
pangangailangan ng tao. Dahil sa yamang nakukuha mula rito, mayroong mga industriya na nakapagbibigay ng
trabaho sa mga mamamayan (Philippine Tropical Forest Conservation Foundation, 2013).

PAGHAHAWAN NG KAGUBATAN o DEPORESTAYON

Deporestasyon - ayon sa Food and Agriculture (FAO), ito ang pangmatagalan at permanenteng pagkasira ng
kagubatan dulot ng iba’t ibang gawain ng tao. Halimbawa ng gawaing ito ay ang ilegal na pagtotroso, ilegal na
pagmimina, migrasyon, mabilis na paglaki ng populasyon at fuel harvesting.

Dahilan at epekto ng deforestation (Status of Philippine Forests 2013)

GAWAIN EPEKTO
Illegal Logging – ang tawag sa illegal na pagputol ng • Nakapagdudulot ng suliranin tulad ng pagbaha,
puno sa kagubatan. Ito ay pinalubha ng kawalan ng ngipin pagguho ng lupa at pagkasira ng tahanan ng
sa pagpapatupad ng mga batas sa illegal logging sa bansa. mga ibon at hayop.

Migration – tumutukoy sa paglipat ng tao sa ibang lugar
upang doon manirahan.
Mabilis na pagtaas ng populasyon
Fuel Harvesting o paggamit ng puno bilang
panggatong.
Ilegal na Pagmimina
Mga Programa at Pagkilos Upang Mapangalagaan ang Yamang Likas
BATAS
Batas Republika Bilang 2706
Presidential Decree 705
Batas Republika Bilang 7586
National Integrated Protected
Areas System Act of 1992
Batas Republika Bilang 8749
Philippine Clean Air Act of 1999
Batas Republika Bilang 9072
“National Caves and Cave
Resources Management and
Protection Act”.
Batas Republika Republika
Bilang 9147
“Wildlife Resources Conservation
and Protection Act”
Batas Republika Bilang 9175
“The Chainsaw Act”
Republic Act 8371
“Indigenous People’s Rights Act”
(IPRA)
Proclamation No. 643
• Ang lumilipat sa kagubatan at kabundukan at
nagsasagawa ng kaingin (slash-and-burn
farming) na nagiging dahilan ng pagkakalbo ng
kagubatan at pagkawala ng sustansiya ng
lupain dito.
• Dahil sa mabilis na pagtaas ng populasyon, ang
mga dating kagubatan ay ginawang plantasyon,
subdivision, paaralan at iba pang
imprastruktura upang matugunan ang mataas
na demand sa pangunahing pangangailangan.
• Ang mataas na demand sa mga uling sa
pagluluto ng kahoy sa paggawang produkto ay
nagiging dahilan ng pagputol ng mga puno sa
kagubatan.
• Sa mga kagubatan kadalasan matatagpuan ang
deposito ng mga mineral tulad ng limestone,
nickel, copper o ginto. Dahil dito,
kinakailangang putulin ang mga puno upang
maging maayos ang operasyon ng pagmimina.
PROBISYON
• Itinatag ang Reforestation Administration.
• Layunin nito na mapasidhi ang mga programa para sa reforestation ng
bansa.
• Ipinag-utos ang pagsasagawa ng reforestation sa buong bansa kasama
ang pribadong sektor.
• Ipinagbawal din ang pagsasagawa ng sistema ng pagkakaingin.
• Idineklara ang ilang pook bilang national park kung saan ipinagbawal dito
ang panghuhuli ng hayop, pagtotroso, at iba pang komersyal na gawain
ng tao.
• Itinataguyod nito ang pagtugon sa suliranin sa polusyon sa hangin sa
pamamagitan ng pakikipagtulungan ng mga mamamayan at mga
industriya.
• Layunin ng batas na ito na ingatan at protektahan ang mga kuweba at
ang mga yaman nito bilang bahagi ng likas na yaman ng bansa.
• Binibigyang proteksyon ng batas na ito ang pangangalaga sa mga wildlife
resources at sa kanilang tirahan upang mapanatili ang timbang na
kalagayang ekolohikal ng bansa.
• Ipinagbawal ng batas na ito ang paggamit ng chainsaw upang matigil ang
ilegal na pagtotroso at iba pang gawaing nakasisira ng kagubatan.
• Ang batas na ito ay naglalayong protektahan at ingatan ang mga yamang
gubat sa pamamagitan ng tinatawag na Sustainable Forest Manangement
(SFM).
• Batas na nagtataguyod at kumikilala sa Karapatan ng mga katutubo at sa
kanilang kontribusyon sa pangangalaga sa kapaligiran.
• Ipinahayag ang June 25 bilang Philippines Arbor Day.
• Hinakayat ang pakikiisa ng lahat ng ahensya ng pamahalaan, pribadong
sektor, paaralan, NGO, at mga mamamayan upang makihalok sa
pagtatanim ng puno.
 Executive Order No. 23 • Ipinatigil ang pagputol ng puno sa natural at residual na kagubatan.
Ipinag-utos din ang paglikha ng anti-illegal logging task force.
Executive Order No. 26 • Ipinahayag ang pangangailangan sa pagtutulugan ng iba’t ibang ahensya
ng pamahalaan para sa National Greening Program.

PAGKU-QUARRY o QUARRYING
Ito ang paraan ng pagkuha ng mga bato, buhangin, graba at iba pang mineral mula sa lupa sa pamamagitan
ng pagtitibag, paghuhukay, o pagbabarena. Ginagawa ang pagku-quarry sa mga bundok at sa mga tabing dagat.
Ginagamit sa paggawa ng mga gusali, kalsada, tulay, bahay, at marami pang iba ang mga bagay na nagmumula sa
pagku-quarry. Malaki ang ambag ng gawaing ito sa pag-unlad ng mga pamayanan dahil dito nanggagaling ang mga
kagamitang panangkap na kinakailangan sa pagpapagawa ng mga pasilidad at serbisyo sa mga komunidad.
Nagbibigay din ito ng trabaho, partikular ang mga inhinyero, mekaniko, at iba pa at sa negosyo particular sa
konstruksiyon. Sa kabilang banda ay mayroon naman itong masamang dulot sa kapaligiran gaya ng polusyon sa
hangin na dulot ng alikabok at usok na nagmumula sa quarry site. Bukod sa polusyong dulot nito, maaari ring
pagmulan ito ng mga sakit sa baga. Nasisira rin ang katubigan dahil sa mga basura o quarry waste na naitatapon
dito. Ang pagkasira ng biodiversity at ecological balance ang pinakamatinding epekto ng quarrying.

PAGMIMINA o MINING

Pagmimina – isang proseso ng paghuhukay at pagkuha ng mga bagay mula sa lupa. Ang anumang materyal na
hindi malilikha at mapapalago ay kailangang minahin. Ang pagmimina ng mga bagay mula sa lupa ay tinatawag
na ekstraksyon, paghango, o paghugot.
Ang pagmimina o mining ay ang gawain kung saan ang iba’t ibang mineral tulad ng metal, di-metal, at
enerhiyang mineral ay kinukuha at pinoproseso upang gawing tapos na produkto. Maraming minahan sa Pilipinas. Sa
mga key biodiversity areas tulad ng Palawan, Mindoro, Sierra Madre, at Mindanao matatagpuan ang 23 malalaking
minahan sa bansa ayon sa 4th Philippine National Report to the Convention on Biological Diversity (2009).
Sa kabila ng mga benepisyong nakukuha mula sa pagmimina ay marami itong masamang dulot
sa kalikasan.
• Ang mga ilog, lawa, at iba pang anyong tubig ay nakokontamina at nalalason. Dahil sa kemikal na kumakalat sa
mga ilog, nagkakaroon ng mga fishkill, katulad ng nangyari sa Leyte na sumira sa kabuhayan ng mga
mangingisda.
• Ang mga minahan sa mga lugar na may mataas na banta ng pagguho ay nagdudulot ng trahedya. Marami nang
mga minahan ang gumuho na naging dahilan ng pagkamatay ng marami.
• Ang mga inabandonang minahan naman ay nagdudulot pa rin ng banta ng pagguho dahil nanatili pa rin itong
nakatiwangwang at hindi naaayos.

Mga Batas Tungkol sa Pagmimina

BATAS PROBISYON
• Ito ay naisabatas noong 1995 upang makapagbigay ng makabuluhang
panlipunan at pangkapaligirang kaligtasan mula sa pagmimina kasama
Philippine Mining Act ang obligasyon ng mga industriyang nagsasagawa nito. Ang batas na
ito ay nilikha upang masubaybayan ang operasyon ng pagmimina sa
buong bansa kasabay ng pangangalaga sa kalikasan.
• Ipinatupad ito upang mapagtibay ang proteksiyong pangkapaligiran,
masuportahan ang responsableng pagmimina, at makapagbigay ng
Executive Order No. 79
karampatang revenue-sharing scheme kasabay ng paglago ng
industriya ng pagmimina.
• Layunin nitong ayusin ang mga makatuwirang pananaliksik sa
pagmimina, at masubaybayan ang paggamit ng mga yamang mineral.
Philippine Mineral Resources
Tinitiyak nito ang pantay-pantay na benepisyong maibibigay ng
Act of 2012
pagmimina sa estado ng Pilipinas, sa mga katutubo, at sa mga lokal na
komunidad.

CLIMATE CHANGE
Ang Pilipinas ay naitala bilang pang-apat sa sampung bansa na pinaka- naapektuhan ng Climate Change ayon
sa 2016 edisyon ng Global Climate Risk Index (Sönke, Eckstein, Dorsh, & Fischer, 2015). Dahil sa climate change mas
lumakas, dumalas, at nagiging unpredictable ang pagkakaroon ng mga natural na kalamidad tulad ng bagyo, pagbaha
at malalakas na ulan na nararanasan sa Pilipinas.
Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo. Ito ay naramdaman simula
noong kalagitnaan ng ika-20 na siglo. Ayon sa Climate Change at Pagpapalayan (2014), “ito ay ang abnormal na
pagbabago ng klima tulad ng pag-init o paglamig ng temperatura, at tuluy-tuloy at malakas na pag-
ulan sa isang lugar”.

Dahilan ng Climate Change

1. Ang natural na pagbabago ng klima ng buong mundo. Ito ay sama-samang epekto ng enerhiya mula sa araw,
sa pag-ikot ng mundo at sa init na nagmumula sa ilalim ng lupa na nagpapataas ng temperatura o init sa
hangin na bumabalot sa mundo.
2. Ang ikalawa ay ang gawain ng tao na nakapagpapataas sa konsentrasyon ng carbon dioxide at iba pang
greenhouse gases sa atmospera. Ilan sa mga ito ay paggamit ng mga fossil fuels gaya ng langis at coal, at
ang pagputol ng mga puno na sanhi ng pagkakalbo ng mga kagubatan.

Epekto ng Climate Change

• Global Warming – ang pag-init ng temperatura ng mundo na siyang palatandaan ng climate change ay
nagdudulot ng sakuna kagaya ng heatwave, baha, malalakas na bagyo, at tagtuyot na maaring magdulot ng
pagkakasakit at pagpakamatay.
• Ang Pagkasira ng mga komunidad dulot ng mga kalamidad na hatid ng climate change ay lumalaganap
din ang malnutrisyon at iba pang suliraning panlipunan.
• May ilang mga mamamayan ang napipilitang lumikas dahil nawalan sila ng tirahan dahil sa
pagkasira ng mga ito dulot ng malakas na bagyo.
• Ang iba ay natabunan ng lupa dahil sa landslide, samantalang ang iba naman ay kinain ng dagat ang dating
lupa na kinatatayuan ng kanilang mga bahay.
• Nagkakaroon din ng suliranin sa karagatan dahil sa tinatawag na coral bleaching o ang unti-unting
pagkasira ng mga korales sa ating karagatan. Ang mga dahilan ng pagkasira nito ay ang unti-unting pag init
ng tubig sa karagatan. Isa ding dahilan ay ang paggamit ng mga dinamita.
• Nagdudulot din ito ng pagbaba sa bilang ng nahuhuling mga isda at pagkawala (extinction)ng
ilang mga species.
• Pinangangambahan din na malulubog sa tubig ang ilang mabababang lugar sa Pilipinas dahil sa
patuloy na pagtaas ng sea level bunga ng pagkatunaw ng mga iceberg sa Antarctic.
• Ilan sa epekto ng climate change sa Pilipinas ay ang panganib sa food security dahil pangunahing
napipinsala ng malalakas na bagyo ang sektor ng agrikultura. Lumiliit ang produksiyon ng sektor na ito dahil
sa pagkasira ng mga sakahan, kalsada, bodega, mga kagamitan sa pagtatanim at pag aani, irigasyon,
pagkawasak ng mga palaisdaan, at pagkamatay ng mga magsasaka at mangingisda.

Mga Programa at Patakaran para sa Climate Change sa Pilipinas

Dapat protektahan at isulong ng pamahalaan ang karapatan ng mga mamamayan sa isang balanse at malusog na
kapaligiran (Artikulo 2 Seksiyon 16 ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas). Ito ang batayan sa paglikha noong
Hulyo 27, 2009 sa Republic Act No. 9729 na kilala bilang Climate Change Act of 2009.

BATAS/PROGRAMA PROBISYON
• Nakasaad sa batas na ito ang pagbalangkas ng pamahalaan ng mga
Republic Act No. 9729 programa at proyekto, mga plano at estratehiya, mga patakaran, ang
Climate Change Act of 2009 paglikha ng Climate Change Commission at ang pagtatatag ng National
Framework Strategy and Program on Climate Change.
• ang tanging ahensya na may tungkuling makipag-ugnayan,
Climate Change Commission
bumalangkas, sumubaybay at sumuri ng mga programa at mga
pagkilos hinggil sa pagbabago ng klima.
• binuo upang pagaanin ang masamang epekto ng climate change at
Philippine Task Force on
magsagawa ng isang mabilis na pagsusuri ng mga epekto nito sa
Climate Change (PTFCC)
bansa.

Karagdagang Kaalaman tungkol sa Climate Change

• Ang pakikibahagi ng sangkatauhan sa pagtugon sa hamon ng climate change ay napakahalaga kaya

pinaiigting ng United Nations Development Programme (UNDP), sa pakikipakaisa ng mga pamahalaan, mga
pandaigdigang institusyon at mga pribadong sector ang global partnership sa pagpapalaganap ng mga
adhikain ng UN Millennium Development Goals (MDGs), mga paraan ng pag-unlad at pagharap sa climate
change.
• Upang maisakatuparan ang mga programa, plano, polisiya at patakaran hinggil sa climate change, Ang
International Monetary Fund ay nakatutok sa pagpapayo ukol sa pinansiyal na aspekto nito, mga reporma, at
paghikayat sa mga mamamayan na panatilihing luntian ang kapaligiran.
 • Ang United Nations Framework Convention for Climate Change ang nangunguna sa taunang pagpupulong ng
mga bansa upang pagtuunan ng pansin ang paglutas sa climate change.

DISASTER MANAGEMENT

• Ayon kay W. Nick Carter (1992), ito ay isang dinamikong proseso na sumasakop sa pamamahala ng
pagpaplano, pag-oorganisa, pagtukoy ng mga kasapi, pamumuno, at pagkontrol.
• Binigyang diin nina Ondiz at Rodito (2009), na ang disaster management ay tumutukoy sa iba’t ibang gawain
na binuo upang mapanatili ang kaayusan sa panahon ng sakuna, kalamidad, at hazard.
• At ayon naman sa Red Cross Disaster Management Manual, ito ay isang ahensiya na may administratibong
desisyon, at gawain patungkol sa bawat yugto ng isang sakuna.
Mapapansin sa mga kahulugan na ang pamamahala sa kalamidad (disaster management), ay hindi lamang
tumutugon pagkatapos ng kalamidad, bagkus gumagawa din ng mga hakbang upang muling makabangon at
manumbalik sa dating pamumuhay ang mga tao sa isang komunidad.

MGA TERMINO AT KONSEPTO

TERMINO KAHULUGAN

Ito ay tumutukoy sa mga banta na maaaring dulot ng kalikasan o ng gawa ng tao.

HAZARD Kung hindi maiiwasan, maaari itong magdulot ng pinsala sa buhay, ari-arian, at
kalikasan.

• Anthropogenic Hazard o Human-Induced Hazard – ito ay tumutukoy sa mga hazard na bunga ng mga
gawain ng tao. Ang maitim na usok na ibinubuga ng mga pabrika at mga sasakyan ay ilan sa mga halimbawa ng
anthropogenic hazard.
• Natural Hazard – ito naman ay tumutukoy sa mga hazard na dulot ng kalikasan. Ilan sa halimbawa nito ay ang
bagyo, lindol, tsunami, thunderstorms, storm surge, at landslide. Ipinakikita sa kasunod na larawan ang
pagbabalita sa pagdating ng isang malakas na bagyo.

Ito ay tumutukoy sa mga pangyayari na nagdudulot ng panganib at pinsala sa tao,

kapaligiran, at mga gawaing pang-ekonomiya. Maaaring ang disaster ay natural gaya ng
DISASTER bagyo, lindol, at pagputok ng bulkan o gawa ng tao tulad ng digmaan at polusyon. Ang
disaster ay sinasabi ding resulta ng hazard, vulnerability at kawalan ng kapasidad ng
isang pamayanan na harapin ang mga hazard.

Tumutukoy ang vulnerability sa tao, lugar, at imprastruktura na may mataas na

posibilidad na maapektuhan ng mga hazard. Ang pagiging vulnerable ay kadalasang
VULNERABILITY
naiimpluwensiyahan ng kalagayang heograpikal at antas ng kabuhayan. Halimbawa, mas
vulnerable ang mga bahay na gawa sa hindi matibay na materyales.

Mga pinsala sa tao, ari-arian, at buhay dulot ng isang kalamidad o sakuna. Ang
mababang kapasidad ng isang pamayanan na harapin ang panganib na dulot ng
RISK
kalamidad ay nagiging dahilan ng mas mataas na pinsala. May dalawang uri ito, ang
human risk at structural risk.

Ang pagiging resilient ng isang komunidad ay tumutukoy sa kakayahan ng pamayanan na

harapin ang mga epekto na dulot ng kalamidad. Ang pagiging resilient ay maaaring
istruktural, ibig sabihin ay isasaayos ang mga tahanan, tulay o gusali upang maging
RESILIENCE
matibay. Maaari ring ito ay makita sa mga mamamayan, halimbawa ang pagkakaroon ng
kaalaman tungkol sa hazard ay maaaring makatulong upang sila ay maging ligtas sa
panahon ng kalamidad.

PHILIPPINE DISASTER RISK REDUCTION AND MANAGEMENT FRAMEWORK

Ang Philippine Disaster Risk Reduction and Management Act of 2010 ay may dalawang pangunahing layunin:
✓ Ang suliranin na dulot ng mga kalamidad at hazard ay dapat paghandaan at hindi lamang haharapin sa
panahon ng pagsapit ng iba’t ibang kalamidad.
✓ Mahalaga ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang maiwasan at mapababa ang pinsala at
panganib na dulot ng iba’t ibang kalamidad.
Ang mga nabanggit na layunin ay kasama sa mga naging batayan sa pagbuo ng Philippine Disaster Risk Reduction
and Management Framework (PDRRMF).

Mga Itinataguyod ng PDRRM Framework:

✓ Ang paglutas sa mga hamong pangkapaligiran ay hindi lamang tungkulin ng pamahalaan.
✓ Nagmumula sa pagtutulungan at pagkakaisa ng iba’t ibang sektor ng Lipunan tulad ng pamahalaan,
mangangalakal, Non-governmental Organizations (NGO’s), pribadong sector, kasama na ang mga
mamamayang naninirahan sa isang komunidad ang pagbuo ng disaster management plan.
 ✓ Ang pagbuo ng mga plano at polisiya sa pagharap ng mga hamong pangkapaligiran ng Community Based-
Disaster and Risk Reduction Management Approach ang itinataguyod ng National Disaster Risk and
Reduction Management Council (NDRRMC) sa kasalukuyan.

COMMUNITY-BASED DISASTER AND RISK REDUCTION MANAGEMENT APPROACH (CBDRRM)

Ayon kina Abarquez at Zubair (2004), ito ay isang paraan upang ang mga mamamayan ang siyang tutukoy,
susuri, tutugon, susubaybay, at tataya sa mga risk na maaari nilang maranasan lalo na ang mga pamayanang may
banta ng hazard at kalamidad. Isa itong paraan upang maiwasan ang malaking pinsala sa buhay at ari-arian at
maisabuhay ng mga tao sa isang komunidad ang kahalagahan ng pagiging handa. Binibigyang-diin ang bahaging
dapat gampanan ng mamamayan sa pagpaplano, pagdedesisyon, at pagsasakatuparan ng mga gawain na may
kaugnayan sa disaster risk management. Napakahalaga ang aktibong partisipasyon ng mga mamamayan dahil sila
ang posibilidad na makaranas ng mga epekto ng kalamidad at sakuna.
Ayon naman kina Shah at Kenji (2004), ito ay isang proseso ng paghahanda na nakatuon sa kapakanan ng
tao. Ang mamamayan ay nabibigyan ng pagkakataon na alamin at suriin ang mga dahilan at epekto ng hazard at
kalamidad sa kanilang lugar. Bahagi nito ang pagsusuri sa mga nagpapalubha sa epekto ng hazard at kalamidad tulad
ng estrukturang panlipunan, pampulitika, at pang-ekonomiya.

Binigyang-diin dito na mahalaga ang aktibong pakikilahok ng lahat ng sektor ng isang lugar upang:
• mabawasan o mapababa ang epekto ng mga hazard at kalamidad.
• magkaroon ng mas maayos na plano na tutugon sa panahon ng kalamidad upang mailigtas ang mas maraming
buhay at ari-arian sa halip na umasa lang sa tulong galing sa pambansang pamahalaan.
• mabigyan ng karampatang solusyon ang iba’t ibang suliranin na dulot ng kalamidad dahil sa mas organisadong
plano na gawa ng lahat ng sektor ng pamayanan.
Layunin ng CBDRM:
• Bumuo ng isang pamayanang handa at matatag sa pagharap sa mga hamong pangkapaligiran na nakasalalay
sa mabuting pagpaplano, pagtataya, at paghahandang nakapaloob sa disaster management plan.
Maging disaster-resilient ang mga pamayanan at maayos na maisagawa ang Community-Based Disaster and
Risk Management Approach.

CBDRM APPROACH

BOTTOM–UP APROACH
• Ang pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan sa isang
pamayanan ay nagmumula sa mga mamamayan at iba pang sektor ng pamayanan.
• Ang pamumuno ng lokal na pamayanan ang pangunahing kailangan para sa grassroots development kasama
na ang mga lokal na pamahalaan, pribadong sector, at mga NGO’s.
• Nabibigyan ng pansin ang magkakaibang pananaw ng iba’t ibang grupo sa isang pamayanan na makatutulong
sa paglaban sa mga hazard at kalamidad.
• Ang karanasan at pananaw ng mga taong nakatira sa isang disaster-prone area ang nagiging pangunahing
batayan ng plano.
• Ang pagkilala sa mga pamayanan na may maayos na pagpapatupad ay isa sa mga salik upang maipagpatuloy
ang matagumpay na bottom-up approach.
• Kailangan ang maingat at responsableng paggamit ng mga tulong-pinansyal.
• Ang matagumpay na bottom-up strategy ay natatamo dahil sa malawakang partisipasyon ng mga
mamamayan sa komprehensibong pagpaplano at pagbuo ng desisyon.

TOP–DOWN APROACH
• Ipinapaubaya sa mas nakatataas na tanggapan o ahensiya ng pamahalaan ang lahat ng mga gawain tulad ng
pagpaplano hanggang sa pagtugon sa panahon ng kalamidad. Halimbawa: Ang isang barangay na nakaranas
ng sakuna at kalamidad ay aasa lamang ito sa tulong at desisyon na Pambayan o Panlungsod na Pamahalaan.
• Karaniwan ang sistemang ito ay laging binabatikos at nakatatanggap ng mga kritisismo sa kadahilanang
napapabayaan ang mga mamamayang may mataas na posibilidad na makaranas ng epekto ng kalamidad at
kadalasang hindi naibibigay ang mga pangangailangan ng mga tao.
• Kadalasan ang pananaw lamang ng namumuno ang nabibigyang-pansin sa paggawa ng plano kung kaya’t
limitado ang pagbuo sa disaster management plan.
• Ang mga karanasan, pananaw, at pangangailanagan ng mga mamamayan ay hindi rin nabibigyan ng pansin.
Sa kabuoan, nagiging mabagal ang pagtugon sa mga pangangailangan ng mga mamamayan sanhi ng hindi
pagkakasundo ng Pambansang Pamahalaan at ng Lokal na Pamahalaan tungkol sa mga patakaran at
hakbangin na dapat gawin sa panahon o pagkatapos ng kalamidad.

Ang kalakasan ng dalawang approach ay napakahalaga sa pagpaplano ng disaster risk management. Ang mga pananaw ng mga
namumuno sa pamahalaan ay dapat at mahalagang maisaalang-alang dahil sa kanilang kaalaman sa mga sistemang ipinapatupad
ng disaster management.
Magkakaroon ng holistic na pagtingin sa kalamidad at hazard sa isang pamayanan kung magsasanib ang dalawang approach.
Mainam din na isaalang-alang ang pananaw at karanasan ng mga mamamayan sa pagbuo ng disaster risk management.
 DISASTER PREVENTION AND MITIGATION

Sa bahaging ito ng disaster management plan, tinataya ang mga hazard at kakayahan ng pamayanan sa pagharap
sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran. Mula sa mga impormasyon na nakuha sa pagtataya ay bubuo ng plano upang
maging handa ang isang pamayanan sa panahon ng sakuna at kalamidad.

Iba’t ibang Uri ng Assessment

1. HAZARD ASSESSMENT
• ito ay tumutukoy sa pagsusuri sa lawak, sakop, at pinsala na maaaring danasin ng isang lugar kung ito ay
mahaharap sa isang sakuna o kalamidad sa isang partikular na panahon.
• Sa pamamagitan ng hazard assessment, natutukoy kung ano-ano ang mga hazard na gawa ng kalikasan o gawa ng
tao na maaaring maganap sa isang lugar.
• Pisikal na Katangian ng Hazard
✓ Lawak – sakop at tagal ng epekto ng hazard
✓ Saklaw – pagtukoy kung sino ang maaapektuhan ng hazard
✓ Predictability – panahon kung kailan darating ang hazard.
✓ Manageability – kakayahan ng komunidad na harapin ang hazard upang mabawasan ang pinsala.
• Temporal na Katangian ng Hazard
(Ito ay tumutukoy sa kung gaano karami ang naganap na hazard)
✓ Frequency – dalas ng pagdanas ng hazard
✓ Duration – tagal kung kailan nararanasan ang hazard
✓ Speed of onset – bilis ng pagtama ng hazard
✓ Forewarning – panahon oras sa pagitan sa oras ng pagtama ng hazard sa isang lugar
✓ Force – lakas na dulot ng hazard tulad ng hangin, tubig, flashflood at iba pa.
• Dalawang mahahalagang proseso sa pagsasagawa ng hazard assessment:
✓ HAZARD MAPPING – ito ay isinasagawa sa pamamagitan ng pagtukoy sa mapa ng mga lugar na maaring
masalanta ng hazard at mga elemento tulad ng gusali, taniman, kabahayan na maaring mapinsala
✓ HISTORICAL PROFILING – gumagawa ng historical profile o timeline of events upang makita kung ano ang
mga hazard na nararanasan ng isang komunidad, gaano ito kadalas at alin sa mga ito ang pinakamapinsala.

2. VULNERABILITY ASSESSMENT
• tinataya nito ang kahinaan o kakulangan ng isang tahanan o komunidad na harapin o bumangon sa pinsalang
dulot ng hazard.
• Ang pagiging vulnerable ng isang lugar ay nangangahulugang mayroon itong kakulangan sa mga nabanggit na
kategorya. Bunga nito, nagiging mas malawak ang pinsala na dulot ng hazard.
• Halimbawa, kung ang isang komunidad ay walang pakialam sa mga programang pangkaligtasan ng kanilang
pamahalaan, hindi nila alam ang kanilang gagawin sa panahon ng sakuna o kalamidad. Ang mga mamamayang ito
ay matatawag na vulnerable dahil sila ang mga posibleng maging biktima ng sakuna o kalamidad.
• Sa pagsasagawa ng Vulnerability Assessment, kinakailangang suriin ang mga sumusunod:
✓ People at Risk – tinutukoy ang mga grupo ng tao na maaaring higit na maapektuhan ng kalamidad.
✓ Location of People at Risk – tumutukoy ito sa lokasyon o tirahan ng mga taong natukoy na vulnerable.
✓ Elements at Risk – tumutukoy ito sa tao, hayop, mga pananim, bahay, kasangkapan, kagamitan para sa
transportasyon at komunikasyon at pag-uugali na higit na maapektuhan ng kalamidad.

3. CAPACITY ASSESSMENT
• sinusuri nito ang kapasidad ng komunidad na harapin ang anumang hazard. Sa pagsasagawa nito itinatala ang
mga kagamitan, imprastruktura, at mga tauhan na kakailanganin sa panahon ng pagtama ng hazard o kalamidad.
• Kategorya ng Capacity Assesment:
✓ Pisikal o Materyal – tumutukoy sa materyal na yaman (halimbawa pera, likas na yaman)
✓ Panlipunan – kawalan ng kakayahan ng grupo ng tao sa Lipunan (halimbawa matatanda, kabataan, may-
sakit, mga buntis)
✓ Paguugali Tungkol sa Hazard – paniniwala o gawi na nakahahadlang sa pagiging ligtas ng komunidad
(halimbawa: paghahanda ng emergency kit, pagiging kalmado sa panahon ng sakuna)

4. RISK ASSESSMENT
• Kung ang Disaster prevention ay tumutukoy sa pag-iwas sa mga hazard at kalamidad, sinisikap naman ng mga
gawain sa disaster mitigation na mabawasan ang malubhang epekto nito sa tao, ari-arian, at kalikasan.
• Ito ay tumutukoy sa mga hakbang na dapat gawin bago ang pagtama ng sakuna, kalamidad at hazard na may
layuning maiwasan o mapigilan ang malawakang pinsala sa tao at kalikasan.
• Dalawang Uri ng Mitigation:
✓ Structural Mitigation – tumutukoy sa mga paghahandang ginawa sa pisikal na kaayusan ng isang komunidad
upang ito ay maging matatag sa panahon ng pagtama ng sakuna.
✓ Non-Structural Mitigation – tumutukoy sa mga ginagawang paghahanda at pagpaplano ng pamahalaan
upang maging ligtas ang komunidad sa panahon ng sakuna.