‫هب انم خدا‬

‫‪1‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫»ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ«‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻋﻠﻢ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮاد را ﻣﯽ ﺗﻮان در ‪ 4‬ﺑﺨﺶ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ‪ 4‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ ﻋﻠﻢ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮاد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ – 1 :‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ‪ - 2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫‪ 3‬ـ ﺧﻮاص ‪4‬ـ ﮐﺎرآﯾﯽ‬
‫در واﻗﻊ ﻋﻠﻢ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮاد ارﺗﺒﺎط اﯾﻦ ‪ 4‬ﻋﻨﺼﺮ را ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻠﻢ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮاد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺧﻮاص ﻣﻮاد‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﯽ آن ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ اﻃﻼع از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﯾﮏ آﻟﯿﺎژ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان در ﻣﻮرد ﺧﻮاص آن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‬
‫ﻗﻄﻌﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري آن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﮏ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ي ﭼﯿﻨﺶ اﺟﺰاي دروﻧﯽ آن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺟﺰء ﺳﺎزﻧﺪه ي دروﻧﯽ ﻣﺎده‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺎده ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1‬ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪-1‬ﺳﻄﻮح ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻮاد‬
‫ﻣﻘﯿﺎس)‪(m‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫‪15‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺴﺘﻪ اي‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﯽ‬
‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﺸﻪ اي‬
‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر داﻧﻪ و ﻣﺮزداﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺪودهي ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻮاص‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1 ‬ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺪازه و ﺷﮑﻞ داﻧﻪ ﻫﺎ و ﻓﺎزﻫﺎ‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1 ‬ﺗﺎ‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ داﻧﻪ ﻫﺎ و ﻓﺎزﻫﺎ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1 ‬ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺎزه ي ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬

‫ﻣﺤﺪودهي ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻮاص ﻣﺎده در ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺧﻮاص‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﺸﻪ اي )ﻧﺤﻮه ي ﭼﯿﺪه ﺷﺪن اﺗﻢ ﻫﺎ در ﯾﮏ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﯾﺎ در ﯾﮏ ﻣﺎده ي آﻣﻮرف( اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺴﺘﻪ اي و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاص ذاﺗﯽ و ﺑﻨﯿﺎدي ﻣﻮاد را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :1‬ﺧﻮاص ﻣﻮاد را از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﻪ رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺧﻮاص ﻏﯿﺮ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﻮاص ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺴﯿﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ و ﮔﺮﻣﺎي وﯾﮋه ي ﻣﻮاد ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ از رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل داﻧﺴﯿﺘﻪ و ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ آﻫﻦ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﻓﻮﻻد ﮐﻢﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻓﻮﻻد ﭘﺮﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻓﻮﻻدﻫﺎي ﮐﻢ آﻟﯿﺎژي و ﻓﻮﻻدﻫﺎي ﭘﺮآﻟﯿﺎژي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﺤﺪوده ي‬
‫‪ 7 / 8  7 / 9 gr cm 3‬و ‪ 2  3  215GPa‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺧﻮاص ﺣﺴﺎس ﺑﻪ رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاص ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺗﺴﻠﯿﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﮐﺸﺸﯽ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﭼﻘﺮﻣﮕﯽ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺴﺘﮕﯽ و اﺳﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺧﺰﺷﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﺮارﺗﯽ و ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ آن ﻫﺎ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺎﺑﻊ رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ در اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺧﻮاص ﻣﺎده را ﺣﺪس زد‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬

‫‪ -1‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻢ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺴﺘﻪ و اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺮ دو از ﻧﻈﺮ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﺎردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎر ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮون ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﻘﺪار آن در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/ 6 1 19‬اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻢ ﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺧﻨﺜﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻋﺪد اﺗﻤﯽ‪ (Z) :‬ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎي اﺗﻢ‬
‫‪2‬ـ ﻋﺪد ﺟﺮﻣﯽ ‪ (A) :‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎ و ﻧﻮﺗﺮون ﻫﺎ در ﻫﺴﺘﻪ )‪(A=Z+N‬ﮐﻪ در آن؛ ‪ N :‬ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون ﻫﺎ‪ Z : ،‬ﻋﺪد اﺗﻤﯽ و‪A :‬ﻋﺪد ﺟﺮﻣﯽ‬
‫اﯾﺰوﺗﻮپ ﻫﺎي ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ داراي ﻋﺪد اﺗﻤﯽ ﯾﮑﺴﺎن اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮونﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻋﺪد آواﮔﺎدرو )‪ :(NA‬ﯾﮏ ﻣﻮل از ﻫﺮ ﻣﺎده ‪ 6 / 2  1 23‬اﺗﻢ )ﻋﺪد آواﮔﺎدرو( دارد‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ي ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ واﻻﻧﺲ )‪ :(n‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻻﯾﻪ آﺧﺮ )ﻻﯾﻪﻫﺎي ‪ S‬و ‪ P‬آﺧﺮ( واﻻﻧﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ ه اي در ﺧﻮاص ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺎده دارﻧﺪ‬
‫زﯾﺮا اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻻﯾﻪ ي آﺧﺮ در واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﺗﻢﻫﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ‪ S‬و ‪ P‬آﺧﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪ ‪ 4‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 6 ،5‬و ‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ 2 ،1‬و ‪3‬‬ ‫‪n‬‬
‫ﮔﺎز ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫ﻧﺎﻓﻠﺰ‬ ‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻧﻮع ﻋﻨﺼﺮ‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :2‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺗﻢ ﻫﺎ ﺣﯿﻦ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﺗﻼش دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬ـ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ‪ :‬ﻣﻌﯿﺎري ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ زﯾﺎدي ﺑﻪ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون دارﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون دارﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ‪ :‬ﺑﺮاﺳﺎس آراﯾﺶ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﯾﮏ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ آراﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي اﻃﻼع از‬
‫ﺧﻮاص ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :3‬از آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون واﻻﻧﺲ ﺑﺮاﺑﺮ دارﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ داراي ﺧﻮاص ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد از ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺗﻢ ﻫﺎ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاص ﻣﻮاد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﻧﺤﻮهي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻢﻫﺎ دارﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن اﺗﻢ ﻫﺎ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد)ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ( ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺗﻢ ﻫﺎ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ )اﺻﻠﯽ(‪ :‬اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ و ﻓﻠﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎﯾﯽ ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ )ﻓﺮﻋﯽ(‪ :‬اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي واﻧﺪرواﻟﺲ و ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﻌﯿﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎل و اﺷﺘﺮاك اﻟﮑﺘﺮون‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي ﯾﻮن‬ ‫‪1‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي‬
‫ـ اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﻓﻠﺰات و آﻟﯿﺎژﻫﺎي آن ﻫﺎ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ـ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻓﻠﺰات؛ دارا ﺑﻮدن اﻟﮑﺘﺮون آزاد اﺳﺖ‪) .‬اﯾﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﺧﺎص ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻧﺪارﻧﺪ(‪.‬‬
‫ـ ﻣﺪﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل »درﯾﺎي اﻟﮑﺘﺮون آزاد« اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺪل‪ ،‬درﯾﺎﯾﯽ از اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد ﮐﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎص ﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻢ ﻧﺪارﻧﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ﻫﺎي ﻏﯿﺮواﻻﻧﺲ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه و ﻫﺴﺘﻪ ي اﺗﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﯾﻮﻧﯽ را ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﯾﻮﻧﯽ داراي ﺑﺎر‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در اﯾﻦ درﯾﺎي اﻟﮑﺘﺮون ﺷﻨﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫درﯾﺎي اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎي آزاد‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪3‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ـ ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺼﺎل اﺗﻢ ﻫﺎ در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪي ﺑﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد و ﻫﺴﺘﻪ ي ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي ﻏﯿﺮﺟﻬﺖ داراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﯾﻦ ﻣﺪل ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاص ﻓﻠﺰات را ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﻓﻠﺰات رﺳﺎﻧﺎي ﺧﻮب اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدهاي رﺳﺎﻧﺎي ﺧﻮب اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻋﻤﺎﻟﯽ؛ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎي ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬
‫)اﻟﮑﺘﺮون و ﯾﺎ ﯾﻮن( را از ﺧﻮد ﻋﺒﻮر دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﻓﻠﺰي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دارا ﺑﻮدن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺤﺮﮐﻪ ي ﮐﻤﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮﯾﺎن ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب ـ ﻓﻠﺰات داراي ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﻫﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮم و ﻏﯿﺮﺟﻬﺖ دار ﺑﻮدن ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ‬
‫‪ -‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ ازﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮاﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮ و ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﺣﺎﮐﻢ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺘﻘﺎل و داد وﺳﺘﺪ اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ در اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻠﺰي ﺑﺎ دادن اﻟﮑﺘﺮو ﻧﻬﺎي ﻻﯾﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﻓﻠﺰ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﭘﺎﯾﺪار ﮐﻪ در ‪ NaCl‬اﺳﺖ ﺑﺮﺳﺪ و ﻓﻠﺰ ﺑﻪ ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ‬
‫)ﮐﺎﺗﯿﻮن( و ﻧﺎﻓﻠﺰ ﺑﻪ ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ )آﻧﯿﻮن( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﮐﻼﺳﯿﮏ در ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ در ‪.(NaCl‬‬
‫ـ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﯿﮑﯽ ﺑﯿﻦ ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ و ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮﺟﻬﺖدار اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺪار ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت اﻃﺮاف ﯾﮏ اﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاص ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻋﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﯾﻮن ﻫﺎﺳﺖ )اﻟﮑﺘﺮون آزاد وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد(‪ .‬از آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺪازه ي ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﯾﻮن ﻫﺎ و ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ي ﺑﯿﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﻫﻢ ﻧﺎم ﻣﺎﻧﻊ ﺣﺮﮐﺖ آزاداﻧﻪ ي ﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ اﯾﻦ ﻣﻮاد رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب ـ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮم و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﻫﻢ ﻧﺎم در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ و اﯾﺠﺎد ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫آن ﻫﺎ ﺣﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ در اﻟﻤﺎس‪ ،‬ﺳﯿﻠﯿﮑﻮن و ژرﻣﺎﻧﯿﻮم ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﺣﺎﮐﻢ در ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﻫﺎي ﺳﯿﻠﯿﮑﺎﺗﯽ و ﺷﯿﺸﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺘﺮاك اﻟﮑﺘﺮون‬ ‫اﺷﺘﺮاك اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ذوب ﺑﺎﻻ )ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻟﯿﺒﺪن‪ ،‬ﺗﺎﻧﺘﺎﻟﻢ و‪ ( ...‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫از ﻃﺮف ﻫﯿﺪروژن‬ ‫از ﻃﺮف ﮐﺮﺑﻦ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي؛ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﻧﯿﺰ دارد‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ در ﭘﻠﯿﻤﺮﻫﺎ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺮاﮐﺖ اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن دو ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ارﺑﯿﺘﺎل اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﺑﻪ ﺷﺮاﮐﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺮ دو اﺗﻢ داﻧﺴﺖ‪.‬ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ ﻧﺤﻮه ي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ در ‪ CH4‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ـ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺟﻬﺖ دار ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن ﺑﻮدن ﺷﮑﻞ ارﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺪرت ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ـ ﺑﺮﺧﯽ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﻋﺎﯾﻖ ﺧﻮب اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻘﺪان اﻟﮑﺘﺮون آزاد و‬
‫ذرات ﯾﻮﻧﯽ رﺳﺎﻧﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ب‪ -‬ﻣﻮاد ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﻬﺖ دارﺑﻮدن ﭘﯿﻮﻧﺪﺷﺎن ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﺿﻌﯿﻔﯽ دارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮم اﯾﻦ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻐﯿﯿﺮ در زاوﯾﻪ ي ﭘﯿﻮﻧﺪي آنﻫﺎ اﺳﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ در زاوﯾﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪي ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ )ﻫﯿﺒﺮﯾﺪي(‬
‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاد‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰي و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﺧﺘﻼف اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ دو ﻓﻠﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ و ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ در ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ي زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬
‫) ]‪  exp [-  / 25 E2‬ﺳﻬﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ( ﮐﻪ در آن ‪ΔE‬؛ اﺧﺘﻼف اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ‪ ΔE‬ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻬﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ـ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاد ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ )واﻧﺪرواﻟﺲ و ﻫﯿﺪروژﻧﯽ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪4‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ Li :1‬داراي اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ‪ AL ،1‬داراي اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ‪ 1 / 5‬و ‪ V‬داراي اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ‪ 1 / 5‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ‪ AlLi‬و‬ ‫‪‬‬
‫‪ AL3V‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪............‬‬
‫‪ (1‬ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪ AlLi‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﮐﻮواﻻﻧﺖ و ‪ AL3 V‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻓﻠﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ‪ AlLi‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻓﻠﺰي و ﭘﯿﻮ‪.‬ﻧﺪﻫﺎي ‪ AL3 V‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﮐﻮواﻻﻧﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ‪ AlLi‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻓﻠﺰي و ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ‪ AL3 V‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ‪ AlLi‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﯾﻮﻧﯽ و ‪ AL3 V‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻓﻠﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «4‬ﭼﻮن اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ‪ AL‬و ‪ Li‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﻟﺬا ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺰي ‪ AlLi‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﭼـﻮن‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺧﺘﻼف اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺰي ﯾﻮﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻪ ‪ AL‬و ‪ V‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻓﻠﺰ ﺑﻮدن ‪ V, AL‬ﻟﺬا ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺰي ‪ AL3 V‬ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻧﻮع ﻓﻠﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ )اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ( ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‪FA‬‬
‫اﺻﻮل ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺪرﮐﻨﺶ دو اﺗﻢ اﯾﺰوﻟﻪ ﮐﻪ از ﻓﺎﺻﻠﻪ اي‬
‫دور ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درك ﮐﺮد‪ .‬در ﻓﻮاﺻﻞ دور؛ اﻧﺪرﮐﻨﺶﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ‬
‫ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن دو اﺗﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ؛ دو ﻧﻮع ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ)ﺟﺎذﺑﻪ و داﻓﻌﻪ(‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ‬

‫ﺑﯿﻦ آن ﻫﺎ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪار آن ﻫﺎ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ‬
‫‪ F‬ﻧﯿﺮوي‬

‫‪ r‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬ ‫روﺑﺮو ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬داﻓﻌﻪ و ﻧﯿﺮوي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ را‬
‫ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ‪FR‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ـ ﻣﻨﺸﺎ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ دارد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﯿﺮوي‬
‫داﻓﻌﻪ‬

‫ﻧﯿﺮوي ﺧﺎﻟﺺ‪FN‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﻣﻨﺸﺎ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﯽ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻻﯾﻪ ي آﺧﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن دو اﺗﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ـ ﻧﯿﺮوي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ دو ﻧﯿﺮو اﺳﺖ؛‬
‫) ‪) (FN  FA  FR‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ FN  ‬اﺳﺖ اﺗﻢﻫﺎ در‬
‫اﻧﺮژي داﻓﻌﻪ‪ER‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ r  r‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار دارﻧﺪ (‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‪:‬‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‪E‬‬

‫‪ r‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬ ‫اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ي راﺑﻄﻪي زﯾﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي‬

‫اﻧﺮژي ﺧﺎﻟﺺ‪EN‬‬ ‫ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ‪ E    Fdr‬ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺗﻐﯿﯿﺮات‬

‫اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫داﻓﻌﻪ‬

‫ـ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ي ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻧﺮژي ﻓﺎﺻﻠﻪ؛ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ آن‬

‫اﻧﺮژي ﺟﺎذﺑﻪ ‪EA‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺮژي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ r‬اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ) ‪ (E°‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي)‪ (E°‬ﺣﺪاﻗﻞ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺟﺪا ﮐﺮدن و ﯾﺎ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :4‬ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاص ﻣﻮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي و ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻧﺮژي ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ‬ ‫اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي )‪(KJ‬‬ ‫‪1‬ـ ﻫﺮﭼﻪ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ دﻣﺎي ذوب ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪ 2‬ـ در ﻣﻘﯿﺎس اﺗﻤﯽ؛ ﻣﻘﺪار ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي‬
‫‪625  155 ‬‬
‫ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺗﻢ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ﻧﻤﻮدار ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ ـ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫‪52  125 ‬‬
‫ﻓﻠﺰي‬ ‫‪df‬‬
‫‪1   8  ‬‬ ‫در ﻧﻘﻄﻪ ي ‪]r r : r‬‬
‫[‪E‬‬
‫‪dr ‬‬
‫واﻧﺪرواﻟﺴﯽ‬ ‫‪ 4‬‬
‫‪3‬ـ ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ)‪ :(α‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻧﺮژي ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺗﻤﯽ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ در اﺛﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ ﮐﻤﺘﺮ‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪5‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﻧﺤﻨﺎي ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻧﺮژي ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ؛ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ)ﯾﻌﻨﯽ ‪ ( a  ‬وﻟﯽ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺗﻌﺎدﻟﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ α‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺷﮑﻞ ﯾﮏ‬
‫اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺮارت دادن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ از ‪ r‬ﺑﻪ ‪ r1 ، r1‬ﺑﻪ ‪ r2‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺎ‬
‫‪ r5‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﻧﻤﻮدار ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺗـﻢ ﻫـﺎ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻤﯽ‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :5‬ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪي؛ دﻣﺎي ذوب و ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و‬ ‫‪‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺮارﺗﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :2‬ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﻃﻮﻟﯽ ﻣﻮاد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ‪.........‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (1‬اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻢﻫﺎ و ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ در راﺑﻄـﻪ ﺑـﻪ درﺟـﻪ ﺣـﺮارت‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ (2‬اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻢﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت دارد‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت دارد‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﻄﻮح اﻧﺮژي اﻟﮑﺘﺮون در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﺳﺎن اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت دارد‬

‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «2‬ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﻃﻮﻟﯽ ﻣﻮاد ﺑﻪ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻢﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت دارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺗﻢﻫﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ‪،‬‬
‫ﭼﺎه اﻧﺮژي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺘﻘﺎرنﺗﺮ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﻃﻮﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻣﻮاد را از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﻢ اﺗﻤﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪1‬ـ ﻣﻮاد ﺑﯽ ﻧﻈﻢ‪ :‬ﻣﺜﻞ ﮔﺎزﻫﺎ‬
‫‪2‬ـ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺑﻠﻨﺪ داﻣﻨﻪ)ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل(‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد )ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻫﺎ(‪ ،‬اﺗﻢ ﻫﺎ در ﻃﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺗﻤﯽ داراي ﻧﻈﻢ ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪه ﯾﺎ آراﯾﺶ ﭘﺮﯾﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻃﯽ اﻧﺠﻤﺎد‪ ،‬اﺗﻢ ﻫﺎ ﺧﻮد را در ﯾﮏ اﻟﮕﻮي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪه آراﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ اﺗﻢ ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ اﺗﻢ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮاد‪ ،‬ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺮاي اﺗﻢ ﻫﺎي ﺑﺎﻟﮏ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﮐﻢ داﻣﻨﻪ )آﻣﻮرف(‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻧﻈﻢ اﺗﻤﯽ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي اﺗﻤﯽ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﺪد ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از روش ﻫﺎي ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻮاد آﻣﻮرف ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊ ﺳﺮد ﮐﺮدن ﻣﺬاب آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎﯾﯽ در ﺣﺪود ‪ 16 K / sec‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎي ﺑﺎﻻي اﻧﺠﻤﺎد‬
‫اﺗﻢﻫﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي آراﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ اﺗﻤﯽ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :6‬در ﺑﺤﺚ زﯾﺮ اﺗﻢ ﻫﺎ ﯾﺎ ﯾﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺮه ﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ از ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺟﺰء ﺗﮑﺮارﺷﻮﻧﺪه )ﺳﻠﻮل واﺣﺪ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﻠﻮري) ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺗﺒﻠﻮر(‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻠﻮري ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮔﺎﻫﯽ راﺣﺖ ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﮑﻞ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ﯾﺎ آراﯾﺶ اﺗﻤﯽ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ روش‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ي ﻫﻨﺪﺳﻪي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ )ﻣﺘﻮازي اﻟﺴﻄﻮح( و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺗﻢ ﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﻣﺒﺪا‬
‫در ﯾﮑﯽ از ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ﺑﺎ ﺟﻬﺎت‪ y ،x‬و ‪ z‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ روش ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﺮ روي ﯾﮑﯽ از ﺳﻪ ﻟﺒﻪ ي ﻣﺘﻮازي اﻟﺴﻄﻮح‬
‫ﻣﺠﺎور ﻣﺒﺪا ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ y ، x‬و ‪z‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ‪ 6‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻃﻮل ﺑﺮدار در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر‪2 (a) x‬ـ ﻃﻮل ﺑﺮدار در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر‪(b) y‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪6‬‬

‫‪3‬ـ ﻃﻮل ﺑﺮدار در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر‪4 (c) z‬ـ زاوﯾﻪ ي ﺑﯿﻦ ﺑﺮدار‪b‬و ‪(α) c‬‬
‫‪6‬ـ زاوﯾﻪ ي ﺑﯿﻦ ﺑﺮدار‪ a‬و ‪(γ) b‬‬ ‫‪5‬ـ زاوﯾﻪ ي ﺑﯿﻦ ﺑﺮدار‪ a‬و ‪(β) c‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻫﻔﺖ ﺗﻠﻔﯿﻖ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‪ β ،α ،c ،b ،a‬و ‪ γ‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺑﻠﻮري ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺒﻠﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻠﻮري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﮑﻌﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‪ ،‬ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل‪ ،‬ارﺗﻮرﻣﺒﯿﮏ‪ ،‬رﻣﺒﻮﻫﺪرال‪ ،‬ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿﮏ و ﺗﺮي ﮐﻠﯿﻨﯿﮏ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺷﺒﮑﻪ و ﻧﻤﺎي ﮐﻠﯽ از ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ در ﺟﺪول زﯾﺮ‬
‫آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﻧﺤﻮه ﻗﺮارﮔﯿﺮي اﺗﻢ ﻫﺎ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه ﻗﺮارﮔﯿﺮي اﺗﻢ ﻫﺎ در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ 14 ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺮارﮔﯿﺮي اﺗﻢ ﻫﺎ در‬
‫ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ‪ 14‬ﺣﺎﻟﺖ‪ 14 ،‬ﺷﺒﮑﻪ ي ﺑﺮاوه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻫﻔﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻠﻮري و ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ آنﻫﺎ‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪7‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻓﻠﺰات‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﻬﻢ در ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻣﻮاد ﯾﻮﻧﯽ و ﻣﻮاد ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﮑﻌﺐ ﺳﺎده)‪(SC‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر در ﻓﻠﺰات ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺎدﮔﯽ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ـ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺎ ﻣﺮﮐﺰ اﺗﻢ ﻫﺎي روي ﺿﻠﻊ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮ ) ‪. (a ‬‬
‫ـ اﺗﻢ ﻫﺎ در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﮑﻌﺐ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪(, , ) :‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‪SC‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ )‪NSC  8   1 :(N‬‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺗﺬﮐﺮ ‪ :1‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮ اﺗﻢ ﮔﻮﺷﻪ در ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻣﮑﻌﺒﯽ‬
‫‪8‬‬
‫ب ـ ﻋﺪد ﮐﺌﻮردﯾﻨﺎﺳﯿﻮن )ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ(‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ اﺗﻢ ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﯾﮑﺴﺎن ﺗﺎ ﻫﺮ اﺗﻢ در ﺷﺒﮑﻪ را‬
‫ﻋﺪد ﮐﺌﻮردﯾﻨﺎﺳﯿﻮن ﮔﻮﯾﻨﺪ‪) C.N (SC)  6 .‬ﺷﮑﻞ روﺑﺮو(‬
‫پ ـ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ) ‪ (a ‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ )‪ : (r‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ارﺗﺒﺎط ‪ a ‬و‪ ،r‬ﻓﺮض ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد اﺗﻢ ﻫﺎ در ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻤﺎس اﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺒﮑﻪ‪ SC‬ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺿﻠﻊ ﻣﮑﻌﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪. a   2r‬‬
‫ت ـ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ )‪ :(APF‬درﺻﺪي از ﻓﻀﺎي ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﺗﻢ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺣﺠﻢ اﺗﻢ ﻫﺎي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺣﺠﻢ اﺗﻢﻫﺎي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫ﺣﺠﻢ اﺗﻢ ‪ ‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫‪N  r 3‬‬
‫‪APF ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1  ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1  ‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬

‫ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪ ي ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1 r 3 1 r 3‬‬
‫‪(APF)sc  3‬‬ ‫‪ 3‬‬ ‫‪  / 52‬‬
‫‪3‬‬
‫) ‪(a ‬‬ ‫‪(2r)3‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﮑﻌﺒﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺮ )‪(BCC‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ BCC‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪1 1 1‬‬
‫‪ 8‬اﺗﻢ در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﻣﮑﻌﺐ و ‪ 1‬اﺗﻢ در ﻣﺮﮐﺰ ﻣﮑﻌﺐ ‪ -‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺗﻢ ﻫﺎ‪ (0, 0, 0) :‬و ) ‪( , ,‬‬
‫‪2 2 2‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ : bcc‬آﻫﻦ در دﻣﺎي اﺗﺎق‪ W ، Mo ، V ،Cr ،‬و ‪Ti‬در دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺷﺒﮑﻪ ي‪BCC‬‬

‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‪N bcc  8   1  2 :‬‬
‫‪8‬‬
‫ب‪ -‬ﻋﺪد ﮐﺌﻮر دﯾﻨﺎﺳﯿﻮن )ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ(‪C.N bcc  8 :‬‬
‫پ‪ -‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ‪  a  ‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ‪ :  r ‬ارﺗﺒﺎط ‪ a ‬و ‪ r‬ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد اﺗﻢ ﻫﺎ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻗﻄﺮ اﺻﻠﯽ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻤﺎس اﻧﺪ‪3a   4r .‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪N  r 3 2  r 3‬‬
‫‪APE bcc ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ت ـ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ )‪  / 68 : (APF‬‬
‫‪a 3‬‬ ‫‪4 3‬‬
‫(‬ ‫)‪r‬‬
‫‪3‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪8‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﮑﻌﺒﯽ وﺟﻮه ﻣﺮﮐﺰدار‪FCC‬‬

‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ FCC‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ـ ‪ 8‬اﺗﻢ در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﻣﮑﻌﺐ و ‪ 6‬اﺗﻢ در وﺟﻮه ﻣﮑﻌﺐ‬
‫‪1 1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫ـ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺗﻢ ﻫﺎ )‪(, , ) ، (, , ) ، ( , , ) ، (, , ‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫ـ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ Cu ، Au ، Ag ، Ni ، Pb: FCC‬و ‪Al‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎر‪FCC‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‪) N fcc  8   6   4 :‬ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮ اﺗﻢ واﻗﻊ ﺑﺮ وﺟﻮه‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﮑﻌﺐ در ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اﺳﺖ(‬
‫‪2‬‬

‫ب‪ -‬ﻋﺪد ﮐﺌﻮر دﯾﻨﺎﺳﯿﻮن )ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ(‪C.N Fcc  12 :‬‬

‫پ ـ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ‪  a  ‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ‪ :  r ‬ارﺗﺒﺎط ‪ a0‬و ‪ r‬ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد‬
‫اﺗﻢ ﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﻗﻄﺮ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻤﺎس اﻧﺪ‪. 2a   4r .‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪N  r 3 4  r 3‬‬
‫‪APFfcc ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ت ـ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ )‪  / 74 : (APF‬‬
‫‪3‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪(2 2r)3‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :3‬در ﯾﮏ ورق ﻧﺎزك ﻃﻼ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪  /  8mm‬و ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 67  mm2‬ﭼﻨﺪ واﺣـﺪ ﺷـﺒﮑﻪ وﺟـﻮد دارد؟ )ﻃـﻼ ‪ FCC‬و ﺷـﻌﺎع اﺗﻤـﯽ آن‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 / 44A ‬اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪12  1 8 (4‬‬ ‫‪8 1 2 (3‬‬ ‫‪12 1 14 (2‬‬ ‫‪8 1 12 (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻌﺪاد واﺣﺪﻫﺎي ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺻﻔﺤﻪ را ﺑﺮ ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ـ ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ ‪: FCC‬‬
‫‪4r 3 4  1/ 44  1 7 mm 3‬‬
‫( ‪Vcu  a 3 ‬‬ ‫(‪) ‬‬ ‫‪)  67 / 4 1 21‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ـ ﺣﺠﻢ ورق ﻃﻼ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪V  A  h  67    / 8  53 / 6mm‬‬
‫ـ ﺗﻌﺪاد واﺣﺪﻫﺎ ﺷﺒﮑﻪ در ورق ﻃﻼ‬
‫ﺣﺠﻢ ورﻗﻪ ﻃﻼ‬ ‫‪53 / 6mm3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 7 / 9  1 2‬‬
‫ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‬ ‫‪21‬‬
‫‪67 / 5  1  mm‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل ﻓﺸﺮده )‪(HCP‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ HCP‬راﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ 12‬اﺗﻢ در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ‪ 6‬ﺿﻠﻌﯽ‪ 2 ،‬اﺗﻢ در ﻣﺮﮐﺰ ﻗﺎﻋﺪه ي ﺑﺎﻻ وﭘﺎﺋﯿﻦ و ‪ 3‬اﺗﻢ در وﺳﻂ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫‪1 1 2‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺗﻢ ﻫﺎ‪ (, , ) :‬و ) ‪( , ,‬‬
‫‪2 3 3‬‬
‫ـ ﭼﻨﺪ ﻓﻠﺰ داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ Zn HCP :‬و ‪ Mg ،Be ،Cd ،Co‬و ‪Ti‬در دﻣﺎي اﺗﺎق‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪي ﻣﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪HCP :‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‪N hcp  12   2  3  6 :‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬

‫ب‪ -‬ﻋﺪد ﮐﺌﻮر دﯾﻨﺎﺳﯿﻮن )ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ(‪C.N.  12 :‬‬

‫پ‪ -‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ‪  a  ‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ )‪ : (r‬ارﺗﺒﺎط ‪ a ‬و ‪ r‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ‪ r‬و ‪  a ‬ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد اﺗﻢ ﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﺿﻠﻊ‬
‫‪c‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪‬‬ ‫ﺷﺶ وﺟﻬﯽ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻤﺎﺳﻨﺪ )‪ (a   2r‬ﭘﺲ‪ ‬در ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ‪ HCP‬ارﺗﺒﺎط اﯾﺪه آل ‪ C‬و ‪ a ‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ؛ ‪ 1/ 63‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫‪c‬‬
‫از ﻣﻘﺪار اﯾﺪه آل اﻧﺤﺮاف ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ دارد‪.‬‬
‫‪a‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :7‬در ﻓﻠﺰات ‪ HCP‬واﻗﻌﯽ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪N  r 3‬‬ ‫‪6  r 3‬‬
‫‪APFhcp ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ت ـ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ )‪  / 74 : (APF‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪24  2r 3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪a C‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪1 :8‬ـ ‪ APF‬در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻓﻠﺰات ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻧﻮع اﺗﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬ـ ﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ‪ C.N‬دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ‪ A.P.F‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ C.N‬ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺰء ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮاص‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﯾﮑﯽ از راه ﻫﺎي ﮐﻨﺘﺮل ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻟﯿﺎژي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﺪارﮐﻨﻨﺪهي‪ FCC‬ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ FCC‬دارﻧﺪ و ﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﺪارﮐﻨﻨﺪهي ‪ BCC‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ BCC‬دارﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬

‫‪1‬ـ ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ از راﺑﻄﻪ ‪ Vcubic  a 3‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺣﺠﻢ ﺳﻮل واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﻮﮔﻮﻧﺎل )‪ (, ,  9‬از راﺑﻄﻪي ‪ V ortogonal = abc‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪a2 3‬‬
‫‪ Vhcp  6 ‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ hcp‬از راﺑﻄﻪ ‪ c‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :4‬ﯾﮏ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ‪ 1cm3‬از ‪ 2 / 235 1 22‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﺑﺮاﺑـﺮ ‪ 1/ 255 A‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﻮع‬ ‫‪‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﮑﻌﺒﯽ اﯾﻦ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪B.C.T (4‬‬ ‫‪F.C.C (3‬‬ ‫‪B.C.C (2‬‬ ‫‪S.C (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬اﺑﺘﺪا ﺣﺠﻢ ﻫﺮ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪1cm3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ ‬ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‬ ‫‪ 4 / 47  1 23 cm3  44 / 7 A‬‬
‫‪22‬‬
‫‪2 / 235 1 ‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﮑﻌﺒﯽ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪  a 3  44 / 7A  a  3 / 55A‬ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫‪ : a‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ـ ﻣﻘﺪار ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪SC : a  2r  r  1/ 77A‬‬
‫‪BCC : 3 a  4r  r  1/ 54A‬‬
‫‪FCC : 2a  4r  r  1/ 255A‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ FCC‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪abc‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ BCT‬ﻣﮑﻌﺒﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺗﺌﻮري ﻣﻮاد ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‬

‫داﻧﺴﯿﺘﻪ ي ﺗﺌﻮري ﻣﻮاد ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪ .‬داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺗﺌﻮري ﻣﻮاد ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان از راﺑﻄﻪ ي زﯾﺮ ﺑﻪ‬
‫‪NA‬‬
‫‪P‬‬ ‫دﺳﺖ آورد‪:‬‬
‫‪N A  Vuc‬‬
‫‪ : Vuc‬ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ :A ،‬ﺟﺮﻣﯽ اﺗﻤﯽ‪ : N A ،‬ﻋﺪد آواﮔﺎدرو و ‪ :N‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :2‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬داﻧﺴﯿﺘﻪ ي ﻣﻮاد ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺗﺎﺑﻊ وزن اﺗﻤﯽ و ﻧﺤﻮه ي ﭼﯿﺪه ﺷﺪن اﺗﻢ ﻫﺎ )ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪10‬‬

‫ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪gr‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 63 / 54‬اﺳﺖ‪ .‬وزن ﻣﺨﺼﻮص آن ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫‪gr‬‬
‫‪mol‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :5‬ﻣﺲ داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ FCC‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ‪ 1 / 278 A‬و وزن اﺗﻤﯽ‬ ‫‪‬‬
‫‪cm‬‬
‫‪4 3‬‬
‫( ‪ Vfcc  a 3 ‬ﻟـﺬا وزن‬‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺷﺒﮑﻪ ‪ fcc‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 4‬اﺳـﺖ و ﺣﺠـﻢ ﺳـﻠﻮل واﺣـﺪ ﺷـﺒﮑﻪ ‪ fcc‬ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ ﺑـﺎ )‪r‬‬
‫‪2‬‬
‫‪gr‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص )داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺗﺌﻮري( ﻣﺲ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ fcc‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫‪cm3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪N .A‬‬ ‫‪4  63 / 54‬‬ ‫‪gr‬‬
‫‪Vfcc  (  1/ 278 1 8 cm)3  3 / 615 1 24 cm 3 , f  fcc cu ‬‬ ‫‪ 116 / 79‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪N A Vfcc 6 / 2  1  3 / 615  1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪cm3‬‬
‫(‪ 54 / 34‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪gr‬‬
‫‪mol‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :6‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻓﻠﺰي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ ،BCC‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ‪ 1 / 29A‬و ﺟﺮم اﺗﻤﯽ )‬ ‫‪‬‬
‫‪N A‬‬
‫‪  ‬اﺑﺘﺪا ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ﺷﺒﮑﻪ و ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣـﺪ آن را ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬در ﺷـﺒﮑﻪ ‪BCC‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ وزن ﻣﺨﺼﻮص‬
‫‪N A  Vuc‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ a ‬اﺳـﺖ ﻟـﺬا ﭘـﺎراﻣﺘﺮ ﺷـﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪ 2‬و ﺣﺠـﻢ ﺷـﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ a 3‬ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از آنﺟﺎﯾﯿﮑـﻪ در ﺷـﺒﮑﻪ ‪r ،BCC‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ a ‬ﭘﺲ دارﯾﻢ ‪ Vuc  a 3  (2 / 98)3  26 / 44(A )3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ 1A  1 1 m  1 8 cm‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫) ‪1/ 29  2 / 98(A‬‬
‫‪3‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Vuc  26 / 44  1 ‬‬ ‫‪(cm )  2 / 644 1 ‬‬ ‫) ‪(cm‬‬
‫‪gr‬‬
‫‪N A‬‬ ‫) ‪2(atom)  54 / 32( mol‬‬ ‫‪gr‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪ 6 / 828‬‬ ‫)‬
‫‪23‬‬ ‫‪‬‬‫‪23‬‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪N A  Vuc 6 /  2 1  ( atom )  2 / 644  1  (cm‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪cm‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :7‬ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ‪ BCC‬داراي وزن اﺗﻤﯽ ‪ 184‬و وزن ﻣﺨﺼﻮص ‪ 19 / 4gr / cm 3‬ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﻌﺎع اﺗﻤـﯽ آن ﭼﻘـﺪر اﺳـﺖ؟‬ ‫‪‬‬
‫) ‪(N  6 /  2  1 23‬‬
‫‪2 / 24A (4‬‬ ‫‪1/ 47 A (3‬‬ ‫‪1/ 36A (2‬‬ ‫‪1/ 12A (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «2‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺠﻢ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ ) ‪ (Vuc‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻫـﺮ واﺣـﺪ ﺷـﺒﮑﻪي ‪ BCC‬داراي ‪2‬‬
‫اﺗﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪي زﯾﺮ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪N.A‬‬ ‫‪2  184‬‬ ‫‪gr‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 19 / 4‬‬
‫‪23‬‬
‫‪N A Vuc 6 / 22 1  Vuc‬‬ ‫‪cm3‬‬
‫‪ :A‬ﺟﺮم اﺗﻤﯽ‬
‫‪Vuc  a 3‬‬ ‫‪ :N‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫‪ : N A‬ﻋﺪد آووﮐﺎدرو‬
‫‪Vuc  315  1 23 cm3  a Vuc  3 / 158  1 8 cm  3 / 158A‬‬
‫‪ : a‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫در ﺷﺒﮑﻪي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ‪ BCC‬راﺑﻄﻪي ﺑﯿﻦ ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ و ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪ 3 /158  1/ 36A‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺗﺤﻮﻻت آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎ را آﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ)در ﻣﻮرد ﻣﻮاد ﺧﺎﻟﺺ( ﯾﺎ ﭘﻠﯽ ﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ )در ﻣﻮرد ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :9‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﻮﻻت آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﯿﺰان ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺣﯿﻦ ﮔﺮم و ﺳﺮد ﺷﺪن ﯾﮏ ﻣﺎده آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ A‬ﺣﯿﻦ ﺗﺤﻮل آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ در دﻣﺎي ‪ T‬؛ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺎده اي از ‪ ‬ﺑﻪ ‪ ‬ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي‬
‫ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ ‬؛ ‪ N ‬و ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ ‬؛ ‪ N‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ α‬ﺑﻪ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ β‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪N‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫‪N‬‬
‫‪V  V‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪ %‬ﻣﯽ آﯾﺪ؛ﮐﻪ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم از راﺑﻄﻪ ي روﺑﻪرو ﺑﻪ دﺳﺖ ‪1  ‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫درآن ‪ V‬و ‪ V‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ‪ ‬و ‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :8‬درﺻﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺌﻮرﯾﮏ در ﺗﺤﻮل آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ ﯾﮏ ﻓﻠﺰ ﺧﺎﻟﺺ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ‪ FCC‬ﺑﻪ‪ BCC‬ﭼﻨﺪ درﺻﺪ اﺳﺖ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬از آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ 4 ، FCC‬اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ‪ 2 ، BCC‬اﺗﻢ ﺑﻪ ازاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ دارﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﯿﻦ ﺗﺤﻮل ‪ FCC‬ﺑﻪ ‪ 2‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪BCC‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ‪ FCC  BCC‬ﻟﺬا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺌﻮرﯾﮏ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل آﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﮏ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4r 3‬‬ ‫‪4r‬‬
‫(‪2‬‬ ‫‪)  ( )3‬‬
‫‪V 2Vbcc  Vfcc‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 1   8 / 1%‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1  ‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪Vfcc‬‬ ‫‪4r 3‬‬
‫) (‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :3‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﺮدن اﺗﻢ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺮه ﻫﺎي ﺳﺨﺖ )ﮐﺮه ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﺛﺎﺑﺖ( ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ و ﭼﯿﻨﺶ ﻫﻨﺪﺳﻪ اﺗﻢ ﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻮع اﺗﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻓﻠﺰات واﻗﻌﯽ؛ اﺗﻢ ﻫﺎ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮض ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻤﯽ ﺣﯿﻦ ﮔﺮم ﮐﺮدن آﻫﻦ ﺧﺎﻟﺺ از ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ bcc‬ﺑﺎ ‪ a    / 291 ‬ه ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ fcc‬ﺑﺎ‬
‫‪V 2( / 291)3  ( / 3647)3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1   1/ 54%‬‬ ‫‪ a    / 3647‬در دﻣﺎي ‪ 91  c‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪( / 291)3‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮﺑﯽ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :9‬ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﯾﮏ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺣﺠﻢ ﻣﺴﺎوي از ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻬﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻤﯽ در ﮐﺪام ﯾﮏ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد؟‬ ‫‪‬‬
‫‪ (4‬در ﻫﺮ ﺳﻪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‬ ‫‪ (3‬ﻣﮑﻌﺒﯽ وﺟﻮه ﻣﺮﮐﺰدار‬ ‫‪ (2‬ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده‬ ‫‪ (1‬ﻣﮑﻌﺒﯽ ﻣﺮﮐﺰدار‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «2‬ﭼﻮن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎ در ﻣﻮاﺿﻊ اﺻﻠﯽ اﺗﻤﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻟﺬا در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ را اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي ﯾﮏ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ را در ﻣﻮاﺿﻊ اﺻﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪  2‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﻫﺮ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪي ‪BCC‬‬
‫‪  1‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﻫﺮ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪي ‪SC‬‬
‫‪  4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﻫﺮ واﺣﺪ ﺷﺒﮑﻪي ‪FCC‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن ﯾﮏ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ و ﺻﻔﺤﻪ در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‬

‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﺑﻠﻮري ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ي ﺧﺎص درون ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺑﻠﻮري ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻠﻮري اﺗﻢ ﻫﺎ اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ درون ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺴﺮﻫﺎﯾﯽ از ﻃﻮل ﻟﺒﻪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ‪ b ، a‬و‬
‫‪ (c‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ r ،q‬و ‪ s‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ q‬ﮐﺴﺮي از ﻃﻮل ‪ a‬در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر ‪ r ،x‬ﮐﺴﺮي از ﻃﻮل ‪ b‬در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر ‪ y‬و ‪ s‬ﮐﺴﺮي از ﻃﻮل ‪ c‬در اﻣﺘﺪاد‬
‫ﻣﺤﻮر ‪ z‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ‪ P‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ q r s‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺎوي ﯾﮏ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺑﺎ ﮐﺎﻣﺎ ﯾﺎ ﻋﻼﻣﺖ دﯾﮕﺮي از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﺮو روش ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ q r s‬ﺑﺮاي ﻧﻘﻄﻪ‪ P‬درون ﺳﻠﻮل واﺣﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪) q‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﺴﺮي اﺳﺖ( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ‪ qa‬در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر‪ x‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ a‬ﻃﻮل ﻟﺒﻪ ي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ r‬و ‪ s‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ y‬و ‪ z‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪12‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :10‬ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ روﺑﺮو‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ ي ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬ ‫‪‬‬
‫‪1 1‬‬
‫) ‪ ( 1‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪4 2‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻃﻮل ﻫﺎي ﻟﺒﻪ ﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ b   / 46nm ، a   / 48nm‬و‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ r = 1 ،q ‬و‬ ‫‪ c   / 4nm‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﮐﺴﺮﻫﺎي ﻃﻮل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ . s ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ )‪ (b‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا از ﻣﺒﺪاء ﺳﻠﻮل واﺣﺪ )ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ (M‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ qa  ( / 48nm)   /12 nm‬واﺣﺪ در ﻃﻮل ﻣﺤﻮر ‪) x‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ (N‬ﺣﺮﮐﺖ‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ rb  (1)( / 46nm)   / 46nm‬ﻣﻮازات ﻣﺤﻮر ‪ y‬از ﻧﻘﻄﻪ ‪ N‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪O‬ﻣﯽروﯾﻢ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ )‪ (b‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫‪1‬‬
‫‪ sc  ( / 4  nm)   / 2  nm‬در اﻣﺘﺪا ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﻣﯽروﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪1 1‬‬
‫) ‪ ( 1‬ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4 2‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :11‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي اﺗﻤﯽ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ BCC‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮاي ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ‪ ، BCC‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺗﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺰ ﻫﺎي ﺗﻤﺎم اﺗﻢ ﻫﺎ‬
‫در ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺸﺖ اﺗﻢ درﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎ و اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ در ﺷﮑﻞ‬
‫ﻧﺸﺎن داده و ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮاي ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺷﻤﺎره‪ (  ) ،1‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ در ﻣﺒﺪاء ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﺮار دارد‬
‫و ﮐﺴﺮ ﻃﻮل ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ y ،x‬و ‪ z‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ )‪ (a, a, a‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ،2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﻃﻮل ﯾﺎل ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر‪ x‬ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﮐﺴﺮ ﻃﻮلﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ )‪ a ،1a‬و ‪ ( a‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ اي )‪ (1 ‬ﺑﺮاي آن ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺟﺪول زﯾﺮ ﮐﺴﺮ ﻃﻮل ﯾﺎل ﺳﻠﻮل واﺣﺪ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ y ،x‬و ‪ z‬و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪9‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ روي ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﮐﺴﺮ ﻃﻮل ﯾﺎل ﺳﻠﻮل واﺣﺪ )‪ y ،x‬و ‪(z‬‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪000‬‬ ‫‪0a ،0a‬و ‪0a‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0a ،1a‬و ‪0a‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪110‬‬ ‫‪1a ،1a‬و ‪0a‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪010‬‬ ‫‪1a ،0a‬و ‪0a‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪5‬‬
‫و‪a‬‬ ‫‪a، a‬‬
‫‪222‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪001‬‬ ‫‪0a ،0a‬و ‪1a‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪101‬‬ ‫‪0a ،1a‬و ‪1a‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪1a ،1a‬و ‪1a‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪011‬‬ ‫‪1a ،0a‬و ‪1a‬‬ ‫‪9‬‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺎت‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺎت ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ را ﺑﺎﯾﺪ ﻃﯽ ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ o x y z‬دﻟﺨﻮاه راﺳﺖ ﮔﺮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ب ـ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪي اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ را از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ي اﺑﺘﺪا ﮐﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫پ ـ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻠﻪ ﻋﺪد ﮐﺴﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ت ـ اﻋﺪاد ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را در ﻋﻼﻣﺖ ﮐﺮوﺷﻪ ] [ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪13‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :12‬در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺎت ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺟﻬﺖ‪A  1  1   :A :‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺖ ‪ A‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ] ‪ [  1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪‬‬
‫ﺟﻬﺖ‪B    1  1 B :‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫از آن ﺟﺎ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻠﻪ ﮐﺴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ آن ﻫﺎ را در ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮﻫﺎ ﺿﺮب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﭘﺲ اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻠﻪ را در‪ 2‬ﺿﺮب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ؛‬
‫‪ 1 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪.‬ﺟﻬﺖ‪c  1    1 C :‬‬ ‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺖ ‪ B‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ]‪ [12 ‬اﺳﺖ‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪D   ‬‬ ‫‪.‬ﺟﻬﺖ‪D :‬‬ ‫ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺖ‪ C‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ]‪ [ 111‬اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻠﻪ ﮐﺴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ آن ﻫﺎ را در ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮﻫﺎ ﺿﺮب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﭘﺲ اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻠﻪ را در‪ 2‬ﺿﺮب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ؛‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺟﻬﺖ ‪ D‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ] ‪ [2 1 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ‪ . : 10‬ﺟﻬﺖ ] ‪ [h k l‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ] ‪ n) [nh nk nl‬ﺻﺤﯿﺢ و ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ اﺳﺖ( ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ و ﺟﻬﺖ] ‪ [h k l‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ‪  h k L ‬ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ب‪ -‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺷﺶ ﮔﻮش‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ دو روش ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺲ و ﭼﻬﺎر اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﮐﻪ در ﺑﻠﻮرﻫﺎي داراي ﺗﻘﺎرن ﺷﺶ ﮔﻮش وﺟﻮد دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻬﺖ‬
‫ﻫﺎي ﺑﻠﻮري ﻣﻌﺎدل‪ ،‬اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻮري‬
‫ﻣﯿﻠﺮـ ﺑﺮاوﯾﺲ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻠﻮل واﺣﺪ ﺷﺶ ﮔﻮش)روش ﻣﯿﻠﺮ‪-‬ﺑﺮاوﯾﺲ( ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ و ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﻬﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ‪ a 3 ,a 2 ,a1‬در ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ )ﮐﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد( و ﺑﺎ زاوﯾﻪﻫﺎي ‪ 12 ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪي ﭘﺎﯾﻪ ﻋﻤﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﯾﺲﻫﺎي ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ روش ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ]‪ [uvtw‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺲ اول ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ روي ﺳﻪ ‪ a 3 ,a 2 ,a1‬ﺻﻔﺤﻪ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬در روش ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ a 2 ,a1‬و ‪ z‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ . :11‬ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﭼﻬﺎر ﺗﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺑﺘﺪا اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ را ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺑﺮاوﯾﺲ ﭼﻬﺎر ﺗﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻧﮑﺘﻪ ‪ . :12‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﻬﺎر اﻧﺪﯾﺴﯽ )]‪ ([u'v'w']→[uvtw‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪(2u  v) , v  (2v  u) , t   n(u  v) , w  nw ‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺮاﯾﻢ )'( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روش ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ اﺳﺖ و اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎي ﺑﺪون ﭘﺮاﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﻣﯿﻠﺮـ ﺑﺮاوﯾﺲ اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺎده ﮐﺮدن اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﺿﺮﯾﺐ ‪ n‬در رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪14‬‬

‫داﻧﺴﯿﺘﻪي ﺧﻄﯽ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ آنﻫﺎ روي ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ ﻗﺮار دارد‬
‫= ‪LD‬‬
‫ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :4‬ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ ﺧﻄﯽ‬

‫ﻃﻮل اﺗﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ آن ﻫﺎ روي ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ‬
‫ﻃﻮل اﺗﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ آﻧﻬﺎ روي ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ ﻗﺮار دارد‬
‫‪LPF ‬‬ ‫‪ LD  2r‬‬
‫ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫اﻟﻒ ـ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ را ﺑﺎﯾﺪ ﻃﯽ ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ o x y z‬ﻣﻨﺎﺳﺐ و راﺳﺖ ﮔﺮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ب ـ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻠﻮري ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺤﻮرﻫﺎ ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ آن را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮل از ﻣﺒﺪاء ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎ ﻣﺤﻮر ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ‪ b ،a‬و ‪ c‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫پ ـ ﺑﺮﻋﮑﺲ اﯾﻦ اﻋﺪاد را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﻣﺒﺪاء ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻔﺤﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻮر ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﺪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻓﺮض ﮐﺮد و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺪﯾﺲ آن را ﺻﻔﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ت ـ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﺪاد را ﺑﺎ ﺿﺮب ﯾﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺳﺎده ﮐﺮدن اﻧﺪﯾﺲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽ ﺷﻮد)ﻣﺜﻼ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﺮﺗﻮي اﯾﮑﺲ(‪ (   2 ) ،‬ﺑﻪ ) ‪ (   1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺳﺮاﻣﯿﮑﯽ‪ ،‬آراﯾﺶ ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺮاي ﺻﻔﺤﺎت ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﺳﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪاي ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫ث ـ در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎي ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﻣﺎ در ﺑﯿﻦ آن ﻫﺎ‪ ،‬در ﯾﮏ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.(hkl) :‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪاء‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ )‪ (-‬ﺑﺮ روي اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪1 :5‬ـ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺤﻪ از ﻣﺒﺪا ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺪا را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬ـ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺒﺪا ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺻﻔﺤﻪ)‪ (h k l‬ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪ )‪ n ) (nh nk nl‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ و ﻏﯿﺮﺻﻔﺮ اﺳﺖ( ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮐﺮدن ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎي ﺗﻤﺎم اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪ ي اول ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ي ﻣﺴﺎوي در ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺒﺪاء‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯽ ﻣﻮازي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬ـ در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ اﻧﺪﯾﺲ ﺟﻬﺖ ﻧﺮﻣﺎل ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :13‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه را در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻣﮑﻌﺒﯽ زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ‪ A :‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺠﻪ از ﻣﺒﺪا‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺪا ﻣﺨﺘﺼﺎت را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي راﺣﺘﯽ ﮐﺎر ﻣﺒﺪا را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ) ‪ ( 1 ‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺟﺪﯾﺪ‬

‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻋﮑﺲ اﻋﺪاد ﻓﻮق‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (1 11‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪15‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪B :‬‬

‫ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺟﺪﯾﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎ‬ ‫∞‬ ‫∞‬
‫‪3‬‬
‫ﻋﮑﺲ اﻋﺪاد ﻓﻮق‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (3‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ‪C :‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻧﻘﺎط ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﻌﻠﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد دادن ﺻﻔﺤﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي راﺣﺘﯽ ﮐﺎر ﻣﺒﺪا را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ )‪ ( 1‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺟﺪﯾﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫∞‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﮑﺲ اﻋﺪاد ﻓﻮق‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ) ‪ (1 2‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل را ﺑﻪ روش ﭼﻬﺎر اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت در ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ)‪ (hkil‬راﺑﻄﻪ )‪ i  (h  k‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :6‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ از ﺳﻪ اﻧﺪﯾﺲ اول‪ 2 ،‬اﻧﺪﯾﺲ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :14‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ‪-‬ﺑﺮاوه ﺻﻔﺤﻪ ‪ :A‬ﺻﻔﺤﻪ ي ‪ A‬از ﻣﺒﺪا ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺒﺪا را ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺜﻼ ﻧﻘﻄﻪ )‪ (1 ‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت را در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻔﺤﻪ ‪ A‬ﻣﺤﻮر ‪ a1‬را در ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ ،1‬ﻣﺤﻮر ‪ a 2‬را در ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ -1‬و ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪ a 3‬ﻣﻮازي‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر ‪ c‬را در ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ 1‬ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﮑﺲ ﮐﺮدن اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺑﺮاوه اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫)‪ (1 1 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮـ ﺑﺮاوه ﺻﻔﺤﻪ ‪ B‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :B‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ a 2 ,a1‬و ‪ a 3‬ﻣﻮازي اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر ‪ c‬را در‬
‫‪2‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﮑﺲ ﮐﺮدن اﻋﺪاد ﺣﺎﺻﻞ و ﺿﺮب آﻧﻬﺎ در ‪ 2‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ‪-‬ﺑﺮاوه اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫‪3‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (  3‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ـ ﺑﺮاوه ﺻﻔﺤﻪ ‪ :C‬ﺻﻔﺤﻪي ‪ C‬ﻣﺤﻮر ‪ a1‬را در ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ ،1‬ﻣﺤﻮر ‪ a 2‬را در ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ -1‬و ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪ a 3‬و ‪ C‬ﻣﻮازي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﮑﺲ ﮐﺮدن اﻋﺪاد‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮـ ﺑﺮاوه اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (1 1  ‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪C‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :15‬در ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺴﻬﺎي ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺻﻔﺤﺎت ‪ C‬و ‪ D‬را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1   (1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1  ‬‬ ‫‪(2‬‬
‫‪D‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪11 ‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪a3‬‬
‫‪a1‬‬ ‫‪  1‬‬ ‫‪(4‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «4‬دو ﺻﻔﺤﻪ ‪ C‬ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺶ ﻣﯿﻠﺮ )‪ (1 1 ‬و ‪ D‬ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ )‪ (22  ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در راﺳﺘﺎي ﻣﺤـﻮر ‪ z‬ﻣـﻮازي ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻟـﺬا‬
‫ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك اﯾﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ‪   1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪16‬‬

‫داﻧﺴﯿﺘﻪي ﺻﻔﺤﻪاي‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫= داﻧﺴﺘﯿﻪي ﺻﻔﺤﻪاي ‪PD ‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :16‬در ﺷﺒﮑﻪ ‪ BCC‬ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ و ‪ FCC‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم‪ ،‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺳﻄﺤﯽ اﺗﻢﻫﺎ رادر ﺻﻔﺤﺎت )‪ (111),(11‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪rAl   / 143nm , rw   / 137nm‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬در ﺷﺒﮑﻪ ‪ BCC‬ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ‪ ،‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﺻﻔﺤﺎت اﺗﻤﯽ )‪ (111),(11‬ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ درآن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 4   1  2‬اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ در ﺷﺒﮑﻪ ‪ BCC‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷـﺒﮑﻪ و ﺷـﻌﺎع‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ )‪ (11‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ . a ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺳﻄﺤﯽ اﺗـﻢﻫـﺎ در ﺻـﻔﺤﻪ از‬ ‫‪ a ‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻨﮕﺴﺘﻦ دارﯾﻢ ‪  / 137   / 316nm‬‬ ‫اﺗﻤﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪r‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪atom‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪ PD ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاي ﺻﻔﺤﻪ )‪(111‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪ 2  / 3‬‬ ‫‪ PD ‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‬ ‫راﺑﻄﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪a‬‬ ‫)‪( / 316‬‬ ‫‪nm‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫‪ ‬ﻣــــﺴﺎﺣﺖ ﺻــــﻔﺤﻪ )‪ ، (111‬در ﻧﺘﯿﺠــــﻪ‪:‬‬ ‫‪a ‬‬ ‫دارﯾــــﻢ‪  3   :‬ﺗﻌــــﺪاد اﺗــــﻢ و ‪ ( / 316)2   / 867nm2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪atom‬‬
‫‪ PD111 ‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم‪ ،‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﺻﻔﺤﺎت اﺗﻤﯽ )‪ (111),(11‬ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫(‪ 5 / 77‬‬ ‫)‬
‫‪ /  867‬‬ ‫‪nm2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪ ، 4   1 :‬از ﻃﺮﻓـﯽ ﭼـﻮن در ﺷـﺒﮑﻪ ‪ FCC‬راﺑﻄـﻪ ﺑـﯿﻦ ﭘـﺎراﻣﺘﺮ ﺷـﺒﮑﻪ و ﺷـﻌﺎع اﺗﻤـﯽ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫در ﺻﻔﺤﻪ )‪(11‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ a  2 2r‬اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم دارﯾﻢ‪ . a  2 2   /143   / 4  4(nm) :‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺻﻔﺤﻪاي ﺻﻔﺤﻪ )‪ (11‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪atom‬‬
‫‪PD11 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪ 6 / 12‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪a‬‬ ‫)‪( / 4  4‬‬ ‫‪nm2‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ A ‬اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫‪a ‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ 3   3   2‬و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ) ‪( / 4  4)2   / 14(nm2‬‬ ‫در ﺻﻔﺤﻪ )‪(111‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪atom‬‬
‫‪PD(111) ‬‬ ‫(‪ 14 / 29‬‬ ‫)‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺻﻔﺤﻪاﯾﯽ ﺻﻔﺤﻪ )‪ (111‬در ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪ / 14‬‬ ‫‪nm2‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :7‬ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :17‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي )‪ (Planar atomic densihty‬در ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ )‪ (11‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ )‪ (FCC‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﺑﺎ ﺷـﻌﺎع‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺗﻤﯽ ‪  / 14315nm‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪) at / mm2‬اﺗﻢ ﺑﺮ ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ( ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪8 / 63 1 12 (4‬‬ ‫‪12 / 94  1 12 (3‬‬ ‫‪25 / 88  1 12 (2‬‬ ‫‪4 / 31 1 12 (1‬‬
‫‪‬‬
‫‪2a‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «4‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺷﮑﻞ ﺻـﻔﺤﻪي )‪ (11‬ﺷـﺒﻪ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ FCC‬را ﺑﺎ اﺗﻢﻫﺎي روي ﺳﻄﺢ آن و اﺑﻌﺎد آن رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺳﻄﺢ‬ ‫‪2  4‬‬
‫‪2 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﻄﺢ‬ ‫‪2a  a‬‬ ‫‪2a 2‬‬
‫‪‬‬

‫راﺑﻄﻪي ﺑﯿﻦ ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ و ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ‪: FCC‬‬

‫‪4r‬‬ ‫‪4   /14315‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  / 4  5nm   / 4  5  1 6 mm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪at‬‬ ‫‪2‬‬
‫( ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي‬ ‫‪)‬‬ ‫‪ 8 / 32 1 12‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪mm‬‬ ‫)‪2 ( / 4  5  1  mm‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪17‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺗﺮاﮐﻢ ﺻﻔﺤﻪاي‬

‫‪Structure‬‬ ‫‪Directions‬‬ ‫‪Planes‬‬
‫‪SC‬‬ ‫‪ 1  ‬‬ ‫‪None‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺗﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ آنﻫﺎ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺮار دارد‬
‫‪BCC‬‬ ‫‪ 111 ‬‬ ‫‪None‬‬ ‫‪PPF ‬‬
‫ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ‬ ‫‪ PD  r 2‬‬
‫‪FCC‬‬ ‫‪ 11 ‬‬ ‫}‪{111‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬ﺟﺪول روﺑﻪرو زﯾﺮ ﺟﻬﺎت و ﺻﻔﺤﺎت ﻓﺸﺮده در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺮﺳﻮم‬
‫‪HCP‬‬ ‫)‪ 1   ,  11  or  112 ) (  1),(  2‬‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :18‬ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺮي از ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺗﻤﻬﺎ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه( روي ﺻﻔﺤﺎت )‪ (111‬در ‪ FCC‬و )‪ (  1‬در ‪ HCP‬ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪ / 72 ،  / 68 (4‬‬ ‫‪ / 91 ،  / 91 (3‬‬ ‫‪ / 74 ،  / 74 (2‬‬ ‫‪ / 91 ،  / 74 (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ ﺿﺨﺎﻣﺖ )‪ (111‬ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬و )‪ (  1‬ﺷﺒﮑﻪ ‪ HCP‬اﺑﺘﺪا ﺷﮑﻞ ﺻﻔﺤﺎت را رﺳﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪  (3   3  )( r2 )  2r2‬ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺗﻢﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪي )‪(111‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  4 3 r‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ )‪(111‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺗﻢﻫﺎي روي ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫‪2r2‬‬
‫‪ ‬ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي )‪(111‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  / 91‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫‪4 3r2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪  (1  6  )r2  3 r2‬ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺗﻢﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪ )‪(  1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  6 3 r‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ )‪(  1‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺗﻢﻫﺎي روي‬ ‫‪3 r2‬‬
‫‪ ‬ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﻪاي )‪(  1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  / 91‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫‪6 3 r2‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :19‬ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ زﯾﺮ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده داراي ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪(112) (4‬‬ ‫‪(111) (3‬‬ ‫‪(11) (2‬‬ ‫‪(1 ) (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «1‬ﺑﺎ رﺳﻢ ﺷﮑﻞ ﻫﺮ ﮐﺪام از ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ ﺻﻔﺤﺎت را ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬
‫‪a‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺻﻔﺤﻪ ‪PD ‬‬

‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2 1‬‬
‫‪a‬‬
‫‪PD(1) ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪PD(22) ‬‬ ‫‪4  / 7‬‬
‫‪2a 2 a 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪PD(111) ‬‬ ‫‪6   / 58‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪a2‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a 2‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪي )‪ (112‬ﺟﺰء ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﻟﺬا ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺗﻤﯽ آن ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪a 2‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت اﺗﻤﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮازي ﮐﻪ داراي اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﯾﮑﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺻﻔﺎت ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮاده(‪ ،‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﻌﺒﯽ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪d (hkl) ‬‬
‫‪h 2  k2  l2‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪18‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :8‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ )‪ (kkl‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ )‪ (nkhkl‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت )‪  n  (nh nk nl‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت )‪(hkl‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺛﻮاﺑﺖ ﺷﺒﮑﻪ و اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‪ ،‬اورﺗﻮرﻣﺒﯿﮏ و ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪h 2  k2‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪ :‬ﺷﺒﮑﻪ ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d2hkl‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪c2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪h2‬‬ ‫‪k2‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪ :‬ﺷﺒﮑﻪ اورﺗﻮرﻣﺒﯿﮏ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d2hkl‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪b2‬‬ ‫‪c2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4 h2  hk  k2‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪ :‬ﺷﺒﮑﻪ ﻫﮕﺰاﮔﻮﻧﺎل‬ ‫[ ‪‬‬ ‫‪]‬‬
‫‪d2hkl 3‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪c2‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :20‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮاده }‪ {211},{111},{11},{1  ‬در ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﮑﻪ ‪ 2A‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ d hkl ‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬از آن ﺟﺎﺋﯿﮑﻪ در ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﮑﻌﺒﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ از راﺑﻄﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h k l‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪d1 ‬‬ ‫‪ a  2 A , d11 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1/ 414A  , d111 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1/1547A‬‬
‫‪1   ‬‬ ‫‪1  1 ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪d211 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  / 817A‬‬
‫‪4 11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :21‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت )‪ (  2‬در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﮑﻪ ‪ ، 2 / 6 A‬ﮐﺪام ﯾﮏ از ﮐﻤﯿﺘﻬﺎي زﯾﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪2A (4‬‬ ‫‪1 / 3 A  (3‬‬ ‫‪2 / 6 A  (2‬‬ ‫‪ / 65A  (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت )‪ (hkl‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﻌﺒﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪d (hkl) ‬‬
‫‪h2  k2  L2‬‬
‫‪2 / 6A‬‬
‫‪d (2) ‬‬ ‫‪ 1/ 3 A ‬‬
‫‪4‬‬
‫زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲﻫﺎي )‪ (h2k 2l2 ),(h1k1l1‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﻌﺒﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان زاوﯾﻪ ﺑـﯿﻦ اﯾـﻦ دو ﺻـﻔﺤﻪ را از راﺑﻄـﻪ روﺑـﺮو‬
‫‪h1h2  k1k2  l1l2‬‬
‫‪cos  ‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(h1  k1  l1 )  (h2  k 2  l2‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :9‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻮازي اﻣﺘﺪادي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت را ﻫﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و اﻣﺘﺪاد ﻣﺬﮐﻮر را ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا دو ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ در ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮده و ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك( ]‪ [uvw‬دو ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲﻫﺎي )‪ (h2k 2l2 ),(h1k1l1‬از راﺑﻄﻪ روﺑﺮو اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪u  k1l2  k2l1‬‬
‫‪‬‬
‫‪h1‬‬ ‫‪k1‬‬ ‫‪l1  v  l1h2  l2h1‬‬
‫‪h2‬‬ ‫‪k2‬‬ ‫‪l2‬‬ ‫‪w  h k  h k‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪2 1‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :22‬ﺻﻔﺤﻪ )‪ (11‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪‬‬

‫‪[111] (4‬‬ ‫‪[21] (3‬‬ ‫‪[  2] (2‬‬ ‫‪[1 1] (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪«2‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ :10‬ﺻﻔﺤﻪ )‪ (hkl‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ]‪ [uvw‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﺻﻔﺤﻪ و ﺟﻬﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪hu  kv  lw  ‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :23‬آﯾﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ )‪ (1  1) (1  )(  2‬و )‪ (111) (1  )(  1‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك دو ﺻﻔﺤﻪ را ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺿـﺮب داﺧﻠـﯽ ﮐـﺮدن‬
‫ﻣﺤﻮر ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮاي ﺻﻔﺤﺎت )‪ (1 ) ، (  2‬و )‪ (1 1‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪(1  1)  (1  )  1  , (  2)  (1  1)  2   1 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪(  2)  (1  )  2   1‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﻧﺎﺣﯿﻪ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺮاي ﺻﻔﺤﺎت )‪ (111),(1 ),(  1‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪(111)  (1  )  1 1  , (111)  (  1)  11  , (1  )  (  1)  1 ‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﻧﺎﺣﯿﻪ( ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ در ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ‪) FCC, BCC‬ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال و اﮐﺘﺎﻫﺪرال(‬

‫ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ‪ FCC, BCC‬داراي دو ﻧﻮع ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1‬ـﻔﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ )ﺗﺘﺮاﻫﺪرال(‬
‫‪2‬ـ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺸﺖ وﺟﻬﯽ )اﮐﺘﺎﻫﺪرال(‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪BCC‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال )اﺗﻢﻫﺎي ‪( ‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪11 11‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪  (4  )  6  12‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ و‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ ,  ,...‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪42 24‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪R‬‬
‫در ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال ﺷﮑﺒﻪ ‪ BCC‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻌﺎع اﺗﻢ ﺑﯿﻦ ﻧﺸﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ R‬و ﺷﻌﺎع اﺗﻢ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ، r‬آﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪r‬‬
‫‪4r‬‬ ‫در ﺷﺒﮑﻪ‬
‫‪a  ,BCC‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪(R  r)  ( )2  ( )2 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪   / 29‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :24‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﻓﻠﺰي‪ BCC‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﮕﺴﺘﺮوم ‪ 2 /  8‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺎع ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺷﻌﺎع ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﺷﺒﮑﻪ ‪ BCC‬ﻣﻄﺎﺑﻖ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪R‬‬ ‫ﺷﻌﺎع ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ‬ ‫‪R‬‬
‫و در ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال ‪   /154‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫در ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال ‪   / 29‬‬
‫‪r‬‬ ‫ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﺷﺒﮑﻪ‬ ‫‪r‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ :‬ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال‬ ‫‪  / 29  R   / 6  3‬‬
‫‪2 / 8‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ :‬ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال‬ ‫‪  /154  R   / 32‬‬
‫‪2 / 8‬‬
‫ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال )اﺗﻢﻫﺎي ‪( ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪  12   6   6‬ﺗﻌﺪاد‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪11 1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‬ ‫‪ ,  , ... ,  ,  ,...‬‬
‫‪22 2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ : a  2(r  R)    /154‬ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال ﺑﺮ روي ﯾﺎل‬
‫‪r‬‬
‫‪R‬‬
‫ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال در ﺷﺒﮑﻪ ‪ BCC‬از ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ اﺗﻢﻫﺎي ﺑـﯿﻦﻧـﺸﯿﻦ ﺗﻤﺎﯾـﻞ دارﻧـﺪ ﺑـﺮ روي ﯾـﺎل‬ ‫‪ ‬ﺗﺬﮐﺮ ‪ :11‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪r‬‬
‫)ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال( ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﯽ از دﻻﯾﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬ـ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﻮﺟﺎجﭘﺬﯾﺮي در ﺟﻬﺖ ‪  1  ‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮدن ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﯾﺠﺎد ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺗﻮﺳﻂ ‪ 6‬اﺗﻢ ﺷﺒﮑﻪ‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪FCC‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال )اﺗﻢﻫﺎي ‪( ‬‬

‫‪111 113 131‬‬
‫‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ و ‪  8‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪, ...‬‬
‫‪444 444 444‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪(R  r)2  ( )2  ( )2    / 225‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪a 2 2r ,FCC‬‬ ‫ﺷﺒﮑﻪ‬ ‫در‬ ‫‪r‬‬

‫ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال )اﺗﻢﻫﺎي ‪( ‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪111 1‬‬ ‫‪1 1‬‬

‫‪  12 ‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ و ‪ 1  4‬‬ ‫‪,   ,   ,  1 , ...‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪222 2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ : a  2(R  r) ‬ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال ﺑﺮ روي ﯾﺎل‬ ‫‪  / 414‬‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :25‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ‪ FCC‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻧﮕﺴﺘﺮوم ‪ 1 / 29‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻌﺎع ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﻣﺮﮐـﺰي آن ﮐـﻪ داراي‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪ ( ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪2‬‬
‫‪ / 225 (4‬‬ ‫‪ / 53 (3‬‬ ‫‪ / 414 (2‬‬ ‫‪ / 645 (1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ‪ ،FCC‬ﻧﻘﺎط ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪ ( ‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال اﺳـﺖ و در ﺷـﺒﮑﻪاي ‪ FCC‬ﻧـﺴﺒﺖ ﺷـﻌﺎع‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺑﻪ ﺷﻌﺎع اﺗﻢ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪  / 414‬‬
‫‪R‬‬
‫ﻟﺬا دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪r   / 414  R   / 414  1/ 29   / 53 A   / 53nm‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‬

‫‪1‬ـ ‪ :NaCl‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ NaCl‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺪﯾﻢ ﻣﻮاﺿﻊ ‪ FCC‬و ﮐﻠﺮ ﻣﻮاﺿﻊ ﺑـﯿﻦﻧـﺸﯿﻦ اﮐﺘﺎﻫـﺪرال را‬
‫اﺷﻐﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪  1  12   4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪ Cl‬و ‪  8   6   4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪ Na ‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪a  2(r‬‬ ‫‪ r  ) , CN  6‬‬
‫‪Na ‬‬ ‫‪cl‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪ PbTe, CaSe, KCl :‬و‪...‬‬
‫‪2‬ـ ‪ :ZnS‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ ZnS‬ﺑﺎ ﺷﺒﮑﻪ ‪ Zn ،FCC‬ﻣﻮاﺿﻊ ‪ FCC‬و ‪ S‬ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﺗﺘﺮاﻫﺪرال را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪  8   6   4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪ s2‬و ‪  4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪zn2‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4 3‬‬
‫‪a‬‬ ‫) ‪(r 2  r 2‬‬
‫‪3 zn‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪CN  4‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪ BeSe, AlSb, CuI, HgS :‬و ‪...‬‬
‫‪ 3‬ـ ‪ :Cscl‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ Cs‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﻌﺐ ﺳﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻮنﻫﺎي ‪ Cl‬در ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪  1‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪  8   1  Cl‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪Cs ‬‬
‫‪8‬‬

‫‪2 3‬‬
‫‪CN  8‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪a‬‬ ‫) ‪(r   r ‬‬
‫‪3 Cs‬‬ ‫‪cl‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪21‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪ NiAl, CsBr :‬و‪...‬‬

‫‪4‬ـ ‪ : CaF2‬اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ FCC‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻮنﻫﺎي ‪ Ca‬ﻣﻮاﺿﻊ ‪ FCC‬و ﯾﻮنﻫﺎي ‪ F‬ﻣﻮاﺿﻊ ﺗﺘﺮاﻫﺪرال را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي‪  2  4  8  (2  Ca 2‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪ F‬و ‪  8   6   4‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي ‪Ca2‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪CN  6‬‬
‫‪5‬ـ اﻟﻤﺎس‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﻤﺎس ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ FCC‬اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺗﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻪ در ﻣﻮاﺿﻊ ﺗﺘﺮاﻫﺪرال ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ در ﻣﯿﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8 3‬‬
‫و ‪  8   6   4  8‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪CN  4‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪ :‬ژرﻣﺎﻧﯿﻮم‪ ،‬ﺳﯿﻠﯿﮑﻮن‪ ،‬ﻗﻠﻊ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي و ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :26‬در ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮري ‪ BCC‬داراي ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﮥ ‪ 4‬اﻧﮕﺴﺘﺮوم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪازة ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺑﺮﮔﺮز ‪ b‬ﺻﻔﺤﺎت )‪ (222‬آن ﭼﻘﺪر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪11 / 5 A (4‬‬ ‫‪4 / 2A (3‬‬ ‫‪1/ 15 A (2‬‬ ‫‪ / 42A (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «2‬ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺑﺮﮔﺮز ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺸﺨﺺ در ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻠﻮري ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ آن ﺻﻔﺤﺎت ﻟﺬا ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﮑﻌﺒـﯽ‬
‫ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ BCC‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ‪ 222‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪d (222) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1/ 17A ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫ﻟﺬا ﻃﻮل ﺑﺮدار ﺑﺮﮔﺮز ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪b  1/ 17A‬‬
‫ﭘﺮاش اﺷﻌﻪ ‪X‬‬

‫در اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ اﺷﻌﻪ ‪ X‬ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ‪ ‬و ﺑﺎ زاوﯾﻪ ‪ ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺟﺴﻢ‪ ،‬اﺷﻌﻪ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬وﻗﺘﯽ دو ﭘﺮﺗﻮ‬
‫ﭘﺮاش داده ﺷﺪه اﺧﺘﻼف ﻣﺴﯿﺮﺷﺎن ﺻﻔﺮ ﯾﺎ ﻣﻀﺮب ﺻﺤﯿﺤﯽ از ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن دو ﻣﻮج را ﻫﻢﻓﺎز ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺮاش وﻗﺘﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﺴﺎﻓﺖ‬
‫‪E‬‬ ‫در ﻣﻮج ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ )‪. (n  ,1, 2,...‬‬
‫‪x‬‬

‫‪A‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮط ﺗﻔﺮق ‪ ،‬دو ﻣﻮج ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢﻓﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮط ﻻزم ﺑﻮده وﻟﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪B‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاگ ﺷﺮط ﭘﺮاش را ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ‪ n  2d sin ‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺘﺪاد ﺗﻔﺮق‬ ‫‪ : ‬ﻃﻮل ﻣﻮج اﺷﻌﻪ ‪ :d ،X‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ و ‪ : ‬زاوﯾﻪ ﺑﺮاگ‪ : 2 ،‬زاوﯾﻪ ﺗﻔﺮﯾﻖ‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﯽ ﭼﻮن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ در ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫اﺷﻌﻪ ‪x‬‬
‫‪d‬‬
‫‪‬‬
‫‪h2  k2  l2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪sin2  ‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻟﺬا دارﯾﻢ‪(h2  k2  l2 ) :‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ )ﻧﻤﻮﻧﻪ(‬
‫‪4a‬‬
‫ﭘﺲ در ﻣﻮرد ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ را ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‬ ‫ﺷﺮط ﺗﻔﺮق‬ ‫ﺷﺮط ﻋﺪم ﺗﻔﺮق‬
‫‪SC‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫ـ‬
‫‪BCC‬‬ ‫زوج ‪h  k  l ‬‬ ‫ﻓﺮد ‪h  k  l ‬‬
‫‪FCC‬‬ ‫‪K,h‬و‪ l‬ﻫﻤﻪ زوج و ﯾﺎ ﻓﺮد‬ ‫‪K,h‬و‪ l‬زوج و ﻓﺮد ﻣﺨﻠﻮط‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ دﺑﺎي ﺷﻮر‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن زاوﯾﻪ ﺗﻔﺮق ﻣﯽﺗﻮان از آزﻣﺎﯾﺶ دﺑﺎي ﺷﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ از اﺳﺘﻮاﻧﻪاﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺟﺪاره آن ﻓﯿﻠﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 1cm‬ﺗﺎ ‪ 2 cm‬و ﻗﻄﺮ ‪  / 5 mm‬در ﻣﺮﮐﺰ اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺮاش اﺷﻌﻪ ‪ ،X‬زاوﯾﻪ ﺗﻔﺮق ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﯿﻦ دواﯾﺮ ﻃﻮل ﻓﯿﻠﻢ‬
‫‪‬‬
‫‪36 ‬‬ ‫‪4‬‬
‫) ‪ = 2r‬ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻔﻈﻪ= ﻃﻮل ﻓﯿﻠﻢ(‬
‫از راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ‪ ‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاگ ‪ d‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪10mm‬‬
‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :27‬در آن آزﻣﺎﯾﺶ دﺑﯽ ـ ﺷﻮر ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﭘﺮاش ﯾﮏ ﺑﻠﻮر ﺑﺎ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮري ‪ FCC‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاگ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ اﯾﻦ‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﺑﻠﻮر را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ (  1 / 7(A )) .‬و ﻃﻮل ﻓﯿﻠﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 5cm‬اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻮل ﻓﯿﻠﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دواﯾﺮ )اوﻟﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺮاش( و ‪ ‬ﻣﯽﺗﻮان اﺑﺘﺪا زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺮاش )زاوﯾـﻪ ﺑـﺮاگ‬
‫‪ ( ‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﺑﺮاگ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اوﻟﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺮاش را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻮل ﻓﯿﻠﻢ‬ ‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﯿﻦ دراﯾﻮ‬ ‫‪5  1  (mm) 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   18‬‬
‫‪36 ‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪36 ‬‬ ‫‪4‬‬
‫)‪(100‬‬
‫اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ‬
‫)‪(110‬‬ ‫)‪(110‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﭘﺮﺳﭙﮑﺘﯿﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﺮار دادن ﻧﻘﺎﻃﯽ از ﻓﻀﺎ ﺑﺮﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(111‬‬

‫)‪(001) (011‬‬
‫)‪(010‬‬ ‫)‪(010‬‬

‫ﻣﺪار‬ ‫)‪(111‬‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ‪:‬‬

‫)‪(110‬‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ ‪A‬و ‪ B‬ﮐﻪ ﺗـﺼﻮﯾﺮ آنﻫـﺎ ﺑـﺮ روي ﺗـﺼﻮﯾﺮ اﺳـﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ وﺟـﻮد دارد را‬
‫)‪(110‬‬
‫)‪(100‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﻏﺬ ﺷﻔﺎف و ﻣﺪرج و از ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪A‬و ‪ B‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫‪ B‬ﻧﺼﻒاﻟﻨﻬﺎر‬
‫اﻧﺪﯾﺲﮔﺬاري ﺻﻔﺤﺎت‪:‬‬
‫‪B‬‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪﯾﺲﮔﺬاري ﺻﻔﺤﺎت در ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪PC  PA  PB‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪hk‬‬ ‫‪AB  AC  BC‬‬ ‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺻﻔﺤﺎت ‪C,B,A‬و‪ P‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪C A‬‬ ‫‪001‬‬ ‫ـ ﻧﺤـﻮه ﺗﻘـﺎرن ﺻـﻔﺤﺎت ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﺮاﮐـﺰ )‪ (1 ),(1),(  1‬در ﺗـﺼﻮﯾﺮ‬
‫‪hk‬‬ ‫‪hk‬‬ ‫اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت روﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪hk‬‬
‫ـ اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﻣﺤﻮر درﺟﻪ ‪ 2‬ﺑﺮاي دو ﻧﻘﻄﻪ ‪C‬و ‪ B‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪010‬‬
‫‪hk‬‬ ‫‪hk‬‬
‫‪A‬‬
‫‪h B  h C  nh A‬‬
‫‪hk‬‬
‫‪k B  k C  nk A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪lB  lC  nlA‬‬
‫‪001‬‬
‫‪012‬‬ ‫‪021‬‬ ‫ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺻﻔﺤﺎت ﺧـﺎﻧﻮاده }‪ {21‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺻـﻮرت‬
‫‪010‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ‪ l‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2‬ﺑﺎﺷﺪ آن ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ‪   1‬اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ‪ k‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2‬ﺑﺎﺷﺪ آن ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪ 1 ‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد دﯾﮕﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺻﻔﺤﺎت ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :28‬ﻗﻄﺐ ‪ X‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ روﺑﺮو‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪x 1‬‬ ‫‪21 (1‬‬
‫‪‬‬
‫‪12 (2‬‬
‫‪21 (3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪112 (4‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻄﺐ ‪ X‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪ 1 ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا اﻧﺪﯾﺲ ‪ k‬ﻗﻄﺐ ‪ X‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ در ﺑﯿﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫـﺎ ﻗﻄـﺐ ‪21‬‬
‫ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :29‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪ A‬ﮐﻪ ﻣﺤﻮر ‪ C‬ﺑﻠﻮر را در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻨﻔﯽ ﻗﻄﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ؟‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪(h h L) (1‬‬
‫‪(h k k) (2‬‬
‫‪C‬‬
‫‪C‬‬
‫‪(h k k) (3‬‬
‫‪(h kk) (4‬‬
‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن‬
‫‪a‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﺻﻔﺤﻪي ‪ A‬روي ﻋﻤﻮد ﻣﻨﺼﻒ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ b‬و ‪ c‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا اﻧﺪازهي اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪي ‪ A‬در ﻧﯿﻤﻪي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﺤﻮر ‪ a‬ﻗﺮار دارد ﻟﺬا اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﻮر ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪي ‪ A‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬
‫)‪(hkk‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪23‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫)‪(112‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :30‬اﻧﺪﯾﺲﻫﺎي ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪ F‬را در اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮام ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(110‬‬ ‫‪ 101‬‬ ‫)‪(1 1‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪F‬‬
‫)‪(11‬‬ ‫‪(2‬‬
‫)‪(101‬‬ ‫)‪(  1‬‬ ‫‪(3‬‬
‫)‪(110‬‬
‫)‪(112‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫‪(4‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪي ‪ F‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫)‪(1  1 )  ( 1  1 )  ( 2 ‬‬ ‫ـ اﺑﺘﺪا اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ دو ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ ﺻﻔﺤﻪي ‪ F‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‬
‫)‪( 1 12)  (11)  ( 22‬‬
‫ـ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﯽ اﻧﺪﯾﺲﻫﺎي ﻣﯿﻠﺮ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﻔﺤﻪي ‪ f‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :31‬ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﺘﺮﯾﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﺻﻔﺤﻪ ‪ A‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﻮر ‪ c‬را در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﯽ ﻗﻄﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪ ‪ A‬را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(2h h h l ) (1‬‬
‫‪(h 2h h l ) (2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪(h h 2h l ) (3‬‬
‫‪(2h h h l) (4‬‬
‫‪a3‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «1‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪي ‪ A‬روي اﺳﺘﺮﺋﻮﮔﺮام ﭼﻨـﯿﻦ ﻋﻤـﻞ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ :‬از‬
‫‪a2‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺻﻔﺤﻪي ‪ ، A‬ﻋﻤﻮدي ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ‪ a1‬رﺳﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﯽ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ a 2‬و ‪ ، a 3‬اﻧﺪﯾﺲ‬
‫‪A 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪي ‪ A‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪1 1‬‬
‫)‪(  1  1 x)  (2  1  1 x)  (2h h h x‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺮار دادن اﻧﺪﯾﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ‪ ، z‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﯽ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻗﻄﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻃﻮل واﺣﺪ ‪ z‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫـﺎي‬
‫‪ a 2 ، a1‬و ‪ a 3‬ﻓﺮق دارد ﻟﺬا دارﯾﻢ‪:‬‬
‫)‪ : (2h h h L‬اﻧﺪﯾﺲ ﻣﯿﻠﺮ ﺻﻔﺤﻪي ‪A‬‬
‫ﺗﻘﺎرن در ﺑﻠﻮرﻫﺎ‬

‫ـ ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن‪ :‬ﻣﺤﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دوران ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺣﻮل آن‪ ،‬اﺟﺰاي ﺑﻠﻮر )ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل( در آن ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪36 ‬‬
‫‪n‬‬ ‫ـ درﺟﻪي ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن‪ :‬ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪي روﺑﺮو ‪) n‬درﺟﻪي ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ : ‬زاوﯾﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ‪ ، ‬اﺟﺰاي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :32‬درﺟﻪي ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن را در ﺷﮑﻞﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪36 ‬‬ ‫‪36 ‬‬ ‫‪36 ‬‬

‫‪n‬‬ ‫ج( ‪ 4‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ب( ‪ 3‬‬ ‫‪n‬‬ ‫اﻟﻒ(‬
‫‪9‬‬ ‫‪12 ‬‬ ‫‪18 ‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :13‬ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺗﻘﺎرن در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از درﺟﻪي ‪ 2،3،4‬و ‪ 6‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ـ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺗﻘﺎرن‪:‬‬
‫‪n4‬‬
‫‪n 2‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﻘﺎرن‪ :‬ﺻﻔﺤﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در دو ﻃﺮف آن ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺗﮑﺮار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ آﯾﻨﻪاي ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‬
‫‪n6‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﻘﺎرن را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ m‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪n3‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ‬ ‫‪24‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :33‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻘﺎرن ﺷﮑﻞ روﺑﺮو را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪36 ‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪1‬ـ در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن از درﺟﻪ ‪ 2‬دارﯾﻢ‪ 2 :‬‬
‫‪18 ‬‬
‫‪2‬ـ در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ دو ﺗﺎ ﺻﻔﺤﻪي ﺗﻘﺎرن دارﯾﻢ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﺧﻂ ﭼﯿﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺟﺰاء ﺗﻘﺎرن اﯾﻦ ﺷﮑﻞ را ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪2mm :‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪازه داﻧﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ روي ﺧﻮاص ﯾﮏ ﻣﺎده ﭘﻠﯽﮐﺮﯾﺴﺘﺎل‪ ،‬اﻧﺪازه داﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي اﻧﺪازه داﻧﻪ‪ ،‬روش ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﺷـﺪه ﻣﺆﺳـﺴﻪ آﻣﺮﯾﮑـﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻮاد ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪارد)‪ (ASTM‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪازه داﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ روش اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻣﺎده ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺳﺎﺧﺘﺎر داﻧﻪ آن را در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 1 ‬ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﯽ ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﮐـﺮد‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎرش ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪﻫﺎ در اﯾﻦ ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎره اﻧﺪازه داﻧﻪ از ﻃﺮﯾﻖ راﺑﻄﻪ ‪ N  2n 1‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ N ) :‬ﺗﻌـﺪاد ﻣﯿـﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧـﻪﻫـﺎ ‪ :n‬ﺷـﻤﺎره اﻧـﺪازه‬
‫داﻧﻪ‪(ASTM‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎره اﻧﺪازه داﻧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ )‪ (n  1‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه رﯾﺰﺗﺮ ﺑﻮدن داﻧﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :34‬در ﯾﮏ ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮاف ﺑﺎ ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 1 ‬داﯾﺮهاي ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 1‬اﯾﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ ﮐﺎﻣﻞ در داﺧﻞ داﯾﺮه ‪ 32‬و ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﯿﻂ داﯾﺮه ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 2  ،‬داﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪد اﻧﺪازه داﻧﻪ ‪ ASTM‬اﯾﻦ ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮاف و ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎ در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 2  ‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ اﻧﺪازه داﻧﻪ ‪ (N  2n 1 ) ASTM‬و اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ ‪ 1 ‬راﺑﻄﻪ ‪ N1  (1  )2  N2  (2  )2‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫‪) ‬ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ داﺧﻠﯽ داﯾﺮه ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮاف( ‪) N ‬ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ(‬ ‫)ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ روي ﻣﺤﯿﻂ داﯾﺮه(‬ ‫ﻟﺬا دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ N  32  (2)  42‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪N 2‬‬ ‫‪ 42  2n 1  n  1  ln 21  n  4‬‬ ‫ﻟﺬا اﻧﺪازه داﻧﻪ ‪ ASTM‬اﯾﻦ ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮاف در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 1 ‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪N2  (2  )2  42  (1  )2  N2  1  / 5‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮاف در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 2  ‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :14‬در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎي ﻏﯿﺮ از ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ ، 1 ‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (A)2‬ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪ در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ (1 )2  A‬ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪ در ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ ‪1 ‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪ در ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ 4  ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ داﻧﻪ در ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ 1  ‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪(A  4  ) :‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪N1  (1  )  N4  (4  ‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :35‬داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ داﻧﻪﺑﻨﺪي ﯾﮏ آﻟﯿﺎژ ﺗﮏ ﻓﺎز را ﺑﺮ اﺳﺎس روش ‪ ASTM‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n  2‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ 1  ‬از ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ 2  ‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬داﻧﻪﺑﻨﺪي ﺻﺤﯿﺢ آن ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ ASTM‬ﺑﻪ ﮐﺪام ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ؟‬
‫‪n  4 (4‬‬ ‫‪n  5 (3‬‬ ‫‪n  6 (2‬‬ ‫‪n  8 (1‬‬
‫‪ ‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﮔﺰﯾﻨﻪ »‪ «4‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ داﻧﻪﺑﻨﺪي ﺻﺤﯿﺢ در ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﯾﯽ ‪ 1  ‬ﺑﺮاﺑﺮ از راﺑﻄﻪي زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪N2  (2  )2  N1  (1  )2‬‬
‫‪ : N‬ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ در ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫‪N  2n 1‬‬ ‫ـ راﺑﻄﻪي ‪ N‬ﺑﺎ ﻋﺪد اﻧﺪازه داﻧﻪي ‪: ASTM‬‬
‫دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪N2  221  2‬‬
‫‪2  (2  )2  N1  (1  )2  N1  8‬‬
‫ﻋﺪد اﻧﺪازه داﻧﻪ در ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ‪ 1  ‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪:‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪82‬‬ ‫‪n 4‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬
 ‫‪25‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :15‬از آن ﺟﺎﯾﯿﮑﻪ در ﺷﺒﮑﻪ ‪ FCC‬اوﻟﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪاﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺮاش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ )‪ (111‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺮاﮐﻢ اﺗﻤﯽ ﺑﺎﻻ( ﻟﺬا زاوﯾﻪ ﺑﺮاگ ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n 1‬‬
‫) ‪ 1 1/ 7  2d sin(18 )  d  2 / 751(A ‬‬
‫‪ : n  2d sin  ‬راﺑﻄﻪ ﺑﺮاگ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ d ‬اﺳﺖ و )‪ (hkl)  (111‬ﻟﺬا ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮري ﻣﮑﻌﺒﯽ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h k l‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪a  d( h  k  l )  2 / 75  3  4 / 76(A‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :16‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺎع ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﻀﺎي ﺗﺘﺮاﻫﺪرال ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻻﯾﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫‪‬‬
‫در ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﺗﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦﻧﺸﯿﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ در ﻓﻀﺎي اﮐﺘﺎﻫﺪرال و روي ﯾﺎل ﺷﺒﮑﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ آن ﺑﺎ ﻣﺤﻮر آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﮐﺮدن ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻫـﺎي‬
‫‪(11),[1 1]:1 1   1  1   1‬‬ ‫داده ﺷﺪه ﺟﻮاب ﺻﺤﯿﺢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪(11),[  2] :1   1     2  ‬‬
‫‪(11),[111]:1 1  1 1    1  2‬‬
‫‪(11),[21]:1   1 2   1  2‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪v w‬‬ ‫‪u ‬‬
‫‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ ]‪[2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2  v 2‬‬ ‫ـ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺻﻔﺤﺎت )‪ (1 )(  2‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪w ‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﻣﺤﻮر ]‪ [2‬و ﺻﻔﺤﻪ )‪ (1 1‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك دو ﺻﻔﺤﻪ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻮم ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪1     2  1    :‬‬
‫ـ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاي ﺻﻔﺤﻪ )‪ (111)(1 )(  1‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪v w‬‬ ‫‪u ‬‬
‫‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ ]‪[1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1  v 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪w ‬‬
‫ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ]‪ [1‬و ﺻﻔﺤﻪ )‪ (111‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻧﺒﻮده و ﻟﺬا ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪  1  1 1    1  1 .‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣرﺟﻊ ﻣﮭﻧدﺳﯽ ﻣواد و ﻣﺗﺎورژی‬