Slides C2 PPT

PHƯƠNG PHÁP TÍNH
CHƯƠNG 2: TÍNH GẦN ĐÚNG NGHIỆM THỰC CỦA MỘT

PHƯƠNG TRÌNH
Chu Bình Minh
Khoa Khoa học ứng dụng, Trường ĐH Kinh tế - Kỹ thuật Công nghiệp
TABLE OF CONTENTS
1. Giới thiệu
2. Một số phương pháp khoảng
Phương pháp tìm kiếm gia tăng
Phương pháp chia đôi
3. Một số phương pháp mở
Phương pháp dây cung
Phương pháp Newton-Raphson
Phương pháp lặp đơn
4. 0-điểm của đa thức
Tính giá trị của đa thức
Giảm bậc đa thức
Phương pháp Laguerre
1
GIỚI THIỆU
GIỚI THIỆU
NGHIỆM CỦA PHƯƠNG TRÌNH
Hình học: Nghiệm là giao của đồ thị y = f (x) với Ox
2
GIỚI THIỆU
NGHIỆM CỦA PHƯƠNG TRÌNH
3
GIỚI THIỆU
NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

Tìm nghiệm phương trình f (x) = x 9 − 27x 7 + 20x + 45 = 0?
√
Nghiệm phương trình f (x) = x 2 − 2 = 0 là 2 = 2.4142135... ≈???
4
GIỚI THIỆU
PHƯƠNG PHÁP TÌM NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

SỬ DỤNG ĐỒ THỊ
5
GIỚI THIỆU

PHƯƠNG PHÁP THỬ-SAI
Giải phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0
Bước 1: Chọn x1 = 0 → f (x1 ) = f (0) = −1 6= 0
Bước 2: Chọn x2 = 2 → f (x2 ) = f (2) = 5 6= 0
Bước 3: Chọn x3 = 1 → f (x3 ) = f (1) = −1 6= 0
...
6
GIỚI THIỆU

PHƯƠNG PHÁP HIỆN NAY
Giải phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0
Bước 1: Chọn x1 = 0 → f (x1 ) = f (0) = −1 6= 0
Bước 2: Chọn x2 = 1.5 → f (x2 ) = f (1.5) = 0.88 6= 0
Bước 3: Chọn x3 = 1.2 → f (x3 ) = f (1.2) = 0.1 6= 0
...
Bước n: Chọn xn thoả mãn |f (xn )| ≤ |f (xn−1 )|.
n → ∞; ⇒ |f (xn )| → 0.
Khi n >> 0 ⇒ |f (xn )| ≈ 0 nên xn là nghiệm xấp xỉ
7
GIỚI THIỆU

PHƯƠNG PHÁP HIỆN NAY
Bước n: Chọn xn thoả mãn |f (xn )| ≤ |f (xn−1 )|.
n >> 0 ⇒ |f (xn )| ≈ 0 nên xn là nghiệm xấp xỉ.
8
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP KHOẢNG
PHƯƠNG PHÁP TÌM KIẾM GIA TĂNG
BÀI TOÁN:
Cho khoảng [a, b] chứa nghiệm của phương trình f (x) = 0. Tìm
khoảng con [x1 , x2 ] có độ dài ∆x chứa nghiệm của phương trình.
Ý TƯỞNG:
Tìm khoảng con [x1 , x2 ], x2 = x1 + ∆x thoả mãn:
f (x1 ) · f (x2 ) < 0
THUẬT TOÁN TÌM KIẾM GIA TĂNG:
B1. x1 := a; x2 := x1 + ∆x
B2. Tính f (x1 )f (x2 )
B3.
• Nếu f (x1 )f (x2 ) < 0 thì [x1 , x2 ] là khoảng cần tìm.
• Nếu f (x1 )f (x2 ) > 0 thì x1 := x2 ; x2 := x1 + ∆x . Quay lại B2.
SAI SỐ:
|x2 − α| ≤ ∆x . 9
CÁCH VIẾT XẤP XỈ
VÍ DỤ
Sử dụng số gia tìm kiếm ∆x = 0.2, tìm khoảng chứa 0-điểm dương
nhỏ nhất của f (x) = x 3 − 10x 2 + 5.
GIẢI.
Vòng lặp 1
B1. Đặt x1 = 0; x2 = 0 + 0.2 = 0.2
B2. Tính f (0.0).f (0.2) = 5 · 4.608
B3. Do f (x1 )f (x2 ) > 0 nên đặt x1 := 0.2; x2 := 0.2 + 0.2 = 0.4. Quay
lại B2.
Vòng lặp 2
B2. Tính f (0.2).f (0.4) = 4.608 · 3.464
lại B2.
10
VÍ DỤ
Sử dụng số gia tìm kiếm ∆x = 0.2, tìm khoảng chứa 0-điểm dương
nhỏ nhất của f (x) = x 3 − 10x 2 + 5.
GIẢI.
Vòng lặp 3
B2. Tính f (0.4).f (0.6) = 3.464 · 1.616
lại B2.
Vòng lặp 4
B2. Tính f (0.6).f (0.8) = 1.616 · (−0.888)
B3. Do f (x1 )f (x2 ) < 0 dừng lặp; khoảng chứa nghiệm
[x1 , x2 ] = [0.6, 0.8] .
11
HẠN CHẾ CỦA PHƯƠNG PHÁP

• Có thể bỏ lỡ mất hai nghiệm gần nhau nếu khoảng cách ∆x lớn
hơn khoảng cách hai nghiệm này;
• Không xác định được nghiệm kép;
• Nếu hàm f (x) không liên tục thì phương pháp có thể không chính
xác.
12
PHƯƠNG PHÁP CHIA ĐÔI
BÀI TOÁN:
Cho khoảng [a, b] chứa nghiệm của phương trình f (x) = 0. Tìm
khoảng con chứa nghiệm [x1 , x2 ] có độ dài nhỏ hơn sai số ε cho trước.
Ý TƯỞNG:
Tìm khoảng con [x1 , x2 ] chứa nghiệm bằng cách giảm liên tiếp MỘT
NỬA khoảng chứa nghiệm [a, b].
THUẬT TOÁN CHIA ĐÔI:
B1. x1 := a; x2 := b;
B2. x3 := (x1 + x2 )/2
B3. Tính f (x1 )f (x3 )
• Nếu f (x1 )f (x3 ) < 0 thì x2 := x3 .
• Nếu f (x1 )f (x3 ) > 0 thì x1 := x3 .
B4. Tính x2 − x1
• Nếu x2 − x1 < ε dừng. Khoảng chứa nghiệm [x1 , x2 ].
• Nếu x2 − x1 > ε thì quay lại B2.
13
CHIA ĐÔI
Input f, a, b, ε
c = (a + b)/2
NO
f (c)f (a) < 0
YES
a := c b := c
NO
b−a<ε
YES
Print α = c
END
14
SAI SỐ:
Chiều dài đoạn chứa nghiệm giảm một nửa sau mỗi vòng lặp. Do vậy,
chiều dài đoạn chứa nghiệm sau n vòng lặp là
b−a
|x2 − x1 | = .
2n
Do vậy, sai số của phương pháp:
b−a
|x3 − α| ≤ .
2n
15
SAI SỐ:
Chiều dài đoạn chứa nghiệm giảm một nửa sau mỗi vòng lặp. Do vậy,
chiều dài đoạn chứa nghiệm sau n vòng lặp là
b−a
|x2 − x1 | = .
2n
Do vậy, sai số của phương pháp:
b−a
|x3 − α| ≤ .
2n
Số vòng lặp (n) cần thiết để có nghiệm xấp xỉ với sai số ko quá ε. Từ
b−a
≤ε
2n
nên
b−a
n ≥ log2 .
ε
15
VÍ DỤ
Sử dụng phương pháp chia đôi, hãy xấp xỉ nghiệm của phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0 trên đoạn [1, 2] với sai số không vượt quá 0.2.
Nếu muốn xấp xỉ nghiệm với sai số tuyệt đối không vượt quá 0.001
thì ta cần thực hiện bao nhiêu lần lặp.
GIẢI
Do f (1)f (2) = (−1)(5) = −5 < 0 nên phương trình x 3 − x − 1 = 0 tồn
tại nghiệm trên đoạn này. Áp dụng phương pháp chia đôi với
x1 = 1, x2 = 2, ε = 0, 2 ta có:
Vòng lặp 1:
x1 +x2 1+2
1. x3 = 2 = 2 = 1.5.
2. f (x1 )f (x3 ) = f (1)f (1.5) < 0 nên x2 := 1.5.
3. |x2 − x1 | = |1.5 − 1| = 0.5 > ε = 0.2 nên chuyển sang vòng lặp
sau.
16
GIẢI
Vòng lặp 2:
x1 +x2 1+1.5
1. x3 = 2 = 2 = 1.25.
2. f (x1 )f (x3 ) = f (1)f (1.25) > 0 nên x1 := 1.25.
3. |x2 − x1 | = |1.5 − 1.25| = 0.25 > ε = 0.2 nên chuyển sang vòng
lặp sau.
Vòng lặp 3:
x1 +x2 1.25+1.5
1. x3 = 2 = 2 = 1.375.
2. f (x1 )f (x3 ) = f (1.25)f (1.375) < 0 nên x2 := 1.375.
3. |x2 − x1 | = |1.375 − 1.25| = 0.125 < ε = 0.2 nên kết thúc lăp.
Nghiệm xấp xỉ của phương trình là α := x3 = 0.1375 với sai số không

vượt quá 0, 2.
17
GIẢI
Quá trình lặp để xấp xỉ nghiệm của phương trình được minh hoạ
trong Hình
α 1.5
Vòng lặp 1
1 2
1.25
Vòng lặp 2
1 1.5
1.375
Vòng lặp 3
1.25 1.5
Gọi n là số lần lặp nhỏ nhất để sai số tuyệt đối không quá 0.001. Khi
đó, n thoả mãn
1
≤ 0.001 ⇒ n ≥ 10.
2n
Vậy ta cần thực hiện ít nhất 10 lần lặp để được nghiệm xấp xỉ với sai
số tuyệt đối không quá 0.001. 18
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP MỞ
PHƯƠNG PHÁP DÂY CUNG
BÀI TOÁN:
Tìm nghiệm xấp xỉ cho phương trình f (x) = 0 trên [a, b] t/m:
(g1) Phương trình f (x) = 0 có nghiệm α ∈ [a, b].

(g2) f 0 (x), f 00 (x) không đổi dấu trên đoạn [a, b].
Ý TƯỞNG
Do nghiệm của phương trình f (x) = 0 là giao của cung AB với trục
hoành nên ý tưởng của phương pháp dây cung là thay cung AB bởi
đoạn thẳng (dây cung) đi qua A, B. Khi đó nghiệm của phương trình
được xấp xỉ bởi giao của đoạn thẳng AB với trục hoành. Thực hiện
quá trình này liên tiếp ta sẽ được dãy nghiệm xấp xỉ {xn }.
19
y y = f (x)
B
x0 = a x1 x2 x3
O α b x
A2
A1 A3
step 3
A step 2
step 1
20
THUẬT TOÁN DÂY CUNG

Trường hợp f 0 (x) > 0 trên đoạn [a, b]. Cố định B, chọn x0 = a.
Bước lặp 1 Xác định x1 . Lập phương trình đường thẳng qua A, B
y − f (x0 ) x − x0
= .
f (b) − f (x0 ) b − x0
Cho y = 0 ta có x1 được xác định:
f (x0 )
x1 = x0 − (b − x0 ).
f (b) − f (x0 )
Bước lặp 2 Xác định x2 . PT đường thằng qua A1 = (x1 , f (x1 )), B:
y − f (x1 ) x − x1
= .
f (b) − f (x1 ) b − x1
Cho y = 0 ta có x2 :
f (x1 )
x2 = x1 − (b − x1 ).
f (b) − f (x1 )
21
THUẬT TOÁN DÂY CUNG
..
.
Bước lặp n Xác định xn . Giả sử sau n − 1 bước ta có nghiệm xấp xỉ
xn−1 . Đặt An−1 = (xn−1 , f (xn−1 )). Lập phương trình đường thẳng qua
An−1 , B
y − f (xn−1 ) x − xn−1
= .
f (b) − f (xn−1 ) b − xn−1
Cho y = 0 ta có hoành độ giao điểm xn của đường thẳng qua An−1 , B
với trục hoành là
f (xn−1 )
xn = xn−1 − (b − xn−1 ). (1)
f (b) − f (xn−1 )
22
Trường hợp f 0 (x) < 0 trên đoạn [a, b]

f (xn−1 )
xn = xn−1 − (a − xn−1 ), x0 = b. (2)
f (a) − f (xn−1 )
y
y = f (x)
A
x3 x2 x1 x0 = b
O α x
A2
step 3 A1
step 2 B
step 1
23
DÂY CUNG
a, b, ε
YES
f (a)f 00 (a) > 0
NO
x0 := a, a := b x0 := b
f (x0 )(x0 −a)

x1 := x0 − f (x0 )−f (a) , err := |x1 − x0 |
NO
x0 := x1 err < ε
YES
Print α = x1
END
24
ĐỊNH LÝ
Nếu f (x) = 0, x ∈ [a, b] thoả mãn (g1); (g2) thì xn hội tụ về nghiệm
α. Hơn nữa, nếu m ≤ |f 0 (x)| ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì ta có các công thức
đánh giá sai số sau
|f (xn )|
|xn − α| ≤ , (3)
m
|M − m|
|xn − α| ≤ |xn − xn−1 | . (4)
m
25
VÍ DỤ
Sử dụng phương pháp dây cung để xấp xỉ nghiệm của phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0, x ∈ [1, 2].
GIẢI
Do f (1)f (2) = (−1)5 < 0 nên f (x) = 0 có nghiệm trên [1, 2].
f 0 (x) = 3x 2 − 1, f 00 (x) = 6x.∀x ∈ [1, 2], f 00 (x) ≥ 6 > 0, f 0 (x) ≥ f 0 (1) =
2 > 0. (g1), (g2) thoả mãn.
Do f (2)f 00 (2) = 60 > 0 nên cố định b = 2 và chọn x0 = a = 1 và lặp
theo công thức
f (xn−1 )
xn = xn−1 − (b − xn−1 ), i = 1, 2, 3, . . .
f (b) − f (xn−1 )
3
xn−1 − xn−1 − 1
xn = xn−1 − 3
(2 − xn−1 ), i = 1, 2, 3, . . .
5 − (xn−1 − xn−1 − 1)
26
GIẢI
x0 = 1.
Vòng lặp n = 1.
x03 − x0 − 1
x1 = x0 − (2 − x0 ) = 1.16667
5 − (x03 − x0 − 1)
Vòng lặp n = 2.
x13 − x1 − 1
x2 = x1 − (2 − x1 ) = 1.25311
5 − (x13 − x1 − 1)
Vòng lặp n.
3
xn−1 − xn−1 − 1
xn = xn−1 − 3
(2 − xn−1 )
5 − (xn−1 − xn−1 − 1)
27
GIẢI
∀x ∈ [1, 2], m = 2 ≤ f 0 (x) = 3x 2 − 1 ≤ 11 = M. Sai số được xác định
M −m 11 − 2
∆n = |xn − xn−1 | = |xn − xn−1 |
m 2
Kết quả tính toán được cho trong Bảng
Bước lặp Nghiệm xấp xỉ xn Sai số ∆

1 1.16666666666667 0.75
2 1.25311203319502 0.389004149377593
3 1.29343740191868 0.181464159256482
4 11.31128102148723 0.0802962880584793
5 1.31898850356646 0.034683669356528
Bảng 1: Bảng kết quả tìm nghiệm của phương trình x 3 − x − 1 = 0 trên
đoạn [1, 2] bằng phương pháp lặp đơn
28
29
PHƯƠNG PHÁP NEWTON-RAPHSON
BÀI TOÁN:
Tìm nghiệm xấp xỉ cho phương trình f (x) = 0 trên [a, b] t/m:
(g1) Phương trình f (x) = 0 có nghiệm α ∈ [a, b].

(g2) f 0 (x), f 00 (x) không đổi dấu trên đoạn [a, b].
Ý TƯỞNG
Tại mỗi điểm lặp, ta xấp xỉ đường cong f (x) bởi đường thằng
y = a0 + a1 x tiếp tuyến với f (x) tại điểm này1 . Khi đó, nghiệm của
phương trình f (x) = 0 sẽ được xấp xỉ bởi nghiệm phương trình
a0 + a1 x = 0.
1 chính vì vậy nên phương pháp Newton-Raphson còn được gọi là phương pháp tiếp
tuyến
30
y
A0
A1
A2
x
O α x2 x1 x0
y = f (x) step 2 step 1
31
Lấy x0 ∈ [a, b] thoả mãn f (x0 )f 00 (x0 ) > 0

Bước lặp 1: PT tiếp tuyến với đồ hà f (x) tại điểm (x0 , f (x0 )):
y = f (x0 ) − f 0 (x0 )(x − x0 ).
x1 là giao điểm của tiếp tuyến với trục hoành
f (x0 )
x1 = x0 − .
f 0 (x0 )
Bước lặp 2: Viết PT tiếp tuyến với đồ hàm f (x) tại điểm (x1 , f (x1 )). x2
là giao điểm của tiếp tuyến này giao trục hoành
f (x1 )
x2 = x1 − .
f 0 (x1 )
..
.
Bước lặp n: Ta xây dựng được công thức xấp xỉ nghiệm sau
f (xn−1 )
xn = xn−1 − .
f 0 (xn−1 ) 32
ĐỊNH LÝ
Giả sử phương trình f (x) = 0, x ∈ [a, b] thoả mãn (g1), (g2). Nếu ta
chọn x0 ∈ [a, b] sao cho f (x0 )f 00 (x0 ) > 0 thì xn hội tụ về α khi n → ∞.
Hơn nữa, nếu |f 0 (x)| ≥ m, |f 00 (x)| ≤ M, ∀x ∈ [a, b] thì ta có công
thức đánh giá sai số sau đây
|f (xn )|
|xn − α| ≤ , (5)
m
M 2
|xn − α| ≤ |xn − xn−1 | . (6)
2m
33
VÍ DỤ
Sử dụng phương pháp Newton-Raphson để xấp xỉ nghiệm của
phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0, x ∈ [1, 2].
GIẢI
Do f (1)f (2) = (−1)5 < 0 nên f (x) = 0 có nghiệm trên [1, 2].
f 0 (x) = 3x 2 − 1, f 00 (x) = 6x.∀x ∈ [1, 2], f 00 (x) ≥ 6 > 0, f 0 (x) ≥ f 0 (1) =
2 > 0. (g1), (g2) thoả mãn.
Do f (2)f 00 (2) = 60 > 0 nên chọn x0 = b = 2 và lặp theo công thức
3
f (xn−1 ) xn−1 − xn−1 − 1
xn = xn−1 − 0
= xn−1 − 2
, n = 1, 2, . . .
f (xn−1 ) 3xn−1 −1
34
GIẢI
x0 = 2.
Vòng lặp n = 1.
x03 − x0 − 1
x1 = x0 − = 1.54545
3x02 − 1
Vòng lặp n = 2.
x13 − x1 − 1
x2 = x1 − = 1.35961
3x12 − 1
Vòng lặp n.
3
xn−1 − xn−1 − 1
xn = xn−1 − 2
3xn−1 −1
35
GIẢI
∀x ∈ [1, 2], m = 2 ≤ f 0 (x) = 3x 2 − 1.f 00 = 6x ≤ 12 = M. Sai số được
xác định
M 2 12 2
∆n = |xn − xn−1 | = |xn − xn−1 |
2×m 2×2
Kết quả tính toán được cho trong Bảng 2.
Bước lặp Nghiệm xấp xỉ xn Sai số ∆

1 1.54545454545455 0.619834710743802000
2 1.35961491591518 0.103609103721981000
3 1.32580134500585 0.003430072732922690
4 1.32471904941713 3.51409122408669E-06
5 1.32471795724586 3.57851423362127E-12
Bảng 2: Bảng kết quả tìm nghiệm của phương trình x 3 − x − 1 = 0 trên
đoạn [1, 2] bằng phương pháp Newton
36
37
NEWTON
Produce f (x), f 0 (x)
x0 , ε, m, M
f (x0 ) M (x1 −x0 )2

x1 := x0 − f 0 (x0 ) , err := 2m
NO
x0 := x1 err < ε
YES
Print α = x1
END 38
PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Ý TƯỞNG
Thay vì giải phương trình

f (x) = e−x − x = 0
ta giải phương trình
x = ϕ(x) = e−x
39
Ý TƯỞNG
Thay vì tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình
f (x) = 0, x ∈ [a, b]
ta tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình
x = ϕ(x), x ∈ [a, b]
40
Ý TƯỞNG
Thay vì tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình
f (x) = 0, x ∈ [a, b]
ta tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình
x = ϕ(x), x ∈ [a, b]
Chọn x0 ∈ [a, b] và lặp theo ϕ(x)
x1 = ϕ(x0 )
x2 = ϕ(x1 )
..
.
xn = ϕ(xn−1 )
40
THUẬT TOÁN LẶP ĐƠN

Biến đổi phương trình f (x) = 0 về dạng x = ϕ(x) và thực hiện tính.
x1 = ϕ(x0 )
x2 = ϕ(x1 )
..
.
xn = ϕ(xn−1 )
41
ĐỊNH LÝ
Xét phương pháp lặp xn = ϕ(xn−1 ), nếu ta có các điều kiện sau
(i) Phương trình f (x) = 0 tồn tại duy nhất nghiệm trong đoạn [a, b];
(ii) xn = ϕ(xn−1 ) ∈ (a, b), n = 1, 2, . . .;
(iii) |ϕ0 (x)| ≤ q < 1, ∀x ∈ [a, b], với q là hằng số,
thì phương pháp lặp xn = ϕ(xn−1 ) hội tụ. Hơn nữa, sai số của
phương pháp được đánh giá bởi các công thức sau
q
|α − xn | ≤ |xn − xn−1 | . (7)
1−q
qn
|α − xn | ≤ |x1 − x0 | . (8)
1−q
42
LẶP ĐƠN
x0 , ε, q
x1 := ϕ(x0 ), err := |x1 − x0 |
NO
x0 := x1 err < ε
YES
Print α = x1
END
43
VÍ DỤ
Sử dụng phương pháp lặp đơn để xấp xỉ nghiệm của phương trình
f (x) = x 3 − x − 1 = 0, x ∈ [1, 2].
GIẢI
Biến đổi phương trình về dạng
x = x 3 − 1 = ϕ(x)
Lấy x0 = 1 ∈ [1, 2] và sử dụng hàm lặp ϕ ta có
x1 = ϕ(x0 ) = x03 − 1 = 13 − 1 = 0
x2 = ϕ(x1 ) = x13 − 1 = 03 − 1 = −1
x3 = ϕ(x2 ) = x23 − 1 = (−1)3 − 1 = −2
···
3
xn = ϕ(xn−1 ) = xn−1 −1
44
GIẢI
Biến đổi phương trình về dạng
√3
x = x + 1 = ϕ(x)
Lấy x0 = 1 ∈ [1, 2] và sử dụng hàm lặp ϕ ta có
p √
3
√
3
x1 = ϕ(x0 ) = 3 x0 + 1 = 1 + 1 = 2
3 √
p q
3
x2 = ϕ(x1 ) = 3 x1 + 1 = 2+1
p
3
x3 = ϕ(x2 ) = x2 + 1
···
p
3
xn = ϕ(xn−1 ) = xn−1 + 1
vì
1 −3
q √
1 −3
ϕ0 (x) = (x + 1)2 < 4 < 1, ∀x ∈ [1, 2]
3 3
nên xn hội tụ về nghiêm.
45
GIẢI
46
GIẢI
47
GIẢI
Sai số được đánh giá
n n
1 1
|α − xn | ≤ |2 − 1| =
3 3
hoặc ta đánh giá theo công thức
1
3 1
|α − xn | ≤ 1
|xn − xn−1 | = |xn − xn−1 | .
1− 3
2
Kết quả tính toán được cho trong Bảng 3.
Bước lặp Nghiệm xấp xỉ c Sai số ∆c

1 1,259921050 0,130000
2 1,312293837 0,027000
3 1,322353819 0,005000
4 1,324068754 0,000960
5 1,324632625 0,000182
48
0-ĐIỂM CỦA ĐA THỨC
TÍNH GIÁ TRỊ CỦA ĐA THỨC
Pn (x) = a1 x n + a2 x n−1 + · · · + an x + an+1 , (9)
• Dễ thực hiện các phép toán: tổng, hiệu, tích

• Dễ thực hiện tính đạo hàm, tích phân
• Sử dụng phổ biến để xấp xỉ các hàm số khác
• Dễ biểu diễn
Pn (x) = a = [a1 , a2 , . . . , an+1 ]
49
Số lượng phép nhân cần thiết để tính giá trị đa thức
P3 (x) = a1 x 3 + a2 x 2 + a3 x + a4
50
Số lượng phép nhân cần thiết để tính giá trị đa thức
P3 (x) = a1 x 3 + a2 x 2 + a3 x + a4
viết lại P3 (x) dưới dạng
P3 (x) = x a1 x 2 + a2 x + a3 + a4

P3 (x) = x [x(a1 x + a2 ) + a3 ] + a4
Giá trị đa thức được tính toán thông qua dãy các phép tính
P0 (x) = a1
P1 (x) = a1 x + a2 = xP0 (x) + a2
P2 (x) = a1 x 2 + a2 x + a3 = x(a1 x + a2 ) + a3 = xP1 (x) + a3
P3 (x) = a1 x 3 + a2 x 2 + a3 x + a4 = x a1 x 2 + a2 x + a3 + a4 = xP2 (x) + a4 .

50
Giá trị của đa thức Pn (x) được tính dưới dạng
P0 (x) = a1
Pi (x) = xPi−1 (x) + ai+1 , i = 1, 2, . . . , n (10)
51
Giá trị của đa thức Pn (x) được tính dưới dạng
P0 (x) = a1
Pi (x) = xPi−1 (x) + ai+1 , i = 1, 2, . . . , n (10)
Đạo hàn bậc nhất và bậc hai (10) ta có
P00 (x) = 0, Pi0 (x) = Pi−1 (x) + xPi−1

0
(x), i = 1, 2, . . . , n. (11a)
P000 (x) = 0, Pi00 (x) = 2Pi−1
0 00
(x) + xPi−1 (x), i = 1, 2, . . . , n. (11b)
51
VÍ DỤ
Tính P(2), P 0 (2), P 00 (2) với P(x) = 3x 4 − 10x 3 − 48x 2 − 2x + 12.
GIẢI
Áp dụng công thức (10)-(11), thực hiện lặp:
Bước 1 i = 1: P0 (2) = a1 = 3, P00 (2) = P000 (2) = 0
Bước 2 i = 2:
P1 (2) = 2 × P0 (2) + a2 = 2 × 3 + (−10) = −4
P10 (2) = P0 (2) + 2 × P00 (2) = 2 + 2 × 0 = 3
P100 (2) = 2 × P00 (2) + 2 × P000 (2) = 2 × 0 + 2 × 0 = 0.
Bước 3 i = 3:
P2 (2) = 2 × P1 (2) + a3 = 2 × (−4) + (−48) = −56
P20 (2) = P1 (2) + 2 × P10 (2) = (−4) + 2 × 3 = 2
P200 (2) = 2 × P10 (2) + 2 × P100 (2) = 2 × 3 + 2 × 0 = 6.
52
VÍ DỤ
GIẢI
Áp dụng công thức (10)-(11), thực hiện lặp:
Bước 4 i = 4:
P3 (2) = 2 × P2 (2) + a4 = 2 × (−56) + (−2) = −114
P30 (2) = P2 (2) + 2 × P20 (2) = (−56) + 2 × 2 = −52
P300 (2) = 2 × P20 (2) + 2 × P200 (2) = 2 × 2 + 2 × 6 = 16.
Bước 5 i = 5:
P4 (2) = 2 × P3 (2) + a5 = 2 × (−114) + 12 = −216
P40 (2) = P3 (2) + 2 × P30 (2) = (−114) + 2 × (−52) = −218
P400 (2) = 2 × P30 (2) + 2 × P300 (2) = 2 × (−52) + 2 × 16 = −72.
Vậy P(2) = −216, P 0 (2) = −218, P 00 (2) = −72.
53
VÍ DỤ
GIẢI
Quá trình tính toán minh hoạ trong bảng sau
0 00
i ai Pi−1 (2) Pi−1 (2) Pi−1 (2)
1 3 3 0 0
2 -10 -4 3 0
3 -48 -56 2 6
4 -2 -114 -52 16
5 12 -216 -218 -72
Bảng 4: Tính P(2), P 0 (2), P 00 (2) với P(x) = 3x 4 − 10x 3 − 48x 2 − 2x + 12
54
evalPOLY
Input x0 , a
n := length(a) − 1
P := a(1), dP := 0, ddP := 0
k = 1, 2, . . . , n
ddP := ddP · x0 + 2 · dP
dP := dP · x0 + P
P := P · x0 + a(k + 1)
Print P, dP, ddP
END
55
GIẢM BẬC ĐA THỨC
Nếu r là nghiệm của Pn (x) = 0 thì ta có
Pn (x) = (x − r )Pn−1 (x). (12)
Nghiệm Pn−1 (x) là nghiệm Pn (x). Tìm Pn−1 (x)?
56
Nếu r là nghiệm của Pn (x) = 0 thì ta có
Pn (x) = (x − r )Pn−1 (x). (12)
Nghiệm Pn−1 (x) là nghiệm Pn (x). Tìm Pn−1 (x)?

Đặt
Pn−1 (x) = b1 x n−1 + b2 x n−2 + · · · + bn−1 x + bn
thì (12) trở thành
a1 x n + a2 x n−1 + · · · + an x + an+1 = (x − r )(b1 x n−1 + b2 x n−2 + · · · + bn−1 x +
Đồng nhất hệ số hai vế, ta có
b1 = a1 , b2 = a2 + rb1 , · · · , bn = an + rbn−1 . (13)
56
VÍ DỤ
Một 0-điểm của đa thức P4 (x) = 3x 4 − 10x 3 − 48x 2 − 2x + 12 là
x = 6. Hãy giảm cấp đa thức bằng thuật toán Horner, tức là tìm P3 (x)
sao cho P4 (x) = (x − 6)P3 (x).
GIẢI
Với r = 6 và n = 4, (13) trở thành
b1 = a1 = 3
b2 = a2 + 6b1 = −10 + 6(3) = 8
b3 = a3 + 6b2 = −48 + 6(8) = 0
b4 = a4 + 6b3 = −2 + 6(0) = −2.
Do đó
P3 (x) = 3x 3 + 8x 2 − 2.
57
i ai bi
1 3 a1 = 3
2 -10 a2 + 6 × b1 = 8
3 -48 a3 + 6 × b2 = 0
4 -2 a4 + 6 × b3 = −2
5 12
Bảng 5: Tính hệ số của đa thức giảm bậc
58
PHƯƠNG PHÁP LAGUERRE
Pn (x) = (x − r1 )(x − r2 )...(x − rn ).

Ta sẽ sử dụng Pn (x), Pn0 (x) và Pn00 (x) để xấp xỉ cho r1 . Đặt
n
Pn0 (x) X 1
G(x) = = . (14)
Pn (x) x − ri
i=1
Lấy đạo hàm hai vế ta có

2 n
Pn0 (x) Pn00 (x) X

1
H(x) = −G 0 (x) = − = . (15)
Pn (x) Pn (x) (x − ri )2
i=1
Đặt
1 1
α(x) = , β(x) + δi (x) = , i = 2, 3, . . . , n, (16)
x − r1 x − ri
1
với β(x) là trung bình của các x−ri , i = 2, 3, . . . , n. Ta có
n
X
δi (x) = 0.
59
i=2
Đặt
n
X
δ2 = δi2 (x) = 0. (17)
i=2
Từ (16) và (17), ta viết lại (14) và (15) dạng
G(x) = α(x) + (n − 1)β(x) (18)

và
H(x) = α2 (x) + (n − 1)β 2 (x) + δ 2 . (19)
Từ (18) và (19), khử β(x) và giải theo α(x), ta có
p
G(x) ± (n − 1)[nH(x) − G 2 (x) − nδ 2 ]
α(x) = . (20)
n
60
Từ (16) và (20) suy ra
n
r1 = x − p . (21)
G(x) ± (n − 1)[nH(x) − G 2 (x) − nδ 2 ]
(0)
Đặt δ 2 = 0 và lấy giá trị ban đầu r1 tuỳ ý, ta có công thức lặp
Laguerre
(k) (k−1) n
r1 = r1 − r h i , k = 1, 2,
(k−1) (k−1) (k−1)
G r1 ± (n − 1) nH r1 − G2 r1
(22)
61
1. Lấy giá trị ban đầu x0 ;

2. Tính Pn (x0 ), Pn0 (x0 ) và Pn00 (x0 ) bằng các công thức (10) và (11);
3. Tính G(x0 ), H(x0 ) bằng công thức (14), (15):
Pn0 (x0 ) Pn00 (x0 )

G(x0 ) = , H(x0 ) = G 2 (x0 ) − ;
Pn (x0 ) Pn (x0 )
4. Xác định nghiệm xấp xỉ mới x1 từ (22). Chú ý chọn dấu sao cho
mẫu số có trị tuyệt đối (modul) lớn (điều này cải thiện tốc độ hội
tụ):
n
x1 = x0 − p ;
G(x0 ) ± (n − 1) [nH(x0 ) − G 2 (x0 )]
5. Nếu |x1 − x0 | < ε thì dừng. Ngược lại Đặt x0 := x1 và lặp lại các
bước 2-5.
62
VÍ DỤ
Với giá trị ban đầu x0 = 3 − i. Hãy xấp xỉ nghiệm của đa thức
P3 (x) = x 3 − 4.0x 2 − 4.48x + 26.1 bằng cách lặp công thức Laguerre
sau một lần lặp.
GIẢI
Sử dụng giá trị ban đầu, ta tính
x0 = 3 − i, x02 = 8 − 6i, x03 = 18 − 26i.
Tính Pn (x0 ), Pn0 (x0 ) và Pn00 (x0 ) bằng các công thức (10) và (11)
P3 (x0 ) = x03 − 4.0x02 − 4.48x0 + 26.1
= (18 − 6i) − 4.0(8 − 6i) − 4.48(3 − i) + 26.1 = −1.34 + 2.48i
P30 (x0 ) = 3x02 − 8.0x0 − 4.48
= 3(8 − 6i) − 8.0(3 − i) − 4.48 = −4.48 − 10.0i
P300 (x0 ) = 6x0 − 8.0 = 6(3 − i) − 8.0 = 10.0 − 6.0i.
63
GIẢI
Tính G(x0 ), H(x0 ) bằng công thức (14), (15):
P30 (x0 ) −4.48 − 10.0i

G(x0 ) = = = −2.36557 + 3.08462i
P3 (x0 ) −1.34 + 2.48i
P 00 (x0 ) 10.0 − 6.0i
H(x0 ) = G 2 (x0 ) − 3 = (−2.36557 + 3.08462i)2 −
P3 (x0 ) −1.34 + 2.48i
= 0.35995 − 12.488452i.
Biểu thức căn bậc hai ở mẫu số trong công thức (22) trở thành
q
F (x0 ) = (n − 1) [nH(x0 ) − G 2 (x0 )]
q
= 2 [3(0.35995 − 12.488452i) − (−2.36557 + 3.08462i)2 ]
√
= 5.67822 − 45.71946i = 5.08670 − 4.49402i.
64
GIẢI
Dấu trong (22) được chọn bằng cách tính độ lớn của mẫu số:
|G(x0 ) + F (x0 )| = |(−2.36557 + 3.08462i) + (5.08670 − 4.49402i)|

= |2.72113 − 1.40940i| = 3.06448
|G(x0 ) − F (x0 )| = |(−2.36557 + 3.08462i) − (5.08670 − 4.49402i)|
= |−7.45227 + 7.57864i| = 10.62884.
Sử dụng dấu trừ trong (22), ta thu được nghiệm xấp xỉ là

n 3
r ≈ x1 = x0 − = (3 − i) −
G(x0 ) − F (x0 ) −7.45227 + 7.57864i
= 3.19790 − 0.79875i.
Nhờ giá trị khởi đầu tốt, giá trị xấp xỉ đã rất gần với nghiệm chính xác
là 3.19790 − 0.79875i.
65
THANK YOU FOR YOUR ATENTTION
66

Slides C2 PPT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Slides C2 PPT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PHƯƠNG PHÁP TÍNH

CHƯƠNG 2: TÍNH GẦN ĐÚNG NGHIỆM THỰC CỦA MỘT

Chu Bình Minh

NGHIỆM CỦA PHƯƠNG TRÌNH

Hình học: Nghiệm là giao của đồ thị y = f (x) với Ox

NGHIỆM CỦA PHƯƠNG TRÌNH

NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP TÌM NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP TÌM NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP TÌM NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

Khi n >> 0 ⇒ |f (xn )| ≈ 0 nên xn là nghiệm xấp xỉ

PHƯƠNG PHÁP TÌM NGHIỆM GẦN ĐÚNG CỦA PHƯƠNG TRÌNH

HẠN CHẾ CỦA PHƯƠNG PHÁP

Nghiệm xấp xỉ của phương trình là α := x3 = 0.1375 với sai số không

(g1) Phương trình f (x) = 0 có nghiệm α ∈ [a, b].

THUẬT TOÁN DÂY CUNG

THUẬT TOÁN DÂY CUNG

Trường hợp f 0 (x) < 0 trên đoạn [a, b]

f (x0 )(x0 −a)

Bước lặp Nghiệm xấp xỉ xn Sai số ∆

(g1) Phương trình f (x) = 0 có nghiệm α ∈ [a, b].

Lấy x0 ∈ [a, b] thoả mãn f (x0 )f 00 (x0 ) > 0

Bước lặp Nghiệm xấp xỉ xn Sai số ∆

Produce f (x), f 0 (x)

f (x0 ) M (x1 −x0 )2

Thay vì giải phương trình

ta tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình

ta tìm nghiệm xấp xỉ của phương trình

Chọn x0 ∈ [a, b] và lặp theo ϕ(x)

THUẬT TOÁN LẶP ĐƠN

x1 := ϕ(x0 ), err := |x1 − x0 |

Bước lặp Nghiệm xấp xỉ c Sai số ∆c

Pn (x) = a1 x n + a2 x n−1 + · · · + an x + an+1 , (9)

• Dễ thực hiện các phép toán: tổng, hiệu, tích

Số lượng phép nhân cần thiết để tính giá trị đa thức

Số lượng phép nhân cần thiết để tính giá trị đa thức

viết lại P3 (x) dưới dạng

Giá trị của đa thức Pn (x) được tính dưới dạng

Giá trị của đa thức Pn (x) được tính dưới dạng

Đạo hàn bậc nhất và bậc hai (10) ta có

P00 (x) = 0, Pi0 (x) = Pi−1 (x) + xPi−1

Bảng 4: Tính P(2), P 0 (2), P 00 (2) với P(x) = 3x 4 − 10x 3 − 48x 2 − 2x + 12

Print P, dP, ddP

Nếu r là nghiệm của Pn (x) = 0 thì ta có

Pn (x) = (x − r )Pn−1 (x). (12)

Nghiệm Pn−1 (x) là nghiệm Pn (x). Tìm Pn−1 (x)?

Nếu r là nghiệm của Pn (x) = 0 thì ta có

Pn (x) = (x − r )Pn−1 (x). (12)

Nghiệm Pn−1 (x) là nghiệm Pn (x). Tìm Pn−1 (x)?

Pn−1 (x) = b1 x n−1 + b2 x n−2 + · · · + bn−1 x + bn

thì (12) trở thành

a1 x n + a2 x n−1 + · · · + an x + an+1 = (x − r )(b1 x n−1 + b2 x n−2 + · · · + bn−1 x +

Đồng nhất hệ số hai vế, ta có

b1 = a1 , b2 = a2 + rb1 , · · · , bn = an + rbn−1 . (13)

Bảng 5: Tính hệ số của đa thức giảm bậc

Pn (x) = (x − r1 )(x − r2 )...(x − rn ).

Lấy đạo hàm hai vế ta có

Từ (16) và (17), ta viết lại (14) và (15) dạng

G(x) = α(x) + (n − 1)β(x) (18)

Từ (16) và (20) suy ra

1. Lấy giá trị ban đầu x0 ;

Pn0 (x0 ) Pn00 (x0 )

P30 (x0 ) −4.48 − 10.0i