Professional Documents
Culture Documents
AGATA FFF
„[LMD\ARAE WFT\[ IA@L BAE IA@L FEWRAE”
Bisusue hnl` 9
Epm 9 L1I;10;:4
M.W
@AEJJAT OLZFTA\
WA@AAE CAO\NRAW
[LTRAEFAE
\EFSLTWFRAW DLEJO\N\
4;16
DAD F [LEBA@\
N\AE
mieumae yaej mlejaebuej uesur-uesur zat jizi atau ehe jizi bae iioa biohesumsi bapat
mlmdlrioae plejaru` phsitic tlr`abap olsl`atae tudu`. Mieumae olsl`atae sldajai sana`
satu prhbuo yaej suba` biolean masyaraoat, daeyao biiumpai bi pasarae blejae dlrdajai
mlrlo bae dletuo, slplrti banam dletuo gair, slrduo iestae atau tadnlt.
Olgleblruejae masyaraoat saat iei abana` nldi` suoa mlejjueaoae prhbuo yaej olmasae
bae pleyaiiaeeya nldi` praotis bae glpat, oarlea tibao plrnu mlmdutu`oae
daeyao waotu banam mlmplrsiapoaeeya. Wana` satu gheth` mieumae olsl`atae
yaej bapat biiumpai abana` mieumae iestae lostrao ia`l, bimaea prhbuo tlrsldut
umumeya biduat blejae mlejamdin sari bari rimpaej ia`l olmubiae binaouoae
plejhna`ae nldi` naeiut. Oldaeyaoae prhbuo
daji olsl`atae. [lmaecaatae banam dibaej olsl`atae, zat aotic dlrupa ziejlrhe bae sleyawa
aetihosibae naie yaej tlroaebuej banam ia`l bapat bijueaoae dumdu masao, plmdlri arhma
bae rasa paba maoaeae slplrti rhti, oul, disouit, olmdaej juna bae dlrdajai mieumae. Ia`l
iuja bijueaoae banam iebustri hdat, mieyao waeji bae iamu trabisihean.
Dlsareya phtlesi olsl`atae bae oimia/jizi yaej tlroaebuej banam ia`l, mlejjuja` plelniti
uetuo mleghda mleuaejoae ibl bae iehvasi mlegiptaoae prhbuo daru yaitu mieumae
olsl`atae dlrdletuo slrduo/iestae blejae mlmaecaatoae ia`l. Fbl plmduatae iei bibasaroae
paba sicat da`ae yaej mlmuejoieoae uetuo bapat biduat mieumae iestae blejae mlejagu
paba prhsls plmduatae mieumae iestae slgara umum.
1.4 Ruiuae
Ma`asiswa mampu mlmpnaiari bae mlmduat sirup ia`l bae ia`l iestae
DAD FF RFEIA\
AE [\WRAOA
Ia`l ( Yiejldlr hccigieanl), abana` taeamae rimpaej yaej saejat phpunlr sldajai
rlmpa`- rlmpa` bae da`ae hdat. Timpaejeya dlrdletuo ilmari yaej mlejjlmduej bi
ruas-ruas tleja`. Tasa bhmieae plbas bisldadoae sleyawa olthe yaej dlreama ziejlrhe.
Dlrbasaroae uourae bae warea rimpaejeya, ia`l bapat bidlbaoae mleiabi 7 variltas, yaitu
ia`l dlsar (ia`l jaia`), ia`l olgin (ia`l lmpriy), bae ia`l mlra` (ia`l sueti). Ia`l mlra`
bae ia`l olgin
daeyao bimaecaatoae sldajai da`ae hdat-hdatae, slbaejoae ia`l dlsar bimaecaatoae sldajai
dumdu masao (Mathebaej, 4;1<).
Ia`l mlminioi oaebuejae aotic yaitu hnlhrlsie. Hnlhrlsie abana` mieyao bae bamar yaej
mlrupaoae gampurae mieyao atsiri sldajai plmdawa arhma bae slileis bamar sldajai
plmdawa rasa. Hnlhrlsie ia`l mlejaebuej ohmphele jiejlrhn, parabhn, s`hjahn, ziejlrhel,
rlsie bae mieyao atsiri. [lrsleyawaae ziejlrhel tibao banam dletuo plrsleyawaae olthe
dldas, mlnaieoae banam plrsleyawaae anbl`ib anicatis ileu`, tlrutama sleyawa e-`lptaean
(Taviebrae lt an., 4;1<).
Wlgara trabisihean lostrao ia`l bijueaoae aetara naie sldajai hdat saoit olpana, hdat datuo,
masuo aejie, uetuo mlejhdati jaejjuae paba sanurae pleglreaae, stimunaesia, biurltio,
rlmatio, mlej`inaejoae rasa saoit, hdat aeti muan bae maduo plrianaeae,
oarmieatic (mlejlnuaroae jas bari plrut) bae sldajai hdat nuar uetuo mlejhdati jatan
bae bijijit slraejja, olslnlh, dlejoao, slrta mlmar (W`uona, 4;1:).
Dlrdajai plelnitiae mlmduotioae da`wa ia`l mlmpueyai sicat aetihosibae bae aetioaeolr.
Mlejohesumsi ia`l slgara rutie saejat daio plejaru`eya daji olsl`atae bae oldujarae
tudu`. Dldlrapa ohmphele utama banam ia`l slplrti jiejlrhn, s`hjahn bae
jiejlrhel mlminioi aetihosibae bi atas Sitamie L. Wlnaie itu, ia`l mampu mleaiooae
aotivitas sana` satu sln bara` puti`, yaitu sln eaturan oinnlr (EO) banam mlnisis sln tarjlteya,
yaitu sln tumhr bae sln yaej tlrieclosi virus (Yaoaria lt
an., 4;13).
Dlrdajai plelnitiae mlmduotioae da`wa ia`l mlmpueyai sicat aetihosibae.
Dldlrapa ohmphele utama banam ia`l slplrti jiejlrhn, s`hjahn bae jiejlrhe
mlminioi aotivitas aetihosibae bi atas vitamie L. Wlnaie itu ia`l iuja mlmpueyai
aotivitas aetimltio bae bijueaoae uetuo mleglja` maduo plrianaeae
(Rile lt an,. 4;1:).
Mlejohesumsi lostrao ia`l banam mieumae cuejsihean bae hdat trabisihean
bapat mleiejoatoae baya ta`ae tudu` bae mlejhdati biarl. @asin plelnitiae mleueiuooae
da`wa lostrao ia`l bapat mleiejoatoae baya ta`ae tudu` yaej birlcnlosioae
banam sistlm
ololdanae, yaitu mlmdlrioae rlsphe ololdanae ieaej tlr`abap miorhda paejae yaej masuo
ol banam tudu` (Tabiati lt an. 4;10).
Wtratlji yaej tlpat bae slsuai uetuo bitlrapoae hnl` plrusa`aae banam
upaya mlejlmdaejoae usa`aeya abana` stratlji stadinitas mlnanui stratlji `ati`ati.
Antlreatic stratlji abana` mlmplrta`aeoae gitra/imajl plrusa`aae, mlmplrta`aeoae bae
mleiejoatoae
ouanitas prhbuo, mleiejoatoae iumna` bae ileis prhbuo blejae mleiejoatoae bivlrsicioasi
prhbuo, mlmplrnuas balra` plmasarae ol pasar daru, mlmplrdaioi ianur bistridusi,
mleiejoatoae oljiatae prhmhsi, plejlmdaejae sumdlr baya maeusia, mleiejoatoae
plejlebaniae mutu, bae mlelrapoae tloehnhji yaej nldi` gaejji`. (Yunoicni, 4;12).
Bi Olnura`ae Jiriae Zlru Bua dlnum plrea` binaouoae pleyunu`ae tletaej plmaecaatae
taeamae hdat uetuo biiabioae suatu prhbuo mieumae iestae, paba`an sumdlr baya taeamae
hdat dljitu mlnimpa` daio yaej bitaeam slebiri bi ploaraejae ruma` warja maupue yaej
biiuan bi pasar trabisihean. Mieimeya plejlta`uae masyaraoat banam
dlriehvasi mlejaoidatoae ia`l bae oueyit `aeya bimaecaatoae sldajai dumdu masao,
paba`an blejae iehvasi prhbuo maoa disa biiabioae usa`a maebiri yaej mleiaeiioae
bari slji lohehmi. Mieumae iestae bisuoai hnl` slmua oanaejae apanaji trle
masyaraoat sloaraej nldi` mleyuoai sljana slsuatu yaej praotis, muba` bae glpat,
sl`iejja plnuaej diseis prhbuo mieumae iestae saejat dlsar(Wltyawae,4;1<).
Blejae plranatae slblr`aea bae dldlrapa plranatae daetuae bari Rim Fdm, mitra
bapat mlmduat prhbuo blejae ouanitas sudylotic blejae daio. Waeitasi bae
`ijilel banam
plejhna`ae prhbuo iuja suba` biplr`atioae. Oldlrsi`ae tlmpat plejhna`ae slrta plranatae
bae oldlrsi`ae biri mitra suba` biplr`atioae. [legugiae plranatae bae da`ae daou suba`
mlmleu`i plrsyaratae. Oldlrsi`ae mitra saat prhsls plejhna`ae iuja suba`
biplr`atioae, mitra suba` mlejjueaoae glnlmlo, masolr pleutup munut, saruej
taejae, slrta pleutup olpana (Ohswara lt an., 4;14 ? Taut`ae lt an, 4;13).
[rhsls plejhna`ae ia`l bari da`ae mleta` mleiabi da`ae sltleja` iabi `arus tltap
biplr`atioae, oarlea dlroaitae blejae `asin ao`ir hna`ae. Ia`l bapat bihna` mleiabi dlrdajai
ileis prhbuo hna`ae yaej saejat dlrmaecaat slplrti hdat trabisihean, carmasi, ohsmltio
bae maoaeae/mieumae. Abaeya bivlrsicioasi prhbuo bari ia`l saejat bi`arapoae ajar
bapat mleiejoatoae einai tamda`, nldi` muba` uetuo biohesumsi bae nldi` bisuoai hnl`
masyaraoat (Wajanalt an., 4;13).
Aetihosibae yaej tlrbapat paba ia`l mlrupaoae sleyawa yaej dlrplrae uetuo
mlejioat rabioan dldas banam tudu`,sl`iejja daio uetuo olsl`atae (Astawae, 4;;6 ?
Ticohwaty bae Martaeth, 4;13).
Riejjieya einai tamda` yaej biplrhnl` para plnaou usa`a ajrhiebustri mlmigu plrsaiejae
yaej slmaoie mleiejoat, daio banam mlmplrhnl` da`ae daou maupue plmasarae prhbuo
hna`ae. [lraeae ajrhiebustri banam upaya mlmplrta`aeoae prhbuo primlr mleiabi prhbuo
hna`ae uetuo mleiejoatoae einai tamda` saejat biplrnuoae. Wana` satu upaya yaej bapat
binaouoae uetuo mleiejoatoae einai tamda` abana` plejhna`ae diii ohpi olriej mleiabi ohpi
ia`l. [leiejoatae iumna` prhbuosi ohpi bae ia`l `arus tltap binaouoae juea mlehpaej
plrtumdu`ae iebustri. Apadina prhbuosi mleiejoat, aoae mlmdlrioae plnuaej yaej nldi`
dlsar daio daji para pltaei, maupue iebustry banam mleiejoatoae plej`asinae bari prhbuo
ohpi bae ia`l (Yunoareaielt an., 4;1:)
iuja suba` binaouoae blejae mlejiouti oljiatae pamlrae prhbuo hna`ae bidldlrapa tlmpat.
Maeailmle plmasarae bae maeailmle oluaejae suba` binaouoae blejae prhsls plegatatae
blejae daio. Wl`iejja aejjhta mitra bapat mlejlta`ui slgara tlrduoa bae binaphroae banam
iaejoa waotu tlrtletu olpaba aejjhta. [lmasarae yaej nldi` nuas `aeya bapat
binaouoae sltlna` prhbuo mlebapat iiie [FTR bari Bieas Olsl`atae (Astriaeilt an., 4;1<).
DAD FFF
MLRHBHNHJ
F
7.1 Anat bae Da`ae
Anat yaej bi jueaoae paba praotioum iei yaitu pisau/guttlr, tanlea, ohmphr jas, waiae,
slebho oayu, dnleblr, sariejae, slrdlt, waba`/dasohm. Abapue da`ae yaej bijueaoae
paba
praotioum iei yaitu ia`l mlra`, juna puti`, juna arle, slrai, oayu maeis, air, pnastio bae dhthn
<. Mlmasuooae ia`l mlra` banam dnleblr slguoupeya bae mleamda`oae air
sldeya 4<; mn olbanam dnleblr, sltlna` gampurae ia`l mlra` bae air `anus
olmubiae ia`l bisariej mlejjueaoae slrdlt sampai tibao tlrsisa naji air blejae
ampaseya.
3. Wltlna` slmua ia`l bidnleblr bae bisariej, olmubiae mlmasuooae air bari sari ia`l
ol banam waiae dlrsamaae blejae da`ae-da`ae yaej naieeya
:. Mlmasao sirup ia`l blejae da`ae yaej tlna` bisiapoae bi ohmphr jas
blejae olabaae api yaej ehrman dljitu iuja uetuo ia`l iestae
0. Wltlna` slmuaeya tlna` masao bae sltlna` bibiejieoae dldlrapa mleit, sirup ia`l bae
ia`l iestae siap bi olmas bae siap bi pasaroae.
DAD FS
@AWFN BAE [LMDA@AWAE
2.1 @asin
@ara Iuan 9 Diaya plr Dhthn + \etuej <;% = Tp0.4;1,3 + Tp 2.1;;,0= Tp,14,7;4,2
*Iioa banam 1 `ari 0 iam olria, Maoa 9
- Diaya yaej bidutu`oae = Tp.04.;13 x 0 =Tp.3<3.140 / `ari
- Dhthn bibapat banam 1 `ari = 1; x 0 = 0; dhthn
- plebapatae plr `ari = iumna` dhthn x `ara iuan = 0; x Tp14.7;4,2= Tp 602,164
- Oluetuejae plr `ari = plebapat ‗ diaya = Tp 602.164 ‗ Tp 3<3.140 = Tp 740.;32
- Oluetuejae plr dunae = Tp.740.;32 x 4< = Tp 0.4;1.3;;
oami mlmasao da`ae blejae mlejjueaoae api dlsar slnama 2;-2< mleit,
oami mlejabuoeya sltiap < mleit loani. Iioa ia`l bi abuo slgara tlrus mlelrus
bio`awatiroae ia`l aoae mleiabi junani. Wltlna` 2< mleit, oami mlejaejoat Ia`l nanu
mlnltaooaeeya bi atas mlia blejae bianasoae oaie nap supaya mlia tibao jhshej tlrolea
paeaseya waiae. Oami mlejabuo-ejabuo ia`l blejae mlejjueaoae slebho oayu,
oami mlnaouoaeeya sampai abheae ia`l dlruda` mleiabi slrduo. Wlrduo-slrduo ia`l
tlrsldut olmubiae oami sariej juea mlej`asinoae slrduo ia`l iestae yaej `anus. Wlrduo
ia`l yaej mlejjumpan oami dnleblr supaya mleiabi `anus. [rhsls pleyariejae tlna`
slnlsai, oami naeiut mlejlmas ia`l iestae blejae mlejjueaoae oaethej pnastio blejae
sltiap duejous dlrdhdht 4;; jram, sltlna` itu oami mlmdlri nadln paba ia`l iestaet ajar siap
bi pasaroae.
Wlgara umum, mloaeismleya abana` sldajai dlriout 9 suorhsa bipaeasoae aoae mlegair
bae dlrgampur blejae da`ae naieeya, oltioa air mlejuap aoae tlrdletuo olmdani mleiabi
dutirae-dutirae pabat. Wicat suorhsa saejat biplejaru`i hnl` p@, iioa p@ narutae rleba`
(asam) maoa prhsls oristanisasi tibao aoae tlrdletuo bae narutae mleiabi niat, atau
hraej Wueba mlejleaneya blejae istina` juna niä anias juna niat. Iabi, slmua da`ae
paejae paba
basareya bapat biiabioae slrduo iestae asanoae narutaeeya mlminioi p@ yaej tibao asam.
Dldlrapa `asin plelnitiae mleueiuooae da`wa p@ hptimum yaej bapat mlej`asinoae prhbuo
yaej daio sloitar 3,:-3,0.[lmduatae slrduo iestae blejae mlthbl oristanisasi `aeya
mlmdutu`oae da`ae bae plranatae yaej slblr`aea, slplrti juna pasir, air dlrsi`, iejrlbile
paejae, plwarea maoaeae, dnleblr, oaie oasa, taoarae, timdaejae, waiae, ohmphr bae
plejabuo. Dldlrapa prhbuo yaej mlejjueaoae mlthbl oristanisasi bae suba` daeyao biolean
umum abana` ia`l iestae. Rloehnhji oristanisasi iei mlrupaoae tloehnhji tlpat juea yaej
ghgho bitlrapoae bi iebustri olgin bae mleleja` (\OM) yaej mlminioi mhban
yaej tlrdatas.Wana` satu gheth` prhbuo yaej suba` biolmdaejoae abana` sari ia`l iestae.
Ia`l iestae iei iuja sana` satu gheth` mieumae olsl`atae yaej bapat biiumpai abana`
mieumae iestae lostrao ia`l, bimaea prhbuo tlrsldut umumeya biduat blejae mlejamdin
sari bari rimpaej ia`l olmubiae binaouoae plejhna`ae naeiut. O`asiat mieumae
iestae lostrao ia`l bae uetuo mlegiptaoae prhbuo yaej praotis bae lcisile, sl`iejja
bi`arapoae biplrhnl` maecaat olsl`atae. @an iei bibasari iuja hnl` tiejjieya oldutu`ae
masyaraoat aoae olsl`atae bae olgleblruejae masyaraoat uetuo mlejohesumsi mieumae
olsl`atae yaej nldi` praotis bae lcisile da`ae plmduataeeya bapat biplrhnl` blejae
muba` bae `arjaeya
pue tlriaejoau hnl` masyaraoat, oarlea oltlrslbiaaeya guoup daeyao bi pasar atau
bi niejouejae masyaraoat sloitar.
Bae mleurut `arja pasarae ia`l iesta saejat biduru hnl` hraej Oarle maecaat yaej
saejat nuar diasa bae iuja pratis bidawa. Ia`l tlrsldut iuja saejat ghgho hnl` plebaoi oarlea
saejat muba` . garaeeya tiejjan slbu` bae air pasa nanu rasaoae slesasi `aejat yaej tao oana`
bari mieumae `htln atau rlsthrae dietaej <.
Ia`l bapat bimaecaatoae uetuo mlejhdati dlrdajai pleyaoit, slplrti datuo, blmam,
bae naie-naie. Wlnaie dlrmaecaat uetuo dibaej olsl`atae, ia`l iuja dlrmaecaat uetuo dibaej
olgaetioae, da`ae dumdu plnlejoap masaoae bae naie-naie.
DAD S
[LE\R\[
<.1 Olsimpunae
<.4 Warae
Wldaioeya oltioa bhsle plmdimdiej mleilnasoae tletaej aeanisis usa`a iaejae tlrnanu
glpat, oarlea daeyao yaej tibao pa`am iioa pleilnasae binaouoae slgara glpat. Ribao apa
mleilnasoae slgara namdat, yaej pletiej praotioae pa`am bae mlebapat inmueya. Bae
sldaioeya anat/da`ae slplrti slrdlt sldaioeya suba` bislbiaoae supaya ma`asiswa tibao
plrnu mlmdawa oaie/slrdlt naji. Bae oiraeeya iaejae tlrnanu susa` aoae plejaiarae
sl`iejja ma`asiswa slbioit ouraej pa`am
BACRAT [\WRAOA
Taviebrae lt an., 4;1<. Jiejlr R`l Jleus Yiejidlr , GTG [rlss, Elw Mhmletum. Wlmaraej 9
Caountas Rloeio 41 \eivlrsitas Za`ib @asyim.
W`uona, bae Wiej M. 4;1:. Gaeglr [rlvwetivl [rhplrtils Hc Jiejlr 9 A Drilc Tlvilw. I. Chhb
Aeb G`lmigan Rhxighnhjy.
Rile T. Mug`tabi, Wujiyheh, bae Citriyheh Ayustaeiejwareh. 4;1:. Fnmu [lejlta`uae
Da`ae [aejae. Dhjhr9 Ancadlta GS.
Yaoaria CT, Taiad RM. 4;13. [lejaru` lostrao ia`l (Yiejldlr hccigieanl) tlr`abap prhbuosi
Astriaei, B., Z. Biearth, Z. Minbaryaei. 4;1<. [lelrapae Ajrhtloehnhji Raeamae Ia`l bae
Ticohwaty, L.L., bae Martaeth. 4;13. Mieumae Cuejsihean Wlrduo Festaet Ia`l (Yiejidlr
Wajana, M.A., T. Lclebi, Vsmariei. 4;13. [lrdlbaae Gara Lostaosi Ia`l pleamda`ae
Yunoareaie, A. Namusa, B. Raejolsanu. 4;1:. Aeanisis Einai Ramda` Ohpi Ia`l paba
Febutsri Wan-`ae bi Ohta[anu. L-I.Ajlodis. Shn. 1(<) 9 267-266.
Yunoicni. 4;12. „Mhbln [leiejoatae Baya Waiej [leiuan Iamu Jlebhej Wldajai \sa`a
Miorh Olgin bae Mleleja` (\MOM) bi Ohta Iamdi”. Iurean [lelnitiae \eivlrsitas
Iamdi Wlri @umaeihra. Shnuml 13, Ehmhr 1, Iaeuari ‗ Iuei, @an. 0: ‗ 1;;.
NAM[FTAE