RUIHHLO LEH TLEIRAWLTE

Ngawlvei awl tak; mahse, ngaia kan neih leh thil pawi lutuk anga kan ngaih loh
heng - meizial, sahdah, kuhva, shikhar, gutkha, khaini leh hetiang lam valhloa siam
(tobacco product), kum 15 nih hma atanga hmang nasate zinga an zir chiannaah
chuan, a lét sarih laiin chúng thalal zingah chuan zu leh drugs ngawl vei theihna
(chance) an nel sang bik tih hmuh chhuah a ni a.

Ruihhlo (Drugs) hman sual hi chhan hrang hrang váng a ni thin a. Ruih theih
thil ti mek, kan enkawl thinte atanga a lan dan chuan, ruihhlo an khawih hmain
meizial an zük hmasak leh leh zu in zeuh zeuhin bul an tan tlangpui thin a. Heng
bakah hian an thian kawm zir loh avang te, mimal leh chhüngkaw nuna harsatna
avang te a ni thin bawk.

Kum 25 kan tlin hma chuan kan thluak hi a la insiam puitling lo a. Thluak
hnathawh pawimawh tak - uluk leh chik zawka thil ngaihtuah thiamna te, thutlukna
tha zawk siam theihna lai te hi tleirawl kan nih lai chuan a la insiam puitling ve lo a.
Chutih lain kan thluak hnathawh pawimawh tak - kan emotions 1 leh feelings2 lai
erawh a insiam chhoh vanglai tak a nih thung avângin kan chak zawng, min tiphûrtu,
min tihlimtu, nuam min tihtirtu lam bawh huam huam kan awlsam a, chutih rualin
chúngte chu ka tan a tha ber em, eng nge a that lohna, nakina a pawi theih dân tur
tih lam chik zawka ngaihtuahna kan tlakchham lai a ni thung.

Uluk leh fim zawka ngaihtuah nachang hriat loh avang te leh nakin hnua a nghawng
dân tur tha lo ngaihtuah uluk loh avâng tein ngawl vei mêkte zinga 10 zela 9 (90%) te
chuan kum 18 an tlin hmain ruih theih thil an lo khawih tan tawh thin tlangpui.

1. Ruihhloin taksaa harsatna a thlen theih dan leh a nghawng dân

Ruihhlo ti chhin, ti zeuh zeuh thin te leh a ngawl vel tawhte zinga taksa leh
rilru lama harsatna a thlen theihte chu:

• Marijuana/Weed - Mizoten 'Tip' kan tih ang hi a ni a. Intih-tunlai nan, thiante

pawl nan leh kan mi ngaihsân milarten an hman nasat avângin tih ve mai a awl
hle. Mahse, he ruihhlo hian thil hriat reng theihna te, thil thar zir thiam
theihna te, chik zawka ngaihtuahna hman theihna te a tibuai thel. Kum tam
tak an tih tawh loh hnuah pawh rilru lam chian lohna/âtna thlengin rilru
lamah dam lohna an nei leh thei.
• Opioids (Heroin/No. 4/Tramadol/Khuh damdawi tui) - Hêngho hi inchiu
emaw, ei/in emaw, hip theih an ni a. Thalaite zinga hman lar ber niin, mut
chhuak ngawih ngawih te, awm hle hle thei lo leh thil khawih neuh neuh ngai
 tein an awm thin a. Thaw hah leh chuap lam chak lohna a siam thei a, lungphu
a timuang thei a, nikhaw hre loin a awm theih a, lungphu châwl (cardiac
arrest) leh OD (overdose) avângin a thih theih.

• Inhalants/hnår leh ka atanga hip luh chi (dendrite/spirit etc) - Lung, chuap,
thin leh kal te a tichhe thei a. Luhai leh luak chhuak te a slam a, ngaihtuahna a
tibuai thei a, taksa chêt dân thunun theih loh khawp tein a ruih theih.

II. Tleirawl zinga ruih theih thil tihin a nghawngte

 Lehkha zir a nghawng. Thil hriat reng theihna a tihbuai a, class attendance te
a chhiat bakah zirlaiah tui lohna a siam a. Chu chuan nasa takin zirna lamah a
tibahlah thei.

 Thutlukna siam a tibuai. Fim taka thil ngaihtuah theihna a tibuai a, rilru fim
laia tih duh loh tur tam tak tih avangin mi dangte nêna inlaichinna thlengin a
nghawng thei.

 Ruih avângin rilru fim lo leh fimkhur lo taka sex hman a tiawlsam a. Chu
chuan kum naupang taka naupai te, STI (sex atanga kai theih serh natna) leh
HIV thlengin taksaah natna leh harsatna a thlen thei.

 Rilru lam hriselna a nghawng a. Depression3 leh anxiety4 nei sa tan buaina a
tibelhchhah thei a. La nei lo tán neih theihna (chance) a titam bawk.

 Harh fim fo/rui chunga lirthel khalh avangin mahni tan a him loh theih bakah
mi dangte tan harsatna leh chhiatna (accident) thlentu a ni thei.

 Damdawi ngawl veina. Drugs inchiu chi ngat phei hi chu 'tih chhin' emaw 'a
ngawl vel inring miah lote' pawhin an tum loh deuhin a ngawl an vei daih thei
a. Chumi a ni tawh chuan lehkha zir bansan a ngai a, thlarau nun a buai a,
chhungte nêna inlaichinna a chhia a, mahni inthlahrunna te, inkiltawihna te,
inhmuh hniamna te an nei awlsam bik.

Inchiuna hmanrua leh tui thianghlim lo hman avanga thisen záma bawlhhlawh
lutin thisen zam a tiping thei a, chu chuan ke te a tivùng a, hnai te a siam a, a thenah
phei chuan a bula vun leh tihrawl te a ti thi a, kut emaw ke emaw tan ngai hial tein
an awm palh thei.
III. Ruihhlo ti lo tura hma lâk theih dan

Rilru lam zir mite chuan, kan bula awmte emaw, kan awmpui tam berte 'zia' emaw
kan la an ti a. Bula mi te zia leh tih dan anga awm ve mai hi tum miah loh pawhin a
rei hnuah a lo awlsam thin. Chuvangin, thian kawmah kan fimkhur a ngai hle. Ti ve
chhin tura min sawm a nih pawhin, tih chhin loh hi a him ber a ni tih vawn tlat a
ngai.

o Chhungkaw inrêlbawl dan kan zawma, kan ngaih pawimawh thiam a

ngai. Keimahniin kan tih ve tur leh beiseina kan chhüngten an neihte kan
ngaih pawimawh a ngai (lên haw hun, lehkha zir hun, motor ken chhuah
phal ni, mut hun, thawh hun etc).

o Kan nu emaw pa emaw ruih theih thil ti thin an nih chuan, tih ve theihna
(chance) a sång a ni tih kan hriat a ngai. Chutih rualin, chutiang ni ve miah
lo tûrin rilru nghet taka siam te, nuna harsatna leh ipikna sawipui theihna
tûr neih te a tangkai.

o Rilru hrisêl neih kan zir a ngai. Mi rilru hrisèl chuan he khawvêla kan awm
chhûng chuan harsatna leh buaina a lo thleng thin dawn a ni tin hre
chungin, chungte chu an nih phung a ngai reng lo a, danglam hun, a tha
lam zawnga inher hun a awm leh dawn a ni tih an pawm thiam thin. Mi
rilru hrisel chuan ama ngaih dân a dik ber lo fo a ni tih a pawm thiam
bakah, mi dangte ngaih dan hriat thiampuiin a ngaichang thiam thin.

Thufingte 4:23 chuan kan thil ngaihtuah dânah fimkhur hle tûrin min fuih a, kan
ngaihtuahte chuan kan nun a kaihhruai thin avangin. Ngaihtuahna chu kan mit leh
beng kal tlanga kan hmuh leh thil sawi kan hriat atang tea lo insiam a ni. Kan hmuh
leh hriat duh zawng kan fimkhur loh chuan, thil tha lo, ho tê tê anga kan ngaih
atangin nun khawih pawi thei, ruihhlo ngawi vel thiengin a lo thlen thei daih mai a.
Thutlukna kan siam dawn rêng rêngin chik tak leh uluk takin, nakin thlenga a
nghawng theih dan tur ngaihtuah chung zelin kan ngaihtuahna te hi i veng fimkhur
zêl ang u.
Footnotes:
1
Rilru leh ngaihtuahna leh thinlunga vei dân, deh dan, phur leh phur loh dan.
2
Taksa emaw rilrua hriat theihna
3
Ngui leh beidawn tlawk tlawkna
4
Hlauhthawnna leh phawklekna.
Depression leh anxiety hi Doctor-ten i nei e, an tih ngawt loh chuan mahniin lo
inneihtir loh tur.