You are on page 1of 4

ENGTINNGE I FATE AN LO HRISEL

ZAWK THEIH ANG? – ZALÊN

Home (http://zalen.co.in/)

DOCTOR KA ZAWHNA (http://zalen.co.in/category/doctor-ka-


zawhna/)

ENGTINNGE I FATE AN LO HRISEL ZAWK THEIH ANG?

Puitlin hnua hrisel lohna, damlohna tam ber hi naupan hun laia
chin dan tha lo atanga rawn intan ani an ti thin. A bik takin tun
hnaiah phei chuan Lifestyle Disease an tih zinga common ber
pahnih, Zunthlum (Diabetes) leh Thisen Sang (Hypertension)
te hi naupan laia nundan phung (habits) tha lo atanga intan a
tam hle a ni. Chu mai piah lamah chuan rilru lam damlohna
(mental illness) tam tak hi naupan laia inenkawl dan fuh lo
atanga intan a tam em em bawk. Chuvangin naupang enkawl
ngun leh, an hriselna ngaih pawimawh hi a tul zia a hriat a,
natna leh damlohna avanga sum tam tak kan sen hi kan fate
kan enkawl dan azirin a tih tlem theih a ni.

Hriselna chungchang kan sawi hian taksa hriselna mai a ni


lova, World Health Organization (WHO) hrilhfiahna ah phei
chuan natna/insawiselna awm lo ni mai lovin, taksa, rilru,
thlarau leh khawtlang nun hriselna hi a kawp tel vek zawk a ni.
Chutiang anih avang chuan taksa lam damlohna ringawt ngai
pawimawh lovin rilru lam hriselna te, khawtlang nun khawih
thleng pha khawpa kan fate an lo hrisel hi kan ngai pawimawh
tur a ni. Chumi ti chiang em em tu chu drug addiction (ruihhlo
ngaihna) chhungkua ah a lo thlen hian a addict a chauhin a
tuar lova, chhungkua leh khawtlang thlengin a nghawng a ni.

Kan khawvel hi a lo danglam nasa hle tawh a, tunhma hun nen


khaikhin rual a ni tawh lo. Tunhmaa fa enkawl dan kan lo chin
te kha a then tha tak tak, chhunzawm ngei tur a awm laiin a
then erawh kan insiamrem chhoh ngai a tam hle tawh. Officer
nupa, chhungkaw awm thei tak mai hi an fapa tleirawl tan sex
education pe turin ka hrilh a. An nu ber chuan tul a lo ti hran
lova, a chhan pawh an lo thanglian chho anga, anmahniin an
rawn intawng harh chho ve mai turah a ngai a ni ber. A hnu
reilote ah he an fapa ngei hi sex atanga kai theih natna STI a
vei vangin ka enkawl phah ta reng a ni.

Fa enkawl dan hi chhungkaw awm dan a zirin a tha ber a sawi


theih lova, fiamthu a an sawi ang deuhin fa enkawl dan chu fa
nei lovin an thiam ber an lo ti thin. Mahni chunga a tlak chuan
thiam a har hle. Chutih rualin a hnuaia inkaihhruaina te hi kan
tangkai pui beiseiin ka han tarlang ani e.

1. Kan fate tan Role Model nih tum tur: Tumah hi sawiselbo a
awm theih loh. Amaherawhchu kan chhungkaw tan hriselna
kan ngai pawimawh ani tih hi kan chezia leh tih dan phung, a
bik takin ei leh in kawngah an hre tur a ni. Kan sawi fo tawh
angin chaw ei hunbi mumal neih te, zan mut hun leh zing
thawh hun mumal neih te hi practical in kan zirtir thei a ni.
Chaw eiho hi a pawimawh em em a, zing karah chuan sikul an
kal hun leh kan hnathawh hunbi te a inmil lo ani thei, tlai lam
tal hi chu a theih hram chuan chaw ei ho theih nise
duhthusam a ni.

2. Thil a eng zawngin zirtir hram hram tur: Naupang hian an tih
phal loh hriattir hi an ngai thei lo. Chu ai chuan enge an tih
theih, tih tir kan phal te enge tih hi hrilhhriat tum zawk ila. Ti
tura kan duh te an tihin fak theihnghilh loh bawk nise. Mahni
inrintawkna an neih theih nan hian kan fate hi an thil tih thatah
kan fak fo hi a pawimawh em em a ni.

3. Chhungkuaa hun hman ho tam: Zing exercise ho te, len


chhuah pawhin ke a kal ho te, infiam ho te, fate nuam tih
zawng tih pui hram hram te hi a pawimawh hle a ni. An nuam
tih zawng hi a inthlak fo thei. Keimahni puitling zawkin kan
nuam tih zawng nuam tih tir ve ngawt tum lovin an nuam tih
zawng hriat chhuah tum te hi a pawimawh hle. TV ah film kan
enho pawhin hrilhfiah peih te a pawimawh a, film tha en pui te
hi a hlawk hle (kan rin aiin naupang hian khawvel nun hi an
ngaihtuah ril ania!). Chhungkaw inngainatna insiam tanna ani
a, naupang pawhin thuruk an hrilh ngamna khawp nu leh pa
nih theihna a ni.

4. An tih theih chin hriatthiam pui (Be Realistic): Vawileh


khatah inthlak thut theih a ni lo. Naupang phei chuan nu leh pa
te hi an TEST fo. Chuvangin an phak tawk hriatthiam tum a,
zawi muanga an inthlak theih dan tur ruahmanna siam te hi a
pawimawh hle. Hemi kawngah hian nupa tan rual a pawimawh
tak zet zet bawk.

5. TV, Video Game leh Computer an khawih hunbi control:


Heng audio-visual materials te hi kan khawvel changkanna in
a ken tel a ni a, kan inkhap seng lovang. Amaherawhchu an
hman hunbi hi limit siam sak a pawimawh hle. Chu mai bakah
chuan an en duh zawng, game khelh chak, computer
application khawih nuam an tih, website an tlawh thin hriat pui
hi a pawimawh hle. Facebook leh Social Network chi hrang
tam tak a awm a, a thatna lai tam tak awm mahse naupang
hruai sual thei thil a inphum ru teuh bawk a ni. Fimkhur thiam
a pawimawh hle. Hemi chungchang hi chipchiar zawkin kan la
rawn tarlang leh dawn nia.

You might also like