PROTEİN

SENTEZİ
Seda Hoca Biyoloji

Yaslan Arkana
En Baştan
DNA Söyleyelim
Transkripsiyon Translasyon

Protein

DNA (.........................)
T A S S T G S S S A T T

mRNA (.........................)
A U G GA S GGG U A A

tRNA (.........................)
S U G S S S
Protein

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİ

¾ Hücre içerisinde yaşamsal faaliyetlerin devamlılığını ve

düzenini sağlayan şifreler, genlerde bulunur.
¾ Bilgilerin yazılımında 4 harfli bir alfabe kullanılır.
¾ Her bir harf bir nükleotit çeşidini ifade eder.
¾ Harflerle ifade edilen genetik şifre (genetik kod);
DNA veya mRNA’daki baz dizileri ve bu dizilere uygun
şekilde sentezlenen proteindeki amino
asitlerin dizilişini gösterir. Haber
le şmeye
yaraya
n
işaret
Genetik şifre, yeryüzündeki tüm canlılar için ler
bütünü
ne
evrensel olan üçlü şifreler şeklindedir. şifre d
enir.

Seda Hoca Biyoloji

GENETİK ŞİFRE
Neden
¾ DNA'daki dört çeşit nükleotit üçlü İkinci Baz sırası
3 nükleo
tit
kombinasyonlar ile şifreleri oluşturmaktadır.
1 aminoa
3
Bu nedenle DNA'da 4 = 64 çeşit şifre bulunur. siti
U (Urasil) C (Sitozin)
¾ Genetik kod, DNA ya da mRNA'da kodon adı
A (Adenin)
ş if reler? G (G
verilen üçlü
UUUnükleotit dizilerinden
UCUoluşan UAU UGU
şifreleri kapsar.
Fenilalanin Tirozin
UUC UCC UAC UGC
¾ BirU
amino asidi bir kodon belirler. Serin
UUA UCA UAA Durdurma UGA
Lösin
UUG 3 nükleotit = 1 kodon
UCG
= 1 amino asit
UAG kodonları UGG

SonuçCUU CCU CAU CGU

Histidin
ci Baz sırası

CUC birden fazla kodonu

¾ 1 aminoasitin CCC olabilir. CAC CGC
C Lösin Prolin
CUA
¾ 1 kodon birden fazla amino asiti
CCA CAA CGA
Glutamin
şifreleyemez.
CUG CCG CAG CGG

AUU ACU AAU AGU

AUC İzolösin
www.youtube.com/sedahocabiyoloji Asparajin
ACC AAC AGC
A AUA
 3
¾ mRNA'daki kodonlar da üç nükleotitten oluşur. Yani mRNA'da 4 = 64 kodon bulunur.
¾ mRNA'daki 64 kodondan bir tanesi (AUG) başlama kodonudur ve metiyonin amino
asidini şifreler.
¾ mRNA'daki 64 kodondan 3 tanesi (UAA, UAG, UGA) amino asit şifrelemez. Bu kodonlara
durducu (stop) kodonu denir. Durdurucu kodonlara karşılık tRNA antikodonu yoktur.

İkinci Baz sırası

U (Urasil) C (Sitozin) A (Adenin) G (Guanin)

UUU UCU UAU UGU Sistein U
Fenilalanin Tirozin
UUC UCC UAC UGC C
U Serin Durdurma
UUA
Lösin
UCA UAA Durdurma UGA kodonu A
UUG UCG UAG kodonları UGG Triptofan G
CUU CCU CAU CGU U
Histidin
Birinci Baz sırası

CUC CCC CAC CGC C

C

Üçüncü Baz sırası

Lösin Prolin Arjinin
CUA CCA CAA
Glutamin
CGA A
CUG CCG CAG CGG G
AUU ACU AAU AGU U
AUC İzolösin Asparajin Serin
A
ACC AAC AGC C
AUA Metiyonin Treonin
AUG Başlama
ACA AAA AGA
Arjinin
A
Lizin
kodonu ACG AAG AGG G
GUU GCU GAU Aspartik GGU U
GUC GCC GAC asit GGC Glisin C
G Valin Alanin
GUA GCA GAA Glutamik GGA A
GUG GCG GAG asit GGG G

Seda Hoca Biyoloji

¾ Durdurucu kodonlar amino asit şifrelemediği

için mRNA daki 64 – 3 = 61 çeşit kodon, proteinlerin
SORULARDA
yapısına katılabilecek 20 çeşit amino aside şifre ÇIKAR
oluşturur.
¾ tRNA'daki üçlü nükleotit dizisine antikodon denir.
Amino asitleri ribozoma taşıyan 61 çeşit tRNA, yani 61 çeşit
antikodon bulunur.
¾ Genetik şifre, kodon, antikodon, başlama ve durdurma
kodonları tüm canlılarda aynıdır.
¾ Bu durum genetik şifrenin evrensel olduğunu gösterir.

Yani bir amino asit, birden fazla kodon tarafından

şifrelenebilmektedir. Kodon çeşidi sayısı, amino asit çeşidi
sayısından fazladır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 TEKRAR EDİP TOPARLAYALIM

¾ AUG ® Başlatma kodonu

¾ UAA, UAG, UGA ® Durdurma kodonları

¾ Durdurma kodonları aminoasit şifrelemez.
¾ O zaman bir protein sentezinde
en fazla 62 çeşit kodon görev yapar.
en fazla 61 çeşit kodon aminoasit şifreler.
¾ Bir amino asitin birden fazla kodonun olması küçük
mutasyonların etkisinin görülmemesini sağlar.
¾ Mesela ® Serin aminoasitini DNA ® AGA mRNA = UCU
DNA ® AGG mRNA = UCC

Seda Hoca Biyoloji

PROTEİN SENTEZİ

DNA'daki genetik şifreye göre, ribozom organelinde amino

asitler arasında peptit bağlarının kurulmasına protein sentezi
denir.

Protein sentezinde DNA, mRNA,

DNA
tRNA, rRNA, amino asit, ribozom,
Transkripsiyon Translasyon
enzim, ATP molekülleri görev alır.

Protein
DİKKAT

Protein moleküllerinin birbirlerinden farklı olmasında

amino asit sayısı, amino asit çeşidi sayısı, amino asit
diziliş sırası etkilidir. Amino asitler arasında kurulan
peptit bağı tüm proteinlerde aynıdır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 Transkripsiyon (Yazılma)

DNA'nın bir ipliğindeki genetik bilgiye uygun olarak mRNA

sentezlenmesidir. Kalıp olarak kullanılan DNA zincirinden şifre
veren ipliğe kalıp iplik, diğerine ise kalıp olmayan iplik adı verilir.
Transkripsiyon olayında Kalıp olmayan
T G GT T T G G CT C A iplik
ise RNA Polimeraz enzimi
DNA'nın ilgli gen bölgesini A C C A A A C C GA G T
Kalıp iplik
açarak kalıp ipliğinin karşıtı
olarak mRNA'nın sentezini Transkripsiyon

gerçekleştirir.
U G G U U U G G C U C A
Kodon Kodon Kodon Kodon mRNA

DNA A T G S
Fenilalanin Glisin
Triptofan Serin

RNA U ....... S ....... Protein

Seda Hoca Biyoloji

Translasyon (Okuma)

mRNA'daki kodonların ribozomda okunmasıyla uygun amino asit dizilimine

sahip proteinin sentezlenmesidir. Translasyon işlemi, durdurucu kodon
gelene kadar devam eder.
Transkripsiyon

mRNA
Translasyon

DNA rRNA Ribozom Protein

tRNA

Not
Prokaryot hücrelerde transkripsiyon ve translasyon olayları,
sitoplazmada gerçekleşir.
Ökaryot hücrelerde ise transkripsiyon işlemi çekirdeğin içinde,
mitokondrinin matriksinde ve kloroplastın stromasında gerçekleşir.
Daha sonra çekirdeğin içinde üretilen mRNA, translasyon olayını
gerçekleştirmek için sitoplazmaya geçer.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
TRANSKRİPSİYON

Tamamlayıcı iplik
RNA polimeraz
RNA nükleotitleri

3' 5'

5'
3'

Transkripsiyon yönü
5'

Sentezlenen RNA Anlamlı iplik

Seda Hoca Biyoloji

TRANSLASYON
Amino asit

tRNA
Büyük alt birim
mRNA
5' Küçük alt 3'
birim
ADP+P1
Amino asit zinciri Petit bağı
oluşumu

Petit 5' 3'

5' 3'
bağları
ADP+P1

5' 3'

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 Poliribozom (Polizom)

Poliribozom ya da polizomlar, bir mRNA üzerine birden

fazla ribozomun tutunmasıyla oluşan yapılardır. Polizomlar
sayesinde aynı çeşit proteinden kısa sürede ve çok
miktarda üretilebilir.

Polipeptit zincir

büyük
alt birim

Ribozom
küçük alt Santral
mRNA birim dogma?

Seda Hoca Biyoloji

SORU

900 nükleotitten oluşan bir gen protein sentezine şifre verirse

a) Protein sentezi sırasında kurulacak peptit bağı sayısı kaçtır?

b) Bu protein sentezinde en fazla kaç çeşit aminoasit görev

yapar?

c) Bu protein sentezinde en fazla kaç çeşit tRNA görev yapar?

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 SEN ÇÖZ
l. mRNA'nın durdurucu kodonu okuması

ll. DNA'nın kalp ipliğinden mRNA sentezlenmesi

lll. mRNA'nın ribozoma bağlanması

lV. tRNA'nın metionin amino asitini ribozama getirmesi

Protein sentezi sırasında yukarıda verilen olayların meydana

geliş sırasına göre dizilimini yapınız.

Seda Hoca Biyoloji

www.youtube.com/sedahocabiyoloji