Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna

Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

GŁÓWNE PROMIENIE KRZYWIZNY, DŁUGOŚĆ ŁUKU POŁUDNIKA, DŁUGOŚĆ ŁUKU

RÓWNOLEŻNIKA, POLE POWIERZCHNI I OBJĘTOŚĆ ELIPSOIDY OBROTOWEJ

Pierwszy wertykał
Przekrój południkowy
P

Przekrój normalny – przekrój płaszczyzną zawierającą normalną do powierzchni.

W dowolnym punkcie P na powierzchni elipsoidy głównymi przekrojami normalnymi są:
przekrój południkowy oraz pierwszy wertykał czyli przekrój przechodzący przez punkt P i
prostopadły do przekroju południkowego w tym punkcie.

PROMIEŃ KRZYWIZNY POŁUDNIKOWEJ

Promień krzywizny krzywej płaskiej wyrażonej równaniem z = f(p):

3
  dz  2  2
1    
  dp  
r  
d 2z
dp 2
p2 z2
Stosując powyższy wzór do elipsy południkowej   1 , oraz wykonując następujące
a2 b2
rachunki:

dz
 ctg
dp
 Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna
Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

d 2z 1 d 1 1
2
 2
 2
dp sin  dp sin  dp
d

dp  a 1  e 2 sin 


3
d

1  e 2 sin 2  2 
3

d 2 z  1  e 2 sin 2  2


dp 2 
a 1  e 2 sin 3  
otrzymujemy formułę na promień krzywizny południkowej M:

M 
a 1  e2  
3

1  e 2 sin 2  2 
PROMIEŃ KRZYWIZNY W PIERWSZYM WERTYKALE

pE = r P’E

zE
N

a
p

Płaszczyzna równoleżnika punktu P tworzy z płaszczyzną pierwszego wertykału kąt , zatem

promień równoleżnika można wyrazić za pomocą promienia krzywizny w pierwszym
wertykale:
a cos 
r  p E  N cos  
1  e 2 sin 2 
stąd promień krzywizny w pierwszym wertykale jest równy:
a
N
1  e 2 sin 2 

PIERWSZA FORMA KWADRATOWA POWIERZCHNI

Mając daną powierzchnię zadaną równaniami parametrycznymi:

x  x ,  
y  y  ,   (1)
 Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna
Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

z  z  ,  
możemy wyrazić kwadrat elementu liniowego ds2 jako:

ds 2  dx 2  dy 2  dz 2 (2)
przy czym:
x x y y z z
dx d  d ; dy  d  d ; dz  d  d (3)
     
wstawiając powyższe wielkości do (2) otrzymamy:

 x  2  y  2  z  2  2  x x y y z z 
2
ds           d      dd 
                 
(4)
 x  2  y  2  z  2  2
          d  Ed 2  Fdd  Gd 2
         

Powyższe wyrażenie nazywa się pierwszą (metryczną) formą kwadratową powierzchni.

Po wykonaniu rachunków dla elipsoidy obrotowej dostajemy:

ds 2  M 2 d 2  N 2 cos 2 d 2 (5)

DŁUGOŚĆ ŁUKU POŁUDNIKA

Wstawiając do (5) d  0 , ponieważ wzdłuż południka nie ma przyrostu długości

geodezyjnej dostaniemy:

ds 2  M 2 d 2  ds  Md
czyli długośc łuku południka między szerokościami 1, 2 wyrazi się następującą całką:

2 2
1
s   Md  a 1  e 2
 3
d
1 sin  1 1  e 2 2
 2

Całka ta jest całką eliptyczną i nie daje się przedstawić za pomocą funkcji elementarnych,
korzysta się więc z rozwinięcia funkcji podcałkowej w szereg:

3
3 1 35 4 1 357 6
1  e 2
sin 2 

 1  e 2 sin 2  
2
2
1 2 2 2
e sin 4  
1 2  3 2 2 2
e sin 6  

1 3579 8 8 3 15 35
 e sin   ...  1  e 2 sin 2   e 4 sin 4   e 6 sin 6  
1 2  3  4 2 2 2 2 2 8 16
315 8 8 693 10 10
 e sin   e sin   ...
128 256

2

s  a 1 e 2
  1  32 e 2
sin 2  
15 4
8
35
e sin 4   e 6 sin 6  
16
315 8 8
128
e sin  
693 10 10 
256
e sin  d
1  
 Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna
Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

Po żmudnych przekształceniach i scałkowaniu powyższego wyrażenia dostajemy:

 C 
 A 2  1   B cos 2  1  sin  2  1   2 cos 2 2  1  sin 2 2  1  
 
D E
 
2 
s  a 1  e  cos 3 2  1  sin 3 2  1   cos 4 2  1  sin 4 2  1  
 3 4


 
  F cos 5 2  1 sin 5 2  1  
 5 

gdzie:
3 45 175 6 11025 8 43659 10
A  1  e2  e4  e  e  e
4 64 256 16384 65536
3 15 525 6 2205 8 72765 10
B  e2  e4  e  e  e
4 16 512 2048 65536
15 4 105 6 2205 8 10395 10
C e  e  e  e
64 256 4096 16384
35 6 315 8 31385 10
D e  e  e
512 2048 131072
315 8 3465 10
E e  e
16384 65536
693 10
F e
131072

DŁUGOŚĆ ŁUKU RÓWNOLEŻNIKA

Wstawiając do (5) d  0 , ponieważ wzdłuż łuku równoleżnika nie ma przyrostu szerokości

geodezyjnej dostaniemy:

ds 2  N 2 cos 2 d2  ds  N cos d

czyli długośc łuku równoleżnika między długościami 1, 2 wyrazi się następującą całką:
2
s  N cos   d  N cos   2  1 
1
Bez uciekania się do pierwszej formy kwadratowej oraz rachunku całkowego, wystarczy
wiadomość, iż równoleżnik jest kołem o promieniu Ncos i skorzystać z definicji miary
łukowej.

POLE POWIERZCHNI ELIPSOIDY

 Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna
Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

C
B
D
A

Jak już wiadomo długość nieskończenie małego łuku południka wyraża się jako:
AB  CD  Md
natomiast długość nieskończenie małego łuku równoleżnika poprzez:
AD  BC  N cosd
zatem łącząc dwa powyższe wzory, dostaniemy pole figury ograniczonej dwoma
równoleżnikami oraz dwoma południkami:
dP  AD  AB  MN cos dd

2 2 2 2 cos 
P   dP    MN cos dd  2  1  MN cos d   2  1 b 2  d
1 1 1 1
1  e 2
sin 2  
2

gdzie: całka oznaczona po prawej stronie równania daje się przedstawić jako:
2
2
2 b 2  sin 
cos  1 1  e sin  
b  d    ln
1

1  e 2 sin 2 
2
2 1  e sin  2e 1  e sin   1

 2 2

zatem pole powierzchni pasa elipsoidy ograniczonego przez 1, 2, 1, 2 jest równe:
2
b 2  2  1   sin  1 1  e sin  
P  2 2
 ln 
2 1  e sin  2e 1  e sin   1
Pole powierzchni całej elipsoidy obrotowej możemy obliczyć zastępując 2 - 1 = 2, oraz 1
= 0o oraz 2 = 90o i cały wynik mnożąc przez dwa, zatem dostaniemy:

 1 1  1  e 
P  2b 2   ln  
1  e
2
2e  1  e 

OBJĘTOŚĆ ELIPSOIDY

p E2 z E2
Przekształcając równanie elipsy południkowej   1 do postaci:
a2 b2
a2 2
 
p E2  f z E2 
 2 b  z E2
b

oraz korzystając z różniczki objętości:
 Materiały dydaktyczne – Geodezja geometryczna
Marcin Ligas, Katedra Geomatyki, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska

dV    p E2 dz E
dostajemy formułę na objętość elipsoidy obrotowej:

b b
a2 2 a2 a 2 2 3 4  a 2 b
V  2  b 
 z 2
E dz 
E  2  b
2

 z E2 dz E  2 b 
0
b2 b2 0
b2 3 3

Konspekt przygotowany na podstawie:

Rapp R., Geometric geodesy – part I, 1991, dostępna w internecie

Warchałowski E., Geodezja wyższa – część matematyczna, PWN, 1952
Szpunar W. Geodezja wyższa i astronomia geodezyjna, Tom I, PWN, Warszawa, 1963
Zakatow P. S., Geodezja wyższa, PPWK, Warszawa, 1959