Zadanie 1

Po odbiciu od zwierciadła płaskiego promień świetlny pada na ekran równoległy do

zwierciadła i znajdujący się w odległości L od niego. Zwierciadło wprawiono w ruch obrotowy
dookoła osi pionowej z częstotliwością υ . Wyznacz prędkość śladu świetlnego na ekranie
oraz prędkość w chwili, gdy zwierciadło będzie równoległe do ekranu.

Dane L, υ

Rys.1a Rys.1b

Z rysunku 1a widać, że jeżeli zwierciadło na które pada promień światła pod kątem i
obrócimy o kąt α to promień odbity zakreśli kąt 2α :

δ1 = 2i

δ 2 = 2(i + α )

∆ δ = 2α

Z rysunku 1b mamy

x = Ltg 2α

Wiemy, że

α = 2πυ t

Stąd

x = Ltg 4πυ t

1
Prędkość śladu świetlnego na ekranie będzie wynosić

dx 4πυ L
υ= =
dt cos 2 4πυ t

Jeżeli płaszczyzny ekranu i zwierciadła będą siebie równoległe to prędkość śladu będzie
najniższa

υ max = 4π Lυ

Zadanie 2

Wyznacz kąt odchylenia, jakiego dozna promień świetlny odbijając się kolejno od dwóch
płaskich zwierciadeł nachylonych pod kątem α.

Dane α

Rys.2

Na podstawie rysunku 2 możemy napisać

δ = 2π − γ

γ = 2i1 + 2i2 (twierdzenie o kącie zewnętrznym

trójkąta)

2
 π  π 
α + − i1  +  − i 2  = π
2  2 

Stąd

α = i1 + i2

γ = 2α

I ostatecznie

δ = 2(π − α )

Kąt odchylenia nie zależy od kąta padania.

Zadanie 3

Jaka powinna być najmniejsza wysokość h wiszącego na ścianie zwierciadła płaskiego, aby
człowiek o wysokości H stojący przed nim mógł widzieć cały swój obraz nie zmieniając
położenia głowy?

Dane H

Rys.3

Z rysunku widać

1
H= (H − d ) + h + 1 d
2 2

1
h= H.
2

3
Zadanie 4

Obserwator stoi na brzegu basenu o głębokości h. Na jakiej głębokości znajduje się obraz
przedmiotu leżącego na dnie widziany przez obserwatora, jeżeli obserwator patrzy
prostopadle do powierzchni wody?

Dane h

Rys.4

Obserwator patrzy prostopadle do powierzchni wody, zakładając, że kąty padania i

załamania są małe możemy napisać

i
=n
i'

a
i' =
h

a
i=
h'

Stąd

h
h' =
n

4
Zadanie 5

Kij zanurzony jednym końcem w wodzie tworzy z tą powierzchnią pewien kąt. Dla jakiego
kąta przesunięcie końca kija dla obserwatora patrzącego prostopadle do powierzchni wody
będzie największe.

Dane n

Rys.5

Z poprzedniego zadania wiemy, że

h
h' =
n

Z rysunku widać, że

h = OAtgα

h' = OAtg (α − ε )

Stąd

h' tg (α − ε )
=
h tgα

tg α tgα − tgε
=
n 1 + tg α tgε

tgα (n − 1)
tgε =
n + tg 2α

5
Kąt ε będzie najmniejszy gdy

1
d (tgε ) cos 2 α
( )
(n − 1) n + tg 2α − 2tgα 12 tgα (n − 1)
cos α
= =0
dα (n + tg α
2 2
)
Ostatecznie

tg α = n

Zadanie 6

Spoglądając na powierzchnię wody z głębokości h widzimy przedmioty znajdujące się nad

wodą w obrębie pewnego koła. Obliczyć promień tego koła. Współczynnik załamania wody
wynosi n.

Dane n , h

Rys.6

Na podstawie rysunku możemy napisać

1
sin i gr =
n

r
sin igr =
h + r2
2

Stąd

h
r=
n2 −1

6
Zadanie 7

Płytka płaskorównoległa o grubości d wykonana ze szkła o współczynniku załamania n

znajduje się w powietrzu. Na płytkę pada wiązka światła o kącie rozwartości 2i. Wyznacz:

a) przesunięcie obrazu dla promieni ograniczających wiązkę

b) przesunięcie obrazu dla promieni przyosiowych.

Dane i, d, n

Na rysunku 7 przedstawiono bieg jednego z promieni ograniczających wiązkę:

Rys.7.

Na podstawie rysunku możemy zapisać

∆
sin (i − i ') =
BC

d
cos i' =
BC

Stąd

sin i cos i'− sin i' cos i

∆=d
cos i '

Wykorzystując prawo załamania

sin i 1 2
n= cos i' = n − sin 2 i
1 − cos 2 i ' n

7
otrzymamy

 cos i 
∆ = d sin i1 − 
2 
 n − sin i 
2

 cos i 
∆ 1 = d 1 − 
2 
 n 2
− sin i 

W obrazie przyosiowym

 1
∆1* = d 1 − 
 n

Zadanie 8

Promień świetlny pada pod kątem i1 na stos płytek płaskorównoległych znajdujących się w
powietrzu. Stos stanowią płytki o parametrach odpowiednio n1 , d 1 ; n2 , d 2 ; n3 , d3 .
Wykaż, że promień wychodzący ze stosu płytek jest równoległy do promienia padającego na
płytki i wyznacz jego przesunięcie.

Dane

i n1 , d1 n2 , d 2 n3 , d3

Rys.8

8
Korzystając z prawa załamania napiszemy

sin i1 n1 sin i1 ' n 2 sin i2 ' n3 sin i3 ' n 0

= = = =
sin i1 ' n0 sin i2 ' n1 sin i3 ' n 2 sin i4 ' n3

Mnożąc stronami powyższe zależności otrzymamy

sin i1
=1
sin i4 '

stąd

i1 = i4 '

Całkowite promienie promienia padającego jest równe sumie przesunięć przez poszczególne
płytki. Przesunięcie promienia przez jedną płytkę wyraża wzór (poprzednie zadanie):

 sin (i − i ') 
∆ = d 
 cos i ' 

Należy z niego skorzystać trzykrotnie. Otrzymamy

∆ = ∆1 + ∆ 2 + ∆ 3 .

Zadanie 9

Współczynnik załamania pryzmatu wynosi n, kąt łamiący φ. Pod jakim kątem powinien padać
promień na pryzmat, aby nie wyszedł z niego?

Dane n , ϕ

Rys.9.

9
 1
sin i2 ' =
n

1
i2 ' = arcsin  
n

i1 ' = ϕ − i 2 '

sin i1 = n sin i1 '

  1 
i1 ≥ arcsin n sin ϕ − arcsin 
  n 

Zadanie 10

Pod jakim kątem pada promień na boczną powierzchnię pryzmatu równoramiennego

wykonanego ze szkła o współczynniku załamania n i kącie łamiącym φ, jeżeli po całkowitym
odbiciu od drugiej powierzchni bocznej pryzmatu pada prostopadle na podstawę?

Dane n , ϕ

Rys.10.

Na podstawie rysunku napiszemy

i2 ' = γ (kąty o ramionach wzajemnie prostopadłych)

2γ + ϕ = π

i2 ' = ϕ + i1 ' (kąt zewnętrzny trójkąta)

10
Stąd

1
i1 ' = (π − 3ϕ )
2

Wykorzystując prawo załamania

sin i = n sin i '

mamy

 1 
i = arcsin n sin (π − 3ϕ )
 2 

Zadanie 11

Promień światła pada prostopadle na klin o kącie łamiącym φ, wykonany ze szkła o

współczynniku załamania n. Znaleźć kąt, jaki tworzą promienie odbity od pierwszej i od
drugiej powierzchni klina.

Dane n , ϕ

Rys.11

Z rysunku

i2 = 2i1

i1 = ϕ

11
Stąd

i2 = 2ϕ

Wykorzystamy prawo załamania

sin i2 ' = n sin 2ϕ

i2 ' = arcsin[n sin 2ϕ ]

δ = i2 '

Zadanie 12

Promień świetlny przechodzi z powietrza do kulistej kropli wody, załamuje się w niej i po
odbiciu we wnętrzu kropki wychodzi z niej na zewnątrz. Pod jakim kątem powinien padać
promień, aby jego odchylenie było najmniejsze.

Wyznacz to odchylenie. Współczynnik załamania wody n .

Dane n

Rys.12

Z trójkąta BCE

i − i '+γ + δ = π

Z trójkąta ADC

i − i '+π − γ + π − 2i ' = π

12
Eliminując z tych równań γ otrzymamy

δ = 2(2i'−i )

Aby odchylenie było minimalne

dδ di'
= 4 −2=0
di di

di ' 1
=
di 2

Różniczkując prawo załamania

sin i = n sin i'

mamy

di' 1
cos i = n cos i' = n cos i'
di 2

Podnosimy do kwadratu obie strony równań i dodajemy je do siebie. Otrzymamy

4 cos2 i + sin 2 i = n 2

Stąd mamy

4 − n2
sin i =
3

Zadanie 13

Przedmiot znajduje się w odległości s od zwierciadła wklęsłego o promieniu r=-200mm.

Znaleźć położenie i powiększenie obrazu dla:
a) s=-300 mm, b) s=-50 mm, c) s=200 mm.
Obliczenia przeprowadź dwoma metodami wykorzystując równanie zwierciadła i wzór
Newtona. Wykreśl położenie obrazu.

Położenie i powiększenie obrazu określają wzory

sf s'
s' = β =−
s− f s

13
 f2 f
z' = β =−
z z

r
f =
2

a)

Dane s = −300 , f = −100

− 300(−100) − 150 1
s' = = −150 β =− =−
− 300 + 100 − 300 2

Rys. 13a

z = −200

− 100 1
β =− =−
− 200 2

10000
z' = = −50
− 200

b)

Dane s = −50 , f = −100

− 50(−100) 100
s' = = 100 β =− =2
− 50 + 100 − 50

14
 Rys. 13b

z = 50

− 100
β =− =2
50

10000
z' = = 200
50

c)

Dane s = 200 , f = −100

200(−100) − 66,67 1
s' = = −66,67 β =− =
200 + 100 200 3

Rys. 13c

z = 300

− 100 1
β =− =
300 3

15
 10000
z' = = 33,33
300

Zadanie 14

Przedmiot znajduje się w odległości s od zwierciadła wypukłego o promieniu r=200 mm.

Znaleźć położenie i powiększenie obrazu dla:
a) s=-300 mm, b) s=-50 mm, c) s=200 mm.
Obliczenia przeprowadź dwoma metodami wykorzystując równanie zwierciadła i wzór
Newtona. Wykreśl położenie obrazu.

a)

Dane s = −300 , f = 100

− 300 ⋅ 100 75 1
s' = = 75 β =− =
− 300 − 100 − 300 4

Rys. 14a

z = −400

100 1
β =− =
− 400 4

10000
z' = = −25
− 400

16
b)

Dane s = −50 , f = 100

− 50 ⋅100 33,33 2
s' = = 33,33 β =− =
− 50 − 100 − 50 3

Rys. 14b

z = −150

100 2
β =− =
− 150 3

10000
z' = = −66,67
− 150

100 2
β =− =
− 66,67 3

c)

Dane s = 200 , f = 100

200 ⋅100 200

s' = = 200 β =− = −1
200 − 100 200

17
 Rys. 14c

z = 100

100
β =− = −1
100

10000
z' = = 100
100

Zadanie 15

Przed zwierciadłem kulistym wklęsłym umieszczono przedmiot i otrzymano obraz

rzeczywisty powiększony trzykrotnie. Gdy przedmiot przesunięto o d=300 mm w stronę
zwierciadła to otrzymano obraz pozorny powiększony tyleż razy. Wyznacz ogniskową
zwierciadła.

Dane β = −3 , d = 300

sf
s' =
s− f

s'
β =−
s

Stąd

 1
s = f 1 − 
 β

18
 Rys. 15.

 1
s1 = f 1 − 
 β

 1 s1 < 0
s1 + d = f 1 + 
 β d >0

Stąd

dβ 30(− 3)
f = = = −45
2 2

Zadanie 16

W jakiej odległości od zwierciadła kulistego wypukłego o promieniu krzywizny r=200 mm

powinien znajdować się przedmiot urojony, aby jego obraz rzeczywisty był powiększony
trzykrotnie. W jakiej odległości od zwierciadła on powstanie?

Dane f = 100 , β = 3

Rys.16.

19
Z poprzedniego zadania

 1
s = f 1 − 
 β

 1
s = 1001 −  = 66,67
 3

2
ff
sf 3
s' = = = −2 f = −200
s− f 2 f − f
3

Zadanie 17

Promień świetlny równoległy do osi optycznej pada na zwierciadło sferyczne wklęsłe o

promieniu krzywizny r w odległości h od osi. Po odbiciu od zwierciadła promień przecina oś
w odległości s’ od zwierciadła. Wyznacz tą odległość w funkcji wysokości padania promienia
na zwierciadło.

Dane r, h

Rys.17.

Z rysunku 17 mamy

s' = r − AO

r
AO =
2 cos i

 1 
s ' = r 1 − 
 2 cos i 

20
 h h2
sin i = cos i = 1 −
r r2

 
 
 1 
s ' = r 1 −
2 
 2 1− h 
 
 r2 

r
Jeśli h → 0 s' =
2

Zadanie 18

W odległości 9f od zwierciadła kulistego wklęsłego znajduje się przedmiot o wysokości h. W

odległości 2/3 f od zwierciadła prostopadle do jego osi optycznej ustawiono małe płaskie
zwierciadełko zwrócone do zwierciadła wklęsłego. Gdzie powstanie obraz i jaka będzie jego
wysokość?

2
Dane s =9f d= f
3

Rys.18. (brak skali na rysunku)

21
Konstrukcję obrazu pokazuje rys.18. Wyznaczamy kolejno powstające obrazy:

s1 f 9f 2 9
s1 ' = = = f f <O
s1 − f 9 f − f 8

9
f
1
β1 = − 8 = −
9f 8

9 2 11
s2 = f − f = f
8 3 24

11
s2 ' = − f względem zwierciadła płaskiego
24

β2 = 1

2 11 5
s3 = f − f = f względem zwierciadła wklęsłego
3 24 24

Ostateczny obraz powstanie w odległości

5 2
f
24 5
s3 ' = =− f
5 19
f −f
24

5
− f
24
β 3 = − 19 =
5 19
f
24

Ostatecznie powiększenie wynosi

1  24  3
β = β 1 β 2 β 3 = − × 1 −  = −
8  29  19

22
Zadanie 19

Przedmiot znajduje się w odległości s przed soczewką o ogniskowej f’=100mm. Znaleźć

położenie i powiększenie obrazu dla:
a) s=-300 mm, b) s=-50 mm, c) s=50 mm.
Obliczenia przeprowadź dwoma metodami wykorzystując równanie soczewki i wzór
Newtona. Wykreśl położenie obrazu.

Położenie i powiększenie obrazu określają wzory:

sf ' s'
s' = β=
s+ f' s

ff ' f
z' = β =−
z z

a)

Dane f '= 100 , s = −300

− 300 ⋅ 100 150 1

s' = = 150 β= =−
− 300 + 100 − 300 2

Rys. 19a.

z = −200

− 100 1
β =− =−
− 200 2

− 100 ⋅100
z' = = 50
− 200

b)

Dane f '= 100 , s = −50

23
 − 50 ⋅100 − 100
s' = = −100 β= =2
− 50 + 100 − 50

Rys.19b.

z = 50

− 100
β =− =2
50

− 100 ⋅ 100
z' = = −200
50

c)

Dane f '= 100 , s = 50

50 ⋅100 33,33 2
s' = = 33,33 β= =
50 + 100 50 3

Rys. 19c.

z = 150

− 100 2
β =− =
150 3

− 100 ⋅ 100
z' = = −66,67
150
24
Zadanie 20

Przedmiot znajduje się w odległości s przed soczewką o ogniskowej f’=-100mm. Znaleźć

położenie i powiększenie obrazu dla:
a) s=-300 mm, b) s=-50mm, c) s=50 mm.
Obliczenia przeprowadź dwoma metodami wykorzystując równanie soczewki i wzór
Newtona. Wykreśl położenie obrazu.

a)

Dane f ' = −100 , s = −300

− 300(− 100)
s' = = −75
− 300 − 100

− 75 1
β= =
− 300 4

Rys. 20a.

z = −400

100 1
β =− =
− 400 4

100 ⋅100
z' = = 25
− 400

b)

Dane f ' = −100 , s = −50

− 50(− 100) − 33,33 2

s' = = −33,33 β= =
− 50 − 100 − 50 3

25
 Rys. 20b.

z = −150

100 2
β =− =
− 150 3

− 100 ⋅ 100
z' = = 66,67
− 150

c)

Dane f ' = −100 , s = 50

50(− 100) 100

s' = = 100 β= =2
50 − 100 50

Rys. 20c

z = −50

100
β =− =2
− 50

− 100 ⋅100
z' = = 200
− 50

26
Zadanie 21

Soczewka skupiająca daje na ekranie obraz przedmiotu powiększony dwukrotnie. O ile należy
odsunąć soczewkę od przedmiotu aby na ekranie otrzymać obraz przedmiotu
pomniejszony dwukrotnie. Ogniskowa soczewki f ′=1 m.

1
Dane β1 = −2 , β 2 = − , f '= 1000
2

Rys.21

1 1 1
− =
s' s f '

s' = β s

Stąd

1 
s = f '  − 1
β 

1
Zastosujemy ten wzór dwukrotnie, wykorzystując fakt, że β 2 =
β1

1 
s1 = f '  − 1
 β1 

s1 + d = f ' (β − 1) )

Stąd

1 
f '  − 1 + d = f ' (β1 − 1)
 β1 

 1 
d = f '  β1 −  = −1500
 β1 

27
Zadanie 22

Odległość między przedmiotem a ekranem, na którym powstaje obraz przedmiotu, wynosi d.

Jaka może być maksymalna wartość ogniskowej soczewki, przy której można otrzymać obraz
rzeczywisty tego przedmiotu.

Dane d

1 1 1
− =
s' s f '

s '− s = d

Stąd

s 2 + ds + df ' = 0

∆ = d 2 − 4 df ' ≥ 0

d
f ' max =
4

Zadanie 23

Przed soczewką dwuwypukłą o promieniach krzywizny r1=100, r2 = -100 wykonaną ze szkła o

współczynniku załamania n=1.5 w odległości s=-200 mm znajduje się przedmiot. Wyznacz
ogniskowe, położenie i powiększenie obrazu, jeśli:

a) soczewka znajduje się w powietrzu,

b) przed i za soczewką będzie woda nw=1.3,
c) przed soczewką będzie woda,
d) za soczewką będzie woda.

Dane

n = 1,5
r1 = −100
r2 = 100
s = −200

28
a)

1 1 1
= (n − 1) −  = 100
f'  r1 r2 

f’=100

sf ' − 200 ⋅100

s' = = = 200
s + f ' − 200 + 100

s' 200
β= = = −1
s − 200

b) n0 = nk = nw = 1,3

n k n − n0 n − n k
= −
f' r1 r2

n0
f =− f'
nk

gdzie n0 , nk współczynniki załamania odpowiednio przed i za soczewką.

f' f
+ =1
s' s

Stąd

sf '
s' =
s− f

n0 s'
β=
nk s

Jeżeli r2 = −r1

nk 1
= (n − n0 + n − nk )
f ' r1

nk r1 nw r1
f '= =
2n − n0 − nk 2(n − nw )

Wstawiając dane otrzymamy

f '= 325

29
i odpowiednio

f = −325

− 200 ⋅ 325
s' = = −520
− 200 + 325

− 520
β= = 2,6
− 200

c) n0 = n w , nk = 1

r1
f '=
2n − nw − 1

Wstawiając odpowiednio wartości

f ' = 142,9

f = −nw f ' = −185,8

− 200 ⋅ 142,9
s' = = 2012,7
− 200 + 185,8

1,3 ⋅ 2012,7
β= = −13,1
− 200

d) n0 = 1 , nk = nw

nw r1
f '=
2n − 1 − nw

Wstawiając dane otrzymamy

f ' = 185,8

1
f =− 185,8 = −142,9
1,3

− 200 ⋅ 185,8
s' = = 650,79
− 200 + 142,9

650,79
β= = −2,5
− 200 ⋅1,3

30
Zadanie 24

Wyznacz położenie płaszczyzn węzłowych i przy ich pomocy wykreśl obraz dla soczewek z
zadania 23.

Położenie punktów węzłowych określają wzory

zw = f '
z' w' = f

a) z w = 100 , z' w' = −100 , s = −200

Rys. 24a

b) z w = 325 , z' w' = −325

Rys. 24b

c) z w = 142,9 , z' w' = −185,8

31
 Rys. 24c

d) z w = 185,8 , z' w' = −142,9

Rys. 24d

Zadanie 25

Na zwierciadło wklęsłe o promieniu r=200mm pada wiązka promieni równoległych. Do

czaszy zwierciadła nalano wody. Współczynnik załamania wody nw=1.3. O ile przesunie się
punkt skupienia promieni odbitych od zwierciadła?

Dane r = −200 , nw = 1,3

Rys.25a Rys.25b

32
Na podstawie rysunku

r 1 2 2(nw − 1)
f1 = = +
2 f2 r r

1 2n
= w
f2 r

r r r 1 
∆= − = 1 − 
2 2nw 2  nw 

 1 
∆ = −1001 −  = −23,1
 1,3 

Zadanie 26

Przed soczewką płasko-wypukłą o promieniu krzywizny r2=-50 (n=1.5) w odległości 100 mm

znajduje się zwierciadło płaskie ustawione prostopadle do osi optycznej. W połowie
odległości między zwierciadłem a soczewką znajduje się przedmiot. Wyznacz położenie i
powiększenie powstałych obrazów.

Dane

r1 = ∞
r2 = −50
n = 1,5
d = 100
s1 = −50
1  1 1 1 1
= (n − 1)  −  = − =
f'  r2  2 − 50 100

Rys. 26

33
 s1 f '
s1 ' =
s1 + f '

Odwzorowanie przez soczewkę

− 50 ⋅100 − 100
s1 ' = = −100 β1 = =2
− 50 + 100 − 50

Odwzorowanie w zwierciadle płaskim

− 50
s 2 = 50 s 2 ' = −50 β2 = − =1
50

Odwzorowanie po odbiciu światła od zwierciadła płaskiego

s3 = −150

150 ⋅ 100 300

s3 ' = = 300 β2 = = −2
− 150 + 100 − 150

Zadanie 27

W odległości 4f przed soczewką skupiającą ustawiono przedmiot. W płaszczyźnie ogniskowej

obrazowej ustawiono płaskie zwierciadło prostopadle do osi optycznej. Gdzie powstanie
obraz, ile będzie wynosić powiększenie obrazu?

Dane f ' , s1 = −4 f ' , d = f '

Rys. 27

34
Konstrukcję obrazu przedstawia rysunek 27. Kolejno wyznaczymy powstające obrazy:

4
f'
−4f' f' 4 1
s1 ' = = f' β1 = 3 = −
− 4 f '+ f ' 3 −4f' 3

4 1
s2 = f '− f ' = f '
3 3

1
s' 2 = − f' β2 = 1
3

 1  2
s 3 = − f '− f '  = − f ' (światło biegnie w lewo)
 3  3

2
− f'f' −2f'
s3 ' = 3 = −2 f ' β3 = =3
2 2
− f '+ f ' − f'
3 3

Całkowite powiększenie wynosi

1
β = β 1β 2β 3= − ⋅ 1 ⋅ 3 = −1
3

Zadanie 28

Gdzie powstanie obraz i jakie będzie jego powiększenie, jeżeli przedmiot z poprzedniego
zadania znajdzie się w odległości 0.75f przed soczewką?

3
Dane f' s1 = − f' d = f'
4

Rys. 28

35
Konstrukcję obrazu przedstawia rysunek 28. Kolejno wyznaczamy powstające obrazy

3
−
f' f' −3f '
s'1 = 4 = −3 f ' β1 = =4
3 3
− f '+ f ' − f'
4 4

s 2 = −4 f '

s2 ' = 4 f ' β2 = 1

s3 = −(4 f '+ f ') = −5 f ' (światło biegnie w lewo)

5
f'
−5f ' f ' 5 4 1
s'3 = = f' β3 = =−
− 5 f '+ f ' 4 −5f ' 4

Całkowite powiększenie wynosi

 1
β = β 1β 2 β 3= 4 ⋅ 1  −  = −1
 4

Zadanie 29

Wyznacz położenie obrazu dla układów przedstawionych na rysunku.

Rys. 29a

36
 Rys. 29b

Rys. 29c

Rys. 29d

Zadanie 30

Wyznacz ogniskową i płaszczyzny główne soczewek:

a) r1=∞, r2=-50 mm, d=10 mm, n=1.5
b) r1=-50 mm, r2=∞, d=10 mm, n=1.5
c) r1=40 mm, r2=200 mm, d=10 mm, n=1.5
Zweryfikuj otrzymane wyniki korzystając ze schematu obliczeń paraksjalnych.

37
Wartości ogniskowych i położenie płaszczyzn głównych soczewki określają wzory:

n k n − n0 n − nk d (n − n0 )(n − n k )
= − +
f' r1 r2 nr1 r2

n0
f =− f'
nk

d (n − n0 )
s'Η ' = − f '
nr1

d (n − nk )
sΗ = f
nr2

no – współczynnik załamania ośrodka przed soczewką,

n – współczynnik załamania materiału soczewki,
nk – współczynnik załamania ośrodka za soczewką,

Schemat obliczeń paraksjalnych

hi
ni +1u i +1 − ni u i = (ni +1 − u i )
ri

hi +1 = hi − d i ui +1

(patrz: „Odwzorowanie w układach optycznych”, J. Nowak, M. Zając)

a)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = ∞
r2 = −50
d = 10
1 n −1
=−
f' r2

1 0,5 1
=− =
f' − 50 100

f ' = 100 f = −100

s'Η ' = 0

38
 10 ⋅ 0,5
s Η = −100 = 6,67
1,5(− 50)

Rys. 30a

Obliczenia paraksjalne.

Wyznaczanie ogniskowej

u1 = 0 h1 = 1

nu 2 =
1
(n − 1) (r1 = ∞)
r1

u2 = 0

h2 = h1 − du 2 = h1

1
u 3 − nu 2 = (1 − n )
r2

1− n 1
u3 = =
r2 100

f '= 100

Wyznaczanie położenia płaszczyzn głównych

h2
a1) s'F ' = = 100
u3

s' H ' = s' F − f ' = 0

39
 a2) u1 = 1 h1 = 0

nu 2 − 1 = 0

1 2
u2 = =
n 3

2 20
h2 = −10 = −
3 3

h2
u3 − nu 2 = (1 − n )
r2

20
−
h2 3 2  3 1
u3 = nu 2 + (1 − n ) = + 3 1 −  = 1 −
r2 2 3 − 50  2  15

14
u3 =
15

14
s F = − f ' u k +1 = −100 ⋅ = −93,33
15

s H = − f + s F = 100 − 93,33 = 6,67

b)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = − 50
r2 = ∞
d = 10
1 n − 1 0,5
= =
f' r1 − 50

f ' = −100 f = 100

1
10 ⋅
s' Η ' = 100 2 = −6,67
3
(− 50)
2

sΗ = 0

40
 Rys. 30b

Obliczenia paraksjalne

Wyznaczanie ogniskowej

u1 = 0 h1 = 1

1
nu 2 = (n − 1)
r1

1
n −1 2 2
u2 = = =−
r1n 3 300
− 50
2

− 2 16
h2 = 1 − 10 =
300 15

h2
u 3 − nu 2 = (n − 1) r2 = ∞
r2

3 2  1
u3 = − =−
2  300  100

1
f '= = −100
u3

41
Wyznaczanie położenia płaszczyzny głównej

b1)

16
h2 1600
s' F = = 15 = − = −106,67
u3 1 15
−
100

s' H ' = s' F ' − f ' = −106,67 + 100 = −6,67

b2) u1 = 1 h1 = 0

1 − nu 2 = 0

1 2
u2 = =
n 3

20
h2 = h1 − du 2 = −
3

h2
u 3 − nu 2 = (n − 1) r2 = ∞
r2

3 2
u 3 = nu 2 = ⋅ =1
2 3

s F = − f ' u3 = 100

s H = − f '+ s F = −100 + 100 = 0

c)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = 40
r2 = 200
d = 10
1 n − 1 n − 1 d (n − 1)
2
= − +
f' r1 r2 nr1 r2

42
Wstawiając dane otrzymamy

f ' = 97,94 f = −97,94

1
10 ⋅
d (n − 1) 2 = −8,16
s'Η ' = − f ' = −97,94
nr1 3
⋅ 40
2

1
100 ⋅
d (n − 1) 2 = −1,63
sΗ = f = −97,94
nr2 3
⋅ 200
2

Rys. 30c

Obliczenia paraksjalne

Wyznaczanie ogniskowej

u1 = 0 h1 = 1

1
nu 2 = (n − 1)
r1

1
n −1 2 1
u2 = = =
nr1 3
⋅ 40 120
2

10 11
h2 = 1 − =
120 12

43
 h2
u 3 − nu 2 = (1 − n )
r2

11
h2 3 1 1 1 11
u3 = nu 2 + (1 − n ) = ⋅ − 12 ⋅ = −
r2 2 120 200 2 80 4800

u3 = 0,01021

f ' = 97,94

Wyznaczanie położenia płaszczyzn głównych

c1)

h2
s'F ' = = 89,78
u3

s' H ' = s ' F ' − f ' = 89,78 − 97,94 = −8,16

c2) u1 = 0 h1 = 0

nu 2 − 1 = 0

1 2
u2 = =
n 3

20
h2 = h1 − du2 = −
3

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n )
r2

20
−
h 3 2  3 1
u3 = nu 2 + 2 (1 − n ) = ⋅ + 3 1 −  = 1 +
r2 2 3 200  2  60

u3 = 1,0167

sF = − f ' u3 = −97,94 ⋅1,017 = −99,57

s H = − f + s F = 97,94 − 99,57 = −1,63

44
Zadanie 31

Podaj algorytm obliczeń paraksjalnych wyznaczający położenie obrazu dla soczewki cienkiej.

Zapisując algorytm obliczeń paraksjalnych dla cienkiej soczewki mamy:

h1
nu 2 − n0u1 = (n − n0 )
r1

h2
n k u 3 − nu 2 = (nk − n )
r2

Ale

h1 = h2 = h

Dodając równania stronami otrzymamy

h
n k u 3 − n 0 u1 = (n − n0 ) − h (n − n k )
r1 r2

n0 h
u3 = u1 +
nk nk f '

Dla soczewki znajdującej się w powietrzu

h
u3 = u1 +
f'

Położenie obrazu

Niech

u1 = 1 h = s1

h
s' =
u3

45
Zadanie 32

Przedmiot znajduje się w odległości 150 mm od soczewek z zadania 30. Wyznacz położenie i
powiększenie obrazu. Otrzymane wyniki zweryfikuj, korzystając ze schematu obliczeń
paraksjalnych. Dodatkowo analogiczne obliczenia przeprowadź, traktując soczewki jako
soczewki cienkie.

a)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = ∞
r2 = −50
d = 10
s = −150

1. Przybliżenie - soczewka cienka

1  1
= (n − 1)  − 
f'  r2 

f ' = 100

sf ' − 150 ⋅100 300

s' = = = 300 β= = −2
s + f ' − 150 + 100 − 150

Obliczenia paraksjalne (patrz zadanie poprzednie)

h
u3 = u1 +
f'

u1 = 1 h = −150

− 150 1
u3 = 1 + =−
100 2

h − 150
s' = = = 300
u3 1
−
2

2. Soczewka gruba – patrz rys. 30a.

s H = 6,67 , sH '= 0

f '= 100

46
 s = −150 − 6,67 = −156,67

sf ' − 156,67 ⋅100

s' = = = 276,46
s + f ' − 156,67 + 100

276,46
β= = −1,76
− 156,67

Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −150

h1
nu 2 − u1 = (n − 1) r1 = ∞
r1

u1 1 2
u2 = = =
n 3 3
2

2
h2 = h1 − du2 = −150 − 10 = −156,67
3

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n )
r2

1
156,67 ⋅
h (1 − n ) 3 2 2 = −0,5677
u3 = nu 2 + 2 = ⋅ +
r2 2 3 − 50

h2 − 156,67
s' = = = 276,46
u 3 − 0,5667

b)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = − 50
r2 = ∞
d = 10
s = −150

1. Przybliżenie- soczewka cienka

1 1
= (n − 1)  
f'  r1 

47
 f ' = −100

sf ' − 150(− 100) − 60 2

s' = = = −60 β= =
s + f ' − 150 − 100 − 150 5

Obliczenia paraksjalne

h
u3 = u1 +
f'

u1 = 1 h = −150

− 150 5
u3 = 1 + =
− 100 2

h − 150
s' = = = −60
u3 5
2

2. Soczewka gruba - patrz rys. 30b.

f ' = 100

s ' H ' = −6,67

sf ' − 150 ⋅ 100

s' = = = −60
s + f ' − 150 + 100

− 60 2
β= =
− 150 5

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni s' = −66,67

Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −150

h1
nu 2 − u1 = (n − 1)
r1

1
− 150 ⋅
u1 h1 (n − 1) 1 2 = 2 +1 = 5
u2 + = +
3 3
n nr1
(− 50) 3 3
2 2

48
 10 ⋅ 5
h2 = h1 − du 2 = −150 − = −166,67
3

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n ) r2 = ∞
r2

3 5 5
u 3 = nu 2 = ⋅ =
2 3 2

h2 − 166,67
s' = = ⋅ 2 = −66,67
u3 5

c)

no = nk = 1
n = 1,5
r1 = 40
r2 = 200
d = 10
s = − 150

1. Przybliżenie-soczewka cienka

1 1 1
= (n − 1)  − 
f'  r1 r2 

f ' = 100

sf ' − 150 ⋅ 100

s' = = = 300 β =2
s + f ' − 150 + 100

Obliczenia paraksjalne

h
u3 = u1 +
f'

u1 = 1 h = −150

− 150 3 1
u3 = 1 + = 1− = −
100 2 2

h − 150
s' = = = 300
u3 1
−
2

49
2. Soczewka gruba – patrz rys.32c.

s' H ' = −8,16

sH = −1,63

f ' = 98,04

s = −150 + 1,63 = −148,37

− 148,37 ⋅ 97,94
s' = = 288,15 β = −1,94
− 148,37 + 97,94

Odległość obrazu względem ostatniej powierzchni układu

s'= 279,99

Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −150

h1
nu 2 − u1 = (n − 1)
r1

1
− 150 ⋅
u h (n − 1) 1 2 = 2−5 =− 7
u2 = 1 + 1 = +
n nr1 3 3 3 4 12
⋅ 40
2 2

70
h2 = h1 − du1 = −150 + = −144,167
12

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n )
r2

 1
− 144,166 − 
h 3 7
u 3 = nu 2 + 2 (1 − n ) = − ⋅ +  2  = −0,5149
r2 2 12 200

h2 − 144,167
s' = = = 279,99
u3 − 0,5149

50
Zadanie 33

W przestrzeni obrazowej drugiej soczewki z zadania 30 znajduje się woda (nw=1.3).

Przedmiot znajduje się w odległości 150 mm od pierwszej soczewki. Wyznacz położenie i
powiększenie obrazu tak, jak w poprzednim zadaniu. Wykreśl obraz wykorzystując
wyznaczone położenie punktów węzłowych.

Dane

no = 1
n = 1,5
nk = 1,3
r1 = −50
r2 = ∞
d = 10
s = −150

1. Przybliżenie- soczewka cienka

n k n − n0
=
f' r1

nk r1 1,3 (− 50)
f '= = = −130
n − n0 3
−1
3

n0 1
f =− f '= − (− 130 ) = 100
nk 1,3

sf ' (− 150)(− 130 ) = −78 n0 s' 1 (− 78)

s' = = β= = = 0,4
s− f − 150 − 100 nk s 1,3 (−150)

Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −150

n0 h
u3 = u1 +
nk nk f '

1 − 150
u3 = − = 1,923
1,3 − 130

h1 − 150
s' = = = −78
u3 1,923

51
2. Soczewka gruba

n k n − n0
=
f' r1

f ' = −130 f = 100

1
10 ⋅
d (n − n0 ) 2 = −8,67
s' H ' = − f ' = 130
3
nr1 (− 50)
2

sH = 0

z'W ' = 100

zW = −130

s = −150

Rys. 33.

− 150 ⋅ 130
s' = = −78 β = 0,4
− 150 − 100

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni soczewki wynosi

s ' = −78 − 8,67 = −86,67

Obliczenia paraksjalne

1) Wyznaczanie ogniskowej obrazowej

u1 = 0 h1 = 1

52
 h1
nu 2 = (n − 1)
r1

1
h (n − 1) 2 1
u2 = = =−
r1 n 3 150
− 50 ⋅
2

10 16
h2 = h1 − du1 = 1 + =
150 15

h2
nk u 3 − nu 2 = ( n k − n) r2 = ∞
r2

3 1 
− 
nu 2 2  150  1
u3 = = =−
nk 1,3 130

f ' = −130

2) Wyznaczanie płaszczyzn głównych

a)

h2 16
s'F = = (− 130 ) = −138,67
u 3 15

s' H ' = − f '+ s' F ' = 130 − 138,67 = −8,67

b)

u1 = 1 h1 = 0

h1
nu 2 − 1 = (n − 1)
r1

1 2
u2 = =
n 3

2 20
h2 = h1 − du 2 = 0 − 10 ⋅ =−
3 3

h2
nk u 3 − nu 2 = (nk − n ) r2 = ∞
r2

53
 3 2
⋅
nu 2 2 3 1
u3 = = =
nk 1,3 1,3

1
s F = − f ' u3 = 130 ⋅ = 100
1,3

s H = − f + s F = −100 + 100 = 0

3) Wyznaczanie położenia obrazu

u =1 h1 = −150

h1
nu 2 − u1 = (n − 1)
r1

1
u1 h1  n − 1  2 150 2 5
u2 = +  = + ⋅ =
n r1  n  3 100 3 3
2

50
h2 = h1 − du 2 = −150 − = −166,67
3

h2
nk u 3 − nu 2 = (nk − n ) r2 = ∞
r2

3 5
⋅
nu 2 2 3
u3 = = = 1,923
nk 1,3

− 166,67
s' = = −86,67
1,923

54
Zadanie 34

Rozwiąż zadanie poprzednie, zakładając, że woda znajduje się w przestrzeni przedmiotowej.

Dane

no = 1,3
n = 1,5
nk = 1
r1 = −50
r2 = ∞
d = 10
s = −150

1. Przybliżenie- soczewka cienka

n k n − n0
=
f' r1

n k r1 − 50
f '= = = −250
n − n0 0,2

n0
f =− f ' = −1,3(− 250) = 325
nk

− 150(− 250) − 78,95

s' = = −78,95 β = 1,3 = 0,68
− 150 − 325 − 150

Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −150

n0 h
u3 = + 1
nk nk f '

150
u 3 = 1,3 − = 1,9
− 250

h1 150
s' = =− = −78,95
u3 1,9

2. Soczewka gruba

55
 n k n − n0
=
f' r1

f ' = −250 f = 1,3 ⋅ 250 = 325

d (n − n0 ) 10 ⋅ 0,2
s'H ' = − f ' = 250 = −6,67
nr1 1,5(− 50 )

sH = 0

z 'W ' = 325

zW = −250

Rys. 34.

s = −150

− 150(− 250) 78,95

s' = = −78,95 β = 1,3 = 0,68
− 150 − 325 150

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni soczewki wynosi

s ' = −78,95 − 6,67 = −85,62

Obliczenia paraksjalne

1) Wyznaczanie ogniskowej obrazowej

u1 = 0 h1 = 1

h1
nu 2 = ( n − n0 )
r1

56
 h1 (n − n 0 ) 0,2
u2 = = = −0,00267
r1 n − 50 ⋅1,5

h2 = h1 − du1 = 1 + 0,0267 = 1,0267

h2
u 3 − nu 2 = ( n k − n) r2 = ∞
r2

u3 = nu2 = −1,5 ⋅ 0,00267 = −0,004

1
f '= = −250
u3

2) Wyznaczanie płaszczyzn głównych

h2 1,0267
a) s' F = = = −256,67
u 3 − 0,004

s' H ' = − f '+ s' F = 250 − 256,67 = −6,67

b)

u1 = 1 h1 = 0

h1
nu 2 − n0 = (n − n0 )
r1

n 0 1,3
u2 = = = 0,8667
n 1,5

h2 = h1 − du 2 = −8,667

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n) r2 = ∞
r2

u3 = nu2 = 1,5 ⋅ 0,8667 = 1,3

sF = − f ' u3 = 250 ⋅1,3 = 325

s H = − f + s F = −325 + 325 = 0

3) Wyznaczanie położenia obrazu

u =1 h1 = −150

57
 h1
nu 2 − n0 = (n − n0 )
r1

n0 h n − n0 1,3 150 0,2

u2 = + = + ⋅ = 1,2667
n r1 n 1,5 50 1,5

h2 = −150 − 12,667 = −162,667

h2
u 3 − nu 2 = (1 − n ) r2 = ∞
r2

− 162,667
u3 = nu2 = 1,9 s' = = −85,614
1,9

Zadanie 35

Mamy dwie cienkie soczewki o ogniskowych f1’=3f0, f2’= f0 umieszczone w odległości 2f0.
Przedmiot znajduje się w odległości 2f0 przed pierwszą soczewką. Wyznacz położenie obrazu
i jego powiększenie. Obliczenia przeprowadź:
a) wykorzystując równanie soczewki i nie wyznaczając płaszczyzn głównych układu,
b) wykorzystując równanie soczewki i wyznaczając płaszczyzny główne układu,.
c) wykorzystując schemat obliczeń paraksjalnych.

Dane

f1 ' = 3 f 0
f '2 = f 0
d = 2 f0
s = −2 f 0

a) Wyznaczamy kolejne obrazy

s1 = −2 f 0

s1 f 1 ' − 2 f0 3 f0 − 6 f0
s1 ' = = = −6 f 0 β1 = =3
s1 + f 1 ' − 2 f + 3 f 0 − 2 f0

s 2 = −6 f 0 − 2 f 0 = −8 f 0

58
 8
f0
− 8 f0 f0 8 7 1
s' 2 = = f0 β2 = =−
− 8 f0 + f0 7 − 8 f0 7

3
β = β1 β 2 = −
7

b)

f '1 f ' 2
f '= −
∆

∆ + f '1 − f 2 ∆ + f '1 − f 2
s' H ' = f ' 2 s H = f1
∆ ∆

∆ = d − f '1 + f 2

∆ = 2 f 0 − 3 f 0 − f 0 = −2 f 0

3 f0 f0 3
f '= = f0
− 2 f0 2

− 2 f0 + 3 f0 + f0
s' H ' = f 0 = − f0
− 2 f0

− 2 f0 + 3 f0 + f0
s H = −3 f 0 = 3 f0
− 2 f0

Rys. 35.

s = −5 f 0

59
 3 15
− 5 f0
f0 f0
2 15 7 3
s' = = f0 β= =−
3 3 7 − 5 f0 7
− f0 + f0
2 2

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni układu

15 8
s' = f0 − f0 = f0
7 7

c) Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −2 f 0

1 2f 1
u 3 = u1 + h1 = 1− 0 =
f '1 3 f0 3

1 8
h2 = h1 − du3 = −2 f 0 − 2 f 0 = − f0
3 3

8
f
h2 1 3 0 7
u5 = u3 + = − =−
f0 3 f0 3

8
− f0
h 3 8
s' = 2 = = f0
u5 7 7
−
3

Zadanie 36

Rozwiąż poprzednie zadanie zakładając, że układ optyczny stanowią dwie soczewki,

znajdujące się w odległości 2f0 od siebie odpowiednio o ogniskowych f’1 = -3f0, f’2= f0.

Dane

f '1 = −3 f 0
f 2' = f 0
d = 2 f0
s = −2 f 0

60
a) Wyznaczamy kolejne obrazy

s1 = −2 f 0

6
− f0
− 2 f 0 (− 3 f 0 ) 6 3
s'1 = = − f0 β1 = 5 =
− 2 f0 − 3 f0 5 − 2 f0 5

6 16
s2 = − f0 − 2 f0 = − f0
5 5

16 16
− f0 f0 f0
16 5
s' 2 = 5 = f0 β 2 = 11 =−
16 11 16 11
− f0 + f0 − f0
5 5

3 5  3
β = β1 β 2 =  − =−
5  11  11

b)

∆ = d − f '1 + f 2

∆ = 2 f0 + 3 f0 − f0 = 4 f0

− 3 f0 f0 3
f '= = f0
4 f0 4

4 f0 − 3 f 0 + f0 1
s'H ' = f 0 = f0
4 f0 2

4 f0 − 3 f0 + f0 3
sH = 3 f 0 = f0
4 f0 2

Rys. 36.

61
 7
s=− f0
2

7 3 21
− f0 f0 f0
21 3
s' = 2 4 = f0 β = 22 =−
7 3 22 7 11
− f0 + f0 − f0
2 4 2

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni układu

21 1 16
s' = f0 + f0 = f0
22 2 11

c) Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −2 f 0

1 2 f0 5
u 3 = u1 + h1 = 1+ =
f '1 − 3 f0 3

5 16
h2 = h1 − du3 = −2 f 0 − 2 f 0 = − f0
3 3

h2 5 16 1 11
u5 = u3 + = − f0 =−
f '2 3 3 f0 3

16
− f0
h 3 16
s' = 2 = = f0
u5 11 11
− f0
3

Zadanie 37

Dwie soczewki o ogniskowych obrazowych odpowiednio f’1 i f’2 ustawiono w odległości d od

siebie. Pokaż, że jeżeli między soczewkami znajduje się ośrodek o współczynniku załamania n
to zdolność zbierająca takiego układu wynosi:

d
Φ = Φ1 + Φ 2 − Φ1Φ 2
n

62
Dane

f '1 , f ' 2 , d , n
1 ∆
=−
f' f1 ' f ' 2

1 d − f 1 '+ f ' 2
=−
f' f1 ' f '2

1 d 1 f2
=− + −
f' f '1 f ' 2 f ' 2 f '1 f ' 2

f2
= −n
f '2

1 d n 1 n
=− + +
f' n f1 ' f ' 2 f '2 f '1

n 1
Φ1 = Φ2 =
f '1 f '2

d
Φ = Φ1 + Φ 2 − Φ1Φ 2
n

Zadanie 38

W jakiej odległości należy ustawić cienkie soczewki o ogniskowych f1’=f2’=f0, aby układ miał
ogniskową f’=2f0? Przed takim układem w odległości 2f0 znajduje się przedmiot. Znaleźć
położenie i powiększenie układu posługując się metodami z zadania 35.

Dane

f1 ' = f 0 f2 ' = f0 f ' = 2 f0 s = −2 f 0

f' f' f f 1
∆ = − 1 2 = − 0 0 = − f0
f 2 f0 2

1 3
d = ∆ + f '1 − f 2 = − f0 + f0 + f0 = f0
2 2

a) Wyznaczamy kolejne obrazy

s1 = −2 f 0

63
 − 2 f0 f0 2 f0
s'1 = = 2 f0 β1 = = −1
− 2 f0 + f0 − 2 f0

3 1
s 2 = s'1 −d = 2 f 0 − f0 = f0
2 2

1 1
f0 f0 f0
1 2
s' 2 = 2 = f0 β2 = 3 =
1 3 1 3
f0 + f0 f0
2 2

2 2
β = β1β 2 = −1 ⋅ = −
3 3

b)

1
− f0 + f0 + f0
∆ + f '1 − f 2 2
s' H ' = f ' 2 = f0 = −3 f 0
∆ 1
− f0
2

1
− f0 + f0 + f0
∆ + f '1 − f 2 2
s H = f1 = − f0 = 3 f0
∆ 1
− f0
2

Rys. 38.

s = −5 f 0

10
f0
− 5 f0 2 f0 10 3 2
s' = = f0 β= =−
− 5 f0 + 2 f0 3 − 5 f0 3

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni układu

64
 10 1
s' = f0 − 3 f0 = f0
3 3

c) Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −2 f 0

1 1
u 3 = u1 + h1 = 1 − 2 f0 = −1
f1 ' f0

3 1
h2 = h1 − du3 = −2 f 0 − f 0 (− 1) = − f 0
2 2

1 1 1 3
u 5 = u 3 + h3 = −1 − f 0 =−
f '2 2 f0 2

1
− f0
h 2 1
s' = 2 = = f0
u5 3 3
−
2

Zadanie 39

Rozwiąż zadanie poprzednie, zastępując drugą soczewkę soczewką o ogniskowej f2’=-f0.

Dane

f1 ' = f 0 f2 '= − f0 f ' = 2 f0 s = −2 f 0

f1 ' f 2 ' f (− f 0 ) 1
∆=− =− 0 = f0
f' 2 f0 2

1 1
d = ∆ + f1 '− f 2 = f 0 + f0 − f0 = f 0
2 2

a) Wyznaczamy kolejne obrazy

s1 = −2 f 0

− 2 f0 f0 2 f0
s'1 = = 2 f0 β1 = = −1
− 2 f0 + f0 − 2 f0

1 3
s 2 = s1' − d = 2 f 0 − f0 = f0
2 2

65
 3
f 0 (− f 0 )
2 − 3 f0
s' 2 = = −3 f 0 β2 = = −2
3 3
f0 − f0 f0
2 2

β = β1 β 2 = −1(− 2) = 2

b)

1
f 0 + f 0 − f0
∆ + f1 '− f 2 2
s 'H = f 2 ' = − f0 = − f0
∆ 1
f0
2

1
f0 + f0 − f0
∆ + f1 '− f 2
sH = f1 = − f0 2 = − f0
∆ 1
f0
2

Rys. 39.

s = − f0

− f0 2 f0 − 2 f0
s' = = −2 f 0 β= =2
− f0 + 2 f0 − f0

Odległości obrazu względem ostatniej powierzchni układu

s' = −2 f 0 − f 0 = −3 f 0

c) Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = −2 f 0

1 1
u 3 = u1 + h1 = 1 − 2 f0 = −1
f1 ' f0

66
 1 3
h2 = h1 − du3 = −2 f 0 + f0 = − f0
2 2

1 3 1 1
u 5 = u 3 + h3 = −1 − f 0 =
f2 ' 2 − f0 2

3
− f0
h 2
s' = 2 = = −3 f 0
u5 1
2

Zadanie 40

Układ optyczny tworzą dwie soczewki, znajdujące się w odległości 50 mm od siebie o

następujących parametrach: r1=∞, r2=-50 mm, r3=-50 mm, r4=∞, wykonane ze szkła o
współczynniku załamania n=1.5 i grubości d=10 mm. Przedmiot znajduje się w odległości 200
mm przed pierwszą soczewką. Znaleźć położenie i powiększenie obrazu. Obliczenia
przeprowadź analogicznie jak w zadaniu 35.

Dane

r1 = ∞
r2 = −50
r3 = −50
r4 = ∞
d = 10
n = 1,5
l = 50
s = −200

a) Wyznaczamy kolejne obrazy

Położenie płaszczyzn głównych i ogniskową soczewek wyznaczono w zadaniu 30

Rys. 40a.

67
 f1 ' = 100 f '1 = −100

sH1 ' = 0 s H 1 = 6,67

s H 2 ' = −6,67 sH 2 = 0

s1 = − s − s H = −200 − 6,67 = −206,67

s1 f 1 ' − 206,67 ⋅ 100 193,75

s1 ' = = = 193,75 β1 = − 0,9
s1 + f 1 ' − 206,67 + 100 − 206,67

s2 = s1 '−l = 193,75 − 50 = 143,75

143,75(− 100) − 328,59

s2 ' = = −328,59 β2 = = −2,3
143,75 − 100 143,75

β1 = β1β 2 = −0,9(2.3) = 2,1

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni układu

s' = s 2 '− s ' H ' = 328,59 + 6,67 = 335,26

b) Na podstawie rysunku 40a możemy napisać

f1 '+ ∆ = f 2 + l

∆ = f1 '− f 2 + l

∆ = 100 − 100 + 50 = 50

f '1 ' f 2 ' 100(−100)

f '= − =− = 200
∆ 50

∆ + f '1 − f 2 50 + 100 − 100

sH ' = f 2 ' = −100 = −100
∆ 50

∆ + f '1 − f 2 50 + 100 − 100

s H = f1 = −100 = −100
∆ 50

68
 Rys. 40b. (skala niezachowana)

Z rysunku 40b mamy

s = −200 − 6,67 + 100 = −106,67

− 106,67 ⋅ 200
s' = − 228,59 β = 2,1
− 106,67 + 200

Położenie obrazu względem ostatniej powierzchni układu

s ' = −228,59 − 100 − 6,67 = −335,26

c) Obliczenia paraksjalne

u1 = 1 h1 = s1

h1
nu2 − u1 = (n − 1) r1 = ∞
r1

u1 2
u2 = =
n 3

2
h2 = h1 − du1 = −200 − 10 ⋅ = −206,67
3

h2
u3 − nu 2 = (1 − n )
r2

(1 − n) = 3 ⋅ 2 + − 206,67  − 1  = −1,067
h2
u 3 = nu 2 +
r2 2 3 − 50  2 

h3 = h2 − lu3 = −206,67 − 50(− 1,067) = −153,32

69
 h3
nu 4 − u 3 = (n − 1)
r3

u3 h n − 1 − 1,067 153,32 0,5

u4 = + ⋅ = + ⋅ = 0,311
n r3 n 1,5 50 1,5

h4 = h3 − du4 = −153,32 − 10 ⋅ 0,311 = −156,43

h4
u5 − nu4 = (1 − n) r4 = ∞
r4

u5 = nu4 = 0,4665

h4 − 156,43
s' = = = −335,32
u5 0,4665

Zadanie 41

Przedmiot o wysokości 2h0=24 mm znajduje się w płaszczyźnie ogniska przedmiotowego

lupy. Ogniskowa obrazowa lupy wynosi 50 mm. Średnica źrenicy oka wynosi 6 mm. Jaka musi
być średnica lupy, aby odwzorować przedmiot bez winietowania, gdy:
a) oko znajduje się w odległości 70 mm za lupą,
b) oko znajduje się w płaszczyźnie ogniskowej obrazowej lupy ?

a)

h0 = 12
f ' = 50
s z = 70

Rys. 41.

70
Wyznaczamy położenie źrenicy wejściowej

− sz f ' − 70 ⋅ 50 175
sz ' = = = 175 β= = 2,5
− s z + f ' − 70 + 50 − 70

Wyznaczamy wysokość padania promienia głównego na lupę

hp s' z
=
h0 s' z − f '

175
h p = 12 = 16,8
125

Wysokość padania promienia aperturowego na lupę wynosi

hA = 3

Średnica lupy wynosi

D = 2(h A + hP ) = 2(3 + 16,8) = 39,6

b)

Źrenica wejściowa znajduje się w nieskończoności. Promień główny jest równoległy do osi
optycznej hP = 12 . Zatem

D = 2(12 + 3) = 30

Zadanie 42

Przed płytką płaskorównoległą o grubości d = 15mm wykonaną ze szkła o współczynniku

załamania n = 1,5 w odległości s = −100mm znajduje się przedmiot. Wyznacz
monochromatyczne aberracje Seidla dla kąta aperturowego u = 15 o i kąta polowego w = 15 o
Obliczenia przeprowadź, jeśli:

a) płytka znajduje się w powietrzu

b) przed płytką znajduje się woda, nw = 1,3

71
a)

Dane

s = −100
d = 15
n = 1,5
u = 15o
w = 15o

Położenie płaszczyzny obrazu gaussowskiego

Przesunięcie położenia obrazu względem przedmiotu

1
∆s = d (1 − )
n

 2
∆s = 151 −  = 5
 3

Położenie obrazu względem 2. powierzchni płytki

s'∗ = −110

Obliczenia wstępne

u = w = i = 15 o

sin i = 0,2588 cos i = 0,9659 tgi = 0,2679

sin i = n sin i'

sin i ' = 0,1725 cos i ' = 0,9850 tgi ' = 0,1751

Aberracja sferyczna

d  cos u 
∆s = 1 − 
n  cos u ' 

2  0,9659 
∆s = 15 ⋅ 1 −  = 0,194
3  0,9850 

Dystorsja

d  cos w 
D=  − 1
sn  cos w' 

72
 15 2  0,9659 
D=  − 1 = −0,002
− 100 3  0,9850 

Krzywizna pola i astygmatyzm

d  cos w 
KS = 1 − 
n  cos w' 

2  0,9659 
K S = 15 ⋅ 1 −  = 0,194
3  0,9850 

d cos 3 w 
Km = 1 − 
n  cos 3 w' 

2   0,9569  
3

K m = 15 ⋅ 1 −    = 0,571
3   0,9850'  

A = K m − K S = 0,377

Koma

Rys. 42a.

y' + + y ' −
K= − y'0
2

y' 0 , y+ ' , y− ' rzeczywiste wielkości obrazów (rys. 42a)

Wielkość przedmiotu

y = − s tgw = 26,79

73
Obliczamy y' 0 , y' + , y' −

Mamy y '+ = y = 26,79 .

Wyznaczamy y '0

− ∆h0 = d tgw' ( w' = i' )

∆h0 = −15 ⋅ 0,1751 = −2,6265

− ∆h0 + y '0
= tgw
− s '*

y'0 = −s'* tgw + ∆h0 ( w = i)

y'0 = 110 ⋅ 0,2679 − 2,6265 = 26,8425

Wyznaczamy y '−

2y
= tgw−
−s

2 ⋅ 26,79
tgw− = = 0,5358
100

sin w− = 0,4723

sin w− 0,4723
sin w'− = = = 0,3149
n 1,5

tgw' = 0,3317

− ∆h− = d tgw'− = 4,9755

− ∆h− + y + y'−
= tgw−
− s'*

y'− = − s'* tgw− − y + ∆h−

y ' − = 110 ⋅ 0,5358 − 26,79 − 4,9755 = 27,1725

Ostatecznie

26,79 + 27,125
K= − 26,8425
2

74
 K = 0,139

b)

n0 = 1,3 (reszta danych bez zmian)

Wyznaczamy położenie płaszczyzny obrazu gaussowskiego

n' n n'−n
− = r =∞
s' s r

n n0
− =0
s'1 s

n 1,5
s'1 = s = (− 100) = −115,385
n0 1,3

s2 = − s'1 −d = −130,385

1 n
− =0
s' 2 s 2

s 2 − 130,385
s'2 = = = −86,923 s'∗ = −86,923
n 1,5

Obliczenia wstępne

u = w = i = 15 o
sin i = 0,2588 cos i = 0,9659 tgi = 0,2679
n0
sin i' = sin i sin i ' = 0,2243 cos i ' = 0,9745 tgi '= 0,2302
n
sin i' ' = n sin i' sin i ' ' = 0,33645 cos i ' ' = 0,9417 tgi ' ' = 0,3573

Abberacja sferyczna

Rys. 42b.
75
 y = h1 = − s tgi = 26,79

∆ h = d tgi' = 15 ⋅ 0,2302 = 3,453

h1 + ∆h1
= tgw' '
− s'

h1 + ∆h 26,79 + 3,453
− s' = = = 84,643
tgw' ' 0,3573

∆s' = s'−s ' ∗ = −84,643 + 86,923 = 2,28

Dystorsja

∆h0 = −∆h = −3,453

y '−∆h
= tgi' '
− s∗

y' = −s ∗ tgi' '+∆h

y ' = 86,923 ⋅ 0,3573 − 3,453 = 27,605

27,605 − 26,79
D= = 0,03
26,79

Krzywizna pola

Krzywizna sagitalna

Rys. 42c. (patrz: „Odwzorowanie w układach optycznych”, J. Nowak, M. Zając)

76
 n n0 s − 100
= t s1 = = = −103,530
t 's ts cos i 0,9659

n 1,5
t ' s1 = t s1 = (− 103,503) = −119,458
n0 1,3

d 15
= = 15,393
cos w' 0,9745

t s 2 = −119,458 − 15,393 = −134,851

1 n t s 2 − 134,851
= t 's 2 = = = −89,901
t 's2 ts2 n 1,5

t ' s 2 cos w' ' = −89,901⋅ 0,9417 = −84,660

K s = −84,660 + 86,923 = 2,263

Krzywizna merydionalna

n cos 2 w' n0 cos w

= t m1 = t s1 = −103,530
t 'm tm

2
n cos 2 w' 15  0,9745 
t 'm1 = t m1 2
= −103,53   = −121,594
n0 cos w 1,3  0,9659 

d 15
= = 15,3925
cos w' 0,9745

t m 2 = −121,594 − 15,3925 = −136,9865

2
cos 2 w' ' 1  0,9417 
t'm2 = 2
t m2 =   (− 136,9865 ) = −85,280
n cos w' 1,5  0,9745 

t ' m 2 cos w' ' = −85,280 ⋅ 0,9417 = −80,308

K n = −80,308 + 86,923 = 6,615

A = K m − K S = 6,615 − 2,263 = 4,325

Koma

Korzystamy z rysunku 42.a, zmieniając tylko kąty w przestrzeni za płytką

77
 y' + + y' −
K= − y' 0
2

Wielkość przedmiotu

y = 26,79

Mamy

y ' + = y = 26,79

y'0 = 27,605 (patrz wyznaczanie dystorsji)

Wyznaczamy y '−

2y
= tgw−
−s

2 ⋅ 26,79
tgw− = = 0,5358
100

sin w− = 0,4723

1,3
sin w' − = 0,4723 = 0,4093
1,5

tgw' − = 0,4486

n sin w' − = sin w− ' '

sin w− ' ' = 1,5 ⋅ 0,4093 = 0,61395

tgw' ' − = 0,7778

− ∆h− = d tgw' = 15 ⋅ 0,4486 = 6,729

− ∆h− + y + y'−
= tgw− ' '
− s'*

y' = − s tgw− ' '+ y + ∆h−

y ' = 86,923 ⋅ 0,7778 − 26,79 − 6,729

y ' = 34,090

26,79 + 34,090
K= − 27,605 = 2,835
2

78
Literatura

„Odwzorowanie w układach optycznych”, J. Nowak, M. Zając, Oficyna Wydawnicza

Politechniki Wrocławskiej, 2011

79