Politechnika Wrocławska

Instytut Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych

Materiał ilustracyjny
do przedmiotu

ELEKTROTECHNIKA
(Cz. 2)

Prowadzący:
Dr inż. Piotr Zieliński (I-29, A10 p.408, tel. 320-32 29)

Wrocław 2005/6
PRĄD ZMIENNY
 Klasyfikacja prądów zmiennych

Prąd zmienny

jednokierunkowy dwukierunkowy

okresowy nieokresowy okresowy nieokresowy

pulsujący
przemienny

sinusoidalnie zmienny odkształcony

INDUKCJA ELEKTROMAGNETYCZNA
Prawo indukcji elektromagnetycznej
Jeżeli wartość strumienia magnetycznego sprzężonego z obwodem
elektrycznym zmienia się w czasie, to w obwodzie tym indukuje się
siła elektromotoryczna o wartości:

dΦ / dt>0 Φ
dφ
e=
dt
e

Reguła Lenza
Zwrot indukowanej sem jest taki, że prąd płynący pod jej
wpływem przeciwstawia się zachodzącym zmianom strumienia.
 Strumień magnetyczny sprzężony

dΦ / dt>0 Φ

e e
ψ = zφ

dφ dψ
e=z =
dt dt
gdzie: z - liczba zwojów
ψ - sprzężenie magnetyczne
 Samoindukcja
dΦ/ dt >0
dψ
Φ e=
dt
i
di / dt >0
e
ψ ∝i ψ =Li
Współczynnik proporcjonalności L jest

ψ
def nazywany współczynnikiem
indukcyjności własnej lub indukcyjnością.
L=
i
di
[L]=1H (henr)
e=L
dt
 Współczynnik samoindukcji

zΦψ
L= =
i i

Podstawienie w miejsce Φ iz
zależności wynikającej z prawa Φ=
Ohma dla obwodu magnetycznego.... R

.... daje wzór ilustrujący, jak indukcyjność

danego obiektu zależy od jego parametrów 2
z
konstrukcyjnych.
L=
R
Samoindukcja – zasady strzałkowania

i1 L L
i2

e1 e2

di1 di2
e1 = − L e2 = L
dt dt
 Zjawisko indukcji wzajemnej
(transformacja)

i1
Φ12 Φ21
i2
e1 = e11 + e21
di1 di2
e1 = L1 + L21
e1 Φ1r Φ2r e2 dt dt

e2 = e22 + e12
i1 i2 di1 di2
L12 e2 = L2 + L12
dt dt
e1 e2

L1 L2
Współczynnik
indukcji wzajemnej L12 = L21
 Siła elektromotoryczna ruchu

e = l [v × B]
B v e
e
l

dx

Reguła prawej dłoni

Jeżeli prawą dłoń umieścimy w polu
magnetycznym tak by linie sił pola były
skierowane ku dłoni a odgięty kciuk
wskazywał kierunek ruchu przewodnika to
wyciągnięte palce wskażą kierunek
indukowanej sem.

Jeśli B,l,v są wzajemnie prostopadłe to: e = Bl v

 Energia pola magnetycznego

i,ψ
I
Φ

t
i
0 T
di
e=L
dt
i2
W =L
dW = e i dt 2 ψ
L=
i
i
ψi
W = ∫ L i di W=
0 2
Prąd zmienny sinusoidalny
(przemienny)

ω
Wytwarzanie napięcia sinusoidalnego

ω ω
e
e α

e
B
B
d
dφ d
e=− = − ( Bld cos α )
dt dt
e = Em sin ω t
α = ω t ; Em = ω Bld
 Parametry przebiegu sinusoidalnego
e
Em

ωt e = Em sin(ω t + ψ )
ψ
T

Em – wartość maksymalna
2π
Pulsacja - ω= = 2π f
T f – częstotliwość

1 ψ – faza początkowa
Okres - T=
f
Przedstawianie przebiegów sinusoidalnych
za pomocą wirujących wektorów

c
ω b

C a
A
ωt
B

Sumowanie przebiegów sinusoidalnych

 Wartość skuteczna prądu zmiennego

i ( Isk ) R

Wartość skuteczna prądu zmiennego okresowego jest równa wartości prądu

stałego, który płynąc w ciągu jednego okresu przez taką samą rezystancję co
prąd zmienny wywołuje taki sam skutek cieplny.

T
W przypadku przebiegu sinusoidalnego

∫ = 2π
2 2
i R dt I sk RT i = I m sin t
0 T
T
def
1 2 Im
I sk = ∫
T0
i dt Zatem I sk = I =
2
 Rezystancja obwodzie prądu przemiennego
u R = iR R
iR ;IR R iR = 2 I R sin ω t

uR
uR ;UR
u R = 2 I R R sin ω t
iR uR
p
iR
UR = IR R
P = Psr t

u R = 2U R sin ω t
p = u R iR = 2U R I R sin 2 ωt
UR 2
U
IR
P = U R I R = I R2 R = R
R
Prąd płynący przez rezystancję R jest w fazie względem napięcia na
tym elemencie.
Indukcyjność w obw. prądu przemiennego
XL iL = 2 I L sin ω t
iL ;IL
diL
uL ; UL uL = L
dt
uL
iL
uL u L = 2 I L ω L sin(ω t + π2 )
p iL
p
t def
XL = ω L - reaktancja ind. [Ω]

UL UL = IL X L
IL
u L = 2U L sin(ω t + π2 )
f

Prąd płynący przez indukcyjność L jest opóźniony względem

napięcia na tym elemencie o kąt f= 90o
 Moc odbiornika indukcyjnego
XL
iL ;IL iL = 2 I L sin ω t
uL ; UL
uL u L = 2U L sin(ω t + π2 )
iL
p iL uL
p
t
p = u L iL = U L I L sin 2ωt

Moc czynna - P = Pśr = 0

UL

f IL
2
def
U
Moc bierna - QL = U L I L = I L X L = L
2

XL
 Pojemność w obw. prądu przemiennego
C
dq d (C u )
uC = 2U C sin ω t
IC
iC = =
dt dt
UC
uC iC = 2U Cω C sin(ω t + π2 )
iC uC

p
iC IC = U C ω C
t
1
def
XC = - reaktancja poj. (Ω)
ωC
UC
IC =
IC XC
φ UC

iC = 2 I c sin(ω t + π2 )
Prąd płynący przez pojemność C wyprzedza napięcie na tym
elemencie o kąt f= 90o
 Moc odbiornika pojemnościowego
IC
C uC = 2U C sin ω t

uC
UC
iC = 2 I c sin(ω t + π2 )
iC uC

p = uC iC = U C I C sin 2ωt
iC
p
t

Moc czynna - P = Pśr = 0

IC

φ UC
2
def
U
Moc bierna - QC = U C I C = I X C =
2
C
C
XC
Szeregowe połączenie elementów R,L,C
R L C
I
U = U R2 + (U L − U C ) 2
UR UL
U UC

U
def
Z = - impedancja (Ω)
u u uL
I
R
uC
i ωt Z = R 2 + ( X L − X C )2

Z = R2 + X 2
UL

Reaktancja
U Z
zastępcza
X = XL − XC
X
φ φ R
R X
I UR
ϕ = arc (cos ) = arc (tg )
UC Z R
 Rezonans napięć
I R XL XC
XL = XC
UR UL UC 1
U 2π f L =
2π f C

Częstotliwość 1
UL rezonansowa fr =
2π LC
U = UR
U I
UR
U
Z=R I=
UC R
UL
def
Dobroć obwodu rezonansowego Q=
UR
Równoległe połączenie elementów R,L,C
I
IR IC I = I R2 + ( I L − I C ) 2
U IL

R L C
I 1
def
admitancja (S) Y = =
U Z
iL
iR
i
iL
u
ωt Y = G 2 + ( BL − BC ) 2

B = BL − BC
IC

Y = G2 + B2
U IR G
φ φ
B
Y
I
G – konduktancja
IL

B - susceptancja
Rezonans prądów (obwód idealny)
I

IC BL = BC ⇒ X L = X C
IL
U
XL 1
XC
2π f L =
2π f C
1
IC Częstotliwość
fr =
rezonansowa
2π LC
U

I=0
I =0 ⇒ Z =∞
IL
Rezonans prądów (obwód rzeczywisty)
I BL = BC ⇒ X L = X C
IR IC

U IL
XC 1
R XL Częstotliwość
fr =
rezonansowa
2π LC
U
IL = = U BL
IC XL
U
IC = = U BC
IR U XC
U
I=IR I = IR = = U G
R
IL
Q=
IL
Dobroć obwodu rezonansowego
IR
 Moc odbiornika prądu przemiennego
T
I Z P = Pśr = ∫ ui dt
0
U
2U sin ωt
u
i
p u Po podstawieniu u =
p
i

Psr
0
t
i = 2 I sin(ωt − ϕ )
ϕ

Icz
Moc czynna P = U I cz = U I cos ϕ
U P
ϕ ϕ
Q
S
Ib I

Moc bierna Q = UI b = U I sin ϕ

Moc pozorna S = U I = P2 + Q2
 Obliczanie obwodów prądu
sinusoidalnego przy użyciu rachunku
zespolonego
Liczby zespolone (postać algebraiczna)
W = Wx + jW y
Im

j = −1
W
Wy
Wx = Re(W )
α Re
W y = Im(W ) Wx

W =W
j 2 = −1
W = Wx2 + W y2
1
W = W cos α + j W sin α =−j
j
Liczby zespolone (postać wykładnicza)
jα
W = We Im

W =W Wy
W

jα
α Re
e = cos α + j sin α Wx

j π2
e = j

e jα = cos 2 α + sin 2 α = 1
 Wielkości sinusoidalne na płaszczyźnie
zespolonej
Im
jα
e = cos α + j sin α
ω I
e jα = cos 2 α + sin 2 α = 1
α Re

Wektor o amplitudzie 2 I wirujący na płaszczyźnie zespolonej z prędkością ω.

2 Ie j (ωt +α ) = 2 I cos(ωt + α ) + j 2 I sin(ωt + α )

Wartość chwilowa i = Im( 2 Ie j (ωt +α ) ) = 2 I sin(ωt + α )

jα
Skuteczna wartość zespolona Ie =I
 Obwody z elementami R,L,C
IR R

UR
UR = IR R
UR
IR

IL
XL
U L = I L jX L
UL
jX L = X L
UL

φ IL UL = IL XL

IC XC
U C = I C (− jX C )
UC − jX C = X C
IC

φ UC
UC = IC X C
 Szeregowe łączenie R,L,C
R XL XC
I UL
UR UL UC
U U

φ
U = U R +U L +U C I UR
UC

U
def
Z = zastępcza impedancja
zespolona
Z
I φ R
X

Z = R + jX L − jX C

Z = R+ XL + XC Z = R 2 + ( X L − X C )2

R X
Z = R+ X Z = Ze jϕ ϕ = arc (cos ) = arc (tg )
Z R
 Równoległe łączenie R,L,C
I
IC I = IR + I L + I C
IR IL
U XC
R XL I = I R2 + ( I L − I C ) 2

I 1
admitancja zespolona Y= =
IC
IR
U Z
U
φ

I Y = G − jBL + jBC )
IL B = BL − BC
G
φ
B
Y = G2 + B2
Y
 Szeregowe łączenie impedancji

I Z1 Z2 Z3

U1 U2 U3
U

U = U1 +U 2 +U 3

U U1 U 2 U 3
= + +
I I I I

zastępcza impedancja
zespolona
Z z = Z1 + Z 2 + Z 3 + ⋅⋅⋅
 Równoległe łączenie impedancji

I
I = I1 + I 2 + I 3
I1 I2 I3
I I1 I 2 I 3
Z1 Z2 Z3 U = + +
U U U U

1 1 1 1
= + + + ⋅⋅⋅
Zz Z1 Z 2 Z 3

zastępcza admitancja
zespolona
Y z = Y 1 + Y 2 + Y 3 + ⋅⋅⋅
Układy prądu trójfazowego
 Napięcie trójfazowe (wytwarzanie)

Uc
120o Ua
ω 120o
120o

Ub
Ua = Ub = Uc = U
B
Ua =U
ua ub uc
− j 23π
ωt
Ub =U e =a U
2

j 23π
Uc =U e = aU
j 23π
przy czym: a=e
Układ trójfazowy jako zespół 3.symetrycznych obwodów jednofazowych
IA Zf IB
U AB UB
UA UA
IB Zf f
UA
UBC
UB UB IC f
U CA IC Zf f

UC IA
UC

UC
IA Zf IB
UB
UAB
UA UA f UA
IB Zf
IC f
UBC f
UB UB
UCA IC
Zf IA
UC
UC I0=0 UC

IA Zf I0 = I A + IB + IC
UAB

I0 = 0
UA UA
IB Zf
UBC W układzie symetrycznym:
UB UB
UCA IC Zf

UC UC
 Układ czteroprzewodowy
IA

UA UAB
IB
UBC
UB
UCA IC

UC

IO

U A = U B = UC = U f napięcia fazowe

U AB = U BC = U CA = U napięcia przewodowe (międzyfazowe)

 Układ połączeń w gwiazdę
IA Z

UA
UAB
IB
UA
Z
I p =I f
UBC
UB UB
UCA IC Z

UC UC
-UA UC UAB U AB = U A − U B
IC
UCA -UB
30 o
φ
U BC = U B − U C
30 o
φ
IB φ UA U CA = U C − U A
IA
30 o
UB

I p =I f U p = 3U f
-UB UBC
 Układ połączeń w trójkąt
IA -ICB
A
A UCA IC
UAB ICA
UAB IAB

IB B Zf 30 o
B Zf φ
IBC UCA UAB
Zf IB
UBC
30 o φ
UBC ICA -IAB
UCA φ IAB
IC 30 o
C C IBC

UBC -ICA
IA
Up =U f
I A = I AB − I CA Up =U f
I B = I BC − I AB
I p = 3I f
I C = I CA − I BC
 Moc w układzie 3-fazowym
Gwiazda Trójkąt A
IA

A IA Zf A
UAB
UAB IAB
UAB UA
Zf IB B Zf
IB B Zf
B IBC UCA
UBC Zf
UBC UB UBC
UCA IC Zf UCA
ICA
IC C
C C
UC

P3 f = PA + PB + PC = 3P1 f P3 f = PA + PB + PC = 3P1 f
U I
P1 f = U f I f cos ϕ = I cos ϕ P1 f = U f I f cos ϕ = U cos ϕ
3 3

Pgwiaz = 3U I cos ϕ Ptrójk = 3 U I cos ϕ

Analogicznie: S3 f = 3U I oraz Q3 f = 3U I sin ϕ