UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

FAKULTET FIZIČKOG VASPITANJA

SPORTSKA REKREACIJA KAO ZNAČAJAN SEGMENT U

UNAPREĐENJU ZDRAVLJA

Seminarski rad iz predmeta: Teorija i organizacija sportske rekreacije

Jun, 2022.
Sadržaj:
Uvod............................................................................................................................................3

1. Pojam sportske rekreacije....................................................................................................4

1.1. Sistematizacija programa sportske rekreacije..............................................................5

1.2. Sadržaji programa sportske rekreacije.........................................................................5

2. Sportska rekreacija i zdravlje..............................................................................................6

2.1. Uticaj selektivnih programa sportske rekreacije na zdravlje.......................................7

3. Pozitivni rezultati programa sportske rekreacije...............................................................10

3.1. Programi sportske rekreacije povećavaju bazalni metabolizam i energetsku potrošnju

....................................................................................................................................10

3.2. Intenziviranje metabolizma lipida..............................................................................10

3.3. Programi sportske rekreacije regulišu apetit..............................................................10

3.4. Programi sportske rekreacije snižavaju koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi

....................................................................................................................................11

3.5. Programi sportske rekreacije efikasno regulišu balans holesterola............................11

3.6. Programi sportske rekreacije regulišu arterijski krvni pritisak..................................11

3.7. Program sportske rekreacije povećavaju funkcionalne sposobnosti i stabilnost

endokrinog sistema................................................................................................................11

3.8. Adaptacija na fizička opterećenja doprinosi većoj stabilnosti na stresne uticaje.......12

3.9. Regulacija šećera - povećanjem osetljivosti na insulin..............................................13

3.10. Optimalno doziranje opterećenja............................................................................13

4. Sportska rekreacija – efikasan lijek...................................................................................14

Zaključak...................................................................................................................................15

Literatura...................................................................................................................................16

2
Uvod

U savremenim uslovima života i rada jedno od najaktuelnijih područja fizičke kulture je

područje rekreacije. Rekreacija postaje neminovnost i potreba svakoga čovjeka, međutim i
kao takva, ona još uvijek nije pronašla odgovarajuće mjesto u društvu. Kao ljudska potreba za
kretanjem i aktivnošću rekreacija nastaje kompleksnim proučavanjem ljudskog rada i načina
života, a naročito se razvija porastom mehanizacije rada, urbanizacije životnih uslova što sve
dovodi do značajnih promijena u aktivnosti čovjeka u slobodnom vremenu, kao i položaju
čovjeka u procesu rada. Ukratko rečeno, rekreacija proizilazi iz potrebe društva da se istraže i
naučno prouče specifične veze između rada i ostalih društvenih pojava kao i odnosa koji utiču
na psihosomatski status čovjeka. Čovjek se razvija tokom filogeneze (porijeklo i razvoj
čovjeka) i ontogeneze (razvoj ponašanja i psihičkog života pojedinca od začeća do smrti ),
kao aktivno biće i njegove najistaknutije spoljašnje manifestacije uključuju fizičku aktivnost,
iz ove postavke proističu napori da se istraži ljudski organizam sa osvrtom na njegove
funkcionalne dijagnoze, pretežno tokom aktivnosti u odnosu na nivo te fizičke aktivnosti. S
obzirom da je savremeni rad najčešće lišen dinamičkih mišićnih naprezanja i za čovjekov
organizam neophodne optimalne motoričke aktivnosti, pošto se najveći broj poslova obavlja u
sjedećem, stojećem ili prinudnim radnim položajima, uz naglašena statička opterećenja
velikih mišićnih grupa, možemo zaključiti da je naučno - tehnološkim progresom u
svakodnevnom radu (životu), zanatno smanjen udio dinamičkih naprezanja, uz stalno
povećanje intelektualnih i nervno - psihičkih naprezanja, te zbog toga sportska rekreacija
može imati značajne funkcije i u radnom i u slobodnom vremenu. Sportska rekreacija je
slobodna i organizovana aktivnost koja fizički, psihički i socijalno obogaćuje, relaksira i
obnavlja čovjeka, te mu pomaže da se oblikuje u svestrano razvijenu ličnost. U cjelini
posmatrano, sportska rekreacija se sve više integriše u sve dimenzije privrednog, kulturnog,
ekonomskog i turističkog razvoja, i postaje značajan faktor slobodnog i radnog vremena,
obrazovanja, zdravlja. Ista motorička aktivnost, identične motoričke strukture, istog ili sličnog
obima i intenziteta opterećenja, pojavljuje se kao osnovni sadržaj različitih čovjekovih
aktivnosti: rada, umjetnosti, rata, obrazovanja, sporta, rekreacije, kineziterapije i sl.

3
 1. Pojam sportske rekreacije

Sportska rekreacija je slobodno odabrana, a ne nametnuta aktivnost koja se pretežno provodi

u slobodno vrijeme, mada se danas sve češće pojavljuje u specifičnim programima kao
značajan element savremene naučne organizacije rada i odmora. U suštini sportska rekreacija
predstavlja integralni dio i specifičan vid fizičkog vaspitanja, i specifično područje fizičke
kulture, i treba je posmatrati kao sveukupnost različitih aspekata motoričkih aktivnosti, čije
uzajamno djelovanje vodi ka ostvarivanju pozitivnih efekata na život i rad savremenog
čovjeka. Suština i cilj sportske rekreacije jeste da omogući optimalne uslove i mogućnosti
savremenom čovjeku da kroz raznovrsne sportsko-rekreativne aktivnosti zadovoljava svoju
bio-psiho-sociološku potrebu za kretanjem i igrom, sadržajnije i kreativnije provodi slobodno
vrijeme, čuva i unapređuje zdravlje, održava vitalnost; životni i radni optimizam, održava i
unapređuje svoje opšte fizičke, funkcionalne i radne sposobnosti, otklanja prijevremenu
pojavu starenja i produžava aktivni radni vijek i kreativnost do duboke starosti. Potencijalne
učesnike sportske rekreacije čini veoma široka kategorija stanovništa, odnosno veoma
nehomogena kategorija po uzrasnim, polnim, zdravstvenim, psihofizičkim, sociološkim i
psihološkim karakteristikama, čije se relevantne potrebe mogu uspješno zadovoljiti samo
primjenom programa sportske rekreacije. Sportska rekreacija, kao kulturan i fizički način
života, podrazumjeva primjenu odgovarajućih programa sportske rekreacije u svim
segmentima čovjekovog života (obrazovanju, radu i slobodnom vremenu), tako da ne čudi što
su odgovarajući programi sportsko-rekreativnih aktivnosti postali sastavni dio naučne
organizacije rada i odmora, sadržajnog i kulturnog provođenja slobodnog vremena i značajan
sadržaj savremene turističke ponude.1

Slika 1. Jedan od primjera rekraacije

1
http://savremenisport.com/teorija-sporta/sportska-rekreacija/11/323/osnove-sportske-rekreacije

4
 1.1. Sistematizacija programa sportske rekreacije

Unutar područja sportske rekreacije razvijena je široka lepeza raznovrsnih programa i

propagandno-manifestacionih pokreta i akcija, koji se mogu sistematizovati prema različitim
kriterijumima, a najčešće se to čini prema sljedećim: vrijeme, prostor, učestalost vježbanja,
stepen organizovanosti i broj učesnika, odnosno:

1) Programi sportske rekreacije prema vremenu kada se provode;

2) Programi sportske rekreacije prema mjestu gdje se provode;
3) Programi sportske rekreacije prema učestalosti provođenja;
4) Programi sportske rekreacije prema stepenu organizovanosti i nivou upravljanja;
5) Programi sportske rekreacije prema broju učesnika;
6) Programi sportske rekreacije prema njihovoj namjeni;
7) Programi sportske rekreacije prema kompleksnosti programa.

Uslovnost ove sistematizacije određena je, prije svega, činjenicom da redovnost nekog
programa najčešće nije uslovljena samim programom, već naprotiv, motivacijom svakog
pojedinca da se više ili manje sistematski uključuje u odabrane programe sportske rekreacije.
Pored toga nesumnjivo je da učestalost nekih programa zavisi i od objektivnih uslova:
klimatskih, materijalnih, prostornih, ekonomskih i dr.2

1.2. Sadržaji programa sportske rekreacije

Sadržaji programa sportske rekreacije, prema karakteristikama i pogodnostima za rješavanje

pojedinih zadataka, mogu se grupisati u sljedećih pet grupa:

a) Sadržaji pogodni za optimizaciju funkcionalnih sposobnosti;

b) Sadržaji programa sportske rekreacije usmjereni na optimizaciju lokomotornog
aparata i razvijanje motoričkih sposobnosti;
c) Sadržaji sportske rekreacije koji doprinose usvajanju za rad, svakodnevni život,
odbranu i zaštitu korisnih i primjenjenih znanja i vještina;
d) Sadržaji programa sportske rekreacije zabavno rekreativnog karaktera;
e) Fizioprofilaktičke procedure i druge nemotoričke aktivnosti.

2
http://savremenisport.com/teorija-sporta/sportska-rekreacija/11/313/sistematizacija-programa-sportske-
rekreacije

5
Sadržaji ovih programa su, pored sportsko - rekreativnih aktivnosti i široka lepeza motoričkih
aktivnosti, fizioprofilaktičkih sredstava i procedura, program i postupci psihološke
samoregulacije (autogeni trening), odgovarajući program umjetnosti, zabave, hobi i druge
aktivnosti, koje su usmjerene na doprinos optimizaciji psihosomatskog statusa, odnosno
održavanje biološke i sociopsihološke ravnoteže organizma.

2. Sportska rekreacija i zdravlje

U svakodnevnoj jurnjavi za poslom i zaradom izlažemo se prekomjernim nervno-

emocionalnim naprezanjima. Pri tome sve više zanemarujemo osnovne potrebe našeg
organizma: jedemo neredovno i često preobilno, premalo spavamo, nedovoljno se odmaramo,
mnogo pušimo, neumereno pijemo. Stalno smo napeti, preopterećeni i umorni. Osećamo sve
više zdravstvenih tegoba i smetnji. Ne vodimo dovoljno računa o svom zdravlju. Uglavnom se
ponašamo kao "potrošači" a premalo i rijetko kao "proizvođači" svoga zdravlja.3

"Ništa tako ne iscrpljuje i ne razara čovjeka, kao dugotrajna fizička neaktivnost"

ARISTOTEL

Zdravlje je fizičko, psihičko i socijalno blagostanje, ne samo odsustvo bolesti. Savremena

nauka zdravlje definiše kao sumu ’rezervnih kapaciteta’ osnovnih funkcionalnih sistema.
Ljudi rijetko kada razmišljaju šta je dobro za organizam i više se ponašamo kao potrošači, a
ne kao proizvođači i održavaoci svoga zdravlja. Ugroživači zdravlja savremenog čovjeka su:
obilna i neprikladna ishrana, nedovoljna fizička aktivnost, stres, zagađenje životne i radne
sredine, štetne navike i štetna zračenja. Zdravlje je stanje potpunog, fizičkog, psihičkog i
socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti. Savremena nauka kvanititativno definiše
zdravlje kao sumu "rezervnih kapaciteta" osnovnih funkcionalnih sistema.

U tom smislu treba da razmislimo da li svojim načinom života samo trošimo i smanjujemo
rezerve zdravlja i da li dovoljno činimo da očuvamo i unaprijedimo svoje zdravlje. Zdravlje
nije samo naše vlasništvo. Zdravlje nismo samo naslijedili od naših predaka, već smo ga i
posudili od naših potomaka. Svojim ponašenjem, načinom života i odnosom prema zdravlju
ne utičemo samo na svoje zdravlje, nego umnogome na život i na zdravlje naše djece, naših
unuka i praunuka. Dužina života i rezerve zdravlja nisu opredjeljeni samo naslijeđem. Na njih
umnogome utiču i drugi faktori, prije svega, način i uslovi života i rada. Zdravlje savremenog
3
https://sportzasve.org/2017/04/11/sportska-rekreacija-i-zdravlje/

6
čovjeka najviše ugrožavaju preobilna i neadekvatna ishrana, nedovoljna fizička aktivnost,
stresna preneprezanja, zagađenja životne i radne sredine i štetne navike.

Prekomjerna ishrana u kombinaciji sa hipokinezijom i prekomernim nervno-emocionalnim

opterećenjima uzrokuje najveći broj savremenih bolesti civilizacije: oboljenja
mišićnokoštanog sistema, bolesti srca i krvnih sudova, organa za disanje, varenje i različita
nervno-emocionalna oboljenja. Kretanje, optimalna fizička aktivnost, je uslov za očuvanje
čovjekovog zdravlja i normalnog funkcionisanja organa, sistema i čovjekovog organizma u
cjelini.

Svako prekomjerno ograničavanje motorne aktivnosti u protivuriječnosti je sa čovjekovom

biološkom prirodom. Ono izaziva raznovrsna narušavanja i rastrojstva funkcija najvitalnijih
organa i sistem organizma, koja su u početku samo funkcionalnog, a kasnije i organskog
karaktera. Nedostatak optimalne fizičke aktivnosti najbolje i najlakše možemo da
nadoknadimo kroz odgovarajuće programe sportske rekreacije.

2.1. Uticaj selektivnih programa sportske rekreacije na zdravlje

Uticaj mišićne aktivnosti je toliko dubok i svestran da mijenja aktivnost genetskog aparata,
bitno utiče na bioseintezu bjelančevina. Mišićne bjelančevine se razgrađuju konstatnom
brzinom. Period poluraspadanja ovih bjelančevina je 30 dana. To znači da se svakih 30 dana
raspadne 50% bjelančevina naših mišića. Istovremeno se vrši sinteza novih bjelančevina.
Međutim, intenzitet procesa sinteze novih mišićnih bjelančevina nije konstantan.

On zavisi od obima, karaktera i intenziteta mišićne aktivnosti, odnosno od intenziteta

trofičkih procesa u mišićima. Ako su mišići neaktivni, na primjer, noga imobilisana u gipsu,
sinteza novih bjelančevina - anabolizam je usporena, a raspadanje bjelančevina - katabolizam
se odvija konstatnom brzinom. Posljedica toga je atrofija mišića. Atrofija nije samo
kvantitaivna kategorija, ona bitno mijenja i kvalitativne karakteristike pojedinih organa i
organskih sistema.4

Sportska rekreacija ostvaruje višestruko pozitivan uticaj na organizam savremenog čovjeka.

Efekti programa sportske rekreacije, u osnovi, mogu da se ispoljavaju u dva pravca:
4
http:// uticaj-selektivnih-programa-sportske-rekreacije-na-zdravlje

7
 a) prevencija, očuvanje i podizanje opšteg nivoa: zdravlja, fizičkih, funkcionalnih i
radnih sposobnosti, efikasan odmor, oporavak, relaksacija, zabava i razonoda;
b) selektivni, ciljani uticaji:
 antizamor programi: prevencija i/ili ublažavanje akutnog zamora, odmor, oporavak,
prevencija, ublažavanje i/ili otklanjanje hroničnog zamora;
 optimizacija tjelesne mase: prevencija i liječenje gojaznosti;
 optimizacija lokomotornog aparata: prevencija, ublažavanje i/ili otklanjanje napetosti i
bolova opšteg i lokalnog karaktera;
 kardio programi: optimizacija kardio-vaskularnog sistema- jačanje srčanog mišića,
povećavanje elastičnosti krvnih sudova;
 antistres programi: prevencija, ublažavanje i/ili otklanjanje nervno-emocionalne
napetosti- poboljšavanje opšteg samoosjećanja, snižavanje uznemirenosti i depresivnih
stanja, snižavanje osjetljivosti nervnog sistema na stres, opuštanje, relaksacija;
 anti-age programi: protiv preranog starenja, za održavanje vitalnosti, životnog
optimizma, prevenciju degenerativnih oboljenja i dr.

Programi sportske rekreacije aerobne usmjerenosti proširuju funkcionalne i adaptacione

mogućnosti organizma, doprinose povećavanju njegove otpornosti na nepovoljne uticaje
okružavajuće sredine. Aerobni programi sportske rekreacije, usmjereni na razvoj opšte
izdržljivosti, imaju veliki značaj u profilaksi ateroskleroze, doprinose snižavanju rizika pojave
i razvoja koronarnih oboljenja.5

Kod fizički aktivnih osoba hipertonična bolest se susreće rjeđe nego kod neaktivnih. Programi
sportske rekreacije aerobne usmjerenosti ostvaruju značajne endokrino-metaboličke, anti-
aterosklerotične i druge efekte, pozitivno utiču na koronarni krvotok, regulišu gojaznost,
ublažavaju negativne uticaje riziko faktora, snižavaju mogućnost pojave tromba, smanjuju
procenat sadržaja masti u organizmu, umjereno povećavaju mišićnu masu, povećavaju
aklimatizaciju na visoke temperature (snižavanju osjetljivosti na toplotni udar), povećavanju
stabilnosti organizma na fizički i psihički stres.

Endokrino-metabolički efekat programa sportske rekreacije ispoljava se, prije svega,

promjenama u metabolizmu masti i funkcije endokrinih žlijezda. Tako se, dugotrajnim
fizičkim naprezanjem, kroz određeni period (oko 1 sat), pojačava produkcija kalcitonina

5
http:// uticaj-selektivnih-programa-sportske-rekreacije-na-zdravlje

8
hormona štitne žlijezde, koji je važan za metabolizam kalcija. To se kombinuje sa
smanjenjem koncentracije kalcija u plazmi krvi (kao rezultat djelovanja kalcitonina). 6

Smanjenje sadržaja kalcija u plazmi krvi doprinosi, sa svoje strane, usporavanju izlaska
kalcija iz koštanog tkiva. Na taj način, dobro odabrani i optimalno dozirani programi sportske
rekreacije usporavaju izlazak kalcija iz koštanog tkiva, što usporava sklerotične promjene.
Adaptacija na fizička opterećenja je veoma efektivno sredstvo za prevenciju i liječenje
gojaznosti. Odgovarajući programi sportske rekreacije ostvaruju i značajan mehanički
antisklerotični efekat, time što snižavaju mogućnost odlaganja soli kalcija u mišićima,
tetivama i zglobovima. Fizičke vježbe sa promjenama položaja tijela i raznovrsnim
ubrzanjima, koja zahtjevaju brze promjene u tonusu krvnih sudova obezbjeđuju
antisklerotičnu gimnastiku krvnim sudovima. Sistematsko vježbanje, pravilan izbor i
upražnjavanje primjerenih programa sportske rekreacije je fiziološki najefikasniji i
najprirodniji način očuvanja i unapređenja zdravlja.

Osnovni moto pod kojim treba čuvati i unpređivati svoje zdravlje glasi: VIŠE SPORTA,
MANJE KEKSA", podrazumjevajući pri tome pod "više sporta" u cjelini fizički aktivniji,
angažovaniji način života na svim područjima ljudske djelatnosti, a pod "manje keksa"
adekvatan, uravnotežen i zdrav način ishrane.

Slika 2. Programi sportske rekreacije za optimizaciju funkcionalnih sposobnosti

3. Pozitivni rezultati programa sportske rekreacije

3.1. Programi sportske rekreacije povećavaju bazalni metabolizam i energetsku
potrošnju

6
http:// uticaj-selektivnih-programa-sportske-rekreacije-na-zdravlje

9
Sistematska primjena adekvatnih programa sportske rekreacije znatno ubrzava razmjenu
materija u mišićnim ćelijama. Intenziviranje procesa razmjene materija u mišićnim ćelijama
doprinosi sagorijevanju većih količina masti i većoj potrošnji kalorija. Povećana energetska
potrošnja, intenzivirana u toku vježbanja, nastavlja se u toku 12 sati i poslije završetka
programa vježbanja.7

3.2. Intenziviranje metabolizma lipida

U toku dijete, gladovanja, organizam sagorijeva mišićno umesto masnog tkiva. Takvim
dijetama tjelesna masa se smanjuje (mršavi se) najvećim djelom gubitkom mišićne mase i
bezmasnog tkiva, posebno tečnosti, i neznatne količine masti. Poslije takvih dijeta organizam
mora da popuni nedostatak važnih materija i neizbežno brzo dobija 2 - 4,5 kg tjelesne mase.
Integralan program mršavljenja: redukovana dijeta kombinovana sa primjerenim programima
sportske rekreacije preključuje organizam na sagorjevanje masti. Pri tome se koriste masti iz
svih depoa i tako se troše neprijatne naslage masnog tkiva.

3.3. Programi sportske rekreacije regulišu apetit

Sistematska primjena odgovarajućih programa sportske rekreacije reguliše, odnosno smanjuje

apetit. Regulator apetita hipotalamus, u toku hipokinezije, dobija hemijske "signale" i pokreće
mehnizam gladi (apetit). Sistematskim vježbanjem kompenzira se opšta hipokinezija i
obnavlja normalno funkcionisanje mehanizma hipotalamusa. Tako izostaju lažni signali koji
nepotrebno povećavaju apetit. Programi sportske rekreacije kontrolišu apetit, takođe,
"slanjem" određenih količina masti u krvotok, koje održavaju nivo šećera na potrebnom
nivou. Pad šećera u krvi izaziva osećaj gladi. Programi sportske rekreacije smanjuju
insulinemiju čime se takođe spriječava pad šećera i smanjuje osjećaj gladi.

3.4. Programi sportske rekreacije snižavaju koncentraciju triglicerida i

holesterola u krvi

Efekti programa sportske rekreacije ispoljavaju se u intenzivnijoj oksidaciji masti

(triglicerida), koji se inače mogu spajati sa holesterolom i formirati lipoproteine niske gustine
7
https://www.ordinacija.net/members/text-preview.php?id=26&script=advice&kat=pzs&lang=srb

10
(LDL). Na taj način programi sportske rekreacije efikasno doprinose snižavanju sadržaja
lipoproteina niske gustine i time regulišu odnos ukupnog helosterola i HDL lipoproteina.

3.5. Programi sportske rekreacije efikasno regulišu balans holesterola

Taj balans u mnogome zavisi od stepena adaptiranosti na fizička opterećenja. Postoji visok
stepen korelacije između odnosa ukupnog holesterola i HDL lipoproteina, tjelesne mase i
sistematskog izvođenja odgovarajućih programa sportske rekreacije. Osobe sa idealnom
tjelesnom masom, kao i osobe koje sistematski realizuju programe trčanja imaju značajno niži
nivo holesterola i povoljniji odnos ukupnog i HDL holesterola.8

3.6. Programi sportske rekreacije regulišu arterijski krvni pritisak

Programi sportske rekreacije efikasno regulišu arterijski krvni pritisak, pa se značajni efekti
manifestuju kroz: jačanje kontraktilne sposobnosti miokarda, povećanje elestičnosti krvnih
sudova, jačanje mišićnih pumpi, poboljšanje kolateralnog krvotoka, regulisanje arterijskog
krvnog pritiska.

3.7. Program sportske rekreacije povećavaju funkcionalne sposobnosti i

stabilnost endokrinog sistema

Sistematska fizička aktivnost povećava imunitet. Pretpostavlja se da imunološki mehanizmi

uzimaju učešća u adaptabilnoj sintezi bjelančevina u periodu oporavka. Istraživanja
sprovedena među sportistima potvrđuju da veoma značajna i po intenzitetu i po obimu
trenažna i takmičarska opterećenja mogu da izazovu narušavanje imunološke aktivnosti.

3.8. Adaptacija na fizička opterećenja doprinosi većoj stabilnosti na stresne

uticaje

Zdravstveno-preventivni efekti adaptacije na fizička opterećenja potvrđeni su u nizu

istraživanja u kojima je izučavano narušavanje kontraktilnih fukcija srca, izazvano stresnim
8
https://www.ordinacija.net/members/text-preview.php?id=26&script=advice&kat=pzs&lang=srb

11
uticajima. Ova istraživanja daju osnovu da se predpostavi da adaptacija na fizička opterećenja
može igrati važnu ulogu u prevenciji narušavanja kontraktilnih funkcija srca i posebno
mogućnosti njihove prevencije pri stresu. Adaptacija na fizička opterećenja može da
prevenira ili ograniči stres-reakciju, njene negativne efekte, pa prema tome ima osnova da se
predpostavi da takva adaptacija može prevenirati takođe stresna narušavanja koronarnog
krvotoka i narušavanje njegove adaptativne reakcije na ishemiju.

Ovo je veoma važno za shvatanje zaštitnih efekata adaptacije pri oštroj ishemiji i infarktu
miokarda. Preventivni uticaj adaptiranosti pri oboljenjima srca i krvnih sudova ima dvije
karakteristike: prvo, prethodna adaptacija organizma na fizička opterećenja može doprinjeti
lakšem toku ispoljavanja bolesti i bržem ozdravljenju, i drugo, adaptiranost se pojavljuje kao
faktor prevencije i same pojave bolesti. Programi sportske rekreacije efikasno doprinose
neutralizaciji štetnog djelovanja hormona (adrenalina i noradrenalina), glukoze i holesterola,
koji se luče u krv pri stresno-emocionalnim naprezanjima, koja nisu praćena mišićnim
naprezanjima.

To je posebno značajno kod starijih osoba, kod kojih su krvni sudovi sklerotični i
predodređeni za spazam, za snažno suženje u iznenadnim stresnim situacijama. Sportsko-
rekreativne aktivnosti doprinose povećavanju biološke otpornosti organizma na različita
oboljevanja, boljem snabdijevanju krvlju mišićnih tkiva i mozga, znatnom povećavanju obima
cirkulirajuće krvi (u toku fizičkih opterećenja na 1 mm2 poprečnog preseka mišića otvara se i
do 2500 rezervnih kapilara, u odnosu na 30 do 60 koliko ih je otvoreno u stanju mirovanja).
Programi sportske rekreacije ostvaruju značajne efekte na mehanizam opšte adaptacije, što se
posebno odražava na:

 Usavršavanje funkcija centralnog nervnog sistema i nervne regulacije funkcija organa

i sistema i organizma u cjelini;
 Povećavanje funkcionalnih sposobnosti i stabilnosti endokrinog sistema;
 Povećavanje energetskih potencijala organizma;
 Proširivanje mogućnosti transporta kiseonika;
 Optimalizaciju oksidativnih procesa, pojačano formiranje mitohondrija i
ekonomizacija razmjene materija;

Intenziviranje korišćenja masti kao energetskog izvora i smanjenje opšte količine masnog
tkiva u organizmu.9
9
https://www.ordinacija.net/members/text-preview.php?id=26&script=advice&kat=pzs&lang=srb

12
 3.9. Regulacija šećera - povećanjem osetljivosti na insulin

Selektivni programi sportske rekreacije mogu biti veoma efektivno sredstvo za prevenciju i
liječenje gojaznosti. Gojaznost je najčešće praćena hiperinsulinemijom. Pri tome se razvija
reziztentnost (smanjena osetljivost) tkiva (skeletne muskulature, jetre, masnog tkiva) na
insulin. To dovodi do hiperglikemije što za posljedicu ima hiperinsulinemiju. Dokazano je da
adaptiranost na fizička opterećenja, uporedo sa snižavanjem sadržaja triglicerida u krvi,
značajno ograničava hiperinsulinemiju kod gojaznih osoba.

3.10. Optimalno doziranje opterećenja

Pozitivni efekti primjene programa sportske rekreacije postižu se primjenom po karakteru,

obimu i intenzitetu optimalnih opterećenja. Najefektnije regulisanje balansa holesterola
postiže se sistematskim vježbanjem 3-5 puta nedeljno, u ukupnom trajanju više od 2 sata
nedeljno, intenzitetom pri kome je energetska potrošnja najmanje 7 kcal/min. Intenzitet
opterećenja iskazan frekvencijom srca treba da se kreće u granicama 65 - 85% maksimalnog
pulsa za odgovarajući uzrast, odnosno, maksimalnoj kiseoničkoj potrošnji.

Programi sportske rekreacije tipa aerobne izdržljivosti, treba da angažuju 1/6 cjelokupne
skeletne mišićne mase u neprekidnom dinamičnom radu. Mišićna masa trupa čini 43%,
mišićna masa jedne ruke oko 5%, a jedne noge oko 20% ukupne mase skeletne muskulature.
U kontroli gojaznosti ne smije se zanemariti značaj mišićne mase. Ako se izgubi mišićna
masa smanjuje se bazalni metabolizam. Mišićna masa opada sa godinama starosti zbog
promjena u tipu aktivnosti. U mirovanju energija se troši na biohemijske procese -
premještanje hemijskih sastojaka u ćelije i iz njih.

4. Sportska rekreacija – efikasan lijek

Ako želimo da sačuvamo zdravlje, unaprijedimo sposobnosti, ublažimo i otklonimo mnoge

zdravstvene tegobe i smetnje, da se bolje osjećamo, da lakše i više radimo, moramo nastojati
da otklonimo ili stavimo pod kontrolu morbogene faktore - pušenje, alkohol, stresna
prenaprezanja i druge faktore koji ugrožavaju zdravlje, i povećamo uticaj faktora koji čuvaju i

13
unaprijeđuju zdravlje. Sistematsko vježbanje, pravilan izbor i upražnjavanje primjerenih
programa sportske rekreacije je fiziološki najefikasniji i najprirodniji način očuvanja i
unapređenja zdravlja. Kretanje je važna karakteristika života.10

Zato je mišićna aktivnost najbolji fiziološki način za stimulaciju različitih sistema organizma.
U toku mišićne aktivnosti angažuju se svi organski sistemi, intenzivira se metabolizam -
povećava se kiseonička potrošnja, intezviraju se pojedini biohemijski i fiziološki procesi.
Organizam kompleksnim biohemijskim, fiziološkim i psihološkim reakcijama odgovara na
primjenjena opterećenja. To je proces brze - trenutne adaptacije organizma na primjenjena
opterećenja u toku programa sportske rekreacije. Brze adaptacione promjene dešavaju se na
nivou fizioloških adaptacionih mehanizama.

Višestrukim - sistematskim ponavljanjem primjerenih programa sportske rekreacije

obezbjeđuje se dugortrajna - stabilna adaptacija, koja se karakteriše morfofunkcionalnim
strukturnim promjenama na nivou čelijskih struktura, tkiva, organa i pojedinih organskih
sistema. Paralelno sa time usavršavaju se mehanizmi regulacije kako u radu pojedinih organa,
organskih sistema i sistema organizma u cjelini. Uticaj mišićne aktivnosti je toliko dubok i
svestran da mjenja aktivnost genetskog aparata, bitno utiče na bioseintezu bjelančevina.
Mišićne bjelančevine se razgrađuju konstatnom brzinom.

Ovi programi, takođe, doprinose otklanjanju ili usporavanju procesa prevremenog starenja,
snižavanju rizika od pojave i razvoja mnogih bolesti, prije svega bolesti srca i krvnih sudova.
Sistematska primjena programa sportske rekreacije razvija adaptiranost - stanje koje odražava
stepen spremnosti organizma za najefektivnije izvođenje mišićnog rada.

Zaključak

Zdravlje je stanje potpunog, fizičkog, psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo

bolesti. Savremena nauka kvanititativno definiše zdravlje kao sumu "rezervnih kapaciteta"
osnovnih funkcionalnih sistema. U tom smislu treba da razmislimo da li svojim načinom
života samo trošimo i smanjujemo rezerve zdravlja i da li dovoljno činimo da očuvamo i
unaprijedimo svoje zdravlje. Zdravlje nije samo naše vlasništvo. Zdravlje nismo samo
10
https://www.zdravobudi.hr/clanak/fizijatrija/sportska-rekreacija-danas-je-nuznost-u-prevenciji-bolesti-16290

14
naslijedili od naših predaka, već smo ga i posudili od naših potomaka. Svojim ponašenjem,
načinom života i odnosom prema zdravlju ne utičemo samo na svoje zdravlje, nego
umnogome na život i na zdravlje naše dece, naših unuka i praunuka. Kretanje, optimalna
fizička aktivnost, je uslov za očuvanje čovjekovog zdravlja i normalnog funkcionisanja
organa, sistema i čovjekovog organizma u celini. Svako prekomjerno ograničavanje motorne
aktivnosti u protivrječnosti je sa čovjekovom biološkom prirodom. Ono izaziva raznovrsna
narušavanja i rastrojstva funkcija najvitalnijih organa i sistem organizma, koja su u početku
samo funkcionalnog, a kasnije i organskog karaktera. Nedostatak optimalne fizičke aktivnosti
najbolje i najlakše se može nadoknaditi kroz odgovarajuće programe sportske rekreacije.
Rekreacija svojim sredstvima, sadržajima i metodama ima uticaj na korekciju negativnih
propratnih pojava, a koje utiču na smanjenje funkcije radne sposobnosti, narašavaju zdravlje i
dovode do pojave rane invalidnosti. To znači da rekreacija predstavlja sastavni dio
preventivnog djelovanja kada je u pitanju zdravlje i postaje sastavni dio savremene medicine.
Rekreacija ima kompenzatorno-korektivnu ulogu, što znaci, da sve ono što čoveku savremeni
nacin života i rada oduzima (nedovoljno kretanja, na primjer), ona nadoknađuje svojim
sredstvima, sadržajima i metodama. Cilj je da se stalnim i sistematskim uključivanjem u
rekreaciju, kod čovjeka stvara pozitivna navika za smišljen, organizovan, sadržajan i koristan
način provođenja slobodnog vremena. Praćenje srčane frekvencije za vrijeme i posle treninga,
predstavlja značajan parametar za kontrolu primenjenih opterećenja (za vrijeme treninga),
odnosno, za kontrolu oporavka (nakon treninga). Smanjenje tjelesne težine je, prije svega,
važno zbog zdravlja. Energetski unos se ne može odvojiti od fizičke aktivnosti. Povećanje
fizičke aktivnosti je najpouzdaniji način za smanjenje težine jer ne doprinosi ponovnom
dobijanju kilograma.

Literatura

1) http://savremenisport.com/teorija-sporta/sportska-rekreacija/11/323/osnove-sportske-
rekreacije

15
2) http://savremenisport.com/teorija-sporta/sportska-rekreacija/11/313/sistematizacija-
programa-sportske-rekreacije
3) https://sportzasve.org/2017/04/11/sportska-rekreacija-i-zdravlje/
4) http:// uticaj-selektivnih-programa-sportske-rekreacije-na-zdravlje
5) https://www.ordinacija.net/members/textpreview.php?
id=26&script=advice&kat=pzs&lang=srb
6) https://www.ordinacija.net/members/textpreview.php?
id=26&script=advice&kat=pzs&lang=srb
7) https://www.zdravobudi.hr/clanak/fizijatrija/sportska-rekreacija-danas-je-nuznost-
uprevenciji-bolesti-16290

16