İŞL401U-DENETİM
Ünite 2: Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramları ve Çalışma Kağıtları
Denetimde Önemlilik Kavramı
Önemlilik, bir hesap veya bir olgunun, finansal tablolara
güvenerek karar veren finansal tablo kullanıcılarının
(yatırımcılar, kredi verenler, diğer ilgili kurumlar vb.)
kararlarını etkileyebiliyor olmasını ifade eder. Önemlilik
aynı zamanda denetçinin belirli bir kalemin veya işlemin
önemli olup olmadığını yargılaması için önemli bir
faktördür.
Yanlış beyan, raporlanan bir finansal tablo kaleminin
tutarı, sınıflaması, sunulması ve açıklaması ile geçerli
finansal raporlama çerçevesine uygun olması için gereken
tutarı, sınıflanması, sunulması ve açıklaması arasındaki
farktır. Genelde hata ve hileden kaynaklanan yanlış
beyanların oluş nedenleri şunlardır:
• Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya
kaleminin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine
göre olması gereken tutarı, sınıflaması ve sunumu ile
raporlanmış bir finansal tablodaki tutarı, sınıflaması
ve sunumu arasında fark olması,
• Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya
kaleminin atlanması,
• Finansal tablolarda yapılması gereken bir
açıklamanın genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine
uygun olarak sunulmaması,
• Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre
açıklanması gereken bir bilginin atlanması
• Yukarıda belirtilen yanlışlıklar eğer kasıtlı olarak
yapılmışsa hile, kasıtsız olarak meydana gelmişse
hata olarak tanımlanır.
İster hata ister hile sonucu olsun finansal tablolardaki
yanlış beyanlar, mevcut koşullar ışığında finansal tablolara
güvenerek karar veren mantıklı kullanıcıların kararlarını
etkileyebiliyorsa önemlidir. Bu nedenle denetçinin,
kullanıcıların karalarını etkileyebilecek yanlışlıkları tutar
olarak belirlemesi gerekir. Denetçi, işlemin veya kalemin
yapısını dikkate alarak önemliliği rakam ile ifade eder.
Önemliliğin belirlenmesinde katı kurallar yoktur; neyin
önemli olduğu tamamen mesleki yargı konusudur.
Önemliliğin Uygulanması
Denetçi, denetimin çeşitli aşamalarında önemliliği dikkate
almalıdır. Bu aşamalar:
• Planlama aşaması
• Denetim aşaması
• Denetimin tamamlanma aşamasıdır
Denetçi, denetimin planlama şamasında önemli kabul
edilecek yanlışlıkların büyüklüğü hakkında yargıda
bulunur. Denetçinin önemlilikle ilgili olarak yapmış
olduğu bu ilk belirleme, önemlilik eşiği veya planlanan
önemlilik olarak ifade edilmektedir. İlk önemlilik
yargısının amacı denetçiye denetim yordamlarının yapısı,
zamanlaması ve kapsamı hakkında yol göstermektir.
Önemlilik eşiğinin belirlenmesinde genellikle bilanço ve
gelir tablosu kalemlerine dayalı yüzde ilişkileri
kullanılmaktadır; ancak önemli olan, hangi kalemlerin
önemlilik kararlarıyla daha ilgili olduğudur. Genellikle
toplam hasılat, toplam varlıklar, brüt veya net kâr, öz
sermaye ve işletmenin cirosuna göre önemlilik yüzdeleri
oluşturulmaktadır.
Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik
belirlemesinde bulunurken farklı yöntemler kullanabilir.
Bu yöntemler:
• Basit yöntem
• Aralık yöntemi
• Karışık veya ortalama yöntemi
• Formül yöntemi
Basit yöntemde önemliliğin belirlenmesinde tek bir
finansal değişkenin (kâr, toplam varlıklar veya özsermaye
gibi) yüzde değerini kullanır. Aralık yönteminde işletme
büyüklüğüne göre belirlenmiş aralıklar için yüzde
değerleri belirlenmiştir ve bu değerler kullanılır. Ortalama
yöntemi basit yöntemin çoklu bilanço veya gelir tablosu
kalemi ile uygulanmasıdır. Formül yönteminde ise
önceden belirlenmiş ve hâlihazırda kullanılmakta olan bir
formülden elde edilen değer önemliliği üretmektedir.
Denetçinin ilk belirlediği önemliliği, denetim
yordamlarının planlamasıyla bütünleştirmesinin en iyi
yolu; onu finansal tablo unsurlarına dağıtılmasıdır. Bu
dağıtım gereklidir; çünkü denetim sırasında toplanan
kanıtlar, finansal tabloların bütünüyle değil unsurlarıyla
ilgilidir. Denetçiler, önemlilikle ilgili olarak yapmış
oldukları ilk rakamsal tahmini hesap veya işlem sınıfı
düzeyine özel önemlilik tutarlarına dönüştürürler.
İlk önemlilik yargısının hesap kalanları ve işlem
sınıflarına dağıtılmasının amacı, her bir hesap kalanı ve
işlem sınıfı için denetimin kapsamını planlamaktır.
Dağıtılan bu tutarlar, rakamsal önemli yanlışlıkları ortaya
çıkarmak amacı ile oluşturulması gereken kabul edilebilir
yanlışlık tutarıdır. Kabul edilebilir yanlışlık tutarlarının
belirlenmesinde kullanılan yöntemler şunlardır:
• Yargısal yaklaşım
• Oran yaklaşımı
• Düzeltme kayıtlarının sayısı
• Formül yaklaşımı
Denetim sırasında koşullarda ortaya çıkan bir değişikliğin
sonucu olarak denetçinin, bir bütün olarak finansal
tablolar için belirlediği önemlilik düzeyini revize etmesi
gerekebileceği bilinmelidir.
Denetçi, denetim yaparken iki tip yanlışlıkla karşı
karşıyadır. Bilinen yanlışlıklar, denetçinin bir hesapla
ilgili olarak belirleyebildiği yanlışlıklardır. Olası
yanlışlıklar ise hesap kalanlarının tahmini konusunda
yönetimin ve denetimin yargılarının farklı olmasından
doğan ve denetçinin bir evrenden aldığı bir örneklemin
testine dayanarak tahmin ettiği yanlışlıklardır. Olası
1
 İŞL401U-DENETİM
Ünite 2: Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramları ve Çalışma Kağıtları
yanlışlıklar, denetçinin bir evrende aldığı örneklemin test
edilmesine dayanan tahmini yanlışlıklardır.
Toplam olası yanlışlık tutarının ilk önemlilik yargısına eşit
veya bu tutardan daha az olması gerekir. Karşılaştırma
sonucunda toplam yanlışlık tutarı, ilk önemlilik
yargısından fazla çıkarsa finansal tablolar doğru kabul
edilebilir değildir.
Denetim Riski
Denetim riski, finansal tablolar yanıltıcı şekilde
sunulduğunda denetçinin uygun olmayan bir denetim
görüşü oluşturması riskidir.
Denetim riski, finansal tablolarda önemli yanlışlık olma
riski (temel olarak yanıltıcı beyan riski) ve denetçinin
önemli yanlışlıkları ortaya çıkarmada başarısız olma
riskinin bir fonksiyonudur.
Denetim riski = Yanıltıcı beyan riski x Bulma riski
Denetçilerin finansal tablolardaki önemli yanlışlıkları
ortaya çıkaramama olasılığı kabul edilebilir düzeye
indirilmesi gereken bir risktir. Hiçbir zaman denetim
bütün hesap ve işlem kalemlerini tamamen
kapsayamayacağı için denetim riski her zaman az veya
çok söz konusudur. Önemli olan bu riski kabul edilebilir
bir düzeyde tutmaktır. Denetçi, kendi görüşünden ne kadar
emin olmak isterse kabul edilebilir risk seviyesini o kadar
düşük tutar. Fakat bu risk düşük tutmanın maliyeti vardır:
daha detaylı ve zaman alan bir denetim gerçekleştirmek.
Denetim riski ve önemlilik arasında her zaman tersine bir
ilişki vardır. Belirli bir hesap kalanının çok büyük tutarda
yanlış beyan edilebilmesi riski düşük olabilir; fakat
oldukça düşük bir tutarla yanlış beyan edilebilme riski çok
yüksek olabilir.
Doğal risk, iç kontrolün olmadığı varsayımı ile bir savın
finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara duyarlılığıdır.
Doğal riski belirleyen birçok faktör olmakla birlikte
dikkate alınması gerekenler başlıca işletmenin içinde
bulunduğu sektörün özellikleridir ve hesap bazında bazı
hesapların hatalı çalıştırılma olasılığının yüksek olmasıdır.
Hesap kalanları ve işlem sınıfları için doğal risk yüksek
olduğunda önemlilik düzeyi düşük olacak ve bunun
sonucunda daha detaylı denetim yapılacaktır.
S:33, Şekil 2.1’i inceleyiniz.
Kontrol riski, iç kontrol sistemi tarafından zamanında
engellenemeyen veya ortaya çıkarılamayan bir işle sınıfı
veya hesap kalanındaki bir yanlışlığın, diğer işlem
sınıflarındaki veya hesap kalanlarındaki yanlışlıklarla bir
araya geldiğinde önemli olabilmesi riskidir. Denetçinin
kontrol riskini belirlemesinde iki adım vardır:
• Denetimi yapılan işletmenin iç kontrol yapısı
hakkında görüş oluşturmak,
• İç kontrollerin etkinliğinin test edilmesi
Bulma riski, denetçinin yordamlarının finansal
tablolardaki önemli yanlışlıkları ortaya çıkaramayacak
olması riskidir. Bulma riski, örnekleme ile ilgili veya
örnekleme dışı belirsizlikler nedeniyle ortaya çıkar.
Örnekleme hatası, çoğunlukla denetçinin bir hesap
kalanını veya işlem sınıfının tamamının inceleyememesi
gerçeği ile ilişkilidir. Örnekleme dışı nedenler ise uygun
olmayan denetim yordamlarının seçilmesi, denetim
yordamlarının yanlış uygulanmasını ve yorumlanmasını
kapsar.
Denetim riski = Doğal risk x Kontrol riski x Bulma riski
Bulma riski =Denetim riski / (Doğal risk x Kontrol riski)
Denetçi, işletme yönetim tarafından sunulan finansal
bilgiye dayanarak finansal tablolar hakkındaki görüşünü
ifade eder. Eğer iç kontrol sistemi etkin olarak çalışmaz
ise (kontrol riski) finansal bilgi önemli yanlışlıklar
içerebilecektir. Denetçi bu önemli yanlışlıkları ortaya
çıkaramaz ise (bulma riski) sonuçta yanlış görüş beyan
edecektir (denetim riski).
Bu durumda yanıltıcı beyan riskinden (doğal risk ve
kontrol riski) yönetim sorumlu olduğuna göre bu riski ve
bileşenlerini denetçi kontrol edemez
Denetim Kanıtı
Denetim kanıtı, denetçinin görüşüne temel oluşturan
sonuca ulaşmada kullandığı bilgilerdir. Denetçinin
çalışmasının büyük kısmını, savlarla ilgili kanıtların
toplanması ve bu kanıtların değerlendirilmesi oluşturur.
Sav ise mali tablo unsurları olarak yönetimin yapmış
olduğu beyanlar ve imalardır. Denetim standartlarına göre
yönetimin savları beş grupta toplanır. Bunlar;
• var olma ve meydana gelme
• tamlık
• haklar ve yükümlülükler
• değerleme ve dağıtım
• sunum ve açıklamadır.
Denetçinin, yönetimin savlarına karşı oluşturduğu denetim
amaçları olarak şunlar sayılmaktadır:
• gerçeklik
• tamlık
• zamanlılık
• sahiplik
• kayıtların doğruluğu
• değerleme
• sınıflandırma
• açıklama
Yönetimin savları, denetçi tarafından elde edilecek kanıtın
türünün ve miktarının belirlenmesinde kullanılır. Denetim
amaçları, savlara göre belirlendiği için denetici, belirli
denetim amaçları karşılamaya yetecek kanıta sahip
olmalıdır. Denetçi, yanıltıcı beyan riskini bu savları
kullanarak belirler ve bu yolla riskleri cevaplayacak
denetim yordamları tasarlar. Denetim yordamları sonucu
da elde ettiği kanıtları değerlendirerek denetim raporuna
temel teşkil edecek görüşünü oluşturur.
2
 İŞL401U-DENETİM
Ünite 2: Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramları ve Çalışma Kağıtları

Denetim kanıtları, işletmenin muhasebe sisteminden elde ilgili geçmiş bilgileri kapsar. Cari dosya ise, cari yılda
edilen kanıtlar ve destekleyici denetim kanıtlarıdır. yapılan denetim işi ile ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı
İşletmenin muhasebe kayıtları, denetimin önemli bir dosyadır. Bu dosyada denetimin yönetimi ile ilgili belgeler
kaynağıdır. Muhasebe sisteminden elde edilen kanıtlar, ve denetim kanıtlarının belgeleri yer alır.
esas muhasebe kanıtları ve diğer muhasebe kanıtlarıdır.
Çalışma kağıtlarının saklanması denetçinin belirlediği bir
Esas muhasebe kanıtları:
süre içinde denetçi tarafından saklanır ve müşteri
• yevmiye defteri bilgilerini içerdiği için etik ve yasal sorumluluklar
• büyük defter tamamen denetçiye aittir.
• muhasebe fişler,
• mizanlar
• muhasebe yönetmeliği
• hesap ekstreleri
Diğer muhasebe kanıtları ise:
• çekler ve faturalar
• elektronik fon transfer kayıtları
• sözleşmeler
• yardımcı defterler
• yevmiye defterleri ve büyük deftere yansımayan
finansal tablo düzeltmeleri
• maliyet dağıtımıyla ilgili çalışma kâğıtları,
tablolar ve hesaplamalar
• mutabakat ve açıklamalar
Denetim kanıtı; hem yönetimin savlarını destekleyen ve
doğrulayan hem de doğrulamayan bilgileri kapsar. Ayrıca
bazı durumlarda bilginin yokluğu da (örneğin yönetimin
istenen bilgiyi vermemesi) denetçi tarafından kanıt olarak
kullanılacak bir bilgidir. Denetim kanıtını elde etmek için
risk belirleme yordamları ve diğer denetim yordamları
uygulanmalıdır. Risk belirleme yordamlarının yetersiz
kaldığı durumlarda diğer denetim yordamlarına
başvurulur. Diğer denetim yordamları ise kısaca şunlardır;
• kontrol
• gözlem
• dışsal doğrulama
• yeniden hesaplama
• yeniden yapma
• analitik yordamlar
• soruşturmadır.
Çalışma Kağıtları
Çalışma kağıtları, denetçinin yapmış olduğu denetim
çalışmasında uyguladığı yordamlara, testlere, elde ettiği
kanıtlara ve ulaştığı sonuçlara ilişkin tutmuş olduğu
kayıtlardır. Son yıllarda denetçiler arasında çalışma
kağıtları yerine denetim belgelendirmesi terimi de
kullanılmaktadır. Çalışma kağıtları özellikle denetçinin
çalışma alanı standartlarına uyduğunu belgeler. Denetim
tamamlandığında denetçi, ne tür bir rapor vereceğine karar
vermelidir. Bu kararın temelinde toplanan denetim
kanıtları, kanıtların değerlendirilmesi, ulaşılan sonuçlar ve
çalışma kağıtlarındaki belgelerde yer almaktadır.
Birçok denetim firması, çalışma kağıtlarını sürekli dosya
ve cari dosya adı verilen dosyalarda saklar. Sürekli dosya,
aynı müşteri ile sürekli çalışılması durumunda müşteri ile