વેદાંત એ વેદોની પરાકા ા છે . તે ના અ યાસમાં વેશી ર ો છે .

તે

િવ ાન જે માણસને સંસારના મેદાનથી ઉપર લાવે છે . તે યાન કરવાની તકસંગત પ િત છે

સવ ચ સંપણ
ૂ , શા ત, અનંત. વેદાંત એ માનવ અનુભવની પરાકા ા છે

અને િવચારની ફે ક ટીનો અંત છે . તે સૌથી મહાન અને સવ ચ ાન છે . આ શાણપણ

ાચીન ઋિષઓ સમ ગટ થયું હતું.

ત કાલીન ઋિષઓ અને ઋિષઓએ યાનના યોગો અને સંશોધનો કયા છે અને આ યા છે

િવ ને તેમના આ યાિ ક અનુભવો. આ બધા અિધકૃ ત છે . તમારે વધુ સમય પસાર કરવો જોઈએ નહીં

વધુ એક વખત ારં િભક યોગો કરવામાં. તમારા આખા વનનો સમય પૂરતો નથી

આ યોગો અને સંશોધનો કરવા. ઋિષમુિનઓના અનુભવો રેડીમેડ જેવા હોય છે

સંકુિચત ગોળીઓ. તમારે ફ તેમની સૂચનાઓનું સંપૂણ પાલન કરવું પડશે,

અિવ સનીય ા અને ભિ . પછી એકલા તમે આ યાિ ક માગમાં કોઈપણ ગિત કરી શકો છો અને

વનનું લ ા કરો.

સંપણ
ૂ વતં તાની ાિ માટે સાધના કરવા માટે , તમારે આમાં ણવું જોઈએ

પોતે તેની ટે કિનક અને પ િત શ કરે છે . તમારે બંધનનું વ પ, તેનું કારણ ણવું જોઈએ

બંધન અને બંધનમાંથી મુિ મેળવવાનો માગ. તમારે વનનો શોધ અ યાસ કરવો પડશે અને

તેના રહ યો ણો.

કમ

તમે આ પૃ વી પર તમારા અગાઉ કરેલા કમ (િ યાઓ)ને લીધે જ યા છો

જ મો આ શરીર અને આ મનની િ થિત એ બંને ભૂતકાળના કમ ના પિરણામો છે . શું છે

કમ?

વાસણ અથવા ઈ છા ઉ પ થાય છે . પછી તમે ઑ જે ટ કબજે કરવા માટે ય કરો. આ કમ છે . િવચાયુ

પોતે જ વા તિવક કમ છે . શારીિરક િ યા એ મા તેનું અિભ યિ છે . પછી તમે પદાથનો આનંદ માણો. આ છે

ભોગા. આ ભોગ વાસણને મજબૂત અને ચરબીયુ બનાવે છે . વાસણનું ચ અથવા ચ , કમ,

ભોગા, સદા ફરે છે . ભોગા છોડી દો. યાગ, ભેદભાવ અને વૈરા યનો અ યાસ કરો.

- ાન, ાન ારા અ ાન (અ ાન) નાબૂદ કરીને વાસણોનો નાશ કરો.

અિવનાશી. પછી એકલું પૈડું જે માણસને આ સંસાર સાથે બાંધે છે તે ફરવાનું બંધ થઈ જશે.

પછી તમે એકલા જ આ વાન અથવા આ ાના ાતા બનો.

આ ાનો ખૂની કોણ છે ?

િવષયાસ આનંદમાં લીન થઈને આ ને ભૂલી જવું એ આ ાની હ યા છે . પછી પણ

કોઈક રીતે આ દુ લભ માનવ જ મ મેળવવો, િનવૃિ માટે જ મ ત વૃિ સાથે, જે ય ો કરતો નથી

તેના આ ાની મુિ માટે , આ ાનો હ યારો છે . તે આ વન નથી પણ આ ા છે .

યાગ

યાગ ારા જ આ ાનો સા ા કાર થઈ શકે છે . તમે િવષયાસ વ તુઓનો આનંદ મા ો છે

લાખો જ મો. તમે આ જ મમાં આટલા વષ સુધી ઇિ યજ ય વ તુઓનો આનંદ મા ો છે . જો યાં નથી

અ યાર સુધી તમારામાં સંતોષ હતો, પછી ારે આવશે? કામુકના મૃગજળ પાછળ દોડશો નહીં

વ તુઓ ઇિ યો તમને િમત કરી રહી છે . વૈરા ય અને યાગનો િવકાસ કરો. તમારા આ ાને સાકાર કરો.

તો જ તમને શા ત સંતોષ, શા ત શાંિત અને અમર આનંદ મળશે. થી ગો

તારી અ ાનતાની િનં ા, હે દુ યવી મૂખ!

જો તમારા શરીરના કપડામાં આગ લાગી ય, તો તમે ઠં ડક માટે પાણી તરફ કઈ ઉ જ

ે ના સાથે દોડવા માંગો
છો

તમે? સંસારની ધગધગતી અિ માંથી તમને એવું જ લાગશે. તમને લાગવું જોઈએ કે તમે શેકેલા છો

સંસારની અિ માં. વૈરા ય (વૈરા ય) અને મુમુ ુ વ (મુિ ની તી ઝં ખના)

તમારામાં સવાર થવી જોઈએ. તમને બચાવવા માટે તમારે ગુ પાસે દોડવું જોઈએ.

વ તુઓનો ઉપભોગ વાસણો અથવા તૃ ણાઓ (તૃ ણાઓ) ને મજબૂત બનાવે છે અને મનને બનાવે છે

વધુ બેચન
ે . આનંદ ઈ છાઓની તૃિ લાવી શકતો નથી. વધુમાં, તૃ ણા ઉ નો િનકાલ કરે છે

અને ઇિ યોને નબળી પાડે છે.

ારે તમે વ જુ ઓ છો, યારે તમે એક કલાકમાં પચાસ વષની ઘટનાઓ જુ ઓ છો. તમે ખરેખર તે અનુભવો
છો

પચાસ વષ વીતી ગયા. જે સાચો છે , ચેતના ગવાના એક કલાકનો સમય અથવા પચાસનો સમય

ડીમીંગ ચેતના વષ ? બંને સાચા છે . ત અવ થા અને વ અવ થાની છે

સમાન ગુણવ ા અથવા કૃ િત. તેઓ સમાન છે (સામના). ફરક એટલો જ છે કે ગવાની અવ થા એ છે

લાંબા વ અથવા દીઘ વ . તે સમ શે કે પૃ વી પરનું આ વન મા એક િવિચ વ છે

મન ારે પરમ પૂણ અથવા પર નો સા ા કાર થાય છે.

ઉપાસના

મનની એકા તા ા કરવા માટે ઉપાસનાનો અ યાસ કરો. ઉપાસના િવિવધ કારની હોય છે , જેમ કે .

િતકા ઉપાસના, િતમા ઉપાસના (મૂિતની પૂ ), પંચકોપાસન (પાંચ દે વતાઓની પૂ :

ગણેશ, િશવ, િવ ણુ, દુગા અને સૂય), રામ અને કૃ ણ જેવા અવતારોની પૂ , અને
અહમ હ ઉપાસના.

અહમ હ ઉપાસના િનગુણ ઉપાસના છે . અિભલાષી પોતાના વનું યાન કરે છે

ા ણ. તે પોતાના યિ ગત વને પરમ વ અથવા સાથે ઓળખે છે . તે બહાર કાઢવાનો ય કરે છે

પાંચ આવરણના શરીરમાં છુપાયેલું વ. તેથી નોંધપા નામ, 'અહમ હ'

ઉપાસના.

'અ એ છે '. 'આકાશ છે '. ‘સૂય (સૂય) છે ’. ‘મન છે ’.

‘ ાણ છે ’,—આ બધા ઉપિનષદના ઉપાસના-વા છે . આ બધા િતકા છે

ઉપાસના. િતકા નું િતક છે . આ બધા ના તીકો છે . તમે યાલ કરી શકો છો

આ તીકોની ઉપાસના ારા ા ણ. તમને લાગશે કે આમાં છુપાયેલું છે

િતકાસ. તમારે િવચારવું પડશે કે આ િતકાઓનું અિધ ાન અથવા અવતરણ છે .

ઉપાસના કરવાની આ કે ટલીક રીતો છે .

ઇિ યોનું િનયં ણ

પર યાન કે િ ત કરવા માટે ઇિ યો સંપણ

ૂ રીતે િનયંિ ત હોવી જોઈએ.

આંખ અને કાન પણ ભ જેટલા જ તોફાની અને તોફાની છે . આંખો હં મશ

ે ા ઈ છે છે

નવા વ પો, નવા યો, નવા િચ ો અને નવી જ યાઓ જોવા માટે જે દરિમયાન મનમાં સાંભ યું હોય

અ ય લોકો સાથે વાતચીત. જો તમે કા મીર ન જોયું હોય, જો તમે મુલાકાત લીધેલ લોકો પાસેથી સાંભળો

કા મીર, “કા મીર એક સુંદર જ યા છે . ઝરણા અને યો અ ભુત છે ,” આંખોએ મદદ કરી

પિરચય

ાં સુધી તમે ખરેખર કા મીર ન જુ ઓ યાં સુધી મન તમને વારં વાર ઉ કે રશે. આંખો અને કાન જોઈએ

ઈ છા કરવાનું બંધ કરો.

ઇિ યોમાં સૌથી વધુ બે તકલીફ છે ભ અને જનનાંગ. જેને મળી છે

ભ અને જનનેિ યના પદાથ માટે ની ભૂખ વેદાંિતક સાધનાના અ યાસ માટે અયો ય છે .

સાધનાના ચાર મા યમોનો સારી રીતે આચરણ થવો જોઈએ અને આ સાધનાઓનો કોઈ મા ટર જ લઈ શકે છે

વેદાંિતક સાધનાનો અ યાસ કરો.

મન અને તેના કાય

મન જગત છે . મન ઇિ યો, ાણ વગેરન

ે ે ગિત આપે છે . મન બંધનનું કારણ છે અને

મુિ વેદાંતના અ યાસ માટે મન અને તેના કાય નો ઊંડો અ યાસ જ રી છે .

મનના મુખ દે વતા ચં અથવા સોમ છે . ચં ઠં ડી છે . તે અપસ-ત વથી બનેલું છે

(પાણી). પાણી ધરાવે છે

નીચે તરફ દોડવાની વૃિ . તો મનની વૃિ પણ હં મશ

ે ા નીચે તરફ જ ચાલે છે

િવષયાસ વ તુઓ તરફ.

બા કાન, આંખના દડા વગેર ે મા સાધનો છે . તેઓ ના વા તિવક ઇિ યો નથી

ઈિ યાસ. વા તિવક કે ો અથવા ઇિ યો મગજમાં છે અથવા સૌથી યો ય રીતે અપાિથવ શરીરમાં છે (સુ મા

સરીરા). જો મગજમાં ા ય ાનતંતુ અને િ કે ને અસર થાય તો તમે ન તો સાંભળી શકો છો કે ન તો

જુ ઓ બી ઇિ યોનું પણ એવું જ છે .

વ દરિમયાન, મનની ગેરહાજરી હોવા છતાં, મન પોતે જ બધી ઇિ યોનું કાય કરે છે

બા સાધનો અથવા ઇિ યો, જેમ કે આંખના ગોળા, વગેર.ે મનમાં બધી ઇિ યો ભળી ય છે .

ખરેખર મન જ સાંભળે છે , ચાખે છે , અનુભવે છે વગેર.ે આ સાિબત કરે છે કે વા તિવક ઇિ યો અંદર છે . આ

આંખના દડા, ભ, બા કાન, નાક, હાથ, પગ વગેર ે એ મા વા ો (કરણ) છે .

મન સંક પ અને િવક પનું કાય કરે છે . એ િવચારે છે: “શું હુ ં દહેરા જઈ શકુ ં

ડન કે નહીં?" બુ ી અથવા બુિ ન ી કરે છે: "મારે જવું જોઈએ." અહં કાર, અહં કાર, ઘમંડ કરે છે . િચ

જે સં કાર અથવા છાપનું ભંડાર છે તે તૈયારી કરે છે અને આદે શ આપે છે

ઇિ યો પછી ઇિ યો કાય કરે છે . પગ ખસે છે . આંખો જુ એ છે . તમે દહેરાદૂ ન સુધી પહોં યા પછી વૃિ અથવા

િવચારની લહેર જે તમને દે હરાદૂ ન શમતી કે ઓગળી ગઈ (લયા) જોવા માટે ઉ િે જત કરતી હતી. પછી

તમારી ઈ છા સંતો યા પછી તમને કામચલાઉ શાંિત મળે છે .

ુિનંગ ફોક વડે ઘંટડી ધાતુના બનેલા જહાજ પર હાર કરો. તે વાઇ ટ
ે થશે. આમ પણ મન

વાઇ ેટ થાય છે જો કોઈ તમારો દુ પયોગ કરે અથવા તમારી શંસા કરે, જો તમને દુ ઃખ કે આનંદ લાગે.
વખાણ અને આનંદ દરિમયાન,

મન િવ તરે છે . િનંદા અને પીડા દરિમયાન તે સંકોચન કરે છે .

મન લઘુિચ -માયા છે . ારે મનનું કાય બંધ થાય છે , અને ારે મન હોય છે

િનરપે માં ઓગળી ય છે , યાં આ -સા ા કાર થાય છે .

ગુ અને િશ ય

જૂ ના જમાનામાં ઈ છા રાખનાર ગુ પાસે લાકડીઓનું બંડલ લઈને જતો હતો.

હાથ, આ યાિ ક સૂચના માટે . આ શું સૂચવે છે? તે પોતાના ગુ ને ાથના કરે છે , “હે આરા ય

ગુ ! મારા પાપો અને સાંસાિરક વાસણોનો પોટલો તમારી કૃ પાથી ાનની અિ માં બળી જવા દો.

મારામાં િદ ય ોત વધવા દો. મને સવ ચ કાશ ા કરવા દો. મને સા ા કાર કરો, આંતિરક

વ- બળ આ ા. મારી ઇિ યો, મન, ાણ અને અહં કારને અિ માં અપણ કરી દો

શાણપણ મને લાઇટના કાશ તરીકે ચમકવા દો!”

ગુ ની કૃ પા જ િશ યના અ ાનનો પડદો દૂ ર કરે છે . ગુ ની કૃ પા

િશ યના દયમાં વેશ કરે છે અને તેનામાં ાકાર-વૃિ ઉભી કરે છે . અ યંત ઉ કૃ

િન ા ગુ , જેમના માટે કોઈ િવ નથી, તે શીખવવા માટે તેમના ઉ ચ રા માંથી નીચે આવે છે

િશ ય

વેદાંિતક નીિતશા

જો તમે વેદાંત કે ાન યોગનો અ યાસ કરવા માંગતા હોવ તો હં મશ

ે ા હસતા રહો, હં મશ
ે ા ખુશખુશાલ રહો. તે
જે છે

અંધકારમય, જે ખુશખુશાલ છે , જેનો િદવેલનો ચહેરો છે અથવા રિવવારનો ચહેરો છે તે બની શકતો નથી.

વેદાંિતન. તે વેદાંતના અ યાસ માટે કોઈ અિધકારી કે લાયક યિ નથી. આવા માણસે જોઈએ

કોષમાં બંધ રહો, કારણ કે તે અ ય લોકો માટે ચેપ અથવા દૂષણનો ોત છે . ની કં પની દૂ ર કરો

આવી નકારા ક યિ . એકલો િવવેકનો માણસ વેદાંિતક સાધનાના અ યાસ માટે યો ય છે અને એક
માણસ

િવવેકા હં મશ
ે ા શાંિતપૂણ અને આનંદદાયક છે

નો વભાવ

એ સંપણ
ૂ -અિ ત વ છે જે ાન-આનંદની કૃ િત છે .

ારે અ ાનનો પડદો સવારથી ફાટી ય છે યારે જગત પોતે બનીને ચમકે છે .

અિવનાશીનું ાન. તમારા ગુ માં જુ ઓ, જગતમાં જુ ઓ, માં જુ ઓ

બધું

વા તવમાં કોઈ સજન નથી. જગત પોતે નું વ પ છે . િવ છે

અ યારોપ ારા પર આિધિપત. અપવાદ-યુિ ારા અિધ મતા છે

સબલેટેડ અથવા નકારવામાં આવે છે અને બધું જ સંપૂણ હોવાનું સમ ય છે .

મા ટે ન ચાલે છે, પણ તમે આગળ વધતા નથી. મા હોડી ફરે છે , પણ તમે ખસતા નથી. સમ

તેથી, ફ શરીર જ ફરે છે , પરં તુ ઇ ડવેલર અથવા સાયલ ટ સા ી, સા ી, જે સમાન છે

િનરપે અથવા આ ા, ારેય ખસે નહીં.

‘આ ા’ શ દનો ઉપયોગ યિ માં રહેલા આ ાના સંદભમાં થાય છે . શ દ ' ા ણ'

ાંડના તમામ વો અને પદાથ નો આ ા સમાન આ ાના સંદભમાં વપરાય છે .

આનંદ છે

રા તેની લાંબી મુસાફરીથી રા ે તેના મહેલમાં પાછો ફરે છે . તે થાકીને મરી ગયો છે . તેઓ ઇ છે છે

તા કાિલક આરામ. તે મહારાણી કે રાણી સાથે પણ વાત કરવા માંગતો નથી. પદાથ નથી કરતા
4

પિરચય

તેને કોઈપણ આનંદ આપો. તે ઊંઘનો આનંદ માણવા માંગે છે . આનંદ ાંથી ઊંડાણમાં આવે છે

ઊંઘ, ારે આનંદની કોઈ વ તુ નથી? ગાઢ િન ામાં રા (અથવા વ) સંપકમાં આવે છે

સવ-આનંદપૂણ પરમ આ ા સાથે અને પોતાની તને તાજગી અને મજબૂત બનાવે છે . ોત છે

બધી શાંિત અને આનંદ.

ઈ ર અને વા

યિ ગત આ ા અને ઈ રનું કારણ શરીર (કરણસિરર) એક જ છે . માં

વ એ યિ ગત અિવ ા છે . ઈ રનું કારણ શરીર વૈિ ક છે અને તેને માયા કહેવામાં આવે છે .

ત, વ અને ગહન ણ અવ થામાં વને િવ , તૈજસ અને ા કહેવામાં આવે છે .

ઊંઘના અનુભવો, અને કોિ મક િસ ાંતને અનુ પ નામ િવરાટ, િહર ગભ છે

અને ઇ રા. વમાં રહેલા કુ ત થ-આ ા , િનરપે સાથે સમાન છે .

માયાનો વભાવ

માયા િ ગુણાિ કા છે . તમોગુણ એટલે અંધકાર અને જડતા. રજોગુણ એ ઉ કટ અને વૃિ છે .

સ વગુણ એ િદ ય કાશ અને શુ તા છે .

અિવ ાના બળને લીધે તમે તમારા પોતાના દોષો શોધી શકતા નથી. અિવ ા એનું નામ છે

યિ કે વમાં માયા. તમે હં મેશા િવચારો છો કે તમે ખામીઓથી મુ છો, તમે સંપૂણ છો

સ ુ ણોના ગુણોથી, કે તમે િવ ના સૌથી સંપણ

ૂ માણસ છો. આ માયા છે .

દુ યવી મનના માણસ માટે માયા સ ય અથવા સ ય છે . તે અિનવચનીય છે અથવા માટે અ ય છે

િવવેકી અથવા ભેદભાવનો માણસ. તે મુ ઋિષ અથવા વનમુ માટે તુ છ અથવા કં ઈ નથી

પોતાની ઓળખ સિ ચદાનંદ ા ણ સાથે કરી ર ા છે .

વાસના અને તૃ ણાઓ, ઈ છાઓ અને તૃ ણાઓનો સંપણ

ૂ િવનાશ કરીને જ નાશ કરી શકાય છે .

અિવ ા અથવા અ ાન, આ સંસારના ોત છે , જેમ એક વૃ નો નાશ કરીને જ નાશ કરી શકાય છે .

તેના મૂળ. જો તમે ઝાડની ડાળીઓ કાપી નાખો, તો તે ફરીથી વધશે. તેથી તમારે મૂળને જ કાઢી નાખવું
જોઈએ.

અિવ ાનો નાશ અિવનાશી અથવા ના ાનથી થઈ શકે છે , આડેધડથી નહીં.

ઇિ યોનું દમન.

અિવ ાના િવનાશથી રાગ- ષ

ે નો નાશ થશે. રાગ અને ષ
ે ા છે

અિવ ા અથવા અ ાન ના ફે રફારો અથવા અસરો.

અ ાન એ ના ાનની ગેરહાજરી છે . જેમ વૃ ો જમીન પર જ મે છે

પવત પવતને છુપાવે છે , જેમ સૂયના િકરણો ારા જ મેલા વાદળો સૂયને છુપાવે છે , તેથી

ા ણની શિ માંથી જ મેલા અ ાન પણ ચૈત ય અથવા ા ણને છુપાવે છે .

અ ાન બે ગણું છે : ટૂ લા અને મૂલા. સાધન-અ ાન એ પદાથ ના સંબંધમાં અ ાન છે

બહાર. મૂળ-અ ાન એ આ ાને અંદર આવરી લેતું અ ાન છે .

ધ ોજે શન ઓફ ધ વ ડ

ઉનાળામાં આખી પૃ વી સુકાઈ ય છે . જલદી યાં એક ફુવારો છે બીજ અંકુિરત અને

છોડ બહાર આવે છે . તેઓ વરસાદ પહેલા અ ય અવ થામાં હતા (અ ય ). આમ પણ િવ

જે ગટ અવ થામાં છે તે અ ય અવ થા હતી અને ફરીથી અ ય બની જશે. તે છે

માયામાંથી બહાર આવો, ઈ રના કારણભૂત શરીર, અને અંતે તેની પાસે પાછા આવશે.

પૃ વી, પાણી, અિ , વાયુ અને આકાશ એ બધી માયાની ઉ પિ છે . પાણી વધુ સૂ મ છે અને

પૃ વી કરતાં યાપક. અિ પાણી કરતાં વધુ સૂ મ અને યાપક છે . હવા વધુ સૂ મ અને યાપક છે

આગ કરતાં. આકાશ હવા કરતાં વધુ સૂ મ અને યાપક છે .

જો તમે તમારા ટે બલ પર ચમેલીના કે ટલાક ફૂલો રાખો છો, તો સુગંધ અથવા સુગંધ ચારે બાજુ ફે લાય છે

મ. સુગંધ ફૂલ કરતાં વધુ યાપક છે . ફૂલ એક જ યાએ છે , પરં તુ

સુગંધ વાતાવરણમાં ફે લાય છે . વરાળની ભેજ પૃ વી કરતાં વધુ યાપક છે . સૂયનું

કાશ પાણી કરતાં વધુ યાપક છે . આકાશ જે અ ય ચાર ત વ માટે માતા-પદાથ છે

સવ યાપી. ચારેય ત વોનું મૂળ સવ યાપી આકાશમાં છે .

અથવા પરમા ામાંથી પાંચ ત વો ઉ પ થયા. આકાસાનો જ મ થમ થયો હતો. આકાસા

ઈથર અથવા પેસ છે . તે આકાશ અથવા અવકાશ છે જે અ ય ચાર ત વોનું િનવાસ થાન છે . તે જહાજ છે
અથવા

ક ટે નર આકાશમાં ગિત અથવા ગિત હતી. તે ગિત વાયુ અથવા વાયુ છે . દરિમયાન ગરમી હતી

હવાની ગિત. હવામાંથી અિ નો જ મ થયો. હવા િવના અિ બળી શકતો નથી. અિ ઠં ડો પડી પાણી બની
ગયો.

પાણી ઘન બ યું અને પૃ વી બ યું.

શરીરના આવરણ

પાંચ આવરણ યિ ગત આ ાને આવરી લે છે . તેઓ છે અ મય, ાણમય,

મનોમય, િવ ાનમય અને આનંદમય કોસ. અંતઃકરણ અથવા આંતિરક અંગ લે છે

ચાર વ પો, જેમ કે , મન, બુિ , અહં કાર અને અધ ત મન (િચ ).

અહં કાર અથવા અહં કારનો બુિ (બુિ ) સાથે સંબંધ છે . તેમનું િનવાસ થાન છે
િવ ાનમય કોસા. િચ સાથે મન (માનસ)નું જોડાણ છે . તેમનું ધામ મનોમય છે

કોસા.

સૂય (સૂય)નો કાશ બુિ ને તેજ કરે છે . સૂયની ગરમી ાણને ગરમી આપે છે અને

જેથી શરીરની ગરમી જળવાઈ રહે છે .

જેમ મન એ આ ા અને ાણ વ ચે િવભાજન કરતી દીવાલ છે , તેવી જ રીતે ાણ (મહ વની હવા,

ઊ ) એ મન અને શરીર વ ચેની સીમા-િદવાલ છે .

મનની ઉપર બુ ી છે . બુ ી અથવા બુિ અિ -ત વથી બનેલી છે

(અિ -િસ ાંત). મનની નીચે ાણ છે જે અિ થી પણ બનેલો છે . આગ વ ચે (બુિ

ઉપર) અને અિ (નીચે ાણ) એ મન (પાણી) છે . મનના મુખ દે વતા ચં છે

(ચં ). િવચાર (બુિ ) અથવા ાણની અિ ારા આ મન (પાણી)ને સૂકવી દો

( ાણાયામ), અથવા બંને. તમે શા ત શાંિત, શા ત આનંદ ા કરશો.

સમાિધ

સમાિધ એ તુિરયા અથવા ચોથી અવ થા છે જે શુ ચેતના અથવા સવ ચ છે

સંપણ
ૂ ાં િ ચેતનાનો આભાસ પણ અિ ત વમાં નથી.

રા યોગીઓ િનરોધ-સમાિધનો અ યાસ કરે છે . ાન યોગીઓ અથવા વેદાંતીઓ બધ-સમાિધનો અ યાસ

કરે છે .

િનરોધ-સમાિધના અ યાસમાં રાજયોગી મનની તમામ વૃિ ઓને એકા તાથી રોકે છે .

એક ફોમ પર. બાધ-સમાિધના અ યાસમાં ાન યોગી બધા નામ અને વ પોનો યાગ કરે છે અને

સત્-િચત્-આનંદ જે આ બધા નામો માટે સબ ટે ટમ છે.

અને વ પો. ાનયોગીની સાધનામાં યાપકતા છે . તે વખતે પણ તે સાધના કરે છે

ચાલવું ાં પણ તે જુ એ છે તે એક અંતગત સાર જોવાનો યાસ કરે છે અને નામોને નકારે છે અને

વ પો ફરતી વખતે પણ તે સહજ-સમાિધમાં છે . પરં તુ, એક રા યોગી બેસીને યાન કરે છે . તે માં છે

િ થર, ચો સ દં ભની જ ર છે . ચાલતી વખતે કે હલનચલન કરતી વખતે તે સમાિધમાં ન હોઈ શકે .

વેદાંતમાં યાનને િનિદ યાસન કહેવામાં આવે છે . િનિદ યાસન સા ા કાર તરફ દોરી ય છે અથવા

િનિવક પ સમાિધ. જેણે િનિવક પ સમાિધનો અનુભવ કય છે તે રા માં પાછો ફરશે નહીં

મૂત વ પ ફરી એકવાર.

વેદાંિતક સાધનાની પ િત

વણ, મનન અને િનિદ યાસન એ વેદાંિતક સાધનાના ણ તબ ા છે .

વણ એ સ યનું વણ છે . માંથી અભેદ-બોધ-વા સાંભળવું જોઈએ

 િન ા-ગુ . પછી વેદાંિતક ંથો અને થ
ં ોનો કાળ પૂવક અ યાસ કરવો પડશે

મહાન મહાવા ોના અથને યો ય રીતે સમજવાનો હેતુ.

વેદાંિતક થ
ં ો બે કારના હોય છે : માણ- થ
ં અને મેય- ંથ. એક

હં મેશા વેદાંત પર માણભૂત કાય નો અ યાસ કરવો જોઈએ. િવષય પર એક સંપણ

ૂ અને સંપૂણ થ
ં

સૌથી વધુ કાળ સાથે અ યાસ કરવો જોઈએ. યારે જ વેદાંતનું સંપૂણ ાન થશે. કામ કરે છે

જેમ કે અ ૈતિસિ , િચ સુખી, ખંડનખંડખા , સૂ ો વગેર.ે

માણ- ંથો, કારણ કે તેઓ અ ય િસ ાંતોનું ખંડન કરે છે અને તક ારા અ ૈત-ત વ થાિપત કરે છે અને

દલીલ ઉપિનષદ, ભગવ ીતા અને યોગવિસ જેવા કાય છે

મેય- થ
ં ો, કારણ કે તેઓ મા સ ા સાથે સંપણ
ૂ સ ય જણાવે છે અને તેમાં વૃ થતા નથી

કોઈપણ વ તુને રિદયો આપવા અથવા થાિપત કરવા માટે તક. તેઓ સાહિજક કાય છે , ારે ભૂતપૂવ છે

બૌિ ક

વેદાંિતક સાધના શ કરતા પહેલા મન શુ અને શાંત હોવું જોઈએ. રાખવાનું

મનમાં વાસણ કાળા કો ાને અંદર રાખે છે અને તેને દૂ ધ પીવે છે . તમા ં વન હં મશ
ે ા અંદર છે

ભય આ વાસણોને િવચાર, વૈરા ય અને આ ાના યાન ારા મારી નાખો.

ુિત થ
ં ો જે સૃિ સાથે કામ કરે છે , જેમ કે "આ ાથી ઉછરેલા આકાશમાંથી, આકાશમાંથી

વાયુ, વાયુ અિ માંથી, વગેરન

ે ો હેતુ મા નેઓફાઈ સને ાથિમક સૂચનાઓ આપવા માટે છે .

અથવા યુવાન ઉમેદવારો; કારણ કે તેઓ અ િતવવાદ અથવા િબન-ઉ ાંિતના િસ ાંતને એક જ સમયે
સમ શકતા નથી.

ારે તમે સૃિ ની સારવાર કરતા ફકરાઓ વાંચો છો, યારે હં મેશા યાદ રાખો કે આ બધું મા છે

અ યરોપા અથવા અિધ ાન. આ ારેય ભૂલશો નહીં. એક સેક ડ માટે પણ િવચારશો નહીં કે દુ િનયા છે

વા તિવક ફ અપવાદયુિ ારા અથવા અિધ ાિપતના ખંડન ારા તમે થાિપત કરી શકો છો

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

કે વલ-અ ૈત-િસ ાંત. જો િવ વા તિવક છે , જો ૈત વા તિવક છે , તો તમને તેનો અનુભવ નથી

અ ૈિતક અનુભૂિત.

જો અહં કાર અથવા અહં કાર-માલાની અશુિ નો નાશ થાય, તો અ ય બે અશુિ ઓ, જેમ કે .

કામ-માલા (ઇ છાની અશુિ ) અને કમ-માલા (િ યાઓની અશુ તા) નો નાશ થશે.

પોતાને તો પછી, વનમુ અથવા મુ ઋિષ માટે ર ધ કે વી રીતે હોઈ શકે ? તે એક છે

સવ ચ સંપણ
ૂ સાથે.
વેદાંિતક સાધનામાં અવરોધો

અહં કાર એ આ ાન માટે સૌથી મોટો અવરોધ છે . "મને બધી ખબર છે . મારો મત અથવા

એકલો અિભ ાય સાચો છે . હુ ં જે ક ં છું તે યો ય છે . એ માણસને કં ઈ ખબર નથી. દરેકને જોઈએ

હુ ં જે કહુ ં તેનું પાલન કરો. બધાએ મારી વાત માનવી જોઈએ. હુ ં કોઈપણ કારના દોષથી મુ છું. હુ ં સંપૂણ છું

શુભ ગુણો. હુ ં ખૂબ જ બુિ શાળી છું. એ માણસ બહુ મૂખ છે . એ માણસ દુ :ખી છે . તે માણસ

ઘણી ખામીઓ છે . હુ ં ાની છું. હુ ં સુંદર છુ." આમ અહં કારી માણસ કહે છે . આનો વભાવ છે

રાજિસક અહમકારા. તે પોતાની ભૂલો છુપાવે છે . તે પોતાની મતાઓની અિતશયોિ અને હેરાત કરે છે
અને

ગુણો તે બી ને તુ છ ગણે છે . તે બી ની િનંદા કરે છે . તે અ ય લોકો પર દોષો મૂકે છે જે તેઓ

મ યું નથી. તે બી માં સા ં નિહ પણ ખરાબ જુ એ છે . તે પોતાના પર ઘણા સારા ગુણો લાદે છે

જે તેની પાસે નથી. તે માણસ વેદાંિતક સાધના કરી શકતો નથી. ના માગ માટે તે અયો ય છે

ાન.

રાગ અને ેષ વના મહાન સંસારની રચના કરે છે . તેમનો નાશ કરવો પડશે

પરમ ના ાન ારા. ાં તો યો ય સમજણ ારા અને

ભેદભાવ અથવા િતપ ભાવના ારા આ વાહોનો નાશ થવો જોઈએ. મુિ છે

સરળતા ારા, સાવચેતી ારા, શુ તા ારા, જુ સાને િનયંિ ત કરીને અને અનુસરીને

સંતો અને ઋિષઓના પગના િનશાન.

વેદાંિતક સાધના ારા ાકાર-વૃિ ઉ પ થાય છે . વાંસ સામે હાર કરે છે

અ ય વાંસ અને આગ ઉ પ થાય છે . આખું જં ગલ બળી ગયું છે . જોરદાર ભડકો થયો છે .

પછી આગ તે જ શમી ય છે . તેમ છતાં, ાકાર-વૃિ જે ઉ પ થાય છે

પર યાન ારા સાિ વક-માનસ અથવા 'તત્- વમ-અિસ'નું મહ વ

મહાવા અિવ ા અથવા અ ાન અને તેની અસરોનો નાશ કરે છે અને તેની ાિ તરફ દોરી ય છે

- ાન, અને અંતે ારે પરમ નો સા ા કાર થાય છે યારે પોતે જ મૃ યુ પામે છે .

ટાઇ નોસ પોટે ટોરમ (િનમલા બીજ) ની પે ટ પાણીની બધી ગંદકી દૂ ર કરે છે અને તેને મદદ કરે છે .

વહાણના તિળયે થાયી થવું. ગંદકીની સાથે પે ટ પણ ગાયબ થઈ ય છે . આમ છતાં, ધ

ાકાર-વૃિ તમામ દુ યવી (િવષાયકર) વૃિ ઓનો નાશ કરે છે અને અંતે તે પછી પોતે જ નાશ પામે છે .

અિવનાશીના ાનની શ આત.

ાનીની કૃ િત

ાન યોગી રા યોગીની જેમ યાહાર કે િચ વૃિ -િનરોધનો અ યાસ કરતા નથી. તેમણે
સિ ચદાનંદના એક અિવભાિજત સારને તમામ નામો અને વ પોમાં જોવાનો યાસ કરે છે . તે એ તરીકે ઉભો
છે

બધી વૃિ ઓની સા ી અથવા સા ી. બધી વૃિ ઓ ધીમે ધીમે તે જ મરી ય છે . ાનીની પ િત છે

સકારા ક (સ ય દશન), ારે રા યોગીની પ િત નકારા ક (િનરોધ) છે .

પિરચય

ઋિષની િ કે િ થી કોઈ શરીર નથી. તો ર ધ કે વી રીતે હોઈ શકે , માટે

એક ાની? ાની સંપણ

ૂ સાથે એક છે અને તેથી તેના અિ ત વમાં કોઈ ફે રફાર થતો નથી. તે છે

સંતમ, િશવમ અને અ ૈતમ. તે વનમુ છે . તે આ જ વનમાં જ મુ થાય છે . તેનું શરીર છે

બળે લા કપડા અથવા તલવારની જેમ જે િફલોસોફરના પ થરના પશથી સોનામાં બદલાઈ ય છે .

તેનો અહં કાર પરમ ાનની અિ થી બળી ય છે .

Vedantic Assertions

ચેતના છે

આઆ ા છે .

રાગ- ેષાની િફલસૂફી

રાગ અને ેષ (પસંદ અને નાપસંદ) મા આ સંસાર અથવા આ િવ ની રચના કરે છે

ઘટના ના ાનથી તેનો સંપણ

ૂ નાશ થઈ શકે છે .

રાગ- ષ
ે એ વાસણ છે . તેના ચાર રા ો છે . રાગ- ેષ, વાસના, સં કાર અને ગુણ

એકબી સાથે જોડાયેલા છે . તેઓ સહઅિ ત વ ધરાવે છે . રાગ- ષ

ે નું આસન મન અને ઈિ યો છે . નો િવનાશ

એક બી ના િવનાશ તરફ દોરી જશે. પરં તુ ોતનો નાશ, અિવ ા અથવા અ ાન, ધ

સંસારનું બીજ, - ાન ારા બધું જ મૂળ સુધી નાશ કરશે.

મૈ ી (િમ તા), ક ણા, (દયા), મુિદતા (સંતુ તા) જેવા ગુણોની ખેતી

અને ઉપે ા (ઉદાસીનતા) રાગ- ેષને પાતળી અથવા ઓછી કરી શકે છે . આ છે

િતપ -ભાવન પ િત અથવા રા યોિગનોના િવરોધી હકારા ક ગુણોની ખેતી.

અિવ ાનો નાશ થવાથી નાશ થશે. રાગ- ેષા. રાગ અને ષ
ે છે

અિવ ા અથવા અ ાન ના ફે રફારો અથવા અસરો.

ભિ ની અિ રાગ- ેષમાં પણ બળી શકે છે .

િન કામ કમયોગ અથવા િનઃ વાથ િનઃ વાથ સેવાનો અ યાસ પાતળો કરી શકે છે
રાગ- ષ
ે ખૂબ જ હદ સુધી.

વૈરા યની તલવારથી રાગ (આસિ ) ને મારી નાખો (અનસિ અથવા વૈરા ય અથવા

િવષયાસ વ તુઓ યે ઉદાસીનતા) અને કોિ મક લવ ડેવલપ કરીને શ

ે ા.

રાગ- ષ
ે િવિવધ વ પો ધારણ કરે છે . તમને અમુક ખોરાક ગમે છે અને અમુક ખોરાક નાપસંદ કરો છો.

તમને અમુક કપડાં ગમે છે અને અમુક કપડાં નાપસંદ છે . તમને અમુક યિ ઓ ગમે છે અને નાપસંદ

અમુક અ ય યિ ઓ. તમને અમુક જ યાઓ ગમે છે અને અમુક જ યાઓ નાપસંદ કરો છો. તમને ચો સ
ગમે છે

અવાજો અને અમુક અ ય અવાજોને નાપસંદ. તમને અમુક રં ગો ગમે છે અને અમુક અ ય રં ગો નાપસંદ થાય છે .

તમને નરમ વ તુઓ ગમે છે અને સખત વ તુઓ પસંદ નથી. તમને વખાણ, આદર, સ માન અને િનંદા ગમે છે ,

અવગણના, અપમાન. તમને એક ધમ, િ કોણ, અિભ ાય ગમે છે અને અ ય ધમ , મંત યો અને નાપસંદ છે

અિભ ાયો તમને આરામ, આનંદ ગમે છે , અને અગવડતા અને પીડાને નાપસંદ કરો છો. તેથી યાં શાંિત નથી

તમારા માટે મન કારણ કે મન હં મેશા અશાંત અને ઉ કે રાયેલું છે . રાગ- ષ

ે ના તરં ગો િન ય છે

મનને ખલેલ પહોંચાડે છે . રાગ- ેષની એક તરં ગ મનમાં ઉદભવે છે અને થોડા સમય પછી શમી ય છે .

ફરીથી બી તરં ગ ઉગે છે , વગેર.ે મનનું સંતુલન નથી. શાંિત નથી. જેની પાસે છે

નાશ પામેલ રાગ- ષ

ે હં મેશા સુખી, શાંિતપૂણ, આનંદી, મજબૂત અને વ થ રહેશે. મા તે જે છે

રાગ- ષ
ે થી મુ દીઘ આયુ ય પામશે. રાગ- ષ
ે એ તમામ રોગોનું વા તિવક કારણ છે (અિધ

અને યાિધ).

ાં આનંદ છે યાં રાગ છે ; ાં દુ ઃખ છે યાં ષ

ે છે . માણસ

તે વ તુઓ સાથે ગાઢ સંપકમાં રહેવા માંગે છે જે તેને આનંદ આપે છે . તે તે વ તુઓથી દૂ ર રહે છે

જે તેને પીડા આપે છે .

પીડા આપતી વ તુઓ તમારાથી દૂ ર હોવા છતાં વ તુઓની યાદ આપશે

તમે પીડા. ષ
ે ના વાહોને દૂ ર કરવાથી જ તમને સુખ મળશે. તે વૃિ છે

અથવા િવચાર-તરં ગ જે પીડા આપે છે પરં તુ વ તુઓ નહીં. આથી ેષાના વાહનો નાશ કરવાનો યાસ કરો

10

રાગ- ષ
ે ાની િફલસૂફી

તમામ પદાથ માં વૈિ ક ેમ અને ભાવ અથવા ઈ રભાવનો િવકાસ કરવો. પછી સમ

િવ તમને ભગવાન વ પે ગટ થશે. સંસાર કે લૌિકક પદાથ બંને નથી

સા ં કે ખરાબ, પરં તુ તે તમા ં નીચું સહજ મન છે જે તેને સા ં કે ખરાબ બનાવે છે . આ િબંદુ યાદ રાખો

સા ં , હં મશ
ે ા. જગત કે વ તુઓમાં દોષ ન શોધો. તમારા પોતાના મનથી દોષ શોધો.
રાગ- ષ
ે નો િવનાશ એટલે અ ાન અથવા મનનો નાશ

દુ િનયા.

જે માણસે આ બેને દૂ ર કયા નથી તેના માટે કોઈ યાન, શાંિત, કોઈ સમાિધ શ નથી

શાંિતના બે શ ુઓ, ાન અને ભિ નો વાહ. જે કહે છે "હુ ં ઊંડા યાન માં વેશ ક ં છું. આઈ

આ ાન અને સમાિધ ા કરી છે . હુ ં તમને સમાિધમાં વેશવામાં પણ મદદ કરી શકુ ં છું” એ છે

પુિ થયેલ દં ભી. જો તમે તેનામાં રાગ- ષ

ે , આસિ , ેષ, પૂવ હ, અસિહ ણુતા,

ગુ સો, ચીિડયાપણું, તેને િમ યાચારી તરીકે ઓળખો. તેની કં પની છોડી દો. આદરણીય થાને રહો

તેનાથી દૂ ર રહો, કારણ કે તમે પણ તેની પાસેથી ચેપ અથવા ચેપ પકડી શકશો. સાવધાન.

સાવધાન. સાવચેત રહો, િમ ો!

અ યારોપા અથવા અિધકૃ તતા

અ યરોપા એટલે અિધ મતા ! આ વેદાંતના મૂળભૂત િસ ાંતોમાંનો એક છે . તમે

અ યારોપાને સમ ા િવના વેદાંતના અ યાસ સાથે આગળ વધી શકતો નથી. વા તવમાં, આ િવ

ારેય બનાવવામાં આ યું ન હતું. આ જગત પર આિધિપત છે . ાં યાં આ જગતની ક પના છે

મા જ છે . આ અ યારોપા છે . આ સુપરઇ પોિઝશન નામની યુિ ારા સબલેટ કરવામાં આવે છે

અપાવડા.

તમે તમારા િમ ી રામ તાપને મળવા માંગો છો. ારે તમે તેના ઘરે ઓ છો, યારે તે યાં નથી.

કોઈ તમને કહે કે તે બ રમાં કોઈ ખાસ દુ કાને ગયો છે . તમે તેના દરવા પર રાહ જુ ઓ અને એ

ટૂં ક સમયમાં તમે કોઈને આવતા જોશો, જે રામ તાપ જેવો દે ખાય છે . અંતરથી તમે ન ી કરો છો

તમા ં મન છે કે આવનાર યિ કોઈ નિહ પણ રામ તાપ છે . પરં તુ થોડા સમય પછી ારે તે વા તવમાં

તમારી ન ક આવે છે , તમે ણો છો કે તે રામ તાપ નથી પણ કૃ ણગોપાલ છે . તમે સુપરઇ પોઝ કયુ છે

કૃ ણગોપાલ પર રામ તાપ. આ અ યારોપા છે .

જો આવનાર યિ ખરેખર રામ તાપ હોય તો પણ, તમે ારેક િવચારો છો કે ,

આવનાર યિ કોઈ અ ય છે , પણ ારે તે ન ક આવે છે યારે તે પોતે રામ તાપ બની ય છે .

આ અ ય કારનું નેગેિટવ સુપરઇ પોિઝશન છે . અગાઉના કે સમાં દાખલો એક હતો

સકારા ક સુપરઇ પોિઝશન. આમાંના દરેક િક સામાં, એક વ તુ છે એવી ભૂલભરેલી ક પના રહી છે

અ ય આને અ યરોપા અથવા સુપરઇ પોઝીશન કહેવામાં આવે છે .

અ યારોપ એ વા તિવક પદાથના અ ાનનું પિરણામ છે . સામા ય રીતે લોકો દોરડાને એ માટે ભૂલ કરે છે

સાપ, માણસ માટે એક પો ટ, ચાંદી માટે મોતીની માતા, પાણી માટે મૃગજળ વગેર.ે ના અ પ કાશમાં
સાંજના સમયે તમે દોરડાને સાપ સમજવાની ભૂલ કરો છો. તમે તેનાથી ભયંકર ભયભીત છો. પણ તમારો એક
િમ જે આવે છે

કાશ સાથે તમને ખાતરી આપે છે કે તે મા એક દોરડું છે . હવે તમે ફરી એકવાર માનવામાં આવતા સાપને
જુ ઓ અને

તે અચલ છે અને તે ખરેખર દોરડું છે સાપ નથી. હવે અ યારોપા અ ય થઈ ગઈ. આ માં

દાખલા તરીકે યાં કોઈ સાપ નહોતો. તે મા દોરડું હતું જે સાપ તરીકે દે ખાયો. સાપ ન હતો

યાં ભૂતકાળમાં, વતમાનમાં નથી અને ભિવ યમાં પણ રહેશે નહીં ( ણ સમયગાળા), એટલે કે ,

11

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

ન તો તમે સાપને જોયો તે પહેલાં, ન તો તમે ખરેખર સાપને જોયો હતો, ન તો તમારા પછી ફરીથી

િમ કાશ સાથે આ યો અને તમને ખાતરી આપી કે તે મા એક દોરડું હતું, શું ખરેખર સાપ હતો. શા માટે
હતી

તે તમે સાપ જોયો હતો ારે મા દોરડું હતું? આ તમારી સમજવાની મતાની બહાર છે .

તમે ખાલી કહેશો, તે મને સાપ દે ખાયો. તેથી તમે આ દુ િનયામાં જે જુ ઓ છો તે બધું પણ

િવિવધ પદાથ નું વ પ મા છે . તે પહેલા પણ હતું અને રહેશે

ભિવ યમાં પણ. ાનીને તો દુ િનયા જ નથી. આ સંસાર મા અ ાનીને જ દે ખાય છે .

ાનના ઉદય સુધી દરેક યિ ફ અ ાનતાની ળ હેઠળ છે . યિ િવિવધ પદાથ જુ એ છે .

તે આનંદ અને પીડા અનુભવે છે . તે યાતનાઓ અને િવપિ ઓમાંથી પસાર થાય છે . તેમણે પસંદ અને િવષય છે

નાપસંદ ાનના પાંચ અંગો અને િ યાના પાંચ અંગો, બધા કામ કરે છે , અને તમે સમજો છો

િવિવધ વ તુઓ, ટે કરીઓ, પવતો, નદીઓ, માણસો, ાણીઓ અને બીજું બધું. પરં તુ ારે, ારા

ઉપદે શકની કૃ પા અને સાધના ારા શુિ કરણ સુધી અથાક કાય કયુ

વણ, િતિબંબ અને યાન, તમે વા તિવકતાને ઓળખો છો, પછી, િવ હવે દે ખાતું નથી

વા તિવક તમે સવ એકલા ને જ જુ ઓ છો. પછી તમે કોઈને નફરત કરી શકતા નથી. તમે નાપસંદ કરી
શકતા નથી

કોઈપણ, કારણ કે તમે બધામાં તમારો પોતાનો અથવા જુ ઓ છો. શું તમે ારેય તમારી તને નાપસંદ
કરી શકો છો? તમે કરી શકો છો

તમારી તને બી કોઈ પણ વ તુ નાપસંદ કરો, પરં તુ તમે તમારી તને નાપસંદ કરી શકતા નથી. ારે તમે
બીજું બધું જુ ઓ છો

તમે પણ તમારા વયં બનવા માટે , તો પછી તમે કોને નફરત કરી શકો? તમે શુ કોિ મકનું મૂત વ પ બનશો

ેમ

તમે દોરડાની શોધમાં છો. તમે એક શોધો. પરં તુ અંધારામાં તમે તેને સાપ સમજવાની ભૂલ કરો છો. તમે
તેનાથી દૂ ર ભાગી ઓ. તમે ઘરની અ ય બધી જ યાઓ શોધો છો અને દોરડું શોધવામાં િન ફળ ઓ છો.
તમારો ભાઈ લાવે છે

એક કાશ અને તમને દોરડું બતાવે છે જેને તમે સાપ સમ ા હતા. તમે હવે દોરડું જુ ઓ. તમારી જેમ જ

સાપમાં જ દોરડું શોધી કાઢ ું, તો પણ જગતના પદાથ માં તમને દે ખાશે

પોતાને તમે ની શોધમાં પવત-ગુફાઓમાં ભાગી શકતા નથી. તમારે કરવું પડશે

તમારી આસપાસની દરેક વ તુમાં ભગવાન અથવા ને જોવાનો અ યાસ કરો. ારે તમે સ મ છો

વ તુઓની અંતગત વા તિવકતાને ઓળખો, તમે વધુ િમત થશો નહીં.

અ યંત ઉ કૃ િન -ગુ જેમના માટે કોઈ જગત નથી તે તેમનાથી નીચે આવે છે

િશ યને શીખવવા માટે ઉ ચ અવ થા. તે પછી પણ તે સાથેની તેની ઓળખ માટે સંપૂણ સભાન છે . તેમણે

તે પોતે છે અને િશ ય પણ છે તેની સંપણ

ૂ ણ છે . પરં તુ ક ણા અને મ
ે થી તે

યો ય િશ યને નું ાન આપીને તેની પર કૃ પા વરસાવે છે .

તે અ યારોપ છે જે સારી રીતે સમજવાની છે . જો તમે આ િસ ાંતને સારી રીતે સમ શકો છો, તો તમે

વેદાંતને સરળતાથી સમ શકે છે . જો તમે સાદા સ ય પર યાન આપી શકો કે આખું િવ છે

ફ પર આિધિપત, જો તમે આ િવચાર પર યાન કરી શકો, "આ શરીર એક ઘર છે

પાંચ ત વો જેમ ઘર બને છે

'હુ ં ' આ ા છું અને શરીર નથી

ઈિ ય એ આ ા નથી, કારણ કે તમે કોઈ અ ય ઈિ ય ારા કોઈ વ તુને પકડી શકો છો, દા.ત.,

"પહેલાં મ એક ઝાડ જોયું અને હવે હુ ં તેને પશ ક ં છું;" - જો 'હુ ં ' ન હોય તો આવી અિભ યિ અથહીન હશે

જે આંખ પશ શકતી નથી અને જોઈ શકતી નથી તેવી વચાથી અલગ છે . ‘હુ ં ’ અથવા આ ા છે

ઇિ યોથી અલગ.

ઇિ યો અને તેમના પદાથ વ ચે એક િનિ ત સંબંધ છે , દા.ત., આંખ અને વ ચે

રં ગ, કાન અને અવાજ, વગેર.ે તે આંખ છે અને કાન નથી જે રં ગને પકડી શકે છે , અને તે છે

કાન અને આંખ નહીં જે અવાજને પકડી શકે . જો ભાવના આ ા હોત, તો તે (આ ા) કરી શકે છે

મા એક વ તુને પકડો, પણ 'હુ ં ' ઘણી વ તુઓને પકડી શકે છે ; 'હુ ં ' રં ગ જોઈ શકુ ં છું, સાંભળી શકુ ં છું

અવાજ, અને તેથી વધુ. તેથી, ‘હુ ં ’ અથવા આ ા જે િવિવધ કારની એકતા આપે છે

આશંકા ઇિ યોથી અલગ છે , જેમાંથી દરેક મા એક જ વ તુને પકડી શકે છે .

જો આપણે આપણા નબળા શરીરની બહાર કાયમી આ ાને વીકારતા નથી, તો આપણો સામનો કરવો
પડશે

ઘણી વાિહયાતતાઓ જેમ કે યો ય િ યાની ખોટ (કૃ તહાની) અને અયો ય િ યાનો લાભ
(આકૃ િત યગમ). એક માણસ જેણે ચો સ પાપ કયુ છે તે આ વનમાં તેના પિરણામો ભોગવી શકશે નહીં,
અને

ાં સુધી કોઈ આ ા આગળના વનમાં ચાલુ ન હોય યાં સુધી, તે તેમને િબલકુ લ પીડાશે નહીં. આ
યો યતાની ખોટ છે

િ યા ફરીથી, આપણે ઘણીવાર માણસને એવા કાય ના પિરણામો ભોગવતા જોઈએ છીએ જે તેણે આ
વનમાં ારેય કયુ નથી.

આ અયો ય િ યાનો લાભ હશે, િસવાય કે આપણે માનીએ કે તેનો આ ા આ પહેલા અિ ત વમાં હતો

વન અને તે તેણે તેના પાછલા વનમાં િ યા કરી હતી.

અગાઉ ડાબી આંખે જોયેલી વ તુ હવે જમણી આંખથી ઓળખાય છે . આ હશે

અશ હતું જો આ ા એકલા ડાબી આંખ સાથે અથવા એકલા જમણી આંખ સાથે સમાન હોત, પર

િસ ાંત કે મા યતાની બેઠક અનુભિૂ તની બેઠક જેવી જ હોવી જોઈએ. આથી આપણે જોઈએ

વીકારો કે એક આ ા છે જે ડાબી અને જમણી આંખોથી અલગ છે અને જે સામા ય બેઠક છે

િ અને મા યતા.

આ ા ઇિ યોથી અલગ છે , કારણ કે તેના ારા એક ઇિ યની ઉ જ

ે ના છે

અ ય અથની કામગીરી. ારે તમે કે રીના ફળ અથવા ચૂનાનું અથાણું જુ ઓ છો, યારે આપણામાં લાળ આવે
છે

મોં વાદની ભાવના ઉ સાિહત છે . ના કારણે વાદની ભાવનાની ઉ જ

ે ના છે

િ ની ભાવનાનું સંચાલન. આ અસંભવ હશે ાં સુધી કોઈ આ ાથી અલગ ન હોય

ઇિ યો અને ઇિ યોનું એકીકરણ. આ ા ફળ અથવા અથાણું જુ એ છે અને તેના ગુણધમ ને યાદ કરે છે . આ

પદાથના ગુણધમ નું મરણ વાદની ભાવનાને ઉ ેિજત કરે છે .

તમે જે વ તુ જોઈ હોય તે જ તમે યાદ રાખી શકો. તમે એક ની ગંધ યાદ રાખો

તેનો રં ગ જોઈને વ તુ. આ અશ હશે જો મરણ એ ભાવનાની ગુણવ ા હોય, દા.ત.,

આંખ, જેણે ારેય પદાથને ગં યો નથી. તેથી, મરણને ગુણવ ા તરીકે વીકારવી જોઈએ

આ ા તરીકે ઓળખાતી એક અલગ એિ ટટીની જે રં ગ અને ગંધની ધારણાની સામા ય બેઠક છે . આ

આ ા િનરપે ા છે અને કૃ િતમાં ચેતના છે , ારે અ ય તમામ વ તુઓ, - પદાથ , શરીર,

ઇિ યો, ાણ, મન, બુિ વગેર ે જોવામાં આવે છે અને કૃ િતમાં જડ છે . આ ા અિવનાશી છે

વા તિવકતા, ારે બાકીનું બધું નાશવંત અને ખોટું છે .

વેદાંતમાં િચ ો

( યાસ)

વેદાંત િફલોસોફી રોિજં દા વનના યવહા િચ ો ારા ે રીતે શીખવવામાં આવે છે , કારણ કે
તેના અમૂત સ યોને મયાિદત બુિ ારા બહુ સરળતાથી સમ શકાતું નથી. ના મુ ય હેતુ

વેદાંત એ છે કે એકલો જ વા તિવક છે અને સમ દે ખાવ જગત અવા તિવક છે , અને તે વ

િસવાય બીજું કં ઈ નથી. આ અમૂત િસ ાંત સામા ય માણસો ારા સમ શકાતો નથી

નાની સમજ, જેઓ સાપે તા અને અ ાનતાના વનમાં ડૂ બી ગયા છે . તેમને આ શીખવવામાં આવે છે

તેમના માટે યો ય ાંતો ારા ઉ કૃ સ ય, જેથી તેઓ તેમના મનને

િ ના િવિવધ ખૂણા ારા વા તિવકતા

1. ર ુ સપ- યાય

સં યાકાળમાં એક માણસ દોરડા પર લદાય છે અને તેને ઝે રી સાપ સમ ને અંદર કૂ દી પડે છે

ઉતાવળ કરો, અને ડરથી રડે છે . તેનું દય ઝડપથી ધબકે છે . પરં તુ ારે તેના િમ ારા કાશ લાવવામાં
આવે છે ,

તેને ખબર પડે છે કે તે સાપ નથી પણ મા એક દોરડું છે , અને પછી તેના બધા ડર દૂ ર થઈ ય છે . આ
સમ વવા માટે છે

િવ ની અવા તિવકતા અને સવ ચ પર તેની આિધપ ય. વા તિવકતા છે અને

જગત પર મા એક અિધ ાિપત છે જેમ સાપ દોરડા પર એક અિધ ાિપત છે .

2. મૃગતૃ ણા- યાય

રણમાં વાસી બપોરના સમયે એક મૃગજળ જુ એ છે ાં પાણી, ઘાસના મેદાનો, વૃ ો અને હવેલીઓ છે .

જોયું તે િ ને સાચી માને છે અને થળનો પીછો કરે છે . ન ક તે િવચારે છે કે તે છે

તે તેની પાસેથી વધુ પીછેહઠ કરે છે તે શોધો. તે દૂ ર સુધી પોતાનો ર તો છોડીને રણમાં ભટકે છે . પછી તે

તેને યાલ આવે છે કે તેણે આ ખોટા દે ખાવની શોધમાં તેના માગથી ભટકી જવાની ભૂલ કરી છે

પાણી તે ફરી એકવાર આ કારના મૃગજળથી છે તરાતો નથી. વેદાંતમાં આ આપવામાં આ યું છે

ાંડની અસ યતાને સમ વો જે આનંદ આપે છે , ભોગિવલાસ માટે ની વ તુઓ સાથે,

ભટકનાર, વ. ારે વ ાન અથવા આ ાન ારા સમજે છે , કે આ

િવ અવા તિવક છે અને તેણે તેના તરફ દોરી જતા સાચા માગથી દૂ ર રહેવાની ભૂલ કરી હતી

સંપણ
ૂ તાની મૂળ િ થિત અથવા વ પ, તે આ વનના ખોટા મૃગજળ પાછળ દોડવાનું બંધ કરે છે

પૃ વી પર િવષયાસ આનંદ. િવ મા એક દે ખાવ છે , જેમ કે મૃગજળ કે જે મા એક છે

સૂયના િકરણોનો દે ખાવ.

3. શિ રાજતા- યાય

આ 'આકાશિનિલમા- યાય' અથવા ' તંભ-નર- યાય' (પો ટમાં માણસ) જેવું જ છે .
આ પણ ર ુ સપ- યાય જેવા જ છે . આ અવા તિવક પરના સુપરઇ પોિઝશનને સમ વે છે

વા તિવક. મોતીની માતાને શુ ચાંદી માટે ભૂલ કરવામાં આવે છે , લ ણ િવનાનું આકાશ વાદળી દે ખાય છે ,
પો ટ

રા ે માણસ માટે ભૂલ થાય છે . પરમ નું ાન, વા તિવકતા, પછી આવે છે

યો ય સમજણ, ભેદભાવ, ધીરજ, સહનશિ , યાગ અને યાન ારા.

જગત નું વ પ છે , જેમ પદમાં રહેલો માણસ મા પદનો દે ખાવ છે ,

અને nacre માં ચાંદી nacre એક દે ખાવ.

14

વેદાંતમાં િચ ો

4. કનકકુ ં ડલા- યાય

આ મૃિતકા-ઘાટ- યાય અને લોખંડ અને ઓ રોની સા યતા સમાન છે . બધાજ

આભૂષણો એક કારના સોનાના બનેલા હોય છે , પરં તુ તે િવિવધ વ પોના હોય છે . તેઓ બધા મા માં સોનું
છે

વા તિવકતા યાં િવિવધ કારના બરણીઓ, વાસણો અને વાસણો, મોટા અને નાના, ગોળ અને સાંકડા અને
તમામ

વ પો, પરં તુ તે બધા વા તિવકતામાં કાદવ છે . િવિવધ કારના ઓ રો અને સાધનો છે

ઉ પાિદત, િવિવધ વ પો અને ઉપયોગો સાથે, પરં તુ તે બધા વા તિવકતામાં ફ આયન છે . ના નામો

તે િવિવધ રચનાઓ અને તેમના વ પો ખોટા છે , કારણ કે તે વા તિવકતામાં, ફ મૂળ ોત છે ,

સોનુ,ં માટી કે લોખંડ. આ સમ વવા માટે છે કે આ િવ ના િવિવધ નામો અને વ પો અને તેના

સમાિવ ો ફ ખોટા છે , કારણ કે બધા સારમાં જ છે . એકલા ઘણામાં દે ખાય છે

નામો અને વ પો.

5. સમુ તરં ગ- યાય

િવશાળ સમુ માં અસં ય તરં ગો ફરતા હોય છે . દરેક તરં ગ થી અલગ પડે છે

અ ય અને દરેક તરં ગને એક પછી એક અલગથી સમ શકાય છે . પરં તુ બધા મા પાણી છે , અને નથી

મહાન મહાસાગરથી અલગ. વા તિવકતામાં બધા એક જ છે . તફાવત મા દે ખીતો છે . આ

સમ વે છે કે આ ાંડમાં દે ખાતા તમામ અસં ય વો, જોકે દે ખીતી રીતે તેઓ

એકબી થી અલગ હોવાનું માનવામાં આવે છે , વા તવમાં સિ ચદાનંદનો એક મહાસાગર છે અને તે બધા છે

તેની સાથે સમાન. તેમાં કોઈ તફાવત કે િવિવધતા નથી

6. ફિટકવણા- યાય

આ ફિટકોમાં રં ગની સા યતા છે . ફિટકા અથવા તેજ વી ફિટક પોતે શુ છે

અને તેનો પોતાનો કોઈ ખાસ રં ગ નથી. પરં તુ ારે રં ગીન વ તુ તેની ન ક લાવવામાં આવે છે , યારે તે
િતિબંિબત કરે છે

એક જ રં ગ અને પોતે તે રં ગનો દે ખાય છે - વાદળી, લાલ અથવા તે ગમે તે હોય. એ જ રીતે,

અથવા આ ા રં ગહીન, રં ગહીન અને ગુણહીન છે , પરં તુ મા ઉપાિધઓ અથવા મયાિદત

સંલ તા તેને અલગ અને િવિવધ ગુણો, નામો અને વ પો તરીકે દિશત કરે છે .

7. પ પ - યાય

આ કમળ-પાંદ ડા અને પાણીનું સા ય છે . વરસાદનું પાણી ઘણીવાર કમળના પાન પર પડે છે પરં તુ

પાણી નીચે ટપકતું રહે છે અને તેના પરના પાણીથી પાંદ ડા પર ડાઘ પડતા નથી અથવા તેની સાથે જોડાયેલા
નથી. એ જ માં

આ રીતે, આ આ ા અથવા િનદ ષ છે , જો કે તેમાં અસં ય િવ ો ફરતા હોય છે , અને

અસં ય મૃતદે હો તેના ારા મૂકવામાં આવે છે .

8. વાતગંધ- યાય

પવન તેના સંપકમાં આવતી કોઈપણ સુગંધ વહન કરે છે અને તેને દરેક જ યાએ ફે લાવે છે . પરં તુ હવા છે

શુ અને ખરાબ સુગંધથી અશુ નથી અથવા તેમાં સારી સુગંધથી શણગારેલું નથી. આ સમાન છે

આ ા અથવા ની અસંબંિધત િ થિત બતાવવા માટે કમળ-પાંદ ડા અને પાણીનું િચ ,

જોકે તે ઘટનાના દે ખાવમાં િવિવધ નામો, વ પો અને િ યાઓ મૂકે છે .

15

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

9. ઊણનાિભ- યાય

કરોિળયો તેની ળ વણાટવા માટે તેના મોંમાંથી દોરો બહાર લાવે છે અને તેને ફરીથી પાછો ખચી લે છે

તેના મોં માં. પરં તુ દોરો એ બીજું કં ઈ નથી પરં તુ તેનું શરીર છે અને તેની સાથે એક છે . આમ પણ આ દુ િનયા છે

ા ણ ારા િે પત અને પછી ફરીથી ા ણ ારા પાછો ખચી લેવામાં આ યો. પરં તુ િવ બીજું કં ઈ નથી

નું હોવું જ દે ખાય છે . આ બતાવે છે કે વા તિવકતામાં બધા એકલા છે .

10. સૂય-િબ બ- યાય

સમ િવ ને કાિશત કરનાર એક જ સૂય છે . પરં તુ યાં ઘણા િવિવધ તરીકે જોવામાં આવે છે

સૂયનું િતિબંબ, જેમ કે તળાવ, તળાવ, નદીઓ, અરીસાઓ વગેર ે છે . સૂય દરેકમાં િતિબંિબત થાય છે .

પાણી, પરં તુ યાં મા એક જ વા તિવક સૂય છે . તો યાં પણ મા એક જ સવ ચ અિ ત વ-િનરપે છે

અનંત , પરં તુ તે એક વા તિવકતા માયા અને અિવ ાના ઉપાિધઓ ારા િતિબંિબત થાય છે

િવિવધ િવ ો અને વો. આ ખોટું છે , કારણ કે તે મા િતિબંબનો દે ખાવ છે . સ ય મા છે

11. ઘટકસા- યાય

આ એક વાસણમાં ઈથરની સમાનતા છે . યાં મહાન ઈથર અથવા મહાકાસ ફે લાયેલ છે

આખું ાંડ અને બરણીની અંદર પણ એ જ ઈથર છે . પરં તુ બરણીમાં ઈથર હોઈ શકે છે

ઈથર બંધ અને ર ારા સમાયેલ હોવાના કારણે મહાન ઈથરથી અલગ.

પરં તુ ઈથરને બરણીની દીવાલો ારા બનાવેલા પાટ શનો ારા પણ ઓછામાં ઓછી અસર થતી નથી.

ારે બરણી તૂટી ય છે યારે બરણીમાંનું ઈથર ેટ ઈથર સાથે એક થઈ ય છે , જેમાં નંબર ન હોય

કોઈપણ સમયે બદલો. તેમ છતાં, યિ માં આ ાને મન અને શરીર ારા િવભાિજત કરવામાં આવે છે,

પરં તુ, વા તવમાં, તે મહાન પરમા ા, પરમા ા સાથે એક છે . ારે શરીર તૂટી ગયું છે અને

મનનો નાશ થાય છે, આ ા પરમ સાથે એક થઈ ય છે , નં

મન અને શરીરના દે ખાવ, અિવ ા અથવા ઉપાિધના ઉ પાદનો અથવા

અ ાનતા

12. મરા-િકતા- યાય

મરા અથવા ભમરી એ જં તઓ

ુ અથવા કીટાને ડં ખવા માટે કહેવાય છે જે તે તેના મધપૂડામાં લાવે છે

અને તેમને ડં ખ મારવાથી અને તેમને ઝે ર આપવાથી તેઓ દરેક જ યાએ એકલા તેની હાજરીનો અહેસાસ કરાવે
છે

બધા સમય જં તુઓ, તેથી કહેવા માટે , ભમરીની હાજરી પર, દરેક સમયે, અને બદલામાં યાન કરે છે

આથી પોતે ભમરી બની ય છે . આ સૂ ‘અહમ’નું યાન કરીને બતાવવાનું છે

ા અિ મ અથવા ‘હુ ં છું’ વ અંતમાં બની ય છે .

13. દ ધપાતા- યાય

આ બળે લા કપડાની સા યતા છે . જો કાપડ બળી ય તો તમે જોશો, પછી પણ, તે

કાપડનું એક જ વ પ દે ખાય છે . પરં તુ ારે હાથથી સહેજ પણ પશ કરવામાં આવે છે, યારે તે છે

રાખમાં ઘટાડો થયો. આમ પણ ાની કે વનમુ નું શરીર છે . તેની પાસે શરીર છે , પરં તુ તે

બળે લા કપડા જેવું છે . તે મા દે ખાય છે , પરં તુ તેની કોઈ વા તિવકતા નથી. તે શાણપણની અિ થી બળી ય
છે અને યાં

તેને ટકાવી રાખવા માટે કોઈ અહં કાર નથી. ાની દુ યવી દૂષણોથી અ પૃ ય છે અને એ પને છોડી દે છે

શરીર તે સ ો-મુિ અથવા કૈ વ ય-મુિ ને ા કરે છે .

16

વેદાંતમાં િચ ો

14. અ ં ધિત- યાય

કોઈ યિ ને આકાશમાં અ ં ધતીનો તારો બતાવવા માટે , એક યિ પહેલા ઉપરના મોટા તારા તરફ િનદશ
કરે છે
અને કહે છે કે તે મોટી ટાર અ ં ધતી છે . યિ ને થમ એક મોટા ટાર તરફ દોરી ય છે જે પ પણે
જોવામાં આવે છે અને છે

ક ું કે એ અ ં ધતી છે . પછી તે તારાને નકાયા પછી વા તિવક તારો બતાવવામાં આવે છે . આમ છતાં, ધ

મહ વાકાં ીને થમ સેવા અને ઔપચાિરક ારા વા તિવકતા સુધી પહોંચવાની ભૌિતક પ િત બતાવવામાં
આવે છે

વ પોની ઉપાસના કરે છે , પરં તુ તે પછી તેને ધીમે ધીમે પરમ સ ય તરફ લઈ જવામાં આવે છે જે િનરાકાર છે

યિ ગત

15. બીજ-વૃ - યાય

બીજ વૃ નું કારણ છે અને વૃ બીજનું કારણ છે . કયું તે કહી શકાય નહીં

જેનું કારણ છે . આ સમ વવા માટે છે કે દરેક અને િનવેદનમાં એ છે

િત- અને િત-િનવેદન, કે દરેક આ પણ દરેક તે છે, કે આખું િવ છે

સાપે તામાં બંધાયેલ, અને અંિતમ સ ય મૌન છે , જે દિ ણામૂિતએ અનુસયુ.

16. મારકતા-િકશોરા- યાયા

વાંદરાનું બાળક માતાના તનને પકડી લે છે અને સમયસર પણ તેને છોડતું નથી

આ યંિતક જોખમ. તે તેની સલામતી માટે માતા પર આધાર રાખતો નથી, પરં તુ પોતાના માટે સંઘષ કરે છે . આ
છે

ાન-સાધનાના માગ પર ચાલતા આકાં ીનો વભાવ સમ વો, જે કોઈ પર આધાર રાખતા નથી.

તેના મુિ માટે બા મદદ અથવા કૃ પા, પરં તુ તે પોતાના માટે સંઘષ કરે છે અને વનું શાણપણ ા કરે છે .

17. અ મા-લો તા- યાય

આ પ થર અને માટીની સા યતા છે . કપાસની સરખામણીમાં કાદવ ખૂબ જ સખત હોય છે પરં તુ તે છે

પ થરની સરખામણીમાં ખૂબ નરમ. આ બતાવવા માટે છે કે સારીની તુલનામાં કોઈ વ તુ ખરાબ હોઈ શકે છે

વ તુઓ, પરં તુ ારે હલકી ગુણવ ાવાળી વ તુઓ સાથે સરખામણી કરવામાં આવે યારે તે સારી છે અને
ઊલટું . આનો ઉપયોગ તે સમ વવા માટે થાય છે

વ તુઓમાં પોતાની તમાં કોઈ ગુણવ ા નથી, કે વનમાં કોઈ બહુ મતી નથી, અને તે તફાવત છે

મા ક પના ારા થાય છે .

18. કાકદં ત- યાય

આ વં ય-પુ - યાય, ગગનારિવંદ- યાય, ગાંધવનગર- યાય અથવા

શશાિવ ણા- યાય. કાગડાના દાંત શોધવાનું નકામું છે , કારણ કે તેને દાંત નથી. સમાન છે

એક ઉ ડ ીના પુ સાથેનો કે સ, આકાશમાં ઉગેલા કમળ, વાદળોમાં એક શહેર અને એક ના િશંગડા

સસલું આ તે બતાવવા માટે છે કે ના િવરોધાભાસ અને રહ યો િવશે કરવાનો અથહીન છે

"પરફે ટ ભગવાને અપૂણ િવ કે મ બના યું?" જેવા અિ ત વ વગેર,ે કારણ કે યાં કોઈ વા તિવક ફે રફાર નથી

અને વા તિવકતામાં કોઈ સજન નથી, અને આ ો શાણપણનો સૂય છે યાં સુધી ઊભા થાય છે

ઊભો થયો નથી.

19. દં ડપૂપા- યાય

ારે ઘણી કે કને લાકડી સાથે બાંધવામાં આવે છે અને એક કહે છે , “લાકડી નીચે ખચાઈ ગઈ છે અને નથી

શોધી શકાય છે ", તે કુ દરતી રીતે અનુસરે છે કે કે ક પણ ખૂટે છે . આ સમ વવા માટે છે કે બધી શંકાઓ

ારે તે ણીતું છે કે અિ ત વ શા ત, અનંત અને પિરવતનહીન છે , યારે ઇ છાઓ શુ થાય છે અને

ઇ છાઓ શાંત થાય છે ,

17

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

અિવભાિજત, બુિ અને આનંદ! કારણ કે , શંકાઓ અને ઇ છાઓ યારે જ ઉ ભવે છે ારે પિરવતન હોય
અથવા

ઉ ાંિત

20. ૌિરકાપુ - યા

એક રા એ એક વાળં દને તેના રા માં સૌથી સુંદર છોકરો લાવવા ક ું. વાળં દે અંદર શોધખોળ કરી

આખો દે શ, પરં તુ ખરેખર સુંદર શોધી શ ો નહીં. તેને ખૂબ જ દુ ઃખ થયું અને તે તેના ઘરે આ યો

તકલીફમાં. પરં તુ તેના ઘરમાં તેના પોતાના પુ ને શોધી કાઢ ો, જે ખરેખર કુ પતાનું મૂત વ પ હતું

તેણે િવચાયુ કે તેનો પુ િવ નો સૌથી સુંદર છે અને તેને રા પાસે લા યો. આ છે

ાંત આપો કે જે કોઈને િ ય છે અને જે કોઈની સાથે ખૂબ જ જોડાયેલ છે તે સવ ે માનવામાં આવે છે

અને સૌથી મૂ યવાન અને તે પુ ષોને ફ િવ માટે જ મ

ે છે , કારણ કે તેઓ તેની સાથે મજબૂત રીતે
જોડાયેલા છે .

દરેક યિ તેના પોતાના મયાિદત યિ ગત અનુભવમાં બંધ છે .

21. િવશા-િ મી- યા

ઝે રી પદાથ માં રહેલ કીડાઓ તે ઝે રથી ભાિવત થતા નથી અને ખુશ રહે છે

યાં આનો અથ એ છે કે , એક વ તુ નકામી અને એક માટે ઓછી હોવા છતાં, તે ખૂબ જ સારી હોઈ શકે છે

અ ય અને તે જ વ તુ હોઈ શકે છે જે અ ય ઇ છે છે અને ઝં ખે છે , અને ઊલટું પણ. તે

સમ વે છે કે િવ ના વો તેમાં ખુશ છે , કારણ કે તેઓ કં ઈપણ ઉ ચ ણતા નથી.

22. કાકાતિલયા- યાયા

એક કાગડો પામીરાના ઝાડ પર આવીને બેઠો અને તે સમયે તે ઝાડનું એક ફળ તેના પર પ યું.
માથું નાખીને મારી ના યું. ફળ પડી જવાનો ખરેખર ઝાડ પર કાગડાના બેઠેલા સાથે કોઈ સંબંધ નહોતો.

બે ઘટનાઓનો સંયોગ મા આકિ મક હતો. આ િચ નો ઉપયોગ વણન કરવા માટે થાય છે

કોઈપણ વ તુ જે સંપૂણપણે આકિ મક છે અને તેની પાછળ કોઈ કારણ નથી. યોગવિસ માં કહેવાયું છે કે

ઘણા વો માટે એક સામા ય િવ નો દે ખાવ, જેમાંથી દરેકની ખરેખર વતં દુ િનયા છે

પોતે, મા આકિ મક (કાકતાિલયા) છે અને તેના માટે કોઈ કારણ કે અ ય કોઈ અથ નથી.

િવભાગ II

1. દૂ ધમાં માખણ

દૂ ધમાં માખણ કે ઘી હોય છે . પણ તે ાં છે? તે અનુભવી શકાતું નથી. પરં તુ તે હાજર છે

દરેક જ યાએ દૂ ધમાં, દૂ ધના દરેક ટીપામાં. દૂ ધનો કોઈ કણ નથી ાં માખણ કે

ઘી હાજર નથી. એ જ રીતે સવ હાજર છે; અને યાં કોઈ પેક નથી

જ યા ાં નથી. પણ ને જોઈ શકાતો નથી અને તે ાંય નથી એવું લાગે છે . તે

અિ ત વની ીમનો ખૂબ જ સાર, પરં તુ તે દુ યવી માનિસકતાવાળા માણસની નજરમાં ાંય નથી. આ

ની સવ યાપકતા દશાવે છે .

2. લાકડામાં આગ

દૂ ધમાં માખણની જેમ અિ લાકડાના તમામ ભાગોમાં હોય છે . તે મા એક આગ છે જે અિ ત વમાં છે

બધા વૂ સ, પરં તુ ારે તે યમાન અિ માં ગટ થાય છે યારે તે નામ, વ પ અને િ યામાં િવિવધ બની
ય છે . સમ

તેથી જે બધી વ તુઓમાં વા તિવકતા છે તે નામ, પ અને િ યામાં ારે દે ખાય છે

િવિવધ વો અને અસં ય િવ ોમાં ગટ થાય છે . પણ સ ય તો એક જ છે ; તે મા દે ખાય છે

ઘણા

3. ધુમાડો અને આગ

આગમાંથી ધુમાડો નીકળે છે . ગાઢ ધુમાડો તેજ વી આગને આવરી લે છે અને આગ હોઈ શકતી નથી

જોયું પરં તુ ધુમાડો મા અિ માંથી જ આવે છે અને તે સળગતી આગનો જ એક ભાગ છે . તે આગ સાથે એક છે .

એ જ રીતે માયા ના અિ ત વમાં પોતાને રજૂ કરે છે અને ના દે ખાવને વાદળ બનાવે છે

જેથી નો અનુભવ ન થાય અને અિ ત વમાં િવિવધતા હોય. પણ માયા સાથે એક છે

અને શું જ દે ખાય છે , તે ભાવશાળી, ચેતના-આનંદ.

4. ેડ અને નેકલેસ

ગળાનો હાર િવિવધ વ પોના ઘણા મણકા ધરાવે છે , પરં તુ એક જ દોરો છે

તે બધાને જોડે છે અને તેમને એકતામાં રાખે છે . ેડ એ તેમનો ખૂબ જ આધાર અને અિ ત વ છે . આમ પણ માં

િવિવધ વો અને િવ ો જે અિ ત વ ધરાવે છે યાં એક સામા ય વન-િસ ાંત છે , પરમ ,

કહેવાય છે , જે સમ અિ ત વને એકીકૃ ત કરે છે , અને જે છે તે સવનો આધાર અને અિ ત વ છે .

5. પહે રનાર અને વ ો

જૂ ના અને વપરાયેલા કપડાં ફકી દે વામાં આવે છે અને માણસ નવા કપડાં પહેર ે છે . માં

ભગવ ીતા આ સમ વવા માટે આપવામાં આવી છે કે વ જૂ ના અને વપરાયેલા શરીરને ફકી દે છે અને ધારે
છે .

એક નવું, અને તેથી વ વા તિવકતામાં ારેય મરતો નથી.

6. કાચંડો

કાચંડો એક એવું ાણી છે જે કોઈપણ સમયે તેના રં ગ માણે રં ગ બદલે છે

તે જે સપાટી પર આગળ વધે છે . જે યિ એ કાચંડો જોયો છે ારે તે લાલ રં ગ ધારણ કરે છે

કહે છે કે કાચંડો લાલ છે . પણ બીજો જેણે તેને રં ગ ધારણ કરતાં જ જોયો છે

લીલા કહે છે કે કાચંડો લીલો છે . પરં તુ એક યિ જેણે કાચંડો આખો વખત જોયો છે ,

કાળ પૂવક, ઝાડની નીચે, તેના બધા રં ગો ણે છે , અને વધુ શંકા નથી. આ છે

સમ વો કે જે લોકો ભગવાનની કૃ િત િવશે મા આંિશક સમજ ધરાવે છે તેઓ વ ચે ઝઘડો થાય છે

પોતાને કે આ સાચું છે અને આ ખોટું છે , ભગવાન આવા છે , ભગવાન એવા છે , વગેર.ે પણ એ

ા- ાની જેમણે વ થતાપૂવક સમ અિ ત વની કૃ િતને િનહાળી છે તે તેનું સાચું વ પ ણે છે અને

િનરપે ના વભાવ અંગે વધુ શંકા નથી.

7. મીઠું અને પાણી

પાણીના મોટા વાસણમાં પડેલો ારનો કણ પાણીમાં જ ઓગળી ય છે અને ના

આંખ માટે વધુ સમ શકાય તેવું. પરં તુ તે પાણીનો કોઈપણ ભાગ, જો ચાખવામાં આવે, તો તે ખા ં લાગે છે .
એ જ માં

જે રીતે વ, ાન ા કરીને, અિ ત વ- ાન-આનંદના સાગરમાં ઓગળી ય છે .

અને બધા સાથે એક બની ય છે . સવ પરમ આનંદ હોવાનો અનુભવ થાય છે . તે સવ સમાન છે .

8. બે કાંટા

જો પગમાં કાંટો ચોંટી ય, તો તેને બી કાંટાની મદદથી કાળ પૂવક દૂ ર કરવામાં આવે છે . પણ

કામ પૂ ં થયા પછી બંને કાંટા ફકી દે વામાં આવે છે અને યિ ખુશ થઈ ય છે . તેમ છતાં, દુ

અિવ ાથી જ મેલા ગુણો અને અ ાનને સ ુ ણો અને ાન ારા દૂ ર કરવા જોઈએ

શાંિત ા કયા પછી, યિ એ તે બંનેનો યાગ કરવો પડશે અને તમામ ભેદોને પાર કરવા પડશે.

9. તલવાર અને િફલોસોફરનો ટોન

િફલોસોફરના પ થરના પશથી લોખંડની ધારદાર તલવાર સોનામાં ફે રવાઈ ય છે અને

પછીથી તે કાપતું નથી, ભલે તે તલવાર જેવો હોય. આમ પણ અહં કાર

િસ - ાની અથવા વનમુ , જો કે તે યિ વનો દે ખાવ ધરાવે છે અને તે રજૂ કરે છે.

ભૌિતક શરીર, િસ ને ફરીથી પુનજ મ માટે બાંધી શકતું નથી, કારણ કે તે શુ -સ વમાં પિરવિતત થાય છે .

સંપણ
ૂ ના સવ ચ શાણપણનો પશ.

10. ઝુ મર અને વીજળી

ઝુ મરમાં િવિવધ રં ગના િવિવધ બ બ જોવા મળે છે અને તેમાં એક ભ ય િવિવધતા જોવા મળે છે

તેમના વ પો. પરં તુ સમ કાશનો આધાર ડાયનેમોમાંથી ચાજ થતી વીજળીની એક શિ છે ,

જે તમામ બ બનું સામા ય બળ છે અને જેમાં ત તના રં ગ નથી. તેમ છતાં, યાં છે

િવિવધ િવ ો અને બહુ િવધ નામો અને વ પોના વો, પરં તુ બધાનો તેમનો આધાર છે અથવા

એક શિ માં આધાર, પરમ જે અિવભા અને ગુણહીન, નામહીન છે

અને િનરાકાર.

11. બે પ ીઓ

બે પ ીઓ એક જ ઝાડમાં સાથીઓ તરીકે રહે છે . પરં તુ તેમાંથી એક ઝાડના મીઠા ફળ ખાય છે

અને મણામાં બંધાઈ ય છે . પરં તુ બીજું પ ી કં ઈ ખાતું નથી અને શા ત સા ી રહે છે .

આ સા ય ઋ વેદ અને મુંડક ઉપિનષદમાં જોવા મળે છે . આ સમ વવા માટે છે કે વ

અને પરમા ા બંને એક જ શરીરમાં છે , પણ વ સંપક ારા આનંદ મેળવે છે

અને સંસારની પીડા અને બંધન પામે છે , ારે પરમા ા અથવા પરમા ા, કુ ત થ,

સા ી અથવા સા ી તરીકે રહે છે અને િનરપે તામાં હં મેશા અિ ત વ ધરાવે છે .

12. મેન એ ડ ધ નેકલેસ

એક યિ તેના ગળામાં સોનાનો હાર પહેર ે છે અને ઉ જ

ે ના અને મૂંઝવણમાં શોધ કરે છે

તે નેકલેસ માટે અહીં અને યાં. તે આ બાજુ અને તે બાજુ ચાલે છે અને દોડે છે પણ તેને ાંય મળતો નથી

ગળાનો હાર, જોકે તે તેના પોતાના ગળામાં છે . તેવી જ રીતે, યિ અથવા વ શોધે છે

અમર આસન કે છે એ હકીકતને ભૂલીને બહાર સવ પૂણતા અને આનંદ

તે પોતે જ છે અને તે સાથે સમાન છે .

13. િસ ક-વોમ અને કોકૂ ન

રેશમ-કૃ િમ તેના મોંમાંથી ચો સ દોરો બહાર કાઢે છે અને પછી પોતાની તને એમાં બાંધે છે

કોકૂ ન તેવી જ રીતે, વ અ ાન અને આસિ ારા પોતાને બાંધે છે , અને તેનાથી પીડાય છે

જ મ અને મૃ યુ ારા મૂત વનનું બંધન.

ઓમ શાંિત! શાંિત! શાંિત!

િશવ-િવ ા

ખાંડા આઈ

ા ણનો વભાવ

ઓમ! અથવા િશવ અથવા નૈિતક સંપણ

ૂ એ માટે નો ોત અને સબ ટે ટમ છે

ઘટનાની દુ િનયા. તેઓ વેદોના ોત છે . તેમનાથી જ આ સંસાર ચાલે છે . તેનામાં તે રહે છે.

તેનામાં તે ઓગળી ય છે . તે શા ત છે , વ-અિ ત વ ધરાવે છે , વયં- કાિશત છે અને વયં-સમાયેલ છે . તે

છે

સંપણ
ૂ . તે સમય, અવકાશ અને કાયકારણથી પર છે . તે જ મહીન, મૃ યુહીન અને ય રિહત છે .

ખાંડા II

િવરોધાભાસ સમાધાન

તે ખસે છે અને ખસે નથી. તે તેના ગટ અથવા સગુણ પાસામાં આગળ વધે છે . તે અંદર નથી ફરતો

તેમનું ગુણાતીત પાસું. તે નાના કરતાં નાનો અને મહાન કરતાં મોટો છે . તે છે

નાનાથી નાનું કારણ કે તે કીડી, સરસવ અને અણુનો પણ આ ા છે અને તે છે

અ યંત સૂ મ. તે મહાન કરતાં મહાન છે કારણ કે તે આ સમ ાંડનો આ ા છે અને

આ ાંડની બહાર પણ િવ તરે છે અને તે અનંત છે . તે ન કના કરતાં વધુ ન ક છે અને તેના કરતાં દૂ ર છે

સૌથી દૂ ર. તે તર યા અિભલાષીઓથી વધુ ન ક છે , પરં તુ તે દુ યવી િચ વાળા લોકોથી દૂ ર છે .

તે ન કના કરતાં વધુ ન ક છે કારણ કે તે દરેક વ તુનો આંતિરક આ ા છે . તે કરતાં વધુ દૂ ર છે

સૌથી દૂ ર કારણ કે તે અનંત છે. તે મન અને ઇિ યોની પહોંચની બહાર છે

(અવંગમનોગોચરા). થૂળ મન અને આઉટગોઇં ગ ઇિ યોના લોકો તેમના સુધી પહોંચી શકતા નથી. પણ તે

સૂ મ, તી ણ, એક-પોઇ ટે ડ બુિ થી સંપ એવા મહ વાકાં ી ારા ા થઈ શકે છે

(માનશૈવનુ યમ્), અને જે ચાર સાધનથી સ છે, અને કૃ પા અને

તત્- વમ-અિસ મહાવા માં ા- ો ી, -િન ગુ ની સૂચનાઓ.

ખાંડા III

એક ઋિષ અને સંસારી માણસની િ

જ વા તિવકતા છે . તે એકમા વંત સ ય છે . મુ ઋિષ અથવા વનમુ

સવ જ જુ એ છે . ણ કાળમાં તેના માટે કોઈ જગત નથી. પરં તુ

અ ાની માણસ મા પાંચ ત વો અને વ પો જ જુ એ છે . નામ અને પની દુ િનયા જ વા તિવક છે

તેના માટે . તે ને સદં તર નકારે છે .

સુપરઇ પોઝીશન (અ યાસ)

બપોરના સમયે રણમાં ફરતો માણસ અમુક અંતરે મૃગજળ જુ એ છે અને ભૂલ કરે છે

પાણી માટે . તે યાં પાણી પીવા દોડે છે પણ િનરાશ થાય છે . સૂયના િકરણો રેતીના પલંગ પર પડે છે

અને મૃગજળ પેદા કરે છે . મૃગજળ પાણીની ચાદર તરીકે દે ખાય છે અને માણસને િમત કરે છે . આમ પણ ધ

દુ યવી માણસ પાંચ ત વો અને તેમના સંયોજનને જુ એ છે , એટલે કે , નામો અને વ પો.

અિવ ા. અિવ ા વા તિવકને છુપાવે છે અને અવા તિવકને વા તિવક બનાવે છે .

સંિધકાળમાં એક માણસ સાપ માટે દોરડું ભૂલે છે , ગભરાઈ ય છે અને રડે છે . ારે િમ

કાશ લાવે છે તેનો ડર અ ય થઈ ય છે . તે મા એક દોરડું જુ એ છે . તેમ છતાં સંસારી માણસ અશુ ને ભૂલ
કરે છે ,

શુ , અિવનાશી આ ા માટે નાશવંત શરીર અને તેના કારણે િવિવધ રીતે પીડાય છે

અિવ ાને લીધે થતી ભૂલભરેલી ધારણા અથવા અ યાસ (અ યાસ). ારે અિવ ાનો નાશ થાય છે

- ાન ારા અથવા શા તનું ાન દી ા ારા તેના મહ વમાં

ઉપદે શક અથવા -િવ ા ગુ ારા “તત્- વમ-અિસ” મહાવા , તે સમાન બને છે

પરમ આ ા. નામો અને વ પોની દુ િનયા ટોટમાં અ ય થઈ ય છે . તે ને જ જુ એ છે . તેના બધા

ભય સમા થાય છે .

સુખ ફ આ ામાં જ છે

આનંદની અનુભૂિત એ આંતિરક લાગણી છે . ભૌિતક વ તુઓમાં આનંદ નથી,

જોકે તેઓ માણસમાં આનંદ ઉ ેિજત કરે છે . િવષયાસ આનંદ એ આ ાના આનંદનું જ િતિબંબ છે .

ારે કોઈ ઈ છા પૂણ થાય છે યારે મન આ ા તરફ આગળ વધે છે અને આ ામાં થોડા સમય માટે આરામ
કરે છે

સમય, અને માણસ આનંદ અનુભવે છે . આ ા અથવા મા આનંદનું મૂત વ પ છે

(આનંદ વ પ). આ ા આનંદ (આનંદમય) થી ભરેલો છે . આ ા એ આનંદનો સમૂહ છે

(આનંદ-ઘાના).

ખાંડા VI

ભૌિતક અને કાય મ કારણ બંને છે

આ ાંડનું ભૌિતક અને કાય મ કારણ બંને છે

(અિભ ા-િનિમ -ઉપદાન-કરણ). તે કા પિનક ભૌિતક કારણ છે (િવવત-ઉપદાન). તેમણે

કોઈક રીતે માયા ારા આ ાંડ તરીકે દે ખાય છે , પોતાની તને ઓછામાં ઓછી અસર કયા િવના

નામો અને વ પો. આ એક રહ ય છે . આ અવણનીય છે .

ખાંડા VII

અનાસ છે

જેમ કે ફિટક રં ગીન વ તુઓથી ભાિવત થતું નથી, તેમ છતાં તે તેમને િતિબંિબત કરે છે , તેવી જ રીતે

આંખ અને અ ય વ તુઓની ખામીઓથી સૂય ભાિવત થતો નથી, જેમ ઈથરને કારણથી અસર થતી નથી

તેની સૂ મતાથી, તેથી, શરીરમાં દરેક જ યાએ બેઠેલા, આ આ ા ભાિવત થતો નથી.

ઉમેદવારની લાયકાત

જે ચાર સાધનથી સ છે, જેણે િનઃ વાથ સેવા ારા પોતાના દયને શુ કયુ છે

(િન કામ કમ યોગ); ગુ ની સેવા, જપ, કીતન અને ઉપાસના, જે શાંત, વૈરા ય છે ,

િતિબંિબત, ભેદભાવપૂણ, િનભય, સીધું, ન , િવશાળ દય, દયાળુ

ઉદાર, સ યવાદી, શુ અને જે અહં કાર, અહં કાર, અહં કારથી મુ છે , તેને આ રહ યનો અહેસાસ થશે,

અવણનીય, અક ય અથવા અિવનાશી.

ખાંડા IX

કૈ વ ય

કૈ વ ય-મુિ અથવા અંિતમ મુિ ના ાન ારા ા કરી શકાય છે .

કમ-મુિ ભિ ારા ા થાય છે .

મુિ એ ા કરવાની કે ા કરવાની વ તુ નથી. તે પહેલેથી જ છે . તમારે તે ણવું પડશે

તમે મુ છો, અ ાનનો પડદો હટાવીને.

યાન પ િત

હુ ં સવ-આનંદી િશવ છું ઓમ!

હુ ં અમર છું ઓમ!

હુ ં અિ ત વ- ાન-આનંદ સંપણ
ૂ છું (સિ ચદાનંદ વ પોહમ) ઓમ!

હુ ં અનંત (અનંતા) છું ઓમ!

હુ ં શા ત (િન ય) છું ઓમ!

હુ ં હં મશ
ે ા શુ (શુ ) છું ઓમ!

હુ ં સંપણ
ૂ (િસ ) છું ઓમ!
હુ ં હં મશ
ે ા મુ છું (મુ ) ઓમ!

હુ ં અનાસ છું (અસંગ) ઓમ!

હુ ં સા ી છું (સા ી) ઓમ!

હુ ં અકતા (અકતા) છું ઓમ!

હુ ં અભો ા (અભો ) છું ઓમ!

હુ ં આ દે હ નથી ઓમ!

હુ ં આ ાણ ઓમ નથી!

સિ ચદાનંદ- વ પોહમ ઓમ!

યુડો-વેદાંિતક િવ ાથ

એક યુવાન અિભલાષી કહે છે: “મને મા વેદાંતનો વાદ છે . મને ભિ કે કમ ગમતું નથી

યોગ. તેઓ વેદાંત કરતા ઘણા ઉતરતા છે . મા વેદાંત જ મને ઉ ત કરે છે . મા વેદાંત જ મને ેરણા આપે છે
અને

મને દૈ વી વૈભવ અને કીિતની ઉમદા ઊંચાઈઓ સુધી પહોંચાડે છે .”

આ મૂખ વેદાંિતક િવ ાથ એ લોભી ટાઈફોઈડના દદ જેવો છે જેના આંતરડામાં અ સર છે ,

જે ખાવા માંગે છે અને કહે છે, “મને મીઠાઈનો વાદ છે . હુ ં હવે તેમને ખાવા માંગુ છું. શું હશે

પિરણામ જો તે આ તબ ે રસગુ લા અને લાડુ ખાય તો? આંતરડા ફાટી જશે અને તે મરી જશે

આંતરડામાંથી ર ાવ અથવા આંતરડાના ર ાવ તરત જ.

તે એ દદ જેવો પણ છે જે પોતાની તને અલિમરાહ, િલકરમાંથી દવા પસંદ કરે છે

આસિનકલીસ અથવા ટ. અફીણ, અને કહે છે , “મને આ દવા જ ગમે છે . મારે હવે આનો વાદ ચાખવો છે .” શું

જો તે ડૉ ટરની સલાહ લીધા િવના આ દવા ચાખશે તો શું થશે? તે શ ાગાર અથવા મૃ યુ પામે છે

અફીણ ઝે ર. તેને દવાની મા ા ખબર નથી. થોડા ટીપાં લેવાને બદલે તે કદાચ

તેમને મોટી મા ામાં લો અને તરત જ તેના મહ વપૂણ ાસ છોડી દો. તે એકલા ડૉ ટર છે જે પસંદ કરી શકે છે

દદ માટે યો ય દવા.

દરેક યિ કિમશનર કે િજ લા કલે ટર કે ગવનર બનવા માંગતી નથી

જ રી લાયકાત ધરાવતા વગર. શું કોઈ M.A., Ph.D. વગર બની શકે છે

મેિટક, એફ.એ. અને બી.એ.નો કોસ કરી ર ાં છો?

તે એકલા ગુ છે જે મહ વાકાં ી અને યો ય કારનો યોગ પસંદ કરી શકે છે

તેના માટે પુ તકો. તે િવ ાથ ની ઉ ાંિતની િડ ી ણે છે અને તે એકલો જ અિધકાર ન ી કરી શકે છે

મહ વાકાં ી માટે માગ. તે તેને થમ આ ા-બોધ, ત વ-બોધનો અ યાસ કરવા કહેશે,

આ ા-અના ા-િવવેકા. પરં તુ કાચો વ-ઇ છા ધરાવતો િવ ાથ લાઇ રે ીમાં ય છે અને તરત જ ઉપાડી લે
છે

તેમના અ યાસ માટે અ યંત અ તન પુ તકો, યોગ-વિસ અને -સૂ ો! તે બને છે

છ મિહનાની અંદર યુડો-વેદાંિતન અથવા િલપ-વેદાંિતન અને વૃ ો સાથે ચચામાં વેશ કરે છે

ઉમેદવારો

થોડું ાન એ ખતરનાક બાબત છે . યોગ-વિસ અને કાિરકાઓનો અ યાસ કયા પછી

માંડુ ઉપિનષદ છ મિહના માટે , તેઓ કહે છે : “ ણ સમયગાળામાં કોઈ િવ નથી.

અહમ અિ મ-િશવોહમ-િશવઃ કે વલોહમ.” તેમણે ખાલી અિભમાન, િમ યાિભમાન અને સાથે puffed છે

હોલોનેસ, અને તેના માથા ટ ાર સાથે શેરીઓમાં ચાલે છે . તે ારેય કોઈ ણામ કરશે નહીં

વૃ સં યાસી અને સાધુઓ, પરં તુ સૂ નો વારં વાર પ કરે છે , “િશવોહમ, િશવોહમ.”

આવા મુમુ ુઓ આ પૃ વી પરના ચંડ અસુરો છે . તેઓ આ પૃ વી પર એક મહાન બોજ છે.

તેઓ વાતાવરણને દૂ િષત કરે છે અને અંદર વેશીને દરેક જ યાએ મતભેદ અને ઝઘડાઓ સજ છે

િન ાવાન ભ ો અને કમયોગીઓ સાથે ઉ ચચા. તેઓ આ યાિ ક માગમાં ગિત કરી શકતા નથી.

શુ તા અને ભિ નો અભાવ ધરાવતા કાચા અને અપિરવિતત યિ ઓના હાથમાં વેદાંત અને

જેમણે અથાક િનઃ વાથ સેવા ારા તેમના દયની અશુિ દૂ ર કરી નથી

આ ા-ભાવ અને કીતન અને ાથના, જોખમી છે . તે બાળકના હાથમાં ધારદાર રેઝર જેવું છે .

વેદાંિતક અ યયન તેમના દયને િવ તૃત કરવાને બદલે તેમના અહં કારને ઘ અને ઘ કરશે. તેઓ પડી ય છે

અ ાન ના ઊંડા પાતાળ માં. તેમના માટે કોઈ આશા નથી, કારણ કે તેઓનું દય ભરાઈ ગયું છે

24

યુડો-વેદાંિતક િવ ાથ

મૂખ, તામિસક, િજ ીપણું, ખોટા વેદાંિતક અિભમાન અને વ- ે તા અને ખોટી તુિ સાથે

(સંતોષ).

આ ભૂિમ આવા નપુંસક, યુડો િલપ-વેદાંતીઓથી મુ થાય! આ િવ સમૃ થાઓ

દ ા ેય, યા વ અને શંકર જેવા વા તિવક વેદાંતીઓ સાથે!

િશવ- ાનામૃત ઉપિનષદ

ઓમ! હે દે વો! શું આપણે, આપણા કાનથી, સાંભળીએ કે શુભ શું છે ! હે, પૂ કરવા યો ય છે !

આપણે આપણી આંખોથી જોઈ શકીએ કે શુભ શું છે ! આપણે દે વતાઓ ારા અમને ફાળવેલ વનનો આનંદ
માણી શકીએ,

અમારા અંગો મજબૂત શરીર સાથે અમારી શંસા ઓફર!

ઓમ શાંિત શાંિત શાંિત!

વેદાંતના પાયા

પિરચય

વનનો ઉ ે ય પોતાના આવ યક વભાવની અનુભિૂ ત છે . તે ણવું છે કે તમે છો

શુ સદા-મુ આ ા. વેદાંત એ મહાન સ યને સમ વે છે કે એકલો આ ા જ વા તિવક છે

અસાધારણ િવ અવા તિવક છે . તમે આ ા છો, પણ ઓળખાણને લીધે તમે તમારા વા તિવક વ પને
ભૂલી ઓ છો

શરીર સાથે. આને દે હ-અ યાસ કહે છે . આ આ ાન માટે સૌથી મોટો અવરોધ છે અથવા

આ ા- ાન. શરીર સાથેની ઓળખની આ મણા દૂ ર કરવા માટે વેદાંિતક ાઓએ બના યું છે

િવિવધ શરીરો, થૂળ અને સૂ મનું િવગતવાર િવ ષ

ે ણ અને યવિ થત રીતે સાિબત કયુ કે વ

શરીર નથી પણ પરમા ા સમાન છે . ણ દે હનો અ યાસ, પાંચ આવરણ

અને ગવાની, વ અને ઊંડી ઊંઘની ણ અવ થાઓ માણસને સમજવામાં મદદ કરે છે કે તે અલગ છે

આ તમામ િવિવધ ફે રફારોમાંથી અને તે આ બધાના અપિરવતનશીલ, અચલ, સા ી છે .

આ તેને અનુભવવામાં મદદ કરે છે કે તે ણ અવ થાઓ, ણ શરીરો અને પંચકોશથી આગળ છે .

આનું સતત મરણ અને આ ાનનું યાન તેને પરમા ા તરફ દોરી જશે

તેના આ ા- વ પની અનુભૂિત. તેથી, પંચકોશનો અ યાસ એ એક મૂ યવાન સહાય છે

શરીર અને આવરણથી તમારી તને અલગ કરવાની િ યા. તે તમને ઉપર આવવા માટે સ મ બનાવે છે

શરીર-ચેતના, અનુભવવા માટે કે તમે આ ા છો અને આમ ત ન અ ભાિવત રહે છે અને

વનના તમામ િવ પ
ે ો અને મુ કે લીઓ વ ચે અસંબંિધત.

ણ સં થાઓ

તેમની ગણતરી

( યિ ગત અનુભવી પદાથના અનેક તરોથી ઘેરાયેલું ચેતના-કે છે

તેમાં ઉ ે ય ગૃિતનું કારણ બને તેવા પિરબળો તરીકે અિ ત વમાં છે . આ તરો અથવા સં થાઓનું િવ ેષણ
છે

સાચા વના વભાવની ખાતરી કરવા માટે જ રી છે .)

હિર ઓમ. ઓમ સત્-ગુ -પરમા ને નમઃ.

િશ ય: એક યિ ( વ)માં કે ટલા શરીર હોય છે ?

ગુ : દરેક યિ ( વ) માં ણ શરીર હોય છે .

િશ ય: કૃ પા કરીને તેમનું નામ આપો.

ગુ : ભૌિતક શરીર અથવા થૂળ શરીર ( થુલા સિરરા), અપાિથવ શરીર અથવા સૂ મ શરીર

(સુ મ સિરરા અથવા િલંગદે હા) અને કારણ શરીર અથવા બીજ શરીર (કરણસિરરા) એ ણ છે

શરીરો.

ગુ : આમલીનું શેલ ભૌિતક શરીરને અનુ પ છે . પ પ રજૂ કરે છે

સૂ મ શરીર. બીજ કારણ શરીરને અનુ પ છે . બરફ ભૌિતક શરીરનું િતિનિધ વ કરે છે . H2O

સૂ મ શરીરનું િતિનિધ વ કરે છે . ત મા ો અથવા મૂળ-ત વો કારક શરીરને અનુ પ છે .

થૂળ શરીર

િશ ય: ભૌિતક શરીરના ઘટકો શું છે ?

ગુ : ભૌિતક શરીર પાંચ ત વોથી બનેલું છે , જેમ કે , પૃ વી (પૃ વી), પાણી (અપહ),

અિ (તેજસ), વાયુ (વાયુ) અને અવકાશ (આકાસ).

િશ ય: ભૌિતક શરીરના સાત ાથિમક સાર (સ -ધાતુસ) શું છે ?

ગુ : ચૈલે (રસ), ર (આસરા), માંસ (મમસા), ચરબી (મેદસ), અિ થ (અિ થ), મ ા

(મ ા) અને વીય (સુ લ), ભૌિતક શરીરના સાત ાથિમક ત વ છે .

િશ ય: ષડ-ભાવ-િવકાસ (શરીરના છ ફે રફારો) શું છે?

ગુ : અિ ત (અિ ત વ), જયતે (જ મ), વધતે (વૃિ ), િવપરીનામતે (પિરવતન),

અપ ીયતે (સડો), િવના યતે (મૃ યુ), એ શરીરના છ ફે રફારો અથવા ફે રફારો છે .

િશ ય: શરીર કઈ કડીઓ સાથે જોડાયેલું છે?

ગુ : શરીર (દે હા), િ યા (કમ), ેમ અને ેષ (રાગ- ષ

ે ), અહં કાર (અહં કાર),

િબન-ભેદભાવ (અિવવેક) અને અ ાન (અ ાન) એ સંસારની સાંકળની સાત કડી છે .

(િવ -અનુભવ). અ ાન (અ ાન)માંથી અિવવેકનો જ મ થાય છે . અિવવેકા એ િબન-ભેદભાવ છે

વા તિવક અને અવા તિવક વ ચે. અિવવેકમાંથી અહં કાર અથવા અહં કારનો જ મ થયો છે ; અહં કારમાંથી
જ મે છે

રાગ- ષ
ે (પસંદ અને નાપસંદ); રાગ- ષ
ે કમ (િ યા) થી ઉ ભવે છે ; કમમાંથી શરીર અથવા

દે હ ઉ પ થાય છે . જો તમારે જ મ-મરણના દુ ઃખમાંથી મુ થવું હોય તો નાશ કરો

અ ાન (અ ાન), આ સંસારનું મૂળ કારણ (િવ -અનુભવ), ની ાિ ારા

અથવા સંપણ
ૂ નું ાન. ારે અ ાન દૂ ર થશે, યારે બી બધી કડીઓ હશે

પોતાના ારા તૂટેલા. તમા ં આ ભૌિતક શરીર તમારી ભૂતકાળની િ યાઓનું પિરણામ છે અને તેનું આસન છે

તમારા આનંદ અને દુ ઃખનો આનંદ.

િશ યઃ શરીરને સરીરા કે દે હા કે મ કહેવાય છે?

ગુ ઃ વૃ ાવ થાને કારણે શરીર ીણ થતું હોવાથી તેને સરીરા કહે છે .

કારણ કે તેનો અિ સં કાર અથવા અિ દાહ (ડા તે) તેને દે હા કહેવામાં આવે છે .

સૂ મ શરીર

િશ ય: સૂ મ શરીરની રચના શું છે ?

ગુ : સૂ મ શરીર ઓગણીસ િસ ાંતો (ત વો), જેમ કે , પાંચ ાનથી બનેલું છે .

ઈિ યાઓ અથવા ાનના અંગો, પાંચ કમ ઈિ યો અથવા િ યાના અંગો, પાંચ ાણ અથવા મહ વપૂણ
વાયુઓ, માનસ અથવા મન, બુિ અથવા બુિ , િચ અથવા અધ ત અને અહં કાર અથવા અહં કાર. તે
એક

આનંદ અને દુ ઃખ માણવાનું સાધન.

િશ ય : આ સૂ મ શરીર ારે ઓગળી જશે ?

ગુ : તે િવદે હ મુિ માં ઓગળી ય છે અથવા મુિ ને િવખેરી નાખે છે .

કારણભૂત શરીર

િશ ય: કારક શરીર (કરણ સરીરા) શું છે ?

ગુ : અનાિદ અ ાન જે અવણનીય છે તેને કારણ શરીર કહેવાય છે . તે

થૂળ અને સૂ મ શરીરનું કારણ.

િશ યઃ હુ ં ણેય દે હને કે વી રીતે પાર કરી શકુ ં ?

ગુ : સવ યાપી, શા ત આ ા સાથે તમારી તને ઓળખો. સા ી તરીકે ઊભા રહો (સા ી)

બધા અનુભવો. ણો કે આ ા હં મશ
ે ા રા જેવો છે - શરીર, અવયવો, મહ વપૂણથી અલગ

ાસ, મન, બુિ , અહં કાર અને કૃ િત-તેમના લ ણોના સા ી.

II. પાંચ આવરણ

િશ ય: કોશનો અથ શું છે?

ગુ : કોશ એટલે આવરણ.

િશ ય: કૃ પા કરીને આ આવરણોને સમ વો.

ગુ : જેમ ઓશીકુ ં ઓશીકુ ં એ ઓશીકુ ં માટે નું આવરણ અથવા આવરણ છે , તેવી જ રીતે કે બાડ એ

તલવાર કે ખંજર માટે યાન, તેમ આ શરીર, ાણ, મન, બુિ અને કારક શરીર પણ છે .

આવરણ કે જે આ ા અથવા આ ાને આવરી લે છે .

શરીરની ન ક િસંગલ છે; આની ઉપર શટ છે; શટ ઉપર છે

કમર-કોટ; કમર-કોટ ઉપર કોટ છે ; કોટ ઉપર ઓવરકોટ છે . આમ છતાં, ધ

આ ા આ પાંચ આવરણથી ઘેરાયેલો છે .

િશ ય: શરીરમાં કે ટલા આવરણ છે ?

ગુ : પાંચ આવરણ છે .

િશ ય: કૃ પા કરીને તેમનું નામ આપો.

ગુ : અ મય કોષ, ણમય કોષ, મનોમય કોષ, િવ ાનમય કોષ અને

આનંદમય કોશ એ પાંચ કોષ અથવા આવરણ છે .

િશ ય: અ મય કોશ શું છે ?

ગુ : અ મય કોશ એ ખોરાકનું આવરણ છે . તે પાંચ થૂલથી બનેલું થૂળ શરીર છે

ત વો

િશ યઃ અ મય કોશ કે મ કહેવાય છે ?

ગુ : તેને અ મય કોશ કહેવામાં આવે છે , કારણ કે તે ખોરાકને કારણે વે છે , તેમાંથી બનેલો છે

ખોરાકનો સાર, અને અંતે, તે ખોરાક (પૃ વી અથવા ય) પર પાછો ફરે છે .

િશ ય: ાણમય કોશ શું છે ?

ગુ : ણમય કોશ એ મહ વપૂણ આવરણ છે .

િશ ય: ાણમય કોશ શેનો બનેલો છે?

ગુ : તે ાણ અથવા મહ વપૂણ વાયુઓ અને પાંચ કમિ યો અથવા અંગોથી બનેલું છે .

િ યા

િશ ય: કે ટલા ાણ છે ?

ગુ : દસ ાણ પાંચ મુ ય અથવા મુ ય ાણ છે , જેમ કે , ાણ, અપન, યાન, ઉડાન

અને સામન, અને પાંચ ઉપ ાણ અથવા ઉપ- ાણ એટલે કે , નાગા, કુ મ, િ કરા, દે વદ અને

ધનંજયા.

િશ ય: ાણનું કાય શું છે?

ગુ : ઉ છવાસ અને િનહ ાસ ( ાસ અને ઉ છવાસ) એ ાણના કાય છે .

િશ ય: અપાનનું કાય શું છે ?

ગુ : મળ અને પેશાબનું ઉ સજન એ અપાનનું કાય છે .

િશ ય: યાનાનું કાય શું છે ?

ગુ : ર નું પિર મણ એ યાનાનું કાય છે . િશ ય: શું કામ છે

ઉદાણા?

ગુ : ઉદાણા ખોરાકને ગળી જવા અથવા ગળવામાં મદદ કરે છે . તે વને માં આરામ કરવા લે છે

ગાઢ ઊંઘ દરિમયાન. તે મૃ યુ સમયે અપાિથવ શરીરને ભૌિતક શરીરથી અલગ કરે છે .
િશ યઃ સામનાનું કામ શું છે?

ગુ ઃ ભોજનનું પાચન એ સામનાનું કાય છે . િશ ય: નાગાનું કાય શું છે ?

ગુ : ઓડકાર અને િહચકી અથવા ઉલટી થવી અને ઉલટી થવી એ નાગાના કાય છે .

િશ યઃ કુ મનું કાય શું છે ?

ગુ : પાંપણો બંધ કરવી અને ખોલવી એ કુ મનું કાય છે .

િશ ય: િ કરાનું કાય શું છે ?

ગુ : ભૂખનું કારણ એ િ કરાનું કાય છે . િશ ય: શું કામ છે

દે વદ ?

ગુ : બગાસું ખાવું એ દે વદ નું કાય છે .

િશ ય: ધનંજયનું કાય શું છે ?

ગુ : શરીરનું પોષણ, મૃ યુ પછી શરીરનું િવઘટન અને બાળકને બહાર કાઢવું

ીઓમાં ગભમાંથી બહાર નીકળવું એ ધનંજયનું કાય છે .

િશ ય: ાણમાં બે િવભાગો શું છે ?

ગુ ઃ ાણમાં થૂળ ાણ અને સૂ મ ાણ એ બે િવભાગો છે .

િશ ય: આ ાણોના કાય શું છે ?

ગુ : થૂળ ાણ ાસ, પાચન, ઉ સજન, પિર મણ વગેર ે કાય કરે છે .

સૂ મ ાણ િવચાર ઉ પ કરે છે .

િશ યઃ મનોમય કોશ શું છે ?

ગુ : મનોમય કોશ એ મન-આવરણ છે .

િશ ય: મન-આવરણ શું ધરાવે છે ?

ગુ : મન-આવરણમાં મન (માનસ), અધ ત (િચ ) અને પાંચનો સમાવેશ થાય છે .

ાનેિ ય અથવા ાનના ઇિ યો.

િશ ય: િવ ાનમય કોશ શું છે?

ગુ : તે બૌિ ક આવરણ છે .

િશ ય: બૌિ ક આવરણમાં શું હોય છે?

ગુ : તેમાં પાંચની મદદથી કામ કરતા બૌિ ક અને અહં કારનો સમાવેશ થાય છે

ાનેિ ય અથવા ાનના ઇિ યો.

િશ ય: આનંદમય કોશ શું છે?

ગુ : તે આનંદ-આવરણ છે .
36

વેદાંતના પાયા

િશ ય : આનંદમય કોશ કે મ કહેવાય ?

ગુ : કારણ કે તેના ારા વ અથવા યિ ગત આ ા ગાઢ િન ા દરિમયાન આનંદનો અનુભવ કરે છે

અને સાિ વક કાયની અસર અનુભવતી વખતે.

િશ ય: આનંદ-આવરણમાં શું હોય છે ?

ગુ : તે કૃ િતનું એક ફે રફાર છે અને તેમાં િ યા, મોડા અને નામની વૃિ ઓનો સમાવેશ થાય છે .

મોદા.

િશ ય: ભૌિતક શરીરમાં કે ટલા કોશ છે?

ગુ : એક કોશ-અ મય કોશ.

િશ ય: િલંગ-શરીર અથવા સૂ મ શરીર (અપાિથવ શરીર) માં કે ટલા કોશ છે?

ગુ : ણ આવરણ, જેમ કે , ણમય, મનોમય, િવ ાનમય.

િશ ય: કારક શરીરમાં કે ટલા આવરણ છે કે કરણ સરીરા?

ગુ : એક આવરણ, જેમ કે , આનંદમય કોશ.

િશ ય: ગવાની અવ થામાં કે ટલા આવરણ ચાલે છે ?

ગુ : ગવાની અવ થા દરિમયાન પાંચ આવરણ કાય કરે છે .

િશ ય: વ અવ થામાં કે ટલા આવરણ કામ કરે છે?

ગુ : ણમાયા, મનોમય, િવ ાનમય અને આનંદમય કોષ દરિમયાન કાય કરે છે

વ ની િ થિત. િવ ાનમય અને આનંદમય કોષ આંિશક રીતે કાય કરે છે .

િશ ય: ગાઢ ઊંઘ દરિમયાન કે ટલા આવરણ કામ કરે છે?

ગુ : મા એક, એટલે કે , આનંદમય કોશ

III. ગુણ

િશ ય: ભૌિતક શરીરમાં કયો ગુણ જોવા મળે છે ?

ગુ : તમોગુણ.

િશ ય: ાણમય કોશમાં કયો ગુણ જોવા મળે છે ?

ગુ : રજોગુણ.

િશ ય: મનોમય કોશમાં ગુણ શું છે ?

37
 ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

ગુ : તમસ સાથે સ વ િમિ ત.

િશ ય: િવ ાનમય કોશમાં જોવા મળે લ ગુણ શું છે ?

ગુ : સ વ રજસ સાથે િમિ ત.

િશ ય: આનંદમય કોશમાં જોવા મળે લ ગુણ શું છે?

ગુ : સ વ, તકનીકી રીતે મિલના-સ વ (રજસ અને તમસ સાથે િમ ) કહેવાય છે .

માયા મૂત વ પ છે જેનું શુ -સ વ સાથે િવરોધાભાસ.

િશ ય: કમિ યો ાં આવેલા છે ?

ગુ ઃ ણમાયા કોશમાં.

િશ ય: ાનેિ યો ાં આવેલા છે ?

ગુ ઃ મનોમય કોશમાં.

િશ ય: ાનશિ ાં આરામ કરે છે ?

ગુ : િવ ાનમય કોશમાં.

િશ ય: ઈ છા શિ ાં આરામ કરે છે?

ગુ : મનોમય કોશ (મન) માં.

િશ ય: િ યા શિ ાં આરામ કરે છે ?

ગુ ઃ ણમાયા કોશમાં.

િશ ય: કૃ પા કરીને ાન શિ , ઈ છા શિ અને િ યા શિ નું કાય સમ વો.

ગુ ઃ તમને બુિ ારા દૂ ધનું ાન મળે છે . તમે ણો છો કે દૂ ધ પોષણ આપે છે

શરીર. આ િવ ાનમય કોશની ાન શિ નું કાય છે . પછી એક ઇ છા ઊભી થાય છે

દૂ ધ ધરાવવાનું મન. આ ઈ છા શિ અથવા મનોમય કોશનું કાય છે . પછી તમે ય કરો

દૂ ધ મેળવો. આ ાણમય કોશની િ યા શિ નું કાય છે .

િશ ય: આનંદમય કોશના લ ણો શું છે ?

ગુ : િ યા, મોડા, મોદા.

િશ યઃ િ યા શું છે ?

ગુ ઃ તમને ગમતી વ તુને જોતાં તમે જે આનંદ અનુભવો છો.

િશ ય : મોડા એટલે શું ?

ગુ ઃ તમને ગમતી વ તુ તમારી પાસે હોય યારે તમને ખૂબ આનંદ થાય છે .
િશ યઃ મોદા એટલે શુ?ં

ગુ : તમને ગમતી વ તુનો આનંદ મા ા પછી તમે જે સૌથી મોટો આનંદ અનુભવો છો.

િશ ય: અ મય કોશના િવકાસ (સુધારા) શું છે ?

ગુ : અિ ત વ, જ મ, વૃિ , પિરવતન, ય અને મૃ યુ.

િશ ય: ાણમય કોશના ધમ શું છે ?

ગુ : ભૂખ અને તરસ, ગરમી અને ઠં ડી.

િશ ય: મનોમય કોશના િવકાર શું છે ?

ગુ : સંક પ-િવક પ (િવચાર અને શંકા), ોધ, વાસના, હષ (ઉ લાસ), સોકા

(િડ શ
ે ન) અને મોહ ( મણા), વગેર.ે મનોમય કોશના સોળ ફે રફારો છે .

િશ ય: િવ ાનમય કોશના કાય શું છે?

ગુ : ભેદભાવ અને િનણય અથવા િન ય (િવવેક અને અ યાવસાય અથવા

િન ય), કતૃ વ અને ભો વ (એજ સી અને ભોગવટો).

િશ ય: આનંદમય કોશનો ધમ શું છે?

ગુ ઃ સુખનો અનુભવ.

િશ ય: કૃ પા કરીને કોશની સૂ મતાનો મ આપો.

ગુ : ણમય કોશ અ મય કોશ કરતાં સૂ મ છે અને તે યા યો છે . આ

મનોમય કોષ ણમાયા અને અ મય કોશ કરતાં સૂ મ છે અને તે યા યો છે . આ

િવ ાનમય કોશ મનોમય, ાણમય અને અ મય કરતાં સૂ મ છે અને તે યા યો છે .

કોશાસ. આનંદમય કોશ બી બધા ચાર કોષો કરતાં સૂ મ છે અને તે બધામાં યા છે.

IV. અ યારોપા અપાવડા

િશ ય: કોશ અને આ ા વ ચે શું સંબંધ છે ?

ગુ : અ યો યા-અ યાસ.

િશ ય: અ યો ય-અ યાસ શું છે ?

ગુ : અ યો ય-અ યાસ પર પર અિધ ાિપત છે . પાંચ આવરણના લ ણો છે

આ ા પર અિધકૃ ત. આવરણની િવશેષતાઓ, દા.ત., પીડા બદલવી, વગેર,ે ખોટી છે

શુ આ ા અથવા આ ાને આભારી. શુ આ ાના લ ણો જેમ કે અિ ત વ,

ાન, આનંદ, પિવ તા, ચેતના પાંચ આવરણોમાં થાનાંતિરત થાય છે .

િશ યઃ અ યારોપા એટલે શુ?ં

ગુ : અ યારોપ એ અિધકૃ તતા છે . જેમ સાપને દોરડા પર ચઢાવવામાં આવે છે , તેમ પાંચ
કોશ આ ા પર અિધકૃ ત છે .

િશ ય: અપવાદયુિ શું છે ?

ગુ : તે "નેિત-નેિત" િસ ાંત ારા પાંચ આવરણોનું ઉપલ ણ અથવા નકાર છે .

િશ ય: શાદ ઉિમસ શું છે?

ગુ : જ મ અને મૃ યુ (ભૌિતક શરીર માટે ), ભૂખ અને તરસ ( ાણમય કોશ માટે ),

મનોમય કોશ માટે દુ ઃખ અને મણા (સોક અને મોહ).

િશ યઃ તેમને ઉિમસ કે મ કહેવામાં આવે છે ?

ગુ : જેમ સમુ માં તરં ગો હોય છે , તેમ આ શદ ઉિમસ સમુ માં તરં ગો છે .

આ સંસાર.

િશ ય: િવ ાનમય કોશનો િવકાસ કે વી રીતે કરવો?

ગુ : િવવેક (ભેદભાવ), િવચાર (પૂછપરછ), આ ાનું યાન, જપ ારા

ઓમકારા, વગેર.ે

િશ ય: આ શુ અને િવકિસત િવ ાનમય કોશનો શું ઉપયોગ થશે?

ગુ : તે િવષયાસ સં કારોને બહારથી આવતા અટકાવવા માટે ગઢ તરીકે કામ કરશે

આનંદમય કોશ અથવા કરણ સિરરાના સં કારોને બહાર આવતા અટકાવશે, તે કરશે

તમને ગહન યાન અને આ િવચારમાં વેશવામાં મદદ કરે છે .

V અિવ ા

િશ યઃ અિધ ાન કે અ યાસનું કારણ શું છે?

ગુ ઃ અિવ ા કે અ ાન.

િશ યઃ અિવ ા માટે અધાર કે અિધ ાન શું છે ?

ગુ : ા ણ.

િશ યઃ શુ માં અિવ ા કે વી રીતે રહી શકે ?

ગુ : તે અિનવચનીય છે . િનરપે ની િ એ ન તો વ છે કે નથી

અિવ ા કે પાંચ આવરણ. અિવ ા તો વ માટે જ છે .

િશ યઃ અિવ ાનું બીજું નામ શું છે ?

ગુ : આનંદમય કોશ અથવા વ અથવા યિ ગત આ ાના કરણસાિરરા.

િશ યઃ અિવ ામાં શું છે?

ગુ : તેમાં વાસણો અને સં કારોનો સમાવેશ થાય છે . સમ સંિચત કમની છાપ

તમારા બધા પાછલા જ મો યાં રોકાયેલા છે .

VI. ણ અવ થા

િશ ય: ણ અવ થા શું છે ?

ગુ : ત અવ થા ( ગરણ અવ થા), વ અવ થા ( વ અવ થા), સુષિુ અવ થા

(ઊંડી ઊંઘની િ થિત).

િશ યઃ અવ થાનો અથ શું છે?

ગુ ઃ અવ થા એટલે રા .

િશ યઃ ત અવ થા શું છે ?

ગુ : તે ગૃત ચેતનાની િ થિત છે . તે અવ થા કે જેમાં વ તુઓ ારા ઓળખાય છે

ઇિ યો ત તરીકે ઓળખાય છે .

િશ ય: વ અવ થા શું છે ?

ગુ : તે અવ થા કે જેમાં વ તુઓ દરિમયાન ઉ પાિદત છાપ ારા જોવામાં આવે છે

ગવાની અવ થાને વ અથવા વ અવ થા કહે છે . સૂ મ, આંતિરક, યિ લ ી ચેતના

પંચ અથવા િવ , જે ઇિ યોના મૌન દરિમયાન વ પમાં ઉ ભવે છે .

જે જોવામાં આવે છે અને સાંભળવામાં આવે છે તેની સુ છાપના આધારે અનુભિૂ ત કરનાર અને અનુભિૂ તનો
પદાથ

ત એ વ છે .

િશ ય: સુષુિ શું છે ?

ગુ : જે અવ થામાં વ તુઓના ાનની સંપૂણ ગેરહાજરી હોય છે તે ગાઢ િનં ા અવ થા છે .

ત અવ થામાં એક કારના અનુભવનું મરણ છે , “મ સારી ઊંઘનો આનંદ મા ો. હુ ં ણતો હતો

કં ઈ નથી."

VII. મો

િશ ય: મો નું વ પ શું છે ?

ગુ : સવદુ ઃખિનવૃિ (તમામ કારની પીડા દૂ ર કરવી), અને પરમાનંદ ાિ

( ના સવ ચ, અિવનાશી, શા ત આનંદની ાિ ).

િશ યઃ ાન શું કરે છે?

ગુ : તે અિવ ા અને તેની અસરો (કાય), જેમ કે , શરીર અને સમ સંસારનો નાશ કરે છે. તે

તમને જ મ અને મૃ યુના દુ ઃખમાંથી મુ કરે છે . તે તમને એકદમ િનભય, મુ અને બનાવે છે

વતં તમારી બધી શંકાઓ જેમ કે "હુ ં શરીર છું કે ાણ કે બુ ી છું" સંપૂણ રીતે અ ય થઈ જશે. તમે

અનામય બનશે, રોગ, વૃ ાવ થા અને મૃ યુથી મુ થશે. તમને મૃ યુનો કોઈ ડર રહેશે નહીં અથવા
દુ મનો તમે તેજ વી, તેજ વી પુ ષ સવ ચ તરીકે ચમકશો.

પિરચય

વેદાંતની િફલસૂફીમાં િ યાઓ અથવા િવિવધ ણ

ે ીઓ મૂળભૂત છે

ાથિમક િસ ાંતો કે જેની સાથે તેની નૈિતકતા અને આ યાિ કતા બાંધવામાં આવી છે . તેઓ યાનમાં લે છે

અ ય અને ગટ બંને, , માયા, ઈ ર, વ અને ાંડ. ની કૃ િત

વા તિવકતા, અસાધારણ દે ખાવની લા િણકતાઓ અને યિ નું બંધારણ

વ એ વેદાંિતક ચચાના મુ ય િવષયો છે .

ી શંકરાચાય કહે છે કે યિ એ પહેલાં સાધનાની ચારગણી લાયકાત હોવી જોઈએ

ત વ-બોધ અથવા વેદાંિતક ેણીઓના ાનના અ યાસમાં વેશવું અને

આ ાનો વભાવ. િન ાવાન ઉમેદવારો કે જેઓ ખર આકાં ા, િવ ાસ, ઢતા અને

અંતઃકરણની શુ તા આ ાન ારા વ-પિરવતનનો માગ શોધશે. એક સંપણ

ૂ

વા તિવક અ યાસ શ કરતા પહેલા આ િવિવધ ણ

ે ીઓની સમજ જ રી છે

અ ૈત વેદાંતનું િફલસૂફી જે ગંભીર તક અને તી ણ તકથી ભરપૂર છે

અિ ત વની શા ત સ યતાઓ.

ેણીઓ

1. મૂલા કૃ િતના અિભ યિ ના ચોવીસ ત વ અથવા િસ ાંતો છે:

પાંચ ત મા ો અથવા ત વોના ાથિમક િસ ાંતો: સબદા ( વિન), પશ

( પશ), પા ( પ અથવા રં ગ), રસ ( વાદ), ગંધ (ગંધ).

પાંચ ાન-ઈિ યો અથવા અનુભૂિતના અંગો: ો (કાન), વક ( વચા), ચ ુ (આંખ),

િજ ા ( ભ), ઘરાના (નાક).

પાંચ કમ-ઈિ યો અથવા િ યાના અંગો: વાક (વાણી), પાણી (હાથ), પદ (પગ),

ઉપ થ (જનનેિ ય), પાયુ (ગુદા).

પાંચ ાણ અથવા મહ વપૂણ દળો: ાણ, અપાન, સામન, ઉડાન, યાન

ચતુથાશ અંતઃકરણ અથવા આંતિરક અંગ: માનસ (મન), બુિ (બુિ ), િચ

(મેમરી અથવા અધ ત), અહં કાર (અહં કાર).

2. ણ શરીર અથવા શરીરસ છે : થૂલા-શરીરા ( થૂળ ભૌિતક શરીર), સુ મ અથવા

િલંગ-શિરરા (સૂ મ શરીર), કરણ-શિરરા (કારણકારી શરીર).

3. વને આવરી લેતા પાંચ કોશ અથવા આવરણ છે ઃ અ મય (ખોરાક આવરણ), ણમાયા
(મહ વપૂણ આવરણ), મનોમય (માનિસક આવરણ), િવ ાનમય (બૌિ ક આવરણ), આનંદમય

(આનંદ-આવરણ).

4. છ ભવ-િવકાસ અથવા શરીરના ફે રફારો છે : અિ ત (અિ ત વ), જયતે

(જ મ), વધતે (વૃિ ), િવપિરનામતે (પિરવતન), અપ ીયતે ( ય), િવના યિત (મૃ યુ).

5. પાંચ થૂળ ત વો છે: આકાશ (આકાશ), વાયુ (વાયુ), અિ (અિ ), અપહ (પાણી),

પૃ વી (પૃ વી).

6. પાંચ ઉપ- ાણ અથવા સહાયક મહ વપૂણ વાયુઓ છે: નાગા, કુ મ, િ કરા, દે વદ ,

ધનંજયા.

7. છ ઉિમસ અથવા તરં ગો છે (સંસારના મહાસાગરના): શોક (દુ ઃખ), મોહ (ગૂંચવણ)

અથવા મણા), ત
ુ (ભૂખ), પીપાસા (તરસ), જરા ( ીણ અથવા વૃ ાવ થા), મૃ યુ (મૃ યુ).

8. છ વૈરી અથવા શ ુઓ છે : કામ (ઉ સાહ), ોધ ( ોધ), લોભા (લોભ), મોહ

(મોહ અથવા મણા અથવા મૂંઝવણ), માદ (ગૌરવ), મ સય (ઈ યા).

9. માયા બેવડી છે: િવ ા ( ાન), અિવ ા (અ ાન).

10. િવ ા અથવા ાન બે ગણું છે : પરા (ઉ ચ), અપરા (નીચલું).

11. અવ થા અથવા ચેતનાની અવ થાઓ ણ છે : ત ( ગરણ), વ ( વ ),

સુષુિ (ઊંડી ઊંઘ).

12. શિ ઓ બે છે: અવરણ (પડદો), િવ પ

ે (િવ પ
ે ).

13. ાન-ભૂિમકા અથવા ાનની િડ ી સાત છે : સુભે છ, િવચરણ,

તનુમાનસી, સ વપિ , અસમશિ , પદાથભાવના, તુિરયા.

14. અ ાન-ભૂિમકા અથવા અ ાનની િડ ી સાત છે ઃ બીજ- ત, ત, મહા- ત,

ત- વ , વ , વ - ત,સુષુિ .

15. સાધના ચાર ગણી છે : (a) િવવેક (ભેદભાવ); (b) વૈરા ય (વૈરા ય); (c)

ષડ-સંપત (છ ગુણો) - (i) શમ (મનની શાંિત), (ii) દમ (આ સંયમ અથવા િનયં ણ

ઇિ યો), (iii) ઉપારતી (દુ યવી વૃિ માંથી મુિ ), (iv) િતિત ા (બળ અથવા શિ

સહનશિ ), (v) ધા (ઈ ર, ગુ , શા ો અને વયંમાં િવ ાસ), (vi) સમાિધ (એકા તા)

અથવા મનની એક-િબંદુતા); (d) મુમુ ુ વ (મુિ ની ઝં ખના).

16. આ ા અથવા નો વભાવ ણ ગણો છે: સત (અિ ત વ), િચત્ (ચેતના),

આનંદ (આનંદ).

17. દયના થ
ં ો અથવા ગાંઠો ણ છે : અિવ ા (અ ાન), કામ (ઇ છા), કમ
(િ યા).

18. વના દોષો ણ છે: માલા (અશુ તા), િવ પ

ે (િવ પ
ે ), અવરણ (પડદો)

અ ાનતાનું).

19. મનની વૃિ ઓ અથવા િ થિતઓ બે છે : િવષયાકાર-વૃિ (ઉ ે ય મનોિવકૃ િત),

ાકાર-વૃિ (અનંત મનોિવકૃ િત).

20. કૃ િતના ગુણો અથવા ગુણો ણ છે: સ વ ( કાશ અને શુ તા), રજસ ( વૃિ અને

ઉ કટ), તમસ (અંધકાર અને જડતા).

21. સૂ મ શરીર ધરાવતા પુરીઓ અથવા શહેરો આઠ છે: ાન-ઈિ ય, કમ-ઈિ ય,

ાણ, અંતઃકરણ, તનમા , અિવ ા, કામ, કમ.

22. કમ ણ છે ઃ સંિચતા, ર ધ, અગામી.

23. વ તુની કૃ િત પાંચગણી છે : અિ ત, ભાિત, િ યા, નમ, પા.

24. ભેદ અથવા તફાવત ણ છે : વગત, સ તીય, િવ તીય.

25. ા ણના વભાવની લ ણાઓ અથવા યા યાઓ બે છે : વ પલ ણ,

તત થલ ણ.

26. ધતુસ અથવા શરીરના ઘટકો સાત છે : રસ, (ચાઇલે), આસરા (લોહી), મામસા

(માંસ), મેદસ (ચરબી), અિ થ (હાડકા), મ ા (મ ા), શુ લ (વીય).

27. ાનીની ચાર અવ થાઓ છે : િવત, િવ ાર, િવ ાય,

િવિ ા।

28. વેદાંતમાં અનુબંધ અથવા ચચાની બાબતો (િવષયો) ચાર છે : અિધકારી (યો ય)

મહ વાકાં ી), િવષય (િવષય), સંબંધ (જોડાણ), યો (ફળ અથવા પિરણામ).

29. િલંગ અથવા સંપણ

ૂ દશન અથવા ટે ટના િચ ો છ છે : (i)

ઉપકમ-ઉપસ હાર-એકવા તા: શ આતમાં અને અંતમાં િવચારની એકતા; (ii)

અ યાસ (પુનરાવતન અથવા પુનરાવતન); (iii) અપૂવતા ( ફ

ૂ ની નવીનતા અથવા અસામા ય કૃ િત); (iv)

ફલા (િશ ણનું ફળ); (v) અથવદ ( તુિત, વખાણ અથવા રે ક અિભ યિ ); (vi) ઉપપ ી

અથવા યુિ (િચ અથવા તક).

30. ભાવનાઓ અથવા મનની ક પનાઓ ણ છે : સંશયભાવન (શંકા),

અસમભાવન (અશ તાની લાગણી), િવપિરતભાવન (િવકૃ ત અથવા ખોટી િવચારસરણી).

31. મનની માલા અથવા અશુિ ઓ તેર છે : રાગ, ષ

ે , કામ, ોધ, લોભા,

મોહ, માદ, મ સય, ઇર ય, અસૂયા, દં ભ, દપ, અહં કાર.

32. લેશ અથવા સાંસાિરક દુખ પાંચ છે: અિવ ા, (અ ાન), અિ મતા (અહં કાર), રાગ

( ેમ), ેષ ( ષ
ે ), અિભિનવેશ (શરીર અને પૃ વીના વનને વળગી રહેવું).

33. તાપ અથવા વેદના ણ છે : અિધદૈ િવક, અિધભૂિતકા, અ યાિ કા.

34. માન અથવા ાનના પુરાવા છ છે : િત ા ( િ ), અનુમાના

(અનુમાન), ઉપમન (સરખામણી), આગમ (શા ), અથપ ી (ધારણા), અનુપલિ ધ

(િબન-આશંકા).

35. મન બે છે : અશુ (અશુ ), શુ (શુ ).

36. યાન બે છે: સગુણ, િનગુણ.

37. મુ ો બે છે : વનમુ , િવદે હમુ .

38. મુ ીઓ બે છે : મ-મુિ , સ ો-મુિ .

39. સમાિધઓ બે છે : સિવક પ, િનિવક પ.

40. ાન બે ગણું છે: પરો (પરો ), અપરો ( ય ).

41. કૃ િત બેવડી છે: પરા, અપરા.

42. અપરા કૃ િત આઠ ગણી છે : પૃ વી, પાણી, અિ , વાયુ, આકાશ, મન, બુિ , અહં કાર.

43. થાન અથવા વેદાંતના િનયમન થ

ં ો ણ છે : ઉપિનષદ ( ુિત),

સૂ ો ( યાય), ભગવદ-ગીતા ( મૃિત).

44. ંથો અથવા થ

ં ોની બે તો છે: માણ- ંથો, મેય- ંથો.

ંથોને ફરીથી બે િવભાગોમાં વહચવામાં આ યા છે: િ ય- ંથો અને શા - થ

ં ો.

45. એશાન અથવા ઈ છાઓ ણ છે : દારાશના (પ ીની ઈ છા), િવિ શના (સંપિ ની ઈ છા),

લોકાયશન (આ જગત અને બી દુ િનયાની ઈ છા).

46. વોની િતઓ ચાર છે : જરાયુ (ગભાશયમાંથી જ મેલો), અંદા (ઇં ડામાંથી જ મેલો), વેદા

(પરસેવાથી જ મેલા), ઉિ ભ (પૃ વીમાંથી જ મેલા).

47. મો ના દરવા તરફના સેિ ટન સ ચાર છે : શાંિત (શાંિત), સંતોષ (સંતોષ),

િવચાર (તપાસ અથવા ગુણો ર), સ સંગ ( ાનીઓની કં પની).

48. મનની િ થિત પાંચ છે : િ (િવચિલત), મુધા (નીરસ), િવિ (સહેજ

િવચિલત), એકા (કે િ ત), િન (અવરોધ).

45

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

49. શરીરના નવ દરવા છે ઃ બે કાન, બે આંખ, મોં, નાક, નાિભ, જનનાંગ, ગુદા.
50. અવરણ-શિ બેવડી છે : અસ વ-આવરણ, આભાન-આવરણ.

51. િવ પ
ે -શિ ણ ગણી છે : િ યાશિ , ઇ છાશિ , ાનશિ .

52. સ ા અથવા અિ ત વ ણ કારનું છે : પરમાિથકા (એકદમ વા તિવક), યાવહાિરકા

(અસાધારણ), િતભાિસકા ( પ અથવા ામક).

53. ાન બે કારનું છે: વ પ ાન (આવ યક કૃ િતનું ાન),

વૃિ ાન (મનોવૈ ાિનક અથવા બૌિ ક ાન).

54. સમાિધમાં અવરોધો ચાર છે : લય (ટોિપિડટી), િવ પ

ે (િવ ેપ), કષાય

(આસિ ), રસ વાદ (વ તુલ ી સુખનો આનંદ).

55. કોિ મક (સમિ ) યિ (ઈ ર) ની કૃ િત ણ ગણી છે: િવરાટ, િહર ગભ,

ઈ રા.

56. યિ ( યાિ ) યિ ( વ) નો વભાવ િ ગુણો છે : િવ , તૈજસા, ા.

57. સમજશિ બે પિરબળો ારા ભાિવત થાય છે: વૃિ - યાિ (મનોિવકૃ િતનો સાર),

ફલા- યાિ (પિરણામ અથવા ચેતનાનો યાપ).

58. તત્- વમ-અિસ મહાવા નો અથ બે ગણો છે : વા યાથ (શાિ દક

અથ), લ ાથ (સૂચક અથ).

59. વેદાંિતક તપાસનો અ યાસ નીચેની પ િતઓ ારા કરવામાં આવે છે: અ વય- યિતરેકા, એત યવૃિ ,

નેિત-નેિત િસ ાંત, અ યારોપા-અપવાદ, યાય (િચ ો) વગેર.ે

60. તત્- વમ-અિસના મહાન ઉપદે શનો અથ આ ારા ન ી કરવામાં આવે છે .

જહાદજહ લ ણ અથવા ભગ યાગ-લ ણ, સામનાિધકરણ,

િવિશ ાિવશે યભાવ, લ -લ ણસંબંધ.

61. વેદાંતમાં મહ વના વેદ છે : િવવતવાદ, અ િતવવાદ, િ -સૃિ વાદ,

સૃિ - િ વાડા, અવ છેદાવડા, િતિબંબવડા, એક વાવડા, અનેક વડા, આભાસવડા.

62. વેદાંિતક િચંતન ણ ગણું છે : વણ, મનન, િનિદ યાસન.

TAT TVAM ASI

કે તું આટ

પિરચય

‘તે તમે છો!’-આ રીતે િુ ત ભારપૂવક અને િહં મતભેર ઉ ચતમ અને

સૌથી ઉ કૃ સ ય જે તમામ શા ોનો સાર છે , ના, તે તમામ શા ીય ઉપદે શોનું લ છે

અને િનવેદનો.

તે પૃ વીના ચહેરા પર અ યાર સુધીની સૌથી મોટી ઘોષણા છે . તે સૌથી ગહન િશ ણ છે

સૃિ ના ારં ભથી અ યાર સુધી આપવામાં આવેલ છે . તે સ યને ય કરવાનો અને દશાવવાનો એકમા ર તો
છે

મન અને ઇિ યોની પહોંચની બહાર છે . તે એક અન ય િશ ણ છે જે આરામ આપે છે

યિથત માનવતા અને તેમનામાં આંતરીક આ યાિ ક શિ અને િહં મતનો સંચાર કરે છે

સાંસાિરક અિ ત વના દુ ઃખો અને વેદનાઓ અને અ ૈત, સવ-આનંદના ે માં ઊંચે ચઢે છે

શા ત અિ ત વ.

જો તે જે શ દોમાં ઉપયોગ કરે છે તે સરળ છે , તો તેને સારી રીતે પોિલ ડ તી ણ બુિ ની જ ર છે .

અ તન મહ વાકાં ી સૂ મ સ યને સમજવા માટે જે તે અિભ ય કરવા માંગે છે . જો તે અ પ છે

તેની અિભ યિ , તે તેના ઉ ચારણમાં એક જ સમયે જરમાન અને અિનવાય છે . જો તે સંિ અને અ પ
હોય, તો એફોિરિ ટક

તેના સવ ચ સ યના દશનમાં, તે સહેલાઈથી આપણા દય અને િદમાગમાં ઊંડે ઉતરી ય છે , અને

આપણી અંદર, તે રહ યમય રીતે આપણી ચેતનાને અિ ત વના તે િબન-િ શા ત સમતલમાં ઉભી કરે છે .

આ મહાવા , તત્- વમ-અિસની આટલી મહાનતા છે , જેને ઉપિનષિદક ઋિષ,

ઉ ાલક, તેમના પુ અને િશ ય, ેતકે તુને -િવ ા આપવા માટે િનયુ .

અનુભિૂ ત માટે નો અથ

માણસ અિનવાયપણે દૈ વી છે . તે તે શા ત, િબન-િ સબ ટે ટમથી અલગ નથી,

અિ ત વ- ાન- સંપૂણ આનંદ. તે ન તો આ સંસારમાં જ યો છે અને ન તો તે ારેય અવ થામાં છે

બંધનનું. તે સદા મુ છે , િન યમુ

તેમના હાલના દુ ઃખો અને વેદનાઓ, તેમના દુ ઃખો અને મયાિદત આનંદો, જ મ અને મૃ યુ, છે .

બધા પાંચ આવરણ અને ણ શરીર સાથે તેની ખોટી ઓળખને કારણે. અને, બદલામાં, આ

ભૂલભરેલી ઓળખ એ સ યને ન ણવાનું પિરણામ છે, અથવા તેને લગતી િવ મૃિત

તે આ અ ાન, કારણભૂત અ ાન, બધી િ યાઓ અને િતિ યાઓના મૂળમાં છે . મા િવનાશ

આ અ ાનતા આપણને આપણા િબન-િ આનંદમય અમર અિ ત વની મૂળ િ થિત તરફ દોરી શકે છે .

આ અ ાન કોઈ વ તુમાંથી જ મતું નથી જેથી કોઈ િ યા ારા તેનો નાશ થાય અથવા

અ ય તે ફ એક નકારા ક પાસું છે . જેમ કાશની ગેરહાજરી અંધકાર લાવે છે , તેમ સૂયની ગેરહાજરી

રાિ લાવે છે , તેથી પણ વા તિવક ાનની ગેરહાજરી આ કારણભૂત અ ાન લાવે છે .

અંધકાર કે રાિ સાથેની લડાઈ તેમને ન કરશે નહીં. પરં તુ, ારે દીવો કે ધ

સૂય યાં છે , તેઓ કોઈ િનશાન છો યા િવના, શૂ યતામાં અ ય થઈ ય છે . તેવી જ રીતે, ાં સ ય છે

 ાન, આ કારણભૂત અ ાનનો એક પ ો પણ નથી. તે સાચું ાન છે

આપણા વા તિવક, શા ત, અમર વને લગતું ાન કે જેને કાયકારણ ારા પણ પશવામાં આવતું નથી.

47

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

અ ાન અથવા કારણભૂત અ ાનની અસરો, જેમ સૂયને અંધકારનો પશ થતો નથી.

રાત

તેથી, મા ાન એ જ આ ાની અનુભિૂ તનું સાધન છે; વ- ાન જ કરી શકે છે

સંસારની ળીમાંથી માણસને મુ કરો.

મહા-વા

આ ાન બધાને આપવા માટે શા ો, વેદ અને ઉપિનષદો અિ ત વમાં છે

માનવતા જેથી તેમને આ અ પ અને િણક અિ ત વમાંથી મુ કરી શકાય. શા ો ઘોષણાઓ

ણ હેડ હેઠળ જૂ થબ કરી શકાય છે , જેમ કે , િવિધ-વા અથવા આદે શ િનષેધ-વા અથવા

િતબંધો; અને િસ ાથબોધ-વા અથવા મહા-વા જે સવ ચ સ યની હેરાત કરે છે ,

પરમા ા સાથે વા ાની ઓળખ, પરમા ા સાથે યિ ગત આ ાની ઓળખ.

થમ બે િમત વને શુ કરવા અને તેને સમજવા અને આ સાત કરવા યો ય બનાવવા માટે અિ ત વ
ધરાવે છે

ીજો; કારણ કે , મા શુ મનમાં જ અંત ાન ઉદભવશે, અને તેનાથી જ યિ ા કરી શકે છે

સવ ચ ાન.

ચાર મહા-વા છે , ચાર વેદોમાંના દરેકમાં એક છે . ચાર

મહા-વા ો છે :

ાનામ :- ‘ચેતના એ છે .’ તેને કહેવાય છે

વ પબોધ-વા અથવા વા જે અથવા વનું વ પ સમ વે છે . આ છે

ઋ વેદના ઐતરેય-ઉપિનષદમાં સમાયેલ છે .

અહમ્ અિ મ:-‘હુ ં છું.’ આ અનુસંધાન-વા છે , આનો િવચાર

જેને મહ વાકાં ી પોતાનું મન ઠીક કરવાનો યાસ કરે છે . આ બૃહદાર ક ઉપિનષદમાં સમાયેલ છે

યજુ વદ.

તત ામ અિસ:-'તે તમે છો.' આ ઉપિનષિદક વા છે

સામ વેદનું છાંદો ય ઉપિનષદ. િશ ક આ વા ારા સૂચના આપે છે .

અયમ આ ા :-‘આ વયં છે .’ આ અનુભવબોધ વા છે .

વા કે જે મહ વાકાં ીના આંતિરક સાહિજક અનુભવને અિભ યિ આપે છે . આમાં સમાયેલ છે

અથવવેદનું માંડુ ઉપિનષદ.

આ ચાર મહા-વા ોમાંથી, ત વમ્ અિસનું ખૂબ મહ વ છે . તે ઉપદે શ-વા છે

અથવા ઉપિનષદ- વા . ગુ આ વા ારા જ િશ યને - ાનમાં દી ા આપે છે .

આને વણ-વા પણ કહે છે. આ મહા-વા અ ય ણ વા ને જ મ આપે છે .

ગુ િશ યને સૂચના આપે છે

‘તે તમે છો!’-આ રીતે િુ ત ભારપૂવક અને િહં મતભેર ઉ ચતમ અને

સૌથી ઉ કૃ સ ય જે તમામ શા ોનો સાર છે , ના, તે તમામ શા ીય ઉપદે શોનું લ છે

અને િનવેદનો.

તે પૃ વીના ચહેરા પર અ યાર સુધીની સૌથી મોટી ઘોષણા છે . તે સૌથી ગહન િશ ણ છે

સૃિ ના ારં ભથી અ યાર સુધી આપવામાં આવેલ છે . તે સ યને ય કરવાનો અને દશાવવાનો એકમા ર તો
છે

મન અને ઇિ યોની પહોંચની બહાર છે . તે એક અન ય િશ ણ છે જે આરામ આપે છે

યિથત માનવતા અને તેમનામાં આંતરીક આ યાિ ક શિ અને િહં મતનો સંચાર કરે છે

સાંસાિરક અિ ત વના દુ ઃખો અને વેદનાઓ અને અ ૈત, સવ-આનંદના ે માં ઊંચે ચઢે છે

શા ત અિ ત વ.

જો તે જે શ દોમાં ઉપયોગ કરે છે તે સરળ છે , તો તેને સારી રીતે પોિલ ડ તી ણ બુિ ની જ ર છે .

અ તન મહ વાકાં ી સૂ મ સ યને સમજવા માટે જે તે અિભ ય કરવા માંગે છે . જો તે અ પ છે

તેની અિભ યિ , તે તેના ઉ ચારણમાં એક જ સમયે જરમાન અને અિનવાય છે . જો તે સંિ અને અ પ
હોય, તો એફોિરિ ટક

તેના સવ ચ સ યના દશનમાં, તે સહેલાઈથી આપણા દય અને િદમાગમાં ઊંડે ઉતરી ય છે , અને

આપણી અંદર, તે રહ યમય રીતે આપણી ચેતનાને અિ ત વના તે િબન-િ શા ત સમતલમાં ઉભી કરે છે .

આ મહાવા , તત્- વમ-અિસની આટલી મહાનતા છે , જેને ઉપિનષિદક ઋિષ,

ઉ ાલક, તેમના પુ અને િશ ય, ેતકે તુને -િવ ા આપવા માટે િનયુ .

અનુભિૂ ત માટે નો અથ

માણસ અિનવાયપણે દૈ વી છે . તે તે શા ત, િબન-િ સબ ટે ટમથી અલગ નથી,

અિ ત વ- ાન- સંપૂણ આનંદ. તે ન તો આ સંસારમાં જ યો છે અને ન તો તે ારેય અવ થામાં છે

બંધનનું. તે સદા મુ છે , િન યમુ

તેમના હાલના દુ ઃખો અને વેદનાઓ, તેમના દુ ઃખો અને મયાિદત આનંદો, જ મ અને મૃ યુ, છે .

બધા પાંચ આવરણ અને ણ શરીર સાથે તેની ખોટી ઓળખને કારણે. અને, બદલામાં, આ
ભૂલભરેલી ઓળખ એ સ યને ન ણવાનું પિરણામ છે, અથવા તેને લગતી િવ મૃિત

તે આ અ ાન, કારણભૂત અ ાન, બધી િ યાઓ અને િતિ યાઓના મૂળમાં છે . મા િવનાશ

આ અ ાનતા આપણને આપણા િબન-િ આનંદમય અમર અિ ત વની મૂળ િ થિત તરફ દોરી શકે છે .

આ અ ાન કોઈ વ તુમાંથી જ મતું નથી જેથી કોઈ િ યા ારા તેનો નાશ થાય અથવા

અ ય તે ફ એક નકારા ક પાસું છે . જેમ કાશની ગેરહાજરી અંધકાર લાવે છે , તેમ સૂયની ગેરહાજરી

રાિ લાવે છે , તેથી પણ વા તિવક ાનની ગેરહાજરી આ કારણભૂત અ ાન લાવે છે .

અંધકાર કે રાિ સાથેની લડાઈ તેમને ન કરશે નહીં. પરં તુ, ારે દીવો કે ધ

સૂય યાં છે , તેઓ કોઈ િનશાન છો યા િવના, શૂ યતામાં અ ય થઈ ય છે . તેવી જ રીતે, ાં સ ય છે

ાન, આ કારણભૂત અ ાનનો એક પ ો પણ નથી. તે સાચું ાન છે

આપણા વા તિવક, શા ત, અમર વને લગતું ાન કે જેને કાયકારણ ારા પણ પશવામાં આવતું નથી.

47

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

અ ાન અથવા કારણભૂત અ ાનની અસરો, જેમ સૂયને અંધકારનો પશ થતો નથી.

રાત

તેથી, મા ાન એ જ આ ાની અનુભિૂ તનું સાધન છે; વ- ાન જ કરી શકે છે

સંસારની ળીમાંથી માણસને મુ કરો.

મહા-વા

આ ાન બધાને આપવા માટે શા ો, વેદ અને ઉપિનષદો અિ ત વમાં છે

માનવતા જેથી તેમને આ અ પ અને િણક અિ ત વમાંથી મુ કરી શકાય. શા ો ઘોષણાઓ

ણ હેડ હેઠળ જૂ થબ કરી શકાય છે , જેમ કે , િવિધ-વા અથવા આદે શ િનષેધ-વા અથવા

િતબંધો; અને િસ ાથબોધ-વા અથવા મહા-વા જે સવ ચ સ યની હેરાત કરે છે ,

પરમા ા સાથે વા ાની ઓળખ, પરમા ા સાથે યિ ગત આ ાની ઓળખ.

થમ બે િમત વને શુ કરવા અને તેને સમજવા અને આ સાત કરવા યો ય બનાવવા માટે અિ ત વ
ધરાવે છે

ીજો; કારણ કે , મા શુ મનમાં જ અંત ાન ઉદભવશે, અને તેનાથી જ યિ ા કરી શકે છે

સવ ચ ાન.

ચાર મહા-વા છે , ચાર વેદોમાંના દરેકમાં એક છે . ચાર

મહા-વા ો છે :

ાનામ :- ‘ચેતના એ છે .’ તેને કહેવાય છે

 વ પબોધ-વા અથવા વા જે અથવા વનું વ પ સમ વે છે . આ છે

ઋ વેદના ઐતરેય-ઉપિનષદમાં સમાયેલ છે .

અહમ્ અિ મ:-‘હુ ં છું.’ આ અનુસંધાન-વા છે , આનો િવચાર

જેને મહ વાકાં ી પોતાનું મન ઠીક કરવાનો યાસ કરે છે . આ બૃહદાર ક ઉપિનષદમાં સમાયેલ છે

યજુ વદ.

તત ામ અિસ:-'તે તમે છો.' આ ઉપિનષિદક વા છે

સામ વેદનું છાંદો ય ઉપિનષદ. િશ ક આ વા ારા સૂચના આપે છે .

અયમ આ ા :-‘આ વયં છે .’ આ અનુભવબોધ વા છે .

વા કે જે મહ વાકાં ીના આંતિરક સાહિજક અનુભવને અિભ યિ આપે છે . આમાં સમાયેલ છે

અથવવેદનું માંડુ ઉપિનષદ.

આ ચાર મહા-વા ોમાંથી, ત વમ્ અિસનું ખૂબ મહ વ છે . તે ઉપદે શ-વા છે

અથવા ઉપિનષદ- વા . ગુ આ વા ારા જ િશ યને - ાનમાં દી ા આપે છે .

આને વણ-વા પણ કહે છે. આ મહા-વા અ ય ણ વા ને જ મ આપે છે .

ગુ િશ યને સૂચના આપે છે

જોડાણની પ િત

તે પહેલથ
ે ી જ સાિબત થયું છે કે 'તત્' પદ સા ી બુિ સૂચવે છે . તેમનામાં

વા યાથ , 'તત્' પદ પરો તાની ભૂલભરેલી ક પના ારા િચિ ત થયેલ છે

(પરો તા- િં ત) અને ' વમ' પદને અમયાિદતતા અથવા (પિરિચ તા- ંિત) ારા િચિ ત કરવામાં આવે છે .
િત

62

'તત્ વમ અસ' નો યો ય અથ

તેમના લ ાથમાં આ બે ગેરસમજોને દૂ ર કરો આપણે કહેવું જોઈએ: ‘તત્- વમ’

'તત્'-િવષય અને ' વમ'-નું મહ વ. આ થમ ંિતને દૂ ર કરે છે , એટલે કે , ધ

પાદ ‘તત્’ ના મહ વને લગતી પરો તાની ગેરસમજ.

‘િચદાકશ અથવા એ કુ ત થ છે .’ આની ગેરસમજ દૂ ર કરીને, ય યાલ આપે છે .

િચદાકાસની પરો તા.

એ જ રીતે જો આપણે ‘ વમ તત્’ કહીએ તો આપણે અમયાિદતતા સંબિં ધત ગેરસમજને દૂ ર કરીએ છીએ.

Tvam Pada માટે . અહીં ' વમ'નું મહ વ િવષય છે અને 'તત્'નું મહ વ અનુમાન છે . તે
કહેવાનો અથ એ છે કે , ‘કુ ટ થ’ એ ‘િચદાકસા’ છે .

દૂ ર. ટૂં કમાં, ‘તત્ વમ્ અિસ’ ના વા તિવક મહ વમાં આ પરી ા છે

તેનું યાન કરે છે , ખબર પડે છે કે તે શરીર નથી, મન નથી, કતા નથી કે ભોગવનાર પણ નથી,

પરં તુ તે અિ ત વ, ાન અને આનંદ સંપણ

ૂ છે . યાગ કરીને તે આનંદથી ભરપૂર બને છે

સંસારના દુ ઃખો અને વા તિવક કૃ િત એટલે કે ને ા કરે છે .

િન ગુ ારા 'તત્ વમ્ અિસ' ના રહ યોમાં દી ા મા

સંસારનો નાશ કરનાર મહાવા નું સાચું મહ વ ણવા માટે સ મ કરો

જે રીતે સૂય અંધકારને દૂ ર કરે છે .

1. અનુભૂિતનો અથ

વનનો યેય આ ાન છે . તે આપણા માટે બા કં ઈપણની ાિ નથી,

પરં તુ તે આપણા શા ત મુ વભાવને ફ ણવામાં કે પિરિચત થવામાં સમાવે છે . જો તે હતા

આપણે અિ ત વ-િનરપે અને સનાતન મુ છીએ તેની ખાતરી મેળવવાની અશ તા, શા માટે

નેહી માતાની જેમ ુિતઓ આપણને વારં વાર એ િસ ાંત શીખવે છે? બી બાજુ તે િસ ાંત

િવરોધાભાસી નથી પરં તુ આપણી પોતાની આંતિરક િવનંતી પર ભાર મૂકે છે , 'મને હં મશ
ે ા આનંદની િ થિતમાં
રહેવા દો

અને દુ ઃખ.'

કે વી રીતે દોરડા-સાપમાંથી સાપનો િવચાર નકારવામાં આવે છે , તે જ રીતે, િબન-આ નો પણ ઇનકાર થાય છે .

વ જે સનાતન અિ ત વમાં છે . તે ુિત ફકરાઓના પુરાવા પર તક ારા કરવામાં આવે છે

જેમ કે , ‘તત્ વમ્ અિસ’ વગેર.ે સાચા ાનના ઉદય સાથે, વયં- કાિશત વયં એકલા ઝળકે છે અને

િબન- વ સંપૂણપણે હવાઈમાં અ ય થઈ ય છે, જેમ કે સાપ અ ય થઈ ય છે ારે

દોરડાને દીવાની સહાયતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે .

શું એવું કોઈ સાધન છે કે જેને સા ા કાર ા કરવા ઈ છુક ારા સંભાળી શકાય? મનાઈ હુ કમો છે અને

સ ય પછી સાધક માટે વૈિદક રેખાઓ પર િતબંધો લાગુ પડે છે ?

તેને નટ-શેલમાં મૂકવા માટે , સ યની શોધ કરનારને વૈિદક આદે શો અને

િતબંધો

શા ની આદે શા ક બાજુ ફ લોકિ ય િવભાવનાઓ અને મા યતાઓને પુનઃ ા કરે છે ારે તે

કહે છે 'આ કરો', 'તમે કતા અને ઉપભો ા છો' વગેર.ે તે આપણી ાિ માટે ચો સ વ તુ તરફ િનદશ કરે છે .

મનાઈહુ કમ અને િનષેધ મા તે વ તુના સંદભમાં કરવામાં આવે છે જે બનવાની છે

ા કયુ. તેથી, તે િક સામાં, આદે શ અને િતબંધો વાજબી છે .

તમામ વેદાંતમાં (એટલે કે , ઉપિનષદ), ાંય આપણને વયંનો પ ઉ લેખ જોવા મળતો નથી.

ા કરવાનો હેતુ. ઉપિનષદો સ યને દશાવે છે તે એકમા ર તો શ દો ારા છે

63

ારં િભક લોકો માટે વેદાંત

‘નેિત, નેિત.’ આ ા ારેય આપણી ાિ માટે નો પદાથ નથી. 'તત્ વમ્ અિસ' જેવા ુિતના અંશો

સ યનો ઘોષણા કરો અથવા અમને ગુણાતીત તરેથી યો ય ાન આપો, પરમાિથક

િ િબંદુ જો કે , તેઓ આપણી ાિ માટે કોઈ વ તુ દશાવતા નથી. આગળ, ાન

આદે શા ક થ
ં ોમાંથી ઉ ભવતા િુ ત માગ માંથી ઉ ભવતા ાનનો િવરોધાભાસ થાય છે

જેમ કે , 'તત્ વમ અિસ.'

બે િવચારોમાંથી, 'હુ ં અિ ત વ-િનરપે છું' અને 'હુ ં અનુભવી છું,' જે બંનેમાં છે

સા ી તરીકે અમર વ, બાદમાં જે તેના મૂળ અ ાનને આભારી છે અને જે ઉ ભવે છે

ઇિ ય- િ જેવા દે ખીતા પુરાવાઓમાંથી ગિભત અથને નકારવામાં આવે છે

'હુ ં ' શ દનો (લ ાથ) ('હુ ં 'નો ગિભત અથ ભૂતપૂવ ારા રજૂ થાય છે )

ુિત ફકરાઓની સ ા જેમ કે , 'તત્ વમ્ અસ.'