Odtwarzamy dzieje geologiczne na podstawie

przekroju geologicznego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Gra edukacyjna
Dla nauczyciela
 Odtwarzamy dzieje geologiczne na podstawie przekroju
geologicznego

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Czy wiesz, w jaki sposób można określić wiek danej formacji skalnej oraz jak są odtwarzane
dzieje Ziemi? Jednym ze sposobów jest datowanie względne posługujące się metodą
stratygraficzną, dzięki której można określić wiek skał na podstawie przekroju bądź profilu
geologicznego. Możliwe jest również zobrazowanie wydarzeń geologicznych i oszacowanie
ich daty.

Twoje cele

Rozróżnisz profil geologiczny od przekroju.

Wskażesz dane, które można pozyskać na podstawie przekroju geologicznego.
Przeczytaj

Jak interpretować przekrój geologiczny?

Najczęściej przekrój geologiczny jest interpretowany metodą superpozycji, czyli za pomocą
teorii twierdzącej, że warstwy skalne położone niżej są starsze niż te znajdujące się wyżej.
Ważną zasadą jest też prawo przecinania, twierdzące, że intruzje magmowe są młodsze od
skał, które tę intruzję przecinają.

Schemat przedstawiający teorię superpozycji

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Teoria przecinania
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, domena publiczna.

Odtworzenie dziejów
Podczas określania wydarzeń geologicznych zachodzących na podstawie przekroju
geologicznego ważna jest informacja dotycząca powstania danych formacji skalnych. Jedne
skały powstają bowiem wskutek zalewów morskich, inne zaś są efektem zjawisk
plutonicznych.

Proces biorący udział w tworzeniu warstw skalnych w warunkach morskich

to sedymentacja. Odpowiada ona za powstawanie osadów na dnie zbiornika, które
przybierają postać organicznych płaszczyzn.

Skały powstające wskutek zalewów morskich to skały organogeniczne. Należą do nich:

wapienie, gipsy, anhydryty czy margle.

Kolejnym zagadnieniem, które trzeba wziąć pod uwagę, jest tektonika. Mianowicie ruchy
tektoniczne mogą brać udział w zmianie położenia danej warstwy przez przerwanie jej
ciągłości (uskok) czy jej sfałdowanie. Według prawa przecinania warstwy sfałdowane są
starsze niż fałdowanie, a w przypadku uskoku – obejmujący dane warstwy skalne jest
młodszy niż same warstwy skalne.

Erozja jest dobrze widoczna na profilu geologicznym w obrębie miejsc przeciętych

uskokiem, gdzie nastąpiła sedymentacja.

Ważnym elementem w analizie przekroju są procesy plutoniczne widoczne w profilach

jako przecinające słupy warstw osadowych i starszych - magmowych. Wiek tych procesów
określa się jako młodszy od najmłodszych skał przeciętych.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Datowanie formacji skalnych można bardziej sprecyzować, określając wiek skamieniałości

przewodnich w danej warstwie.
Tabela przedstawiająca skamieniałości przewodnie dla danych okresów geologicznych
Źródło: USGS, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Słownik
plutonizm

procesy magmowe zachodzące w głębi skorupy ziemskiej

sedymentacja

proces osadzania się na powierzchni Ziemi różnorodnego materiału (okruchów skał

i minerałów, materiałów piroklastycznych, szczątków organicznych)
Źródło: Encyklopedia PWN
Gra edukacyjna

Polecenie 1

Odpowiedz na pytania w grze edukacyjnej. Przy każdym pytaniu uzasadnij wybór odpowiedzi.

Test

Gra edukacyjna
Poziom I
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

12 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom
Gra edukacyjna

Polecenie 1

Odpowiedz na pytania w grze edukacyjnej. Przy każdym pytaniu uzasadnij wybór odpowiedzi.

Test

Gra edukacyjna
Poziom II
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

15 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom

Ćwiczenie 1 難

Podaj co najmniej dwie cechy skamieniałości przewodnich, które mają znaczenie w ustalaniu
wieku względnego skał.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Odtwarzamy dzieje geologiczne na podstawie przekroju geologicznego

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I

Podstawa programowa

V. Dynamika procesów geologicznych i geomorfologicznych: najważniejsze wydarzenia

w dziejach Ziemi, minerały, geneza i wykorzystanie skał, procesy rzeźbotwórcze i ich
efekty (wietrzenie, erozja, transport, akumulacja, ruchy masowe), odkrywka geologiczna.

Uczeń:

2. charakteryzuje najważniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi

(fałdowania, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwój świata organicznego
i jego wymieranie) oraz odtwarza je na podstawie analizy profilu geologicznego.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wyjaśnia, jak interpretować przekrój geologiczny,

określa cechy budowy geologicznej na podstawie przekroju geologicznego,
interpretuje przekrój geologiczny.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, gamifikacji, burza mózgów

Formy zajęć: praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, zeszyt
przedmiotowy

Materiały pomocnicze

W. Mizerski, S. Orłowski, Geologia historyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,

2019.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Pogadanka wprowadzająca – uczniowie na prośbę nauczyciela przygotowują się
wcześniej do lekcji. Korzystając z dostępnych źródeł, znajdują informacje dotyczące
rodzajów fałdowań, erozji i akumulacji osadów, transgresji, wypiętrzania i genezy
uskoków.
Wprowadzenie do tematu lekcji poprzez omówienie/przypomnienie najważniejszych
pojęć. Kilku chętnych uczniów przypomina najważniejsze informacje dotyczące wyżej
wymienionych zagadnień. Nauczyciel czuwa nad poprawnością wypowiedzi uczniów.

Faza realizacyjna

Prośba do uczniów o przeczytanie tekstu e‐materiału.

Podział uczniów na grupy (liczebność grup określa nauczyciel).
Wyświetlenie na ekranie pytań i grafik do gry edukacyjnej z e‐materiału. Wytypowani
liderzy grup po krótkiej naradzie udzielają odpowiedzi według zasady określonej przez
nauczyciela (np. ustalona kolejność odpowiedzi). Uczniowie uzasadniają wybór
wariantu odpowiedzi.
Podsumowanie wyników gry edukacyjnej przez nauczyciela, ewentualne uzupełnienie
informacji i wskazanie zwycięskiej grupy.
Kilkuminutowa burza mózgów w grupach i dyskusja z udziałem wszystkich uczniów
służąca sformułowaniu prawidłowości dotyczących odtwarzania dziejów
geologicznych na podstawie przekroju geologicznego. Nauczyciel kontroluje
poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia, zadaje pytania naprowadzające.
Podsumowanie przez nauczyciela treści prezentowanych w dyskusji.
Sporządzenie notatki w zeszycie zawierającej syntetyczne podsumowanie
przeprowadzonej dyskusji.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela

i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa

Praca pisemna: Omów rozwój budowy geologicznej obszaru przedstawionego na

przekroju geologicznym (przekrój wybiera nauczyciel) – uszereguj warstwy
geologiczne według wieku, określ też chronologiczne następstwo procesów
geologicznych.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Gry edukacyjne zawarte w e‐materiale mogą być wykorzystane podczas innych,

zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących zagadnień związanych z litosferą
i procesami ją kształtującymi. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy
ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku
tematycznego dotyczącego litosfery.