Content downloaded/printed from HeinOnline

Wed Dec 18 04:23:35 2019

Citations:

Bluebook 20th ed.

Haluk Tandogan, Exclusive Sales Contracts, 11 Banka Huk. Dergisi 1 (1982).

ALWD 6th ed.

Haluk Tandogan, Exclusive Sales Contracts, 11 Banka Huk. Dergisi 1 (1982).

APA 6th ed.

Tandogan, H. (1982). Exclusive sales contracts. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi,
11(4), 1-36.

Chicago 7th ed.

Haluk Tandogan, "Exclusive Sales Contracts," Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 11, no.
4 (December 1982): 1-36

McGill Guide 9th ed.

Haluk Tandogan, "Exclusive Sales Contracts" (1982) 11:4 Banka ve Ticaret Hukuku
Dergisi 1.

MLA 8th ed.

Tandogan, Haluk. "Exclusive Sales Contracts." Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, vol.
11, no. 4, December 1982, p. 1-36. HeinOnline.

OSCOLA 4th ed.

Haluk Tandogan, 'Exclusive Sales Contracts' (1982) 11 Banka Huk Dergisi 1

-- Your use of this HeinOnline PDF indicates your acceptance of HeinOnline's Terms and
Conditions of the license agreement available at
https://heinonline.org/HOL/License
-- The search text of this PDF is generated from uncorrected OCR text.
-- To obtain permission to use this article beyond the scope of your license, please use:
Copyright Information

Use QR Code reader to send PDF to your smartphone or tablet device

 TEK SATICILIK SOZLE!;MESI

Prof. Dr. Halik TANDOGAN

I - Tanmi, ekonomik ilevi ve unsurlari :

Tek (muinhasir) saticilik sbzle§mesi (contrat de concession
de vente exclusive, Alleinvertretungsvertrag), yapimci ile tek sa-
tici arasindaki hukuki ili§kileri ddzenleyen, gergeve niteliginde,
suirekli oyle bir sozle§medir ki, bununla yapimcl, mamullerinin ta-
mamini veya bir kismini belirli bir bolgede tekele sahip olarak
satmak tizere tek saticlya bedeli kar11lgmda g6ndermeyi, buna
kar*11k tek satici da, s6zle§me konusu mallari kendi adma ve
hesabina satarak bu mallarn stirimiindi artirmak igin faaliyet-
te bulunmayl tistlenir (1).
Bu s6zle§me, tiretim 6zelikleri olan, belli bir mfiiteri gevre-
si bulunan, piyasada taninmi§ bir markaya sahip olan yfiksek
degeri, teknik agidan karma§lk ve seri halinde imal edilen (mo-
torlu araglar, diki§ makineleri, btiro makineleri, tarim araglarl, ev
araglari, radyo, televizyon, video gibi) veya lfiks mallarm pazar-
lanmasini ve sfiriimfinti artirmayi saklamak tizere piyasa ekono-
misindeki geli§meler sonucunda ortaya Plkml§ yeni bir s6zleme
ge§ididir (2). Bazen taninmi markaya sahip bir takim tfiketim
mallari (ayakkabi, porselen, kuma , bira, gikolata gibi) da bu.
s6zle§menin konusunu olu§turmaktadir. Bu s6zle§me aracilii ie
yapimci kendisi ayri bir pazarlama 6rgfitti kurmaksizln, belli b1-
gelerdeki bakimsiz tek saticilarin onun mallarmi tanitmak, sii-

(1) Hasan I~giizar: Tek saticilik sbzle~mesi, teksir edilmi doktora tezi,
Ankara 1980, § I, II, 4, sh. 16. Ayrica bk. Martine Bdnddict: Le contrat
de concession de vente exclusive, Lausanne 1975, sh. 13; Charles Wyniger:
Vom Alleinverkaufsvertrag, insbesondere im internationalen Privatrecht
der Schweiz, Winterthur 1963, sh. 1; Guhl - Merz - Kummer: Das schwize-
rische Obligationenrecht Siebte Aufl. Ziirich 1980, § 40, II, 2, sh. 292;
von Biiren: Schweizerisches Obligationenrecht, Besonderer Teil, Ziurich
1972, sh. 224; Gautschl, Berner Kommentar, Bd. VI, 2. Abt., 5. Teilband,
Bern 1964, Art. 418a - 418b, Nr. 10, c; Peter Ulmer: Der Vertragshdndler,
Miinchen 1969, sh. 206.
(2) Bk. I§giizar, § 4, I - II.
 BATIDER / TANDOCAN

rumiinil artirmak, bakim ve yedek parga bulundurma hizmetle-

rini yapmasindan yararlanmakta, tek saticilar da kendilerine ta-
ninan tekel olanagmi degerlendirmektedirler. Di§satimda da, tek
saticilik sistemi yapimclnin yabanci bir piyasaya girmesini ve mal-
larinin orada piyasayl bilen yerli bir firma aracl giyla pazarlan-
masini kolayla§tlnr (3).
Tek saticilik s6zle5mesinin balca unsurlarl §unlardir
1. Belirli bir b6lgede satz; tekeli tannmasz. Yapimcl, belirl
bir blgede belli mamullerinin sati§l tekelini, tek saticlya tanar
ve bunun igin s6zle§me suresince ona belli dnemlerde anla~tik-
lan veya ileride saptanacak miktarda bu mamullerden teslim et-
me ytikiimlufligii altma girer. Yapuncl, artik o bblgede ba~ka-
sina bu mallardan g6ndermekten kaginmak ve hatta tek sati-
clya mutlak tekel taniyorsa ba~ka bolgelerdeki saticilanna da
kendi b6lgeleri d1§lnda sat§ yapmayacaklarim kabul ettirmek
zorundadir (4).
Sati tekell hakkinin zaman, yer ve konusu olan mallar ba-
kimlndan smirlandirilmasi gerekir. Ancak bu hakkm uzunca bir
sure igin taninmasi yapimcinn ekonomik 6zgiirlhtiniin ahlka
aykirl bir sinirlanmasi (MK. md. 23 f. II, BK. md. 19 f. II) olarak
sayilmamalidir; giinkii tek saticinm tistlendigi stirilmti artirma
yUiktimItiffigii uzun videli bir plinlama, yatirnni ve organizasyon
i§idir. Kaldi ki, tek saticilik sbzle§mesi, stirekli borg ili~kisi do-
guran diger s6zle~meler gibi, hakli (6nemli) nedenlerin varhgl ha-
linde surenin sona ermesinden 6nce de feshedilebilir. Yargitay
bir kararinda (5), istanbul 2. Asliye Ticaret Mahkemesinin on yil-
hk bir tek saticilk s6zle§mesini gegerl sayan kararmi (6) ona-
mltlr (7).
isvigre Federal Mahkemest (8) ise iki yil sfireli oiup alti ay
bnce feshi bildirilmedikge zimnen uzayan ve tek satici sati igln
(3) Bk. I~glizar, § 4, II, 4.
(4) Bk. I|giizar, § I, III, 3. Tekel artlarnnm geitli derecelerde olabilecegi
hakkinaa bk. Bdn~dct, sh. 34 ve aagida not l16'ya ai' metin.
(5) 11.HD. 9.1.1976, E. 75-4099/K. 67-47 (yayinlanmamiu).
(6) 6.6.1975, E. 974- 156/K. 300 (yayinlanmamiu).
(7) Ayrn g~rUiite Karayalem: Inhisari sati sizleemesi - Butlan, Ozel Hu-
kukda Meseleler ve G6riler, Ankara 1975, sh. 95; Sungurbey: Meden;
Hukuk Sorunlan, c. 3, Istanbul 1976, sh. 192.
(8) BGE 107 II 216, JdT. 1982, sh. 66 vd.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

yogun gabalar harcadigmi kanitladigi takdirde yapimclnin bu

feshi bildirme hakkini kullanmasi olanaki da kaldirilan bir tek
saticilik sbzle~mesinin sonsuza kadar uzamasini 5nlemek igin,
siireye ili§kin kaydin kismi butlanmi kabul etmi§, ortaya gikan
bo~lugu taraflarm varsaylan iradesini iyi niyet kurallarina g6-
re tesbite gall§arak doldurmu§tur; yfiksek mahkeme, dogu bloku
iilkelerinde bir tahta ileme makinesinin pazarlamaslna ili§kin
bu s6zle§mede ilerin yoluna girmesi igin gerekli d6nemi ii yil
olarak tesbit edip tek satlcmin hazirlik ve yatirimlanmi amorti
etmesi lin de be§ yilm uygun olacagina, s6zle§me sekiz yildan
a~agi sdireli olsaydi taraflarin buna nza g6stermeyecek olduk-
larlna hiikmetmigtir.
Tek saticilik b6lgesi bir kita, bir ilike veya tilkeler toplulugu,
bir b6lge, bir il, bir §ehir veya mahalle olabilir (9). Bu b6lgenin
gok genig tutulmasi, mutlaka sbzle~menin ahl~ka aykiri sayilma-
sini gerektirmez; zira yapnncilar, mamullerinin pazarlanmaslm
ve satl§mln az sayida, fakat gfii~ii tek saticilarla yapmayi tercih
eylediklerinden blge suurlan da gogu zaman geni§ tutulacaktir
(10).
Tek saticilik s6zle~mesinde, genellikle, taraflar yaprmclnin
firettigi mal ge§itlerinden hangilerinin tek satl§ hakkinin kap-
samina girdigini aglk ve kesin bir bigimde belirtirler. Bu belirt-
mede, yapnincimn tek sati§ konusu mallarla rekabet edebilecek
diger mal geitlerinin de s6zle§me igine almasinda tek saticl-
nm yarari vardir; dgier ge§itler tek sacimn bilgisi altinda soz-
legmede g6sterilmemi~se, bunlann kapsam dipi birakildigmi ka-
bul etmek gerekir (11). Yapumci tek satl§ konusu mallarla reka-
bet edecek yent mallari sonradan firetmeye ba§layacak olursa, tek
saticlya bu mallarm da tekelini isteyebilmek hususunda bir 6n-
celik hakki tamnmahdir (12).
Tek saticinm bell dnemlerde almakla yiikiimlti oldugu as-
gari mal miktari s6zle~menin kurulmasi Aninda agikga belirtile-
(9) Bk. Igiizar, § 8, III, 2.
(10) ATiirkiye ve harigte tek saticilik hakkini veren sdzle~menin ahlfika ap
kin olmayacagh, ancak bblge muayyen olmadigi irin acentelik olarak
nitelendirilemeyecegi gbrii~ii igin bk. Karayalm, Meseleler ve g~riler,
sh. 102.
(11) Bk. Wyniger, sh. 19.
(12) I:giizar,§ 8, II, 3.
 BATIDIER/TAMDOOAN

bilecegi gibi, bu miktann tesbiti 9ou zaman taraflarin ilerideki

ortak anla~masma da birakilabilmektedir; miktarm tesbitinin ta-
raflardan birine veya bir iigiinc ki§iye birakilnasi da milmkiin-
dur. Miktar tesbitinin ilerideki anla§maya birakilmasi tek sati-
cilik s6zlegmesinin ekonomik amacma ve gergeve niteligine uy-
gun dUfmektedir; zira bir malin siriimii hakkmda ancak fiili sa-
tl§lardan ve bir stire gegtikten sonra agik bir fikre sahip oluna-
bilmektedir (13). Almacak asgari mal miktarnin sbzleemenin
esash bir unsurunu olu§turmasl, bu miktann tesbitinin ilerideki
anla~maya birakilmasimn, s6zlemenin kurulmasma engel olma-
si sonucunu dogurmaz; yeter ki, taraflar bu bigimde kesin ola-
rak baglanmak iradesinde olsunlar ve ifa zamanmda almacak mik-
tan tayine yarayacak objektif tutamak noktalan bulunsun (14).
Taraflar ileride anlaamazlarsa, h~kim gereinde bilirki~ilere ba*-
vurarak ve piyasanin ko*ullarmi gbzbniinde tutarak, hakkaniye-
te ve iyi niyet kurallarna uygun bigimde bu miktani tesbit ede-
cektir (15). Miktanin tesbitinin sadece kendisine birakildigi tara-
fin veya iigiincii ki~inin de bu tesbiti hakkaniyete ve iyi niyet ku-
rallarna g6re yapmasi gerekir; aksi takdirde, bu y6nde miidaha-
lesi igin h~kime ba§vurulacaktir. Belli donemde (genellikle yil-
hk) asgari alim miktarnin tesbitinin taraflarn ilerideki anlag-
masma birakilmasi s6zle§meyi ahlbka da aykirl kilmaz; zira bu
(13) Bk. 1§gfizar, § IV.
(14) Bk. Yarg. I1.HD. 9.1.1976, E. 75-4099/K. 76-47 (yaymlanmami ) : ata-
raflar arasmdaki 11.5.1973 tarihli mukavele hiikiimlerine ragmen hakh
sebeplere dayanilarak, mahkemenin de kabul ettigi gibi, ko~ullan ger-
gekle~tigi takdirde aktin feshinin talep ve dava edilebilecegine, mik-
tar ve fiyat tesbiti bakimmdan objektif klstaslann kabul edilmi§ ve bi-
dayette 9. madde geregince ilk 10.000 metrekarelik radyattiriin satt§m-
dan sonra gelecek yilm imalat miktarnm ve daha sonraki yillarda da
her yli yilbaindan 2 ay 6nce imalat tutarnin miitereken saptanmasi
ve yapilacak programin uygulanmasi, hatta % 20 tolerans, kararla~tiril-
mi§; piyasa krizleri, rekabet §artlarnm degi~mesi gibi hailer gtz6niin-
de tuttulmu , ihale veya biiyiik baglantilar irin dzel hiikiimler konmu
olmasina... ve bu suretle akdin esash noktalarnda gergeve anlasma vii-
cut bulduundan mukavelenin keenlemyekin sayllmasi gerektigi iddia-
si ile ilgili olarak islah olanaginin tanlnmamasmda da bir usulsiizliik ol-
mamasma gbre, davaci vekilinin temyiz itirazlan yerinde degildir.D
(15) Bk. Henri Deschenaux, Le Titre Pr6liminaire du Code Civil, Fribourg
1969, sh. 161 - 162; Peter Jaiggi, Das Obligationenrecht, Kommentar Bd. V,
1, a, 3. Lieferung, Ziirich 1973, Art. 2, Nr. 65; Paul Piotet: Le compldtement
judiciaire du contrat, ZSR 80 (1961), sh. 367 vd., dzellikle sh. 389; Walter
Ytmg: L'interpr6tation suppltive des contrats, ZbJV, 97 (1961), sh.
63-64.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

tesbit taraflarca ve onlar anlaamazlarsa mahkemece hakkaniye-

te ve iyi niyet kurallarma uygun olarak yapilacaktir.
Tek saticinin belli dtnemlerde asgari bir miktarda mal al-
ma ytiktimliiigii bulundu~u gibi yapimcinm da ona sbzle§me-
de gbsterilen miktarda mal teslim etmesi, bu miktar gbsterilne-
mi~se onun sipari~lerini iyi niyet kurallan 61gisiinde karfllamasi
gerekir (16).
Tek saticilik sbzleqmesinin sare, b6lge, mal ge§idi ve miktan
bakulndan yeterli derecede smirlanmamasi, ancak s6zle§me §art-
larinin taraflardan birinin ekonomik 6zgirliiinii felce ugrat-
masi, onu mengene gibi baglayarak kar§i tarafm eline teslim etme-
si (Knebetungsvertrige) hallerinde ahlka aykin bir nitelik ta-
§iyabilir (17).
2. Silreklilik tapzyan bir gerqeve sdzle~me (Rahmenvertrag)
(18) bulunmast. Tek satici, yapimcinin mallarmi belirli ya da
belirsiz bir suire igin, fakat mutlaka siirekli olarak satin alarak
bunlarin pazarlanmasini Uistlenir; zira yapimci mallannin dUzen-
li ve artan bir bigimde stiriimiind saglayacak bir pazarlamayl he-
def tutmaktadir (19). Siirekli olan gergeve iliU§ki iginde taraflar
arasinda belli mal tutarlari igin birel (mitinferit) satil sSzle~me-
leri yapilacaktir. Tek saticilik s6zle§melerinin bazen bir yil veya
daha az suire ile yapilmakta olmasi bu s6zlemelerin siirekli ol-
mak niteligini degi~tirmez; sbzle§me taraflarinm beklentileri, soz-
Ieme ili§kisinin bu sire sonunda uzatilacagi yolundadir.
Tek saticilik s6zle§mesinin siirekli bore ili~kisi doguran bir
s6zle~me (20) niteligi, taraflanin bnemli (tipik) asll edim yfikiina-
(16) I giizar'a gbre (§ 7,1), yaplmcimn genel teslim yiikiimliiliigiU, asli bir
yiikiimliiliik, Ulmer'e g6re ise (sh. 313) sadakat borcundan dogan bir
yani yiikiimlUliktiir.
(17) Bk. Igiizar, § 8,V.
(18) Cerreve sbzle~me kavrami igin bk. JAggl, Das Obligationenrecht. 2.
Lieferung, Ziirich 1968 Art. 1, Nr. 100. (;erqeve s;3zle~me taraflar arasm-
da siirekli bir bagilik doguran 6yle bir sbzleemedir ki, bununla onlar
arasindaki borr ili~kisi biltiin ayrnntilanyla diizenlenmemekte, bu ay-
rintilann tamamlanmasi yine aym taraflar arasinda yapilacak birel
(minferit) sbzle~melere birakilmaktadir; gergeve sbzle~me, ileride ta-
raflar arasinda kurulacak olan birel s~zle~melerden farkh, bunlarmi
temelini ve kaynagim oluturan, taraflan belli esaslar irinde szii ge-
gen birel sbzlemeleri kurmak borcu altina sokan bir sizleemedir.
(19) Bk. i~giizar, § 1,III, 1.
(20) Siirekli borg ili~kisi kavrami igin bk. Ozer SelieI: Borglar KYanununa
g6re s6zle~meden dogan siirekli borg ilikilerinin sona ermesi, Istan-
 BATIDER / TANDOCAN

fifiklerinin sfireklilik ta§nmasindan ileri gellr (21). Tek saticl-

nin yapimcl menfaatlerini koruma ve stiriimii artirma, yapimci-
nm da tek saticlnin faaliyetini destekleme ve s6zle§me bblgesin-
de ba§ka ki§ilere satl§ yapmama yiikmlfilikleri sdirekli edimle-
ri gerektirir. Bbylece tek saticilik s6zle§mesine siirekli borg ili§-
kisi doguran sdzle§melere ili§kin kurallarl uygulamak yerinde olur.
3. Kendi adzna ve hesabzna hareket. Mali bakimdan batim-
slz olan tek saticl, kendi sermayesini koyarak, sbzle~me konusu
mallani kendi adma ve hesabina, siirftm rizikosu kendisine ait
olarak satar (22).
Tek saticmin kendi adma ve hesabma harekette bulunma-
si unsuru, onu, acenta, komisyoncu gibi faaliyetleri kanun ta-
rafmdan dtizenlenmi§ olan pazarlama aracilarindan ayirdeder.
Bylece tek saticilik, yapuncmin parasal y6nden yiik altina
girmeksizin mallarinin pazarlanmasina ve satl§ma olanak ver-
mektedir. Tek satici kural olarak, gall§ma bigimini ve stiresini
banimsiz olarak dtizenler; bununla birlikte ona, sbzle~meyle qa-
ll§malarl amisindan bazi yfikiimltiltkler ytiklenebillr.
4. Pazarlama, satzq ve siiriimii artzrma Jaaliyetinde bulun-
ma. Tek satici yapimci markaslna olan gtivenin artirilmasini sag-
lamal ye tuiketicinin bu markayl ta§lyan mallar hakkindaki dii-
§iincesini olumlu yonde geli§tirmeli, firsat giktikga satl§1a yetin-
memeli, geni§ pazarlama olanaklari ara§tlrmalidir (23); ozellikle
piyasadaki mal durumunu ve alicilarm isteklerini izlemeli, bolge-
sinde gerekli reklfmlarl ve mdiiteri hizmetlerini yapmalidir.
II- Tek saticlk sozle~mesinin kendisine yakm olan bazi soz-
le~melerden ayirdedilmesi:
1. Satzgtan ayzrdetme
Tek saticilik stzle§mesinin ortaya ilk giktigi zamanlarda Al-
man Temyiz Mahkemesi (Reichsgericht) bunu, bir re§it sati§
yahut gok sayida birel (mtinferit) sati§ i§lemlerinin yapilmasma
y6nelik bir 5n satin veya ardarda teslimUi satl§ s6zle§mesi ola-
bul 1977, sh. 5; Peter Gauch: System der Beendigung von Dauervertrd.-
gen, Freiburg 1968, sh. 8.
(21) Bk. I§giizar, § 5.
(22) Ulmer, sh. 77, 183; Wyniger, sh. 9; §glizar, § 1, III, 2.
(23) 1§giizar, § 1, 111, 4.
 TEK SATICILIK SOZLESMESI

rak nitelendirmi§tir (24). Daha yakm zamanlarda da bazi isviq-

re (25) ve Alman yazarlar (26) da benzer -g6rti§ii savunmu§lar-
dir; bu sonuncular, ((yapimcl ile satici arasindaki birel sati§ i§-
lemlerini igeren ve bunlardan 6nemli 61iide simgelenen uzun sii-
reli bir gergeve sozle§me)) den s6z etmektedirler. Istanbul Ikinci
Asllye Ticaret Mahkemesinin Yargitay 11. Hukuk Dairesi tara-
frndan aynen onanan bir karannda da (27), (c... bu mukavele da-
vacmin imal edeceki radyat6rlerin davali tarafmndan toptan sa-
tin alinarak piyasaya arzrni temin maksadiyla yapilmi§ bir ne-
vi menkul mal satimi anla§masidir)) denilmekle benzer g6rii4 ka-
bul edilmi~tir.
Gergi tek saticilik s6zlemesi, yapimcinin tek saticiya bir ta-
kim mallari teslim etmeyi ve tek saticinin da bunlarin bedelini
6demeyi yiikiimlenmesi bakimindan satum s6zlemesine 6zgil ba-
zi unsurlari igerir. Ancak, yapimcinin ynall tek satici igin ayrilan
b6lgede ba~kalarina satmamayi ve tek saticiy desteklemeyi, tek
saticinin da main stirtimiinii artirmak igin faaliyette bulun-
mayl iistlenmesi satim s6zle*mesinde bulunmayan siirekli edim-
leri gerektirir. Bu yilzden, Ani edimli bir' borg ili§kisi doguran sa-
tim s6zIegmesi ile, stirekli borg ili kisi doguran tek saticilik s6z-
le~mesinin hukuki nitelikleri birbirinden farklidir (28) ve ikin-
ci s6zle~me birincinin bir alt ge~idi degildir. Tek saticilik ger-
veve s6zle§mesi iginde yer alan birel satl§ i§lemlerine satim s6z-
le~mesinde saticinin ve alicinin temerriidtine, ayiba kar~l tekef-
file ili~kin htikilmler uygulanabilir. Buna kar~lhk, tek saticilik
s6zle~mesindeki stirekli kaginma ve i* gbrrne edimleriyle ilgill
sorunlari, gergeve s6zle§menin dogurduku silrekli borg ili~kisinin
nasil sona erecegini, satima ilikin yasal hilkiimlerle qzUmle-
mek olanagi yoktur; 6zellikle satimda 6ng6riilen geriye etkili fe-
sih (d6nme), tek satici ik s6zle§mesinden dogan sdrekli borg ili§-
kisini sona erdirmede s6z konusu olamaz.

(24) Bu konuda ayrntlt bilgi igin bk. thgiizar, § 2, II.

(25) Bk. A. Egger: Rechtsnatur und Auslegung eines Lieferungsvertrages
mit Alleinvertriebsrecht des Abnehmers, Ausgewihhlte Schriften und
Abhandlungen, Zrich 1957, Bd. 2, sh. 145.
(26) Nipperdey: Handelsvertreter und Eigen (Vertrags) hindler, Festschrift
fdir J.W. Hedemann, Berlin 1958, sh. 209; Schuler, NJW, 1959, sh. 651.
(27) Bk. yukanda not 5- 6.
(28) BnOdict, sh. 18; Wyniger, sh. 7 - 8; 1§gUzar, § 3, I.
 BATIDER / TANDOCAN

2. Acentalzktan ayzrdetme
Tek saticilik ve acentalik s6zle~meleri ekonomik i§levleri (pa-
zarlama) ve sireklilikleri ve tek saticinin da acentanin da bagim-
siz tacir olmalarl bakimindan bfiyfik benzerlik ta~lrlar. Bu ben-
zerlik Alman imparatorluk ve Federal Mahkemeleriyle (RG ve
BGH) (29), isvigre Federal Mahkemesinin (30) geitli kararla-
rinda vurgulanml§ ve her iki tilkede acentalik yasal olarak dii-
zenlendikten sonra acentayl koruyucu bazi yasal hiikUmler ki-
yas yoluyla tek saticilik s6zle§melerinde de uygulanmltir.
Bazi Alman yazarlari da bu benzerlikten hareketle, tek sa-
ticinm (dgf ili~kilerinde acenta, dl§ ili§kilerinde ise sati1)) (31)
veya ((kendi adina ve hesabina i§ g6ren ancak sfirtim rizikosu
yaprmciya ait olan 6zel nitelikte bir acenta)) (32) oldugu g6rii-
§finil savunmaktadirlar.
Ancak acentalik ve tek saticilik s6zle~meleri arasinda bazi
benzerlikler olmasi tek saticiligi acentaliin bir ge§idi saymak
sonucuna g6ttirmemelidir. Tek saticlyl aracilik yapan acenta-
dan (Vermittlungsagent) gok, s6zle§me yapan acenta (Abschluss-
agent) ile kar§ila~tlrmak yerinde olur. S6zle§me yapan acenta
bu s6zle~meleri milvekkili adma ve hesabina yaptigi halde, tek
satici pazarladii mallari kendi adina ve hesabina, rizikosu ken-
disine ait olarak satar (33); bu, her iki s6zle§me arasmdaki en
6nemli farktir (34).
Bundan ba~ka, tek satici da acenta da kural clarak bakim-
siz tacirler olmakla birlikte acentanin baginsizligi tek saticinin-
kine g6re daha sinirlidir (35); acentanin kabiz ve akit yapma

(29) Bu mahkemelerin kararlan igin ayrintih bilgi hakkinda bk. I*giizar

§ 2, III.
(30) BGE 89 II 30, JdT, 1963, 591 vd.. Karl. 107 II 216, cons. 3a, JdT, 1982,
sh. 69.
(31) Friedrich Buchwald: Vertragsh~indler - Handelsvertreter, Zur Auswir-
kung des § 89 b HGB, Gmb H -Rdsch, 1957, sh. 102, 103.
(32) Manfred iwisch: Die Stellung der Produzentenhindler im Wettbewerbs-
beschriinkungsrecht, Diss. Tiibingen 1961, sh. 36.
(33) BGE 78 II 36/37; Bdndict, sh. 19; Wyniger, sh. 9; IUgiizar, § 3, II.
(34) IBK. md. 418c f. III'deki TK. muza almmami olan h'ikiim acentanm
d'ikruar (ducroire) kariliinda i~in rizikosunu iistlenmesine olanak
tanimakta, bu olanaga ba~vurulduu takdirde acentalik tek saticiliga
daha da yakla~maktachr. Bk. B&n6dict, sh. 19.
(35) i~gilzar, § 3, II.
 TEK SATICILIK SOZLESMESI

yetkilerine sinirlama getiren TK. md. 120 ve 121, haber verme

ve talimat alma yiikimlilfiklerine ili§kin TK. md. 124 bu husus-
ta 6rnek olarak g6sterilebilir.
Tek satici mall yapimcidan kesin olarak satin alip onu sa-
tacai Ugtinciu ki§ilere kar§i baglmsiz satici olarak hareket eder.
Bunun sonucunda da, tek saticinin kazanci main satin alma
ve tekrar satma fiyati arasindaki farktan, acentanin kazanci mu-
vekkilinin kendisine 6dedigi iicretten olu§maktadir (36).
Acenta aksi yazili olarak kararla§tirllml§ olmadlkga kendi-
sine birakilan yer veya bblge iginde mivekkilinin belli mallarl-
nin satl§lnda aracilik veya temsilcilik etmekte tekel (inhisar) hak-
kina sahiptir (37). Ancak, aksi de kabul edilebileceginden, bu
tekel hakki, acentahkta tek satlclllkta olduku gibi s6zle§menin
zorunlu bir unsuru dekildir (38).
Tek saticinin asil yiktimlfilUiklerinden olan siiriimil artir-
ma yikiimliiliii, acentahk stzle§mesinde acentanin sadakat yii-
kilmltiltigiinil 6ng6ren TK. md. 123 f. I'den dokan bir yan yii-
kiimlilik olarak kendini g6sterir (39).

3. Vekdletten ayzrdetme

Tek saticinin ba§lca ytiktimiiltiklerinden biri olan stirimil

artirma ytiktimltilgiiti bir i§ grme edimini gerektirmektedir; 6te
yandan, BK. md. 386 f. II'ye gbre, ((diger akitler hakkindaki ka-
nuni hiikilmlere tabi olmayan i§lerde dahi, vekhlet hilkimleri ca-
ri olur.)) Bu hilkim kar§isinda, tek saticilik sbzle§mesi yasal ola-
rak da dtizenlenmemi§ oldugu cihetle, vek~let hiikiimlerine tabi
olmayan kendisine ozgi yapili i§ g6rme s6zle§mesi bulunamaya-
cagi g6rii§ii (40) kabul edilirse, tek saticiliin bir ee§it vek6let
sbzle~mesi sayllmasi gerekir. Ancak kanlmlzca, vekhlet dl§inda
kendisine 6zgii yapisi olan i§ gorme sozle§meleri de bulunabilme-

(36) I~giizar, § 3, II.

(37) TK. md. 118 bu konuda, Isvigre BK. ve Alman TK. dan farkh olarak
ve Italyan MK. dan esinlenerek, acentamn tekel hakkmndan yararlan-
mak olanagini kural olarak kabul etmektedir.
(38) BWn4dict, sh. 19; i~giizar, § 3, II.
(39) Bdnddict, sh. 19.
(40) Bk. ,,Ozel Borg tfikiler, kitabimiz, c. 2, 2. basi, § 32, not 120, 121b,
121c ye bunlara ait metin.
 BATIDER / TANDOCAN

lidir (41); bu hususta en iyi 6meklerden birini de tek saticlk

sozle§mesi olu§turabilir.
Gergekten tek saticillk s6zle§mesi vekiletten farkli olarak,
tek saticinm 5nemli ve uzun vdeli yatirmlarni gerektirmekte-
dir; vekblette her vakit miivekkilin tek tarafli bir beyamyla ve-
kili azledebilmesi tek saticilik s6zle§mesinin bu niteligiyle ba -
da§mamaktadlr (42). Bundan ba§ka, dogrudan dogruya veya do-
layl temsili gerektiren vek~lette vekil miivekkili adina ve he-
sabina veya kendi adina mtivekkili hesabina hareket eder; hal-
buki tek satici yaplmcidan aldigi mallari kendi adina ve hesabi-
na satar. Tek saticinin yapimclya karpl bagimszli i da, vekilin
muivekkile karai olan bagimslzhlglna gire daha goktur; vekil mii-
vekkilin talimatlarlyla baglidir. (BK. md. 389) (43). Ayrlca, tek
saticiliin siirekli bir borg ili§kisi dogurdugu, vekhletin ise ko-
nusu olan i§in veya i~lerin g6riilmesiyle sona erdigi hususu bir
fark olarak ileri siiriilmekte ise de (44), siirekli borg ili§kisi do-
guran vek~let ge§itleri de vardir.

4. Komisyondan aytrdetme
Komisyon s6zle§mesi de tek saticilk gibi ba§kasim mal-
larmm satilmasma y6nelir; ancak komisyoncu kendi adina mi-
vekkili hesabina hareket ettigi halde, tek satici kendi adina ve
kendi hesabina satl§ yapar ve i§lemin rizikosu ve kfnr kendine
aittir; komisyoncu ise kendisine satmak igin verilen mallarm ma-
liki olmaz ve sadece bir ticret ahr (45).
Komisyoncunun tek satici gibi siirtimil artirmak yfiktimlfi-
lti~ii de yoktur. Komisyon tek veya bir kag sati§ i§lemi igin de
yapilabilir, tek saticilik gibi siireki bir nitelik tapinasi zorun-
lu degildir (46).

(41) Bk. cOzel Borg lli~kileriD kitabimiz, c. 2, 2. basi, § 32, not 118-119 ve
bunlara ait metin.
(42) Bdndict, sh. 20; t giizar, § 3, VII.
(43) Bk. ((Ozel Borg tli~kileriD kitabimiz, c. 2, 2. basi, sh. 198, sh. 252 vd.
l giizar, § 3, VII. Tek saticirnn yapimcinin talimatlarma uyma yiikihn
liililgU vekilinkine gbre daha sinlrhdir. Bk. apaida IV, 1.
(44) Bdndict, sh. 19.
(45) Bdn~dfct, sh. 23; § 3, VIII.
(46) Bn~dict, sh. 23; I[giizar, § 3, VIII.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

5. Satzt igin bzrakmadan ayzrdetme

Satl igin kendisine mal birakilanm da bunu tek satici gi-
bi kendi adina ve hesabina satmasi ve yasal diizenlemenin bu-
lunmamasi bakimlarndan her iki sozle§me arasmda benzerlik
vardir.
*u kadar ki, tek saticimn main satl§ igin birakildig' kim-
se gibi dilerse mall geri vermek segenegi yoktur. Bundan ba§-
ka, satl§ igin kendisine mal birakilan yalnlz tiigincui ki§iye sa-
tl§la teslimin aynl zamanda olmadlgl hallerde' satl§tan teslime
kadar malik durumuna girer (47); halbuki tek saticl, iiginci
ki§ilere satl§ yapmazdan 6nce de kendisine gbnderilen mallarm
maliki olur.
Sat1§ igin mal birakilanmn, tek satici gibi tekel hakkl ve sil-
rtimii artirma yiiktimliltiti bulunmamaktadir (48).
Yapimci tek satmicligm bazi geitlerinde bir kisim mamulle-
rini tek saticiya satl§ igin blrakma bigiminde de yollayabilir (49).
6. Hizmet sdzle~mesinden ayzrdetme
Tek satlcilik sbzle§mesi de hizmet s6zlegmesi de siirekli borg
ili§kisi do~uran i§ g6rme sozle§meleri olmak bakimmndan ben-
zerlik ta§lrlar.
Ancak i§gi i§verene karpi baklmh durumda oldugu halde,
tek satici yapimci karlslnda bagnslz bir tacirdir (50); i§i-
nin bir dicret almasina kar§m, tek satici kazancin alip tekrar
sattigl mallarin all§ ve sat1§ fiyatlarl araslndaki farktan glka-
rir. Tek satlcllikta i§ gdrmeden ba§ka birel satl§ i§lemlerine ili§-
kin edimler de vardir ki, bunlar hizmet s6zle§mesine tamamen ya-
bancidirlar.
Yalnmz her iki s6zlemedeki stireklilik unsuru, tek saticmnin,
I~gi gibi hakslz ve zamansiz fesihlere karl1 korunmastni gerek-
tirir; tek satici ie yapmcl arasmndaki yakin i ili~kileri de, hiz-
met s6zle§mesinde oldugu gibi sozle~menin sona ermesinden son-

(47) Bk. yukanda not 37- 38'e ait metin arasi.

(48) itgiizar, § 3, IV.
(49) B&Ondict, sh. 22.
(50) BdnAdict, sh. 20; I giizar, § 3, VI.
 BATIDER/TANDOCAN •
12

ra da belli smirlar iginde bir rekabet yasaini hakli g6sterebilir

(51).
7. Eser (istisna) s6zlegmesinden ayzrdetme
Eser szlemesi bir sonucun ortaya konulmasi (eserin vii-
cuda getirilmesi) borcunu igerir. Tek saticinin sirumfi artirma
borcunda bir sonug borcu (obligation de rdsultat) niteligi bulun-
mamaktadir; tek satici siriimui artirmak igin gereken 5zeni g6s-
termise, ba§arlya ulapamasa bile borcunu yerine getirmiq sayll-
malidir (52). Zaten siiriimtin artirilmasi hukuki bir bftfiln gbrti-
nUmii ta§lyan bir eser de degildir (53).
Eser sfzle~mesinde, eserin h azirlanmasi aqamasinda siirekli
borg ili§kisi doguran sbzlemelere benzer nitelik bulunsa bile, tes-
lim aqamasi Ani edimli bir borg ili§kisi niteligini gbsterir. Eser s6z-
le§mesinde mUteahhidin i§ sahibinden belli bir b6lgede sipariqler
almak hususunda bir tekel hakki da yoktur.
8. Adi ortaklzktan ayzrdetme
ilk baklta tek saticilikta Adi ortaklikta oldugu gibi taraf-
larin ortak bir amag igin emeklerini birle~tirdikleri sanisi uya-
nabilir. Ancak tek satici da yapimci da siriimii artirmak amaci-
ni gtidfiyorlarsa da, onlarm khri ve rizikoyu .payla~mak gibi adi
ortakliga 6zgti bir ortak amaglari bulunmamaktadir (54); her
birinin khri ve rizikosu kendine aittir ve ortaklar gibi iiincii ki-
§ilere kar§1 birlikte sorumlu degildirler; ortak bir sermayeleri de
yoktur.
Bbylece, tek saticilik szle§mesi taraflarm aym amaca y 6 -
nelik edimler yaptiklari bir ortaklik s6zle§mesi olarak dekil, edim-
lerin degi§ toku§unu 6ngbren, tam olafak kar*illkll borg yiikle-
yen (synallagmatique)"bir sizle§me olarak kendini gisterir.
Ancak, tek saticilik s6zle§mesi, hdi ortaklikta 01dugu gibi, ta-
raflar arasinda sirekli ve iyi niyete dayanan bir i§birligini gerek-
tirdiginden, Adi ortakliga ili§kin bazi kurallarin, 5zellikle hakli ne-

(51) Bnddict, sh. 21.

(52) BOnddict, sh. 20; Wyniger, sh. 10; tagizar, § 3, III.
(53) Bk. <Ozel Borg Ili~kileriD kitabimiz, c. 2, 2. basi, § 28 not 30 ve buna
ait metin.
(54) FM, Sem. Jud. 1969, 105; BGE 107 II 216, cons. 3, a; B6n~dict, sh. 21;
ayrintili agiklamalar iqin bk. lIgUzar, § 3, V.
 TEK SATICILIK SOZLESMES1

denlerle feshe ili~kin bazi kurallarin tek saticilik s6zle§mesine de

6rnekseme (kiyas) yoluyla uygulanmasi s6z konusu olabilir.
III - Tek saticlhk s6z1e~mesinin hukuki niteligi ve bu sbzle,-
meye uygulanacak kurallar:
Tek saticilik s6zle§mesinin bir satim, acentalik veya vekh-
let s6zlemesi trii olarak nitelendirilemeyeceini daha yukarl-
daki aglklamalarinzla (55) gbstermi bulunmaktaylz.
Bazi yazarlar (56), tek saticilik s6zle§mesi kendisine ozgii
bir yapi ta§imakla birlikte, satim ve acentalika ili§kin bazi un-
surlarl da igerdikinden ayni zamanda veya kismen bir karma sdz-
le§me de sayllabilir, demektedirler.
Kendisine 6zgil yapisi olan sbzle~meleri tanimlarken (57),
bunlarin kismen dahi olsun kanunda 6ng6riilen akit tiplerinin hig-
birinde bulunmayan unsurlarl ta§imasinin yeterli oldugunu be-
lirtmi§tik. Bu nedenle, tek saticilik s6zle§mesi satima ve acenta-
lika ili§kin bazi unsurlar ta*isa bile karma bir s6zle~me olarak
nitelendirilmemelidir. Tek saticilik s6zle§mesinin igeriginin tama-
mi ikiye ayrilarak her b61im kendisiyle ilgili kanunen dtizenlen-
mi§ birer s6zle§meye (satl§ ve acentalik gibi) sokulmak istenilse
dahi yine bunlarin higbirine girmeyen unsurlar arta kalacagin-
dan burada gift nitelikli (58) veya ge~itli tiplere ait unsurlarin
birbirine kariti i (59), bir karma s6zle§me sdz konusu olamaz.
Tek saticilik s6zle~mesine ozgu surumi artirma ytiktimlilltitii as-
li bir nitelik g6sterdikinden bu s6zle§me, kendisine yabanci yan
edimi igeren bir karma s6zleme (60) kategorisine de sokulamaz.
Tek saticilikta taraflardan birinin tek bir edimi, digerinin ise ge-
§itli tiplere ait edimleri yerine getirdigi kombine bir s6zle~me ni-
teliki (61) de yoktur; her iki taraf da, kanunun ba§ka akit tip-
lerinde 6ng6rdiiii veya 6ng6rmedigi ge~itli edimleri tistlenmi§
bulunmaktadirlar.
Tek saticinin hukuki bakimdan bakimsiz olarak kendi adina
ve hesabina hareket etmesi, ancak ekonomik baklmdan yapimci-
(55) Bk. yukarlda II, I.
(56) Wyniger, sh. 13; BWnddict, sh. 23 - 24.
(57) Bk. ((Ozel Borg hli~kileri, kitabimiz, c. I, § 2 not 1'e ili~kin metin.
(58) ((6zel Borg tli~kileri, kitabimiz, c. I, § 3' I, 1.
(59) ,0zel Borg lli~kileri, kitabimiz, .c.I, § 3, I, 3.
(60) Bk. ((Ozel Bore, llikierb.kitabimiz c. 1, § 3, 1,4..
(61) Bk. a0zel Bore lli~kilerio kitabimiz c. I, § 3, I, 2.
 B3ATIDtR / TANDOOAN

nm sati organizasyonuna bali olmasi, satilacak mal miktarmin

ba§langirta kesin olarak saptanmamasi ve tek satlcmm yapncl-
nm mallarrnn stirtimfinii artirmak yiiktimlUii~i s6zle§menin ken-
disine 6zgii yapisinm ba~lca gbstergeleridir (62). Tek saticiya bel-
li b6lgede tekel hakki tamnmasi TUrk hukukunda, Isvlgre'den fark-
11 olarak, TK. md. 118 uyarmca acentaya da b6yle bir hak ta-
mrabildiginden tek saticiliga 6zgu bir unsur sayllmayabilir.
Bbylece, tek saticilik s6zle~mesi *u iki ayn degi* - toku* (mi-
badele) ili~kisinin (iki ayrl edim giftinin) yanyana yer ahnaslyla
ozellik kazanan ve kendisine 6zgii yapisi olan bir s6zle~me ola-
rak ortaya gikmaktadir (63):
1. Yapimcl s6zleme konusu b6lgede belli mamullerin sa-
ti tekelini tek saticlya terketmekte ve aynca b~ilgede bu mallan
bizzat satmamak ve tek satici dilndaki kimselere sattirmamak
yfikilmligiinii iistlenmektedir. Buna karillk, tek satici da ken-
disine birakilan b6lgede main siirfimUnti artmmak borcu altma
girmektedir.
2. Taraflan kargilikl olarak borg altma sokan ikinci iliki-
yi ise, yapmcmmn mall tek saticlya teslim etmek hak ve borcu
ile tek saticmnm mall teslim alma ve bedeilni 6deme borglan olu -
turmaktadir (64).
Taraflar arasindaki birinci detig - toku* ilikisi bir gergeve
ilikisidir ve ikincisi de bu gergeve iliqkinin uygulama aamasidlr.
Kanunda dizenlenmemi bir s6zleme olan tek saticllia uy-
gulanacak kurallar, onun karplmklh iki tarafa borg ytikleyen, sil-
rekli bir borg ili~kisi doturan gergeve s6zle~me niteliki ve bazi

(62) Bk. t[ gizar, § 2, VII; Bdn dict, sh. 23.

(63) BGE 78 II 34 cons. 2, JdT, 1952, sh. 493-496; BdnddIct, sh. 34; fIgizar,
§ 2, V ve VII. Federal Mahkeme'nin u kararlarmda da tek saticilik s6z-
le~mesinin kendisine 6zgU yapisi olan sizle~me nitelii taidi6%kabul
edilmektedir: BGE 60 II 335; 78 II 74 cons. 2, JdT. 1953, sh. 18- 19;
88 H 170/171, JdT, 1963, sh. 188; 89 II 30 cons. 2, JdT, 1963, sh. 594;
100 II 450, JdT, 1976, sh. 89 vd.; 107 II 216, cons. 3, JdT, 1982, sh. 68. Ay.
ni giriite Guhl-Merz-Kummer, Siebte Aufl., sh. 292.
(64) B6nmdict'e gbre (sh. 26), iiqiincii bir karfliki borg grubu da tek sa.
timcinin ekonomik bakimdan yapimcinin iletmesine bagi olmasin-
dan dogar. Bu gruba, bir yandan tek saticrnm baz hesap verme borg-
lan, 6te yandan yaprmcmm tek saticiy yineltmek ve desteklemek
borglan girer.
 TEK SATICILIK SOZLE$MES1

unsurlarmm satmn, acentahk ve Adi ortakhkla ta§ldcli benzer-

likler g6zbniinde tutularak bulunialidir.
Bu s6zle~meden dogan muinferit sati§ i§lemlerine satl§a il§-
kin hiikiimlerin uygulanacagmda tereddiit yoktur. Buna kar§l-
Ik, yapuncmin belli d6nemlerde teslim edecegi asgari mal mik-
tannmn taraflann ilerideki ortak anla§masma birakilmasmnn soz-
le~menin kurulmasina engel olup olmayacagi, daha yukarida da
agklandii gibi (65) tek saticilim gergeve sbzle§me niteligi goz-
6ndinde bulundurularak 95ziimlrenmelidir. Ote yandan, tek sati-
cilik szle§mesinin sona erne sebepleri saptanirken, surekli borg
ili§kilerine vergi kurallar, 6zellikle acentalik, Adi ortakhk gibi sii-
rekli borg ili§kisi doguran sbzle§melere vergi kurallar kiyas (or-
nekseme) yoluyla uygulanabilir; bu arada hakh nedenlerle fesih
bakinmdan bu kurallara ba§vurulabilir (66). Bundan bagka, acen-
taliga ili§kin bazi kurallar da, 6rnegin acentallgin sona ermesi
halinde tazminat istemiyle ilgili TK. md. 134 tek saticiliin sona
ermesi halinde de kiyas yoluyla uygulanabilir (67). Bu gibi uygu-
lamalara dayanarak verilen mahkeme kararlarlyla tek saticilhk
s6zlemesini diizenleyen bir ge§it Adet hukuku olu§maktadir. Bu
diizenlemede iyi niyet kurallari, sozle§me taraflarl arasindaki e§it-
lIk gibi genel hukuk kurallari ve ticari teamiller de hesaba katil-
malidir. Aynca kar§llkl borg ydikleyen sozle§melere ill~kin ge-
nel kurallar (BK. md. 81 - 82, 106 vd. md. 117 f. II) da gereginde
tek saticilik s6zle§nesine yapisina uygun dii§tWiNi oranda uygu-
lanabilecektir.
IV - Tek saticdlk s'6ze~mesinin hilkilmerl:
1. Tek satwrnrn borglarz
a) AIim ve bedeli 6deme ytkiirn1i-
likleri:
Alim borcu, genel olarak, tek saticminn yapimclya mimkiin
oldugu kadar gok sayida sipari§ verme ytikimfilfigiinii ifade eder
(68). Bu yuikimlUilfik s6zle§mede agikca belirtilmemi§ olsa bile

(65) Bk. yukarida not 14, 18 ve bunlara ait metin.

(66) Bk. B~nddlct, sh. 25.26.
(67) Bk. tgiizar, § 12, III, 3 ve Sonuq.
(68) Bk. Hermann Kochs: Der Eigenhiindler, Rechtsproblerne des Rahmenver-
trages unter Beriicksichtigung auch der Nebenvertr~ge; Diss. KcLn
1964, sh..42; I gflzar, § 6, I.
 BATIDER / TANDO46AN

onun niteliginden ve amacindan gikarilabilir (69). Zaten gogu za-

man sbzle~mede belli bir d6nem igin (genellikle bir yiilik bir do-
nem igin) yapimcinin belli mamullerinden asgari (en az) mik-
tarda aim zorunlulugu (Pflichtquantum) g6sterilir; bu asgari mik-
tarm t~yini, daha yukarida degindigimiz gibi (70) piyasanin ola-
naklarina ve geimesine g6re taraflarin ilerideki bir anla§masi-
na veya bir tiiincii ki~iye birakilabilir. Tek saticiya sipari leri za-
maninda kar§ilayabilmesi igin aynca belirli miktarda bir stok ha-
zir tutma ytiktimtiltifi de yufklenebilir (71).
Aim ytiktfnifiitigii tek saticinin tekel hakkinin bir karplli-
kidir. Bu ytikiimilfiltik bir yandan tek saticlyl satimi artirmak
igin daha gok gaba gostermeye ydneltirken, ote yandan yapimci-
ya stirekli bir pazarlama ve ilerideki Uretimini plinlama olanagi-
m saglar (72).
Burada alicinin istemiyle yapilacak ardarda teslimler sbz
konusu oldugundan, tek satici, sozle~medeki vhdelerde veya iyi
niyet kurallarina uygun olarak gerekli gordikii zamanlarda sipa-
ri§te bulunmalidir; sipari§, yapimcinin ifasi igin hazirlayici bir i§-
lem oldugundan, bunu gereken zamanlarda yapmadigi takdirde,
tek satici hem alacaklinin, hem de borglunun temerriidti haline
diver (73).
Tek satici belli d6nemde asgari sipari* miktarim tutturma-
misa, yapimct bir ifa dAvaslyla asgari miktardaki malm ainma-
sini ve bedelinin 6denmesini (74), ifaya olan menfaatinin tazmi-
nini isteyebilir yahut da 6nelsiz olarak szle§menin feshi yoluna
gidebilir (BK. md. 106 ve 211) (75). Asgari miktarda satin alma
ytiktimfiltiintin yerine getirilmesi halinde, fesih yerine tek sa-

(69) Kochs, sh. 41.

(70) Bk. yukanda not 13 - 16'ya ait metin.
(71) Bdnddict, sh. 39. ""
(72) Ulmer, sh. 414; Ihgiizar, § 6, I.
(73) BGE 59 II 305, JdT, 1933, sh. 631; Bdnddict, sh. 29-30.
(74) Gautschi, Art. 418a - 418b, Nr. 10, c.
(75) BGE 60 II 335 vd.; satim veresiye ise, fesih hakki arikca sakh tutul-
mu olmalidir. Ayrica Gautschi'ye gire (Art. 418a - Art. 418b), burada
siirekli bor9 ilifkisi sbz konusu oldugundan fesih geriye etkili olma-
malidir.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

ticlya taninan indirimin (Rabatt) azaltilmasi veya onun bir cezal

gart 6demesi de bng6riilebilir (76).
Tek satici alim yfikiimliffii~tiniin dogal sonucu olarak is-
marladigi mallarin bedelini 6demek zorundadir; o, bu borcunu
yerine getirmekte temerriide dilerse, yapimci da ilerdeki tes-
limleri durdurabilir ve mallar bedel 6denmeden teslim edilmi5-
se s6zlemede sakli tuttugu fesih hakkmi kullanabilir (77).
b) Silriimii artirmak igin f a a 1 iy e t t e
bulunma ytkdimliilfiii:
Tek satici kendisine ayrilan b6lgede mevcut mUilterilerin ih-
tiyaglarini kar§llamakla yetinmeyip ek bir talep arzusu (satin
alma arzusu) yaratmall, yapincinin mamullerinin siirtimfinil ar-
tiracak, geli§tirecek, hlzlandiracak faaliyette bulunmalldir (78).
Bu faaliyetin bigimi ve kapsami s6zlegmede somut olarak gbs-
terilebilecegi gibi, basiretli bir tacirin piyasanm boyutlarina, mal-
larm mahiyetine, ekonomik gidige, iyi niyet kurallarina g6re na-
sil hareket edeceginden de gikarilabilir (79).
Tek satici hergeyden 6nce milgteri gevresinin gereksinim-
lerine cevap verecek tarzda ve biiyiikliikte bir satl§ yerine sahip
olmali (80) ve igletmesinde yeterli sayida ve nitelikli personel
gahitlrmahdlr (81). Sati5 yerinin diizenlernesi, bWyiikliikd, bu-
lunduku semt, mallarin sunulma bigimi yapimcinln markasinin
prestiji alsindan 6nem tair.
Tek satici suirimil artirmak igin yapuncinin mallarmi ve
markasim tanitici reklAm faaliyetlerinde de bulunmalidir (82).
Genellikle s6zlegmede bu reklm faaliyetinin ayrintilarl, 6zellik-
le tek saticinin khrinin yiizde kaini bu ie aylracaki, ig yerinde
genel bir tanitma ile mi yetineceki yoksa yerel kitle haberle§me
araglanna da mi bapvuracaki aglkca diizenlenir; b6yle bir diizen-
leme olmasa bile, tek satici ko~ullara uygun bir rekltm yapmak
zorundadir. Normal reklAm giderlerini tek satici karpilamalcidr;

(76) Kochs, sh. 43; I~giizar, § 6, I.

(77) BGE 78 II 32.
(78) I~gtizar, § 6, II; BGE 107 II 222, JdT, 1981, sh. 621.
(79) Bk. BAnddict, sh. 37.
(80) Ulmer, sh. 4Q3; Wyniger, sh. 20.
(81) Ulmer, sh. 413.
(82) Kocls, sh. 12; I~gtizar, § 6, II.
 BATIDER / TANDOGAN

olagan dixi rekl~m giderlerinin belli bir oranda yapimci ie pay-

lagilmasi sdz konusu olabilir.
Tek satici sattii. mallara yapimcinln markasi yaninda ken-
di adlm, firma adini veya markasmi koyabilir; ancak yapimcl-
nin markasini kaldirmamalidir (83).
Mallarin tanitilmasi i in fuarlara ve sergilere katilinabilir;
*u kadar ki, bu katilma, genellikle yapimcl ile e~gtidtim sagla-
mak ve gereksiz giderleri onlemek igin onun onayina bagh tu-
tulmaktadir (84).
c) Sadakat borcu"
Oteki i§ gbrme sbzle~melerinde oldugu gibi tek saticillkta
da, tek satici yapmnclya kar~i sadakat g6stermekle, yani kendi
menfaati yaninda yapuncinm menfaatlerini de korumakla, hat-
ta kendi menfaatini gerekirse arka plqna itmekle ytikiimludiir
(85).
Temel nitelikteki bu yikimltifikten tek saticinm diger
,6nemli miinferit yiktimliihikleri gikarilabilir : Yapimciya bilgi ver-
me, onun bazi talimatlarma uyma, yapimclya ait i§ sirlarmi sak-
lama, mtiteri hizmetlerini yerine getirme, sizleme konusu mal-
larla rekabet halinde bulunan mallarm satimndan kainma bu
ytiktimltiiklerin ba~hcalari olarak sayilabilir.
Tek saticinin yapimcinin menfaatlerini koruma yiikiimliilii-
gilne aykir davranmasi, taraflar arasindaki giiven ili~kisini or-
tadan kaldiracak olursa, yapimci hakli nedenlerden dolayl s6z-
le§meyi feshedebilir (86).
d) Bilgi verme yiikiimlftltigii:

Tek satici belli bir stire iginde ne miktarda mal pazarlana-

bilecegi, ileride beklenen tiketim oraninin ne olacaki, mtiteri-
lerin 6zel istekleri, piyasanin genel durumu, belirli d6nemlerde-
ki i~lerin sonuglari, gerekletirilen rekl~m faaliyetleri ve mti§-
teri hizmetleri konularinda yapimclya bilgi vermelidir (87).

(83) I~giizar, § 6, not 27'ye ait metin.

(84) itgdzar, § 6, II.
(85) t~giizar, § 6, V, 1 ve onun § 6, not 52'de sUziinii ettigi Alman lmara.
torluk Mahkemesi kararlan.
(86) Ulmer, sh. 411.
(87) 1§gfizar, § 6, III; Kochs, sh. 44; Wyniger, sh. 20; Ulmer, sh. 425.
 TEK SATICILIK SOZLE5MESI

Ote yandan, tek saticimn mUteri isimlerini yapncidan sak-

11 tutmakta hakli bir yaran vardir (88); zira mii§teri gevresinin
olu§masinda, kismen yapimci markasinin gekiciligi de etkili ol-
makta ise de, tek saticinin siiriimUi artirma gabalarinin da roli
bUyUktUr; bu nedenle sozle§mede aksi aglkca kararlatinlma-
dikca, tek satici mti§teri isimlerini yapnmciya bildirmeyi redde-
debilmelidir.
Tek satici bilgi verme yitkiimliifigiinii uzun siire yerine ge-
tirmez ve bundan dolayl sbzle~menin amaci tehlikeye dii~erse,
yapimc hakli nedenle s6zle~meyi feshedebilir (89).
e) Yapim-clnln talimatlarina uyma
SyiiktimlfiiliigUi:

Tek saticinin yapimcnin talimatlarina uyma yUktimliifigii,

tek saticilik sbzlemesinin suirekli bir i§ gbrme sbzle§mesi olma-
sindan, tek saticinin yapimcinin menfaatlerini korumakla yiiktim-
il bulunmasindan ve vekalet ile acentalik s6zle§melerinin tali-
mata ili~kin hiktimlerinin kiyas yoluyla uygulanmaslndan gika-
rilabilir (90). Tek satici yapumcinin mallarni pazarlarken ba-
gimsiz bir tacir gibi hareket etmekle birlikte, yapumcinin bu mal-
lann sati siirecini izlemekte, onlarin bitin sdzle§me bblgelerinde
benzer veya ayni ko§ullarla ve markasmin tintinii koruyacak bi-
gimde satilmasini saglamakta yarari vardir; bu nedenle yapimci
bazi hususlarda tek saticiya talimat verebilmelidir. Ancak yapim-
cinin talimatlara uyma yiiktimlilhigtintin kapsami alelfde vekilin-
kinden veya acentaninkinden daha sinirlidir; qtinkti tek satici
kendi adina ve hesabina hareket ettiginden faaliyetlerinin ekono-
mik riskini kendisi ta~lmaktadir (91). Yapimc tek saticrinn yi-
kimliltiklerini yerine getirirken uyacagi bazi genel ilkeleri belir-
ler, yoksa mtinferit sati§ ilemlerinin yerine getirilmesi hususun-
da ona talimat veremez.

(88) Bk. Kochs, sh. 44-45; Ikgiizar, § 6, not 36-37 ve bunlara ait metin.
Aksi g6riite olan BdnOdict'e giire (sh. 40), tek satici yalniz mii~te-
rilerin adlarnin listesini degil, ayni zamanda sati§ faturalarinin bi-
rer suretini de yapimclya vermek zorundadir.
(89) Kochs, sh. 46; Igiizar, § 6, not 38'e ili~kin metin.
(90) Kochs, sh. 77; Ulmer, sh. 417 vd.; igiizar, § 7, IV. Aksi gi~rii§te olan
Wyniger'e g6re (sh. 20) bagimsiz 'bir tacir olan tek saticiya yaplmcl-
mn talimat verebilmesi bu bagimsizikla bagda~maz.
(91) Igizar, § 7, not 59 ve buna ait metin.
 BATIDER / TANDOAN

Yapimcinin talimat verme hakki 5zellikle sati organizasyo-

nunun kurulmasi, reklAm faaliyeti, mii~teri hizmetlerinin yeri-
ne getirilmesi, sat1§ ve bakim yerleri ile biirolarin diizenlenmesi
ve bazan mamullerin fiyatlarmin ve teslim partlarmnm, miiU§teri-
lere karli olan kredi politikasimn, yatirimlarm tesbiti gibi hu-
suslarl kapsamaktadir.
S6zle~mede yapncminin tekrar satig fiyatlarini ve teslim §art-
janini tesbite yetkili oldugu belirtilmise, onun bu konudaki ta-
limatlarma tek saticinin uymakla yiikiimlii oldugunda tereddiit
yoktur (92). Ancak sozle§mede bu husus diizenlenmemise ne
olacaktir? Bu takdirde, kural olarak, tek satici kendi adina ve
hesabina hareket eden baglmsiz saticl olarak fiyatlarx ve teslim
§artlarmi1 kendisi belirlemekte 6zgiirdiir; §u kadar ki, yaplmcinin,
mamullerinin degi§ik stzle~me b5lgelerinde gok farkli flyatlar
ve farkli artlarla pazarlanmamasina ili4kin menfaati, tek satici-
yi onun bu konudaki talimatlarina uymakla yikfimlUi kilar (93).
Yalniz yapinci da talimat verirken iyi niyet kurallarma uygun
davranmalh ve sozle~menin amacina aykirl, tek saticinrn men-
faatlerini hesaba katmayan talimatlar vermemelidir (94).
Tek saticinm talimatlara uymamasi yapimcimn bu yiizden
ugradigi zararin tazmini istemine ve bu uymamanin tekrarlana-
rak sozle§menin amacini tehlikeye sokmasi halinde hakh ne-
denle sozle~meyi feshine yol agabilir.
f) Miiteri hizmetlerini yerine g e t i r-
reek yiikiimlfiliift:

Yapimcmln mallarinin iyi pazarlanmasi, 6zellikle sonradan

bakim veya tamiri gerektiren motorlu veya elektronik araglar ve
makineler gibi mamullerde tek saticmin sati§ sonrasi hizmetlerl
de iistlenmesiyle miimktin olur (95). Bu gibi mamullere ili~kin
tek saticilik sozle§melerinde genelikle tek saticinin bakin ve ta-
mir hususunda yapacaki hizmetler kuracaki atelyenin tipi, kul-
lanilacak aletler ve yedek pargalar, gali§tiracagi uzman perso-
nelin nitelikleri ve sayisi sbzle§mede g6sterilir. Tek satici, mamul
kendi bblgesinde alinmamil olsa bile tamir ve bakmnla yiikiimltl

(92) Bk. Bdnddict, sh. 40.

(93) Kochs, sh. 79; I~giizar, § 7, not 62'ye ait metin.
(94) Ulmer, sh. -419.
(95) Bk. I#giizar, § 6, IV; Bdnddict, sh. 39.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

olur; bu i~lerde 6ncelikle yapimcnin yedek pargalarini kullanmak

ve bu pargalardan daima yeterli bir stok bulundurmak zorunda-
dir (96). Mi§teri hizmetlerinin bazan bedava veya di§ik icretle
yapilmasi §art edilebilir.
S6zle§mede agikca kararla~tiriImamisa mititeri hizmetleri-
nin kapsammi tesbit etmek gigle~ir; bu takdirde, tek satici bir
tamir atelyesi kurmak zorunda degildir (97).
g) Sir saklama ytikim iiigii:
Tek satici, gerek s6zle~menin devami sirasinda, gerek biti-
minden sonra, yapimclya ait i§letme sirlarini gizli tutmakla yiti-
ktmltidir (98). Bu ytlkiimiik de yapimcmin menfaatlerini ,ko-
ruma borcundan dogar.
I§letme sirlari, o i§in g6rdilmesine ya da i§etmeye 6zgi olan,
diger gevrelerde hig uygulanmayan veya gok az uygulanabilen
ve gizli tutulmasi i§Ietme aisindan 5nemli olan konulardir (99).
Bunlara 6rnek olarak, imal y6ntem ve plnlarl, pazarlama yin-
temleri, tedarik kaynaklari, makinalarin 61gi ve agirligina ii§kin
rakamlar ie enerji tiketimi hakkindaki bilgiler, tedarik kaynak-
lan g6sterilebilir (100).
Tek satici, yapimcinin i§letme sirlarini kendi yararina de-
gerlendirir veya ii9incti ki§ilere aglklarsa, yapimci ondan taz-
minat isteyebilir veya hakh nedenle s6zle~meyi feshedebilir.
h) Rekabet yapmama y i k ti m 1 i1 it g it:
Tek satici, kendisine satx* tekeli taniyan yapimcidan bag-
ka yapincilarin sbzle§me konusu mallarla ayni veya benzer ni-
teikteki mallarini satmaktan kainmakla ytikiimliidiir (101). Ba-
zi yazarlara g6re (102), tek saticinin asgari alim miktari ydik-
sek tutumu§ ve yeterli bir yaptirim ie gtivence altina alinmi
ise, rekabet yapmama ytikfimlitliftine pratik agidan gerek kal-
maz. Ancak kanimizca, tek saticinin stiriimti artirma ytikifmlfii-

(96) Kochs, sh. 110.

(97) Kochs, sh. 47; hgiizar, § 6, not 44'e ait metin.
(98) Bk. Igiizar, § 6, V, 2; Gautschi, Art. 418d, Nr. 2, d.
(99) Bk. I§gUzar, § 6, not 59 ve buna ait metin.
(100) Bk. i~gfizar, § 6, not 62 - 65 ve bunlara ait metin.
(101) I~giizar, § 6, V, 3; Ulmer, sh. 423 vd.
(102) Gautschi, Art. 418d, Nr. 4, d; Ulmer, sh. 424.
 BATIDER / TANDOCAN

kii bulundukundan, s6zle§mede asgari aim miktarl belirlenmi*

olsa bile, o, ba§ka yapirncilarm benzer mallarni satmaktan ka-
inmali ve biitiin gticiinii tek marka tizerinde yokunla~tirmali-
dir. Burada, acentanin ayni b6lge iginde birbiriyle rekabette bu-
lunan mtiteaddit ticari i§letmeler hesabina aracilik yapamayaca-
ini 6ng6ren TK. md. 118 hiikmti kiyas yoluyla uygulanabilir
(103). Bununla birlikte, yapimci tek saticmin, kendi mamulleriy-
le rekabet halinde olmayan ba~ka firmalarin farkli mallarni sat-
masina mtisaade edebilir (104).
Tek saticilik s6zlemesine s6zle§menin bitiminden sonrasi igin
de rekabet yasal' konulabilir. Bu rekabet yasainm BK. md. 350'-
ye kiyasen yazili §ekilde yapilmasi gerekini savunanlar vardir
(105). Bu yasak zaman, yer ve konu bakimmdan iyice sinirlan-
mah ve gok uzun stireli olmamalidir (106).
2. Yapzmcnn borglar
a) Dtizenli bigimde mal teslimi yfi-
k ii mlii fi.
Yapimcinin belli d6nemlerde belli miktarda mal teslim et-
mekle yiikfmlIti olduu s6zleqmede aelkqa kararla§tlrlml ola-
bilir. S~zle~mede agikca bu husus g6sterilmemi§ olsa bile, yapim-
clnin dtizenli birimde real teslimi yiiktimlifilfkiiniin olup olma-
diki, 5zellikle onun tek satici tarafindan yapilacak biittin sipa-
ri§leri karplamakla ytikiimlil olup olmadii tarti§mahdir.
Okretide baskin olan dtitinceye g6re (107), s6z konusu yti-
ktimlidilk s6zle§mede agikca belirtilmemi§ olsa bile, s6zlemenin
nitelikinden dogan ana bir ytikdimllfik veya yapimcinin sadakat
borcundan dokan bir yan yiiktimfiliik (108) olarak kendini g6s-

(103) tigfizar, § 6, V, 3.
(104) Bdndict, sh. 39 not 46.
(105) Gautschi, Art. 418d, Nr. 4, d ve 5, a; Bdnddict, sh. 75.
(106) Gautschi, Art. 418, d, Nr. 4, d ve 5, b. Alman TK (HGB) § 90 g I'e g~re
rekabet yasainin siiresi acentalikta en fazla iki yil olabilir. Isvig-
.re'de hizmet akdinde rekabet yasagi kural olarak iir yiihk siireyle
sinirlanmi~tir (IBK. md. 340a I); bu hiikmiin tek saticihktaki reka-
bet yasagina da kiyas yoluyla uygulanmasi Bdnddict tarafindan (sh.
75) 6nerilmektedir.
(107) Igiizar, § 7, not 1 ve buna ait metin; Kochs, sh. 63; Wyniger, sh. 15.
(108) Ulmer, sh. 313. Benddict'e g~re (sh. 41) de yapimcinin diizenli bigim-
de mal teslimi yiikiimliiliigii onun genel 6zen borcundan 4akanlabi-
lir.
 TEK SATICILIK SOZLE5MESI

terir. Rekabet yasagi dolayisiyle ba§ka yapimcilarin mallarml

satamamasmin kar§lll olarak tek saticiya yapimci muntazaman
teslimatta bulunmalidir; ancak bu suretle tek satici da yeteri ka-
dar satl§ yapip kazang saglayabilir.
Yapimcinin tek satici tarafindan yapilacak biltiin sipari§leri
kar§llamak zorunda olup olmadii konusuna gelince, bazi yazar-
lara gbre (109), amar stiriimii artirmak oldugundan, yapimci,
iiretim kapasitesini tek saticinin biitun istemlerini saglayacak bi-
gimde diizenlemelidir. Bize daha uygun gelen g6rii§ ise (110), ya-
pimcinin genel teslim yukiimliltigii bulunmakla birlikte bunun
kapsaminin iyi niyet kurallarina g6re belirlenmesi gerektigi yo-
lundadir. Tek saticinin sipari§lerinin beklenmeyen bir §ekilde bir-
denbire gok artmasi ve bunun sonucunda yapimcinin teslim yti-
ktimltitigiinii yerine getirememesi hali kusursuz bir imkinsiz-
hk sayllmalidir; buna kar§lllk, yapimci tiretim miktarini artir-
madan ve gerekli onlemleri almadan ba~kalariyla da yeni tek
saticilik sbzle§meleri yaparsa ve gogalan sbzle§meler yiiziinden tes-
lim ytikimltiliiginii yerine getiremezse, ifa etmeme kusurlu sa-
yilmalidir (111); bu takdirde, yapimcinin ileride de sipari§lerin
tamamini kar§ilayamayacakl anla§ihyorsa, tek satici gergeve sbz-
le§meyi 6nelsiz feshedip tazminat isteyebilir. Tek saticinin, ger-
geve s6zle§meyi feshetmeden,, milnferit satl i~lemlerinin yerine
getirilmemesi dolayisiyle bunlarin her biri igin ayri ayri BK. md.
106'daki segimlik haklarini kullanmasi da milmkiindiir.
b) Tek saticlyi destekleme y ilk tim ii-
ltiii :
Tek saticilik s6zle~mesinde taraflarin stiriimii artrna y6-
ntindeki ortak amaglari ve aralarindaki karxihkh gtiven ili~ki-
si yapimcinin tek saticlyla i§birligi yapmak, onu faaliyetlerinde
desteklemek ytiktimltiffigtini ortaya glkarir.
Yapimcinin destekleme yiikfimlilftiii tek saticiya gerekli bei-
ge .ve malzemeleri saglamak, ona bilgi vermek, bazi dagitim ve
reklgm giderlerine katilmak, onu firmasrnln bazi teknik yardim-
1

(109) Wynlger, sh. 15, 16.

(110) *gUizar, § 7, I; Kochs, sh. 63. Karq. BGH 29.4.1958, NJW, 1958, sh.
1138-1139.
(111) Wyniger, sh. 16. Ayrica bk. BGE 89 II 36/37.
 BATIDER / TANDOCAN

larmdan yararlandirmak satl§ ve bakim personeini yeti§tirmek

gibi hususlari igine alir (112).
Yapimci tek saticlya reklgm panolarinl ve o dalin 6zellikle-
rine g6re gerekli diger reklm malzemesini, satilacak mallann
ntimunelerini, fiyat listelerini, kullanma talimatlarmi, bakim 6zel-
liklerini g6steren bro§tirleri ve prospektiisleri saglamalh, gerekirse
vitrin dekorasyonunda yardimci olmalidir (113). Mii~terilere da-
gitilmami§ olan belgeler, s6zle§me sona erince yapnclya geri ve-
rilmelidir.
Yapimci tek saticiya tiretim ve pazarlama politikasi, imalt
tasanlari, model ve fiyat degi§iklikleri, Uiretimde (grev, yangim,
enerji kisintisi, ham madde sikintisi vb. nedenlerle) ortaya gikan
gtiqltikler ve kisintilar, paketlemede ve 6nemli reklfm malzeme-
lerindeki deki~iklikler hakkinda vaktinde bilgi vermelidir (114).
Destekleme yiikmltifigintin kusurlu olarak yerine getiril-
memesi halinde, tek satici yapimcidan BK. md. 96'ya g6re taz-
minat isteyebilir (115).
c) S6zle§me b6lgesinde dogruda n do -
ruya veya ba~kalarl aracilllyla
satl§ yapmama y'tikiiriildigii:

Tek saticlya taninan sati§ tekelinin kapsamina gbre yapim-

ci onun satl§ b6lgesinde dogrudan dogruya mal satmamak (ba-
sit satl§ tekeli) veya ayrica ba§ka b6lgelerdeki tek saticilarin da
oraya mal gindermemelerini saglamak (kuvvetlendirilmi§ sati
tekeli), yahut da sade ba~ka tek saticilarn degil onlarn miite-
rilerinin de o b6lgeye s6zle~me konusu mali g6ndermelerini en-
gelleyecek 6nlemler almak (mutlak sati§ tekeli) ie yiktimliidiir
(116).
Yapimcinm bizzat tek saticinin bblgesinde dogrudan dog-
ruya satltan kaginma ytikilmliltikti bir yapmama borcu olarak
kendini g6sterir; bu borg yapimcimn kendi kagirmasi igin bir
yan garanti ytiktimltiltigii olarak da nitelendirilebilir (117). Ya-

(112) Bk. Ivgizar, § 7, II; Bdn~dict, sh. 41; Kochs, sh. 65 -67.
(113) Iggizar, § 7, II, 2.
(114) Bk. t~giizar, § 7, II, 3; Kochs, sh. 66-67; Ulmer, sh. 434; Bdnd lct, sh. 41.
(115) f~gilzar, §.7, not 30 ve buna ait metin.
(116) Bk. Bdnddict, sh. 34.
(117) Karl. BOn~dtct, sh. 35.
 TEK SATICILIK SOZLESMES1

pnci baka tek saticilara kendilerinin veya onlarm mfiAterile-

rinin mal g6ndermemelerini kabul ettirme yidkiimllifiuii altina
girmi§se, bu, ba~kasinin fiilini taahhtit (BK. md. 110) veya iigiin-
cii ki~i lehine §art (BK. md. 111) niteligi ta§lyabilir (118). Yapim-
ci tek saticlya karp diger tek saticilarm veya hem onlarin hem de
mii§terilerinin kaginmalarini garanti etmekte, bu garantisini ger-
gekletirebilmek igin diger tek saticilardan ba ka saticilarin b61-
gelerinde sati§ yapmayacaklarna ili§kin taahhiit almakta veya
aynca onlarm da kendi mii§terilerinden b6yle bir taahhiit alma-
larini da §art ko§maktadir. Yapimci sadece kendisi garanti ver-
mi§se, dier tek saticilarin veya onlarn mii§terilerinin belli bir bbl-
gedeki tekele aykiri sati§ yapmalan halinde, tek satici BK. md.
110'a, dayanarak yapimcidan tazminat isteyebilir; diger tek sa-
ticilardan ve onlarin mii§terilerinden de taahhiit almi§sa, tek
satici BK. md. 111 f. II'ye dayanarak onlara kar§i da tazminat
istemini ileri surebilir. Yapimcinc bu konudaki garantisi malm
bir niteligine degil, yapimcinin veya 6biir tek saticilarla onla-
rin mtiterilerinin bir davraniina ilikindir; bu nedenle s6z ko-
nusu garantinin yerine gelmemesi halinde ayiba karli tekefffile
ili§kin BK. md. 194 vd. hdiktimleri uygulanamaz (119).
Yapimci tek saticilarla yaptiki s6zle§melere bteki tek sati-
cilarm b6lgelerinde sati§ yapmama ve mii~terilerine de yaptir-
mama yiktimlliiinui koydurmamlsa, tek satici kendi b61ge-
sinde sati§ yapan 6teki tek saticilara veya onlarmn mii§terileri-
ne kar§l BK. md. 41 f. II'ye veya §artlari varsa TK. nun hak-
siz rekabete ilikin htkiimlerine (TK. md. 56 vd.) dayanarak da
istemlerde bulunabilir (120).
Yapuncmmn tek saticmnm b6lgesinde dogrudan doruya sa-
ti§ yapmama ytiktimlfiIiiti, s6zle§mede belli bazi miiteriler ba-
kimmndan sinirlanabilir; ba~ka bir deyimle yapmc btiyfik mik-
tarda alim yapan kamu idareleri ve kurulu~larma, biiyik tica-
ret ortakliklarlna, kendi i~letmesinin mensuplarina, bazi eski mU"-
terilerine dokrudan dogruya sati§ yapma hakkni saklh tutabilir

(118) Tekel artlannm hukuki niteligi hakkinda bk. Bdnddict, sh. 34-35;
Wyniger, sh. 17; BGE 58.11 377; i~giizar,-§ 7, III, not 32-39 ve bunla-
ra alt metin.
(119) Federal Mahkeme, Sem. Jud. 1956, sh. 609.
(120) Bu konuda ayrmtili bilgi igin bk. B6n~dict, sh. 45-52. Degi~ik g6rii;
igin bk. I~giizar, § 7, not 52 -53'e ait metin.
 BATIDER / TANDOGAN

(121). oku zaman tek saticiya bu satl§lardan dokacak khr yok-

sunlukunu kar§lamak igin bir komisyon verileceki sozle§mede
kararla§tirilir. Sozle§meye b6ylece kAr yoksunlugunu kar~ilayacak
bir htikUm konulmami olup da yapimcinin sakli tuttuku dokru-
dan satl§lari biytik rakamlara ula§iyorsa, tek satici hata, hile
veya gabin dolayisiyle s6zle§meyle bagll olmadikini ileri siirebilir
(122).
Yapimci sbzle§mede dogrudan dokruya sati§ hakkini sakh
tutmasa bile, kesinlikle tek saticidan almayl reddeden bir kim-
seye yapimcminm dogrudan satl§ yapmasinin hakh gbrulebilece-
gi ve bu sati§ dolayisiyle tek saticmin yapimcidan bir komisyon
da isteyemeyeceki, zira tek saticinin nasil olsa kendisinin bu sa-
ti§ yapamayacak olduku bazi yazarlarca ileri siiruilmektedir (123).
Ote yandan, bazi tek saticilik s6zle§melerinde, ilgili bblgede-
ki tek saticiya bir risturn ddemek kaydlyla 6teki tek saticilara
o bblgede dogrudan satl§ yapmak olanagi taninmaktadir (124).
Yapircinin dogrudan sat§ yapmama ytikiimtifikine aykiri
davranilari tek saticihlk sozlemesinin amacini tehlikeye sokacak
boyutlara eri~irse, tek satici hakh nedenle s6zle§meyi fesih yoluna
da gidebilir (125).
V - Tek saticilk sbzle~mesinin sona ermesi
Tek saticilik sbzle§mesinin sona erme nedenleri ve sona er-
menin hikimleri thyin edilirken bu sozlemenin bazi 6zellikleri-
nin g6z6ntinde tutulmasi yerinde olur. Tek saticilk s6zle~mesi ta-
raflar arasinda karpihkli gfivene dayanan bir i§birligini gerektir-
mektedir; bu s6zle~me stirekli bir nitelik tapimahdir; tek saticinm,
kisa stirede amorti edemeyeceki yatirimlarda bulunmasi (sati§ bti-
rolari, reklAm kampanyasi, mii~teri hizmetleri kurma, uzman per-
sonel yeti§tirme gibi) ve yapimci markasim deki§tirirse bu yati-
rimlarin gokunun degerini btiyiik 61iide kaybedecek olmasi yii-
ztinden, s6zle§menin stirekli olmasinda yaran vardir; yaplmcinin
da mallarinm pazarlayan kimselerin sik sik degi~memesinde yara-
ri bulunmaktadir.
(121) Bnddict, sh. 36; Kochs, sh. 11 ve 69; 1 giizar, § 7 not 41-42'ye ait
metin.
(122) Bdnddict, sh. 36; BGE 99 II 308.
(123) Kochs, sh. 70; igizai'r, § 7 not 45 ve buna ait metin.
(124) Bdnddict, sh. 36- 37.
(125) i§gfizar, § 7, not 54 ve buna ait metin.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

Bu ozellikler ve stirekli borg ili§kilerinin sona ermesinde ge-

gerli olan ((giiven ilikisinin yokunlukunu dikkate alma,), olakan
feshi bildirmede yeterli bir onele uyma, hakli nedenle olaganuistui
fesih yetkisi tanima ve yerine getirilmi§ edimlere dokunmama
(feshin ileriye etkili olmasi) ilkeleri, tek saticilhin sona ermesi-
nin diizenlenmesinde g6zden kaginlmamaidir (126).
1. S6zlegme silresinin dolmasz nedeniyle sona erme
Belli bir su re igin yapllml§ olan tek saticilik s6zlemesi, bu
stirenin dolmasi ile kural olarak, ayn bir bildirime hacet olmaksi-
zin %endiliginden sona erer (127).
Tek saticilik s6zle§melerinde belli bir sire ongorilfirse, genel-
likle bu sire bir yil olmaktadir. Bir yillik suire de, tek saticinin ya-
tirimlarml amorti edebilmesi bakimindan kisa gortinmektedir; an-
cak yapimcl da ba§langigta ticari yeteneklerini iyice bilmediki tek
satic1 ile daha uzun bir sire igin baklanmak istememektedir. Ta-
raflarin, bu degi§ik menfaatlerini uzla§tlrmak, gogu zaman siz-
le§meye konulan uzatma §artlanyla mdimkiin olmaktadir (128).
Bu §artlara g6re, s6zle§menin bitim tarihinin gelmesinden belli
bir sUre 6nce, taraflardan biri sbzle~meyi yenilemek istemedigini
bildirmezse sbzle~me belirli bir suire igin kendilikinden uzar.
Sbzle~me, bir uzatma artin igermiyorsa, zimni yenileme na-
sil ve ne kadar siire igin olacaktir? Belgika hukukunda bu husu-
su dfizenleyen 6zel bir kanun vardir (129); buna kar§plik, lsvig-

(126) igiizar, § 11, I. Kar$. Rona Serozan: Sbzle~meden d6nme, Istanbul

1975, sh. 171 vd.; Seligi, sh. 32 vd.
(127) Bdnddict, sh. 56.
(128) Benddict, sh. 56; Igfizar, § 11, not 4- 6'ya ili~kin metin.
(129) 13 Nisan 1971'de degi~iklige ugrayan 27 Temmuz 1961 tarihli Tek Sa-
ticihk S~zle~melerinin sona erdirilmesine ili~kin Kanun md. 3 bis'e g~re,
,,Bu yasaya tabi bir sati imtiyazl belirli bir sire igin verilmi~se, ta-
yin olunan siirenin sona ermesinden en az iii ve en fazla alt ay evvel
postaya verilen taabhiitlii mektupla feshi ihbarda bulunmadikga, ta-
raflar, s~zle~menin ya belirli olmayan sire irin ya da zimni tecdide
ilikin olarak konulmu§ bir hiikiim varsa bii hiikiimde 6ng6riilen siure
igin yenilenmesine riza gistermi§ sayilirlar... Belirli siireli bir sati im-
tiyazi iki kez yenilendigi takdirde, ister ayni taraflar arasmnda ilk s6z-
le~menin artlan degi~tirilmi olsun veya olmasin, ister ilk s6zle~me,
sbzleemedeki bir hiikmiin, etkisiyle iki kez zimnen yenilenmi olsun,
bundan sonraki her uzatma belirsiz sireli yapilmi§ sayillr.D
 BATIDER / TANDOCAN

re'de ve memleketimizde bu konu yasal olarak diizenlenmemi~tir.

lsvigre'de acentallk ve hizmet s6zle§melerinin zimni yenilenme-
sine ili§kin IBK. md. 418 p II (130) ile md. 335 II hiikiimlerinin
kiyasen uygulanmasi arasmda bir tercih s6z konusudur (131);
IBK. md. 418 p II, bizim BK. md. 339 f. II'ye benzeyen bir
htikuim igermektedir ve s6zleme stiresinin bitimi Uizerine ta-
raflarm susarak ifaya devam etmeleri haiinde szle§menin ayni
stire ile ve ancak en fazla bir yil igin uzayacaki kabul edilmektedir.
Hizmet sbzle§mesinin zunni yenilenmesine ili§kin BK. md. 339 f.
II'nin lsvigre'de deki§tirilmi§ yeni karplli olan IBK. md. 335 f. II
uyarmca stiresi biten hizmet s6zle§mesi zimnen yenilenince be-
lirsiz siireli s6zle§meye d6nti§iir. lsvigre'de, tek saticinln uzun vh-
deli yatirimlarn g6zontinde tutularak, onu korumak igin IBK. md.
335 f. II'deki belirsiz siireliye d6niiAme g6ziimiA tercih edilmekte-
dir (132). Buna kar§lllk TUrk hukukunda BK. md. 339 f. II, IBK.
md. 335 f. II'ye paralel olarak detistirilmedigi igin, klyas yoluyla
uygulanirsa stiresi dolan belli siireli tek saticilik s6zle§melerinin
ancak en gok bir yll igin uzadlkmin kabulhi gerekecektir. Bu go-
zirniin tek saticiy yeteili derecede korumadiini ileri stiren 1§gil-
zar (133), zimni yenilemenin belirsiz siire igin olmasini savunmak-
ta, ancak bu hususta klyas yoluyla uygulanacak bir hiiktim g6ste-
rememekte, savunduku goziirnii sozle~menin nitelikine dayandir-
maktadir. Bu g6rii§, Yargitay'ln zincirleme siireli i§ szle§meleri-
nin siiresi belirsiz s6zle§meye d6nii§tilkiinti kabul eden igtihadly-
la (134) desteklenebilir.

(130) TUrk hukukunda belli siireli acentalik s6zle~mesinin zimni yenilenmesi

hakkmda ayn bir hiikiim bulunmamaktadir.
(131) Bnddict, sh. 56- 57.
(132) Binddict, sh. 57.
(133) § 11, II.
(134) HGK. 26.12.1962, E. 143/K. 116, Ad. Der. 1963, S. 58, sh. 759; aynca karl.
HGK. 23.12.1964, E. 1252/K. 751, Cenberci, I Kanunu Serhi, 4. basi, sh.
326 not 45: <(c akitlerinin siiresi belli olmayan birer akit olmasi, asH-
dir. Bu gibi akitlerin belli siireye bagh olarak yapilmasi, i hayatinda
az giiriilen durumlardandir. Medeni Yasanm 6'nci maddesi hUikmiince,
kural niteliginde bulunan, diger deyimle, olagan nitelikte bulunan bir
durumu iddia eden kimsenin onu isbat etmesi gerekmez, ancak kurala
aykiri durumu iddia eden kimse, onu isbat etmekle yiikiimlii tutulur.
Buna g6re bir i akdi sabit gbriiliince, bunun stiresi belli olmayan bir
i§ akdi oldugu sabit olmu demektir.D
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

2. Belirsiz siireli s6zlemelerde olajan feshi bildirme

Tek saticilik sbzle~mesinde belirli bir sire saptanmamsa ya-
hut da belirli bir sUre saptanip da zmni yenilenme olmusa (135),
sbzle§me belirsiz siireli sayihr.
Alman ve isvigre hukukunda belirsiz siireli tek saticilik s6z-
le~melerine feshi bildirme ile son verme konusunda acentalik s6z-
lemesinde ayni konuyu dtizenleyen hkiikimlerin kiyasen uygulan-
masi kabul edilmektedir (136). B6ylece Alman hukukunda iig ay-
lik dbnem sonlan igin ilk fi yilda altI hafta, ilk iig ylldan sonra
Uig ay 6nceden fesih bildiriminde bulunulabilir; Isvigre hukukun-
da ise ilk yilda fesih bildirimini izleyen ay sonu igin, daha sonra
Uig ayllk d6nem sonlari igin iki ay 6nceden bildirerek feshe gidile-
bilir. Uygulamada bu stireler kisa bulundukundan, goku zaman
s6zle~mede agikca alti aylik feshi bildirme siiresi kararlatiul-
maktadir (137); yahut s6zle§mede hiikiim olmasa bile acenta-
lia ili~kin yasal feshi bildirme stiresi somut tek saticihlk s6zleg-
mesi bakimindan iyi niyet kurallarina aykiri derecede kisa gdrii-
niiyorsa bu sireyle yapilml feshi bildirmenin hakkm k6tfiye kul-
lanilmasi sayllarak g6z6niine ahnmamasi 6nerilmektedir (138).
1961 tarihli Belgika Kanununda ise (md. 2), belirsiz siireli tek sa-
ticilik s6zle§mesine ancak makul bir feshi ihbar siiresine uyularak
ve hakkaniyete uygun bir tazminat 6denerek son verilebilecegi 6n-
g6rtilntii~tr; mahkemelerin uygulamasmda makfl feshi ihbar sii-
resinin olayin 6zelliklerine g6re on iki - onsekiz ay arasmda saptan-
di i gdrilmektedir (139).
TUrk hukukunda TK. md. 133 f. I uyarmca belirli olmayan
bir stire igin aktedilmi olan acentalik s6zlemesini taraflardan her
bir ii ay 6nce ihbar etmek §artlyla feshedebilir. Isvigre ve Alman
hukukunda acentalia ill§kin feshi bildirme stirelerini kisa bulan
I giizar (140), Tuirk hukukunda TK. md. 133 f. Iin kiyas yoluyla
belirsiz siireli tek saticilik s6zlemelerine uygulanmasi olasiligi iize-
rinde hig durmamaktadir; tek saticilik s6zle§mesinin siirekli borg

(135) Bk. yukarida not 133 - 134'e ait metin.

(136) Aynntih bilgi igin bkz. I~giizar, § 11, III, 2, a-b; Bdnadict, sh. 58.
(137) Bk. I§giizar, § 11, not 30'a ait metin.
(138) Bnddict, sh. 59.
(139) Bk. Igiizar, § 11, not 34'te sbzii edilen mabkeme kararlan.
(140) Igiizar, § 11, III, 2, d.
 BATIDER / TANDOAN

ili~kisi doguran sdzleme niteligini g6z6niine alarak, s6zle§me be-

lirsiz stireli oldugu takdirde taraflara ileriye etkili bir feshi
bildirme hakki tanrnmasi ve bu sozlemenin amacindan hareket
ederek tek saticlnin yatirimlarini yeterli derecede degerlendirme-
sine olanak verecek uzunlukta bir feshi bildirme sfiresinin somut
olayin ko*ullarina gore saptamnasi gerektigi g6rdi§iinii savunmak-
tadir; yapimci feshi bildirme siiresini iyi niyet kurallarna gdre
yeterli uzunlukta saptamahdir; bu saptamada ((taraflar arasin-
daki ili*kinin eskiligi, sozle§me ie Uistlenilen yiikumhlfiklerin kap-
sami, tek satici yatirimlarinin biiytikltii, ekonomik yonden gtig-
siiz durumda bulunan tek saticinn i~lerini yeniden duizenleyebil-
mesi igin gereksinme duydugu siure gibi trn 6nemli hususlar goz-
oninde tutulmaidir)); taraflar arasinda anla~mazik halinde h.
kim somut olaydaki feshi bildirme stiresinin iyi niyet kurallarma
aykiri derecede kisa tutuldugunu tesbit ederse, fesih hakkinn kb-
tuye kullanildigi gerekgesiyle feshi gegersiz sayabilmelidir (141).
Kanimizca h5kim feshi bildirmeyi gegersiz sayacagina, makfil
feshi bildirme siiresinin ne olacaini sozle§medeki bo§lugu iyi ni-
yet kurallarina gore tamamlayarak, kendisi belirlemelidir (141a).

3. Haklz nedenle (oZaganiistii) fesih

Tek saticilik s6zlermesi, ister belirli, ister belirsiz stireli olsun,
hakli nedenlerin ortaya glkmasi halinde, 6nelsiz ve ileriye etkili
olarak feshedilebilir; sozlerme belirli stireli olup da bu stire heniiz
dolmaml§ olsa bile bu olakantistUi fesih yetkisi kullanilabilir.
Tek saticilik s6zle§mesinde hakh nedenle fesih yetkisinin ka-
bul edilmesi, ya acentalik, hizmet ve Adi ortaklik s6zlemelerinde-
ki bu konuyla ilgili htikiimlerin (TK. md. 133 f. I; BK. md. 344,
Md. 535 b. 7) kiyas yoluyla uygulanmasina dayandirilmakta, ya da
s6zle§menin kar§ilhkhl giveni gerektiren ve suirekli borg ili~kisi do-
guran niteliginden glkarilmaktadir (142); aslinda, saylan s6zle§-

(141) Bk. I*giizar, § 11, not 38'e ait metin; karl. Gauch, sh. 58; Sellgi, sh. 150;
von Buren, sh. 117 vd.
(141a) Kar§. Federal Mahkemenin tek saticilik sbzle~mesinin siire bakimin-
dan tamamlayici bir yorumu igin yukarida not 8.
(142) Bk. Bdnddlct, sh. 59-60; Ulmer, sh 481 vd.; Karayalem, Meseleler ve
gbriiler, sh. 96; Ijgiizar, § 11, IV; BGE 60 II 335, JdT, 1935, sh. 166; 78
II 32, JdT, 1952, sh. 492; 88 11 169, Sem. Jud. sh. 1962, 621; 89 II 30, JdT,
1963, sh. 591; 92 II 299, JdT, 1967, sh. 247; 97 II 66; 99 II 308.
 TEK SATICILIK SOZLE$MESI

melerin hepsi sfirekli borg ili§kisi dogurduklarindan her iki griig

de birbirini tamamlamakta ve ayni ilkenin ifadesini ta§imaktadir.
Ortaya gikan olaylarin, sozlemenin feshi yoniinde hakh bir ne-
den sayllabilmesi igin, bunlar sonucunda artik iyi niyet kurallari-
na g6re s6zle§meye devamin taraflardan beklenememesi gerekir
(143). Taraflarin s6zlemenin feshine neden olan davranilan ob-
jektif olarak belirli bir akirlik taplmalldlr; 5zellikle sbzle~me uzun
bir sUre igin aktedilmi§se, bu konuda daha titiz davranilmalldir
(144).
Hakli nedenler taraflardan birinin dikerine veya iigiincii ki-
§ilere karl1 olan davrani§larlnln (hileli manevralar, kbti tinfin
yayllmasi gibi) taraflar arasindaki giiveni kbkiinden sarsmasindan
veya onun sbzle§meden dogan esasli yiikimltiltiklerini kusurlu ola-
rak yerine getirmemesinden ileri gelebilir (145); bu sonuncu hale,
tek saticinin ba§ka yapimcilarm benzer mamullerini satmasi ve
yapimcinin tek saticnin bblgesinde s6zle§mede sakli tutulmayan
kimselere dogrudan sati§ yapmasi veya tek saticinin bblgesini sbz-
le~meye aykiri olarak kiiiiltmesi 6rnek gbsterilebilir. Buna kar-
§ilik, ekonomik ko§ullarrn iyi gitmemesi, main mahiyeti, miimte-
rilerin kaprisleri nedeniyle tek saticinin umdugu 1b6lide sat1@ ya-
pamamasm hakli bir fesih nedeni sayilmamahdir (146). Taraflarin
6nemli olmayan sbzle§meye aykiri davranl§lari da feshi hakli kil-
maz: Yapmnin teslimde, tek saticinin sat1§ bedelini 6demede
kisa sflreli bir temerrfidti gibi. Ancak s6zlemeye ayklrl davranm§-
lardan ilerideki edimlerin de vaktinde ve geregi gibi yerine getiril-
meyeceki agikga anlapmllyorsa fesih igin hakli nedenin varligi ka-
bul edilmelidir (147).
Haki nedenlerin mutlaka taraflardan birinin s6zle§meye ay-
kin kusurlu davranmindan ileri gelmesi gerekmez. Hastalik, ika-
met yerinin degi~mesi, uzunca bir siire gegtikten sonra artik i -
ten gekilmek arzusu da hakh bir neden olabilir; ancak bu haller
daha gok gergek ki~iler igin s5z konusu olur (148). Kusur olmak-
sizm kisa stireli bir hastalik veya askerlik fesih igin hakli neden

(143) Bdn~dict, sh. 61; Gautschl, Art. 418 r, 2a.

(144) BGE 97 11142.
(145) Bn6dict, sh. 61- 62.
(146) Bdndict, sh. 63; Gautschi, Art. 418r, 2 b.
(147) Wyniger, sh. 22 -23; Gautschi, Art. 418r, Nr. 3.
(148) Gautschi,.Art. 418r, 2 b; B6nddict, sh. 62.
 BATIDER / TANDOOAN

oluturmamalidir. Bu hususta BK. md. 344 f. II kiyas yoluyla uy-

gulanabilir.
Taraflar s6zle~mede bazi hakli fesih nedenlerini agikga say-
ml* olsalar bile, bunlar dllndaki hakli sebeplerle de s6zle meyi
feshedebilirler; s6zlemede g6sterilen hakl nedenler, sonradan ta-
raflardan birinin bunlar dllnda ileri siirdiigii bir fesih nedeninin
hakli olup olmadi inm takdirinde bir 61giit olarak g6z6niine ah-
nabilirler (149).
Hakh nedenle fesih beyani hizmet ve acentalik sbzle~melerin-
de (BK. md. 344 ve TK. md. 133 f. I) olduku gibi dava yoluyla 01-
maksizin da yapilabilir; Adi ortakhktaki gibi (BK. md. 535 b. 7)
fesih igin mahkeme kararina gerek yoktur; ancak taraflar feshin
hakli nedene dayanip dayanmadigi hususunda anla~amazlarsa
mahkeme bu konuda aglklayicl (izhari) bir karar verecektir (150).
4. 6liim, ehliyetin kaybi ve iflds
Miivekkilin veya acentanin 61timti halinde vekblete ililkin
BK. md. 397'ye yollama yapan TK. md. 133 f. II kiyas yoluyla tek
saticilk s6zle§mesine de uygulanabilir (151).
Tek saticimn ki~iliki 6nemli oldugundan onun 61timil veya
ehliyetini kaybetmesi halinde szle~me sona ermelidir; buna kar-
plik, yapmcinmn 61imii halinde, onun halefleri de ayni mamulle-
rin yapunma devam ediyorlar ve yapncninin ki~illgi 6nemli de~il-
se s6zle~me devam edebilir.
Yapnncimn veya tek saticinin iflAsi da, kural olarak, vekAlet-
te oldugu gibi sbzle~menin sona ermesini gerektirir; iflhs idaresi-
nin s6zle§meyi devam ettirmesi, yapimcl bakimndan s6zleprenin
stirekli niteligi, tek satici baknmindan mallarin masaya girmesi ve
dakitiminin eskisi gibi miimktin olmamasi y6niinden i~in mahlye-
tine uygun gbriinmemektedir (152).
5. S6zlemenin sona ermesinin sonuglarn
a) Sona ermenin birel satim s 6 z I e §-
m e l e r in e etkisi:
Tek saticilik s6zlemesinin siiresinin dolmasi, olagan feshi bil-
dirme veya taraflardan birinin 51timii ile sona ermesi, sona erme
(149) BUnddict, sh. 59.
(150) B~dmnict, sh. 63.
(151) Bnddict, sh. 65.
(152) Karl. Bdn~dict, sb. 66.
 TEK SATICILIK SLjZLE$MESI

tarihine kadar yapflml* birel satim szlemelerini etkilemez bu

s6zle§meler yerine getirilmeli, feshi bildirme suiresi iginde yeni si-
pari~ler verilebilmeli, yapmcinin gtnderdigi mallar teslim ain-
mahdir (153).
Hakh nedenlerle olakanuistii fesih halinde ise, fesih nedeni bi-
rel satim s6zle§melerinin yerine getirilmemesini de hakh gostere-
cek nitelikte ise, bunlarm yerine getirilmesi ilgili taraftan bek-
lenemez (154). Ornegin tek saticinin yapimci markasmnm 6hre-
tini sarsici davramlarn dolayisiyle s6zle§meyi fesheden yapuncl-
dan artik tek saticlya mal gondermesi beklenemez; yahut tek sa-
tici gonderilen mallarmn devamh eksik ve bozuk nitelikte olmasi
yuzunden sozlemeyi feshetmi§se artik yapmmcldan mal almas
beklenemez, isterse daha 6nceki sipari§ler soz konusu olsun.
b) Hakl nedenle fesih halinde t az-
m in at is tem i:
Tek saticilik s6zlemesinin hakh nedenle feshi taraflardan bi-
rinin s6zle~meye aykrm ve kusurlu davranipndan ileri geliyorsa,
fesheden taraf, dikerinden fiili zararmi ye siszle§me belirli stirelU
ise bu sore sonuna kadar, belirli olmayan sbireli ise ilk feshi bildir-
me d6nemi sonuna kadar yoksun kaldlgi kirm tazminini isteye-
bilmelidir; bu hususta BK. md.345 f. I kyas yoluyla uygulanma-
lidir (155). Hakh neden karpl tarafin s6zle§meye aykmri davranm-
gina dayanmyorsa (6rnegin bizzat fesihte bulunanmn agir has-
taigi halinde oldugu gibi), BK. md. 345 f. II'de 6ngr01diigii gibi,
hAkim halin gereklerini g6zbniinde tutarak feshin mali sonuglarm-
ni hakkaniyete uygun olarak takdir etmelidir (156).
c) Tek saticinin denkle~tirme (m U § t e r I
tazminati) i s t em i:
Burada s6z konusu olan, s6zle§me yikiimfiihiklerinin yerine
getirilmemesi yiizunden ugranilan zararin tazmini degil, sbzle§-
menin sona ermesi sonucunda mO~teri eevresini kaybeden ve eko-
nomik bakimdan gtg durumda kalan tek saticmnin bu yfizden bir
tazminat isteyip isteyemeyecegidir (157).

(153) Kochs, sh. 90 vd.; Ulmer, sh. 487; I*giizar, § 12, II.
(154) I4izar, § 12, II, not 7'ye ait metin; Ulmer, sh. 488.
(155) BWnidict, sh. 64; karl. BGE 97 11151.
(156) Bdnddict, sh. 65; karl. BGE 60 II 286, JdT, 1935, sh. 16.
(157) Bk. Bdn6dict, sh. 66 vd.; i~gdizar, § 12, III, I.
 BATIDER / TANDOOAN

Acentaya yapimcmnm markasina bagh mtigterilerin kaybi do-

layisiyle denklegtirme isteminde bulunmak hakkini tanyan HGB
§ 89 b'den ve IBK. md. 418 u'dan kiyas yoluyla tek satlcmm da
yararlandirilip yararlandirilamayacagi Alman ve isvigre hukukun-
da tartlmalidir (158). Alman Federal Mahkemesi somut olayda
tek saticinin menfaatlerinin acentaninki gibi korunmasi gereki-
yorsa bu kiyas yoluyla uygulamayl kabul etmektedir (159); Isvig-
re Federal Mahkemesi ise kural olarak tek saticimn mii§terileri-
nin kendisine ait olmasi bakimmdan acentadan farkli olduku ve
denkle§tirme istemi bakurnndan kiyas yoluyla acentaya iligkin
IBK. md. 418 u'nun tek saticlya uygulanamayacaki, ancak onun
yapimcmin organizasyonuyla biituinletiki ve sona ermede mUg-
terileri yaplmclya devretmeyi yiikfimlendigi hallerde istisnaen
denkle§tirme isteminde bulunabileceki g6rti~iindedir (160). Ogre-
tide de, kanun koyucunUn tBK. md. 418 u'yu acentalara hasret-
titi ve kazanilan miterileri aslinda yaplmci markasinm gektigi-
ni ileri sfirenler kiyasen uygulamayl reddetmekte (161), tek sa-
ticinin da markanln yayllmasinda katkisinin biiyiik oldukunu ile-
ri stirenler kiyasen uygulamanin hakkaniyete uygun oldugunu
(162) savunmaktadirlar.
Ttirk hukukunda acenta igin dahi yasada agikca denklegtir-
me istemi tanlnmamig oldugundan tek saticlya b6yle bir istem
taninmasi, ancak hAkimin kanundaki boluku MK. md. l'e g6re
doldurmasi suretiyle mfimktin olabilir (163). Burada fizerinde
durulmaya deter bir nokta da, kanunda hig dtizenlenmemi olan
bir s6zlemenin tamaminin veya bazi noktalarinmn kanunda bo*-
luk doldurma yoluyla hkim tarafindan dilzenlenip diizenleneme-
yeceki sorunudur; szle§menin tthmni igin kapsamll bir bogluk dol-

(158) Bk. itgiizar, § 12, III, 2 - 3; Binddict, sh. 71 -75.

(159) BGHZ, 34, sh. 282 vd.; Wertpapier- Mitteilungen 1977, 485 (I§gizzar, § 12,
not 22 -24 ve bunlara ait metin).
(160) BGE 88 11 169, Sem Jud. 1962, sh. 622.
(161) Gautschi, Art. 418 u, Nr. 1 f; Herbert Schonle: De le representation
exclusive en droit suisse et compare, Application par analogie de l'art.
418 u CO, Recueil de travaux publid A l'occasion de l'Assembl~e de la
Socidt6 suisse des juristes, Gen~ve 1969, sh. 141 vd.
(162) Wyniger, sh. 24; B3ndict, sh. 75.
(163) t1giizar da tezinin Sonug kismmda tek saticilik sdzle~mesinin, bu
arada tek saticxnm denkle~tirme isteminin yasal olarak diizenlenmre
si grii~iinii savunmaktadhr.
 TEK. SATICILIK SOZLE$MESI

durma ahlllagelmi§ bir y6ntem olarak kendini g6stermemektedir;

ama kanunda diizenlenlemi* s6zle~melerin gelien mahkeme ig-
tihadlanyla adin admi ayrmntli bir diizenlemeye tabi tutuldugu
inkfr edilemeyecek bir gergektir.

Her halde fesih tek saticlya isnat edilebilen bir sebepten ile-
ri geliyorsa onun denkle§tirme istemi g6z~nilne alinmamalidir;
ayrica bu istemin kabul edilmesi igin tek saticinin mtiterilerin
hissolunur derecede artmasina katkisi bulundugu ve tek saticl-
nm pazarlama gabalarmdan artik yapimcinin kendi ba§ma fii-
len yararlanacati hususlan hesaba katlmahdlir (164).

d) Malzeme ve belgelerin g e ri v e ri 1-
mesi, stoklarin geri alinmasi:

S6zlemenin sona ermesi iizerine tek satici, kendisine dev-

redilmi* olan ve stirilmii artirmaya yarayan belgeleri ve malze-
meleri (yapimcmln verdiki mi~iteri listeleri, reklam malzemesi,
mal 6rnekleri, fiyat listeleri gibi) geri vermekle yiikiimliidtir; yal-
niz bunlarin bedelini 6demi§se, parasmi geri isteyebilir (165). Bu
geri verme yiikiimlihikU isvigre hukukunda acentaha ili§kin
IBK. md. 418 v'nin kiyas yoluyla uygulanmasina dayandirilmak-
tadir (166). Tiirk hukukunda ise vekilin almanlarl vermek yUi-
kimlfiiine ilikin BK. md. 393 f. Fin kiyas yoluyla uygulanma-
Sl dii~iintilebilir.

Tek saticilik s6zlemesi sona erince tek saticinin elinde as-

gari aim yiiktimliiiinti yerine getirmek ve muhtemel sipari§-
leri kar ilamak igln stok ettigi ve heniiz satamadii mallardan
bir kismi ve miiteri hizmetleri dolayislyla bulundurduku bir mik-
tar yedek parga kalml§ olabilir. Genellikle, bu stoklarm ve ye-
dek pargalarm sizlegme sona erince ne olacagini taraflar agik-
ca kararla~tirlrlar. Szle~mede bu konuda hiikiim yoksa yorum
yoluyla bir bozucu §art kabul ederek veya tek\ saticlya BK. md.
96 uyarinca 6denmesi gereken tazminatin kapsami iginde yer ve-
rerek, yapimclya bir geri alma yilkiimliili yiikletilip yiikletile-
meyecei tartl§malldlr (167).
(164) Karl. IBK. md. 418 u; Bdn&flct, sh. 70- 71.
(165) Bk. lglizar, § 12, IV.
(166) Bk. Gautschi, Art. 418 v, Nr. Ia.
(167) Bdnddict, sh. 76- 79.
 BATIDER / TANDOGAN

e) Rekabet yasaki:
Sozle~meye, bitiminden sonrasi igin de tek satici igin reka-
bet yasaki kaydi konabilecetine daha yukanda dekinmi~tik. Bu
yasak hakkinda daha 6nceki aglklamalaruniza (168) yollamada
bulunmakla yetiniybruz.

(168) Bk. yukanda not 105- 106'ya ait metin; ayrica Bdnddlct, sh. 75.