INSTYTUT PRAWA I EKONOMII UKW

KRYMINOLOGIA I ROK, STACJONARNE 2020/2021

MOWA CIAŁA PRZESTĘPCÓW

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

OLIWIA STREMLAU, GR. 1

 Mowa ciała jest kluczowym elementem codziennej komunikacji z innymi ludźmi. Poza
wypowiadanymi słowami rozmówca posługuje się wieloma gestami i mimowolnymi ruchami, z
których można wyciągnąć wiele wniosków. W psychologii śledczej komunikacja niewerbalna
odgrywa bardzo ważną rolę przy przesłuchiwaniu podejrzanego. Przestępca podczas zeznań może
nieświadomie wskazywać swoimi gestami na nieszczerość, np. gdy dotyka nosa i ust, pociąga za ucho
a także gdy wzmagają się ruchy jego ciała. Inne przykładowe zachowania to: 1

 nadmierne dotykanie i poprawianie ubrania (wygładzanie koszuli, szarpanie za guziki)

 wyższy ton głosu
 sztuczny uśmiech
 drapanie się po nosie, szyi
 zaciskanie ust
 częste mruganie powiekami
 przeczesywanie włosów rękoma
 wolniejsze tempo mówienia
 wzruszanie ramionami podczas opowiadania historii
 utrzymywanie długiego kontaktu wzrokowego (aby wyglądać wiarygodnie)

Częstym zjawiskiem jest także sytuacja, gdy kłamca wypowiada się bardzo ogólnikowo,
pojedynczymi zdaniami o ważnych rzeczach a głownie koncentruje się na mniej ważnych
szczegółach. Jest to spowodowane tym, że całe skupienie utrzymuje na kontrolowaniu swojego ciała.
Jednym z ciekawych sposobów na sprawdzenie czy osoba mówi prawdę jest szybka zmiana tematu.
Osoba prawdomówna będzie zdziwiona takim ruchem, natomiast dla oszusta to chwila wytchnienia i
poczuje się odprężony, co prowadzi też do zmiany w jego zachowaniu czy tonie głosu.

Analiza przykładowych spraw

Jedną z najpopularniejszych spraw, w której mowa ciała sprawcy miała duże znaczenie jest
morderstwo Lauren Giddings, którego dokonał Stephen McDaniel. Stephen opisywany przez
znajomych jako osoba aspołeczna i wycofana, pewnej nocy zabił swoją sąsiadkę Lauren, na której
punkcie miał obsesję, po czym jej rozczłonowane ciało wrzucił do kontenera na śmieci. Niecały
tydzień po tym zdarzeniu udzielał wywiadu 2 dla lokalnej telewizji, w którym opowiadał o swojej
zaginionej znajomej. Pierwsza możliwa oznaka kłamstwa pojawiła się, gdy opowiadał o tym jak
dowiedział się o zaginięciu Lauren i użył frazy „ja”, którą szybko poprawił na „my”. Jest to
powszechny zabieg słowny kłamców, którzy nie chcą aby ich historia miała osobisty wydźwięk. W
trakcie całego wywiadu mężczyzna z zwiększoną częstotliwością mrugał powiekami i gestykulował
przy praktycznie każdej odpowiedzi. Reporterka kontynuując rozmowę wspomina o tym, że policja
znalazła ciało kobiety. W tym momencie Stephen zaczął się jąkać, jego oddech stał się płytki i jego
ciało się delikatnie poruszyło, jakby miał upaść. Po chwili przerwy wraca do wywiadu i dosyć
chaotycznie kontynuuje wypowiedź, często mierzwi włosy palcami. Dochodzi nawet do tego, że
zaczyna płakać, mówiąc „dlaczego oni jej to zrobili”. Widać, że bardzo przejął się faktem

1
https://www.i-kancelaria.pl/publikacje/mowa-ciala-i-inne-symptomy-klamstwa/
2
Wywiad w języku angielskim: https://www.youtube.com/watch?v=KIroLgiCyP80,1++?
odnalezienia ciała i opowiada reporterce bardzo szczegółowo o dniu kiedy rzekomo dowiedział się o
zaginięciu kobiety, jednak nie skupia się na rzeczach ważnych.

Pierwsze przesłuchanie3 mężczyzny trwało około dwie godziny. W ciągu całej rozmowy z
detektywami Stephen utrzymywał swoje ciało w takiej samej pozycji, siedział wyprostowany, z
rękoma na stole. Warto dodać, że studiował prawo, więc prawdopodobnie wiedział jak ma się
zachowywać podczas rozmowy. Kiedy jeden z detektywów kazał Stephenowi patrzeć sobie w oczy
gdy ten odpowiadał na pytania, od tego momentu nie spuścił wzroku z mężczyzn prowadzących
przesłuchanie. Na zadane pytania odpowiadał zdawkowo, głównie „nie”, „nie wiem” oraz mówił
dosyć powoli w porównaniu z wyżej wymienionym wywiadem. Śledczy stosowali wiele technik
przesłuchiwań, m.in. metoda „pride-and-ego-down” (zaatakowanie dumy i ego podejrzanego),
siadanie bardzo blisko rozmówcy aby wzbudzić w nim uczucie osaczenia, technika Reita polegająca
na manipulacji podejrzanym, w tym przypadku funkcjonariusz mówi mężczyźnie, że znaleźli jego
włos na ciele zmarłej, mimo że nie jest to potwierdzone. Stephen nie poddał się żadnej z tych technik,
cały czas siedział w bezruchu i odpowiadał skrótowo, jednak w jego wypowiedziach zaczęły pojawiać
się nieścisłości. Ostatecznie mężczyzna przyznał się do winy i został skazany na dożywotnią kare
pozbawienia wolności.

Druzgocąca sprawa4 zabójstwa swojej rodziny przez Chrisa Wattsa jest kolejnym przykładem jak
mowa ciała zdradza przestępcę. Trzynastego sierpnia 2018 roku przez przyjaciółkę rodziny zgłoszone
jest zaginięcie ciężarnej żony Chrisa - Shannan i ich dwóch córek. Dzięki zamontowanej kamerze w
mundurze funkcjonariusza można zaobserwować zachowanie mężczyzny, który później okazał się być
mordercą5. Historia rozpoczyna się gdy przyjaciółka Shannan - Nicole zmartwiona brakiem kontaktu
z nią, wzywa policję do domu kobiety. Gdy Chris przyjeżdża pod dom jego pierwszym odstającym
zachowaniem jest to, że wysiadając z auta wcale mu się nie śpieszy i wiedząc o obecności policjanta i
tak wyciąga swoje rzeczy z tyłu samochodu zamiast jak najszybciej zająć się wyjaśnieniem
nieobecności jego rodziny. Wszyscy wchodzą do środka i szukają jakichkolwiek śladów czy poszlak
wskazujących na to gdzie znajduje się kobieta z dziećmi. Już na pierwszy rzut oka widać różnicę w
zachowaniu mężczyzny i przyjaciółki Shannan. Podczas gdy Nicole była widocznie zestresowana i
dzwoniła do znajomych czy widzieli jej przyjaciółkę, Chris wydawał się wyjątkowo spokojny jak na
zaginięcie jego rodziny, nie podejmował żadnych kroków w stronę jej odnalezienia. Stał w
przedpokoju patrząc cały czas na telefon. Funkcjonariusz widząc dziwne zachowanie mężczyzny
zaczyna go pytać o możliwy pobyt jego rodziny i o godziny jego pracy. Po krótkiej rozmowie
odchodzi parę kroków dalej i zaczyna zgłaszać coś do policyjnego radia. W tym momencie Chris
gwałtownie się obrócił z przerażoną miną, co tylko bardziej wzbudzało podejrzenia, że był
zamieszany w całą sprawę. Najwidoczniej musiał pomyśleć, że policjant chce go zaaresztować i jego
ciało w sytuacji stresowej zadziałało instynktownie nastawione na ucieczkę. Mężczyzna wyjawia, że
w jego małżeństwie są problemy i że jest w separacji. Po chwili przynosi obrączkę Shannan ale robi to
w bardzo specyficzny sposób. Trzyma ją na samym czubku palca wskazującego, niczym na patyku,
jakby chciał trzymać ją jak najdalej od siebie. To kolejne odstające od normy zachowanie. Naturalnym

3
https://youtu.be/Y_xb_JnXGeI
4
https://pl.wikipedia.org/wiki/Morderstwo_rodziny_Watts
5
Nagranie z kamery funkcjonariusza w języku angielskim: https://www.youtube.com/watch?v=G0qZZc2nNzM
gestem jest wzięcie tak małego przedmiotu w garść i pokazanie na otwartej dłoni lub trzymanie go
dwoma palcami. Podczas rozmowy z policjantem o rzekomych planach wyprowadzki Shannon wraz z
dziećmi, Chris utrzymywał z nim nienaturalnie długi kontakt wzrokowy, jakby chciał sprawdzić czy
funkcjonariusz wierzy w jego wersję. Dodatkowo nadużywał gestykulowania, każde zdanie popierał
ruchami rąk, żeby być jeszcze bardziej przekonującym. Sąsiad rodziny oznajmił, że ma nagrania ze
swojego monitoringu, które obejmują podjazd domu Chrisa. Ten słysząc tę informację zdecydowanie
bardziej się zdenerwował i słychać jego nerwowy, trzęsący się głos oraz widać, że jego twarz zaczyna
świecić się od potu. Podczas oglądania nagrania mężczyzna cały czas rusza swoim ciałem, chwieje
się, wzmaga się jego potliwość. Dwukrotnie spojrzał w stronę drzwi wyjściowych, jakby chciał
stamtąd wyjść albo planował ucieczkę. Każda winna osoba czułaby taką presję jak Chris, gdy
oglądałaby obciążające ją dowody z bacznie obserwującym policjantem obok siebie. Dwa dni po
zgłoszeniu zaginięcia Chris Watts przyznał się do zabójstwa żony i zakopania jej zwłok oraz ich
dzieci, lecz utrzymywał, że to Shannan zamordowała ich dwie córeczki, gdy dowiedziała się, że Chris
chce wystąpić o separację. W listopadzie 2018 roku został skazany na pięciokrotne dożywocie i
dodatkowe 84 lata.

Komunikacja niewerbalna jest niebywale pomocnym zjawiskiem podczas poszukiwania przestępców.

Powyższe przykłady dokładnie opisują jak ciężko jest funkcjonować niedoświadczonemu przestępcy
pod presją, w ciągłym stresie i panicznie chcąc uniknąć kary. Nie należy jednak opierać swoich
hipotez tylko na odstającym zachowaniu. Wiele z przytoczonych zachowań może wystąpić u każdego,
który znajduje się w nietypowej sytuacji jaką jest np. przesłuchanie. Mowa ciała jest wskazówką i
podstawą do podejrzeń, kiedy symptomy kłamstwa występują nagminnie i w sytuacjach hipotetycznie
stresowych dla osoby próbującej uniknąć odpowiedzialności.