Devre Analizi 1

Esra Kaya

Konu 7: Kondansatör ve Bobin

Konya 2023
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin
• Kondansatör (Kapasitör) ve bobinler (indüktör) diğer pasif
lineer devre elemanlarıdır. Enerjiyi dağıtan dirençlerin
aksine, kapasitörler ve indüktörler enerjiyi dağıtmaz, daha
sonra geri alınmak üzere enerjiyi depolar. Bu nedenle
kapasitör ve indüktörlere depolama elemanları adı
verilmektedir.
• Direnç devrelerinin uygulaması oldukça sınırlıdır. Bu bölümde
kapasitör ve indüktörlerin tanıtılmasıyla daha önemli ve
pratik devreleri analiz edebileceğiz.
• Kapasitör, enerjiyi elektrik alanında depolamak için
tasarlanmış pasif bir elemandır. Dirençlerin yanı sıra
kapasitörler de en yaygın elektrik bileşenleridir. Kapasitörler
elektronik, iletişim, bilgisayar ve güç sistemlerinde yaygın
olarak kullanılmaktadır. Örneğin radyo alıcılarının ayar
devrelerinde ve bilgisayar sistemlerinde dinamik bellek
elemanları olarak kullanılırlar.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin
• Bir kapasitörün kapasitansı C, plaka başına q yükünün uygulanan voltaj v'ye oranı
olmasına rağmen, q veya v'ye bağlı değildir. Kapasitörün fiziksel boyutlarına bağlıdır.
Örneğin, Şekil 6.1’de gösterilen paralel plakalı kapasitör için kapasitans şu şekilde
verilir:

• Burada A, her plakanın yüzey alanıdır, d, plakalar arasındaki mesafedir ve ε, plakalar

arasındaki dielektrik (yalıtkan) malzemenin geçirgenliğidir. Denklem (6.2) yalnızca
paralel plakalı kapasitörler için geçerli olduğundan, genel olarak kapasitans değerini üç
faktörün belirlediği sonucunu çıkarabiliriz:
1. Plakaların yüzey alanı; alan ne kadar büyük olursa, kapasitans da o kadar büyük olur.
2. Plakalar arasındaki boşluk; aralık ne kadar küçükse, kapasitans da o kadar büyük olur.
3. Malzemenin geçirgenliği - geçirgenlik ne kadar yüksek olursa, kapasitans da o kadar büyük
olur.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Şekil 6.2'deki gibi kapasitöre bir voltaj kaynağı V

bağlandığında, kaynak bir plakaya pozitif bir q yükü, diğer
plakaya ise negatif bir -q yükü biriktirir. Kapasitörün
elektrik yükünü depoladığı söyleniyor. O zaman q ile
temsil edilen depolanan yük miktarı, uygulanan voltaj ile
doğru orantılıdır.

• Burada orantı sabiti olan C, kapasitörün kapasitansı olarak

bilinir. Kapasitans birimi, İngiliz fizikçi Michael Faraday’ın
(1791-1867) onuruna farad (F)'dir. Yani farad (F) cinsinden
ölçülen Kapasitans, bir kapasitörün bir plakası üzerindeki
yükün, iki plaka arasındaki voltaj farkına oranıdır. 1 farad
= 1 coulomb/volt tur.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kondansatörler ticari olarak farklı değer ve tiplerde

mevcuttur. Tipik olarak kapasitörler pikofarad (pF) ila
mikrofarad (μF) aralığında değerlere sahiptir. Yapıldıkları
dielektrik malzemeye ve sabit veya değişken tipte
olmalarına göre tanımlanırlar. Şekil 6.3 sabit ve değişken
kapasitörler için devre sembollerini göstermektedir. Pasif
işaret kuralına göre, kapasitör şarj edilirken akımın
kapasitörün pozitif terminaline aktığı ve kapasitör
boşalırken pozitif terminalden dışarı aktığı kabul edilir.
 Konu 7: Kondansatör ve
Bobin
• Şekil 6.4 sabit değerli kapasitörlerin yaygın tiplerini
göstermektedir. Polyester kapasitörler hafiftir, stabildir
ve sıcaklıkla değişimleri tahmin edilebilir. Elektrolitik
kapasitörler çok yüksek kapasitans üretirler. Film
kapasitörleri metal veya plastik filmlerin içine sarılır ve
muhafaza edilir. Şekil 6.5 en yaygın değişken kapasitör
türlerini göstermektedir. Bir düzeltici (veya dolgu)
kapasitörünün veya bir cam piston kapasitörünün
kapasitansı, vida döndürülerek değiştirilir. Düzeltici
kapasitör genellikle başka bir kapasitöre paralel olarak
yerleştirilir, böylece eşdeğer kapasitans biraz değişebilir.
Radyo alıcılarında, kişinin çeşitli istasyonları
ayarlanmasını sağlaması için değişken kapasitörler
kullanılır. Ayrıca kapasitörler DC'yi bloke etmek, AC'yi
geçirmek, fazı kaydırmak, enerji depolamak, motorları
çalıştırmak ve gürültüyü bastırmak için kullanılır.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kondansatörün akım gerilim ilişkisini bulmak için (6.1)

formülünde her iki tarafın türevi alınır. Çünkü akım yük
ilişkisi (6.3) formülündeki gibidir. Buna bağlı olarak da akım
gerilim ilişkisi ortaya çıkmış olur.
• Bu, pozitif işaret kuralını varsayarak, bir kapasitör için
akım-gerilim ilişkisidir. Bu ilişki, kapasitansı voltajdan
bağımsız olan bir kapasitör için Şekil 6.6'da
gösterilmektedir. (6.4) denklemini karşılayan kapasitörler
için doğrusal oldukları söylenir. Doğrusal olmayan bir
kapasitör için akım-gerilim ilişkisinin grafiği düz bir çizgi
değildir. Bazı kapasitörler doğrusal olmasa da çoğu
doğrusaldır. Bu derste doğrusal kapasitörleri ele alacağız.
• (6.4) denklemine göre bir kapasitörün akım taşıyabilmesi
için voltajının zamanla değişmesi gerekir. Dolayısıyla sabit
voltaj için i = 0.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Gerilim de (6.4) denkleminde her iki tarafın integralinin

alınmasıyla bulunur.
• (6.6) denkleminde v(to) = q(t0)/C, t0 zamanında kapasitör
üzerindeki voltajdır.
• Denklem (6.6), kapasitör voltajının kapasitör akımının
geçmişine bağlı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla
kapasitörün hafızası vardır ve bu özellik sıklıkla
kullanılmaktadır.
• Kapasitöre verilen anlık güç (6.7) denkleminde verilmiştir.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kapasitörde depolana enerji de güç denkleminin

integrali olacağı için (6.8) denklemi ortaya çıkar.
• t=-∞ iken kapasitör yüklü olmayacağı için v(-∞)=0
olur. Bu yüzden (6.9) daki denklem enerjiye eşit
olur.
• (6.9) denklemini (6.1) denklemi ile tekrar
yazarsak (6.10) denklemi de bir diğer enerji
eşitliği olur.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kapasitörlerin aşağıda verilen özellikleri

unutulmamalıdır.
1. (6.4) denkleminden anlaşıldığı üzere eğer bir kapasitör üstündeki
gerilim zamana göre değişmiyorsa üzerinden geçen akım sıfırdır.
Yani DC gerilimde bir kapasitör açık devredir. Aynı zamanda, eğer
bir batarya (DC gerilim) kapasitör uçlarına bağlıysa kapasitör şarj
oluyordur.
2. Kapasitör üstündeki gerilim sürekli olmak durumundadır. Yani bir
kapasitör üstündeki gerilim ani değişimler geçirmemelidir.
Kapasitör, üzerindeki voltajdaki ani bir değişime direnir. (6.4)
Denklemine göre gerilimdeki süreksiz bir değişiklik sonsuz bir akım
gerektirir ki bu fiziksel olarak imkansızdır. Örneğin, bir kapasitör
üzerindeki voltaj Şekil 6.7(a)'da gösterilen formu alabilirken,
kapasitör voltajının Şekil 6.7(b)'de gösterilen formu alması ani
değişim nedeniyle fiziksel olarak mümkün değildir. Tersine,
kapasitörden geçen akım anında değişebilir.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kapasitörlerin aşağıda verilen özellikleri

unutulmamalıdır.
3. İdeal kapasitör enerjiyi dağıtmaz. Plakalar arasındaki alanda enerji
depolarken devreden güç alır, devreye güç verirken daha önce
depoladığı enerjiyi geri verir.
4. Gerçek, ideal olmayan bir kapasitör, Şekil 6.8'de gösterildiği gibi
paralel modelde bir sızıntı direncine sahiptir. Sızıntı direnci 100 MΩ
a kadar yüksek olabilir ve çoğu pratik uygulamada ihmal edilebilir.
Bu nedenle bu derste ideal kapasitörleri ele alacağız.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Örn 1: 20V gerilim uygulanan 3pF • Örn 4:

lık bir kapasitörde depolanan yükü
ve enerjiyi bulunuz.
• Örn 2: Bir plaka üstündeki yük
0.12mC olan 3µF lık bir kapasitör • Örn 5:
üstündeki gerilim ve depolanan
enerjiyi bulunuz.
• Örn 3:
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Örn 6: Şekilde verilen gerilim • Örn 7: DC koşullarında her

grafiği için 200µF kapasitör kapasitör üzerinde depolanan
üzerinden geçen akımı bulunuz, enerjiyi bulunuz.
grafiğini çiziniz.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Örn 8: DC koşullarında her

kapasitör üzerinde depolanan
enerjiyi bulunuz.
 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kapasitörlerin Paralel Bağlanması

 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Kapasitörlerin Seri Bağlanması

 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Örn 8: Ceq=? • Örn 9: Ceq=?

 Konu 7: Kondansatör ve Bobin

• Örn 10: Her kapasitör üstündeki • Örn 11: Her kapasitör üstündeki
gerilim ve yük nedir? gerilim ve yük nedir?