PTVP Chem

Lý thuyết phương trình vi phân
Nguyễn Thanh Tùng
Ngày 18 tháng 7 năm 2023
Nguyễn Thanh Tùng Lý thuyết phương trình vi phân Ngày 18 tháng 7 năm 2023 1 / 47
Contents
1 Phương trình vi phân bậc 1
2 Các dạng phương trình vi phân bậc 1

Phương trình vi phân tách biến
Phương trình đẳng cấp bậc 1
Phương trình vi phân toàn phần
Phương trình vi phân tuyến tính bậc 1
Phương trình vi phân Bernoulli
3 Phương trình vi phân bậc cao

Phương trình vi phân bậc 2 khuyết
Phương trình vi phân tuyến tính bậc 2 với hệ số hằng
§1. Phương trình vi phân bậc 1
Trong phần này ta sẽ giới thiệu các các định nghĩa:

1 Phương trình vi phân bậc 1.
2 Bài toán Cauchy
3 Nghiệm tổng quát và nghiệm riêng của PTVP
4 Tích phân tổng quát và tích phân riên
Phương trình vi phân bậc 1
Định nghĩa 1
Phương trình vi phân bậc 1 là phương trình dạng:
F (x, y , y ′ ) = 0, (1)
hoặc
y ′ = f (x, y ), (2)
dy
trong đó F là hàm ba biến, f là hàm hai biến, y ′ = .
dx
Ví dụ 1 (Ví dụ về phương trình vi phân bậc 1:)

1 (x + 1)y ′ + 2xy + cos x = 0.
2 y ′ = 3x 2 .
dy
3 = xy + 1
dx
Nghiệm của phương trình vi phân
Định nghĩa 2
Nghiệm của phương trình vi phân (1) là hàm số y = f (x) xác định và có đạo hàm
trong (a, b) và thoả phương trình (1) khoảng (a,b).
Ví dụ 2
1 Nghiệm của phương trình y ′ = 3x 2 là các hàm
y = x 3 , y = x 3 + 1, y = x 3 + 2, · · ·
2 Nghiệm của phương trình y ′ = 3x 2 là các hàm
y = cos x, y = sin x + 1, y = sin x + 2, · · · .
Bài toán Cauchy
Định nghĩa 3
Bài toán tìm nghiệm của phương trình vi phân (1) thoả điều kiện đầu
y (x0 ) = x0 (3)
Với x0 , y0 cho trước gọi là bài toán Cauchy cho phương trình vi phân bậc 1.
Ví dụ 3
Xét các bài toán Cauchy sau
1 y ′ = 3x 2 , y (1) = 4
2 y ′ = cos x, y (0) = 3.
Nghiệm tổng quát
Định nghĩa 4
Hàm số y = y (x, C ), với C là hằng số tuỳ ý, gọi là nghiệm tổng quát của phương
trình vi phân (1) nếu:
1 y = y (x, C ) là nghiệm của (1) với mọi C .
2 Với mỗi điều kiện đầu (3) luôn tồn tại hằng số C = C0 sao cho hàm số
y = y (x, C0 ) là nghiệm riêng của bài toán Cauchy (1),(3)
Ví dụ 4
Xét các bài toán Cauchy sau
1 Phương trình: y ′ = 3x 2 có nghiệm tổng quát: y (x, C ) = x 3 + C
2 Phương trình: y ′ = cos x có nghiệm tổng quát: y (x, C ) = sin x + C
Tích phân tổng quát
Định nghĩa 5
Biểu thức Φ(x, y , C ) biểu thị mối liên hệ giữa biến độc lập x với nghiệm tổng quát
của phương trình (1) gọi là tích phân tổng quát của phương trình vi phân (1).
1 y = y (x, C ) là nghiệm của (1) với mọi C .
2 Với mỗi điều kiện đầu (3) luôn tồn tại hằng số C = C0 sao cho hàm số
y = y (x, C0 ) là nghiệm riêng của bài toán Cauchy (1),(3)
Khi cho C = C0 ta có Φ(x, y , C0 ) = 0 gọi là tích phân riêng của phương trình vi
phân (1).
Giải phương trình vi phân
Giải phương trình vi phân

Giải một phương trình vi phân là làm một trong các việc sau:
Tìm nghiệm tổng quát.
Tìm nghiệm riêng.
Tìm tích phân tổng quát.
Tìm tích phân riêng.
Phương pháp giải các phương trình vi phân bậc 1
Ta sẽ giới thiệu phương pháp giải các phương trình vi phân bậc 1 sau:
1 Phương trình vi phân tách biến.
2 Phương trình đẳng cấp bậc 1.
3 Phương trình vi phân toàn phần.
4 Phương trình vi phân tuyến tính bậc 1.
5 Phương trình vi phân Bernoulli.
Định nghĩa 6
Phương trình vi phân tách biến (hay còn gọi là phương trình với biến số phân ly)
f (x)dx + g (y )dy = 0 (4)
Với f , g là các hàm số liên tục
Phương pháp giải

Ta lấy tích phân 2 vế của (4) theo từng biến ta được tích phân tổng quát là
Z Z
f (x)dx + g (y )dy = C
Ví dụ 5 (Giải phương trình vi phân:)
xdx + ydy = 0 (5)
Giải
Phương trình (5) có dạng tách biến, lấy tích phân hai vế (5) ta được tích phân
tổng quát là
x2 y2
Z Z
xdx + ydy = C ⇒ + =C
2 2
Ví dụ 6 (Giải phương trình vi phân sau:)

√
a) x(1 + y 2 )dx + y 1 + x 2 dy = 0
b) x 2 (y 3 + 1)dx + y 2 (x 3 + 8)dy = 0, y (0) = 3
Chú ý: Nếu phương trình có dạng:
A(x)B(y )dx + C (x)D(y )dy = 0
Ta xét hai trường hợp:

TH: B(y )C (x) = 0
TH: B(y )C (x) ̸= 0 ta chia 2 vế cho B(y )C (x) để đưa về dạng phương trình
tách biến (4).

√
a) x(1 + y 2 )dx + y 1 + x 2 dy = 0 (*)

√
a) x(1 + y 2 )dx + y 1 + x 2 dy = 0 (*)
Giải
√ √
Do (1 + y 2 ) 1 + x 2 ̸= 0, ∀x, y , nên chia hai vế (*) cho (1 + y 2 ) 1 + x 2 , ta được:
x y
√ dx + =0
1+x 2 1 + y2
Lấy tích phân hai vế ta được tích phân tổng quát là:
Z Z
x y
√ dx + =C
1+x 2 1 + y2
p 1
⇒ 1 + x 2 + ln (1 + y 2 ) = C
2
b) x 2 (y 3 + 1)dx + y 2 (x 3 + 8)dy = 0 (*), y (0) = 3 (**)
b) x 2 (y 3 + 1)dx + y 2 (x 3 + 8)dy = 0 (*), y (0) = 3 (**)
Giải
TH1:(y 3 + 1)(x 3 + 8) = 0 ⇒ y = −1 ∨ x = −2. Ta thấy y = −1 và x = −2
không thỏa điều kiện đầu (**): y (0) = 3.
TH2:(y 3 + 1)(x 3 + 8) ̸= 0, chia hai vế phương trình (*) cho (y 3 + 1)(x 3 + 8) ta
được:
x2 y2
3
dx + 3 dy = 0
x +8 y +1
R x2 R y2
⇒ 3
dx + dy = ln C
x +8 y3 + 1
1 1
⇒ ln |x 3 + 8| + ln |y 3 + 1| = ln C ⇒ ln |(x 3 + 8)(y 3 + 1)| = 3 ln C = ln C 3
3 3
⇒ (x 3 + 8)(y 3 + 1) = C 3
Thế y (0) = 3, ta được C 3 = 8 × 28 = 224.
Vậy tích phân riêng là: (x 3 + 8)(y 3 + 1) = 224
a) (1 + x 2 )dy = xydx
dy √
b) = x 2y 2 4 − x 3
dx
dy
c) = 2(5 − y ) thỏa y (0) = 3
dx
dy
d) = e y sin x thỏa y = 5 khi x = 0
dx
Định nghĩa 7
Phương trình đẳng cấp bậc 1 là phương trình dạng:
y
y ′ = f (x, y ) = φ
x
Ví dụ 10 (Các phương trình sau là phương trình đẳng cấp bậc 1:)
x −y
a) y ′ = .
x +y
2y
2xy x
y
b) y = 2 = = φ
x + y2 y2 x
1+ 2
x
y y y y
c) xy ′ = x sin + y ⇒ y ′ = sin + = φ
x x x x
Phương pháp giải phương trình

y
y ′ = f (x, y ) = φ (6)
x
y
Đặt u = . Khi đó y = u.x. Suy ra y ′ = u ′ x + u.
x
Thế vào (6) ta được:
du
u ′ x + u = φ(u) hay u ′ x = φ(u) − u ⇔ x = φ(u) − u
dx
Khi đó ta xét hai trường hợp:
TH1: φ(u) − u = 0
TH2: φ(u) − u ̸= 0. Ta chia hai vế phươnng trình cho φ(u) − u ta được
phương trình tách biến:
du dx
=
φ(u) − u x
Ví dụ 11 (Giải phương trình vi phân sau)
y
xy ′ = y ln (7)
x
Ví dụ 11 (Giải phương trình vi phân sau)
y
xy ′ = y ln (7)
x
Giải
y y
Vì x ̸= 0, ta suy ra y ′ = ln
x x
y
Đặt: u = ⇒ y = ux ⇒ y ′ = u ′ x + u.
x
Thay vào (7) ta được: u ′ x + u = u ln u ⇒ u ′ x + u − u ln u = 0(*)
TH1: u − u ln u = 0 ⇒ u(1 − ln u) = 0 ⇒ u = 0 ∨ 1 − ln u = 0
y y
⇒ u = = 0 ∨ u = = e ⇒ y = 0( loại) ∨ y = e.x
x x
Giải
du
TH2: u − u ln u ̸= 0. (*) viết lại dưới dạng x − u(ln u − 1) = 0
dx
du dx
⇒ − =0
u(ln u − 1) x
R du R dx
⇒ − = ln C
u(ln u − 1) x
⇒ ln | ln u − 1| − ln |x| = ln C
ln u − 1
⇒ ln = ln C
x
ln u − 1
⇒ = C ⇒ ln u = Cx + 1
x
⇒ u = e Cx+1
y y
Thay u = , ta có tích phân tổng quát: = e Cx+1 . Hay: y = xe Cx+1
x x
Định nghĩa 8
Phương trình vi phân toàn phần là phương trình dạng:
P(x, y )dx + Q(x, y )dy = 0 (8)
∂Q ∂P
Với =
∂x ∂y
∂Q ∂P
Ý tưởng: Vì = nên sẽ có hàm U(x, y ) khả vi sao cho
∂x ∂y
dU(x, y ) = P(x, y )dx + Q(x, y )dy
Khi đó bài toán (8) sẽ có tích phân tổng quát là
U(x, y ) = C

∂Q ∂P
Kiểm tra =
∂x ∂y
Tích phân tổng quát của bài toán (8) là: U(x, y ) = C thỏa:
∂U


 = P(∗)
∂x
∂U

 = Q(∗∗)
∂y
R
(*)⇒ U(x, y ) = P(x, y )dx + φ(y )(***)
Thay U(x, y ) ở trên vào (**) để tìm hàm φ(y ).
Thay φ(y ) tìm được ở trên vào (***) ta có tích phân tổng quát của bài toán
(8)
Ví dụ 12
Giải phương trình vi phân:
(x 2 + y )dx + (x − 2y )dy = 0
Định nghĩa 9
Phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 là phương trình dạng:
y ′ + p(x)y = q(x) (9)
trong đó p(x), q(x) là các hàm liên tục.
Ví dụ 13 (Ví dụ về phương trình vi phân tuyến tích bậc 1)

y
1 y′ − = 3x 3
x
2 y ′ + y cos x = sin x cos x, y (0) = 0

Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân tuyến tính bậc 1 (9) là:

y (x, C ) = u(x) v (x) + C
trong đó
R
u(x) = e − p(x)dx
Z
q(x)
v (x) = dx
u(x)
Ví dụ 14 (Giải các phương trình sau)

2
a) y ′ − 2xy = (1 − 2x 2 )e x
3y
b) y ′ + =x
x
2y √
c) y ′ − = x +1
x
′ 2x + 1
d) y + y = e −2x
x
e) xy ′ − 2y = 2x 3 , x > 0, y (3) = 0
2
f) xy ′ − y = x 3 e x , x > 0
2xy
g) y ′ + = sinx
1 + x2
xy
h) y ′ + = x(1 + x), x > −1
1+x
Định nghĩa 10
Phương trình Bernoulli là phương trình dạng:
y ′ + p(x)y = q(x)y α , (α ̸= 0, 1) (10)
trong đó p(x), q(x) là các hàm liên tục

Dễ thấy y = 0 là nghiệm của (10).
Xét y ̸= 0 chia hai vế của (10) cho y α ta được
y′
+ p(x)y 1−α = q(x)
yα
y′ z′
Đặt z = y 1−α . Khi đó z ′ = (1 − α)y −α y ′ ⇒ α =
y 1−α
Thay vào phương trình trên ta được phương trình sau:
z ′ + (1 − α)p(x)z = (1 − α)q(x)
Ví dụ 15 (Giải phương trình)

y
a) y ′ + = −3x 3 y 2
x
b) y ′ + xy = xy 5
y x2
c) y ′ = +
2x 2y
§3 Phương trình vi phân bậc cao
Định nghĩa 11 (Phương trình vi phân bậc cao)

Phương trình vi phân bậc n là phương trình dạng
F (x, y , y ′ , · · · , y (n) ) = 0 (11)
Hoặc
y (n) = f (x, y , · · · , y (n−1) ) (12)
trong đó F là hàm n + 2 biến, f là hàm n + 1 biến.
Ví dụ 16 (Đây là các phương trình vi phân bậc cao:)

a) y .y ′′′ + (y ′ )2 + cos x = 0 là phương trình vi phân bậc 3.
b) y ′′ = cos x, y ′′ = 3x 2 + x + 1 là các phương trình vi phân bậc 2.
Nghiệm của phương trình vi phân bậc cao
Định nghĩa 12 (Nghiệm của phương trình vi phân bậc cao)

Phương trình vi phân (11) là hàm y = φ(x) xác định và có đạo hàm đến bậc n và
thỏa phương trình (11).
Ví dụ 17
a) Phương trình y ′′ = 6x có nghiệm là hàm y = x 3 , x ∈ (−∞, +∞).
b) Phương trình y ′′′ = −8 cos 2x có nghiệm là hàm y = sin 2x, x ∈ (−∞, +∞)
Bài toán Cauchy cho phương trình vi phân bậc cao
Định nghĩa 13 (Bài toán Cauchy)

Bài toán Cauchy cho phương trình vi phân bậc n là bài toán tìm nghiệm phương
trình (11) và thỏa điều kiện đầu.
y (x0 ) = y00 , (13)

′
y (x0 ) = y10 , (14)
··· (15)
(n−1) 0
y (x0 ) = yn−1 (16)
trong đó y00 , y10 ,· · · , yn−1

0
là các hằng số cho trước.
Nghiệm duy nhất của bài toán (11),(13) là nghiệm riêng của bài toán (11)
Ví dụ 18
a) Phương trình y ′′ = 6x có nghiệm là hàm y = x 3 , x ∈ (−∞, +∞).
b) Phương trình y ′′′ = −8 cos 2x có nghiệm là hàm y = sin 2x, x ∈ (−∞, +∞)
Bài toán Cauchy cho phương trình vi phân bậc cao
Ví dụ 19
Giải bài toán Cauchy sau:
y ′′ = 6x
thỏa điều kiện đầu y (0) = 1, y ′ (0) = 2
Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân bậc cao
Định nghĩa 14 (Nghiệm tổng quát)

Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân bậc cao là hàm số
y = y = x, C1 , C2 , · · · , Cn ) với C1 , C2 , · · · , Cn là các hằng số tùy ý được gọi là
nghiệm tổng quát của phương trình (11) nếu:
a) y = y = x, C1 , C2 , · · · , Cn ) là nghiệm của (11).
b) Với mỗi điều kiện đầu (13) luôn tồn tại duy nhất C1 = C10 , C20 , · · · , Cn = Cn0
sao cho y = y = x, C10 , C20 , · · · , Cn0 ) là nghiệm riêng của bài toán Cauchy
(11),(13).
Định nghĩa 15 (Nghiệm tổng quát)

Biểu thức ϕ(x, C1 , C2 , · · · , Cn ) = 0 biểu thị mối liên hệ giữa biến độc lập x và
nghiệm tổng quát của phương trình (11) được gọi là tích phân tổng quát của
phương trình (11)
Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân bậc cao
Ví dụ 20
Giải bài toán Cauchy:
y ′′ = sin x
thỏa điều kiện đầu y (0) = 2, y ′ (0) = 3
Ví dụ 21 (Giải các phương trình vi phân sau)

a) y ′′ = sin x
y′
b) y ′′ = x − .
x
c) y ′′ − (y ′ )2 = 0.
Ví dụ 22 (Giải các phương trình vi phân sau)

y′
a) y ′′ − − x(x − 1) = 0, y (2) = 1, y ′ (2) = −1
x −1
b) (1 − y )y ′′ + 2(y ′ )2 = 0
1
c) y ′′ + 2y ′ (1 − 2y ) = 0, y (0) = 0, y ′ (0) =
2
d) (1 + y 2 )yy ′′ − (y 2 − 1)(y ′ )2 = 0
e) 2yy ′′ = (y ′ )2 + 1, y (0) = 2, y ′ (0) = 1
f) (y ′ )2 + yy ” = yy ′
g) (y ′ )2 = 2yy ′′ + y 2
Định nghĩa 16
Phương trình vi phân tuyến tính cấp 2 với hệ số hằng là phương trình :
y ′′ + py ′ + qy = f (x) (17)
với p, q là các hằng số, f (x) là hàm liên tuc.

Phương trình thuần nhất liên kết với (17) là:
y ′′ + py ′ + qy = 0 (18)
Phương trình đặc trưng là:
k 2 + pk + q = 0 (19)
Ví dụ 23
Phương trình vi phân bậc 2:
y ′′ + 3y ′ − 4y = sin x
có phương trình thuần nhất liên kết là
y ′′ + 3y ′ − 4y = 0
có phương trình đặc trưng là:
k 2 + 3k − 4 = 0
Phương pháp giải phương trình y ′′ + py ′ + qy = f (x)

Bước 1:Tìm nghiệm tổng quát của phương trình thuần nhất: y ′′ + py ′ + qy = 0
Giải phương trình đặc trưng: k 2 + pk + q = 0.
Bước 2:Tìm nghiệm nghiệm riêng yr (x) của phương trình: y ′′ + py ′ + qy = f (x)
(*)
Để tìm các đa thức Qn , Hk , Tk ta thê vào phương trình (*) ban đầu Bước 3: Vậy
nghiệm tổng quát của PT (*) là:
y (x, C1 , C2 ) = y0 (x, C1 , C2 ) + yr (x)
Ví dụ 24 (Giải các phương trình thuần nhất sau:)

a) y ′′ − 5y ′ + 6y = 0
b) y ′′ − 4y ′ + 4y = 0
c) y ′′ − 2y ′ + 5y = 0
Ví dụ 25 (Giải các phương trình vi phân sau:)

a) y ′′ − 5y ′ + 6y = e x (x + 1)
b) y ′′ − 4y ′ + 4y = e 2x (x + 1)
c) y ′′ − 2y ′ + 5y = e 3x (x + 2)
d) y ′′ − 2y ′ − 3y = e x (4x + 5)
e) y ′′ − 2y ′ = 3x − 4
f) y ′′ − 4y ′ + 4y = xe 2x
g) y ′′ − 5y ′ + 6y = e −x

PTVP Chem

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PTVP Chem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lý thuyết phương trình vi phân

Nguyễn Thanh Tùng

Ngày 18 tháng 7 năm 2023

1 Phương trình vi phân bậc 1

2 Các dạng phương trình vi phân bậc 1

3 Phương trình vi phân bậc cao

Trong phần này ta sẽ giới thiệu các các định nghĩa:

Ví dụ 1 (Ví dụ về phương trình vi phân bậc 1:)

Giải phương trình vi phân

f (x)dx + g (y )dy = 0 (4)

Với f , g là các hàm số liên tục

Phương pháp giải

Ví dụ 5 (Giải phương trình vi phân:)

xdx + ydy = 0 (5)

Ví dụ 6 (Giải phương trình vi phân sau:)

Chú ý: Nếu phương trình có dạng:

A(x)B(y )dx + C (x)D(y )dy = 0

Ta xét hai trường hợp:

Ví dụ 7 (Giải phương trình vi phân sau:)

Ví dụ 7 (Giải phương trình vi phân sau:)

Phương pháp giải phương trình

P(x, y )dx + Q(x, y )dy = 0 (8)

dU(x, y ) = P(x, y )dx + Q(x, y )dy

Khi đó bài toán (8) sẽ có tích phân tổng quát là

Phương pháp giải

y ′ + p(x)y = q(x) (9)

trong đó p(x), q(x) là các hàm liên tục.

Ví dụ 13 (Ví dụ về phương trình vi phân tuyến tích bậc 1)

Phương pháp giải

Ví dụ 14 (Giải các phương trình sau)

y ′ + p(x)y = q(x)y α , (α ̸= 0, 1) (10)

trong đó p(x), q(x) là các hàm liên tục

Phương pháp giải

Ví dụ 15 (Giải phương trình)

Định nghĩa 11 (Phương trình vi phân bậc cao)

F (x, y , y ′ , · · · , y (n) ) = 0 (11)

y (n) = f (x, y , · · · , y (n−1) ) (12)

trong đó F là hàm n + 2 biến, f là hàm n + 1 biến.

Ví dụ 16 (Đây là các phương trình vi phân bậc cao:)

Định nghĩa 12 (Nghiệm của phương trình vi phân bậc cao)

Định nghĩa 13 (Bài toán Cauchy)

y (x0 ) = y00 , (13)

trong đó y00 , y10 ,· · · , yn−1

thỏa điều kiện đầu y (0) = 1, y ′ (0) = 2

Định nghĩa 14 (Nghiệm tổng quát)

Định nghĩa 15 (Nghiệm tổng quát)

thỏa điều kiện đầu y (0) = 2, y ′ (0) = 3

Ví dụ 21 (Giải các phương trình vi phân sau)

Ví dụ 22 (Giải các phương trình vi phân sau)

với p, q là các hằng số, f (x) là hàm liên tuc.

Phương trình đặc trưng là:

có phương trình thuần nhất liên kết là

có phương trình đặc trưng là:

Phương pháp giải phương trình y ′′ + py ′ + qy = f (x)

y (x, C1 , C2 ) = y0 (x, C1 , C2 ) + yr (x)

Ví dụ 24 (Giải các phương trình thuần nhất sau:)

Ví dụ 25 (Giải các phương trình vi phân sau:)

You might also like