141-TS en ISO 10961 Gaz Tüpleri-Tüp Demetleri

TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 10961
Nisan 2013
TS EN 13769:2004, TS EN 13769/A1:2006 yerine
ICS 23.020.10
Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat, deneyler ve muayene

(ISO 10961:2010)
Gas cylinders - Cylinder bundles - Design, manufacture, testing and inspection
(ISO 10961:2010)
Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Gasflaschen - Flaschenbündel - Auslegung,

Conception, Herstellung,
fabrication, essais et inspection Prüfung und Inspektion
(ISO 10961:2010) (ISO 10961:2010)
EN ISO 10961:2012 Standardının Türkçe Tercümesidir.
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KOCAELi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOK. DAi. BSK.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 09.02.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 23.020.10 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 10961 : 2013-04
EN ISO 10961:2012
Milli Önsöz
- Bu standard; CEN tarafından onaylanan ve Nisan 2013 tarihinde TS EN ISO 10961:2013 numaralı Türk standardı
olarak kabul edilen EN ISO 10961:2012 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü Makina İhtisas
Kurulu'na bağlı TK22: Basınçlı Kaplar Teknik Komitesi marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş, TSE Teknik Kurulu 'nun
10.04.2013 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
- Bu standard yayımlandığında TS EN 13769:2004, TS EN 13769/A1:2006 yerini alır.
- CEN/CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.
- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının
belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.
TS EN ISO 10961 : 2013 standardı, EN ISO 10961:2012 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Avenue Marnix
17, B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.
Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye
ülkelerine aittir. TSETÜRK STANDARDLARININ
kanalıyla TELiF
CEN'den yazılı izin HAKKI TSE'YE
almaksızın AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
çoğaltılamaz.
EN,ISO,IEC Adı TS No1) Adı
vb.No (İngilizce) (Türkçe)
Gas cylinders – Precautionary labels TS EN ISO Gaz tüpleri – Uyarı işaretleri
ISO 7225
7225
Specification and qualification of Metalik malzemeler için kaynak
welding procedures for metallic TS EN ISO prosedürlerinin onayı ve şartnamesi
ISO 10297
materials - Part 1: General rules for 10297 Kısım 1: Ergitme kaynağı için genel
fusion welding kurallar
Gas cylinders – Stamp marking TS EN ISO Gaz tüpleri- Damga işaretleri
ISO 13769
13769
Gas welding equipment - Rubber Gaz kaynak teçhizatı - 450 bar (45
and plastics hose and hose TS EN ISO MPa)'a kadarki sanayi gazları için
ISO 14113
assemblies for use with industrial 14113* kullanılan lastik ve plastik boru ve
gases up to 450 bar (45 MPa) boru grupları
1) TSE Notu: Atıf yapılan standartların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. *
işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk
Standardlarıdır.
AVRUPA STANDARDI
EUROPEAN STANDARD
NORME EUROPÉENNE TS EN ISO 10961 : 2013-04
EUROPÄISCHE NORM EN ISO 10961:2012
ICS 23.020.10
Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat, deneyler ve muayene

(ISO 10961:2010)
Gas cylinders - Cylinder bundles - Design, manufacture, testing and inspection

(ISO 10961:2010)
Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Conception, Gasflaschen - Flaschenbündel - Auslegung,

fabrication, essais et inspection Herstellung,
(ISO 10961:2010) Prüfung und Inspektion
(ISO 10961:2010)
Bu Avrupa standardı CEN tarafından 9 Mart 2012 tarihinde kabul edilmiştir.
CEN/CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren
koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel
listeler ve bibliyografik atıflar, CEN/CENELEC Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN/CENELEC üyesine
başvurarak elde edilebilir.
Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile
tercümesi, CEN/CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN /CENELEC
Yönetim Merkezi’ne bildirilir.
CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,
Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda,İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya,
Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve
Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır.
AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION
COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG
Yönetim Merkezi : Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels
©2012 CEN Dünya genelinde herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CEN ulusal üyelerine aittir.
Ref No:EN ISO 10961:2012
İçindekiler
Sayfa
Önsöz................................................................................................................................................................ 3
ICS 23.020.10 TS EN ISO 10961 : 2013-04
EN ISO 10961:2012
Önsöz
Bu doküman (EN ISO 10961:2010), sekreteryası BSI tarafından yürütülen ve CEN/TC 23 “Taşınabilir gaz tüpleri”
tarafından EN ISO 10961:2012 olarak kabul edilerek ve ISO/TC 58 “Gaz tüpleri” teknik komitesi ile işbirliği içinde
hazırlanmıştır.
Bu Avrupa Standardına en geç Ekim 2012 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu yayınlayarak
ulusal standart statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standartlar en geç Ekim 2012 tarihine kadar yürürlükten
kaldırılmalıdır.
Bu dokümanın bazı unsurlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda CEN [ve/veya CENELEC] sorumlu tutulamaz.
Bu standard, EN 13769:2003’ün yerini almıştır.
CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standart olarak uygulamaya alınmasından
sorumlu ulusal standart kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Büyük Britanya, Çek
Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda,
Kıbrıs, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Portekiz, Slovakya, Türkiye ve Yunanistan’dır.
Onay bilgisi
ISO 10961: 2010 standardının metni, CEN tarafından EN ISO 10961:2012 olarak hiçbir değişiklik yapılmaksızın
kabul edilmiştir.
ULUSLARARASI ISO
STANDARD 10961
INTERNATIONAL
STANDARD İkinci baskı
Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat,

deneyler ve muayene
Gas cylinders - Cylinder bundles - Design,

manufacture, testing and inspection
Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Conception,

fabrication, essais et inspection
Referans Numarası
ISO 10961:2010(E)
TELİF HAKKI KORUMALI DOKÜMAN
© ISO 2010
Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm
dahil aşağıda adresi verilen ISO'dan yazılı izin alınmaksızın ya da dokümanı talep edenin ülkesindeki ISO üyesinin yazılı izni
olmazsızın elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz.
ISO Telif Ofisi
Casa postale 56 CH-1211 Geneva 20
Tel. : +41 22 749 01 11
Faks : +41 22 749 09 47
e-posta : copyright@iso.org
Web : www.iso.org
İsviçre'de basılmıştır.
© ISO 2010 - Tüm hakları saklıdır.
ICS 23.020.10 TS EN ISO 10961 : 2013-04
EN ISO 10961:2012
Önsöz
ISO (Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu) ulusal standard kuruluşlarının (ISO ülke kuruluşları) dünya çapında
federasyonudur. Uluslararası Standard hazırlama çalışması genelde ISO teknik komiteleri aracılığı ile yapılır. Teknik
komitenin konusu ile ilgilenen üyelerin o teknik komitede temsil edilme hakkı vardır. ISO ile işbirliği içindeki resmi
ya da sivil uluslararası kuruluşlar da, çalışmalarda yer alabilir. ISO, elektroteknik standardizasyonla ilgili tüm
konularında Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) ile yakın işbirliği içinde çalışır.
Uluslararası Standardlar, ISO/IEC Direktifleri Bölüm 2’ye göre yazılmıştır.
Teknik komitelerin ana görevi, Uluslararası Standard hazırlamaktır. Teknik komitelerin kabul ettiği Taslak
Uluslararası Standardlar, oylama için üye ülke kuruluşlarına gönderilir. Bir Uluslararası Standardın yayınlanması, oy
veren üye ülkelerin en az % 75’inin onayını gerektirir.
Bu dokümanın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda ISO sorumlu tutulamaz.
ISO 10961, ISO/TC 58 “Gaz tüpleri” komitesinin alt komitesi olan SC 4 “Gaz tüplerinin işletme kuralları” alt
komitesi tarafından hazırlanmıştır.
Bu ikinci baskı, küçük ölçekli bir revizyonu oluşturarak, ilk baskısını (ISO 10961:2010) iptal eder ve yerine geçer.
İçindekiler
Sayfa
Önsöz………………………………………………………………………………………………………………….iv
Giriş................................................................................................................................................................... v
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar.............................................................................................1
3 Terimler ve tarifler; ................................................................................................................................... 1
3.1 Tüp demeti...................................................................................................................1
3.2 Çerçeve .......................................................................................................................2
3.3 Tüp vanası...................................................................................................................2
3.4 Tüp bağlantı parçası....................................................................................................2
3.5 Manifold .......................................................................................................................2
3.6 Ana vana .....................................................................................................................2
3.7 Ana bağlantı ................................................................................................................2
3.8 Dara ağırlığı.................................................................................................................2
3.9 Azami brüt ağırlık.........................................................................................................2
3.10 Basınçlı gaz .................................................................................................................2
3.11 Sıvılaştırılmış gaz ........................................................................................................2
3.12 Kanıt deney basıncı.....................................................................................................2
3.13 Patlama basıncı...........................................................................................................2
3.14 Çalışma basıncı...........................................................................................................2
3.16 İzin verilen azami dolum ağırlığı ..................................................................................3
3.17 Çok zehirli gaz .............................................................................................................3
3.18 Zehirli gaz ....................................................................................................................3
3.19 Dolum basıncı..............................................................................................................3
3.20 Demet imalatçısı..........................................................................................................3
3.21 Muayene kuruluşu .......................................................................................................3
3.22 Yetkili merci .................................................................................................................3
4 Tasarım...................................................................................................................................................... 3
4.1 Genel ........................................................................................................................... 3
4.2 Malzeme ......................................................................................................................3
4.3 Çerçeve .......................................................................................................................3
4.4 Tüpler .......................................................................................................................... 5
4.5 Tüp vanaları ve tüp bağlantı elemanları ......................................................................5
4.6 Manifold .......................................................................................................................5
4.7 Ana bağlantı(bağlantılar)/ana vana(vanalar) ...............................................................6
4.8 Montajı yapılmış demet ...............................................................................................6
5 İmalat ......................................................................................................................................................... 6
6 Tanımlama................................................................................................................................................. 6
6.1 Genel ........................................................................................................................... 6
6.2 Ürün ve tehlike tanımları..............................................................................................7
6.3 Demet dolum tanımlaması...........................................................................................7
6.4 Diğer yararlı bilgiler......................................................................................................8
7 Deney ve muayene ................................................................................................................................... 8
7.1 Genel ........................................................................................................................... 8
7.2 Çerçevenin, manifoldun ve tümüyle monte edilmiş demetin prototip deneyleri...........8
7.3 İmalat zamanındaki deney ve muayene ....................................................................10
8 Belgeleme................................................................................................................................................ 10
Ek A Asetilen tüplerinin dahil olduğu, dolum sırasında sökülen, demetlerin tasarım, imalat ve
deneyleri için özel kurallar............................................................................................................................ 12
Ek B Asetilen tüp demetleri için özel şartlar ...............................................................................................13
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 17
ICS 23.020.30 TS EN ISO 10961:2013-04
EN ISO 10961: 2012
Giriş
Bazı uygulamalar için, tek bir gaz tüpü içeriği gaz talebini karşılayamayabilir, bu durumda tüp takımları tek bir
birime göre daha büyük hacimlerde gazın temininde kullanılabilir. Belli bir sayıda tüpler içeren tek bir birim bir
tüp demeti olarak bilinir.
Bir tüp demeti, düzenli bir biçimde kaldırılmak için tasarlanan ve bir çerçeve ve tüp vanaları veya bağlantı
elemanları vasıtasıyla bir manifolda bağlanan iki ve/veya fazla tüpe sahip seyyar tertibattır. Tüp vanaları ve
bağlantı elemanları sayesinde tüplerin dolumu, nakliyesi ve boşaltımı sökülme işlemi olmadan yapılabilir.
Bir tüp demeti, normal işletme esnasında özensiz taşımaya maruz kalabilir.
Tüp demet bileşenlerini kullanan çeşitli tipte gaz tüp takımları vardır, ancak bunlar tüplerin ayrı ayrı dolumunu
sağlayacak şekilde her dolumda sökülebilir olarak tasarlanır. Bu takımlar bir tüp demetinin temel tanımına
uygun değildir, ancak genelde demetler diye adlandırılır. Demetlerin özel şartlarını Ek A içerir.
Asetilen tüp demetlerine çoğunlukla sökülmeden dolum yapılır. Ancak, çözücü içeriğini onaylamak için
tanımlanan bir sayıda dolumdan sonra sökülür.
Uluslararası standardlarda, ağırlık bir kuvvete eşittir, newton olarak tanımlanır. Bununla beraber, bu
uygulama önerilmiyor olsa bile (ISO 80000-4’e bakınız), konuşma dilinde (bu uluslararası standardda
tanımlanan terimler gibi kullanılan), “ağırlık” kelimesinin “kütle” anlamında kullanımı devam etmektedir.
ICS 23.020.30 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 10961:2013-04
EN ISO 10961: 2012
ULUSLARARASI STANDARD ISO 10961: 2010 (E)
Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene
1 Kapsam
Bu standard; taşınabilir tüp demetlerinin tasarımı, imalatı, deneyleri ve ilk muayenesi için şartları kapsar. Bu
standard basınçlı gaz, sıvılaştırılmış gaz ve bunların karışımlarını içeren tüp demetleri için geçerlidir. Ayrıca,
asetilen için kullanılan tüp demetleri için de geçerlidir.
Bu standard, bir karayolu taşıtına, demiryolu vagonuna veya müşteri depolama tankı gibi zemine, kalıcı
olarak sabitlenmesi tasarlanan, bir destek çerçevesinde çoğaltılmış tüplerin bir arada olduğu paketlere
uygulanmaz. Güvenlik standardlarını, güvenilirliği ve performansı sağlamak için ilave ve olağandışı
gereklilikler uygulandığında, bu standard aşırı çevre veya işletme koşullarında kullanım için tasarlanan tüp
demetlerine uygulanmaz, örneğin açık deniz tüp demetleri.
Bazı özel uygulamalar (örneğin elektronik) bir alternatif tasarım yaklaşımı gerektirir. Muayene kuruluşunun
mutabakatı ile, manifold ve boru hattı parçaları tasarımlanabilir ve servis şartlarına uygun bir basınç altında
test edilebilir.
Bir çözücü içerisindeki asetilen içeren asetilen tüp demetleri için özel koşullar Ek B’de yer almaktadır. Ancak,
bu standard çözücü içermeyen asetilen tüplerden oluşan asetilen tüp demetlerini kapsamaz.
Bu standard öncelikle sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) dışındaki endüstriyel gazlara yöneliktir, ancak aynı
zamanda LPG için de kullanılabilir.
Aksi belirtilmedikçe, tüp demetleri içindeki münferit tüpler tek tüp için uygulanabilir standartlara uymak
zorundadır. Bu standard, münferit tüpler bir demet içerisine monte edildiği zaman uygulanan ilave
gereklilikleri belirtir.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Aşağıda atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar, bu standardın uygulanması açısından zorunludur. Tarihi
belirtilen atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar için, sadece alıntı yapıldığı baskısı kullanılır. Atıf yapılan
standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı (herhangi bir değişiklik dahil)
kullanılır.
ISO 7225, Gas cylinders – Precautionary labels (Gaz tüpleri – Uyarı işaretleri)
ISO 10297, Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Part 1: General rules
for fusion welding (Metalik malzemeler için kaynak prosedürlerinin onayı ve şartnamesi Kısım 1: Ergitme
kaynağı için genel kurallar)
ISO 13769, Gas cylinders – Stamp marking (Gaz tüpleri- Damga işaretleri)
ISO 14113, Gas welding equipment - Rubber and plastics hose and hose assemblies for use with industrial
gases up to 450 bar (45 MPa) (Gaz kaynak teçhizatı - 450 bar (45 MPa)'a kadarki sanayi gazları için
kullanılan lastik ve plastik boru ve boru grupları)
3 Terimler ve tarifler;
Bu standardın amaçları için aşağıdaki terimler ve tarifler; kullanılır.
3.1 Tüp demeti

Demet
Tüplerin sökülmeden dolumu, nakliyesi ve boşaltımı için vana veya bağlantı parçalarına bir manifold
vasıtasıyla bağlanan, her bir tüpün kapasitesi 150 litreye kadar olup birleşik kapasitesi 3 000 litreden daha
fazla veya zehirli gazların durumunda 1 000 litreden daha fazla olmayan, bir çerçeve ve iki veya daha fazla
tüpten oluşan seyyar sistem.
1
EN ISO 10961: 2012
3.2 Çerçeve
Demet tüpleri, vanaları ve manifoldları için koruma sağlarken tüm diğer bileşenleri birleştiren ve demetin
nakliyesine imkân sağlayan, bir demetin yapısal ve yapısal olmayan elemanlarıdır.
3.3 Tüp vanası

Tüp içerisine ve demete bağlı bir manifolda takılan vana.
3.4 Tüp bağlantı parçası

Tüp vanaları tüplere bağlı değilken, bir demetin manifoldunun münferit tüplere bağlantısı için bir yöntemle
hizmet veren, gaz kesme kabiliyeti olmayan bileşen.
3.5 Manifold
Tüp vanalarının veya tüp bağlantı parçalarının, ana vanaya(vanalara) veya ana bağlantıya(bağlantılara)
bağlanması için boru hattı sistemi.
3.6 Ana vana

Manifolda bağlanan ve demetin yalıtımı için kullanılan vana.
3.7 Ana bağlantı

Demete bir gaz bağlantısı yapılması.
3.8 Dara ağırlığı

İçerisinde gaz bulunmayan demetin boş ağırlığı.
3.9 Azami brüt ağırlık

Demetin boş ağırlığı ile müsaade edilen azami dolum ağırlığının toplamı.
3.10 Basınçlı gaz

Basınç altında ambalajlandığı esnada – 50 °C’ta bütünüyle gaz özelliğindeki gaz (kritik sıcaklık ≤ -50 °C
olan tüm gazları içerir)
3.11 Sıvılaştırılmış gaz

Basınç altında ambalajlandığı esnada – 50 °C’un üzerindeki sıcaklıklardaki kısmen sıvı gaz.
[GHS]
Not -
a) Yüksek basınçlı sıvılaştırılmış gaz; – 50 °C ve + 65 °C arası bir kritik sıcaklığa sahip gaz ve
b) Düşük basınçlı sıvılaştırılmış gaz; + 65 °C’un üzerinde bir kritik sıcaklığa sahip gaz arasında bir ayrım
yapılır.
3.12 Kanıt deney basıncı

Manifoldun yapısal bütünlüğünü ispat eden hidrolik olarak uygulanan basınç.
3.13 Patlama basıncı

(Gaz tüp demetleri) bir patlama deneyi esnasında bir tüp veya demet manifoldundaki en yüksek basınç.
Not - ISO 10286’dan uyarlanmıştır.
3.14 Çalışma basıncı

Bütün bir demet için eşit dağılımlı 288 K (15 °C) sıcaklığındaki bir basınçlı veya çözünmüş gaz için ayarlanmış
basınç.
3.15 Demet deney basıncı

Birlikte monte edilmiş tüp ve manifoldun deney basıncı.
EN ISO 10961: 2012
3.16 İzin verilen azami dolum ağırlığı

Demet tüplerinin asgari garanti su kapasitesi ve içerdiği gaz dolum oranının ürünüdür.
3.17 Çok zehirli gaz

200 ppm (V/V)’den daha az veya eşit bir LC50 içeren gaz. Burada LC50 değeri bir saat gaza maruz kalmayı ve
ppm (V/V) ise hacimce, milyon başına parçayı belirtir.
Not - ISO 10298’den uyarlanmıştır.
3.18 Zehirli gaz

200 ppm (V/V)’den fazla ama 5 000 ppm’den daha az veya eşit bir LC50 içeren gaz, burada LC50 değeri bir
saat gaza maruz kalmaya tekabül eder ve ppm (V/V), hacimce, milyon başına parçayı belirtir.
Not - ISO 10298’den uyarlanmıştır.
3.19 Dolum basıncı

Bir demetin dolum esnasındaki doldurulma basıncı.
3.20 Demet imalatçısı

Nihai kurulum içine demetin çeşitli bileşenlerini monte eden işletme.
3.21 Muayene kuruluşu

Yetkili merci tarafından onaylanmış bağımsız muayene ve deneyler kuruluşu.
[UN Model Yönetmelikleri]
3.22 Yetkili merci

Herhangi bir ulusal kuruluş veya atanmış merci ya da atama yapılmadığı durumda tanınmış merci, örneğin,
tehlikeli malların taşınması ve gaz tüplerinin onayı yetkisine ve yargı yetkisine sahip.
Not - UN Model Yönetmeliklerinden uyarlanmıştır.
4 Tasarım
4.1 Genel
Demetin tasarımında; kolay montajı, muayenesi ve çalışması dikkate alınmalıdır.
Tüm basınçlandırılmış bileşenler, asgari bir gereklilik olarak, - 20 °C ila + 65 °C sıcaklık aralığında emniyetli
bir şekilde çalışacak biçimde tasarımlanmalıdır.
Bu aralığın dışında servis sıcaklıkları gerektiğinde, demet tasarımı ilave gereklilikleri içermelidir (örneğin
belirli bir sızdırmazlık malzemesi). Ağırlık vasıtasıyla doldurulan demetler, ana vana çıkış koruma kapağı
hariç, alet kullanılmadan sökülebilir bileşen parçaları içermemelidir.
4.2 Malzeme
Tüpler, vanalar ve amaçlanan gaz ile temastaki tüm parçaların malzemeleri uyumluluk amacıyla ilgili
uluslararası standardlara uygun olarak seçilmelidir (örneğin ISO 11114-1 ve ISO 11114-2).
4.3 Çerçeve
4.3.1 Çerçeve demetin tüm bileşenlerini güvenli bir şekilde muhafaza etmeli ve sızıntıya yol açabilecek
hasardan korumalıdır. Bu gibi hasarlar normal çalışma esnasında beklenen titreşim, darbe yükleri veya
taşıma yüklerinden kaynaklanabilir. Tüpün zapt edilme yöntemi tüpün her türlü dikey veya yatay hareketi
veya dönüş hareketini en aza indirmelidir. Manifold (Madde 7.2.2.2’ye bkz.) üzerinde aşırı gerinime neden
olacak tüpün tüm yer değişiminden korunmalıdır. Tüm düzenek, düşmeyi veya devrilmeyi içeren özensiz
taşımaya dayanım kabiliyetine sahip olmalıdır.
EN ISO 10961: 2012
İlave olarak demetin kaldırılması esnasında gaz sızıntısı olmamalıdır (Madde 4.3.2’ye bkz.).
4.3.2 Çerçeve, demetin elleçlenmesi ve nakliyesi için özelliklere sahip olacak şekilde tasarımlanmalıdır.
Demetler genelde forklift, seyyar krikolu kaldıraç veya tavan vinci ile kaldırılabilmelidir. Demet bir tavan vinci
vasıtasıyla kaldırılmak için tasarımlanmışsa, kaldırma gözleri çerçeve üzerinde sağlanmalıdır. Bir veya daha
fazla kaldırma gözlü değişik tasarımlara izin verilir.
Not - Kaldırma gözleri kullanıldığında ulusal düzenlemeler geçerli olabilir.
Tüm durumlarda, kaldırma gözleri, 2 x azami brüt ağırlık tasarım yüküne dayanacak şekilde
tasarımlanmalıdır. Birden fazla kaldırma gözüne sahip demetler, kaldırma gözleri kullanılarak yapılan
kaldırma esnasında yatayla asgari 45°lik α kaldırma bacağı açısı elde edilecek şekilde tasarımlanmalıdır
(Şekil 1’e bkz.)
Anahtar
1 Kaldırma gözü
2 Gaz tüp demeti
α Kaldırma bacağı açısı
Şekil 1 - Asgari kaldırma bacağı açısı
Dört kaldırma gözünün kullanıldığı yerde, kaldırma gözlerinin tasarımı, demetin sadece iki göz kullanılarak
kaldırılmasına izin verecek yeterli dayanımda olmalıdır.
İki veya dört adet kaldırma gözünün kullanıldığı yerde, çapraz kaldırma gözleri mapa pimi kullanılarak doğru
bir kaldırma için birbirlerine göre hizalanmalıdır.
Kaldırma ekipmanı, herhangi bir basınçlandırılmış bileşen ile, örneğin manifold, temas etmeyecek şekilde
tasarımlanmalıdır.
Demetin forklift arabası ile taşınması tasarımlandığında, her bir yönden kaldırılması için iki çatal açıklığını
içermelidir. Çatal açıklıkları ağırlık merkezine göre simetrik konumlandırılmalıdır ve boyutu demeti taşımak
için kullanılacak çatallara uygun olmalıdır. Çatal açıklıkları, demetin kazara çatallardan kurtulamayacağı
şekilde tasarımlanmalıdır.
4.3.3 Çerçevenin yapısal elemanları, demetin 2 x azami brüt ağırlıkta bir dikey yüke göre tasarımlanmalıdır.
Tasarlanan gerilme seviyeleri malzemenin 0,9 x akma dayanımını geçmemelidir.
EN ISO 10961: 2012
4.3.4 Çerçeve tasarımı, çerçevenin dış yapısında tehlikelere neden olabilecek hiçbir çıkıntı olmamasını
garanti etmelidir.
4.3.5 Ağırlık vasıtası ile doldurulan demetlerin dara ağırlıklarını artırabilecek su ve çöküntü toplanabilme
özellikleri olmamalıdır veya paslanmaya neden olmamalıdır.
4.3.6 Normal işletme koşullarında demet çerçeve tabanı bükülmemeli ve tüplerin taban çevresinden su ve
çöküntü tahliyesine imkân vermelidir.
4.3.7 Normal çalışma koşulları altında, tasarım kararlılığını garanti etmelidir. Ağırlık merkezi, her iki yönde
12°den fazla olmayan bir açı ile döndüğünde, demetin ayak izi içerisinde kalmalıdır.
4.3.8 Çerçeve tasarımı her türlü hareketli kapıları veya kapakları içeriyorsa, bu durumda işletmesel darbe
yükleriyle yerlerinden çıkmamasını sağlayacak menteşelerle, konumlarını emniyet altına alma yeterliliğinde
olmalıdır.
4.3.9 Normal servis veya bir acil durum işletmesinde ihtiyaç duyulan tüm vanalara erişim korunmalıdır.
4.4 Tüpler
Bir demet içerisindeki tüpler amaçlanan gaz türüne uygun olmalıdır. Hepsi aynı deney basıncına sahip
olmalı, benzer ebatta olmalı ve ayrı tüpleri kapsayan ilgili standardlara uygun olmalıdır.
4.5 Tüp vanaları ve tüp bağlantı elemanları
4.5.1 Tüp vanaları veya bir tüp bağlantı elemanı demet içerisindeki tüplerin giriş vida dişlerine bağlanmalıdır.
Seçilen öğeler demet içerisindeki gaz servisine ve işletmesel şartlar vasıtasıyla belirlenmelidir (örneğin
Madde 4.5.4’ün kapsamında olmayan gazlar için, tüp vanaları gerekli değildir).
Asetilen için Ek B’ye bakınız.
4.5.2 Tüp vanaları ve tüp bağlantı elemanları demetin amaçlandığı gaz ve basınca uygun olmalıdır.
4.5.3 Tüp vanaları ve tüp bağlantı elemanları tüplerin giriş vida dişleri ile uyumlu olmalıdır.
4.5.4 Çok zehirli gaz veya gaz karışımı, kıvılcımlanan gaz veya % 1’den fazla kıvılcımlanan bileşenlere
sahip yanıcı karışımlar içeren demette, bir tüp vanası kullanılmalıdır.
4.5.5 Bir tüp vanası zehirli olmayan sıvılaştırılmış gazlar için kullanılmamalıdır.
4.5.6 Gaz, çok zehirli sıvılaştırılmış veya zehirli sıvılaştırılmış bir gaz ise, aşırı dolum yapılmamasını garanti
eden Ek A’ya uygun olarak münferit tüplerin dolumu için, münferit tüpler çerçeveden çıkarılabilmelidir.
4.5.7 Tüp vanaları monte edildiğinde, bunların çıkış bağlantıları demet içeresindeki ürüne uygun bir şekilde
veya diğer ürünler için tasarımlanmış ekipmana yanlış bağlantıya yol açmayacak bir şekilde olmalıdır.
4.5.8 Zehirli olmayan, yanıcı olmayan gazlar (örneğin CO2) için, yönetmelik gerekliliği olarak bir emniyet
tahliye cihazı kullanıldığında, emniyet tahliye cihazı tüpün patlamasını önlemek için tasarımlanmalıdır.
4.6 Manifold
4.6.1 Manifold ve malzemesi gaz ve demet için amaçlanan basınç ile uyumlu olmalıdır.
4.6.2 Basınçlı ve sıvılaştırılmış gazlar için, patlama basıncı 1,5 x demet içindeki tüplerin deney basıncından
daha fazla veya eşit olacak şekilde manifold tasarımlanmalıdır.
5
EN ISO 10961: 2012
4.6.3 Manifoldun doğrulama deneyi basıncı, demet içerisindeki tüplerin deney basıncından az olmamalıdır.
Muayene kuruluşunun mutabakatı ile hidrolik basınç deneyi, hiçbir tehlikeye neden olmayan bir işlem gibi
sağlanan, gaz kullanılan bir deney ile yer değiştirebilir.
4.6.4 Tüp vanası/bağlantı elemanları ara yüzleri veya çerçeveye tanımlı bağlantı noktaları hariç manifoldun
hiçbir bölümü demetteki diğer bileşenleri sıkıştırmamalıdır. Galvanik korozyon hasarına neden olabilecek
benzer olmayan metaller arası temastan kaçınılmalıdır.
4.6.5 Boru hattı, genişleme ve daralmaya, mekanik şok ve titreşime bağlı hasarı önleyecek şekilde
tasarımlanmalı, inşa edilmeli ve kurulumu yapılmalıdır. Manifold metalden imal edildiğinde, gerekli esneklik
dirsek veya halka kullanılarak elde edilmelidir. Kabul edilebilirliği denemeler sonrası onaylandığında, esnek
hortumlar veya metalik olmayan boru hattı sadece demet üzerine sabitlenmiş boru hattının bir bölümü olarak
kullanılmalıdır ve bu hortumlar ile boru hattının boyu asgari tutulmalıdır.
4.7 Ana bağlantı(bağlantılar)/ana vana(vanalar)

Ana bağlantı(bağlantılar) ve ana vana(vanalar) gaz ve demet için tasarlanan basınç ile uyumlu olmalı ve
çerçeve vasıtası ile korunmalıdır (örneğin, ana bağlantı ve ana vana dışarı çıkıntı yapmamalıdır).
4.8 Montajı yapılmış demet

Montajı yapılmış demet, aşağıdaki statik olarak uygulanan yüklere dayanacak şekilde tasarımlanmalıdır.
- Tüm yatay yönler ve dikey olarak aşağı doğru 2 x maksimum brüt ağırlık,
- Dikey yönde yukarı doğru 1 x maksimum brüt ağırlık.
Not - Bu, Madde 7.2.2.3.4’te tarif edilen düşme deneylerinin uygulanmasıyla kontrol edilir.
5 İmalat
Demet, Madde 4’te listelenen tasarım kriterlerine uygun olarak imal edilmelidir.
Bu şartları yerine getiren durum için demet imalatçısı;
- İmalat yapılan ülkece geçerliliği kabul edilmiş standardlara uygun kaynak işlemleri kullanmak, örneğin
ISO 15607,
- İmalat yapılan ülkece geçerliliği kabul edilmiş standardlara uygun onay almış kaynakçılar kullanmak,
örneğin ISO 9606-1,
- İmalat yapılan ülkece geçerliliği kabul edilmiş standardlara uygun sert lehimleme işlemleri kullanmak,
örneğin EN 13134 ve
- İmalat yapılan ülkece geçerliliği kabul edilmiş standardlara uygun onay almış sert lehimci kullanmak
zorundadır, örneğin EN 13133.
Not - Demet imalatçısı bileşenlerin imalatçısı(imalatçıları) ile özdeş olmak zorunda değildir.
6 Tanımlama
6.1 Genel
ISO 7225 ve ISO 32’de tanımlanan işaretleme ve renk kodlama şartları bir demet tüplerine uygulanmaz.
Ancak, münferit tüpler üzerindeki işaretlemeler engellenebilir. Bununla beraber dolum anında kontrolü gerekli
olan kesin bilgiler demetin dış yüzeyine ikinci defa yazılmalıdır (bkz. Madde 6.3). Asetilen harici ürün ağırlığı
ile dolum yapılan demetler için, ISO 13769’a göre işaretlenmiş tüplerde dara ağırlığının işaretlenmesine
gerek yoktur.
EN ISO 10961: 2012
6.2 Ürün ve tehlike tanımları
6.2.1 Uyarı işaretlemeleri

Demetteki münferit tüplerin eklenmiş etiketlere sahip olmasına gerek yoktur. ISO 7225’e uygun uyarı
etiketleri ve diğer bilgiler ana bağlantıya bitişik demete bağlanmalıdır. Uyarı işaretlerinin yan yüzünün asgari
boyutu 100 mm olmalı ve tehlikeli malların sevkiyat yönetmeliklerine uygun olmalıdır.
6.2.2 Renk kodlaması

Yürürlükteki standardlarda, örneğin ISO 32, tanımlanan tüp renklerinin kullanımı bir demetin içine monte edilen
tüpler için veya demet çerçevesinin kendisi için zorunlu değildir.
6.3 Demet dolum tanımlaması

6.3.1 Genel
Kullanılan ülkelerdeki ilgili işaretleme yönetmeliklerine uygun münferit tüplerin bilgilerine ilave olarak, Madde
6.3.3 ila 6.3.5’te belirtilen bilgiler demetin dış yüzeyine kalıcı yerleştirilmiş bir korozyona dirençli plaka üzerinde
açık bir şekilde tanımlanmalıdır. Bazı yönetmeliklerle uyuşmazlığın olmadığı yerde, tüm işaretlemeler ISO
13769’a uyumlu olmalıdır.
6.3.2 Gruplama ve işaretlerin boyutları

Aşağıdaki işaretler üç grup olarak yerleştirilmelidir:
- İmalatçı işaretleri en üst grupta yer almalıdır ve Madde 6.3.3’te verilen sırayla arka arkaya görünmelidir.
- Orta grup (bakınız Madde 6.3.4) deney basıncını içermelidir, ikincisi gerektiği zaman çalışma basıncının
hemen öncesinde olmalıdır.
- Sertifikasyon işaretleri gruplamanın en altında yer almalı ve Madde 6.3.2’de verilen sıra ile arka arkaya
görünmelidir.
İşaretlerin ebadı asgari 5 mm olmalıdır.
Asetilene göre ilave veri için Ek B’ye bakınız.
6.3.3 İmalat işaretleri

Bunlar aşağıdakileri içermelidir:
- Yetkili makam tarafından tescil edilen demet imalatçısının işareti. İmalat yapılan ülke ile onay verilen ülke
aynı olmadığında, demet imalatçısının işareti, uluslararası trafikteki motorlu taşıtların ayırt edici işaretleri
vasıtasıyla gösterilen imalatçının ülkesini tanımlayan karakterinden(karakterlerinden) önce gelmelidir.
Ülke işareti ile demet imalatçısının işareti bir boşluk veya taksim işareti ile birbirinden ayrılmalıdır;
- Demet imalatçısı tarafından verilen seri numarası;
- İlave olarak, her çerçeve kalıcı olarak işaretlenecek kendine özgü bir tanıtıcı numara içerecektir. Bu
numara demet seri numarasından bağımsız olabilir.
6.3.4 İşletme işaretleri

- Önünde “PH” harfleri ve devamında “BAR” harfleri ile bar cinsinden deney basıncı;
- Ağırlık ile dolum yapılmış demetler için, dara ağırlığı veya brüt ağırlık ve maksimum müsaade edilen
dolum ağırlığı;
- Basınç altında dolum yapılan sıvılaştırılmış gazlar için, önünde “PW” harfleri ve devamında bar cinsinden
çalışma basıncı;
- Sıvılaştırılmış gaz durumunda, “L” harfi ile takip eden, üç anlamlı rakama yuvarlanan litre cinsinden su
kapasitesi;
6.3.5 Sertifikasyon işaretleri

- Bu standarda atıf (TS ISO 10961:2010 şeklinde);

- Uluslararası trafikteki motorlu taşıtların ayırt edici işaretleri vasıtasıyla gösterilen, onaylayan ülkeyi
EN ISO 10961: 2012
tanımlayan karakteri(karakterleri), onaylayan ülkenin başka yollarla gösterilmesi haricinde (örneğin bir
muayene kuruluşunun belirli bir tanıtıcı numara vasıtasıyla).
- Ülkede işaretleme yetkisine sahip yetkili makama kayıtlı, muayene kuruluşunu tanımlayan işaret veya
damga,
- Yıl (dört basamaklı) devamında ay (iki basamaklı) olarak yazılmış ilk muayene tarihi, yıl ve ay taksim
işareti (başka bir deyişle “/”) ile ayrılmış.
6.4 Diğer yararlı bilgiler

Aşağıdaki bilgiler uygulamada yararlıdır ve Madde 6.3’te verilen bilgilere ilave olarak demet üzerinde
işaretlenebilir.
- kg olarak demetin azami brüt ağırlığı, kaldırmanın gerçekleşebileceği tüm yönlerden görülebilir
olmalıdır.Harflendirmenin asgari yüksekliği 30 mm olmalıdır.
- Diğer kritik işletme bilgileri örneğin, gerekli olduğunda nakliye anında münferit tüp vanalarının
kapatılması,
- Mal sahibinin adı veya kimliği.
7 Deney ve muayene
7.1 Genel
Demet deneyleri ve muayene iki ayrı aşamada ele alınmalıdır:
- Çerçevenin, manifoldun ve komple demet kurulumunun prototip deneyi (bkz. Madde 7.2),
- Çerçevenin, manifoldun ve komple demet sisteminin ilk inceleme/üretim deneyi (bkz. Madde 7.3).
Asetilen için ilave ve özgün şartları Ek B içermektedir.
7.2 Çerçevenin, manifoldun ve tümüyle monte edilmiş demetin prototip deneyleri
7.2.1 Onaylar
Deneyler veya tasarım hesaplamaları, bir demetin tip onayı için gereklidir. Her iki durumda da, kullanılan tüm
belgelendirme (örneğin tasarım hesaplamaları, çerçeve ve manifoldun çizimleri ve özellikleri, veya deney
raporları) muayene kuruluşu tarafından onaylanmalıdır.
Demet montaj çizimleri ve yapım özellikleri bir muayene kuruluşu tarafından ayrıca onaylanmalıdır.
7.2.2 Deneyler
7.2.2.1 Çerçeve
Bir prototip çerçeve imal edilmeli ve bunun Madde 7.2.1’e uygunluğu kontrol edilmelidir. Çerçeve kaldırma
askı gözlerini içerirse 2 x demetin azami brüt ağırlığında bir deneme yükü ile deneye tabi tutulmalıdır. Tüm
birincil yapısal bağlantılar, çerçeve kaplamasından önce, imalat yapılan ülkede tanınan standardlara, örneğin
EN 1290, EN 1291 veya ASTM standardları (bkz. Kaynakça) uyumlu çatlak aramaya tabi tutulmalıdır.
7.2.2.2 Manifold
Bir prototip manifold çizimler ve teknik özelliklere göre imal edilmeli ve Madde 4.6’ya uygunluğu kontrol
edilmelidir. Manifold Madde 4.6.3’te belirtilen bir basınçla hidrolik ispat deneyi programına maruz
bırakılmalıdır.
7.2.2.3 Demet
7.2.2.3.1 Uygulanabilir olduğu yerde, bir komple demet sistemi vanalara, manifoldun serbest dönüşüne ve
kapılar ve kapakların çalışmasına erişim kolaylığı için kontrol edilmelidir.
7.2.2.3.2 Tanıtım işaretleri/plakaları/etiketleri/künyelerinin Madde 6’ya uygunluğu kontrol edilmelidir.
EN ISO 10961: 2012
7.2.2.3.3 Asgari 12°lik bir açıda demetin kararlılığı hesaplama veya fiziksel deney ile gösterilmelidir.
7.2.2.3.4 Aşağıda verildiği şekilde, her ikisi de beton zemin üzerine iki tip düşme deneyi uygulanmalıdır. Bir
adet demet her iki deney için de kullanılabilir. Demet asgari 5 bar anma basıncında soy gaz içermelidir ve
tüpler brüt ağırlığı temsil edecek şekilde (mesela su ile) ağırlıklandırılmalıdır. Demet, sevkiyat esnasındaki aynı
durumda, yani tüp vanaları ya açık ya da kapalı olmalıdır.
Dikey düşüş: Demet 0,1 m yükseklikten çerçevenin bir köşesi üzerine dikey olarak aşağı doğru
düşürülmelidir. Çerçeve taban elemanları ile zemin arasındaki açı asgari 5° olmalıdır, bu durum normal özensiz
işletmeyi temsil eder. Onay kriteri aşağıda verilmiştir:
- Forklift aracının müteakip hareketi veya askıya alma mümkün olmadığında birincil çerçeve yapısı hata
vermemelidir,
- Bileşenlerin deformasyonu kabul edilmesine rağmen, tüpler ve manifoldlar çerçeve içerisinde zorlanmış
olarak kalmalıdır,
- Demetten sızıntı olmamalıdır.
Dönerek düşüş: Demet 1,2 m yükseklikten ilk önce üst tarafı zemine vuracak şekilde döner bir biçimde
düşürülmelidir, bu istisnai bir durum temsil eder. Onay kriteri aşağıda verilmiştir:
- Forklift aracının müteakip hareketi veya askıya alma mümkün olmadığında birincil çerçeve yapısı hata
vermemelidir,
- Bileşenlerin ve tüplerin ufak ayrımlarının deformasyonu kabul edilebilmesine rağmen, tüpler ve manifoldlar
çerçeve içerisinde zorlanmış olarak kalmalıdır,
- Demetten sızıntı olmamalıdır.
Dönerek düşüş deneyi için, demet genellikle kamyonda nakliye esnasında kullanılan bir konumda 1 200 mm
asgari bir yüksekliğe sahip bir platforma yerleştirilir ve Şekil 2’deki 2 nolu nokta etrafında dönerek serbest bir
şekilde zemine düşene kadar platformdan düşmelidir. Demetin yanal hareketinden, sadece bir dönüş şeklinde
düşmesinden emin olunarak, kaçınılmalıdır.
Demetin taban levhası dikdörtgen şeklinde ise, demet en uzun kenarı etrafında döndürülmelidir.
Ölçüler milimetredir
Anahtar
1 Platform
2 Demetin dönüş noktası
3 Demetin düşme noktası
4 Zemin (kırılmadan demet darbesine dayanabilecek yeterli kalınlıktaki beton)
Şekil 2 - Demet düşme deney teçhizatı
EN ISO 10961: 2012
7.3 İmalat zamanındaki deney ve muayene
7.3.1 Çerçeve
Azami 10 adet imalatın arasından bir adet çerçeve 2 x azami brüt ağırlık deneme yükü ile aşağıdaki şekilde
deneye tabi tutulmalıdır:
- Kaldırma gözleri, çerçeve kaplamasından önce, imalat yapılan ülkede tanınan standardlara, örneğin EN
1290, EN 1291 veya ASTM standardları (bkz. Kaynaklar), uyumlu çatlak aramaya tabi tutulmalıdır.
- Bütün birincil yapısal kaynak bağlantıları, çerçeve kaplamasından önce, imalat yapılan ülkede tanınan
standardlara, örneğin EN 1290, EN 1291 veya ASTM standardları (bkz. Kaynaklar), uyumlu çatlak aramaya
tabi tutulmalıdır.
Tasarım çizimlerinden sapma olmadığına ve uygulanabilen yerlerde paneller ve kapakların tümüyle ve serbest
hareketli olduğuna emin olmak için çerçeve görsel olarak incelenmelidir.
Deneye tabi tutulan çerçeve yukarıdaki deneylerden birinden başarısız olursa, ilgili partideki (azami dokuz)
bütün çerçeveler deneye tabi tutulmalıdır. Bütün hatalı çerçeveler hurdaya ayrılmalı veya tamir edilmeli ve
sonrasında yeni deneylere sunulmalıdır.
7.3.2 Manifold
Her manifold, Madde 4.6.3’te tanımlandığı gibi deneme basıncı ile deneye tabi tutulmalıdır.
Bu deneyde başarısız olan bütün manifoldlar hurdaya ayrılmalı veya tamir edilmeli ve sonrasında yeniden
deneye tabi tutulmalıdır.
7.3.3 Demet
7.3.3.1 Genel
Sızıntı deneyi, demetin çalışma basıncında % 2’den az helyum veya % 2 ila % 4 arası hidrojen içeren gazlar
(veya gaz karışımları) veya basınçlı hava kullanılarak gerçekleştirilmelidir.
7.3.3.2 Montaj sızıntı deneyi

Demet imalatçısının sorumluluğu altında, tamamlanmış demet, tüm eklemlerin ve gaz bağlantılarının
bütünlüğünü kontrol etmek için dolum basıncının asgari % 25’inde sızıntı deneyine tabi tutulmalıdır.
Not - Gaz türüne bağlı olarak, daha yüksek basınç uygun olabilir.
7.3.3.3 Nihai sızıntı deneyi

Tamamlanmış demet, uygun yöntemler ve kullanıcı tarafından tanımlanan kabul kriterleri kullanılarak, dolum
basıncında sızıntı için deneye tabi tutulmalıdır. Bu işlem demet imalatçısının sorumluluğu altında veya
montaj sonrası “dolum zamanında muayene” işleminin bir bölümü olarak ilk dolum esnasında bir dolum
merkezinde yerine getirilmelidir.
Not - Gaz türüne bağlı olarak, daha karmaşık sızıntı deneyi yöntemleri uygun olabilir.
8 Belgeleme
8.1 Bir demetin imalatında kullanılan bileşenlerin kayıtları ile demetin nasıl ve nerede monte edildiği ile deneye
tabi tutulduğunun tarihçesi, her bir yeni demet için muhafaza edilmelidir. Kayıtlar aşağıdaki bilgileri içermelidir:
- Bu standarda atıf (TS ISO 10961:2010 şeklinde),

- Demetin özgün seri numarası,
- Çerçevenin özgün seri numarası,
- Ana çıkış vanasının(vanalarının) modeli,
10
EN ISO 10961: 2012
- Demetin amaçlandığı gaz türü(türleri),

- Demetin deney basıncı (tüplerin deney basıncına uyumlu),
- Demetin içerisindeki tüplerin seri numaraları,
- İmalatçının adı ve adresi,
- İmalat tarihi (YYYY/AA dizilişinde).
8.2 Orjinal deney kayıtları ve/veya münferit bileşenlerin veya bileşen partilerinin sertifikaları, münferit demet
kayıtlarına çapraz referans olacak şekilde ayrıca muhafaza edilmelidir.
8.3 Bütün kayıtlar, en azından, demet ve/veya bileşenler mevcut olduğu sürece muhafaza edilmelidir.
11
EN ISO 10961: 2012
Ek A
Asetilen tüplerinin dahil olduğu, dolum sırasında sökülen, demetlerin
tasarım, imalat ve deneyleri için özel kurallar
Demet aşağıdakilere kolaylık sağlayacak şekilde tasarımlanmalıdır:
- Herhangi bir bileşeninde hasar veya sünme olmadan manifoldun çıkarılması, montesi ve bakımı
(bağlantıların yapılması, ek yerlerinin contalarının değişimi, sızıntı kontrolü, v.b.) için kolay ve emniyetli
erişim,
- Münferit tüplerin kolay ve emniyetli parçalara ayrılması ve yeniden monte edilmesi,
- Demetin yan tarafından tüplerin çıkarılması.
Manifoldun bir ucu konnektörlü bağlantı elemanları, kolay tüp değişimine müsaade edecek şekilde yeterli
esneklikle tasarımlanmalıdır.
Münferit tüpler, tek tüp için geçerli olan düzenlemelere uyumlu olarak işaretlenmeli, etiketlenmeli ve vana
yerleştirilmelidir.
Tüplerde, vana koruması takılabilecek vasıtalar sağlanmalıdır (örneğin dişli boyun halkası, tüp başlığı).
Asetilen ile ilgili, ilave gereklilikler için Ek B’ye bakınız.
12
EN ISO 10961: 2012
Ek B
Asetilen tüp demetleri için özel şartlar
B.1 Genel
Bu standardın ana bölümünde belirtilen tasarım şartlarına ilave olarak, asetilen tüp demetleri Madde B.3’de
belirtilen tasarım şartlarını karşılamalıdır. Asetilen manifold tasarımı Madde B.3.4’e uygun olmalıdır.
Bu standardın ana bölümünde belirtilen tanımlama şartlarına ilave olarak, asetilen tüp demetleri Madde B.4’te
belirtilen tanımlama şartlarını karşılamalıdır.
Bu Ekte aksi belirtilmediği sürece, bu standardın ana bölümünde belirtilen deney şartları asetilen tüp demetleri
için uygulanabilir.
B.2 Asetilen demetleri ile ilgili ilave açıklamalar
B.2.1 Asetilen tüp demetleri

Asetilen tüp demeti 2 adetten az ve genellikle 16 adetten fazla olmayan tüpler içerir. Tüp demeti sökülmeden
önce sadece önceden belirlenen bir sayıdaki tekrar dolum için amaçlanır ve her bir tüpe münferit olarak
dolum (çözünmüş UN 1001 asetilen için çözücü ikmali dahil) yapılır.
B.2.2 Demet dara ağırlıkları

Asetonu çözücü olarak içeren asetilen tüp demetleri için, azami asetilen ve çözücü miktarı demetteki her bir
münferit tüpte tanımlanmalıdır.
Çözücü içeren asetilen tüplü demetler için, aşağıdaki iki dara ağırlığı kullanılır:
- Dara BSen fazla, her biri müsaade edilen azami çözücü ağırlığı ve ilişkili doymuş gaz ile doldurulan demetteki
tüm tüplerin ağırlığı ile çerçevenin, manifoldun ve tüm diğer ekipmanların ağırlıklarının toplamı,
- Dara BSen az, her biri müsaade edilen asgari çözücü ağırlığı ve ilişkili doymuş gaz ile doldurulan demetteki
tüm tüplerin ağırlığı ile çerçevenin, manifoldun ve tüm diğer ekipmanların ağırlıklarının toplamı.
Not - Doymuş gaz, atmosferik basınçta ve 15 °C sıcaklıktaki çözücüyü doyurma için gerekli asetilendir.
B.3 Tasarım
B.3.1 Çerçeve
Asetilen tüp demetlerinin çerçeveleri soğutma amacıyla tüplerin üst kısmına su serpilmesinden zarar
görmemelidir.
B.3.2 Asetilen tüpleri

Demet içerisindeki asetilen tüplerinin tümü aynı boyut ve gövde tipinde olmalıdır ve emme ile yüzeyden salma
oranları benzer olacak biçimde aynı gözenekli kütle ve çözücüyü içermelidir. Tüp gövdesi ve gözenekli kütle,
ilgili uluslararası standardlar veya ulusal yönetmeliklere uygun olmalıdır.
B.3.3 Tüp vanaları/tüp bağlantı elemanları

Bir asetilen tüp demetinde, her bir tüp, ISO 10297 gerekliliklerini karşılayan bir tüp vanası ile teçhiz
edilmelidir.
B.3.4 Manifold
B.3.4.1 Genel
Manifoldlar hesaplama ile (bkz. Madde B.3.4.2) veya bir deneysel yöntem ile (bkz. Madde B.3.4.3)
tasarımlanabilir. Hesaplama yöntemi seçildiğinde, tasarım ya bir hidrolik veya bir pnömatik deney ile
doğrulanmalıdır.
13
EN ISO 10961: 2012
B.3.4.2 Boru et kalınlığının hesaplanmasıyla tasarım

Genel olarak, muayene kuruluşu boru et kalınlığı hesaplama yöntemini, ASME B31.3 gibi, onaylayabilir. Şu an,
en yaygın kullanılan yöntem aşağıda tanımlanmıştır. Bu yöntem, herhangi bir noktada meydana gelen şok
yansımasına bütün sistemin dayanabilmesi için gerekli et kalınlığını (örneğin borular ve bağlantı elemanları)
hesaplar.
Not - Bir asetilen patlaması bir şok dalgası olarak bir manifold borusu boyunca dolaşır. Bu gibi yerlerde veya
yakın bölgelerdeki, keskin köşeler, vanalar ve kapalı boru uçları gibi şok dalgalarının yansıyabileceği
manifold borusunda özellikle yüksek gerilmelere neden olur.
Boruların gerekli et kalınlığını hesaplamak için aşağıdaki eşitlik kullanılır:
(B.1)
Burada:
t gerekli boru kalınlığı, mm;
P ölçülendirme basıncı (gösterge basıncı), bar2)
D borunun dış çapı, mm;
F malzemede müsaade edilen gerilme, N/mm²
asetilen ayrışmasından kaynaklanan basınç artışını dikkate alan asetilen için, ölçülendirme basıncı P ve
müsaade edilen gerilme aşağıdaki şekilde hesaplanır:
(B.2)
(B.3)
burada:
Pf azami dolum basıncı (gösterge basıncı), bar1)
Re malzemenin akma noktası gerilmesi, N/mm2
ƒ1 emniyet faktörü (en az 35).
B.3.4.3 Deneysel yöntem yoluyla tasarım

İmal edilen manifold borusunun bir modelinde veya bölümünde, asetilenin azami dolum basıncında [dolum
esnasında bir asetilen tüp demet manifoldunda müsaade edilen en yüksek basınç 25 bar’a (gösterge) eşittir]
asetilen bir ateşleme cihazı kullanılarak ateşlenmelidir. Bu yöntem sadece ateşleme deneyi tecrübesi olan ve
gerekli tesislerin bulunduğu yerlerde kullanılabilir. Kullanılan deney düzeneği, tutuşma/patlama gelişimine
müsaade edecek yeterli uzunlukta, örneğin aynı boru çapı, ateşlemenin olduğu gerçek manifold borusunda
beklenebilen koşulların tekrar üretimini sağlayacak biçimde tasarımlanmalıdır. Borunun et kalınlığı ciddi hasar
görmeksizin deneylerde meydana gelen gerilmeye dayanabilme kabiliyetini göstermelidir, örneğin patlama,
çatlama ve asetilen salınımı.
B.3.5.5 Esnek hortumların tasarımı

Hortum bağlantısının malzemesi, hortumun iç çapına bağlı olarak, patlama basıncı Çizelge B.1’de
tanımlanan asgari gereklilikleri karşılayan kalitede olmalıdır:
1) Bu eşitlikteki 1 bar değeri atmosferik basınçtır.

14
EN ISO 10961: 2012
Çizelge B.1 - Patlama basıncı
İç çap Azami patlama basıncı

mm bar (gösterge)
<6 600
≥ 6 ama ≤ 12 900
Üç adet hortum, hortum imalatçısının sorumluluğu altında tip onay deneylerinde deney numunesi olarak
kullanılmak üzere ilk imal edilen partiden alınmalıdır. Bu numunelerden iki âdedi, hortumların ciddi hasar
görmeden ortaya çıkan gerilmeye dayanabilme kabiliyetini göstermek için, bir patlama ayrışması kullanılarak
yapılan deneye gönderilecektir. Bu deney için, başlangıç basıncı en az 25 bar (gösterge) olmalıdır. Üçüncü
deney numunesi bir hidrolik patlama deneyinden geçirilmelidir. Hidrolik patlama basınç değeri bir referans
değer olarak alınmalıdır. İmalat hortumları için, hortum imalatçısı bu şekil elde edilen değerin % 90’ından az
olmayacak bir asgari patlama basıncını garanti etmelidir.
Esnek hortumlar, ISO 14113’e uyumlu asetilen ile birlikte kullanılan çözücülerin etkilerine dayanmalıdır.
Bağlantı uçları arasındaki hortum malzemesinin elektriksel direnci ≤ 106 Ω olmalıdır.
B.3.5 Vanalar (tüp vanaları dahil) ve sızdırmazlık elemanları

Vana gövdesinin mukavemeti monte edildiği borunun hesaplanan mukavemeti ile benzer olmalı ve ISO
10297’ye uyumlu olmalıdır.
Vana tasarımı veya kurulum yöntemi, vana bileşenleri arasındaki sürtünmeden kaynaklanan ateşleme riskini
en aza indirecek şekilde olmalıdır. Vana yuvasının kirlenme ihtimalini ortadan kaldırmak için filtreler
kullanılabilir.
B.3.6 Akış kesme cihazlı alev tutucu

Her bir asetilen tüp demeti asetilen ayrışmasına karşı korunmalıdır. Bu bir alev tutucu, bir akış kesme cihazı
veya her ikisi vasıtasıyla gerçekleştirilebilir. Her ikisinin de kullanımı tavsiye edilir.
B.4 Tanımlama
B.4.1 Genel
Dara ağırlığı bir plastik veya metal halka, bir etiket veya diğer uygun yöntemlerin kullanımı vasıtasıyla her bir
tüp üzerinde gösterilebilir.
Bu amaçla orjinal tüp damgalama işaretlemesi değişmemelidir.
B.4.2 Demet dolum tanımlaması

Bir demet içinde kullanılan her bir münferit tüp için azami çözücü içeriğine dayalı dara ağırlığı tüp üzerinde
gösterilmelidir.
Bir tanımlama plakası kalıcı olarak, kullanıldığı ülkenin yönetmeliklerine uygun olan, demet çerçevesine
takılmalıdır. Plaka, uygun bir sıra ile, aşağıda listelenen verileri içermelidir.
- “UN1001 asetilen, çözünmüş” tanımlaması ve kimyasal bağıntısı C2H2,

- Demettin azami asetilen içeriği, kilogram,
- Gözenekli malzemenin türü,
- Çözücü türü (aseton veya dimetilformamit),
- Demet içindeki silindirin ilk periyodik muayene nedeniyle yapılan bir önceki deney tarihi (YY/AA),
- Kilogram olarak dara ağırlığı BAen az, en yakın tam sayıya aşağıya yuvarlanır, aşağıdaki iki örnekte
gösterildiği gibi “KG” harfleri ile takip eden:
ÖRNEK 1 1 282,6 kg bir ağırlık “1 282 kg” olacak şekilde aşağıya yuvarlanmalıdır.
ÖRNEK 2 653,4 kg bir ağırlık “653 kg” olacak şekilde aşağıya yuvarlanmalıdır.
- Tüp üzerinde “PW” harfleri damgasının öncesinde, bar olarak, çalışma basıncı.
15
EN ISO 10961: 2012
B.4.3 Diğer bilgiler

Aşağıda verilen tanımlama verileri Madde 6.3’teki verilere ilave olarak demete işaretlenebilir:
- Demet içerisindeki münferit asetilen tüplerinin seri numaraları (Alternatif olarak, bu numaralar bir demet
dosyasına kayıt edilebilir),
- Demet tüpü elleçleme talimatnameleri (sadece özel durumlarda tüp vanalarının kapatılması gerektiği
bilgisini içeren),
- Kilogram olarak dara ağırlığı BSen fazla, en yakın tam sayıya aşağıya yuvarlanır, “KG” harfleri ile takip eden
(Madde B.4.2’deki örneklere bakınız),
- Demetin park istasyonu.
B.5 Deney
B.5.1 Bir manifoldun tasarım nitelik deneyi
Emniyet cihazları hariç tutularak, manifolda 300 bar (gösterge) asgari bir basınca kadar basınç deneyi yapılmalıdır. Esnek
hortumlar kullanılırsa, Madde B.3.4.4’ün şartlarına uyum için hortumlara prototip deneyi yapılmalı ve prototip onayı
alınmalıdır.
B.5.2 Tasarım niteliği - bir demetin düşme deneyi

Madde 7.2.2.3.4’te tanımlanan iki tür düşme deneyi yapılmalıdır.
Not - Asetilenin kararsız doğası nedeniyle, içinde asetilen olan tüplerin düşme deneyi tavsiye edilmez.
B.5.3 Manifoldun imalat deneyi

Emniyet cihazları hariç tutularak, her bir manifold 300 bar asgari bir (gösterge) basınca kadar basınç deneyine
tabi tutulmalıdır.
Manifolda monte edilmeden önce her bir esnek hortuma 300 bar asgari bir (gösterge) basınca kadar hidrolik
olarak deneye tabi tutulmalıdır.
16
EN ISO 10961: 2012
Kaynaklar
[1] ISO 32, Gas cylinders for medical use — Marking for identification of content
[2] ISO 9606-1, Approval testing of welders — Fusion welding — Part 1: Steels
[3] ISO 10286, Gas cylinders — Terminology
[4] ISO 10298, Determination of toxicity of a gas or gas mixture

[5] ISO 11114-1, Transportable gas cylinders — Compatibility of cylinder and valve materials with gas
contents — Part 1: Metallic materials
[6] ISO 11114-2, Transportable gas cylinders — Compatibility of cylinder and valve materials with gas
contents — Part 2: Non-metallic materials
[7] ISO 15607, Specification and qualification of welding procedures for metallic materials — General
rules
[8] ISO 80000-4, Quantities and units — Part 4: Mechanics
[9] ASTM E165, Standard Practice for Liquid Penetrant Examination for General Industry
[10] ASTM E273, Standard Practice for Ultrasonic Examination of the Weld Zone of Welded Pipe and
Tubing
[11] ASTM E390, Standard Reference Radiographs for Steel Fusion Welds
[12] ASTM E709, Standard Guide for Magnetic Particle Testing
[13] ASTM E1312, Standard Practice for Electromagnetic (Eddy-Current) Examination of Ferromagnetic
Cylindrical Bar Product Above the Curie Temperature
[14] ASTM E2261, Standard Practice for Examination of Welds Using the Alternating Current Field
Measurement Technique
[15] ASME B31.3, Process Piping
[16] EN 1290, Non-destructive examination of welds — Magnetic particle examination of welds
[17] EN 1291, Non-destructive examination of welds — Magnetic particle testing of welds — Acceptance
levels
[18] EN 1593, Non-destructive testing — Leak testing — Bubble emission techniques
[19] EN 1779, Non-destructive testing — Leak testing — Criteria for method and technique selection
[20] EN 13133, Brazing — Brazer approval
[21] EN 13134, Brazing — Procedure approval
[22] Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS)
[23] UN Model regulations
17

141-TS en ISO 10961 Gaz Tüpleri-Tüp Demetleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

141-TS en ISO 10961 Gaz Tüpleri-Tüp Demetleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

TS EN 13769:2004, TS EN 13769/A1:2006 yerine

Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat, deneyler ve muayene

Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Gasflaschen - Flaschenbündel - Auslegung,

EN ISO 10961:2012 Standardının Türkçe Tercümesidir.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

- Bu standard yayımlandığında TS EN 13769:2004, TS EN 13769/A1:2006 yerini alır.

- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.

Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat, deneyler ve muayene

Gas cylinders - Cylinder bundles - Design, manufacture, testing and inspection

Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Conception, Gasflaschen - Flaschenbündel - Auslegung,

Bu Avrupa standardı CEN tarafından 9 Mart 2012 tarihinde kabul edilmiştir.

AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

Yönetim Merkezi : Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

Bu standard, EN 13769:2003’ün yerini almıştır.

Gaz tüpleri-Tüp demetleri-Tasarım, imalat,

Gas cylinders - Cylinder bundles - Design,

Bouteilles à gaz - Cadres de bouteilles - Conception,

Uluslararası Standardlar, ISO/IEC Direktifleri Bölüm 2’ye göre yazılmıştır.

ULUSLARARASI STANDARD ISO 10961: 2010 (E)

Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

3.1 Tüp demeti

3.3 Tüp vanası

3.4 Tüp bağlantı parçası

3.6 Ana vana

3.7 Ana bağlantı

3.8 Dara ağırlığı

3.9 Azami brüt ağırlık

3.10 Basınçlı gaz

3.11 Sıvılaştırılmış gaz

3.12 Kanıt deney basıncı

3.13 Patlama basıncı

Not - ISO 10286’dan uyarlanmıştır.

3.14 Çalışma basıncı

3.15 Demet deney basıncı

3.16 İzin verilen azami dolum ağırlığı

3.17 Çok zehirli gaz

Not - ISO 10298’den uyarlanmıştır.

3.18 Zehirli gaz

Not - ISO 10298’den uyarlanmıştır.

3.19 Dolum basıncı

3.20 Demet imalatçısı

3.21 Muayene kuruluşu

[UN Model Yönetmelikleri]

3.22 Yetkili merci

Not - UN Model Yönetmeliklerinden uyarlanmıştır.

Not - Kaldırma gözleri kullanıldığında ulusal düzenlemeler geçerli olabilir.

Şekil 1 - Asgari kaldırma bacağı açısı

4.5 Tüp vanaları ve tüp bağlantı elemanları

Asetilen için Ek B’ye bakınız.

Asetilen için Ek B’ye bakınız.

4.7 Ana bağlantı(bağlantılar)/ana vana(vanalar)

4.8 Montajı yapılmış demet

Bu şartları yerine getiren durum için demet imalatçısı;

6.2 Ürün ve tehlike tanımları

6.2.1 Uyarı işaretlemeleri

6.2.2 Renk kodlaması

6.3 Demet dolum tanımlaması

6.3.2 Gruplama ve işaretlerin boyutları

İşaretlerin ebadı asgari 5 mm olmalıdır.

Asetilene göre ilave veri için Ek B’ye bakınız.

6.3.3 İmalat işaretleri

6.3.4 İşletme işaretleri