Ana Arı Yetiştiriciliği,

Yapay Tohumlanması ve Semen Dondurma

Doç.Dr. Aziz GÜL

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
 Kolonideki Bireyler

Ana arı İşçi Arı Erkek Arı

 Ana Arının Koloni İçin Önemi

 Arıcılıkta koloni verimliliğini etkileyen en önemli faktörlerden

biridir.
 Bir koloninin göstereceği performans çok büyük ölçüde ana arı ve
onun niteliği ile ilgilidir.
 Kalıtsal yapının kaynağı olması nedeni ile;
 Koloninin gücü,
 Çalışkanlığı,
 Hastalığa karşı duyarlılığı ve dayanıklı oluşu,
 İyi huylu veya hırçın olması,
 Kışlama yeteneği,
 Bal verimi gibi özellikleri ana arıya onunla çiftleştirilen erkek arıya
bağlıdır.
 Ana Arının Kolonideki Görevleri
 Yumurtlamak ve koloninin devamlılığını sağlamak.
 Koloninin tümünün anası, yalnızca 1-2 yıl üretimde kullanılabilir.
 Koloninin anası olmakla beraber erkek arıların da kendi kalıtsal
özelliklerini aynen taşıması bakımından aynı zamanda dolaylı olarak
koloninin babası sayılmakta ve böylece kalıtsal yapının döllere
aktarılmasında hem ana hem de baba rolü oynamaktadır.
 Salgıladığı feromonlar ile kovandaki bireylere varlığını hissettirir ve
dolaylı olarak onların yöneticisi konumundadır.
 Bir Ana Arı;
 Döllenmiş (2n = 32) yumurtadan gelişir.
 Gelişmesini 16 günde tamamlayarak ergin hale gelir.
 7-10 günlük yaşta çiftleşme uçuşuna çıkarak havada 10-20 erkek
arı ile çiftleşir.
 Kaliteli bir ana arı, başarılı çiftleşme sonucu 5-8 milyon adet
spermatozoayı spermatekasında depolayabilir.
 Ana arının karnının son kısmında iğne ve buna bağlı zehir kesesi
vardır. Ana arının iğnesindeki çentikler işçi arının iğnesindekilere
göre sayıca daha az ve küçüktür. Ana arı iğnesini kovandaki rakip
ana arılara ve ana arı yüksüklerine karşı kullanılır.

 Ana arı çiftleşmeden önce 200-220 mg ağırlığında, çiftleştikten

sonra 400 mg ağırlığındadır. Ana arı yaşamı boyunca genç işçi
arılarca arı sütü ile beslenir. Kendi kendine beslenmez.

 Ana arının nasanof bezi ile balmumu, yavru gıdası salgılayan bezleri,
polen sepetlikleri yoktur. Yani su, polen, propolis ve nektar seferine
çıkmaz. Bal, mumu ve arı sütü üretmezler.

 Dili (hortumu) nektar toplamaya elverişli değildir.

 Ana arı kovan içi ve kovan dışı şartlar müsait olduğunda günde
2000-3000 yumurta bırakır. Bu sayı ortalama 1500-2000'dir.

 Ana arı peteklerdeki gözün durumuna göre yumurta bırakır. Dar

olan işçi arı gözlerine döllü yumurta, geniş olan erkek arı gözlerine
dölsüz yumurta bırakır.

 Her koloninin kendine has kokusu vardır. Bu koku feromona has

değildir. Her ana arının salgıladığı feromon aynıdır.
Ana Arı Feromonları
Ana arının çenesinde bulunan bezler tarafından salgılanan feromonların
yapısı 32 farklı bileşenden meydana geldiği bildirilmiştir

a)- 9-Oxodec-2-enoic acid (9-ODA)

b)- 9-Hydroxy-2-enoic acid (9-HDA)

c)- Methylparaben (HOB)

d)- 4-Hydroxy-3-methoxy phenylethanol (HVA)

 Ana Arı Feromonlarını etkileri

https://meetings.ami.org/2020/project/queen-honey-bee-pheromone-communication-and-effects-on-the-hive/
Üretim Yöntemleri
Bal arıları, kovan içi ve kovan dışında gelişen ve kendilerini zorlayan
koşulların etkisiyle doğal olarak ana arı yüksükleri yaparak, yeni ana
arı veya ana arıları yetiştirirler.

Ana arı üretiminde arıların çeşitli nedenlerle yaptıkları bu yüksükler

kullanılabileceği gibi, koloniler doğal yüksük yapmaya zorlanarak
elde edilen yüksüklerden de ana arı üretilebilir.
 Üretim Yöntemleri
Teknik arıcılıkta arzu edilmemesine rağmen, halen ülkemizdeki
kolonilerin büyük bir çoğunluğunda ana arı ihtiyacı bu şekilde
karşılanmaktadır.
Bu şekildeki bir üretim kolonide bir aylık gibi bir zaman kaybına
neden olmakta ve verimin düşmesine sebep olmaktadır. Arıcılıkta bu
kayıpları önlemek için ana arı yetiştiriciliği kontrollü olarak
yapılmalıdır.
• Kotrolsüz Ana Arı Yetiştirme Teknikleri

1. Oğul Yüksüklerinden Yararlanma

2. Ana Yenilemek İçin Yapılan Yüksüklerden Yararlanma
3. Anasız Kolonilerde Yapılan Yüksüklerden Yararlanma

• Kotrollü Ana Arı Yetiştirme Teknikleri

1. Miller Yöntemi
2. Smith Yöntemi
3. Alley Yöntemi
4. Doolittle(Aşılama) Metodu
 Doğal Ana Arı Yüksükleri (Kontrolsüz)

 Oğul Verme = Hayatta kalabilmek için işçi arılar bulabildikleri

her yaşta larvadan çok fazla yüksük yaparlar.

Kullanılmamalı
 Doğal Ana Arı Yüksükleri (Kontrolsüz)

 Ana Yenileme = Yaşlı anaların genç bir ana arıyla değiştirilmesi

amacıyla "peteklerin ortasına" bir kaç tane aynı yaşta larvalardan
yapılmış yüksükler bulunur. Aynı zamanda çerçevelerde günlük
yumurtada vardır.
 Doğal Ana Arı Yüksükleri (Kontrolsüz)

 Anasızlık = Herhangi bir nedenle ana arısı kaybolan kovanda,

çerçeve üzerinde bulunan her yaştaki larvadan "çerçevenin her
hangi bir yerinde" ana yüksükleri yaparlar.

Kullanılabilir
 Doğal Ana Arı Yüksükleri (Kontrolsüz)
Her 3 durumda da işçi arılar koloninin anasız olduğunu hisseder
etmez, mevcut larvalardan yararlanarak ana arı yüksükleri yapmak
suretiyle ana arı yetiştirmeye başlarlar.

 Doğal yüksüklerin kullanılması kolonilerin uzun bir süre anasız

kalmalarına yol açar.
 Geriden yeni generasyonlar gelmediği için bu süre içerisinde mevcut
işçi arıların bir kısmı ömrünü tamamlar, diğerleri ise yaşlanır.
 Böylece koloni gücü iyice zayıflayarak bu tip koloniler için mevcut
sezon kaçırılmış olur.
 Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Metotları

1. Miller Yöntemi
2. Alley / Smith Yöntemi
3. Doolittle(Aşılama) Metodu

Bu yöntemler arasında ticari olarak en fazla kullanılan

Doolittle yöntemidir.
 Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Metotları

1. Miller Yöntemi
 Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Metotları

2. Alley / Smith Yöntemi

 Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Metotları

3. Doolittle (Aşılama) Yöntemi

Ticari olarak en fazla kullanılan Doolittle yöntemidir.

 Doolittle (Aşılama) Yöntemi
 Bu metod, larva transferi suretiyle gerçekleştirilir.
 Günümüze kadar gelişerek gelen bu yöntemin esası, işçi arı
gözlerindeki uygun yaşlı larvaların özel gereçlerle alınıp önceden
hazırlanmış olan temel yüksüklere aktarılmasıdır.
 Bu gün tüm dünyada ticari amaçlı ana arı yetiştirip satan tüm
firmalar bu yöntemi kullanmaktadırlar.

Damızlık Koloni Yüksük Başlatıcı koloni

 Doolittle (Aşılama) Yönteminin Aşamaları
1- Temel yüksüklerin hazırlanması
2- Taşıyıcı çerçeveler yapılması
3- Başlatıcı koloninin hazırlanması
4- Larva transfer (aşılama) işlemi
5- Çiftleştirme kovanlarının hazırlanması
6- Çiftleştirme
7. Suni Tohumlama
8- Ana arıların kafese alınması
Yüksükler (Plastik veya Mum)
Plastik yüksükler
Mumdan Hazırlanmış
Yüksükler
Taşıyıcı Çerçeve
 Larva Transfer Kaşığı

Larva transfer kaşığı; hazır olarak temin edilebilir.

Çelik tellerin ucu yassılaştırılarak transfer kaşığı olarak kullanılabilir
Larva transferi sırasında larvayı zedelemeyecek şekilde ucu pürüzsüz
olmalıdır.
Larva Transfer(Aşılama) işlemi
Transfer yaşı ana arı kalitesi üzerine doğrudan etkilidir
Başlatıcı Koloniler
Kabul edilmiş larvalar
10. Gün ruşetler oluşturulur
Ruşetlerin
arazideki
dağılımı
Farklı renkteki ruşetler
Ana Arının Yüksükten Çıkışı
 Çiftleşme ve Yumurtlama
 Sağlıklı bir ana arı ancak çiftleşebilir
 Sağlıklı erkek arı popülasyonu çiftleşmeyi gerçekleştirebilir
 10-30 dakika zaman gereklidir
 Öğleden sonra saat 13:00-17:00 saatleri
 Hava 200C üzerinde sıcaklıkta olmalıdır
 Rüzgar 20 km/h şiddetinden daha az olmalı
Çiftleşmiş Ana arı

Çiftleşme İşareti
 Ana arı 9-12 saniyede bir yumurta bırakır
 Ana arı yılda yaklaşık 300.000 yumurta atar.
 Bir yumurta için 5-30 sperm harcanır.
 Ana arı 5.000.000-8.000.000 sperm depolayabilir.
 Erkek arıda 7.000.000 sperm bulunabilir.
 Ana arı yumurtlamak istediği gözü kontrol eder ve
sonra yumurta atar.
 75-100 yumurtadan sonra dinlenir.
 Günde 1500-2000 yumurta atar.
Ana Arı Boyaları
ÜRETİM ?

Türkiye'de mevcut ana arı üretimi yaklaşık 500.000 olup bu

rakam ihtiyacın %15'ini karşılamaktadır.

İHTİYAÇ ?

Buna göre arıcılık sektöründe koloni sayılarının 7-8

milyonu geçmesi ile yıllık yaklaşık 3,5 milyon kaliteli ana
arı açığını oluşturmaktadır.
 Ana arı kalite parametreleri

 Vücut ağırlığı = > 200 mg

 Spermateka çapı = > 1.2 mm
 Spermateka hacmi = 0.90 mm3

Spermatkedaki sperm sayısı = > 5 000 000

 Erkek arı yetiştiriciliği

Erkek arı yetiştiriciliği ıslah çalışmaları veya yapay tohumlama

çalışmalarında büyük önem arzetmektedir. Dolayısı ile
• Damızlık kolonilerden erkek arı yetiştirilmeli
• Erkek kolonilerin işçi arı mevcudu kalabalık olmalı
• Koloniler hergün beslenmeli
• Protein kaynaklı besinler takviye olarak verilebilir.
• Hem başlatıcı koloniler hem de erkek arı yetiştirme
kolonilerinde polenli çerçeveler bol miktarda bulunmalıdır.
• Kolonilerin varroa mücadesi mutlaka yapılmalıdır.
Yapay Tohumlama
 Yapay Tohumlama neden gereklidir?

• Suni tohumlama, çiftleşmeyi kontrol etmesine

• Belirli erkek arıları belirli kraliçelerle eşleştirmesine izin verir.
• Bu şekilde yetiştiricilikte doğrudan;
• Yüksek hijyenik davranışlı,
• Sakin,
• Bal üretimi yüksek,
• Hastalık direnci
• Renk gibi
istenen genetik özellikleri doğrudan
seçmemizi sağlar.
 Aşamaları
• Ana arı ve Erkek arı yetiştirmek
• Yapay tohumlama odasının sterilizasyonu
• Yapay tohumlama alet ve ekipmanlarının sterilizasyonu
• Tohumlama şırıngasının hazırlanması
• Semen toplama
• Yapay tohumlama
Tohumlama için basit bir çözelti Semen dondurma için özel çözelti
(Cobey, 2013) (Hopkins et al., 2012)
Erkek Arıdan Semen Toplama

Olgun erkek olmalı

Kovan önünden alınmalı
Genç yada yaşlı erkek olmamalı
Pestisit yada diğer ilaçlara maruz kalmamış olmalı
Stres faktörlerinden uzak olmalı
Kovan proteinli besinlerle beslenmiş olmalı
Kısmi eversiyon Full eversiyon
Sperm motilitesi
 Dondurulmuş semenin ana arılara verilmesi
Ana arılara taze semene oranla az semen verilmeli
Üretim amaçlı değilde genetik materyalin, damızlıkların korunması amacıyla yapılmalı.
İğne çemberinin açılması ve tohumlama
 Ana Arı Yumurtalığı
Çiftleşme-Tohumlama sonrası Yumurtlama sonrası
İşçi arı oranları belirlendikten sonra ana arılar öldürülerek sperm
kesesindeki sperm miktarı belirlenir.
Spermateka
 Döllenmiş Ana Arı Spermatekası

Trakesi Alınmış Ana Arı Spermatekası Trakeli Ana Arı Spermatekası

 Spermateka

Çiftleşmiş Ana Arı Spermatekası Çiftleşmemiş Ana Arı Spermatekası

Yapay Tohumlama İşlemi
Spermateka
Bal arılarında Sperm Depolama
Bal arıları (Apis mellifera Linnaeus) böcek tozlaşmasının büyük
çoğunluğunu oluşturdukları için tarım endüstrisinde gıda üretimi için
kritik oyunculardır.
Ancak son yıllarda dünya çapında bal arısı kolonilerinde önemli
kayıplar olmuştur. Yapay tohumlama ile birlikte bal arısı sperminin
korunması, türleri ve genetik çeşitliliğini korumak için etkili bir
stratejidir.
Sperm depolaması oda sıcaklığında mümkün olmakla birlikte birçok
memeli türü için, gametlerin uzun süreli depolanması için
dondurarak saklama tercih edilen yöntemdir.
Günümüzde gerek genetik
materyallerin saklanması ya
embriyoların yada spermlerin
dondurularak sıvı azot içerisinde
bekletilmesi ile yapılmaktadır.

Bal arılarında henüz embriyo

aşamasında dondurulma
yapılamadığından
kryopreservasyon erkek arıların
spermlerinin dondurulması ile
yapılmaktadır.
Balarısı spermasının dondurulmasına ait ilk çalışmalar 1970 ve
1980’li yıllarda yapılmıştır (Harbo, 1979, 1983; Kaftanoglu ve
Peng, 1984). Ancak bu ilk çabalarda depolanmış sperma ile suni
tohumlanan anaarılardan kısmen başarı elde edilmiştir. İlk olarak
Taber ve Blum (1960) çalışmalarında, balarısı spermasının oda
sıcaklığında 68 gün boyunca depolandıktan sonra anaarıların suni
olarak tohumlanabildiğini bildirmişlerdir.
Kaftanoğlu ve Peng (1984) yaptıkları bir çalışmada, balarısı
spermasının sıvı azot içerisinde bir yıl veya daha uzun süre ile
depolanabileceğini tespit etmişlerdir. Ancak depolanmış sperma
ile döllenen anaarıların yeterli işçi arı yumurtası bırakmadığı ve
koloninin anaarısı olması için verimli olmadığını, depolama için
daha etkili depolama solüsyonların geliştirilmesi gerektiğini
bildirmişlerdir.
Hopkins ve ark, 2012 yılında çalışma
sonucunda donma oranını 3°C/dak
olduğu ve %10 DMSO kullanımının
ideal olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca
spermanın 4°C üzerindeki sıcaklıklara
toleranslı olduğunu bildirmişlerdir.
Wegener ark. (2014), balarısı spermasının
dondurulmasında kullanılan DMSO gibi
koruyucu maddelerin hipertonik etkilerine
karşı diyaliz yöntemi geliştirmişlerdir. Ayrıca
spermanın dondurularak çözülmesi
sonucunda sperma örneklerinin içerisindeki
koruyucu kimyasalların olumsuz etkilerini
azaltmak için çözülen spermayı santrifüj
ederek dondurma esnasında kullanılan
koruyucu kimyasalları ayırmışlardır. Bu
işlemler sonucunda koruyucu çözeltilerin
direkt katılması, spermanın koruyucular
içerisinde diyaliz edilmesi ve diyaliz ile
birlikte santrifüj işlemi sonucunda elde edilen
işçi arı oranlarını sırasıyla %45.7 (29.2–
77.8), %47.5 (25.6–72.5) ve %27.0 (0.5–
65.3) olarak belirlemişlerdir.
 BALARISI SPERMASININ TAZE OLARAK SAKLANMASI

Balarısı sperması kapiller tüpler içerisinde veya toplandığı suni tohumlama iğneleri
içerisinde 16°C’de 2 hafta kadar taze olarak muhafaza edilebilmektedir (Almeida
ve Soares, 2002; Cobey, 2007). Ancak, spermanın erkek arılardan toplanması
esnasında kullanılan serum fizyolojik veya diğer sulandırıcıların içerisine olası
mikrobik bulaşmayı ve yayılmasını engellemek amacı ile gentamycine,
streptomycin, tylosin ve penicillin benzeri antibiyotikler katılır. Sperma toplama
işlemi bittikten sonra kapiller tüplerin veya iğnelerin her iki tarafı spermaya
bulaşmayacak şekilde vazelin benzeri mumsu bir madde ile hava almayacak
şekilde kapatılır.
Ülkelerarası veya bir ülkede iller arasında uzun mesafeler taşınacak olan sperma
örnekleri de aynı şekilde muhafaza edilerek düşük sıcaklıkta taşınabilir. Ancak 1-
2 gün gibi kısa süre muhafaza edilecek olan spermalar için kapiller tüplerin veya
iğnelerin her iki tarafına bir miktar sulandırıcı çekilmesi yeterlidir. Ayrıca,
spermanın 2 hafta gibi uzun süreli muhafazalarında kapiller tüpler olası ısı
farklılığı ve ışığın olumsuz etkilerinden korunması amacıyla alüminyum folyo
vb. bir madde ile kaplanır
Sıvı azotta dondurma
 Spermanın dondurulması amacıyla kullanılan
sulandırıcıların eritme sonrası canlılık üzerine önemli
etkileri bulunmaktadır.
 Dimethyl sulfoxide (DMSO),
 Eethylene glycol,
 Dimethylacetamide (DMA)
 Glycerol
balarılarında kullanılan başlıca kriyoprotektanlar olup
bunlar içerisinde en etkili olanı ve en fazla kullanılan
koruyucu DMSO’dur (Taylor ve ark., 2009).
Kriyoprotektanlar genelde hücre içi buzlanmayı engelleyici
etkiye sahiptirler (Watson ve Fuller, 2001).
Semen dondurma için özel çözelti (Hopkins et al., 2012)
Erkek Arılardan Sperma Toplama
Balarısı spermasının taze veya dondurularak saklanmasının ilk
aşaması semenin sağlıklı bir şekilde erkek arılardan
toplanmasıdır.
Semen toplamak için erkek yetiştirme kolonileri belirlenmeli ve
bu koloniler takviye besinlerle beslenerek kolonin işçi arı
mevcudu yüksek tutulmalıdır.
Ayrıca erkek yetiştirme kolonilerinin varroa mücadelesi de etkili
bir şekilde yapılmalıdır.
Varroa parazitinin erkek arı petek gözlerini tercih ettiği ve varroa
ile bulaşık kolonilerdeki erkek arı semen kalitesinin düşük olduğu
unutulmamalıdır
Olgun erkekler uçuş dönüşünde koloni önünden toplanmalıdır.
Toplanan erkeklerden semen aynı gün toplanacağı gibi, bir kafesle
erkekler güçlü bir kolonide tutularak sonraki günde toplanabilir. Vid
Ana arı ızgaraları ile kafes
yapılarak damızlık
kolonilerde hapsedilmiş
erkek arılar kontrollü olarak
toplanabilir.
Semen Toplama
Bu payetlere yükleme öncesindeki karışım
Extender Semen + Extender + Cryoprotektant Extender
6 + 4 + 1
Sperm motilitesi
Tohumlama sonrası sonuçlar
Semen dondurma konusunda

2013-2015 Yılları arasında bir TUBİTAK projesi yürütülmüştür.

ÜRETİM ?
Üretimde kullanmak için erken

İHTİYAÇ ?

Ancak sperm dondurulması artık bir ihtiyaç..

Eğitim Çalışmalarımız
 Teşekkür ederim
Doç.Dr. Aziz GÜL
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
agul25@gmail.com
 / antalyailtarim

antalya.tarimorman.gov.tr

Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

ADRES : Sedir, Tarım Kampüsü, Vatan Blv. 2 A, 07010 Muratpaşa/Antalya

TELEFON : 0242 345 28 20 FAX : 0242 346 67 80 E-POSTA : antalya@tarimorman.gov.tr