TOHUM GELİŞİMİ VE OLUŞUMU

Tohum morfolojik olarak döllenmiş yumurta olarak tanımlanır. Bu duble

döllenmenin sonucu meydana gelir. Birincisi, polar çekirdeklerden birinin
döllenmesi ile endospermin, yumurta hücresinin döllenmesi ile de
embriyo meydana gelir.

 ENDOSPERMİN GELİŞİMİ

Duble döllenmeden sonra endosperm gelişimi, embriyo gelişiminden

önce başlar. Öncelikle enerji teminiyle, ana bitki hücrelerinden besin
maddesi absorbsiyonu başlar.

Endospermin dış yüzeyi yüksek düzeyde protein içerikli bir tabaka olan
aleurone katmanı ile kaplıdır. Bu tabaka, çimlenme döneminde, enzim
sentezinde önemli rol oynar. Aleurone katmanı buğdaygillerde ve
marulda iyi gelişmiş bir tabakadır, ancak diğer türlerde daha az
bulunmaktadır.

Bazı türlerde, endosperm gelişimini erkenden tamamlar ve nucellus (2N),

besi dokusu ile dolar. Bununla çimlenme periyodunda tohumun enerji
gereksimini karşılar. Bu türlerden pancar ve ıspanak örnek verilebilir.
Tohum olgunlaşması süresince bu doku, perisperm olarak adlandırılır.

Bazı tohumlar, endosperm içermezler ya da perispermede sahip

değildirler. Bu tohumlara nonendospermic tohumlar denir. Bu tip
tohumlar, iri embriyo içerirler. Bu familyalar arasında Fabaceae,
Cucurbitaceae ve Asteraceae vardır.

Endosperm, tipik olarak büyük miktarlardaki enerji kaynağı bileşikleri

olan nişasta içerir. Daha düşük oranlarda depo proteinleri ya da bazı
türlerde yağ içerirler.

 EMBRİYO

Yumurtanın döllenmesi ile zigot oluşur sonuçta da embriyoyu meydana

getirir. Hücre bölünmesi, bir miktar endosperm oluşmadan meydana
gelmez.

İlk aşamada, iki hücre oluşur, micropile yakın olan uzar ve daha
baskındır. Üst katmandaki hücre sonuçta embriyoyu meydana getirir.
Birkaç hücrelik devreye proembriyo denir.
Bu dönemde embriyo 4 ayrı safhadan geçer.

Dikotiledeon tohumlarının kotiledonları oldukça iridir. Endospermik

tohumlar ince, hassas ve yaprakvari kotiledonlara sahipken,
endospermik olmayan tohumlar (bezelye, börülce ve fasulye), çok iri
kotiledonlara sahiptir ve tohumun %90 kuru ağırlığını oluşturur.

Genel bir kaide olarak çimlendiğinde toprak içinde kalan (hypogeal),

kotiledonları daha iri, toprak yüzeyine çıkanlarsa (epigeal) daha küçüktür.

Bazı türlerin tohumlarını gelişme açısından tam olgunlaşmadan dökebilir.

Örneğin; havuç tohumları olgunlaşmamış embriyo ile bitkiden ayrılırlar ve
gelişmelerine daha sonra devam ederler.
 BAZI TOHUMLARIN DEPO MADDELERİ İÇERİKLERİ

TÜR PROTEİN YAĞ (%) TEMEL TEMEL

(%) İÇERİK(azotsuz DEPO
bileşikler) ORGANI
Buğdaygiller 12-13 2-8 65-75 (nişasta) Endosperm

Fasulye+ 23 1 56 (nişasta) Kotiledon

Bakla
Mısır 11 5 75 (nişasta) Endosperm

Bezelye 24 6 56 (nişasta) Kotiledon

Karpuz 38 48 5 Kotiledon

Kabak 35 45 6 Endosperm

Pancar Perisperm

 TOHUM GELİŞİMİ

Bir bitkinin evriminin temel nedeni çoğalmadır. Çünkü çoğalma, türlerin

devamlılığını sağlar. Bu sebeple döllenmeden hemen sonra tohum
bitkide asimile edilen maddelerin alıcısı olur.

Büyüme devam ettiği sürece tohum temel olarak 3 ana fizyolojik evreden
geçer.

1- Büyümenin %80’ninin oluştuğu dönem, hücre bölünmesi ve

uzaması dönemi, funiculus yoluyla ana bitkiden besin maddesi
temini ve tohum ağırlığındaki yoğun artış.
2- Funiculus dejenere olur ve tohum ana bitki ile bağını koparır.
Tohum maksimum kuru maddeye ulaşmıştır. Bu döneme kütle
olgunluğu denilmektedir. Uzun yıllar fizyolojik olgunluk denilse de
tohumun bu dönemde fizyolojik olarak olgun olmadığı saptanmıştır.
3- Kuruma dönemi, tohum kurumaya başlar. Bu dönemde, tohumun
maruz kaldığı çevresel koşullar, yağmur, sıcaklık, hastalıklar ve
zararlılar kaliteyi düşürür. Normal koşullarda döllenmede tohum
%80 nemdedir, hasat döneminde %10 dolayına düşer.
Tohum gelişimi için gerekli olan asimilatların kaynağı ana bitkidir. Nişista
oluşumu fotosentez boyunca üretilen sakkarozun kullanımından
meydana gelmektedir.

Yağlı tohumlarda sakkarozun bazı kimyasal tepkimelerle değişimi

meydana gelmektedir.

Protein sentezi ise, asparagine ve glutamin gibi aminoasitlerin kökten ve

yapraklardan taşınması ile meydana gelmektedir.

Şeker, yağ ve protein birikimi tohum gelişme periyodu boyunca eşit

oranda meydana gelmektedir.
Gelişme periyodunca, tohum kuru madde birikimi açısından iki önemli
dönemden geçer:

1- Fizyolojik, kütle olgunluğu: Tohumun maksimum kuru maddeye

sahip olduğu dönemdir. Bu dönem bazı türlerde tohum kalitesinin
maksimum düzeye ulaştığı dönem olarak saptanmıştır. Ancak bazı
türlerde bu dönem 1-2 hafta sonra gerçekleşmiştir.
2- Hasat olgunluğu: Tohumun makinalı hasada elverişli olduğu
dönemdir. Tohum neminin %12-20 oranda olduğu dönem olarak
bilinmektedir. Özellikle kuru meyveli türler açısından önemlidir.

Gelişme periyodunda, tohum nemindeki değişimlere bakıldığında, tohum

neminin %55-80‘lerden %10-12’ye ya da %35-45‘e kadar düştüğünü
söyleyebiliriz. Kuru meyvelilerde %10-12’ye, sulu meyvelilerde %35-45
dolayına düşmektedir.