Rize İlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi, 2013

1
2
 Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi Kapsamında
Rize Milli Eğitim Müdürlüğü‟nce Proje Ekibi Tarafından HazırlanmıĢtır, Para Ġle Satılmaz.

Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi

Valilik Binası Kat: 3 Rize
+90 464 213 04 54
rize.meb.gov.tr

Tasarım - Düzenleme
Murat Hut
Proje Teknik Sorumlusu

Baskı: Rize Grafik

Tel: 0 464 217 71 50

Rize, 2013

3
 “Rize İlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi başarılı bir
proje olmuştur. Bu proje gibi proaktif yaklaşıma hizmet eden
projelere bundan sonra da devam edilmelidir.”

Nurullah ÇAKIR
Rize Valisi

Rize Valiliği

4
 Rize İlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi Rize İlinde özel eğitimde önleyici
çalışmalara büyük hizmet etmiş ve tüm il genelinde engelliliğin önlenmesini
sağlayacak yöntemler konusunda önemli bir farkındalık meydana getirmiştir.

Saffet Yıldırım
Milli Eğitim Müdürü

Rize Valiliği

5
 ĠÇĠNDEKĠLER

GiriĢ 11
Proje Ekibi 12
Proje Eğitici Ekibi 13
Açıklamalar 14

I. PROJE 18

1.TANIM 18
1.1 Projenin BaĢlığı 18
1.2 Projenin Uygulanacağı Yerler 18
1.3 Proje Maliyeti 18
1.4 Özet 18
1.5 Gerekçelendirme 20
1.5.1 Projenin, ÖDES‟in Amacı ve Öncelikleri ile Ġlgisi 20
1.5.2 Hedef Grubun Belirlenen Ġhtiyaç ve Sorunları 20
1.5.3 Hedef Grubun (Grupların) Tanımı ve Tahmini Sayıları 20
1.5.4 Bu Hedef Grubun (Grupların) Ġhtiyaçlarının ve Sorunlarının Tanımlanması 21
1.5.5 Projenin Hedef Grupların Ġhtiyaç ve Sorunlarının Çözümüne Sağlayacağı Katkı 21
1.6 Faaliyetlerin Ayrıntılı Açıklaması 21
1.Faaliyet: Proje Ekibinin OluĢturulması ve Proje Ofisi Kurulması 21
2.Faaliyet: Proje AçılıĢ Toplantısı 22
3.Faaliyet: Rize Ġlinde Engelliliğe Neden Olan Faktörlerle Ġlgili Verilerin Ġlgili Kurumlardan
Toplanarak Değerlendirilmesi ve Bu Çıktılara Göre Eğitim Modülü Hazırlanması 22
4.Faaliyet: Projede Görev Alacak Eğiticilerin Eğitimi 22
5.Faaliyet: Proje Faaliyetlerinde Kullanılacak Materyallerin Hazırlanması ve Basılması 23
6.Faaliyet: Eğitimler 23
7.Faaliyet: TV Yayınları 23
8.Faaliyet: Konferanslar 23
9.Faaliyet: Proje Sırasında Elde Edilen Verilerin ve Proje Sonuçlarının TartıĢılacağı
ÇalıĢtay Düzenlenmesi 24
10.Faaliyet: Proje Çıktılarının Bir Kitapçık Haline Getirilerek Yayınlanması 24
11.Faaliyet: Aylık Değerlendirme Toplantıları ve Ara ve Nihai Raporların Hazırlanması 24
1.7 Süre ve Faaliyet Planı 24

2.BEKLENEN SONUÇLAR 26
2.1 Hedef Gruplar / Yararlanıcılar Üzerinde Beklenen Etki 26
2.2 Somut Çıktılar 26
2.3 Çarpan Etkileri 28
2.4 Sürdürülebilirlik 28
2.5 Görünürlük Faaliyetleri 29

3.BEKLENEN FĠNANSMAN KAYNAKLARI 29

4.PROJE BÜTÇESĠ 30

6
II. BAġVURU SAHĠBĠ 33

1.KĠMLĠK 33
2.PROJE YÖNETME VE UYGULAMA KAPASĠTESĠ 34
2.1. Benzer Proje Tecrübesi 34

III. BAġVURU SAHĠBĠNĠN PROJEYE KATILAN ORTAKLARI 35

1.ORTAKLARLA ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 35

2.ORTAKLIK BEYANNAMESĠ 36
BAġVURU SAHĠBĠNĠN BEYANNAMESĠ 37

PROJE EKĠBĠ VE PROJE OFĠSĠ 40

PROJE AÇILIġ TOPLANTISI 41
EĞĠTĠM MODÜLÜ 42
EĞĠTĠM CD VE BROġÜRLERĠ 42
EĞĠTĠCĠLERĠN EĞĠTĠMĠ 44
PROJE MATERYALLERĠ 46
AYLIK DEĞERLENDĠRME TOPLANTILARI 47
LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN EĞĠTĠMĠ 48
RĠSKLĠ VE ULAġIMI ZOR BÖLGE HALKININ YERĠNDE EĞĠTĠMĠ 50
HALK EĞĠTĠM KURSĠYER EĞĠTĠMLERĠ 51
TOPLUM LĠDERLERĠ EĞĠTĠMĠ 52
KONFERANSLAR 54
TV BĠLGĠLENDĠRME PROGRAMLARI 56
TV KAMU SPOTLARI 58
REKLAM PANO AFĠġLERĠ 60
ANKET UYGULAMALARI 62
PROJE ĠZLEME RAPORLARI 62
KARADENĠZ BÖLGESĠ ĠLLERĠ ÖDES PROJELERĠ PROJE TANITIM BÖLGE TOPLANTISI 63
PROJE SONUÇ ÇALIġTAYI 64

RĠZE ĠLĠNDE ENGELLĠLĠĞĠN ÖNLENMESĠ PROJESĠNDE ELDE EDĠLEN SONUÇLAR 67

7
ENGELLĠLĠKLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR VE GÜNCEL BĠLGĠLER 72
ENGELLĠLĠK KAVRAMININ FARKLI KÜLTÜRLERDE DĠLE GETĠRĠLĠġ BĠÇĠMLERĠ 72
ENGELLĠLĠĞĠN ĠFADE EDĠLMESĠ 72
MEVZUATTA ENGELLĠLĠĞĠN DĠLE GETĠRĠLĠġĠ 73
ULUSLARARASI ĠNGĠLĠZCE METĠNLERDE ENGELLĠLĠĞĠN DĠLE GETĠRĠLĠġĠ 75
Impairment (Bozukluk, Yetersizlik) 75
Disability (Sakatlık, Engellilik, Özürlülük) 75
Handicap (Dezavantaj) 75
TERĠMLER, TANIMLAR 75
Zedelenme – Sapma 76
Yetersizlik 76
Özür – Engel 76
Özür 76
Engel 76

ÖNLENEBĠLĠR ENGELLĠLĠK KAVRAMI 77

ÖNLENEBĠLĠR ENGELLĠLĠK 77
ENGELLĠLĠĞĠN ÖNLENMESĠ VE TIP 78

ENGELLĠLĠĞĠN TÜRKĠYE‟DE VE DÜNYADA YAYGINLIĞI 80

Bölgelere Göre Engel Gruplarının Dağılımı 83
YerleĢim Yerlerine Göre Engellilik Oranları 84

TÜRKĠYE‟DE ENGELLĠLĠĞĠN YAYGINLIĞININ ĠLĠġKĠLĠ OLDUĞU FAKTÖRLER 86

TÜRKĠYE‟DE ENGELLĠLĠĞĠN YAYGINLIĞININ ĠLĠġKĠLĠ OLDUĞU FAKTÖRLER

ENGEL GRUPLARI 87

ZĠHĠNSEL ENGELLĠLER 87
SINIFLANDIRMA 88
Psikolojik Sınıflandırma 88
Eğitsel Sınıflandırma 88
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler 88
Öğretilebilir Zihinsel Engelliler 88
Ağır ve Çok Ağır Derecede Zihinsel Engelliler 89

ĠġĠTME ENGELLĠLER 89
ĠĢitme Duyusunun Tanımı 89
DıĢ Kulak 89
Orta Kulak 89
Ġç Kulak 89
ĠĢitme Duyusunun Önemi 89
Yaygınlık 90

BEDENSEL ENGELLĠLER 90
Sinir Sistemi ile Ġlgili Yetersizlikler 90

8
GÖRME ENGELLĠLER 90
Görme Duyusunun Tanımı 90
Görme Duyusunun Önemi 91
Görme Duyusunun Özellikleri 91
Yaygınlık 91

DAVRANIġ (UYUM) ENGELLĠLER 92

UYUMSUZ DAVRANIġI ORTAYA ÇIKARAN SEBEPLER 92
Kalıtım 93
Bedensel Nedenler ve Hastalıklar 93
Temel Ġhtiyaçların Doyurulmaması 93
Fiziksel Temel Ġhtiyaçlar 93
Psiko-Sosyal Ġhtiyaçlar 93
Çevre ve Sosyo-Ekonomik Nedenler 93
YanlıĢ Eğitim 93

ENGELLĠLĠĞĠN NEDENLERĠ 94
DOĞUM ÖNCESĠ NEDENLER 94
Anne Adayının KullanmıĢ Olduğu Ġlaçlar ve Geçirdiği Hastalıklar 94
Kalıtımsal Bozukluklar ve Akraba Evliliği 95
Kan UyuĢmazlığı 95
DOĞUM ANI NEDENLER 96
Geç ve Güç Doğumlar 96
Prematüre Doğum 96
DOĞUM SONRASI NEDENLER 96
Oksijen Seviyesinin DüĢmesi 96
Solunum Güçlükleri 96
Kazalar 97
ĠĢ Kazaları 97
BulaĢıcı Hastalıklar 97
Ekonomik KoĢullar 97
Çocuk Yoksulluğu 97
Nitelikli Çocuk Bakım Hizmetlerinin OlmayıĢı 98
Çevresel Faktörler 98
Meslek Hastalıkları 98
Çevresel Kirlenme 98

ENGELLĠLĠĞĠ ÖNLEMEK ĠÇĠN ALINMASI GEREKEN TEDBĠRLER 99

Antenatal (Doğum Öncesine Ait) Faktörler 99

Perinatal (Doğum Sırasında OluĢabilecek) Faktörler 99
Postnatal (Doğum Sonrası) Faktörler 99

Engelliliğin Önlenmesi Eğitim Slaytları 103 - 111

KAYNAKÇA 112

9
10
 GĠRĠġ

Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi ve proje amaçlarını, faaliyetlerini belirlediğimiz-

de önemli bir konuyu ele aldığımız duygusunu yaĢamıĢtım. Rize Ġlinde özel eğitim alanında
bugüne kadar önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢ, bu alanda hizmet veren okullarımız açıl-
mıĢtır, fakat engelli olan bireye eğitim vermek önemli ise de, bundan daha önemlisi engelli
bir bireyin dünyaya gelmesini önlemek olmalıdır. Bu proaktif yaklaĢımla oluĢturulan projede
tüm il genelinde önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢtir. Ġl merkezi ve tüm ilçelerde lise öğrenci-
lerine, yaygın eğitime devam eden anne-baba ve anne-baba adaylarına, ulaĢım imkanları
kısıtlı köy, mahalle, belde halkına ulaĢılmıĢ, yüz yüze eğitim verilmek suretiyle engelliliği önle-
yici tedbirler konusunda önemli bir farkındalık sağlanmıĢtır. Ayrıca toplum lideri olan öğret-
menlere eğitimler verilmiĢ, bu konuda toplum liderliği yapmaları sağlanmıĢtır.

Projeyi güçlü kılan faaliyetlerden biri de proje kapsamında düzenlenen televizyon

programları ile engelliliği meydana getiren faktörler ve önlenmesi için alınması gereken ön-
lemler konusunda tüm il geneline hatta tüm Türkiye‟ye ulaĢmıĢ olmasıdır.

Proje kapsamında; yüze yüze verilen eğitimler, düzenlenen ara konferanslar, yayınla-
nan televizyon programları, oluĢturulan ve dağıtılan dokümanlar, düzenlenen çalıĢtay ve
diğer tüm çalıĢmalar düĢünüldüğünde proje, aktif, çok yoğun geçen, güçlü kamuoyu oluĢ-
turan bir proje olmuĢtur. Tüm faaliyetleri gördüğümde proje baĢında bende oluĢan “Önemli
bir konuyu ele aldık” Ģeklindeki düĢüncemin ne kadar doğru bir düĢünce olduğunu bir kez
daha anladım.
Bu projeyi önemli kılan bir diğer yönü de projenin öncü olması, proaktif yaklaĢımı güçlü
bir Ģekilde ortaya koyması ve bundan sonra yapılacak olan çalıĢmalar için bir rehber niteliği
taĢımasıdır.

Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi dolu dolu geçen, niteliği yüksek baĢarılı bir pro-
je olmuĢtur. Proje çalıĢmamıza güçlü desteklerini sağlayan baĢta Sayın Rize Valisi Nurullah
Çakır, proje faaliyetlerinde sürekli yol açarak kolaylaĢtıran, destekleyen Sayın Milli Eğitim Mü-
dürümüz Saffet Yıldırım‟a, projemize ortak olarak destek sağlayan Cansuyu YardımlaĢma ve
DayanıĢma Derneği Genel BaĢkan Yardımcısı Cemalettin Lafçı‟ya, Ankara‟dan ilimize gele-
rek projemize destek sağlayan Prof. Dr. Gönül Akçamete, Prof. Dr. Bülbin Sucuoğlu, Özev
Mütevelli Heyeti BaĢkanı Saime Toptan ve ilimizden projeye destek sağlayan Prof. Dr. Leyla
Karaoğlu‟na, tüm proje ekibi adına teĢekkürlerimi sunar, bundan sonra da benzer projelerin
devamını temenni ederim.
Recep Özer
Proje Koordinatörü
11
 PROJE EKĠBĠ

Recep ÖZER Hüseyin ÖZTÜRK

Proje Koordinatörü Proje Koordinatör Yardımcısı

Ebubekir COġKUN Cem Tuncay ġAHĠNKAYA

Proje Uzmanı Proje Uzmanı

Kani ġENTÜRK Murat HUT

Proje Uzmanı Proje Teknik Sorumlusu
12
 PROJE EĞĠTĠCĠ EKĠBĠ

AyĢe BĠBEROĞLU Bedriye ÖZDAL Cem T. ġAHĠNKAYA Deniz KUBLAY

Derya AYAN Ebru AKIN Eda BĠRCAN Elif ALAN

Esra EKĠZ Esra KUMBASAR Fatih AY Feyyaz ġENTÜRK

Havva BAġKÖY Kani ġENTÜRK Mine CAN Nadire YAZICI

Neslihan ANGUN Sadık YILMAZ Seda GÖK Seda KARA

Selda YILMAZ Selman MUMCU Sevda ÖNGÖREN Sevim ÖZER

ġadiye DENĠZCĠ ġükran ZENGĠNOĞLU Uğur SARUHAN Yücel ÖZDAL

13
 AÇIKLAMALAR

KOD 2011-VLK53-001
ALAN Engelliler
Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık, Sağlık, Özel Eğitim,
DAL / MESLEK
Sosyal Hizmet Uzmanlığı
MODÜLÜN ADI Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi

Engeli hazırlayan faktörleri tanımayı ve

MODÜLÜN TANIMI engelliliği önleyici önlemlerin bilgisini
içeren öğrenme materyalidir.
SÜRE 5 Gün (30 Saat)

Bu modül engellilerle çalıĢma yapan özel eğitim

öğretmenleri, psikolojik danıĢman,
ÖN KOġUL
psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve tıp
doktorlarına uygun hazırlanmıĢtır.

Önleyici engellilik konusunda eğitim

YETERLĠLĠK verebilecek nitelikte ilgili uzmanlığa
sahip olmak.

Toplumun özürlü olmayan kesimlerini özürlülük

nedenleri konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek;
MODÜLÜN AMACI engellilik nedenleri konusunda koruyucu ve önleyici
hizmetlerin geliĢtirilmesini sağlamak, böylece önlenebilir
engellilik vakalarının oluĢumunu en aza indirgemektir.

Ortam: Liseler, Halk Eğitim Merkezleri, Mahalle

Muhtarlıkları ve Mahalle Kahvehaneleri, Kültür Sitesi,
EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI Seminer Salonları, Rehberlik e AraĢtırma Merkezleri, Okul
Derslikleri Donanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar,
VE DONANIMLARI
projeksiyon, afiĢ, broĢür, dergi, eğitim cdleri, bilgisayar
donanımları, eğitici filmler, yazı tahtası, projeksiyon
perdesi.

Öğretim görevlisi tarafından verilen her

eğitim sonunda kazanılan bilgiler, farkındalık sağlanan
alanlarla ilgili, görüĢme,
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
soru-cevap, ölçme araçları yoluyla ölçme ve
değerlendirme yapılacak, elde edilen geri dönütler
raporlandırılacaktır.

14
15
16
 BAġBAKANLIK
ÖZÜRLÜLER ĠDARESĠ BAġKANLIĞI

BaĢvuru Formu

BaĢvuru Sahibinin Adı : RĠZE ĠL MĠLLĠ EĞĠTĠM MÜDÜRLÜĞÜ

Projenin BaĢlığı: RĠZE ĠLĠNDE ENGELLĠLĠĞĠN ÖNLENMESĠ

BaĢvuru Kodu: Yıl-Valilik Kodu-Proje No

2011-VLK53-001

17
 I.PROJE

1. TANIM

1.1 Projenin BaĢlığı:

RĠZE ĠLĠNDE ENGELLĠLĠĞĠN ÖNLENMESĠ

1.2 Projenin Uygulanacağı Yer(ler)

Ġl, Ġlçe, Mahalle, Köy

Rize, Merkez ilçe dahil olmak üzere 12 ilçe, ġehir ve ilçe merkezlerine ulaĢım sorunu yaĢanan
ve engellilik yönünden risk taĢıyan 20 köy / mahalle olmak üzere tüm Rize ili.

1.3 Proje Maliyeti

Projenin Toplam Uygun Maliyeti ÖDES Destek Tutarı

103.705,00 TL 97.705,00 TL

1.4 Özet

Projenin Türü Özürlülüğün Nedenleri ve Önlenmesi

Projenin Süresi 12 Ay

Projenin Hedefleri  Özürlülüğün nedenleri ve önlenmesi konusunda farkındalığı, bil-

gi ve bilinç düzeyini arttırmak.
 Toplumun özürlü olmayan kesimlerini özürlülük konusunda bilgi-
lendirmek ve bilinçlendirmek.
 Özürlülük nedenlerinin tespit edilmesi, ortadan kaldırılması veya
etkilerinin azaltılmasına yönelik çalıĢmalar yapmak.

Ortak(lar) Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği

Hedef Grup(lar)*  Özürlülük riski yüksek olan ve ulaĢım imkanları kısıtlı 20 mahalle-
de/köyde yaĢayan halk (yaklaĢık 2000 kiĢi)
 Ortaöğretim okulları 11. ve 12. sınıf öğrencileri (yaklaĢık 6000 kiĢi)
 Yaygın eğitim kurumlarına devam eden bireyler (yaklaĢık 1200
kiĢi)

18
Hedef Grup(lar)*
 Toplum liderleri (yaklaĢık 1000 kiĢi)

( Not: Bu hedef grupların neden seçildiği 1.5.3 ve 1.5.4 nolu bölüm-

lerde ayrıntılı olarak belirtilmiĢtir.)

* Nihai Faydalanıcılar
 Proje faaliyetleri içerisinde yer alan Konferanslar, TV yayınları,
broĢür – kitap vb. materyaller yoluyla ve doğrudan eğitim ve-
rilen kiĢilerin çevresiyle iletiĢimi sonucu ortaya çıkacak olan
çarpan etkisi ile Rize‟de yaĢayan tüm halk nihai faydalanıcılar
grubu içerisinde yer almaktadır. (YaklaĢık 319.000 kiĢi)

Beklenen Sonuçlar
 Hedef kitleyi oluĢturan toplumun farklı kesimlerinden yaklaĢık
10.200 kiĢiye özürlülüğün nedenleri ve önlenmesi konusunda
eğitim verilmesi

 Hedef kitleyi oluĢturan toplumun farklı kesimlerinden yaklaĢık

10.200 kiĢinin özürlülük konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlen-
dirilmesi
 Düzenlenen eğitimler, konferanslar ve TV yayınları vasıtası ile
Rize‟de yaĢayan halkın geniĢ bir kesiminin doğrudan veya do-
laylı olarak engelliliği oluĢturan faktörler konusunda bilgilendi-
rilmesi sonucu Rize ilinde önlenebilir engelliliğin azaltılmasına
katkı sağlanması
Temel Faaliyetler
 Faaliyet: Proje Ekibinin OluĢturulması, Proje Ofisi Kurulması
 Faaliyet: Proje AçılıĢ Toplantısı
 Faaliyet: Rize ilinde engelliliğe neden olan faktörlerle ilgili veri-
lerin ilgili kurumlardan toplanarak değerlendirilmesi ve bu çık-
tılara göre eğitim modülü hazırlanması
 Faaliyet: Projede görev alacak eğiticilerin eğitimi
 Faaliyet: Proje faaliyetlerinde kullanılacak materyallerin hazır-
lanması ve basılması
 Faaliyet: Eğitimler
 Faaliyet: TV yayınları
 Faaliyet: Konferanslar
 Faaliyet: Proje sırasında elde edilen verilerin ve proje sonuçla-
rının tartıĢılacağı çalıĢtay düzenlenmesi
 Faaliyet: Proje çıktılarının bir kitapçık haline getirilerek yayın-
lanması
 Aylık değerlendirme toplantıları ve Ara ve nihai raporların ha-
zırlanması
 (Not: Faaliyetlere iliĢkin ayrıntılı bilgi 1.6 bölümünde verilmiĢtir.)

19

1.5 Gerekçelendirme
Azami 300 sözcük. Lütfen aĢağıdaki bilgileri
sağlayınız:
1.5.1 Projenin, ÖDES‟in Amacı ve Öncelikleri
ile Ġlgisi
Projemiz ÖDES‟in baĢlıca amaçları ve önce-
likleri arasında yer alan “Toplumun özürlü ol-
mayan kesimlerini özürlülük konusunda bilgi-
lendirmek ve bilinçlendirmek”, “Özürlülük ne-
denlerinin tespit edilerek koruyucu ve önleyi-
ci hizmetlerin geliĢtirilmesini sağlamak” ve
“Özürlülüğün nedenleri ve önlenmesi” konu-
larıyla doğrudan ilgilidir ve bu konulara yö-
nelik faaliyetler içermektedir.
1.5.2 Hedef Grubun Belirlenen Ġhtiyaç ve
Sorunları
Devlet Ġstatistik Enstitüsü tarafından 2002 yılın-
da Türkiye genelinde “Türkiye Özürlüler AraĢ-
tırması” yapılmıĢtır. Bu araĢtırmaya göre Türki-
ye genelinde toplam özürlü nüfus oranı %
12,29‟dur. Yine bu araĢtırma verilerine göre
Karadeniz bölgesi özürlülük oranı en yüksek
20
bölgeler arasındadır. Bu araĢtırmanın yanı
sıra TÜĠK‟in 2010 yılında yayınlamıĢ olduğu
ülke genelinde ilk kez yapılan “Özürlülerin
Sorun ve Beklentileri AraĢtırması,2010” so-
nuçlarına göre Ulusal Özürlüler Veri Taba-
nı‟nda kayıtlı özürlülerin %56,8‟inin özrü has-
talık sonucu ortaya çıktığı görülmektedir. Öz-
rün ortaya çıkma nedenlerinde ikinci sırayı %
15,9 ile genetik veya kalıtsal bozukluk, % 9,6
ile kaza ve % 3 ile gebelikte/doğum sırasında
yaĢanan problemler yer almaktadır. Bu ça-
lıĢma sonuçlarına bakıldığında kayıtlı özürlü-
lerin % 85,3‟ünün gerekli önlemler alınması
durumunda özürlerinin oluĢmadan önlenebi-
leceği görülmektedir. Özellikle özürlülüğe
sebep olan faktörlerin tespit edilerek önlen-
mesine yönelik çalıĢmalar yapılması gerektiği
açıkça görülmektedir.
1.5.3 Hedef Grubun (Grupların) Tanımı ve
Tahmini Sayıları
Ġlimiz ve bölgemiz Türkiye genelinde özürlülük
oranı yüksek olan bölgeler arasında bulun-
maktadır. Bir önceki bölümde belirtildiği gibi
ilimizde özellikle özürlülüğe sebep olan fak-
törlerin tespit edilerek önlenmesine yönelik
çalıĢmalar yapılması gerekmektedir. Yapıla-
cak olan çalıĢmaların baĢarıya ulaĢabilmesi
için proje faaliyetlerinde hedeflenen grupla-
rın eğitime açık olmasının yanı sıra verilen
eğitimi çevresine aktarabilecek kesimlerden
seçilmesi de önem arz etmektedir. Bu ne-
denle hedef gruplarımız ağırlıklı olarak genç-
lerden oluĢan bir yapı içermektedir. Ġlimizde
önlenebilir özürlülük sebeplerinin ağırlıklı ola-
rak akraba evlilikleri, ateĢli hastalıklar, gene-
tik bozukluklar vb. sebeplerin yanı sıra özürlü
sayısının artmasında etken olan sebepler
arasında ise toplumda var olan özürlü birey-
lerin evlendirilmesi, ilk çocuğu özürlü olan
ailelerin çocuk yapmaya devam etmesi gibi
unsurlar en göze çarpanlar olarak öne çık-
maktadır. Bu sebeplerden yola çıkarak doğ-
rudan eğitim vermeyi planladığımız hedef
gruplarımız yakın geleceğin anne baba
adayları olan Ortaöğretim kurumlarının 11.
ve 12. Sınıf öğrencileri (yaklaĢık 6000 kiĢi),
Yaygın eğitim kurslarına devam eden ağırlıklı
olarak evlilik çağındaki genç kızlardan ve ev
hanımlarından oluĢan bireyler (yaklaĢık 1200
kiĢi), özellikle toplumda akraba evlilikleri,
özürlü bireylerin evlendirilmesi gibi özürlülük konusunda önceki bölümlerde belirtilen he-
sebeplerinin önlenmesinde aktif rol alabile- def kitlenin bilgilendirme ve bilinçlendirme
cek toplumu yönlendirebilme Ģansına sahip ihtiyaçları büyük ölçüde karĢılanmıĢ olacaktır.
muhtarlar, din görevlileri, sınıf öğretmenleri, Belirlenen hedef kitlenin toplumda konu ile
halk eğitim merkezi usta öğreticilerinden olu- ilgili farklı kesimleri içermesi ve bu kiĢilere ulaĢ-
Ģan toplum liderleri (yaklaĢık 1000 kiĢi) ve bu- ma noktasında proje yürütücüsü olan Ġl Milli
nun yanı sıra ilimizin coğrafi Ģartları dikkate Eğitim Müdürlüğümüzün kurumsal yapısının
alındığında ulaĢım imkanları kısıtlı olan köyler- yanı sıra özellikle Özel eğitim konusunda yap-
de ve mahallelerde yaĢayan kiĢilerin bu tür tığı çalıĢmalar ve bu konudaki tecrübesi
eğitim faaliyetlerine katılmakta zorlandıkları amaçlanan hedeflere ulaĢılmasında ve top-
görülmektedir. Bu nedenle ilimizde Özürlülük lumda belirtilen konularda farkındalık oluĢtu-
riski yüksek ve ulaĢım imkanları kısıtlı 20 köy/ rularak projenin baĢarıya ulaĢmasında
mahalle tespit edilerek bu mahalle sakinleri önemli bir etken olacaktır.
(yaklaĢık 2000 kiĢi) eğitilecektir.(Söz konusu 20
köy/mahalle proje uygulama aĢamasında
ilimize özgü engellilik konusunda artık buna
istinaden nedenlerinin tespiti ve bu çıktılara
göre eğitim modülü oluĢturulması aĢamasın-
da belirlenecektir.) Proje faaliyetlerinin doğ-
rudan yada dolaylı olarak etkilediği nihai
faydalanıcılar grubu Rize ilinde yaĢayan tüm
halkı (319.000 kiĢi) kapsamaktadır.

1.5.4 Bu Hedef Grubun (Grupların)

Ġhtiyaçlarının ve Sorunlarının Tanımlanması

Yöremizde evlenme çağına gelen gençler

toplumsal normlar, ekonomik kaygılar vb.
1.6 Faaliyetlerin Ayrıntılı Açıklaması
sebeplerle zaman zaman istem dıĢı evlilikler
yapmak durumunda kalmaktadırlar. Böyle
Azami 500 sözcük. Sonuçlara ulaĢmak ama-
durumlarda aile büyüklerinin yönlendirmeleri
cıyla gerçekleĢtirilecek her bir faaliyetin adını
etkili olmaktadır. Bu yönlendirmenin temelin-
ve detaylı açıklamasını, faaliyetlerin seçimini,
de engellilik konusunda bu bireylerin yeterin-
faaliyetlere katılacak olanların ne tür kıstasla-
ce bilgi sahibi olmamaları yatmaktadır. Ayrı-
ra tabi olarak seçileceklerini göstererek ve
ca evlilik sonrasında ve özellikle çocuğun
eğer varsa, her bir ortağın faaliyetlerdeki ro-
doğumundan sonra genç anne babaların
lünü belirtiniz. Bu bağlamda, faaliyetlerin ay-
engelliliğe sebebiyet verebilecek konularda
rıntılı açıklaması faaliyet planını tekrarlama-
(örneğin ateĢli hastalıklar vb.) alınabilecek
malıdır. (Bkz. Bölüm 1.7)
tedbirler hususunda yeterince bilgi sahibi ol-
mamaları engelli bireylerin ortaya çıkmasın- 1.Faaliyet: Proje Ekibinin OluĢturulması ve
da etkili olmaktadır. Bu nedenlerle ilimizde Proje Ofisi Kurulması
ilgili konularda yapılacak bilgilendirme ve
bilinçlendirme faaliyetlerine ihtiyaç duyul- Proje Ofisi olarak Rize Rehberlik AraĢtırma
maktadır. Merkezi'nde uygun, halkın kolaylıkla ulaĢabi-
leceği bir ofis tahsis edilecektir. Bu ofiste tam
1.5.5 Projenin Hedef Grubun (ların) Ġhtiyaç ve zamanlı görev yapacak bir uzman (lisans ya
Sorunlarının Çözümüne Sağlayacağı Katkı da en az yüksekokul mezunu) tam zamanlı
olarak görevlendirilecek ve 10 ay boyunca
Projemizde önerilen faaliyetlerin gerçekleĢti-
istihdam edilecektir. Bunun yanı sıra proje
rilmesi ile engelliliğin nedenleri ve önlenmesi
faaliyetleri içerisinde görev alarak teknik des-
21
tek sağlayacak bir personel (en az lise mezu-
nu 9 ay süreyle yarı zamanlı olarak istihdam
edilecektir. (Sözü edilen iki personel devlet
memuru olmayıp istihdam sağlanacak kiĢiler-
dir.) Tam zamanlı ve yarı zamanlı görev ya-
pacak birer kiĢinin yanı sıra projenin sağlıklı
bir Ģekilde yürütülmesi için alanında uzman,
projenin yürütülmesinde etkin bir Ģekilde gö-
rev alabilecek en az 5 kiĢilik bir ekip oluĢturu-
lacaktır. Bu ekipte 1 Proje Koordinatörü, 1
Proje Koordinatör Yardımcısı, 2 Uzman, 1 Ġdari
Teknik Personel bulunacaktır. Proje koordi-
natörü olarak Merkez Anaokulu Müdürü Re-
cep Özer görev yapacaktır.
2.Faaliyet: Proje AçılıĢ Toplantısı
Projenin duyurulması ve yaygınlaĢtırılması
amacıyla geniĢ katılımlı bir açılıĢ toplantısı or-
ganize edilecektir. Bu toplantıya konuyla ilgili
uzman ve akademisyenlerin yanı sıra, Ġl Valisi
baĢta olmak Kamu Kurum ve KuruluĢlarının
Ġdarecileri, Yerel Yönetimlerin temsilcileri, ilgili
STK‟lar, ve bölgemizde bulunan tüm paydaĢ-
lar davet edilecektir. Aynı zamanda açılıĢ
toplantısında proje tanıtımının yanı sıra farkın-
dalık oluĢturmak amacıyla akademisyen ve-
ya uzmanlar tarafından konferans verilecek-
tir. AçılıĢ toplantısına yerel medya temsilcileri
davet edilerek projenin hem yazılı hem de
görsel medyada tanıtılması sağlanacaktır.
Proje ortağı Cansuyu YardımlaĢma ve Daya-
nıĢma Derneği projeye ayni katkı olarak 15
adet tekerlekli sandalye verecektir. AçılıĢ
toplantısında proje ortağı Cansuyu Yardım-
laĢma ve DayanıĢma Derneği‟nin sağladığı
tekerlekli sandalyelerden 10 adeti ihtiyaç sa-
22
hiplerine teslim edilecektir. Diğer 5 adet te-
kerlekli sandalye projenin 4. Ve 9. Aylarında
düzenlenmesi planlanan konferanslarda ihti-
yaç sahiplerine teslim edilecektir.
3.Faaliyet: Rize Ġlinde Engelliliğe Neden Olan
Faktörlerle Ġlgili Verilerin Ġlgili Kurumlardan
Toplanarak Değerlendirilmesi ve Bu Çıktılara
Göre Eğitim Modülü Hazırlanması
Rize ilinde mevcut engelli vakalarından yola
çıkılarak bölgeye has engelliliğe neden olan
faktörlerin tespiti projenin devamı ve baĢarı-
ya ulaĢması açısından önem arz etmektedir.
Bu nedenle ilimizde bu güne kadar yapılmıĢ
çalıĢmalar (örneğin TÜĠK 2002 Özürlüler AraĢ-
tırması, ÖZĠDA Özürlü Envanteri, Milli Eğitim
Md. Rehberlik AraĢtırma Merkezi Özürlü Mo-
dülü verileri, Sosyal Hizmetler Ġl Md. Özürlü Ba-
kım Yardımı BaĢvuruları, Sağlık Md. Özürlü Ve-
rileri vb.) ilgili kurumlardan temin edilerek de-
taylı olarak incelenecek ve elde edilen so-
nuçlara göre eğitim faaliyetlerinin içeriği Ģe-
killendirilecektir. Bu konuda proje koordinatö-
rünün baĢkanlığında oluĢturulacak olan uz-
manlardan oluĢan proje yürütme ve danıĢ-
ma kurulu tarafından eğitim modülü oluĢturu-
lacaktır. Yapılacak olan eğitimlerde bu mo-
dül kullanılacaktır. DanıĢma kurulunun ala-
nında uzman Milli Eğitim Müdürlüğü‟ne bağlı
kurumlarda görev yapmakta olan baĢta
Özel Eğitim Öğretmenleri, Rehber Öğretmen-
lerin yanı sıra Sağlık Müdürlüğü ve Sosyal Hiz-
metler Ġl Müdürlüğü personelinden oluĢturul-
ması öngörülmektedir. Hazırlanacak eğitim
modülü eldeki hazır materyallerin yanı sıra
farklı eğitim gruplarının ihtiyaçlarına göre be-
lirlenecek bir içeriğe sahip olacaktır. Bu aĢa-
mada elde edilen verilerden yola çıkılarak
engellilik riski yüksek ve ulaĢım imkanı kısıtlı
olan 20 mahalle/köy tespit edilecektir.
4.Faaliyet: Projede Görev Alacak Eğiticilerin
Eğitimi
Eğitim faaliyetlerinde görev almak üzere
Rehber Öğretmenler, Özel Eğitim Öğretmen-
leri, ĠĢitme Engelliler Öğretmenleri, Zihinsel En-
gelliler Öğretmenleri, Sınıf Öğretmenleri, Sağ-
lık Görevlileri, Sosyal Hizmet Uzmanları, Yay-
gın eğitimde görev yapan Usta Öğreticiler-
den oluĢan en az 30 kiĢilik bir eğiticiler grubu
oluĢturulacaktır. Planlanan eğitim faaliyetleri
bu grup üyelerince gerçekleĢtirilecektir. He-
def kitlenin eğitimine baĢlamadan önce bu
grup üyeleri en az 30 saatlik eğiticilerin eğiti-
mi programına tabi tutulacak ve özellikle uy-
gulanacak eğitim modülü konusunda bilgi-
lendirilecektir. Eğiticilerin eğitimi Proje yürüt-
me ve danıĢma ekibinde yer alan kiĢilerce
verilecektir.
5.Faaliyet: Proje Faaliyetlerinde Kullanılacak
Materyallerin Hazırlanması ve Basılması
Özellikle eğitim ve bilgilendirme faaliyetlerin-
de kullanmak üzere proje koordinatörü baĢ-
kanlığındaki proje yürütme kurulunda bulu-
nan kiĢilerin katılımı ile yapılacak komisyon
çalıĢması ile broĢürler, afiĢler, bilgilendirme
kitapçıkları, pankartlar gibi materyallerin içe-
riği hazırlanacaktır. Bu materyallerin hazırlan-
masında BaĢbakanlık Özürlüler Ġdaresi BaĢ-
kanlığından da destek alınacaktır. Hazırlana-
cak materyallerde görünürlük kurallarına ria-
yet edilecektir. Hazırlanacak materyaller ye-
terli sayıda bastırılacaktır. (Proje çıktıları bölü-
münde ihtiyaç duyulan materyaller ve sayı-
ları belirtilmiĢtir.)
6.Faaliyet: Eğitimler
Eğitimler proje yürütme ve danıĢma ekiplerin-
de yer alan uzmanların yanı sıra proje içeri-
sinde eğiticilerin eğitimine tabi tutulan eğiti-
ciler tarafından gerçekleĢtirilecektir. (Söz ko-
nusu eğitimlerin yerinde yani eğiticilerin he-
def kitlenin bulunduğu yere giderek gerçek-
leĢtirilmesi öngörülmektedir. Eğiticilerin eğitim
verilecek hedef kitlenin bulunduğu yere ula-
Ģım masrafları için bütçede ulaĢım ödeneği
ayrılmıĢtır.) Hedef kitle içerisinde yer alan
farklı gruplara yönelik farklı eğitim program-
ları uygulanacaktır. Bu programlar Ģu Ģekilde
gruplandırılabilir.
- Orta öğretim okullarının 11 ve 12. Sınıfların-
da yer alan öğrencilerin engelliliğin nedenle-
ri ve önlenmesi konusunda eğitilmeleri.
- Yaygın eğitim kurumlarına devam eden bi-
reylerin engelliliğin nedenleri konularında
eğitilmeleri
23
- Özürlülük riski yüksek ve ulaşım imkanları kı-
sıtlı 20 köy/mahalle‟nin tespit edilerek, bura-
larda yaĢayan vatandaĢların eğitimi
- Muhtarlar, din görevlileri, sınıf öğretmenleri,
halk eğitim merkezi usta öğreticileri vb. kiĢiler-
den oluĢan toplum liderlerinin eğitimi.
7.Faaliyet: TV Yayınları
Yöremizde yerel televizyonların izlenme oran-
ları yüksektir. Bu sayede özellikle toplumun
tüm kesimlerinin yanı sıra bu tür etkinliklere
katılma imkanı bulamayan bireylere ulaĢılma
Ģansı elde edilmiĢ olacaktır. Toplumda engel-
lilik nedenleri ve önlenmesi konusunda bilinç
oluĢturmak amacıyla yerel televizyon kanal-
larında programlar düzenlenecektir. Bu
programlarda proje danıĢma kurulu ve eğiti-
cilerinin yanı sıra alanında uzman akademis-
yenler toplumda engellilik konusunda farkın-
dalık oluĢturmaya yönelik çalıĢmalar yapa-
caklardır. Bu programların yanı sıra proje sü-
resince yine engellilik konusunda kısa TV
spotları yayınlanacaktır.
8.Faaliyet: Konferanslar
Proje içerisinde belirtilen toplumun ilgili konu-
larda bilgi ve bilinç düzeyinin arttırılmasına
yönelik olarak yürütülecek faaliyetler devam
ederken, toplumun projeye olan ilgisinin arttı-
rılması ve ilde bu konuda bir farkındalık oluĢ-
turulması amacıyla 4. ve 9. aylarda konfe-
ranslar düzenlenecektir. Söz konusu konfe-
ranslarda bu alanda faaliyet gösteren uz-
man ve akademisyenler sunumlar yapacak-
tır. Düzenlenecek olan konferanslar toplu-
mun tüm kesimlerine açık olacaktır. Bu kon-
feranslar ile toplumun bilinçlendirilmesinin
yanı sıra projenin etkisinin ve görünürlülüğü-
nün arttırılması hedeflenmektedir. Ayrıca dü-
zenlenecek bu konferanslarda proje ortağı
Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derne-
ği‟nin sağladığı tekerlekli sandalyelerden 5
adeti ihtiyaç sahiplerine teslim edilecektir.
9.Faaliyet: Proje Sırasında Elde Edilen Verile-
rin ve Proje Sonuçlarının TartıĢılacağı ÇalıĢ-
tay Düzenlenmesi
Projenin eğitim faaliyetlerinin tamamlanması-
nın ardından son ayı içerisinde projenin uy-
gulama aĢamasında elde edilecek verilerin
ve proje sonuçlarının tartıĢılacağı bir çalıĢtay
düzenlenecektir. Bu sayede proje süresince
yürütülen çalıĢmalar sonunda edinilen bilgiler
kamuoyu ile paylaĢılacak ve projenin sürdü-
rülebilirliğine katkı sağlanmıĢ olacaktır.
10.Faaliyet: Proje Çıktılarının Bir Kitapçık Hali-
ne Getirilerek Yayınlanması
Düzenlenecek çalıĢtay sonucunda elde edi-
len çıktıların yanı sıra tüm proje faaliyetleri
esnasında yapılan çalıĢmalar ve elde edilen
veriler kitapçık haline getirilerek yayınlana-
cak ve ilgili paydaĢlara gönderilecektir. Bu
aĢamada hem projenin görünürlüğüne ve
hem de çarpan etkisine ve sürdürülebilirliği-
ne katkı sağlaması için Bakanlıkların Ġlgili Ge-
nel Müdürlüklerine ve tüm illerin Milli Eğitim
Müdürlüklerine ve Sosyal Hizmetler Müdürlük-
lerine ve Sağlık Müdürlüklerine gönderilecek-
tir. Bu yönüyle projemiz tüm Türkiye‟de tanı-
24
nacak ve ileride hazırlanacak projeler için bir
örnek olacaktır.
11.Faaliyet: Aylık Değerlendirme Toplantıları
ve Ara ve Nihai Raporların Hazırlanması
Projemiz yürütme aĢamasında aylık değer-
lendirme toplantıları yapılacaktır. Ayrıca her
3 ay sonunda ara rapor hazırlanacak ve 12.
ayda nihai rapor hazırlanacaktır.
1.7 Süre ve Faaliyet Planı
Projenin süresi 12 ay olacaktır. (12 aydan
fazla olamaz)
Dikkat: Burada belirtilen proje süresi, faaliyet
planında belirtilen proje süresi ve diğer tüm
kısımlarda belirtilenlerle aynı olmalıdır.
Not: Gösterge niteliğindeki faaliyet planı ger-
çek tarihleri belirtmemeli; ancak basitçe “1.
ay”, “2. ay” vb. Ģeklinde gösterilmelidir. BaĢ-
vuru sahiplerinin, ihtiyaten faaliyet planı tak-
vimlerinde belirli bir zaman aralığı bırakmaları
önerilmektedir. Faaliyet planı, faaliyetlerin
ayrıntılı açıklamasını içermemeli, sadece
baĢlıklarına yer vermelidir (Lütfen bunların,
Bölüm 1.4‟de sıralanan baĢlıklarla örtüĢmesini
sağlayınız). Faaliyet yapılmayan ay(lar), faa-
liyet planı ve proje süresine dahil edilmelidir.
Faaliyet planı, her bir faaliyetin hazırlık ve uy-
gulamasına ait genel bir görüĢ verecek Ģekil-
de yeterli ayrıntıya sahip olmalıdır.
 Uygulama
FAALĠYET / AY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sorumlusu
Faaliyet 1
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Pro-
Proje Ekibinin OluĢturulması je Koordinatörü ve Proje Ekibi
ve Proje Ofisinin OluĢturulması

Faaliyet 2
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje AçılıĢ Toplantısı Proje Koordinatörü ve Proje Ekibi

Faaliyet 3
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Engelliliğin Nedenlerinin Tes- Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
piti ve Eğitim Modülü DanıĢma Kurulu, Ġl Sağlık Md.,
OluĢturulması Sosyal Hizmetler Ġl Md.

Faaliyet 4
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Eğiticilerin Eğitimi DanıĢma Kurulu

Faaliyet 5
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Eğitim Materyallerinin Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Hazırlanması ve Basılması DanıĢma Kurulu

Faaliyet 6
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Eğitimler DanıĢma Kurulu, Eğitici Ekibi

Faaliyet 7
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
TV Yayınları DanıĢma Kurulu

Faaliyet 8
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Konferanslar Akademisyen ve Uzmanlar

Faaliyet 9
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
ÇalıĢtay Düzenlenmesi DanıĢma Kurulu

Faaliyet 10
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Proje Çıktıları Kitapçığının Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Hazırlanması ve Yayınlanması DanıĢma Kurulu

Faaliyet 11
Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü,
Değerlendirme Toplantıları, Proje Koordinatörü, Proje Ekibi,
Ara ve Nihai Raporların DanıĢma Kurulu
Yazılması

25
 2.BEKLENEN SONUÇLAR

2.1 Hedef Gruplar / Yararlanıcılar Üzerinde
Beklenen Etki
Azami 150 sözcük. Projenin hedef grupların/
yararlanıcıların durumunda ne gibi ilerleme-
ler sağlayacağını belirtiniz.
Proje faaliyetleri içerisinde yer alan eğitimler,
konferanslar, TV yayınları, broĢür – kitap vb.
materyaller yoluyla ve doğrudan eğitim veri-
len kiĢilerin çevresiyle iletiĢimi sonucu ortaya
çıkacak olan çarpan etkisi ile Rize‟de yaĢa-
yan halkın geniĢ bir kesiminin doğrudan veya
dolaylı olarak projenin etki alanına gireceği
düĢünülmektedir. Diğer bir ifade ile Rize‟de
yaĢayan tüm halk nihai faydalanıcılar grubu
içerisinde yer almaktadır. Proje sonucunda
Rize kamuoyunda ve geniĢ bir halk kesimin-
de engelliliğin önlenmesi ve engelliliği oluĢtu-
ran faktörler konusunda önemli bir bilgi pay-
laĢımı oluĢacak, toplumun önemli bir kesimi
gerekli önlemler konusunda farkındalık ka-
zanmıĢ olacaktır. OluĢmuĢ olan kamuoyu et-
kisine bağlı olarak ilgili kurumlar bu konuda
kendi alanlarında da daha özele kayan ça-
lıĢmalar yapma ihtiyacı hissedeceklerdir. En-
gelliliği önleyici bilgiler, kalıtımsal etkiler, akra-
ba evliliği, ateĢli hastalıklara müdahale tek-
nikleri vb. konularda bilgilenmeye bağlı ola-
rak önlenebilir engellilik oluĢma oranının ilk
etapta 5 yıllık süre içerisinde % 30 oranında
azalma olacağı beklenmektedir. (Verilen bu
oranın tespiti için TÜĠK verileri, Milli Eğitim Ba-
kanlığı e-okul ve ram modülü istatistikleri, Milli
Eğitim Müdürlüğü Özel eğitim bölümü istatis-
tikleri ve Sağlık Müdürlüğü ve Sosyal Hizmet-
ler Müdürlüğünün verileri kullanılacaktır.) Ayrı-
ca evlilik öncesi grupta bulunan gençler da-
ha bilinçli evlilik yapmaya dikkat edecekler-
dir. Evlilik konusunda toplumsal baskının
(akraba evliliği, engellilerin evlendirilmesi vb.
konularında) azalması beklenmektedir. Özel-
likle doğum sonrası çevresel faktörlere bağlı
olarak oluĢan engellilik nedenleri konusunda
önleyici müdahalelerin büyük oranda arta-
cağı beklenmektedir.
2.2 Somut Çıktılar
Projenizin muhtemel çıktılarını sayı olarak
aĢağıdaki tabloya iĢleyiniz. Listedeki çıktıların
yetersiz olması durumunda farklı çıktılar da
belirleyebilirsiniz.

Projenin Muhtemel Çıktıları (Sayı Olarak)

1. Özürlülüğün Nedenleri ve Önlenmesi Konusunda Bilgilendirme / Bilinçlendirme Eğitimleri

1.1. Ortaöğretim Kurumlarında yapılacak eğitimler 50 adet(x 2 grup)

1.2. Ortaöğretim Kurumlarında yapılacak Eğitimlere katılacak kişi sayısı 6000 kişi

1.3. Yaygın eğitim Kurumlarında yapılacak Eğitimler 13 adet(x 2 grup)

1.4.Yaygın eğitim Kurumlarında yapılacak Eğitimlere katılacak kişi sayısı 1200 kişi

1.5.Özürlülük riski yüksek ve Ulaşım imkanları kısıtlı Köy ve Mahallerde yapılacak eğitimler 20 adet(x 2 grup)

1.6.Özürlülük riski yüksek ve Ulaşım imkanları kısıtlı Köy ve Mahallerde yapılacak eğitimlere
2000 kişi
katılacak kişi sayısı

1.7. Toplum Liderleri eğitimleri 10 adet(x 2 grup)

1.8. Toplum Liderleri eğitimlerine katılacak kişi sayısı 1000 kişi

26
 2. Konferans, Çalıştay ve Eğiticilerin Eğitimi
2.1.Açılış toplantısı 1 adet
2.1.1. Açılış toplantısına katılacak kişi sayısı 400 kişi
2.2. Eğitim modülü hazırlama çalışması (komisyon çalışması) 85 gün / 48 saat
2.2.1. Eğitim modülü hazırlama çalışmasına katılacak kişi sayısı 5 kişi
2.3. Eğitim ve tanıtım materyalleri (broşür, afiş, cd vb.) hazırlama çalışması (komisyon çalışması) 6 gün / 36 saat
2.3.1. Eğitim ve tanıtım materyalleri (broşür, afiş, cd vb.) hazırlama çalışması katılacak kişi sayısı 5 kişi
2.4. Eğiticilerin eğitimi (3 grup) (5gün/30saat) x 3
2.4.1. Eğiticilerin eğitimine katılacak kişi sayısı (3 grup) (10 kişi) x 3
2.5. Sonuç Değerlendirme Çalıştayı (komisyon çalışması) 1 gün / 6 saat
2.5.1. Sonuç Değerlendirme Çalıştayına katılacak kişi sayısı 50 kişi
2.6 Konferans 2 adet
2.6.1 Konferanslara katılacak kişi sayısı 2 x 300 kişi
2.6.2 Konferans verecek uzman/akademisyen 2 x 1 kişi
3. Yerel TV Yayınları
3.1. Aylık TV programları 12 adet
4. Broşür/Eğitim/Tanıtım/Yayın Materyali Sayısı
4.1. Tanıtım ve eğitim broşürleri 10.000 adet
4.2. Tanıtım ve eğitim afişleri 500 adet
4.3. Bilgilendirme kitapçığı 1.000 adet
4.4. Tanıtım ve Bilgilendirme CD’si 2.000 adet
4.5. Proje çıktıları kitapçığı 1.000 adet
4.6. Pankart 5 adet
5. Görünürlük Malzemeleri
5.1. Billboard afişleri 13 adet
5.2. Kırlangıç Bayrak 6 adet
5.3. 3’lü Masa Bayrağı 2 adet
5.4. Kapaklı dosya 1000 adet
5.5. Bloknot 500 adet
5.6. Kalem 1000 adet
5.7.Ayaklı Tanıtım Standı 2 adet
5.8.Tabela 4 adet
6. Projedeki Doğrudan İstihdam
6.1. Tam zamanlı istihdam edilecek personel (Uzman) 1 kişi x 10 ay
6.2. Yarı zamanlı istihdam edilecek personel (Teknik destek personeli) 1 kişi x 9 ay
7. Proje Kapsamında Alınacak Ekipman
7.1.Notebook Bilgisayar 1 adet
7.2. Netbook Bilgisayar 2 adet
7.3. Projeksiyon Cihazı 2 adet
7.4. Renkli Lazer Yazıcı 1 adet
7.5. Flash Bellek 4 adet
7.6. Fotoğraf Makinası 1 adet
7.7. Sunum Kumandası 2 adet
8. Proje Ortağının Proje’ye Ayni Katkısı
8.1.Tekerlekli Sandalye 15 adet

27
 2.3 Çarpan Etkileri
Azami 150 sözcük. Projenin sonuçlarının tek-
rarlanma ve geniĢleme olasılığını anlatınız.
Rize ilinde engellilik konusunda, engellilerin
tespit edilmesi, engellilerin sosyal yardımlar-
dan yararlandırılmaları, eğitim ve bakım hiz-
metleri alma konularında önemli bir ilerleme
kaydedildiği görülmektedir. Kaydedilen bu
ilerlemeye rağmen engellilik konusunun en
temel problemlerinden biri olan engelliliğin
önlenmesi konusunda ise yeterli çalıĢmanın
yapılamadığı görülmektedir. Projemiz bu ko-
nuda ilimizde bu güne kadar yapılan en
önemli proje olma özelliğini taĢımaktadır.
Proje uygulama sürecinde ve proje sonucun-
da kamuoyunda oluĢacak etkileĢim sonucu
birçok kurum harekete geçecek, toplumun
önemli bir kesimi daha bilinçli olacak ve so-
rumluluk duygusu ile hareket edecektir. Pro-
jede hedef kitle olarak belirlenen toplum ke-
simlerinin genellikle gençlerden oluĢması ne-
deniyle oldukça dinamik bir yapıda olduğu
görülmektedir. Bu sayede projenin yayılma
etkisi artacaktır. Proje konusu ve seçilen faali-
yetlerin önemi ve etkinliği sayesinde ortaya
çıkacak toplumsal etkileĢim sonucunda en-
gellilik konusunda bir çok yeni projenin orta-
ya çıkmasına imkan sağlanmıĢ olacaktır. Pro-
je faaliyetleri içerisinde yer alan Yerel TV ya-
yınları ile toplumun tüm kesimlerine ulaĢma
imkanı sağlanmıĢ olacaktır. Bölgemizdeki ye-
rel televizyonların uydu üzerinden tüm Türki-
ye‟ye yayın yapması nedeniyle projemizin
çarpan etkileri sadece ilimiz ve bölgemiz ile
sınırlı kalmayacak, ülke geneline yayılmıĢ ola-
caktır. Proje içerisinde hazırlanıp yayınlana-
cak olan bilgilendirme broĢürleri ve afiĢleri ve
proje çıktılarını içeren kitapçıkların Bakanlıkla-
rın ilgili Genel Müdürlüklerinin yanı sıra tüm
illerde bulunan Milli Eğitim Müdürlükleri ve
Sosyal Hizmet Ġl Müdürlükleri ve Sağlık Müdür-
lükleri ile paylaĢılması sonucu projemizin çar-
pan etkisinde artıĢ gözlemlenecektir. Ayrıca
baĢarı ile uygulanacak böyle bir proje ileride
uygulanacak benzer projeler için iyi bir örnek
teĢkil edecektir. Projenin hazırlık ve uygulama
süreçlerinde kurumlar arasında baĢlayacak
iĢbirliğinin baĢka çalıĢmalarda da geliĢtirilerek
sürdürülebilme imkanı ortaya çıkacaktır. Tüm
hatlarıyla projemiz ileride yapılan çalıĢmalar
28
için bir rol model olma özelliği taĢıyacaktır.
2.4 Sürdürülebilirlik
Azami 150 sözcük. Lütfen projenizin sürdürü-
lebilirliğini aĢağıda belirtilen iki boyut açısın-
dan açıklayınız.
Mali Boyut (Faaliyetler destek bittikten sonra
nasıl finanse edilecek?)
Projemizin yürütücüsü olan Ġl Milli Eğitim Mü-
dürlüğü‟nün yanı sıra proje içerisinde iĢtirakçi
olarak yer alacak olan Ġl Sağlık Müdürlüğü ve
Sosyal Hizmetler Ġl Müdürlüğü resmi kurumlar-
dır ve kendilerine ayrılan bütçeleri ile destek-
lenen sağlam kurumsal özellikler taĢımakta-
dırlar. Projemiz amaçları ve faaliyetleri bakı-
mından bu üç kurumun doğrudan faaliyet
alanına girmektedir. Projemizin baĢarı ile uy-
gulanması ile bu kurumlara yapacak olduk-
ları çalıĢmalar için bir farkındalık oluĢması
sağlanacak ve projenin sona ermesinin ar-
dından da yine proje ile oluĢan kamuoyu et-
kisi ile bu tür faaliyetler bu kurumlar tarafın-
dan doğrudan desteklenecek ve aktif bir
Ģekilde yürütülecektir. Son yıllarda devletimi-
zin özellikle özürlüler konusuna ağırlıklı olarak
önem verdiği görülmektedir. Bu kapsamda
Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı bu teklif çağrısına
çıkmıĢtır. Özellikle özürlüler konusuna verilen
desteğin önümüzdeki dönemde artarak de-
vam edeceği beklenmektedir. Ayrıca hem
ulusal kaynaklar hem de Avrupa Birliği fonları
tarafından bu konularda finansman desteği
sağlanmaya devam edecektir. Bu sayede
projemizin sona ermesinden sonra da ilgili
kurumlarca devam ettirilecek çalıĢmalar bu
tür fon kaynakları ile desteklenebilecektir.
Kurumsal Boyut (Kurumsal yapınız proje sona
erdikten sonra da faaliyetlerin sürdürülmesi-
ne izin verecek mi? Proje sonuçları için “yerel
sahiplenme” olacak mı?)
Proje kapsamında yer alan çalıĢmalar Proje
yürütücüsü olan Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü‟nün
doğrudan faaliyet alanına girmektedir. Ġl Milli
Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim ġubesi ve ona
bağlı olan ilimizdeki Rehberlik AraĢtırma Mer-
kezi, Zehra Usta Zihinsel Engelliler Eğitim ve
Uygulama Okulu, Çaykent ĠĢitme Engelliler
Ġlköğretim Okulu, Güneysu Otistik Çocuklar
Eğitim Merkezi gibi kurumlarla bu alandaki
çalıĢmalarını projenin sona ermesinden sonra
da aktif bir Ģekilde devam ettirecektir. Bunun
yanı sıra projenin yürütülmesi esnasında gö-
rev alacak personelin ilgili konulardaki bilgi
birikimi ve tecrübesi artacak, bu sayede ileri-
de yürütülecek çalıĢmaların niteliği artmıĢ
olacaktır. Dinamik bir Yerel Basın yapısına
sahip olan Rize Ġli bu kaynakların etkisiyle pro-
jenin yayılım alanı oldukça geniĢ olacak ve
kamuoyunda oluĢacak yerel sahiplenme ile
projenin kurumsal sürdürülebilirliğine katkı
sağlayacaktır.
2.5 Görünürlük Faaliyetleri
Azami 100 sözcük. Lütfen proje çerçevesinde
öngörülen görünürlük faaliyetlerini tanımlayı-
nız. Lütfen bütçede, burada öngördüğünüz
görünürlük faaliyetlerinin maliyetleri için tahsi-
sat yapmayı unutmayınız.
Projenin onaylanmasının ardından projenin
tanıtımına yönelik geniĢ katılımlı bir açılıĢ top-
lantısı düzenlenecektir. Bu toplantıda görü-
nürlük kurallarına uygun Ģekilde hareket edi-
lecektir. AçılıĢ toplantısına katılacak olanlara
toplantı giriĢinde içerisinde görünürlük kural-
larına uyularak hazırlanmıĢ olan kapaklı dos-
ya içinde tanıtım broĢürü, tanıtım cd‟si, blok-
not ve kalem bulunan toplantı föyü dağıtıla-
caktır. Bunun yanı sıra projemizin 4. ve 9. ay-
larında uzman ve akademisyenlerin sunum-
lar yapacağı 2 adet konferans düzenlene-
cektir. Projenin tanıtımına yönelik afiĢler,
pankartlar ve billboard reklamları hazırlana-
cak ve ilde belirli yerlerde halkın görebilece-
ği yerlere asılacak bunun yanı sıra özellikle
okullarda, sağlık kuruluĢlarında ve kamu ku-
rum ve kuruluĢlarında asılacaktır. Ayrıca faali-
yetlerde kullanılmak üzere bilgilendirme bro-
Ģürleri, afiĢleri ve kitapçıkları basılacak ve da-
ğıtılacaktır. Yine proje faaliyetleri arasında
yer alan yerel televizyonlarda yayınlanacak
olan aylık televizyon programları ve bilgilen-
dirici kısa TV spotları içinde de görünürlük ku-
rallarına riayet edilecektir. Projenin sonunda
düzenlenecek olan çalıĢtay ile elde edilecek
veriler sonuç kitapçığı olarak yayınlanacak-
tır. Projeye iliĢkin tüm bilgiler ve faaliyetler Ġl
Milli Eğitim Müdürlüğü internet sitesinde ya-
yınlanacaktır. Proje içerisinde basılan kitap-
çıklar ve broĢürler Bakanlıkların ilgili genel
müdürlüklerinin yanı sıra tüm illerin, Milli Eğitim
Müdürlükleri, Sosyal Hizmetler Müdürlükleri ve
Sağlık Müdürlüklerine gönderilecektir.

3.BEKLENEN FĠNANSMAN KAYNAKLARI

BEKLENEN FĠNANSMAN KAYNAKLARI Tutar TL Toplamın Yüzdesi %
BaĢvuru sahibinin mali katkısı 0 0
Bu baĢvuruda ÖDES‟ten talep edilen destek miktarı 97.705,00 % 94.21
KiĢi, kurum veya kuruluĢlarca yapılan aynî katkı karĢılığı (1)

Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği

Tekerlekli sandalye (15 Adet) 6000 5,79%
TOPLAM KATKI 6000 5,79%
GENEL TOPLAM 103705 100,00%
(1)Aynî Katkılar: Özürlülere yönelik yardımcı araç ve gereç desteği, malzeme, salon, araç ve diğer gönüllü katkı-
lar olup nakdi katkıyı içermemektedir. Bu katkıların yaklaĢık TL karĢılığı yazılacaktır.
Lütfen aĢağıda; BaĢvuru Sahibi, Ortağı veya baĢka bir kaynak tarafından sağlanan ayni katkıları belirtiniz (En faz-
la yarım sayfa).
Milli Eğitim Müdürlüğü yer tahsisi, ofis mobilyaları, personel desteği sağlayacaktır.
Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği eĢ-finansman olarak 15 adet tekerlekli sandalye sağlayacaktır.

29
 4.PROJE BÜTÇESĠ

Bütçe kalemi Süre / Adet Birim Bedel TL Toplam TL

1. Faaliyet: Proje Ekibinin Oluşturulması ve Proje Ofisi Kurulması

1.1.Faaliyetin gerçekleşmesi için gerekli harcama (kaç ay,
kalemi (eğitimci, ekipman, donanım, yolculuk gibi) kaç kişi/adet gibi )
1.1. Ekipman
1.1.1.Dizüstü Bilgisayar 1 adet 1500 1500
1.1.2.Netbook 2 adet 750 1500
1.1.3.Projeksiyon Cihazı 2 adet 1000 2000
1.1.4.Renkli Lazer Yazıcı 1 adet 500 500
1.1.5.Flash Bellek 4 adet 30 120
1.1.6.Fotoğraf Makinası 1 adet 438 438
1.1.7.Sunum Kumandası 2 adet 100 200
1.2. Personel
1.2.1.Proje Koordinatörü 12 ay x 1 kişi - 0
1.2.2.Proje Ekibi (İstihdam edilecekler hariç) 12 ay x 5 kişi - 0
1.2.3.Proje Danışma Kurulu 12 ay x 5 kişi - 0
1.2.4.Tam Zamanlı görev yapacak personel 10 ay x 1 kişi 1600 (brüt) 16000
1.2.5.Yarı zamanlı görev yapacak personel 9 ay x 1 kişi 1200 (brüt) 10800
1.3. Tanıtım ve Görünürlük Materyalleri
1.3.1.Kırlangıç Bayrak 6 adet 35 210
1.3.2.Masa Bayrağı (3’lü set) 2 adet 55 110
1.3.3.Pankart 5 adet 150 750
1.3.4.Tanıtım broşürü 2000 adet 0,4 800
1.3.5.Billboard reklamları 13 adet 180 2340
1.3.6.Kapaklı dosya 1000 adet 1 1000
1.3.7.Bloknot 500 adet 1,5 750
1.3.8.Kalem 1000 adet 0,6 600
1.3.9.Ayaklı tanıtım standı 2 adet 100 200
1.3.10.Tabela 4 adet 25 100
1.3.11.Plaket 2 adet 100 200
1.4 Proje Ofisi giderleri (Kırtasiye/Telefon, posta giderleri vb.) 12 ay 100 1200
1. Faaliyet toplam: 41338
2. Faaliyet: Açılış Toplantısı
2.1 Salon Kirası 1 gün 280 280
2.2 Ağırlama/ikram 1 gün 1250 1250
2.3 Eğitimci ücreti (İl dışından gelerek konferansa
katılarak sunum yapacak akademisyen/uzman’lara 1 kişi x 1 gün 1000 (brüt) 1000
ödenecek ücret)
Gidiş-dönüş uçak
2.5 Seyahat 250 250
bileti
2.6 Konaklama 1 gece 75 75
2. Faaliyet toplam: 2855
30
 3. Faaliyet: Eğitim Modülü Hazırlanması
3.1.Komisyon Çalışması
240 saat (5 kişi x 8 gün
3.1.1 Uzman 9,3 (brüt) 2232
x 6 saat)
3. Faaliyet toplam: 2232
4. Faaliyet: Eğiticilerin Eğitimi
90 saat (3 grup x 5
4.1 Eğitimci (3 grup) 9,3 (brüt) 837
gün x 6 saat)
4. Faaliyet toplam: 837
5. Faaliyet: Eğitim Materyallerinin Hazırlanması ve Basılması
5.1. Hazırlık ve Tasarım
180 saat (5 kişi x 6 gün
5.1.1 Komisyon Çalışması 9,3 (brüt) 1674
x 6 saat)
5.2 Materyal Basımı
5.2.1 Broşür 10000 0,3 3000
5.2.2 Afiş 500 1,5 750
5.2.3 Kitapçık 1000 3 3000
5.2.4 Eğitim CD’si 2000 1,2 2400
5. Faaliyet toplam: 10824
6. Faaliyet: Eğitimler
6.1. Eğitimci Ücretleri

2 kişi/gün x 50 oturum
6.1.1 Ortaöğretim Kurumları 9,3 (brüt) 5580
x 6 saat
2 kişi/gün x 13 oturum
6.1.2 Yaygın Eğitim Kurumları 9,3 (brüt) 1451
x 6 saat
2 kişi/gün x 20 oturum
6.1.3 Ulaşım imkanları kısıtlı Mahalle/Köy 9,3 (brüt) 2232
x 6 saat
2 kişi/gün x 10 oturum
6.1.4 Toplum liderleri eğitimi 9,3 (brüt) 1116
x 6 saat
6.2 Yevmiye ücretleri 100 kişi/gün 20 2000
6.3 Ulaşım giderleri Eğitim verilecek yerlere ulaşım için harcanan gidi-
4000
lecek yerin özelliğine göre bilet / akaryakıt / araç kiralama vb.
6. Faaliyet toplam: 16379
7. Faaliyet: TV Yayınları
7.1. TV Programları 12 adet / ay 1000 12000
7. Faaliyet toplam: 12000

31
 8. Faaliyet: Konferanslar
8.1. Konferans 2 adet
8.1.1 Eğitimci ücreti (İl dışından gelerek konfe-
ransa katılarak sunum yapacak akademisyen/ 2 kişi x 1 gün 1000 (brüt) 2000
uzman’lara ödenecek ücret)
8.1.2 Seyahat 4 uçak bileti 200 800

8.1.3 Konaklama 2 kişi x 1gece 75 150

8.1.4. Salon Kirası 2 gün 750 1500

8. faaliyet toplam: 4450

9. Faaliyet: Proje Sonuçları Değerlendirme Çalıştayı

9.1. Komisyon Çalışması 50 kişi x 1 gün x 6 saat 9,3 (brüt) 2790

9. Faaliyet toplam: 2790

10. Faaliyet: Proje Sonuçları Kitapçığı

10.1. Kitapçık Basımı 1000 adet 4 4000

10. Faaliyet toplam: 4000

11. Faaliyet: Değerlendirme Toplantıları, Ara/Nihai Raporlar

11.1 Değerlendirme Toplantıları - - -

11.2 Ara raporların hazırlanması - - -

11.3 Nihai Raporun hazırlanması - - -

11. Faaliyet toplam: -

PROJE TOPLAMI: 97.705

32
 II.BAġVURU SAHĠBĠ
1.KĠMLĠK

Tam Yasal Adı: Rize İl Milli Eğitim Müdürlüğü

Kısaltması: Rize MEM
Yasal Statü: Kamu Kurumu
Resmi Adres: Eminettin Mahallesi, Valilik Binası Kat: 3
Merkez / RİZE

Posta Adresi: Eminettin Mahallesi, Valilik Binası Kat: 3

Merkez / RİZE

Telefon numarası: Şehir kodu + numara 0 464 2130454

Faks numarası: Şehir kodu + numara 0 464 2130441
Kurum/Kuruluşun e-posta adresi: rizemem@meb.gov.tr
Kurum/Kuruluşun internet adresi: http://rize.meb.gov.tr/
Bu proje için irtibat kişisi: Recep Özer
Cep telefonu numarası: 0535 2153394
E-posta adresi: ozerrecep@windowslive.com
Herhangi bir adres, telefon numarası, faks numarası ve özellikle e-posta adresi değiĢikliği
ilgili Valiliğe yazılı olarak bildirilmelidir.

33
 2.PROJE YÖNETME VE UYGULAMA KAPASĠTESĠ

2.1. Benzer Proje Tecrübesi Kurum Adı : Zehra Usta Zihinsel Engelliler
Uygulama Okulu
Proje baĢvuru sahibi olan Rize Ġl Milli Eği- Proje Adı : Engelli Bireylerin Ġstihdamının Avrupa
tim Müdürlüğü ve bağlı okullar tarafından Boyutunda Ġncelenmesi
2005 yılından bugüne kadar Ulusal Ajans ve
Programı : Hayat boyu Öğrenme /
MFĠB kaynaklı toplam hibe tutarı 810.314 € Leonardo da Vinci
olan toplam 40 adet proje gerçekleĢtirmiĢtir.
Milli Eğitim Müdürlüğümüz bünyesinde proje- Proje Süresi: 1 yıl
lerin hazırlanması ve yürütülmesi konusunda Yılı : 2010
çalıĢan, hem müdürlük adına projeler yazıp Bütçesi : 23.000 €
uygulayan hem de proje hazırlamak isteyen
okullara ve diğer kurumlara ilgili konularda Kurum Adı : Zehra Usta Zihinsel Engelliler
danıĢmanlık yapan AR-GE birimi altında gö- Uygulama Okulu
rev yapan 4 kiĢilik bir Projeler Koordinasyon Proje Adı : Rize Milli Eğitim Müdürlüğü
Ekibi mevcuttur. Programı : Hayatboyu Öğrenme / Grundvig
Milli Eğitim Müdürlüğümüz ve bağlı okullar Proje Süresi : 2 yıl
tarafından gerçekleĢtirilen projeler arasından
özellikle özürlülere yönelik faaliyetler içeren 2 ör- Yılı : 2007
nek aĢağıda verilmiĢtir. Bütçesi : 20.000 €

Bu bilgiler, kurum/kuruluĢunuzun destek talebinde bulunduğu proje ile aynı sektörde ve karĢı-
laĢtırılabilir ölçekte projeleri yönetme konusunda, yeterli deneyime sahip olup olmadığının
değerlendirilmesinde kullanılacak önemli bir bilgi kaynağı olacaktır.

34
 III.BAġVURU SAHĠBĠNĠN PROJEYE KATILAN ORTAKLARI

1. ORTAKLARLA ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER

1. Ortak

Tam yasal adı (ticari unvanı) Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma

Derneği

Yasal statüsü Dernek

Resmi adresi Oğuzlar mah. 181 sok. no:5/5-6 Balgat/

ANKARA

Ġrtibat kiĢisi Cemalettin Lafçı

Telefon numarası 0 312 2852003

Faks numarası 0 312 2852003

Cep telefonu numarası 0 533 4268067

E-posta adresi cansuyu@cansuyu.org.tr

- Türkiye’de Yoksulluk Algısı Projesi

Teklif edilen projenin uygulanmasındaki
- Engelli Öğrencilere Tekerlekli Sandalye
rolü itibarı ile benzer proje tecrübesi
Projesi

BaĢvuru sahibi ile iĢbirliği geçmiĢi

Rize Valiliği ile Tekerlekli Sandalye Projesi

Teklif edilen projenin hazırlanmasındaki

rolü ve katılımı Ortaklık

Teklif edilen projenin uygulanmasındaki

rolü ve katılımı Ortaklık

Önemli: Ortaklık Beyannamesi, bir sonraki sayfada verilen örneğe uygun olarak tüm ortaklarca
ayrı ayrı imzalanmıĢ ve tarih atılmıĢ olarak BaĢvuru Formuna eklenecektir. Ortaklık Be-
yannamesini ilgili kurum/kuruluĢları temsil etmeye yetkili kiĢilerinin imzalaması gerek-
mektedir.
35
 2. ORTAKLIK BEYANNAMESĠ

Önemli: Bu beyanname, eğer projede ortak varsa BaĢvuru Sahibi de dahil olmak üzere her
bir ortak tarafından doldurulacak ve temsil etmeye yetkili kiĢi veya kiĢiler tarafından imzala-
nacaktır.

Ortaklık, ÖDES tarafından destek sağlanmakta olan projenin üstlenilmesi konusunda iki veya
daha çok kuruluĢun sorumluluk paylaĢımını içeren, kayda değer çapta ortak çalıĢma ve iĢbir-
liğidir. Projenin sorunsuz bir Ģekilde yürütülebilmesi açısından Valilik, tüm ortakların aĢağıdaki
hususları kabul etmesini beklemektedir:

1. Tüm ortaklar BaĢvuru Formunun ilgili Valiliğe teslim edilmesinden önce formu okumuĢ ve
projedeki rollerini anlamıĢ olacaklardır.
2. Tüm ortaklar standart sözleĢmeyi okumuĢ ve destek verildiği takdirde sözleĢme çerçe-
vesinde yükümlülüklerinin neler olacağının bilincinde olacaklardır. Tüm ortaklar, lider
ortak olan BaĢvuru Sahibine ilgili Valilik ile sözleĢme imzalama ve projenin uygulanması
ile ilgili tüm iĢlerde ilgili Valilik karĢısında kendilerini temsil etme yetkisi verirler.
3. Proje yürütücüsü ortaklarıyla düzenli olarak görüĢerek onları projenin durumundan ha-
berdar edecektir.
4. Tüm ortaklar, ilgili Valiliğe sunulan teknik ve mali raporların kopyalarını almalıdırlar.
5. Projeye iliĢkin önemli değiĢiklik talepleri ilgili Valiliğe sunulmadan önce tüm ortaklar tara-
fından kabul edilmiĢ olmalıdır.

Rize Valiliğine sunulan teklifin içeriğini okuyarak onaylamıĢ bulunuyorum. ÖDES Uygulama
Usul ve Esaslarında yer alan ortakların uygunluğu ile ilgili kriterleri taĢıdığımı, yukarıda belirtilen
iyi ortaklığın esaslarına uyacağımı ve gereklerini yerine getireceğimi taahhüt ederim.

Kurum/KuruluĢ Adı: Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği

Yasal Temsilcinin Adı Soyadı: Mustafa Köylü

Pozisyonu/Görevi: Genel BaĢkan

Ġmza:

Tarih ve yer: 10.05.2011 / Ankara

36
 BAŞVURU SAHİBİNİN BEYANNAMESİ

Başvuru Sahibi aşağıdaki hususları beyan eder:

 Bu başvuruda verilen bilgiler doğrudur;

 Başvuru Sahibi, ortaklarıyla birlikte (varsa) projenin hazırlanmasından ve yönetiminden doğrudan sorum-
ludur ve aracı olarak hareket etmeyecektir;

 Başvuru Sahibi projenin yürütüldüğü süre içerisinde faaliyetlerini sürdürmek ve gerektiğinde projenin fi-
nansmanına katılmak için istikrarlı ve yeterli mali kaynaklara sahiptir;

 Başvuru Sahibi teklif edilen projeyi başarı ile tamamlamak için gerekli yönetim kapasitesine, profesyonel
yeterliliğe ve niteliğe sahiptir.

Kurum/KuruluĢ Adı Rize Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

Yasal Temsilcinin Adı Soyadı: : Fehmi Rasim Çelik

Pozisyonu/Görevi Ġl Milli Eğitim Müdürü

Ġmza:

Tarih ve yer: 13.05.2011 / Rize

37
38
 “Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi”
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı‟nca
ortaya konan Özürlüler Destek
Programı (ÖDES) kapsamında
Rize Valiliği Koordinatörlüğünce
Ġl Milli Eğitim Müdürlüğünce
Yürütülen bir projedir.

Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi

Projesi, Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı‟nın 19.12.2011 tarihli onayı ile
uygulanmaya baĢlanmıĢ, 31.01.2013
tarihinde tamamlanmıĢtır.

Proje 97.707,00 TL‘si Bakanlıkça

karĢılanan, 6000,00 TL proje ortağı
destekli toplam 103.705,00 TL„lik bir
bütçeye sahiptir.

39
 PROJE EKĠBĠ VE PROJE OFĠSĠ
Proje faaliyetlerinin yürütüleceği proje
ofisi Valilik onayı doğrultusunda Rehberlik
ve AraĢtırma Müdürlüğü‟nde oluĢturul-
muĢ, proje Ģartları gereği iĢ kurumuna ka-
yıtlı 2 personel istihdam edilerek bu proje
ofisinde çalıĢmaya baĢlamıĢtır. Ayrıca;
Recep ÖZER Proje Koordinatörü, Hüseyin
ÖZTÜRK Proje Koordinatör Yardımcısı,
Cem Tuncay ġAHĠNKAYA Proje Uzmanı,
Ebubekir COġKUN Proje Uzmanı, Kani
ġENTÜRK Proje Uzmanından meydana
gelen Proje Ekibi oluĢturulmuĢtur.

40
 PROJE AÇILIġ TOPLANTISI
Projenin kamuoyuna tanıtımının yapılması amacıyla konuĢmacı ola-
rak Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. A.
Gönül AKÇAMETE‟nin katıldığı ve “Önlenebilir Engellilik” konulu kon-
feransın verildiği geniĢ katılımlı bir açılıĢ toplantısı yapılmıĢtır. AçılıĢ
toplantısında dönemin Rize Valisi Sayın Seyfullah HACIMÜFTÜOĞLU
da projenin önemini vurgulayan konuĢma yapmıĢlardır. Ayrıca pro-
jenin ortağı Cansuyu YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği‟nin finan-
se ettiği 10 adet tekerlekli sandalyenin ihtiyaç sahibi ailelere dağıtımı
gerçekleĢtirilmiĢtir.

41
 EĞĠTĠM MODÜLÜ
Proje eğitim faaliyetlerinde eğiticilerin eğitiminde kullanılacak ve ayrı-
ca toplum liderlerinin projenin içeriği ile ilgili detaylı bilgi alacağı eğitim
modülü proje ekibince 8 günde hazırlanmıĢtır. Eğitim modülü kitabı eği-
ticilere ve proje kapsamında eğitim alacak toplum liderlerine dağıtıla-
caktır.

EĞĠTĠM CD VE BROġÜRLERĠ
Toplumun etkileme gücü bulunan öğretmen, imam ve muhtarlara dağı-
tılmak üzere proje modül bilgilerini, proje kapsamında yapılacak sunula-
rı, projeden görüntüleri ve açılıĢ haberlerini içeren baskılı cd hazırlanmıĢ-
tır. Proje kapsamında eğitim verilmesi hedeflenen toplam 10.200 kiĢiye
engelliliğin nedenleri ve engelliliğin önlenmesi için alınacak önlem bilgi-
lerini içeren broĢür dağıtılmak üzere hazırlanmıĢtır.

42
43
 EĞĠTĠCĠLERĠN EĞĠTĠMĠ
Proje kapsamında ortaöğretim kurumları 11 ve 12.sınıf öğrencileri, Halk
Eğitim Merkezlerinde eğitim faaliyetlerine katılan kursiyerler ve 20 bel-
de, köy ve mahalle halkına engelliliğin önlenmesi eğitimleri verecek
30 eğiticinin eğitimi 30 saatlik bir eğitimle gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu eğitim-
de tıp fakültesinden, Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü‟nden ve
Milli Eğitim Müdürlüğü‟nden uzman kiĢilerden öğretim görevlisi olarak
yararlanılmıĢtır.

44
45
 PROJE MATERYALLERĠ
Projede kullanılmak üzere görünürlük malzemelerini içeren proje tanı-
tım broĢürü, tanıtım afiĢleri, pankart, not defteri, dosya, kırlangıç bay-
rak, ayaklı tanıtım afiĢi, kalem hazırlanmıĢ ve satın alınmıĢtır. Ayrıca
projede kullanılmak üzere 3 adet dizüstü bilgisayar, 2 adet projeksi-
yon cihazı, 1 adet renkli yazıcı, 1 adet dijital fotoğraf makinesi satın
alınmıĢtır.

46
AYLIK DEĞERLENDĠRME TOPLANTILARI
Proje ekibince aylık değerlendirme toplantıları yapılarak proje faa-
liyetleri değerlendirilmiĢ, önlem alınması gereken çalıĢmalar belir-
lenmiĢ, iĢ bölümü yapılarak alınan kararlar tutanakla kayıt altına
alınmıĢtır.

47
 LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN EĞĠTĠMĠ
Proje kapsamında; Ġl genelinde bulunan toplam 57 lisenin 11. ve
12. sınıflarında okuyan toplam 4617 öğrenciye „Engelliliğin Neden-
leri ve Önlenmesi‟ konusunda eğitimler verildi, bilgilendirici broĢür-
ler dağıtıldı.

48
49
 RĠSKLĠ VE ULAġIMI ZOR BÖLGE
HALKININ YERĠNDE EĞĠTĠMĠ
Pilot bölge olarak seçilen 20 belde, mahalle ve köyde vatandaĢ-
lara ulaĢılarak toplam 333 vatandaĢa eğitim verildi, bilgilendirici
broĢürler dağıtıldı. Ayrıca Ġl Müftülüğü ile iĢbirliği yapılarak Cuma
Hutbelerinde engellilikle ilgili bilgilendirici vaazlar verildi.

50
 HALK EĞĠTĠM KURSĠYER EĞĠTĠMLERĠ
Rize ve Ġlçelerde bulunan 12 Halk Eğitim Merkezinde kurslara de-
vam etmekte olan toplam 536 anne-baba ve anne-baba adayı
kursiyere „Engelliliğin Nedenleri ve Önlenmesi‟ konularında eğitim-
ler verildi ve bilgilendirici dokümanlar dağıtıldı.

51
 TOPLUM LĠDERLERĠ EĞĠTĠMĠ
Toplum Liderleri Eğitimleri kapsamında il genelinde görev yapan Sınıf, Bi-
yoloji ve Fen Bilgisi olmak üzere toplam 898 öğretmene „Engelliliğin Ne-
denleri ve Önlenmesi‟ konusunda bilgilendirici seminerler verilerek toplu-
mun bilinçlenmesi konusunda önderlik yapmaları istendi.

52
53
 KONFERANSLAR
Proje kapsamında Prof. Dr. Leyla KARAOĞLU, Prof. Dr. Gönül AKÇA-
METE, Prof. Dr. Bülbin SUCUOĞLU, ÖZEV Mütevelli Heyeti BaĢkanı
Saime TOPTAN tarafından konferanslar verildi. Konferanslara öğret-
menler, psikolojik danıĢmanlar, veliler ve toplumun tüm kesimlerin-
den toplam 1500 kiĢi katıldı.

Prof. Dr. Gönül AKÇAMETE

Prof. Dr. Leyla KARAOĞLU

54
 Saime TOPTAN

Prof. Dr. Bülbin SUCUOĞLU

55
 TV BĠLGĠLENDĠRME PROGRAMLARI
Proje kapsamında daha geniĢ bir kitleye ulaĢarak halkı „Engelliliği
OluĢturan Faktörler ve Alınabilecek Önlemler‟ konusunda bilgi-
lendirmek, farkındalığı arttırmak amacı ile 12 adet TV programı
düzenlenmiĢtir.

Saime Toptan
Recep Özer

Kani ġentürk

Dr. Mahmut Öztürk

56
 Prof. Dr. Leyla Karaoğlu
Cem Tuncay ġahinkaya

Esra Alemdaroğlu
Bilge Demir

Dr. Ali Öner

Dr. Mehmet Tellioğlu

Sevda Öngören

57
 TV KAMU SPOTLARI
GeniĢ halk kesimlerini „Özürlülüğün Nedenleri ve Alınacak Önlemler‟ ko-
nusunda bilgilendirmek ve farkındalığı arttırmak amacıyla 10 adet TV
spotu hazırlanmıĢ olup bu spotlar her gün dönüĢümlü olarak televizyon-
da yayınlanmıĢtır.

58
59
 REKLAM PANO AFĠġLERĠ
Proje konusu olan „Özürlülüğün Önlenmesi‟ kapsamında özürlü olmayan
toplum kesimlerine yönelik koruyucu ve önleyici faaliyetler yürütmek, far-
kındalık sağlamak amacı ile 10 adet spot afiĢ hazırlanarak Ģehrin farklı
noktalarında bulunan 13 ayrı reklam panosunda aralıklarla 2 hafta sürey-
le yayınlanmıĢ, bu yöntemle geniĢ bir kitleye ulaĢılmıĢtır.

60
61
 ANKET UYGULAMALARI
Proje kapsamında eğitimlere katılanlara anket uygulanarak
eğitim konuları ile ilgili bilgi düzeyi ve ara eğitimlerin etkisi
belirlenmiĢtir.

PROJE ĠZLEME RAPORLARI

Projede gerçekleĢen, tamamlanan çalıĢmaların belirtildiği
izleme ve değerlendirme raporları hazırlanarak Rize Valiliği
AB Projeler Birimi‟ne gönderilmiĢtir.

62
 KARADENĠZ BÖLGESĠ ĠLLERĠ
ÖZÜRLÜLÜĞE DESTEK (ÖDES) PROJELERĠ
PROJE TANITIM BÖLGE TOPLANTISI
Karadeniz Bölgesi Ġlleri Özürlülere Destek Programı Sonuç ÇalıĢtayı 29
Aralık 2012 tarihinde Trabzon Zorlu Grand Otel‟de gerçekleĢtirildi. ÇalıĢ-
taya Karadeniz Bölgesinde ÖDES kapsamında yürütülen tüm projelerin
proje ekipleri katılarak yaptıkları çalıĢmaları tartıĢmıĢlardır. Ġlimizden de
Vali Yardımcısı Bahattin Alp Arslanköylü baĢkanlığında, Milli Eğitim Mü-
dürlüğü (Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi), Sağlık Müdürlüğü, aile
ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü proje ekip üyeleri katılarak, proje kapsa-
mında yapılan çalıĢmaların sunumları katılımcılara aktarılmıĢtır.

63
 PROJE SONUÇ ÇALIġTAYI
Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi faaliyetleri içinde yer alan
Sonuç ÇalıĢtayı düzenlenmesi 23 Ocak 2013 tarihinde Güneysu Öğret-
menevinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Rize Milli Eğitim Müdürü Sayın Saffet Yıldı-
rım‟ın koordinatörlüğünde gerçekleĢtirilen çalıĢtayda 11 konu baĢlığı al-
tında atölye çalıĢmaları gerçekleĢtirilmiĢ, elde edilen sonuçlar sunumlara
aktarılmıĢ, tüm katılımcılarla paylaĢılmıĢtır. ÇalıĢtayda proje konusu olan
engelliliğin önlenmesi konusunda da “Önlenebilir Engellilik” baĢlığı altın-
da bir atölye çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢ, Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi
Projesi kapsamında yürütülen çalıĢmalar ve elde edilen sonuçlar değer-
lendirilerek, proje konusunun bundan sonra devamının nasıl sağlanaca-
ğı ve ayrıca önlenebilir engellilik kavramı içinde baĢka hangi önleyici
çalıĢmaların yapılabileceği tartıĢılarak rapor halinde tüm katılımcılara su-
nulmuĢtur. Ayrıca çalıĢtayda ele alınan tüm konu baĢlıkları bir kitapçık
haline getirilmiĢtir. ÇalıĢtayda ele alınan konu baĢlıkları ve atölye çalıĢ-
ma grupları Ģunlardır;

64
1. Özel Eğitimde Öğretmen Yeterlilikleri,
2. Özel Eğitimde Ders Ortamları ve Fiziksel Kapasite,
3. Özel Eğitim Uygulamalarında Yeni YaklaĢımlar, Ġyi Örnekler,
4. Bireysel Eğitim Planı (BEP) ve KaynaĢtırma Uygulamaları,
5. Önlenebilir Engellilik,
6. Engelli Hizmetlerinde Kurumlar Arası Koordinasyon, Yetki ve
Sorumluluklar,
7. Özel Eğitime EriĢim
8. Engellilerin Ġstihdamı ve Sosyal Sorumluluk Projeleri,
9. Özel Eğitimde Aile Eğitimi ve Rehberliği,
10. Engelli Sorunlarının Çözümünde Medya ve Algı Yönetimi,
11. Üstün Yeteneklilerin Eğitimi.

65
66
 Rize Ġlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi
faaliyetleri 1 yıl boyunca yürütülmüĢtür.
Proje kapsamında proje içeriğini oluĢtu-
ran konuları kapsayan bir bilgilendirme kitabı
hazırlanarak proje eğiticilerine, lider konumun-
da bulunan kiĢilere ve ilgili sağlık, eğitim ku-
rumlarına dağıtılarak düzenli bir kaynak oluĢtu-
rulması sağlanmıĢtır. Bu kaynak kitap ile en-
gellilik çeĢitleri, engellilik nedenleri ve engellili-
ği önleyici konularda bilgi edinmek isteyenle-
rin ihtiyacı karĢılanmıĢ bulunmaktadır.

Engelliliğin nedenleri ve önleyici tedbirle-

ri içeren bir broĢür hazırlanarak 10 bin vatan-
daĢa dağıtımı yapılmıĢtır. Okunması kolay,
güncel ve net bilgiler içeren bu broĢür saye-
sinde birçok kiĢi bu konularda bilgi sahibi ola-
rak farkındalık kazanmıĢtır.
Rize Merkez Ġli, 11 ilçe, 20 köy, mahalle,
belde olmak üzere ilin tümünde “Engelliliğin
nedenleri ve önlemler” konusunda bir kamuo-
yu oluĢturulmuĢ ve toplumun dikkati bu yöne
çevrilmiĢtir.
Yüz yüze eğitimler verilerek anne-
babaların, lise öğrencilerinin, anne-baba
adaylarının, öğretmenlerin, halkın engelliliği
oluĢturan faktörler konusunda bilgilenmesi
sağlanmıĢtır.

Proje kapsamında düzenlenen ara kon-

feranslar vasıtasıyla Türkiye‟de konunun uzma-
nı profesörlerin katılımıyla toplumun farklı ke-
simlerinden vatandaĢların, kurum yetkililerinin
ve temsilcilerinin, konuya dikkati çekilmiĢ ve
bilgilenmeleri sağlanmıĢtır. Engelliliğin neden-
leri ve önleyici yaklaĢımlar bir yıl boyunca sü-
rekli olarak toplumun gündeminde tutulmuĢ-
tur.
Düzenlenen tv programlarıyla, tv ve rek-
lam panolarında yayınlanan spotlarla ildeki
tüm kesimlere konu ile ilgili bilgiler verilerek far-
kındalık sağlanmıĢtır.

Proje ile “engellilik önleyici” anlayıĢ ön

67
plana çıkarılarak bu konuyla ilgili ciddi bir
yaklaĢım, uygulama deneyimi ve istatistiksel
veriler oluĢturuldu, ayrıca engelliliğin bir kader
olmadığı topluma anlatılmaya çalıĢıldı.

Proje kapsamında görev yapan eğitici

ekip engelliliğin önlenmesi çalıĢmaları konu-
sunda ciddi bir deneyim kazanmıĢ oldu.

Proje kapsamında yürütülen çalıĢmalar-

la ilimizde yürütülen özel eğitim hizmetlerine
büyük ölçüde destek sağlanmıĢ oldu. Proje
sonunda düzenlenen çalıĢtayla ildeki tüm
özel eğitim uygulamaları ele alınarak tekrar-
dan bir gözden geçirme sağlanıp ciddi öneri-
ler ortaya konuldu.
Proje sonuç kitabı ile projenin kendisi,
içeriğini oluĢturan teorik bilgiler, proje uygula-
maları, projeden elde edilen sonuçlar ortaya
konularak bu çalıĢmaların kayıt altına alınması
sağlanmıĢ oldu.
Proje boyunca yüz yüze eğitim verilen
7884 kiĢinin 6384„ü üzerinde yapılan araĢtırma
sonucu;
Eğitim alan 6384 kiĢiden yalnızca 784 kiĢi-
si (% 12,28) bu konuda bilgi sahibi iken, verilen
eğitimler sonunda 6137 kiĢinin (% 96,13) bilgi
sahibi oldukları tespit edilmiĢ oldu.
(Not: Konferanslar vasıtası ile engelliliğin
önlenmesi konusunda bilgilendirilen 1500 kiĢi
ankete dahil edilmemiĢtir).

Bu çalıĢmaların en önemli sonuçlarından

bir tanesi de “Engelliliğin Önlenmesi” yönün-
de yürütülecek olan çalıĢmalar için önemli bir
kaynak ve teĢvik edici özelliğe sahip olması-
dır. Bu projenin uygulanmasında gerçekleĢen
iĢbirlikleri sayesinde önleyici çalıĢmaların sağlık
alanında, aile ve sosyal politikalar alanında,
eğitim alanında yaygınlaĢtırılması ve sürdürül-
mesi yönünde önemli bir adım atılmıĢ oldu.

68
69
70
71
 ENGELLĠLĠKLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR VE GÜNCEL BĠLGĠLER
ENGELLĠLĠK KAVRAMININ FARKLI
KÜLTÜRLERDE DĠLE
GETĠRĠLĠġ BĠÇĠMLERĠ
Engelli kiĢiye toplumsal yaklaĢım ve
sosyal politikaların oluĢmasında doğru ve et-
kin planlamaya gidilmesi için engellilik kavra-
mının anlaĢılması gerekmektedir. Kavramın
anlaĢılmasında en önemli etkenlerden ikisi,
engelli olmanın dile getiriliĢ biçimlerinin ve
ortaya çıkıĢ nedenlerinin incelenmesidir. Bu
amaçla alt bölümde engellilik kavramının
ifade edilme biçimleri incelenmiĢ ve nasıl en-
gelli olunduğu hakkında bilgi verilmiĢtir.
ENGELLĠLĠĞĠN ĠFADE EDĠLMESĠ
Dilimizde engelli kiĢiyi ifade etmek için;
sakat, engelli, özürlü, ayrıca, hem hastalık
hem de sakatlık anlamına gelen “illet” söz-
cüğünden türemiĢ olan “alil” ve “malul” gibi
terimler kullanılmaktadır. Ayrıca Türkçe‟ de
bazılarına çok sık rastlanmasa da sakat teri-
mine yakın ve eĢ anlamlı olarak kullanılan;
ahnıt, ahraz (dilsiz), aksak, alil, apıĢak, ba-
72
caksız, bastıbacak, çağanozvari, çalık, ço-
lak, çolpa, damlalı, dilsiz, düztaban, ebkem,
felçli, genzek, inmeli, kambur, kolsuz, kötü-
rüm, makrosefal, mefluç, menzul, mikrosefal,
nüzullü, paytak, sağır, sarsak, sökel, topal,
yangaboz, yarım (kiĢi), yatalak, çarpık, keke-
me, kör, kambur terimleri bulunmaktadır.
Bunların bazıları genel olarak engelli olmayı,
bazıları ise özel bir engellilik halinde bulun-
mayı ifade etmektedir. Tüm bu terimler, söz-
lüklerde yer almakla ve kimileri sık, kimileri
nadiren kullanılmakla birlikte engelli kiĢiler,
Türkçe‟de en fazla “engelli”, “özürlü” ve
“sakat” terimleriyle adlandırılmaktadır. Sözlük
ve ansiklopedilerde “engelli” sözcüğü,
“engeli olan” Ģeklinde açıklanmıĢtır. Ansiklo-
pedik tanımlamaya göre engel ise, “bir iĢin
yapılmasını önleyen ya da gecikmesine yol
açan Ģey; mani, müĢkül, mania” olarak veril-
miĢtir. Yine ansiklopedik tanıma göre sakatın
karĢılığı, “bir ya da birden çok organını kulla-
namaz durumda olan kimseler için kullanılan
bir sözcük” özürlününki ise, “eksiklik, sakat ve-
ya kusuru olan, defolu” dur.
Bu tanımlamalar ve gözlemlerimiz ıĢı-
ğında ele alınan engellilik kavramı, “bir ya
da birden çok organın kullanılamaz durum-
da olması nedeniyle günlük rutin iĢlerin baĢ-
kalarının yardımı olmaksızın yapılmasının en-
gellenmesi” ve engelli kiĢi kavramı da
“iĢlerinin bir bölümünü yardımsız yapama-
yanlar” olarak açıklanabilir.
Engelli olma durumu için daha önce
sıklıkla kullanılan “sakat” sözcüğü, artık kulla-
nılmaktan kaçınılan bir sözcük haline gelmiĢ-
tir. Bu sözcük, yerini zaman içinde “özürlü” ve
“engelli” sözcüklerine bırakmıĢ, hatta
“özürlü” terimi de, engelli kiĢiler için rahatsızlık
yaratan bir tanımlama olarak görülmeye
baĢlanmıĢtır. Tüm bunların nedeni, engelli
olma durumu ve bu durumu tanımlayan söz-
cüklere yüklenen olumsuz anlam yüküdür.
Olumsuz anlam, engellilik durumunu dolaylı
ifadelerle dile getirmeye ve o söz kalıplarını
da aralıklı olarak yinelemeye neden olmak-
tadır. Engellilik kavramının dile yansımasında-
ki sorunların Türkçe‟ ye özgü olmadığını gös-
terir bir yorum Ġtalyan yazar Giuseppe Pon-
tiggia‟dan gelmektedir; “Dertler, pek çok
baĢka etkilerin yanı sıra, kullanılan dilde de
hızlı değiĢikliklere yol açıyor, böylece sözcük-
ler duyarlılık kazanıyor. Bu çıkarsamadan yo-
la çıkarak bir yazar, konuyla doğrudan bağ-
lantılı olmasa bile sözcük dağarcığının engel-
lerine sürekli bir duyarlılığı olan kiĢidir diyebili-
riz. Ve o, duyarlı olmak için anlamların arasın-
daki farklar üzerine kafa yormayı bekleme-
yen kiĢidir. Bu, engelin sözel alanının da artık
insanın ruhsallığı kapsamına girdiğini gösterir.
Pek çok kiĢi neden körlere artık görme engel-
li, sağırlara iĢitme engelli dendiğini merak
ediyor. Akla yakın açıklamalardan biri, kör
sözcüğü kesinkes bir insanı iĢaret ederken,
görme engelli deyiminin bir iĢlevin yoksunlu-
ğuna iĢaret etmesi olabilir. “topal müdür”
yerine kültür smokinine bürünmüĢ daha ciddi
bir terimle “müdürün aksadığı” dile getirilebi-
lir.”
73
MEVZUATTA ENGELLĠLĠĞĠN
DĠLE GETĠRĠLĠġĠ
Ülkemizde kelimelerde çeĢitlilik olduğu
gibi, yasal düzenlemelerde ve Türkiye‟nin
tanıdığı uluslar arası metinlerde de ilgili hiz-
met konularına göre de farklı kıstaslar, farklı
tanımlar getirilmiĢtir.
U l u s l ar a r as ı Ç a l ı Ģm a Örgütü
[International Labour Organization, (ILO)],
Haziran 1983 tarih ve 159 sayılı Sakatların
Mesleki Rehabilitasyonu ve Ġstihdamı SözleĢ-
mesi‟nin ilk maddesine göre “sakat” terimi,
kendisine uygun bir iĢ temini, bu iĢin muhafa-
zası ve kendisinin iĢinde ilerleyebilme husu-
sundaki beklentileri, kabul edilmiĢ fiziksel ve-
ya zihinsel bir özür sonucunda önemli ölçüde
azalmıĢ olan bireyi ifade eder.
BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulu‟nun 9
Aralık 1975‟deki toplantısında kabul edilen
Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesine ek 3447
sayılı Engelli KiĢilerin Hakları Bildirisi‟nin 1.
maddesine göre engelli, “normal bir kiĢinin
kiĢisel ya da sosyal yaĢamında kendi kendisi-
ne yapması gereken iĢleri, bedensel veya
ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da son-
radan olma herhangi bir noksanlık sonucu
yapamayanlar sakattır” Ģeklinde tanımlan-
maktadır. KuruluĢ yılı 1986 olan Sakatları Ko-
ruma Milli Koordinasyon Kurulu‟na göre:
“bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal özel-
liklerinde belirli bir oranda fonksiyon kaybına
neden olan organ yokluğu veya bozukluğu
sonucu normal yaĢamın gereğine uymaya-
cak düzeyde özürlenmiĢ kiĢi “sakat” ve onun
özürlenme durumu “sakatlık" tır. Kurul sakatlı-
ğı bedensel ve zihinsel olarak iki kategoriye
ayırmaktadır.
25.08.1971‟de çıkan 1475 sayılı ĠĢ Ka-
nunu ülkemizde çalıĢma hayatını düzenle-
yen yasadır. Kanunun 25.maddesinde sakat-
ların toplumsal hayata kazandırılmaları husu-
su göz önüne alınarak, elli ve daha fazla iĢçi
çalıĢtıran iĢverenlere, % 2 oranında sakat is-
tihdam etme zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu
oran, 21.10.1998 tarihinde yapılan düzenle-
meyle % 3‟e çıkarılmıĢtır. Bu durumda sakatlı-
ğın teknik bir tanımını da ortaya koymak ge-
rekmiĢtir.
16.1.1987 tarih ve 19402 sayılı Resmi
Gazete‟ de yayımlanarak yürürlüğe giren
“sakatların istihdamı” hakkındaki tüzükte,
06.01.1997 tarihinde yapılan değiĢiklik ile ça-
lıĢma gücünü kıstas alan tanımla, “bedensel,
zihinsel ve ruhsal özürleri yüzünden çalıĢma
güçlerinin en az %40‟ından yoksun bulunan-
lar” sakat kabul edilmiĢtir. Yukarıda söz edi-
len çalıĢma gücündeki yoksunluk ya da azal-
ma yüzdesi, hekimler tarafından oluĢturulan
bir kurul tarafından Sağlık Bakanlığı‟na bağlı
hastanelerde belirlenmektedir.
doğuĢtan veya sonradan herhangi bir has-
talık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel,
ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeĢit-
li derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal
yaĢamın gereklerine uyamama durumunda
olup, korunma, bakım, rehabilitasyon, danıĢ-
manlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan
kiĢiyi ifade etmektedir. 6 ġubat 1998 tarihin-
de yürürlüğe girmiĢ olan “Özürlülere Verilen
Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetme-
lik‟te özürlü, doğuĢtan ya da sonradan her-
hangi bir hastalık veya kaza sonucu beden-
sel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yete-
neklerini çeĢitli derecelerde kaybetmesi ne-
deniyle toplumsal yaĢama uyum sağlama
ve günlük gereksinimlerini karĢılamada güç-
lükleri olan birey Ģeklinde tanımlanmaktadır.

14.07.1965 tarihinde kabul edilen 657

Sayılı Devlet Memurları Kanunu‟nda ise bu
konu, 27 Temmuz 1983 tarih ve 18117 sayılı
Resmi Gazete‟ de yayımlanan “Sakatların
Devlet Memurluğuna Alınma ġartları ile Han-
gi ĠĢlerde ÇalıĢtırılacakları Hakkında Yönet-
melik” ile belirlenmiĢtir. Yönetmeliğin 9 Ekim
1998 tarih ve 23488 sayılı Resmi Gazete‟ de
yayınlanan değiĢikliği ile “bedensel, zihinsel,
ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerinden
en az % 40 oranında yoksun olduğu resmi
sağlık kurulu raporu ile belgelenenler” uygu-
lama bakımından sakat sayılmıĢtır. 18 Ağustos 1998 tarihinde yürürlüğe
girmiĢ, 2003‟de yeniden düzenlenmiĢ olan
Özürlüler Ġçin Kimlik Kartı Yönetmeliği‟nin 2.
T.C. Emekli Sandığı Kanununda
maddesinde ise “doğuĢtan, kaza ya da etki-
“çalıĢma gücü” kavramı dikkate alınarak,
si altı aydan fazla süren sağlık bozukluğu so-
çalıĢma ve iĢ görme gücünü % 40 ila % 70
nucunda meydana gelen bedensel, zihinsel,
oranında kaybedenler “sakat”, çalıĢma ve iĢ
ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini % 40
gücünü % 70‟in üzerinde kaybedenler
ve üstünde bir oranda kaybedenler” özürlü
“malul” olarak belirlenmiĢtir. Sosyal Hizmetler
olarak tanımlanmaktadır.
ve Çocuk Esirgeme Kanunu‟na göre “özürlü”
74

ULUSLARARASI ĠNGĠLĠZCE
METĠNLERDE ENGELLĠLĠĞĠN
DĠLE GETĠRĠLĠġĠ
Engellilik olgusu, Türkçe‟de olduğu gi-
bi, farklı dillerde de birden fazla terimle dile
getirilmektedir. Bu bölümde ise sadece Ġngi-
lizce‟de kullanılan terimler ve ifade ettikleri
anlamlara yer verilmiĢtir. Zira uluslar arası lite-
ratürde en fazla Ġngilizce makalelere rastlan-
maktadır ve Dünya Sağlık Örgütü engelliliği
tanımlamakta kullanılan Ġngilizce terimler için
uluslararası bir kalsifikasyon yapmıĢtır.
Yakın geçmiĢte Ġngiltere, sömürgeler
kurmak yoluyla, kültürünü ve dilini dünyaya
yaymıĢ, pek çok ülkenin siyasi ve kültürel ya-
pısı üzerinde etkili olmuĢtur. Günümüzde ise
dünyadaki bir çok ülke üzerinde bilim, kültür,
siyaset açısından etkili olan ülke Amerika Bir-
leĢik Devletleri‟dir. Sonuçta hem Ġngiltere‟de,
hem de Amerika‟da konuĢulan dil olan Ġngi-
75
lizce, günümüz dünyasında ortak kültür ve
bilim dili haline gelmiĢtir. Bilim dünyasında
yapılan çalıĢmaların büyük çoğunluğunun
yazım dilini oluĢturan Ġngilizce‟de de Türk-
çe‟de olduğu gibi engellilik olgusunu tanım-
layan birden fazla terime rastlanabilmekte-
dir. Ġngilizce kaynaklarda karĢımıza çıkan
“impairment”, “disability” ve “handicap”
terimleri arasında anlatım karmaĢasına en-
gel olmak amacıyla Dünya Sağlık Örgütü,
1980 yılında uluslararası adlandırmada kulla-
nılan “impairment”, “disability” ve
“handicap” terimlerinin ifade ettiği anlamları
açıklamıĢ, sınıflandırmıĢ ve on beĢ farklı dilde
hazırlamıĢtır. Bu sınıflandırmaya göre terimle-
rin ifade ettiği anlamlar Ģöyle açıklanmıĢtır:
Impairment (Bozukluk, Yetersizlik) : Psikolojik
veya anatomik yapı ya da fonksiyonda ka-
yıp veya anormallik. Burada olay organ dü-
zeyindedir.
Disability (Sakatlık, Engellilik, Özürlülük) :
Herhangi bir bozukluk sonucunda, normal
olarak kabul edilen sınırlar ve uyum içinde
aktivitenin yapılabilme yeteneğinin kısıtlan-
ması veya hiç yapılamaması.
Handicap (Dezavantaj) : Bozukluk veya sa-
katlık sonucunda kiĢi için normal kabul edilen
“birey” olmak ve bu rolü yerine getirmesinin
sınırlanması veya engellenmesi, bozukluk ve-
ya sakatlığın kiĢiye sosyal, kültürel çevresinde
dezavantaj vermesi.
TERĠMLER, TANIMLAR
Zedelenme - Sapma: Bireyin psikolojik, sosyo-
lojik, fizyolojik, anatomik yapısında geçici ya
da kalıcı türden bir kayıp, yapı veya iĢleyiĢ
bozukluğu durumudur (iĢitme veya dil özrü,
zekâ geriliği, felçli olma durumu, kolların ya
da bacakların tutmayıĢı, sakat oluĢu v.b.
 Terim Impairment
Seviye Organ
Yetersizlik Beden Yapısı / Fonksiyonu
Örnek Bir gözün olmaması
Yetersizlik: Zedelenme ya da sapmalar so-
nucu bir insanın normal durumlarda yapması
gereken bir etkinliği yerine getirememesi,
sınırlanması (bacaklarındaki sakatlıktan dola-
yı yürüyememe, koĢamama, iĢitme kaybın-
dan dolayı duyamama, iletiĢim kuramama,
zihinsel engelden dolayı algılayamama vb.)
durumudur. Yetersizlik geçici, kalıcı, giderile-
bilir-giderilemez, etkisi durumdan duruma
değiĢebilen bireysel özellikler göstermektedir.
Özür – Engel: Bireyin yaĢamı boyunca yaĢı-
na, cinsiyetine, sosyal ve kültürel faktörlere
bağlı olarak oynaması gereken roller bulun-
maktadır. Yetersizliği yüzünden bu rolleri ge-
reği gibi yerine getirememesi durumu yani
birey yapması gerekenleri özründen dolayı
yapamazsa yetersizlik durumu ortaya çıkar.
Özür engele dönüĢmüĢ olur. (Örneğin iĢite-
meyen çocuk anlayamaz, çevresiyle iletiĢim
kurup konuĢamaz, sözlü iletiĢime dayalı rolleri
yerine getiremez. Dil özründen dolayı bay-
ramda çıkıp Ģiir okuyamaz, ayağının sakatlı-
ğından dolayı koĢup oynayamaz)
Özür: Bedenin belli bir bölümünün (örneğin,
bacaklar) ya da organının (örneğin, gözler)
iĢlevlerini yeterince yerine getirememesi du-
rumudur. Özüre bağlı olarak kiĢi, çoğu kiĢinin
duyduğu gibi duyamayabilir, göremeyebilir
ya da öğrenemeyebilir. Bu sınırlılıklar, bireyin
toplumsal yaĢamını (örneğin, eğitim ya da iĢ
yaĢamı) sınırladığı zaman, birey yalnızca
özürlü olmakla kalmaz; aynı zamanda engel-
li de olur.
Engel: Özürlü bireyin toplumsal yaĢamın ge-
reklerini yerine getirmede karĢılaĢtığı sınırlılık-
76
Disability Handicap
KiĢi Sosyal Çevre
Aktivite Roller
Derin görüĢte kısıtlanma Sürücü belgesi alamamak
lardır. Özürlü, örneğin gözleri görmeyen bir
birey, eğer eğitim ortamında, günlük yaĢam-
da, iĢ yaĢamında herhangi bir sınırlamayla
karĢı karĢıya değilse, bu birey engelli değildir.
Diğer yandan özürlü bir birey, belli ortamlar-
da engelli olabilirken, baĢka ortamlarda en-
gelli olmayabilir. Örneğin, görme özürlü bir
birey, uygun fiziksel donanıma sahip
(asansörlerde sesli sinyallerin, kapılarda Brail-
le yazıların yer alması vb.) kendi iĢ yerinde
engelli olmazken, bu özelliklere sahip olma-
yan iĢ yerlerinde engelli olabilir. Ġnsan için
normal kabul edilen boyutlar içindeki bir ak-
tivite veya beceriyi yapabilme yeteneğinde-
ki bozukluk sonucu ortaya çıkan eksiklik veya
kısıtlılığa özürlülük denir.
Engellilik ise yetersizlik ve/veya özürlülük so-
nucu, kiĢinin kendisi için normal olan yaĢına,
cinsiyeti veya sosyokültürel durumuna bağlı
rollerini yapamayarak dezavantajlı duruma
düĢmesi olarak tanımlanır. Özürün engele
dönüĢmesinin önlenmesinde iki temel etmen
vardır:
• Özel eğitim aracılığıyla özel gereksinimli
bireylere bilgi ve beceri kazandırmak.
• YaĢadığımız çevreyi özel gereksinimli birey-
lerin kullanabilecekleri hale getirmek.
Türkiye'deki okullarda var olan eğitim ortam-
larının ve eğitim programlarının normal öğ-
renciler dikkate alınarak düzenleniyor ve yü-
rütülüyor olması, çoğu özürlü öğrencinin bu
ortam ve programlardan yararlanmalarında
ciddi sınırlılıklar oluĢturmaktadır. Bu varsayım-
dan hareket ederek, kitabımızda bazı özel
gereksinimi olan öğrenci grupları için
"engelli" terimi kullanılmıĢtır.
 ÖNLENEBĠLĠR ENGELLĠLĠK KAVRAMI
ÖNLENEBĠLĠR ENGELLĠLĠK
Yönetimsel ve vatandaĢ yaklaĢımı ola-
rak, genel olarak proaktif (önceden tahmin
etme, hazırlanma) bir düĢünce ve davranıĢ
biçimine sahip değiliz. Daha çok olay mey-
dana geldikten, sonuç ortaya çıktıktan sonra
ne yapabiliriz deyip harekete geçme eğili-
mindeyiz. Oysa proaktif bir yaklaĢım pek çok
olumsuzluğun yaĢanmadan ortaya çıkmasını
önleyebilir.
Engellilik konusunda yapılan araĢtır-
malar engelliliğin yüksek oranda doğumdan
sonra, doğum öncesi ve doğum anında olu-
Ģan önlenebilir patolojilere bağlı olarak orta-
ya çıktığını göstermektedir.
Doğum öncesinde yaptırılacak gene-
tik testler, kan uyuĢmazlığını belirlemek için
yapılacak olan kan uyuĢmazlığı belirleme
77
testleri, oluĢabilecek engellilikle ilgili ciddi bil-
giler vermektedir. Anne adayının hamilelik
süresince düzenli doktor kontrolü ve takibini
yapması, yine anne adayının hamilelik süre-
since düzenli beslenmesi, stres faktörlerini
kontrol etmesi engellilik geliĢimini ortadan
kaldıracak, bunun yanı sıra doğumun sağlıklı
bir ortamda, hastane koĢullarında ve uygun
hijyenik Ģartlara sahip bir hastanede, uzman
doktorların kontrolünde gerçekleĢmesi geli-
Ģebilecek patolojileri ortadan kaldıracaktır.
Ayrıca engelliliği oluĢturan en önemli
faktörlerden biri olan doğum sonrası geliĢen
hastalıklarda çocuğun tedavi, bakım ve bes-
lenme kontrollerinin düzenli yapılması; uygu-
lanan tedavinin, hastalık tamamen ortadan
kalkıncaya kadar devam ettirilmesi, düzenli
kontrollerin yapılması, özellikle iltihaplı hasta-
lıklarda mutlaka tedavinin iltihap tamamen
ortadan kalkana kadar sürdürülmesi son de-
rece önem taĢımaktadır.
Çocuğun doğum sonrası düzenli bes-
lenmesi, sağlıklı bir ev ve çevre ortamında
büyümesi de önemlidir. Çünkü olumsuz fiziki
çevre, sosyal-ekonomik koĢullar, yetersizlikler
çocukta sonradan engel geliĢimini hazırlaya-
bilmektedir. Çocuğun ailesi fakir olsa bile
devletin yardım imkânlarından yararlanılarak
çocuğun ihtiyaç duyduğu asgari koĢulları
ona göre sağlanmalıdır. Ayrıca çocuğuna
nasıl bakacağını bilmeyecek düzeyde sorun
yaĢayan ailelere mutlaka Ana Çocuk Sağlığı
birimlerince bu eğitimler ve yardımlar veril-
melidir ve bu ailelerin çocukları düzenli takip
edilmelidir.
Bilimsel araĢtırmalar, bölgesel, ülkesel
hatta dünya düzeyinde yaĢanan tecrübeler,
kontrol edilebilir tüm faktörleri yöneterek, ön-
lenebilir engellilik vakalarını azaltmanın ve
hatta ortadan kaldırmanın mümkün olduğu-
nu göstermektedir.

Engellilik riski taĢıyan bir bireyi bile kur-

tarmanın, o birey için, ailesi için, ülkemiz için
ne kadar önemli olduğunu düĢünürsek
“Önlenebilir Engellilik” kavramının ve bu ko-
nuda yürütülecek çalıĢmaların ne derece
önem taĢıdığını rahatlıkla anlayabiliriz.

Özellikle bölgesel risk taĢıyan akraba

evliliği önlenebilir çalıĢmalar açısından ön
plana çıkmaktadır. Çevremizde genellikle Ģu
Ģekilde yanlıĢ bir yorumlamaya rastlamakta-
yız; “bak Ģu kiĢilerde akraba ama çocukları
normal oldu”. ġu bilginin net bir Ģekilde veril-
mesi gerekir: Evlenen akraba çiftlerde gene-
genetik danıĢmanlık hizmetleri vermeleri ge-
tiksel olarak gelen bir bozukluk varsa engellili-
rekmektedir. Özellikle akraba evliliklerinin söz
ğin ortaya çıkma olasılığı çok daha yüksek
konusu olduğu ve buna bağlı engellilik du-
olmaktadır. Birinci kuĢakta engellilik ortaya
rumlarının halen görülebildiği ülkemizde bu
çıkmasa dahi 2. kuĢakta bile engelliliğin orta-
konuda eğitim vermek ve tanı merkezleri kur-
ya çıkma olasılığı devam etmektedir. Yani
mak, tıpla uğraĢan kiĢilerin görevlerinden biri-
burada problem olan bireylerde var olan
si olmuĢtur.
genetiksel hastalık ve bozukluklardır. Bu has-
talıklı genler hem anneden hem de baba-
dan gelen kromozomlarla birleĢmekte, do- Son yıllarda genetik hastalıklarla ilgili
ğacak çocuğun engelli olma riskini çok yük- merkezlerin kurulması, gebelik döneminde
seltmektedir. daha planlı tıbbi ve eğitsel çalıĢmaların yapıl-
ması, 10 Haziran 1998 tarihinde çıkarılan
23368 sayılı “Genetik Hastalıklar Tanı Merkez-
“Önlenebilir Engellilik” kavramının iyi
leri Yönetmeliği” ve Sağlık Hizmetleri Temel
tanıtılması, proaktif yaklaĢım anlayıĢı, koruyu-
Kanunu‟nun 3. maddesine eklenen hüküm-
cu ve önleyici sağlık ve eğitim çalıĢmaları
lerle mümkün olmaktadır.
birçok çocuğun engelsiz bir insan olmasına
büyük oranda katkı sağlayacaktır.
Anne adaylarının takipleri, maternal
ENGELLĠLĠĞĠN ÖNLENMESĠ VE TIP risk faktörlerini de azaltmaktadır. Yüksek riskli
Engelliliğin önlenmesinde tıbbın gö- gebelikler çok yakın takip edilmekte, geliĢmiĢ
revleri üç baĢlık altında incelenebilir: Antena- ultrason cihazlarıyla bebeğin pozisyonu, sağ-
tal (doğum öncesine ait) faktörlerden korun- lık durumu, fiziksel yapısı hakkında bilgi sahibi
mada tıbbi hizmet veren kurumların öncelikle olunmakta, gerektiğinde annenin beslenme-

78
si düzenlenebilmekte, kendisi ve bebeği için
tehlikeli olabilecek durumlar konusunda uya-
rılabilmekte bu sayede yerinde ve zamanın-
da müdahale Ģansı yakalanabilmektedir.
Ayrıca amniyosentez ve anne seru-
munda yapılan testlerle bebekte olabilecek
engellilik hallerinin pek çoğu tespit edilebil-
mektedir. Örneğin; anne serumunda ve am-
niyosentez sıvısında, alfa-fetoprotein düze-
yinde artma, bebeğin yaĢaması durumunda
ağır engellilik haline neden olacak nöral tüp
defektlerinin, Turner sendromunun ve konje-
nitalnefrozisin varlığına iĢaret edebilmektedir.
Perinatal (doğum sırasında oluĢabile-
cek durumlara ait) faktörlerden korunmada
sezaryen operasyonları, büyük oranda yar-
dımcı olmaktadır. Sezaryen operasyonları,
doğum eylemini kolaylaĢtırmakla kalmamıĢ,
annenin ve bebeğin konforunu da sağlamıĢ-
tır. Ancak bir çeliĢki olarak kabul edilebilecek
konu; tüm bu yenilik ve ilerlemelere rağmen
halen doğum travması ve buna bağlı sereb-
raliskemi ve erngellilik durumlarına halen rast-
lanmasıdır.
her bebeğin aĢılanması yapılmaya çalıĢıl-
maktadır. Yine bu aĢılama programı içerisin-
de yer alan rubella (kızamıkçık) da gebe ka-
dının enfekte olması halinde bebekte kalp-
damar sistemi anomalileri, görme kusuru ve
iĢitme kusuru veya mikrosefali vs. gibi merkezi
sinir sistemi hasarı ile görülen doğuĢtan kıza-
mıkçık enfeksiyonuna neden olmaktadır. AĢı-
lama programları epidemilere son vererek
gebelerdeki enfeksiyon riskini azaltmaktadır.
AĢılamalarla birlikte diğer bir koruma faktörü
olarak taramalar kullanılmaktadır. Zihinsel
engelliliğe neden olan ve tanındığında te-
davisi oldukça basit olan “fenilketonüri”,
“hipotiroidi”, “galaktozemi” gibi metabolik
hastalıklar tarama testleriyle ortaya çıkarıl-
makta ve erken tedavisi yapılabilmektedir.
Böylece bu hastalıkların neden oldukları en-
gellilik hali önlenebilecektir. Ancak tüm bu
çabalara rağmen doğuĢtan olan engelliliği
tamamen ortadan kaldırmak mümkün ola-
mamaktadır.

Postnatal (doğum sonrası) faktörler

için koruyucu önlemler ise; yeni doğan bakı-
mı, aĢılama hizmetleri ve bazı metabolik has-
talıkları tarama yöntemiyle erken tanımak ve
yol açabilecekleri engelliliği ortadan kaldır-
maktır. Bu amaçla Türkiye‟de Sağlık Bakanlı-
ğı, Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri‟nde ve
Sağlık Ocakları‟nda ücretsiz aĢı uygulamaları
yapmaktadır. Hatta 1985 yılından bu yana,
çocukluk çağı bulaĢıcı hastalıklarını, özellikle
de alt kısmındaki ekstremitelerde yetersizliğe
neden olabilen polio (çocuk felci) hastalığı-
nı, çiçek hastalığı gibi ortadan kaldırmak
amacıyla kampanyalar düzenlenmekte, bu
kampanyalar çerçevesinde tüm Türkiye‟de
en ücra köĢelerde kalmıĢ evlere bile ulaĢarak
79
 ENGELLĠLĠĞĠN TÜRKĠYE‟DE VE DÜNYADA YAYGINLIĞI
Türkiye Ġstatistik Kurumu ve Özürlüler
Ġdaresi BaĢkanlığı ile yapılan protokol kapsa-
mında; Ulusal Özürlüler Veri Tabanında kayıtlı
olan özürlü bireylere yönelik olarak,
“Özürlülerin Sorun ve Beklentileri AraĢtırması,
2010” ülke genelinde ilk kez gerçekleĢtirilmiĢ-
tir. Bu araĢtırma ile özürlü bireylerin günlük
yaĢam içindeki sorun ve beklentileri tespit
edilerek, bu alandaki politikaların etkin bir
biçimde oluĢturulabilmesi hedeflenmektedir.
AraĢtırmada, Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı tara-
fından oluĢturulan Ulusal Özürlüler Veri Taba-
nı çerçeve olarak kullanılmıĢ, çalıĢmanın
alan uygulaması ise Haziran 2010 tarihinde
gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı
özürlülerin % 29,2‟si zihinsel özürlüler, % 25,6‟sı
süreğen hastalığı olan özürlüler, % 8,8‟i orto-
pedik özürlüler, % 8,4‟ü görme özürlüler, %
5,9‟u iĢitme özürlüler, % 3,9‟u ruhsal ve duy-
gusal özürlüler, % 0,2‟si dil ve konuĢma özürlü-
ler ve % 18‟i birden fazla özüre sahip olanlar-
AraĢtırmada fiziksel çevre düzenlemelerinin özürlü bireyin kullanımına
uygun olmadığını düĢünenlerle ilgili veriler, 2010
80
dır. Kayıtlı özürlülerin, % 58,6‟sı erkek, % 41,4‟ü
kadındır.
Kayıtlı olan özürlü bireylerin % 56,8‟inin
özrü hastalık sonucu ortaya çıkmıĢtır. Kayıtlı
özürlülerin, özrünün ortaya çıkma nedenleri-
ne bakıldığında, ikinci sırada %15,9 ile gene-
tik veya kalıtsal bozukluk, % 9,6 ile kaza ve %
3 ile gebelikte/doğum sırasında yaĢanan
problemler yer almaktadır.
2010 Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK)'in
araĢtırmasına göre; Türkiye'de yaĢayan en-
gelli bireylerin % 85,7‟si sosyal yardım ve des-
teklerin artırılmasını istiyor. Engelli bireylerin %
77'si sağlık hizmetlerinin, % 40,4‟ü bakım hiz-
metlerinin iyileĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılmasını
talep ediyor. Engellilerin % 28,7‟si iĢ bulma
olanaklarının % 25,6‟sı eğitim olanaklarının
arttırılmasını beklerken, % 17,7‟si fiziksel çevre
ve ulaĢım imkanları konusunda düzenlemele-
rin yapılması yönünde kamu kurum ve kuru-
luĢlarından beklentilerini dile getiriyor.
 Özürlü veri tabanına kayıtlı olan özürlü
bireylerin % 66,9‟u kaldırımların, yaya yolları-
nın ve yaya geçitlerinin özürlü bireyin kullanı-
mına uygun olmadığını düĢünmektedir. Ya-
Ģadıkları yerdeki fiziksel çevre düzenlemeleri
ile ilgili olarak, kayıtlı olan özürlü bireylerin %
66,3‟ü oturdukları binanın, % 59,5‟i dükkan,
market, mağaza ve lokantaların, % 58,4‟ü
kamu binalarının, % 55,4‟ü postane ve ban-
ka benzeri yerlerin özürlü bireyin kullanımına
uygun olmadığını belirtmiĢtir. Kayıtlı olan
özürlü bireylerin % 38,4‟ü sosyal yardımlardan
düzenli olarak yararlanmaktadır. Kayıtlı olan
özürlü bireylerin % 27‟si özürlü aylığından, %
11,2‟si ise Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma
Genel Müdürlüğü‟nün ayni ve nakdi yardım-
larından düzenli olarak yararlandıklarını be-
lirtmiĢtir. Kayıtlı olan özürlü bireylerin % 55,7‟si
ağır fiziksel iĢ ve güç gerektirmeyen iĢlerde
çalıĢmayı istemektedir. Kayıtlı olan özürlü bi-
reylerin çalıĢtığı/çalıĢabileceği iĢte ihtiyaç
duyduğu düzenlemeler veya çalıĢma koĢul-
larına bakıldığında, % 33,3‟ü sağlık problem-
leri nedeniyle çalıĢma zamanı içinde daha
fazla kısa molalar kullanmayı, % 27,6‟sı ise ya-
rı zamanlı iĢte çalıĢmayı istemektedir.

Kamu Kurum ve Kuruluşlarından Görme İşitme Dil ve Ruhsal ve

Ortapedik Zihinsel Süreğen Çoklu
Toplam Konuşma Duygusal
Özürlü Özürlü Hastalık Özürlülük
Beklentiler Özürlü Özürlü Özürlü Özürlü

Sosyal yardım ve
85,7 86,1 85,3 74,1 84,4 85,0 84,9 86,7 87,0
desteklerin arttırılması

Sağlık hizmetlerinin
77,0 74,4 73,5 66,3 73,8 74,1 75,0 82,0 79,2
iyileştirilmesi

Bakım hizmetlerinin iyileştirilmesi ve

40,4 33,8 25,4 23,4 38,0 35,4 41,4 48,0 47,0
yaygınlaştırılması

İş bulma olanaklarının
28,7 45,5 43,5 31,0 40,5 21,9 28,7 27,0 23,5
arttırılması

Eğitim olanaklarının arttırılması 25,6 17,4 33,3 54,4 17,4 43,0 17,6 13,4 21,4

Fiziksel çevre ve ulaşım imkanları

17,7 23,0 15,1 13,2 23,0 12,3 14,3 19,6 20,4
konusunda düzenlemeler

Hiçbir beklentisi olmayanlar 2,2 1,8 2,5 4,3 2,0 2,6 5,0 1,8 1,9

Diğer 8,6 7,0 8,5 16,0 8,0 11,6 10,4 6,1 7,7

Not: Bir kişi birden fazla seçenek işaretlediğinden toplam 100'ü vermemektedir.

81
 Kayıtlı olan özürlü bireylerin % 85,7‟si
sosyal yardım ve desteklerin artırılmasını iste-
mektedir. Kayıtlı olan özürlü bireylerin % 77‟si
sağlık hizmetlerinin iyileĢtirilmesi, % 40,4„ü ba-
kım hizmetlerinin iyileĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırıl-
ması, % 28,7‟si iĢ bulma olanaklarının arttırıl-
ması, % 25,6‟sı eğitim olanaklarının arttırılma-
sı, % 17,7‟si fiziksel çevre ve ulaĢım imkanları
konusunda düzenlemelerin yapılması yönün-
de kamu kurum ve kuruluĢlarından beklenti-
leri olduğunu belirtmektedir.
Ülkelerin sağlık, eğitim ve ekonomik
kalkınma göstergelerinde engelli nüfusun ya-
Ģam düzeyi ile onlara sunulan hizmetlerin ka-
litesi önemli yer tutmaktadır. Son yıllarda AB
82
ülkelerinde her düzeyde engelliler ile ilgili po-
litikalar geliĢtirilmektedir. Ülkemizde 2002‟de
yapılan “Özürlüler AraĢtırmasında” engelli
nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %12,29
(8,5 milyon engellinin) olduğu söylenebilir.
Engellilerin 3.783.197‟si erkek, 4.648.740‟ı ka-
dındır. YerleĢim yeri bakımından incelendi-
ğinde engelli nüfusun %2,64‟ünün kentte, %
3,80‟inin kırsal alanda yaĢadıkları görülmek-
tedir. Bölgeler açısından bakıldığında Mar-
mara bölgesinden sonra (%13,13) Karadeniz
bölgesinin %12,98 oranla ikinci sırada yer al-
dığı, (toplam 264.386) bu sayının 148.518‟inin
erkek, 115.868‟inin kadın olduğu, 75.985‟inin
kentte, 188.395‟inin kırsal alanda yaĢadığı
görülmektedir.
 Karadeniz bölgesinde engel gruplarının dağılımı incelendiğinde
ortopedik engelli olma daha yüksek oranlardadır.

Bölgelere Göre Engel Gruplarının Dağılımı

Ortapedik Görme İşitme Dil ve Konuşma Zihinsel

Türkiye Geneli 1,25 0,60 0,37 0,38 0,48

Yaş Grubu
0-9 0,64 0,33 0,20 0,46 0,42
10-19 0,77 0,36 0,29 0,43 0,58
20-29 1,21 0,45 0,32 0,42 0,65
30-39 1,26 0,46 0,35 0,31 0,54
40-49 1,39 0,62 0,35 0,26 0,39
50-59 1,79 0,91 0,41 0,30 0,26
60-69 2,80 1,56 0,77 0,41 0,27
70 + 3,94 2,98 1,70 0,39 0,31
Yerleşim Yeri
Kent 1,09 0,52 0,32 0,33 0,38
Kırsal 1,49 0,73 0,45 0,46 0,64
Cinsiyet
Erkek 1,48 0,70 0,41 0,48 0,58
Kadın 1,02 0,50 0,33 0,28 0,38
Bölge
Marmara 1,11 0,53 0,37 0,33 0,37
Ege 1,19 0,61 0,36 0,38 0,53
Akdeniz 1,22 0,58 0,34 0,38 0,55
İç Anadolu 1,27 0,63 0,37 0,38 0,50
Karadeniz 1,60 0,66 0,45 0,46 0,63
Doğu Anadolu 1,27 0,57 0,31 0,40 0,44
G.Doğu Anadolu 1,25 0,70 0,36 0,45 0,45

Kaynak: DİE, 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması

83
Devlet Ġstatistik Kurumu‟nun 2002 yılındaki özürlüler araĢtırmasında "Engelin Türü ve
Ortaya ÇıkıĢ Zamanına Göre Oranları" aĢağıda tablo olarak verilmiĢtir.

YerleĢim Yerlerine Göre Engellilik Oranları

T: TOPLAM, E:ERKEK, K:KADIN
Özrün Ortaya Çıkış Nedeni
Doğuştan Sonradan Bilinmeyen
Yerleşim Yeri T E K T E K T E K
Ortapedik Özürlü
Türkiye 23,91 21,51 27,33 73,30 76,17 69,21 2,79 2,32 3,46

Kent 21,69 19,22 25,33 75,56 78,61 71,25 2,76 2,17 3,62

Kırsal 26,39 24,15 29,45 70,77 73,36 67,26 2,83 2,49 3,29

Görme Özürlü
Türkiye 20,41 20,46 20,35 76,32 76,49 76,09 3,27 3,05 3,56

Kent 19,78 19,06 20,69 77,77 78,21 77,20 2,45 2,73 2,10

Kırsal 21,10 21,88 19,93 74,75 74,75 74,76 4,15 3,38 5,31

İşitme Özürlü
Türkiye 29,49 29,14 29,92 67,10 68,13 65,85 3,41 2,73 4,24

Kent 24,59 23,83 25,43 71,80 73,66 69,71 3,61 2,51 4,85

Kırsal 34,81 34,53 35,17 62,00 62,52 61,32 3,20 2,96 3,51

Dil ve Konuşma Özürlü

Türkiye 46,63 45,73 48,14 50,16 51,81 47,39 3,21 2,46 4,46

Kent 42,60 38,81 46,17 55,14 55,14 48,83 3,26 2,20 5,00

Kırsal 52,18 53,22 50,38 44,67 44,67 45,76 3,15 2,74 3,86

Zihinsel Özürlü
Türkiye 47,92 46,12 50,64 49,89 51,98 46,73 2,19 1,90 2,63

Kent 45,99 42,17 51,23 51,65 56,09 45,56 2,36 1,74 3,21

Kırsal 49,68 49,45 50,05 48,29 48,51 47,92 2,03 2,03 2,04

84
 BirleĢmiĢ Milletler‟in 1992 yılı raporuna
(Published By The United Nations Depart-
ment of Public Information DPI-1265-August
1992-6M) göre dünya popülasyonunun yüz-
de 6 ila 10‟u özürlüdür. Yani o tarihte yaklaĢık
500 milyon insanın engelli olduğu, bunun da
yaklaĢık 160 milyonunun kadın ve 140 milyo-
nunun çocuk olduğu bildirilmiĢtir.
ġubat 1994‟de Paris‟te düzenlenen
Mobilitesi AzalmıĢ KiĢilerde Hava UlaĢımlı Se-
yahatlerde UlaĢılabilirlik Konferansları‟nda
(European Civil Aviation Conference -
ECAC), (The European Conference of Minis-
ters of Transport - ECMT) Avrupa‟daki popü-
lasyonun en az %10‟unu mobilitesi kısıtlanmıĢ
kiĢilerin oluĢturduğu açıklanmıĢtır. Dünya Sağ-
lık Örgütü ise, engellilik oranını geliĢmiĢ ülkeler
için %10, geliĢmekte olan ülkeler için ise % 12
olarak vermiĢtir. Ancak bu vatandaĢların ça-
lıĢmakta, olan aktif nüfusa katılımı oldukça
düĢük olmaktadır.
BaĢbakanlık Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlı-
ğının verilerine göre bazı ülkeler ve çalıĢan
aktif nüfusa katılım oranları aĢağıdaki gibidir:
 Danimarka % 1,4
 Almanya % 0,7
 Yunanistan % 0,02
 Portekiz % 0,1
 Türkiye % 0,05
 Ġngiltere % 0,06
Ülkemizde engellilerin sayısı; BaĢbakan-
lık Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı‟nın 1999 yılı, I.
Özürlüler ġurasında Dünya Sağlık Örgütü‟nün
kabul ettiği engellilik oranı üzerinden yapılan
tahminle 6-7,5 milyon olarak verilmiĢtir. An-
cak daha sonra Türkiye‟de engellilerle ilgili
veri eksikliğinin hizmet sunumunda yaĢanan
sorunların baĢlıca nedeni olduğu görüĢün-
den hareketle 2002 yılında Devlet Ġstatistik
85
Enstitüsü ile iĢbirliği içerisinde “Türkiye Özürlü-
ler AraĢtırması”nın gerçekleĢtirilmesi sağlan-
mıĢtır. Genel sonuçları 2003 yılı Aralık ayında
açıklanan araĢtırma sonuçlarına göre, ülke-
mizde nüfusun % 12,29‟unu engelliler oluĢtur-
maktadır. Bu rakamın içerisinde fiziksel engel-
lilik, zihinsel engellilik, kronik hastalıklar, organ
kayıpları gibi tüm engellilik halleri bulunmak-
tadır. Ortopedik engelliler, Türkiye nüfusunun
% 1,25‟ini; iĢitme engelliler % 0,37; görme en-
gelliler % 0,60; konuĢma engelliler % 0,38; zi-
hinsel engelliler ise % 0,48‟ini; süreğen hastalı-
ğı olanlar ise nüfusun % 9,7‟sini oluĢturmakta-
dır.
Genel Nüfus Özürlü Nüfus
3.783.197
Erkek 34.069.984
(%11,10)
4.648.740
Kadın 34.552.575
(%13,45)
8.431.937
Toplam 68.622.559
(%12,29)
Bu araĢtırma sonuçları içerisinde zihin-
sel engelliler, bedensel engelliler, Alzheimer,
Ģizofreni gibi kronik hastalıklar da bulunmak-
tadır.
Engelli nüfusun yaklaĢık % 77,81‟i iĢgücüne
dahil olmamakta, % 39,72‟sinin ise hiçbir sos-
yal güvencesi bulunmamaktadır. Hizmet alı-
nan kurumlara göre engelli nüfus oranı: En-
gellilik ile ilgili dernek, vakıf, federasyon, kon-
federasyonlar için % 3,07, Milli Eğitim Bakanlı-
ğı için % 4,18; Sağlık kuruluĢları için % 85,18
olarak bildirilmektedir. Bu araĢtırmanın so-
nuçlarına göre engellilerin sağlık hizmetine
ulaĢmaları konusunda önemli bir sorun yok-
muĢ gibi görünmektedir.
 TÜRKĠYE‟DE ENGELLĠLĠĞĠN yaĢanan problemler yer almaktadır. Bu veri-
YAYGINLIĞININ ler aĢağıda grafik olarak gösterilmiĢtir.
ĠLĠġKĠLĠ OLDUĞU FAKTÖRLER

Türkiye‟de engelliliğin daha yaygın TÜĠK‟in “Özürlülerin Sorun ve Beklentileri

olması Prenatal bakım doğum hizmetleri yeni AraĢtırması, 2010”
doğan bakımı akraba evlilikleri ve yaralan-
malarla iliĢkilidir. Hastalık Sonucu 56,80

Genetik-Kalıtsal Bozukluk 15,90

TÜĠK‟in “Özürlülerin Sorun ve Beklenti-
leri AraĢtırması, 2010” Kayıtlı olan özürlü birey-
lerin % 56,8‟inin özrü hastalık sonucu ortaya Kaza 9,60
çıkmıĢtır. Kayıtlı özürlülerin, özrünün ortaya
çıkma nedenlerine bakıldığında, ikinci sırada Gebelik-Doğum Sırasında 3,00
%15,9 ile genetik veya kalıtsal bozukluk, % 9,6
ile kaza ve % 3 ile gebelikte-doğum sırasında

86
 ENGEL GRUPLARI
ZĠHĠNSEL ENGELLĠLER
Amerikan Zihinsel Gerilik Birliği (AAMR,
1992) zihinsel engelin, bireyin hâli hazırdaki
fonksiyonlarındaki önemli derecede geriliği
ifade ettiğini açıklamaktadır. Bu durum zihin-
sel fonksiyonlarda ortalamadan önemli de-
recede geride olma ile aĢağıdaki uyumsal
davranıĢ alanlarından en az iki ya da daha
fazlasında sürekli olarak sınırlılıkla kendini gös-
termektedir. AAMR'nin tanımında belirtilen
uyumsal davranıĢ alanları aĢağıdaki gibidir.
 ĠletiĢim,
 Özbakım,
 Ev yaĢamı,
 Sosyal beceriler,
 Toplumsal yararlılıklar,
 Kendini yönetme,
 Sağlık ve güvenlik,
 Akademik iĢlevler,
 BoĢ zamanları değerlendirme,
 ĠĢ yaĢamıdır,
Bu tanıma göre zihinsel engellilik 18
yaĢından önce kendini göstermelidir. AAMR
2002 Haziran ayında yayınlanan en son yö-
nergesinde Ģöyle tanımlanmaktadır:
Zihinsel engellilik, zihinsel iĢlevler ve
kavramsal, sosyal ve pratik uyumsal beceri-
lerde kendini gösteren uyumsal davranıĢların
her ikisinde görülen anlamlı sınırlılıklar karak-
terize edilen bir yetersizliktir. Bu yetersizlik 18
yaĢından önce baĢlar.
87
Özürlü çocuğa sahip olan bir insanın
duygularının nasıl olduğunu ifade eden aĢa-
ğıdaki örnek oldukça açıklayıcı niteliktedir.
Hollanda’ya hoş geldiniz. Bana çoğu
zaman özürlü bir çocuk büyütmemin nasıl bir
şey olduğunu sorarlar. İşte şimdi anlatıyorum.
Bebek sahibi olacağınızı anladığınızda
yaşadığınız duygu, İtalya' ya güzel bir seya-
hat planı yapmaya benzer. İtalya hakkında
bir sürü kitap, dergi ve broşür alırsınız ve hari-
ka planlar yapmaya başlarsınız. Coliseum.
Venedik’teki gondollar. İtalyanca birkaç
sözcük bile öğrenmeyi denersiniz. Her şey
çok heyecan verici ve hoştur. Aylar süren
beklemeden sonra, o gün gelir. Bavullarınızı
toplar. Yola çıkarsınız. Birkaç saat süren yol-
culuktan sonra, uçağınız havaalanına iner.
Hostes mikrofonu eline alarak "Hollanda'ya
hoş geldiniz." der. "Hollanda mı?" dersiniz. "Ne
demek istiyorsunuz? Ne Hollanda'sı? Ben İtal-
ya'ya bilet almıştım. Benim İtalya’ ya gitmem
gerekir. Tüm yaşamım boyunca İtalya’ya git-
menin düşünü kurdum ben." Fakat uçuş rota-
sında bir değişiklik yapmışlardır. Hollanda’ya
inmişsinizdir ve orada bulunmanız gerekir.
Önemli olan sizi korkunç, iğrenç ve pis bir ye-
re, açlığın ve hastalıkların kol gezdiği bir yerin
ortasına bırakmamışlardır. Sadece farklı bir
yerdesinizdir. Bu yüzden çıkıp yeni broşürler
dergiler ve kitaplar almanız ve yepyeni bir dil
öğrenmeniz gerekmektedir. Ve daha önce
hakkında hiçbir şey bilmediğiniz insanlar tanı-
mak zorundasınızdır. Gittiğiniz yer sadece
farklı ve değişik bir yerdir. Oradaki yaşam,
İtalya’dakinden daha yavaştır. İtalya kadar
etkileyici ve büyüleyici değildir. Fakat bir süre
orada kaldıktan sonra nefesinizi tutar ve çev-
renize bir bakarsınız... Ve Hollanda'nın değir-
menlerini fark edersiniz… Lalelerini ve doğa-
nın güzelliklerini… Hollanda'nın Rembrandları
bile vardır. Fakat tanıdığınız ve tanımadığınız
herkes İtalya'ya gidip gelmektedir... Sürekli
orada geçirdikleri güzel günleri ifade etmek-
tedir. Ve hayatınız boyunca "Evet benim de
gitmem gereken yer orasıydı. Ben de aynı
planı yapmıştım." dersiniz. Bundan dolayı
duyduğunuz acı asla dinmez... Çünkü yitirdi-
ğiniz düş çok önemli bir düştür. Ancak... Tüm
hayatınızı İtalya'ya gidemediğiniz için üzüle-
rek geçirirseniz, Hollanda'nın güzelliklerinin
hiçbirinin tadını çıkaramazsınız.
SINIFLANDIRMA
Psikolojik Sınıflandırma
Hafif Derecede Zihinsel Engelliler /
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler
Orta Derecede Zihinsel Engelliler /
Öğretilebilir Zihinsel Engelliler
Ağır Derecede Zihinsel Engelliler
Ağır ve Çok Ağır Derecede Zihinsel
Engelliler
Ġleri Derecede Ağır Zihinsel Engelliler
Eğitsel Sınıflandırma
Zihinsel engelli çocukların eğitim ge-
reksinimlerine göre sınıflandırma yapılmakta-
dır. Zihinsel engelli çocukların neyi öğrenip
neyi öğrenemeyeceklerine ve ne derecede
öğreneceklerine cevap aranmaktadır. Grup-
ların oluĢturulmasında psikolojik sınıflandırma-
da olduğu gibi yine zekâ bölümü puanları
kullanılmaktadır. Fakat psikolojik sınıflandır-
madan farklı olarak grupları birbirlerinden
ayıran zekâ bölümü puanları esnek tutulmak-
tadır. Klasik eğitsel sınıflandırmalarda zihinsel
engelliler genellikle eğitilebilir, öğretilebilir ve
88
kurumluk ya da bağımlı olmak üzere sınıflan-
dırılmaktadır. Ancak son yıllarda demokratik
eğitim anlayıĢının yaygınlaĢması, kurumluk ya
da bağımlı olarak adlandırılan grubun dav-
ranıĢ değiĢtirme tekniklerine olumlu yanıtlar
vermesi sonucunda bu gruba giren çocukla-
ra ağır ve çok ağır derecede zihinsel engelli-
ler ismi verilmiĢtir.
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler
Zeka bölümleri 50-54 ve 70-75 arasın-
da olan bireylerdir. Okul çağında akademik
çalıĢmalarda gerilik gösterirler. Ortalama
üçüncü ya da dördüncü sınıf düzeyinde
akademik bilgi ve beceri kazanabilirken bu
düzeye normallere göre daha ileri yaĢlarda
ulaĢırlar. “Eğitilebilir” terimi içine giren çocuk-
ların okuma, yazma, matematik gibi temel
akademik becerileri öğrenebileceklerini
açıklamaktadır. BaĢka bir ifadeyle bu çocuk-
ların özel eğitim olanaklarıyla normal ilkokul
programlarından yararlanabileceklerini gös-
termektedir. Bu gruba giren çocuklar temel
akademik becerilerin yanı sıra öz bakım be-
cerileri de öğrenebilirler, ileride yetiĢkinlik ça-
ğına geldiklerinde tamamen ya da kısmen
geçimlerini sağlayabilecek bir iĢ becerisi ka-
zanabilirler. Bu gruba yönelik özel eğitim
programları bu konulara ağırlık vermektedir.
Öğretilebilir Zihinsel Engelliler
Zeka bölümleri 25-35 ve 50-55 arasın-
da olan bireylerdir. Genellikle okul öncesi
dönemlerde gerilikleri fark edilir. Çünkü geli-
Ģim özelliklerinde normallerden önemli dere-
cede farklılık gösterirler. “Öğretilebilir” terimi-
nin iki anlamı vardır:
Temel akademik becerilerde eğitile-
mez, günlük hayatın gerektirdiği sosyal
uyum, pratik iletiĢim ve özbakım becerilerini
öğrenebilir. Bu çocuklara yönelik eğitim
programlarında ikinci gruba giren becerilerin
öğretilmesine ağırlık verilmektedir. Öğretilebi-
lir zihinsel engelliler yetiĢkinlik çağına ulaĢtıkla-
rında, sosyal uyum becerilerine iliĢkin olarak
ev, yatılı okul ya da korumalı iĢyerlerinde çalı-
Ģarak üretime ve kendi geçimlerine katkıda
sağlayabilirler. Ancak yine de aile ve iĢ ya-
Ģamlarında çeĢitli derecelerde baĢkalarının
yardımına bağımlılıkları vardır. Eğitim amaç-
ları dıĢa bağımlılıklarını en aza indirmek ola-
rak ifade edilebilir.
Ağır ve Çok Ağır Derecede Zihinsel Engelliler
Zekâ bölümleri 35 ve daha altındadır.
Gerilikleri doğuĢtan fark edilir. Bazı basit öz
bakım becerilerini en azından kısmen öğre-
nebilirler. Ancak yaĢamları boyunca sürekli
ve yoğun bakım ile yardıma ihtiyaçları vardır.
ĠġĠTME ENGELLĠLER
ĠĢitme Duyusunun Tanımı
Doğum anından baĢlayarak çocuklar
pek çok bilgiyi, iĢitme duyularını kullanarak
öğrenirler. ĠĢitme duyusu, ses olarak adlandır-
dığımız mekanik titreĢimleri ortaya çıkarabil-
me yeteneğidir. ĠĢitmenin gerçekleĢebilme-
sinde etkili ve önemli rolü olan organımız ku-
laktır. ĠĢitmenin yanı sıra vücudun dengesinin
sağlanmasında da görevlidir.
Kulağın ses enerjisini yakalaması ile
baĢlayan iĢitme aĢağıdaki sırayı izleyerek ger-
çekleĢir. Ses dalgaları;
 DıĢ kulağın iĢitme kanalından geçer.
 Kulak zarına çarparak titreĢir.
 Orta kulaktaki kemikçikler tarafından yük-
seltilerek iç kulağa iletilir.
 Ġç kulağa gelen ses dalgaları buradaki tüy
hücreleri tarafından alınır.
 Sinirler tarafından beyine taĢınır.
 Beyin bu sinyalleri analiz eder ve yorumlar.
89
DıĢ Kulak: Kulak kepçesi olarak bilinen
kulağın etli kısmı ve kulak kanalından mey-
dana gelir. Kulak kepçesi, havada yayılan
ses titreĢimlerini toplar ve kulak kanalına yö-
neltir. Aynı zamanda ses Ģiddetinin artıĢını
sağlar. DıĢ kulak yolu, kulak zarı adı verilen,
çok kolay titreĢebilen bir zarla sonlanır.
Orta Kulak: DıĢ kulak yolundan kulak
zarı ile ayrılır. Küçük bir boĢluk hâlindedir. Bo-
ğaz boĢluğunu orta kulak boĢluğuna birleĢti-
ren östaki tüpünü içerir. Orta kulakta bulu-
nan sırasıyla çekiç, örs ve üzengi adı verilen
üç kemikçik; kulak zarına gelen ses dalgaları-
nı alarak birbirlerine iletmek suretiyle iç kula-
ğa kadar taĢır.
Ġç Kulak: Salyangoz Ģeklinde bir yapısı
olan koklea, iç kulak sıvılarını ve tüy hücreleri-
ni içerir. Ses titreĢimleri, dıĢ kulaktan orta kula-
ğa ve daha sonra da iç kulak sıvılarına iletilir.
Gelen ses, iĢitme siniri yoluyla beyindeki iĢit-
me merkezine taĢınır.
ĠĢitme Duyusunun Önemi
Ġnsanı diğer canlılardan ayıran özelliği
konuĢma yeteneğidir. KonuĢmanın gerçekle-
Ģebilmesi için de iĢitme duyusuna gerek var-
dır. Çocuklar iĢittikleri sürece, içinde yaĢadık-
ları toplumda konuĢulan dili kazanabilmekte
ve genellikle dört yaĢından sonra, dili kendi-
lerine özgü bir biçimde kullanarak çevre ile
iletiĢim kurabilmektedirler. Anlama, konuĢma,
okuma, yazma gibi iletiĢimsel yeteneklerin
temelinde iĢitme vardır. ĠĢitme duyusunun dil
geliĢimi açısından önemi büyüktür. Ancak
diğer geliĢim alanları üzerindeki etkisi de yad-
sınamaz. ĠĢitme duyusundaki engel dolayısıy-
la çocukla iletiĢimin azalması, çocuğun sa-
dece dil geliĢimini değil, bunun beraberinde
sosyal ve duygusal geliĢimini de olumsuz yön-
de etkiler. Dil ve kavram geliĢimindeki yeter-
sizlik, iĢitsel girdinin az olması, biliĢsel geliĢim
sürecini de olumsuz etkiler.
 Yaygınlık
Uluslararası ölçek olarak kabul edilen
engelli nüfusun, genel nüfusa oranı olan %14
oranında ve 1997 genel nüfus sayımı sonucu-
na göre, iĢitme engellilerin genel nüfusa ora-
nı % 0,6 olup, tahminen engelli sayısı 377.193
'tür. Bu oranlara göre nüfusumuzun 135.500‟ü
öğrenim çağında iĢitme engellidir.
BEDENSEL ENGELLĠLER
Milli Eğitim Bakanlığı‟nca çıkarılan
Özel Eğitim Okulları Yönetmeliğine göre orto-
pedik özürlü “Bütün düzeltmelere rağmen
iskelet, sinir sistemi, kas ve eklemlerdeki özür-
lerinden dolayı normal eğitim, öğretim ve
çalıĢmalardan yeteri kadar yaralanamayan
kiĢiler” olarak tanımlanmaktadır. BaĢka bir
tanımda ise bedensel yetersizliği olan çocuk-
lar, “Duyusal özelliği olmayan bedensel sınırlı-
lıklarından ya da sağlık sorunlarından dolayı
okula devamları aksayan ya da öğrenebil-
meleri için özel donatımı gerektiren çocuklar-
dır” Ģeklinde tanımlanmaktadır. Genel olarak
bedensel engelliler; sinir sisteminin zedelen-
mesi, hastalıklar, kazalar ve genetik problem-
ler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin iĢlevle-
rini yerine getirmemesi sonucunda meydana
gelen hareket ile ilgili yetersizlikler olarak ta-
nımlanmaktadır. Bireyin günlük yaĢamında
çeĢitli etkinliklere katılımını sınırlandıran tıbbi
problemler nedeniyle sürekli tedavi ve bakı-
ma ihtiyacı olması durumlarına da süreğen
hastalık (sağlık yetersizlikleri) denir.
Sinir Sistemi ile Ġlgili Yetersizlikler
Merkezi sinir sistemi bütün vücudun
kontrol sistemidir. Merkezi sinir sisteminde
meydana gelen bir zedelenme bireyin belirli
vücut parçalarını hareket ettirme, kullanma,
hissetme ve kontrol etme becerilerinde bir-
çok yetersizliklere neden olmakta ve kas
90
kontrolü ve hareketlerin sınırlanması nedeniy-
le kollarda ve bacaklarda kuvvet kaybı ya
da felç ortaya çıkmaktadır. Bu tür bir motor
yetersizlik, bireyin küçük kas (el-göz koordi-
nasyonu, ellerini kullanması ile ilgili beceriler)
alanlarında iĢlev kaybına yol açmaktadır.
Beyinde meydana gelen zedelenme dere-
cesi ve büyüklüğüne göre motor problemin
yanı sıra çocukta zihinsel, iĢitme, konuĢma,
görme, algılama ile ilgili yetersizlik ve nöbet-
ler de görülebilmektedir.
GÖRME ENGELLĠLER
Görme Duyusunun Tanımı
Gözlerin insanın en önemli duyu orga-
nı olduğu kabul edilir. Ancak görme süreci
içinde gözlerin iĢlevi ıĢığı sınır dürtülerine dö-
nüĢtürmek ile kısıtlıdır. Esas görme bir beyin
iĢlevidir. Görme, görsel imge ile beynin bu
imgeyi algılamasının bütünleĢmesini gerekti-
rir. Görme aĢağıdaki sırayı izleyerek oluĢur:
 IĢık ıĢınları korneadan, göz sıvısından,
göz bebeği ve göz merceğinden ge-
çer.
 Göz bebeği ıĢığın yoğunluğuna göre
büyür ya da küçülür.
 IĢık ıĢınları saydam sıvı içinden geçerek
retinadaki koni ve çubuk hücreleri uya-
rır.
 Görme süreci retinada baĢlar. IĢık ıĢınları
retinadaki koni ve çubuk hücrelerde
elektrik tepkisine dönüĢtürülür.
 Optik sinir yoluyla beyindeki görme
merkezine iletilir. Eğer gözün bütün bö-
lümleri görevlerini yerine getiriyorsa ileti-
len bilgiler beyin tarafından yorumlanır
ve görsel bir imgeye dönüĢtürülür.
 Görme Duyusunun Önemi
Ġnsan yaĢantısında görme olayının
önemi herkes tarafından bilinmektedir. Gö-
zümüzü insanın dıĢarıya açılan penceresi ola-
rak düĢünebiliriz. Görme yeteneği ile ıĢık,
renk, biçim, hareket, boyut, uzaklık, varlıkların
uzayda tuttuğu yer ve iliĢkilerini ya da bütün-
lüğü kavrayabiliriz. Pek çok görevi yerine ge-
tirebilme, normal görmeye bağlıdır. Ve bu-
nun için görme becerisi kullanılır. Eğitimsel
olarak, dünyadaki pek çok ilginç Ģey sunulan
yazılı ve görsel materyaller aracılığı ile öğre-
nilebilir. Çevre ile ilgili olarak, bir yerden baĢ-
ka bir yere gidildiği görsel iĢaretlere dayandı-
rılarak fark edilir. Sosyal olarak, insanların yü-
züne ve beden diline bakılarak davranıĢları-
mızın uygun olup olmadığına karar vermede
görsel ipuçları yardımcı olur. Ġnsanlar arka-
daĢlarını, iĢini, oynayacağı spor dalını görsel
bilgileri ile seçer. Bu nedenle, görmede bo-
zulma olduğunda her birey sahip olduğu
görme kalıntısı miktarına bağlı olarak öğren-
me yöntemlerinde değiĢiklikler yapmak, sos-
yalizasyon, eğlence ve meslek seçiminde
kaybolan bilgiyi tamamlamaya yardımcı
olacak yollar bulmak zorundadır.
Görme Duyusunun Özellikleri
Görme, gözde değil beyinde oluĢur.
Göz yalnızca beyine elektrik sinyalleri gönde-
ren bir aracıdır. Tıpkı bir kameranın görüntü-
yü sinyaller halinde televizyon ekranına ak-
tarması gibi.
Görme duyusu olan gözün bu aktar-
mayı üç gerçekleĢtirmesi üç ana kısımda
meydana gelir
 Kornea (saydam tabaka) ve mercek, gö-
zün ön tarafında yer alır ve ıĢığı odaklar.
 Retina (ağtabaka) gözün arka tarafında
91
ıĢığa duyarlı bir tabakadır.
 Optik sinirler, beyne giden büyük bir grup
iletiĢim telinden oluĢur.
Gözün diğer duyu organlarına göre 2 önemli
üstünlüğü vardır
Göz, diğer duyu organlarına göre
çevreden, çok daha kolaylıkla, aralıksız, çok
çeĢitli ve zengin uyaran sağlar. Algılanan bu
aralıksız uyaran akımı arasından ilgi duyulan-
ları ya da gereğince izlenemeyenleri daha
yakından görmek, araĢtırmak diğer duyuların
incelenmesine sunmakta göz önemli bir üs-
tünlük sağlar. Buna göre görme gücünden
yoksun olanlar bu özgürlükten faydalanama-
makta ve bu durum yaĢantılarında pek çok
güçlüğün çıkmasına neden olmaktadır. Gör-
me yetersizliği insanın eğitimini de güçleĢtiren
bir engel türüdür.
Yaygınlık
Yapılan son araĢtırmalar ülkemizde
700.000 civarında görme engelli kiĢi olduğu-
nu göstermektedir. Diğer engellere oranla
görülme sıklığı daha düĢük olmasına rağ-
men, insanların pek çoğu özellikle görme en-
gelli olmaktan çok korkmaktadırlar. Bu korku-
nun sebebi gözün tehlikeye açık olması, en
önemli duyu organlarından biri olması ve gü-
zellik kavramıyla yakından iliĢkisi olmasına
dayanmaktadır.

DAVRANIġ (UYUM) ENGELLĠLER
“Ülkenin birinde bilge bir kral varmış.
Ülkesinde herkesin mutlu yaşadığı bu bilge
krala, bir gün kötü bir haber iletmişler. Krala
düşman olan bir büyücü, ülkenin bütün su
kaynaklarına ve kuyularına büyülü su katmış.
Sudan içen herkes bir bir delirmiş. Kısa sürede
kral ve yöneticilerden başka ülkede dengeli
tek bir kişi kalmamış. Çok geçmeden deliren
halk kralın iyi yönetimine baş kaldırmış. Bunu
gören kral o büyülü sudan getirtmiş. Hem
kendi içmiş hem de yöneticilere içirtmiş. Böy-
lece o ülkede yönetenlerle yönetilenler ara-
sındaki denge yeniden kurulmuş.” (Halil Cib-
ran’ın bir öyküsünden)
6 yaĢ arasındaki cinsel kimlik ve özdeĢimle
ilgili sorunları geçici olabilir ve tek baĢına
uyum problemi olarak düĢünülmemelidir.
Okul öncesi dönemde, zaman zaman ço-
cuklar hayali yalanlar söylerler, bu normal bir
davranıĢtır. Fakat ileriki yaĢlarda çocukların
sürekli olarak yalan söylemesi, uyumsuz bir
davranıĢtır. Bunun gibi çocuğun tuvalet alıĢ-
kanlığını kazandıktan sonra, sık sık altını ıslat-
ması, saldırgan davranıĢlarının süreklilik gös-
termesi uyumsuz davranıĢ örnekleridir. Bunun
yanı sıra 5-6 yaĢlarında bir çocuğun yeni bir
kardeĢi olduğunda ilk günlerde kıskançlık,
huysuzluk gibi davranıĢlar göstermesi normal
sayılabilir, fakat bu davranıĢların sürekli olma-
sı uyumsuzluk olarak nitelenebilmektedir.

Uyum, bireyin sahip olduğu özelliklerle

kendi benliği ve içinde bulunduğu çevresi
arasında dengeli bir iliĢki kurmasına denir.
Yani insanın kendisi ve çevresiyle barıĢık ol-
ması, sağlıklı iliĢkiler kurup devam ettirebilme-
sidir. Çocuğun topluma uyumu sosyalleĢme
süreci içerisinde gerçekleĢir. Uyumsuzluk ise;
bireyin kendisi ve çevresiyle sağlıklı ve den-
geli iliĢkiler kurma ve devam ettirmede zorluk
çekmesi Ģeklinde açıklanabilir. Çevremizde
uyumsuz davranıĢlar gösteren çocuklar ge-
nellikle yaramaz, huysuz, sinirli, geçimsiz ola-
rak adlandırılırlar. Oysa çocuğun gösterdiği
olumsuz her davranıĢ uyumsuzluk göstergesi
değildir. Hızlı büyüme ve geliĢme içinde olan
çocukta, her yeni geliĢmeyle birlikte değiĢik UYUMSUZ DAVRANIġI ORTAYA
Ģartlar ve güçlükler yeni bir uyum çabası ge- ÇIKARAN SEBEPLER
rektirir. Bu dönemde de geçici uyum bozuk-
 Kalıtım
lukları görülebilir. Çocukta uyumsuzluğun ol-
duğunu düĢünmeden önce bazı noktalara  Bedensel nedenler ve hastalıklar
dikkat etmek gerekir. Çocuğun içinde bulun-  Temel ihtiyaçların karĢılanmaması
duğu belirli geliĢim dönemlerinde geliĢimsel
 Çevre ve sosyo-ekonomik nedenler
özellik olarak yaĢanan olumsuz davranıĢlar
uyumsuzluk olarak algılanmamalıdır. Örne-  YanlıĢ eğitim
ğin, 2-4 yaĢ arası çocuklarda genel olarak
görülen inatçılık geliĢimsel bir özelliktir. Yine 3-

92
 Kalıtım
Anne babadan genler yoluyla çocu-
ğa geçen özelliklere kalıtım denir. Altını ıslat-
ma, inatçılık gibi problemler bireye kalıtsal
olarak geçebilir. Fakat olumlu çevre koĢulları
ve eğitim yolu ile bu gibi olumsuzluklar orta-
dan kaldırılabilmektedir.
Bedensel Nedenler ve Hastalıklar
Bedensel nedenler, uyumsuz davranıĢ-
lar sergilenmesinde etkilidir. Görme, iĢitme
bozukluğu, yürüme problemleri, ruhsal bo-
zukluklar, iç salgı bezi bozuklukları, süreğen
hastalıklar, kazalar ve Ģoklar, ĢaĢılık, kambur-
luk, aĢırı ĢiĢmanlık bedensel uyumsuzluk ne-
denleridir. Bedensel engelli çocuk bir yan-
dan kendi içinde bedeninin diğer çocuklar-
dan farklı olmasından kaynaklanan üzüntü
ve uyumsuzluğu yaĢarken diğer yandan da
çevrenin bedensel özrüne karĢı olumsuz ba-
kıĢ açısı nedeniyle uyumsuzluk yaĢar. Çevre-
dekilerce olumsuz karĢılanmak uyumsuzlukla-
rının asıl nedenidir. Ailenin tavır ve tutumları,
çocukların kendilerini olduğu gibi kabul edip
uyum sağlamasında çok önemlidir.
Temel Ġhtiyaçların Doyurulmaması
Her insanın hayatını devam ettirmesi,
sağlıklı ve mutlu olabilmesi için önemli ihti-
yaçları vardır. Bu ihtiyaçların en azından as-
gari düzeyde doyurulması Ģarttır. Bu ihtiyaç-
lar iki gruba ayrılır.
Fiziksel Temel Ġhtiyaçlar Bireyin büyü-
yüp geliĢebilmesi için zamanında ve yeterli
karĢılanması zorunlu ihtiyaçlardır. Solunum,
yemek yeme, boĢaltım, barınma, sıcak ve
soğuktan korunma, vb. Bu ihtiyaçların zama-
nında ve yeterli karĢılanması çocukta güven
duygusunu geliĢtirir. Beslenme saati gecikmiĢ,
uykusunu alamamıĢ çocuk huzursuz, öfkeli ve
saldırgan olur.
93
Psiko-Sosyal Ġhtiyaçlar Bireyin ruh sağ-
lığının yerinde olması, diğer insanlarla sağlıklı
iliĢkiler kurabilmesi için psiko-sosyal ihtiyaçları-
nın karĢılanması gerekir. Sevme, sevilme, ba-
Ģarılı olma, kabul görme, bir gruba dahil ol-
ma gibi ihtiyaçlar psiko-sosyal ihtiyaçlardan-
dır ve bireyin kendisini iyi hissetmesi için
önemlidir. Gerek fiziksel, gerekse psiko-sosyal
ihtiyaçlar zamanında ve yeterli karĢılanmadı-
ğında bireyde olumsuz davranıĢlar görülebi-
lir.
Çevre ve Sosyo-Ekonomik Nedenler
Sosyal bir varlık olan birey, doğduğu
günden itibaren öncelikle ailesinden ve ya-
kın çevresinden daha sonra da komĢuları,
arkadaĢları gibi değiĢik gruplardan etkilene-
rek büyür. Bireyin dahil olduğu grubun dav-
ranıĢları uyumsuz davranıĢlar sergiliyorsa birey
de bunun etkisi altında kalır. Yine ailenin eko-
nomik durumu çocuğun temel ihtiyaçlarını
bile zor karĢılayacak durumda ise, bu durum
çocukta güvensizliğe ve uyum problemlerine
yol açabilir. Okul ise çocuk için önemli baĢka
bir çevredir. Bireysel farklılıklar, gerekli rehber-
lik, öğretmenlerin ve yöneticilerin tutumu ço-
cuğun uyum baĢarısında önemlidir.
YanlıĢ Eğitim
Eğitim, bireyin istenilen, olumlu davra-
nıĢlar kazanmasını amaçlar. YanlıĢ eğitim ise,
çocuklarda uyumsuz davranıĢların oluĢmasın-
da önemli rol oynar. Çocuğun geliĢimsel
özelliklerini bilmeyen, bireysel farklılıkları gör-
mezden gelen, baskıcı, otoriter ya da tutarsız
davranıĢlar gösteren anne-baba tutumları
çocuklarda geçici olabilecek olumsuz dav-
ranıĢları pekiĢtirir ve yerleĢmesine yol açar.
Tüm sorumluluğun anne-babada olduğu aile
ortamında yetiĢen çocuklar, çoğunlukla ev
dıĢına çıktıklarında bocalar, ne yapacaklarını
bilmezler. Çocuklara uygun eğitim olanakları
sunularak önce kendisini, sonra çevresini ta-
nımasına yardımcı olunmalıdır.
 ENGELLĠLĠĞĠN NEDENLERĠ
Yetersizlik durumunun oluĢmasına ne-
den olan etmenler genel olarak doğum ön-
cesi, doğum sırası ve doğum sonrası olmak
üzere 3 baĢlık altında incelenebilir. Çocukları-
mız bu dünyaya hem genetik, hem de çevre-
lerindeki birçok değiĢken durumların etkile-
mesi ile gelmektedir. Genetik ve çevresel fak-
törlerden hangisinin daha etkili olduğu hala
tartıĢılmaktadır. Bilmemiz gereken nokta Ģu-
dur: Genetik ve çevresel faktörlerden birço-
ğunu alacağımız önleyici tedbirlerle önleyebi-
lir ya da hasarı azaltabiliriz.
DOĞUM ÖNCESĠ NEDENLER
Unicef 2009 raporuna göre; kadınların
gebelik ve doğum sırasında oluĢan kompli-
kasyonlar nedeniyle ölüm riski, geliĢmiĢ ülkele-
re oranla az geliĢmiĢ ülkelerde 300 kat fazla-
dır. Dünyada her yıl yarım milyonu aĢkın kadın
gebelik ve doğum komplikasyonları yüzün-
den ölmektedir. Bunların 70 binini 15-19 yaĢ
arası ergenlik dönemindeki kızlar oluĢturmak-
tadır. Az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde
annelikle ilgili nedenler yüzünden ölüm riski
76‟da 1 iken, geliĢmiĢ ülkelerde bu oran 8 bin-
de bir‟dir. Buna göre az geliĢmiĢ ülkelerde
ölüm oranı % 0,99 düzeyindedir. Hamilelik ön-
cesi anneye iliĢkin durumlardan; anne adayı-
nın yaĢının 18‟in altında (ergen) ya da 35 yaĢ
ve üstünde olması ve yüksek doğurganlık
oranları en önemli risklerin baĢında gelmekte-
dir. Öte yandan, hamilelik öncesinde kadınla-
rın diyabet, hipertansiyon, kalp hastalıkları,
ilaç ve alkol bağımlılığının olması, obezite ve
bazı genetik durumlara sahip olması hamilelik
döneminde fetüsün sağlığını ve geliĢimini etki-
leyen durumlar yaratabilmektedir.
94
Anne Adayının KullanmıĢ Olduğu
Ġlaçlar ve Geçirdiği Hastalıklar
Anne adayının maruz kaldığı ve engelli-
liğe yol açabilen bazı problem durumları aĢa-
ğıda açıklanmıĢtır.
 Enzim yetersizliği (Yarık damak hamileliğin
35.-37. günlerinde oluĢur)
 Maruz kaldığı gıda ya da madde zehirlen-
meleri
 Hamilelik sırasında Rubella (Alman kızamık-
çığı), menenjit, toksoplazma, bakteriyel ve
viral enfeksiyonlar fetüs ve yeni doğan için
çoklu yetersizliklere yol açabilir.
 Radyasyona , X ıĢınlarına maruz kalması
 Sigara, alkol ve uyuĢturucu kullanımı
 Stres
 Kalıtsal durumlar (kromozomlar yolu ile ge-
çen nitelikler, kromozom fazlalığı (down
sendromu), Fenilketanuri (PKU)
 Solunum yolu hastalıkları fetüsün geliĢimini
olumsuz olarak etkileyebilir.
Hamilelikte anne adayının yanlıĢ ve ye-
tersiz beslenmesi, yapısal olarak anne karnın-
da oluĢan durumlar, ilaçlar ve kimyasal mad-
deler (epilepsi önleyici ilaçlar, kemoterapik
ilaçlar, hormon ilaçları, akne ilaçları) kafatası
anomalilerine yol açmaktadır. Enfeksiyonlar
(rahim içi enfeksiyonları, frengi, rubella) ve
kronik hastalıklar (Ģeker hastalığı vb.) bebekte
geliĢim gerilikleri, kalp ve dolaĢım bozuklukları
oluĢturabilir.
 Kalıtımsal Bozukluklar ve Akraba Evliliği
Genetik biliminde kaydedilen ilerleme-
ler sayesinde, birbiriyle akraba olan anne ba-
banın çocuklarında doğuĢtan bozukluk olma
olasılığının çok yüksek olduğu ve bazı kalıtsal
bozuklukların etkisini birkaç kuĢak boyunca
sürdürdüğü anlaĢılmıĢtır. Yarık damak ve tav-
Ģan dudağı doğuĢtan kalça çıkığı, yumru
ayak ve diyabet gibi bozukluklar belirli aileler-
de daha sık görülmektedir. Yakın kan akraba-
larıyla evlenen kiĢilerin çocuklarında bu bo-
zuklukların ortaya çıkma olasılığı daha yüksek-
tir.
Hemen herkeste çeĢitli bozukluklara yol
açabilecek olan kromozom anormallikleri ola-
bilir. Bu durumda kendilerinin etkilenmemesi
ve tehlikeli bir kalıtsal özelliğin yalnızca taĢıyı-
cısı olmaları herkesin çift kromozomunun ol-
ması sonucudur. Ancak, çoğu durumda, bir
kromozomun bozuk olması, diğer kromozo-
mun iyi durumda olduğu ve tüm iĢlevleri yük-
lendiği için, herhangi bir aksaklığa yol açmaz.
Akraba evliliklerinin yoğun olduğu ülke-
lerden sayılan Türkiye‟de yapılan her 5 evlilik-
ten 1‟inde eĢler akrabadır. Bu evliliklerin yüzde
70‟i teyze, amca, hala ve dayı çocukları gibi
birinci derecede kuzenler arasında gerçekleĢ-
mektedir. Akraba evliliklerinden doğan 100
bebekten 9‟u engelli veya hastalıklıdır. Akra-
ba evlilikleri bazı tıbbi sakıncaları da berabe-
rinde getirirken, birçok genetik hastalığın gö-
rülme riskini artırmaktadır. Ülkemizde doğum-
sal hastalıkların önemli bir bölümünü,
“Otozomal resesif” denilen “gizli geçen” has-
talıkların oluĢturduğu görülmektedir.
Kan UyuĢmazlığı
Anne Rh negatif, baba Rh pozitif ise
bebeğin kanı baskın özellik olan Rh pozitif ola-
bilir. Annenin Rh (-), bebeğin Rh (+) olması
kan uyuĢmazlığına neden olur ve bebeğin
beyin hücreleri bundan etkilenebilir. Bu yüz-
95
den Rh (-) olan her anne, gebeliğin hemen
baĢında anti-Rh antikorlar açısından araĢtırıl-
malıdır (Ġndirekt Coombs Testi). Bu tür bir has-
talıktan kurtulmanın temel kuralı korunma ol-
duğundan aĢağıdaki kurallara uyulmalıdır:
 Gebeliğin baĢında eĢlerin kan grupları tes-
pit edilmelidir.
 Eğer Rh uyuĢmazlığı varsa indirect coombs
testi uygun aralıklarla tekrarlanmalıdır.
 Ġlk gebelikte 28. haftada erken korunma
iğnesi (Rhhiperimmünglobulin) yapılabilir.
 Doğumdan sonra bebek kan grubu Rh po-
zitif bulunursa; sonraki bebekleri korumak
için antikor üretimini engelleyecek Rhhipe-
rimmunglobin enjeksiyonu 72 saat içinde
yaptırılır.
Eğer anne duyarlı hale gelmiĢse bebek risk
altındadır. Gebelik ilerledikçe; kandaki antikor
düzeyleri kontrol edilir. Eğer yüksek düzeylere
çıkarsa, özel testlerle bebeğin sağlığı mutlaka
bir perinatoloji kliniğinde takip edilmeli ve uy-
gun tedavi yapılmalıdır. DüĢüklerde gebelik 3
aydan büyükse immunglobulin uygulaması
tam doz yapılmalıdır. Ġlk 3 ay içinde 6-8 hafta-
dan sonra ceninde kırmızı kan hücreleri oluĢ-
maya baĢladığından düĢük doz hiperim-
münglobulin (koruyucu iğne) yapılması uygun
olur. Tıbbi nedenlerle veya isteğe bağlı kürtaj-
larda Rhhiperimmunglobulin müdahaleden
önce uygulanmalı, operasyon mümkünse va-
kum ile yapılmalıdır.
YaĢamın engellilik haliyle birlikte baĢla-
ması (1) genetik sorunlardan, (2) gebelik sıra-
sında yaĢanan sorunlardan ve (3) doğum sı-
rasında yaĢanan sorunlardan kaynaklanabil-
mektedir. Genetik sorunlar, daha yüksek
oranda zihinsel engelliliğe neden olmaktadır.
Bunlar içerisinde Down sendromu en sık görü-
len kromozom anomalisidir. Ayrıca yarık da-
mak-dudak ve konjenital kalça çıkığı da, en
sık bedensel engelliliğe neden olan durumlar
olarak sayılabilir. Son yıllarda oldukça ileri dü-
zeye ulaĢan genetik bilimi, genlerde var olan
ve kuĢaklara aktarılan bozuklukları saptama
yolunda çok büyük adımlar atmıĢtır. Ancak
henüz gen üzerindeki hastalığa veya engellilik
haline neden olabilecek sorunun bertaraf
edilmesi tam anlamıyla baĢarılamamıĢtır. Ayrı-
ca doğuĢtan engellilik nedenlerinin bir kısmını
da gebelik sürecinde ve doğum sırasında olu-
Ģan sorunlar oluĢturmaktadır. Genetik bozuk-
luklar hariç, diğer nedenlerin çoğu kontrolü
sağlanabilir durumlardır. Gebelik sırasında olu-
Ģan sorunlar arasında engellilik oluĢturma ihti-
mali en yüksek olanlar; kızamık, kızamıkçık ve
toksoplazma gibi enfeksiyon hastalıkları, an-
nenin radyasyona maruz kalması ya da tali-
domid gibi anomalili bebek doğumuna ne-
den olan ilaçlar kullanmasıdır.
DOĞUM ANI NEDENLER
Geç ve Güç Doğumlar
Yetersiz oksijen (Anoksiya) bebeğin do-
ğum süreci sırasında yeterli oksijen alamaması
durumudur. Yetersiz oksijen bebeğin baĢı üze-
rinde beklenmedik basınç oluĢturarak beyin
hücrelerinin zedelenmesine yol açabilir. Beyin
felci, epilepsi ve zihinsel yetersizlik durumları
oluĢabilir.
96
Bebeğin yetersiz oksijen almasında;
plasentanın rahim duvarından erken ayrılma-
sı, göbek bağının bebeğin boynuna dolan-
ması, bebeğin baĢının önce değil, sonra çık-
ması, anormal ve uzamıĢ doğum nedeni ile
kadına doğumda ilaç verilmesi, gebelik zehir-
lenmesi gibi nedenler etkili olabilir. DüĢük do-
ğum ağırlığı nedeni ile kuvöze konulduğunda
kuvöz içi ıĢık ve oksijen ayarlanmasında dik-
katli olunmazsa ROP denilen körlük ve beyin
incinmesi durumları oluĢabilir. Güç doğumda
forseps, çengel ya da vakum uygulanması
bebeğin beynine basınç yaptığı ve kanama-
lara yol açtığı için zedelenmelere neden ola-
bilir. Bu durumlarda sezaryen düĢünülmelidir.
Prematüre Doğum
Bebeğin geliĢimsel olarak hazır olma-
dan doğması (37 haftadan önce) doğması
veya zamanına göre hafif bebekler (37 hafta-
dan sonra doğmasına karĢın düĢük ağırlıkla
doğan bebekler). Prematüre doğum neden-
lerinin baĢında anne adayının kötü beslenme-
si, yoksulluk, sigara içmesi, genetik etmenler
gelmektedir. Küçük yaĢta evliliklerde anne
adayı daha tam geliĢemediğinden risk oluĢtu-
rabilmektedir.
DOĞUM SONRASI NEDENLER
Doğum sonrası nedenleri gruplandıra-
rak sıralarsak;
Oksijen Seviyesinin DüĢmesi
Azalan kan akıĢına bağlı hücre ve do-
ku ölümü gibi durumlar ağır zihinsel gerilik, ön-
lenemeyen nöbetler ve spasiteyi oluĢturur.
Solunum Güçlükleri
Prematüre bebeklerin %50‟sinde ger-
çekleĢen bir durumdur. Sağlık koĢulları, bebe-
ğin sık sık hastalanması, bulaĢıcı hastalıklar,
ateĢ Ģeklindedir. Çocuk hastalıkları (kızamık, su
çiçeği, çiçek, çocuk felci vb.) aĢılarla önlene-
bilir. Enzim yetersizliği nedeni ile oluĢan sarılık
(kanda biluribin yükselmesi) ağır hasarlara yol
açar.
Kazalar
(DüĢme, yanma, trafik kazaları, ev ka-
zaları vb.) Kafa travmaları. Zehirlenmeler, Eği-
timsizlik ve çevresel etmenler (kültürel ve eko-
nomik açıdan yoksul bir çevrede büyüme).
Bebeğin aĢırı antibiyotik ve diğer ilaçlar kul-
lanması.
Unicef 2009 verilerine göre; Az geliĢmiĢ
ülkelerde dünyaya gelen bir çocuğun doğu-
mu izleyen ilk birkaç ay içinde ölme olasılığı
geliĢmiĢ bir ülkede dünyaya gelen çocuğa
göre 14 kat daha yüksektir. Annelerle yeni do-
ğan çocukların yaĢamı ve sağlığı birbiriyle ya-
kından iliĢkilidir. Bu nedenle yeni anne olanla-
rın yaĢamını kurtarmaya yönelik önlemlerin
çoğu aynı zamanda yeni doğan çocuklara
da yarar sağlamaktadır.
ĠĢ Kazaları
Bu gruba giren engellilik nedenlerin-
den bir alt gurubu kazalar oluĢturmaktadır.
Yapılan araĢtırmalar iĢ kazaları, meslek hasta-
lıkları ve ev kazalarının %80-90‟ının insani ne-
denler, %10-20‟sinin ise çevre koĢullarından
kaynaklandığını göstermektedir. ĠĢ kazaları
nedeniyle ülkemizde günde dört kiĢi hayatını
kaybetmekte, sekiz kiĢi engelli kalmaktadır.
Ülkemizde iĢ kazaları daha çok inĢaat sektö-
ründe meydana gelmektedir. Ev kazalarında
ise çocuklar, yaĢlılar, ortopedik, zihinsel veya
sosyal engelliler en önemli risk gruplarını oluĢ-
turmaktadır. Trafik kazaları alınan yoğun ön-
lemlere rağmen ülkemizde giderek artmakta-
dır. Trafik kazaları nedeniyle son on yılda
50.000‟den fazla insanımız hayatını kaybetmiĢ,
2 milyondan fazla kiĢi yaralanmıĢ, 200.000‟den
fazla kiĢi de engelli kalmıĢtır. Spor kazaları içe-
risinde en önemlisi göller, kanallar, yüzme ha-
vuzları ve denizde suya dalma sırasında geli-
97
Ģen kazalardır. Suya balıklama dalıĢ sırasında
atlanan yer sığsa ya da atlanan bölgede
tümsek varsa ve atlama tekniği yanlıĢsa spi-
nalkord yaralanması meydana gelebilir. Ge-
nellikle de bu yaralanma servikal (boyun) dü-
zeyde olmaktadır. Bu durumda tetrapleji ola-
rak adlandırılan boyundan aĢağıya tüm be-
deni hareketsiz kılan tablo ortaya çıkmakta-
dır. Böyle bir engellilik hali kiĢinin baĢta kendisi
olmak üzere ailesi ve toplum için de önemli
bir sorun oluĢturmaktadır.
BulaĢıcı Hastalıklar
Yetersizlik ve geriliklerin baĢlıca nedeni
olmayı sürdürürken bulaĢıcı olmayan faktörler
ya da gen-çevre faktörleri, endüstrileĢmiĢ
dünyada yetersizlik ve hastalıkların nedeni
olarak liderliği ele geçirmiĢ durumdadır. Ço-
cuklarda görülen bu yeni yaygın hastalıklar
arasında solunum yolu hastalıkları, (kapalı
alanlarda çok uzun süre kalma ve yaĢama)
astım (ABD‟de 10 çocuktan 1‟inde) diyabet
ve obezite baĢlıcalarıdır. Hava geçirmeyen
evler, elyaf vb. yatak, doğal olmayan halı vb.
ve bilgisayar baĢında uzun süre hareketsiz
oturma, fastfood beslenme alıĢkanlıkları ço-
cuklarda görülen yaygın hastalıkların neden-
leri arasında sıralanmaktadır.
Ekonomik KoĢullar
Yoksulluk, annenin eğitim düzeyi, ruh
sağlığı, anne babalık biçimleri, ailenin büyük-
lüğü, kültür, etnik köken, hem motivasyonu,
hem de olanakları sonuç olarak da çocuğun
geliĢimini etkileyen faktörlerdir.
Çocuk Yoksulluğu
Bu durum pek çok sonucu ortaya çı-
karmaktadır. Örneğin yoksul ailelerdeki ço-
cukların düĢük doğum ağırlığı ile dünyaya
gelme, yaĢamın ilk yılı içerisinde yaĢama ve-
da etme, açlık, iyi beslenememe, istismara
maruz kalma gibi durumları görülmektedir. Bu
durum uygun tıbbi hizmetlerden yararlanma Meslek Hastalıkları
olasılıklarını azaltmaktadır. Yoksul evlerde yeti-
KazanılmıĢ engellilik nedenleri arasında
Ģen çocuklar nitelikli doğum öncesi, erken dö-
meslek hastalıkları ve diğer hastalıklar da yer
nem sağlık hizmetleri, bebek bakım hizmetleri
almaktadır. Ülkemizde meslek hastalıkları da
ve erken çocukluk eğitimi programlarından
önemli engellilik nedenlerindendir. Bunlar içe-
yararlanma bağlamında dezavantajlı konum-
risinde gürültülü yerlerde çalıĢanlarda görülen
dadırlar. Yoksulluğun çocukların hayatta kal-
sağırlık, kurĢun ile çalıĢanlarda görülen kurĢun
ma, sağlık, güvenlik, öğrenme ve büyüme
felci örnek olarak verilebilir.
potansiyelleri üzerinde çok büyük etkisi vardır.
Yoksul ve karmaĢık bir çevrede büyüyen ço-
cuklar genellikle sosyal, dil ve biliĢsel geliĢim Çevresel Kirlenme
alanlarında zayıf performans gösterme eğili-
mindedirler. Daha çok kronik hastalıklara yol açmalarına
karĢın çevresel kirlenme etmenleri de engelli-
lik nedenleri arasında sayılabilir. Çevresel kir-
Nitelikli Çocuk Bakım Hizmetlerinin OlmayıĢı
lenme 20.yüzyılın ikinci yarısındaki hızlı bilimsel,
Bu durum risk durumlar oluĢturduğu gi- teknolojik ve endüstriyel geliĢmelerin “bedeli”
bi, erken dönemde doğal ortamlarda sürdü- sayılabilecek bir küresel sorunlar dizisi olarak
rülmesi gereken eğitimin niteliğini de etkileye- tüm dünya ülkelerinin karĢısındadır. Doğal
bilmektedir. afetler de sonradan oluĢan engellilik nedenle-
rinden birisidir. Deprem, sel, toprak kayması,
Çevresel Faktörler kasırga gibi doğal afetler ölümlerle sonuçlan-
dığı gibi, kalıcı sakatlıklara ve ruhsal örselen-
Hamilelik döneminde pek çok kimyasal
melere neden olmaktadır. Özellikle deprem
maddenin doğmamıĢ çocuk üzerinde etkili
kuĢağında olan ve çarpık yapılaĢmanın önle-
olduğu belirtilmektedir. Suyumuz ve havamız
nemediği ülkemizde depremler ve sadece
ağır metaller ve tehlikeli bileĢiklerle kirlendikçe
dere yataklarını dolduran seller büyük felaket-
fetüslerin kırılganlığı artmaktadır. Kimyasal bi-
lere sebep olabilmektedir. 27 Haziran 1998
leĢikler geliĢim açısından risk oluĢturmaktadır.
Ceyhan ve 17 Ağustos 1999 Yalova deprem-
Ġçme suyunda arıtma, koruma vb. amaçlı
yaygın olarak kullanılan PCB‟ler, çevredeki leri, büyük felaketler olarak tüm ulusun anıla-
kurĢun, cıva, çinko gibi ağır metaller havamız, rında yer almaktadır.
suyumuz ve toprağımızda tehlikeli boyutlara
ulaĢan miktarda artmıĢtır. Toksin gibi bu ağır
metaller plasentaya geçerek, toksin beyin
hasarlarına yol açabilmektedir. Örneğin cıva-
ya maruz kalan gebe kadınlarda kendiliğin-
den düĢüğe, ölü doğuma ve bebekte doğuĢ-
tan Ģekil bozukluklarına neden olabilmekte,
kurĢun ise zeka geriliğine yol açabilmektedir.
Sonradan oluĢan engellilik nedenleri arasında
yer alan öğrenme, anksiyete, duygu durum
ve iletiĢim bozuklukları ile otizm gibi yaygın ge-
liĢimsel bozukluklar, tıbbi açıdan hastalık ola-
rak kabul edilmektedir.

98
 ENGELLĠLĠĞĠ ÖNLEMEK ĠÇĠN ALINMASI GEREKEN TEDBĠRLER
Engelliliğin önlenmesinde tıbba önem-
li görevler düĢmektedir. Engelliliğin önlenme-
sinde tıbbın görevleri üç baĢlık altında ince-
lenebilir:
Antenatal (Doğum Öncesine Ait) Faktörler
Antenatal (doğum öncesine ait) fak-
törlerden korunmada tıbbi hizmet veren ku-
rumların öncelikle genetik danıĢmanlık hiz-
metleri vermeleri gerekmektedir. Özellikle
akraba evliliklerinin söz konusu olduğu ve bu-
na bağlı engellilik durumlarının halen görüle-
bildiği ülkemizde bu konuda eğitim vermek
ve tanı merkezleri kurmak, tıpla uğraĢan kiĢi-
lerin görevlerinden birisi olmuĢtur.
Son yıllarda genetik hastalıklarla ilgili
merkezlerin kurulması, gebelik döneminde
daha planlı tıbbi ve eğitsel çalıĢmaların yapıl-
ması, 10 Haziran 1998 tarihinde çıkarılan
23368 sayılı “Genetik Hastalıklar Tanı Merkez-
leri Yönetmeliği” ve Sağlık Hizmetleri Temel
Kanunu‟nun 3. maddesine eklenen hüküm-
lerle mümkün olmaktadır.
Anne adaylarının takipleri, maternal
risk faktörlerini de azaltmaktadır. Yüksek riskli
gebelikler çok yakın takip edilmekte, geliĢmiĢ
ultrason cihazlarıyla bebeğin pozisyonu, sağ-
lık durumu, fiziksel yapısı hakkında bilgi sahibi
olunmakta, gerektiğinde yerinde ve zama-
nında müdahale Ģansı yakalanabilmektedir;
annenin beslenmesi düzenlenebilmekte,
kendisi ve bebeği için tehlikeli olabilecek du-
rumlar konusunda uyarılabilmektedir.
Ayrıca amniyosentez ve anne seru-
munda yapılan testlerle bebekte olabilecek
engellilik hallerinin pek çoğu tespit edilebil-
99
mektedir. Örneğin, anne serumunda ve am-
niyosentez, sıvısında alfa-feto protein düze-
yinde artma, bebeğin yaĢaması durumunda
ağır engellilik haline neden olacak nöral tüp
defektlerinin, Turner sendromunun, konjeni-
talnefrozisin varlığına iĢaret edebilmektedir.
Perinatal (Doğum Sırasında OluĢabilecek)
Faktörler
Perinatal (doğum sırasında oluĢabile-
cek durumlara ait ) faktörlerden korunmada
sezaryen operasyonları, büyük oranda yar-
dımcı olmaktadır. Sezaryen operasyonlrı, do-
ğum eylemini kolaylaĢtırmakla kalmamıĢ, an-
nenin ve bebeğin konforunu da sağlamıĢtır.
Ancak bir çeliĢki olarak kabul edilebilecek
konu; tüm bu yenilik ve ilerlemelere rağmen
halen doğum travması ve buna bağlı sereb-
raliskemi ve engellilik durumlarına halen rast-
lanmasıdır.
Postnatal (Doğum Sonrası) Faktörler
Postnatal (doğum sonrası) faktörler
için koruyucu önlemler ise: yeni doğan bakı-
mı, aĢılama hizmetleri ve bazı metabolik has-
talıkları tarama yöntemiyle erken tanımak ve
yol açabilecekleri engelliliği ortadan kaldır-
maktır. Bu amaçla Türkiye‟de Sağlık Bakanlı-
ğı, Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri‟nde ve
Sağlık Hakları‟nda ücretsiz aĢı uygulamaları
yapmaktadır. Hatta 1985 yılından bu yana,
çocukluk çağı bulaĢıcı hastalıklarını, özellikle
de alt kısmındaki ekstremitelerde yetersizliğe
neden olabilen polio (çocuk felci) hastalığı-
nı, çiçek hastalığı gibi hastalıkları ortadan
kaldırmak amacıyla kampanyalar düzenlen-
mekte, bu kampanyalar çerçevesinde tüm
Türkiye‟de en ücra köĢelerde kalmıĢ evlere
bile ulaĢarak her bebeğin aĢılanması yapıl-
maya çalıĢılmaktadır. Yine bu aĢılama prog-
ramı içerisinde yer alan rubella (kızamıkçık)
da gebe kadının enfekte olması halinde be- mına alınması, sağlık sistemlerinin güçlendiril-
bekte kalp-damar sistemi anomalileri, görme mesi.
kusuru ve iĢitme kusuru veya mikrosefali vs.
Amerika BirleĢik Devletleri‟nde uygula-
gibi merkezi sinir sistemi hasarı ile görülen do-
nan Head Start Programı gibi toplumsal hiz-
ğuĢtan kızamıkçık enfeksiyonuna neden ol-
metler yoluyla nitelikli erken çocukluk eğitim-
maktadır. AĢılama programları epidemilere
lerine ulaĢmalarının sağlanması, anne aday-
son vererek gebelerdeki enfeksiyon riskini
larına bakım, beslenme imkânları sağlanması
azaltmaktadır. AĢılamalarla birlikte diğer bir
vasıtası ile sağlıklı çocuk doğurmalarının sağ-
koruma faktörü olarak taramalar kullanıl-
lanması, yeni doğan çocuklar için bakım hiz-
maktadır. Zihinsel engelliliğe neden olan ve
metleri sağlanması.
tanındığında tedavisi oldukça basit olan
“fenilketonüri”, “hipotiroidi”, “galaktozemi”
gibi metabolik hastalıklar tarama testleriyle
ortaya çıkarılmakta ve erken tedavisi yapıla-
bilmektedir. Böylece bu hastalıkların neden
oldukları engellilik hali önlenebilecektir.

Ancak tüm bu çabalara rağmen do-

ğuĢtan olan engelliliği tamamen ortadan
kaldırmak mümkün olamamaktadır.

Artık biliyoruz ki çocuklarımız içinde

bulunduğumuz bu dünyaya hem genetik,
hem de çevresel pek çok faktörün etkisi so-
nucu gelmektedir. Ancak sizin de burada
gördüğünüz gibi pek çok faktör kontrol altına
alınabilir, etkisi azaltılabilir, bir baĢka deyiĢle
bir takım düzenlemelerle sonucu değiĢtirme-
miz mümkün olabilir.

Bu önlemler Ģöyle sıralanabilir;

Toplumda risk faktörlerine yönelik far-

kındalığın arttırılması, toplumun bilinçlendiril-
mesi, evlenmeden önce anne baba adayı
olan çiftler için farkındalık ve bilinçlendirme
programlarının uygulanması, görsel ve iĢitsel
yayın organları yolu ile sürekli bilinçlendirme
çalıĢmalarının yürütülmesi.
Tüm çocukların sağlık sigortası kapsa-
Aileleri güçlendirme; gereksinimleri
karĢılanan aileler güçlenmiĢ duruma gelirler.
Aileler, kendileri ve çocukları ile ilgili kararlar
almak ve bilgi ve hizmetlere ulaĢmak için uz-
manların desteğine ihtiyaç duyarlar. Güçlen-
dirmenin amacı, ailelerin karar almalarını ve
kendileri tarafından belirlenen hedeflere yö-
nelik hareket etmelerini sağlamaktır. Ailelerin

100
yaĢam kalitesinin yükseltilmesi de güçlendir-
menin yollarındandır. Aile bireylerinin hem
fiziksel, hem de psikolojik yönden kendilerini
iyi hissetmeleri, olumlu sosyal kabul gördükle-
rini düĢünmeleri, bunu hissetmeleri, kendilerini
geliĢtirme potansiyeline sahip olmaları ile ya-
Ģam kaliteleri arttırılabilmektedir. Kaynaklara
ulaĢabilmek, yeterlilik, kendine yönelik yararlı-
lık gücün değerini arttırmaktadır.
Yoksulluğun önlenmesi, aile merkezli
erken bakım ve eğitim hizmetlerinin yaygın-
laĢtırılması, sosyal desteğin olması, gibi ön-
lemlerle aileler güçlendirilebilir. Özel eğitim
alanında çalıĢan uzmanların sadece çocuğu
değil aileyi merkeze alan çalıĢmalar yürüt-
mesi gerekmektedir.
Kadınların Eğitimi; Annelerin okul eği-
timlerinin yetersiz olması, doğum öncesi, do-
ğum sırası ve doğum sonrası risklerin oluĢma-
sında çok etkilidir. Risklerin ortadan kaldırıl-
ması, engelliliğin önlenebilmesi için kız ço-
cuklarının, kadınların eğitimi olmazsa olmaz
koĢuldur.
101
Engelliliği önlemek için alınacak ön-
lemleri özetleyerek tekrar maddeler halinde
sıralarsak;
 Doğum öncesi genetik testler
 Doğum öncesi kan grubu testleri
 Hamilelik esnasında düzenli doktor
kontrolü
 Hamilelik süresince sağlıklı beslenme
ve stressiz ortam
 Doğumun uygun ortamda
gerçekleĢmesi
 Doğum sonrası hastalıklarda düzenli
tedavi
 Doğum sonrası düzenli besleme ve
sağlıklı ortam sağlama
Sonuç olarak; engelliliğin önlenmesinde
toplumdaki tüm bireylerin, devletin, sivil top-
lum kuruluĢlarının etkileĢimli bir iĢbirliği içinde
çalıĢmaları gerekmektedir.
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
 KAYNAKÇA
1. Prof. Dr. Akçamete Gönül, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
seminer notları, Ankara 2012.

2. BaĢbakanlık Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı, Türkiye Özürlüler AraĢtırması.

EriĢim: www.özida.gov.tr

3. Milli Eğitim bakanlığı Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemlerinin

Güçlendirilmesi Projesi, Zihinsel Engelliler, Ankara.

4. T.C. BaĢbakanlık Türkiye Ġstatistik Kurumu, özürlülerin Sorun ve Beklentileri

AraĢtırması, Ankara 2010.

5. Esma Kilimcioğlu Güler, Tıbbi Ortamların ve ĠliĢkilerin Engelli KiĢilere

Uygunluğunun Etik Yönden Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Çukurova
Üniversitesi, Adana 2005.

6. Doç.Dr. Kırcaali Ġftar Gönül,Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1018 Özel

Eğitim Ünite 1

7. MEGEP ( Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi ) Çocuk

GeliĢimi ve Eğitimi Zihinsel Engelliler , Ankara 2007

8. MEGEP ( Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi ) Çocuk

GeliĢimi ve Eğitimi ĠĢitme Engelliler, Ankara 2010

9. MEGEP ( Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi ) Çocuk

GeliĢimi ve Eğitimi Görme Engelliler Ankara 2008

10. MEGEP ( Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi ) Çocuk

GeliĢimi ve Eğitimi Bedensel Engelliler ve Süreğen Hastalıklı Çocuklar
Ankara 2008

11. MEGEP ( Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi ) Çocuk

GeliĢimi ve Eğitimi Uyumsuz Çocuklar Ankara 2011

112
Rize İlinde Engelliliğin Önlenmesi Projesi, 2013
www.engelsizrize.com
www.facebook.com/engelsizrize