Professional Documents
Culture Documents
PSYCHICZNYCH
jednak osobą wrażliwą, cierpliwą, wierzącą w sens i skuteczność treningu. Musi umieć doceniać
najmniejsze nawet postępy pacjentów oraz nawią2ywać dobry kontakt z grupą. Ważne jest także,
aby posiadał pewne doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi.
W szkoleniu trenerów umiejętności społecznych wskazane jest, aby uczący się brali udział w
zajęciach zarówno w roli pacjentów, jak i trenerów. Przy tej okazji — jeśli to możliwe — można
przygotować demonstrację wideo, o których mowa na dalszych stronach i w instrukcjach
dotyczących prowadzenia poszczególnych cykli zajęć. Korzystne jest. ze względów
terapeutycznych, jeśli trenerzy biorą udział w nagrywanych scenach. Daje to pacjentom poczucie
bezpieczeństwa i zmniejsza dystans.
Pacjenci
Treningi przygotowane zostały z myślą o osobach przewlekle chorych psychicznie, wykazujących
obniżony poziom funkcjonowania społecznego. Dobierając członków grupy treningowej należy
pamiętać o tym, żeby były to osoby choć w minimalnym stopniu zainteresowane ćwiczeniem danej
umiejętności oraz aby ich objawy psychotyczne były na tyle wyrównane, żeby nie zakłócać
koncentracji uwagi pacjentów podczas zajęć.
Każdy z treningów ma na celu poprawę funkcjonowania pacjenta w innej dziedzinie życia, dlatego
też podejmowanie decyzji o tym. w którym treningu pacjent powinien wziąć udział, powinno być
poprzedzone dokładną analizą jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych. Pacjenci
mający kłopoty z utrzymaniem higieny osobistej lub przygotowywaniem sohie najprostszych
posiłków to często pacjenci z większymi zaburzeniami. Dla nich wskazany jest ud/.iał w treningach
higienicznym lub kulinarnym, gdyż, po pierwsze, poprawiło ich funkcjonowanie na podstawowym
poziomie, a po drugie, treningi te wymagają mniejszej koncentracji i wysiłku niż. na przykład,
trening rozwiązywania problemów. Oczywiście, po pewnym czasie i ci pacjenci mogą przystąpić do
trenowania np. umiejętności prowadzenia rozmowy itp., gdyż za/.wyc/.aj ich deficyty w zakresie
umiejętności interpersonalnych sq nic mniejsze niż w zakresie umiejętności samoobsługi. Z kolei
trening przygotowujący pacjentów
do podjęcia pracy jest oczywiście przeznaczony dla osób już dobrze funkcjonujących, gotowych do
zmierzenia się z trudniejszymi zadaniami w swym codziennym życiu.
Prowadzenie treningu
Treningi umiejętności społecznych są. metodą wysoce dyrektywną. służącą poprawie efektywności
działania w funkcjonowaniu społecznym. W celu uzyskania lepszych wyników stosuje się
jednocześnie bodźce nie tylko słuchowe, ale i wzrokowe. Dlatego podczas wszystkich zajęć
używana jest często tablica, na której terapeuta każdorazowo zapisuje temat zajęć, omawiane
problemy, sposób ich rozwiązania itd. Często wykorzystuje się gotowe plansze, na których
wypisane są kolejne czynności konieczne do wykonania zadania, elementy prawidłowej rozmowy,
produkty potrzebne do przyrządzenia danej potrawy itd. Ważną techniką wizualną jest demonstracja
wideo, podczas której pacjenci oglądają czynności będące przedmiotem treningu, a także
nagrywanie na wideo ćwiczeń wykonywanych przez pacjentów, co ułatwia im ocenę własnych
umiejętności i poprawianie niedociągnięć.
Generalną zasadą pracy terapeuty jest stosowanie pozytywnych wzmocnień. Pracuje on bowiem z
ludźmi przewlekle psychicznie chorymi, którzy przez większość swojego życia otrzymywali
negatywne oceny od wszystkich: rodziny, znajomych, nauczycieli, sąsiadów, a nawet terapeutów i
opiekunów. Z biegiem lat negatywne oceny stają się dla nich obojętne i często na nie w ogóle nie
reagują.
Pozytywne bodźce wywołują początkowo zdziwienie, które przechodzi jednak stopniowo w
zaciekawienie. Tylko bodźce pozytywne motywują do dalszej pracy. Wbrew pozorom taka metoda
pracy jest dość trudna, wymaga rzetelnego śledzenia starań pacjenta, szczególnego zainteresowania
jego sprawami oraz taktu. Nie chodzi tu o chwalenie wszystkiego po kolei; stosując stopniowanie
pozytywnych bodźców podkreślamy nasze zrozumienie dla trudności oraz zainteresowanie
postępami pacjenta. Ilustruje to następujący przykład: częste spóźnienia na zajęcia łatwiej jest
zganić słowami: ..Znowu się pan spóźnił", niż zauważyć: ..Wprawdzie jest pan trochę spóźniony,
ale widzę, że się pan stara, bo dziś jest pan parę minut wcześniej: liczę na lo. że następnym razem
hęd/.ic jcs/c/.e
K)
lepiej". Proszę zwrócić uwagę na sposób interpretacji: „nie jest dobrze, ale ...". i tu okazanie
zainteresowania i chęci pomocy w trudnościach.
Drugi przykład dotyczy osób, którym trudno jest wysiedzieć dłużej na zajęciach i cz?sto pytają o
zgodę na wyjście do toalety lub na papierosa. Bez entuzjazmu oczywiście, ale wyrażamy zgodę,
mówiąc w podobny sposób: „Dobrze, może pan wyjść, ale proszę wrócić, będziemy tu na pana
czekać, bo omawiamy ważne problemy i zależy nam na pana opinii".
Trzeci przykład: Pacjent ćwiczył rozmowę z kolegą, ale nie wyszło to najlepiej, chociaż się starał.
Inni uczestnicy grupy przekrzykują się w ocenie: ,,Nic nie było słychać". Terapeuta wiedząc, ile
wysiłku kosztuje pacjenta wyjście na środek sali i choćby wydanie głosu, bierze go w obronę:
„Rzeczywiście mówił pan dość cicho, ale dziękujemy panu, że zechciał pan wziąć udział w tym
ćwiczeniu. Wiem, że to trudne, ale poćwiczymy do następnych zajęć razem i na pewno będzie
lepiej". Taka wyrozumiałość i chęć pomocy pacjentowi wynika ze znajomości specyfiki schorzenia
i inwalidztwa.
Musimy pamiętać, że to, co dla nas jest zwykle łatwe, dla ćwiczącego jest niewyobrażalnie trudne,
a nieumiejętność jego pogłębiona jest wieloletnim brakiem praktyki, niską samooceną, lękiem. To
właśnie terapeuta wspólnie z pacjentem musi pokonać te bariery. Pod tym względem każdy pacjent
posiada inny poziom umiejętności i aby terapia była skuteczna musi uwzględniać możliwości,
zainteresowania i potrzeby indywidualne każdego trenowanego. I tak staruszka z domu opieki nie
należy uczyć, jak uszczelnić okna na zimę. a schludnej, zadbanej młodej dziewczyny, jak i dlaczego
myć ręce.
Na szczególną uwagę zasługuje również postawa terapeuty. Pomimo stosowania metod wysoce
dyrektywnych dominuje postawa partnerstwa, w przeciwieństwie do błędnej i nieterapeutycznej
nado-piekuńczości. Terapeuta towarzyszy pacjentowi, uczy go odgrywania ról, modeluje, udziela
wzmocnień, aktywnie sekunduje, podpowiada, ale niczego nie wykonuje za pacjenta.
Modelowy cykl zajęć trwa około 3 miesięcy. Czas zajęć można wydłużać lub (rzadziej) skracać, w
zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów. Scenki powinny być krótkie, a informacje /wrot-
ne od terapeuty —jasne i /.wiezie. Treningi rozpoczynają sic zawsze
ll
od spotkania informacyjnego, a następnie ułożone są według wzrastającego poziomu trudności i
zakresu ćwiczeń. Cykl każdorazowo kończy się spotkaniem podsumowującym, któremu nadaje się
charakter dość uroczysty; wskazane jest wręczenie np. dyplomów ukończenia kursu treningowego
lub drobnych upominków związanych z tematyką treningu.
Zajęcia odbywają się kilka razy w tygodniu i trwają od l do 1,5 godziny. Między treningami
pozostaje czas na indywidualną pracę z pacjentem, utrwalenie i rozszerzenie nabytych umiejętności.
Trening powinien być prowadzony w małych 6-8 osobowych grupach, aby wszyscy brali w nim
aktywny udział.
Każdy pojedynczy trening, niezależnie od poruszanej tematyki, należy prowadzić według stałego
schematu:
• Po powitaniu uczestników terapeuta podaje i często zapisuje na tablicy temat danego zajęcia. Co
kilka zajęć wskazane jest również przypomnienie tematyki całego cyklu treningowego i ogólnego
celu jego przeprowadzenia.
• Następnie terapeuta czyta (czyta, a nie opowiada, aby zawsze używać tych samych, prostych
sformułowań) kilka zdań wyjaśniających temat treningu.
• W celu utrwalenia podanej wiedzy stosuje się powtórzenia, poprzez zadawanie pacjentom pytań i
uzyskiwanie najbardziej wyczerpujących odpowiedzi. Pytanie należy kolejno zadawać wszystkim
pacjentom, wracając parokrotnie do osób mniej aktywnych lub mniej chłonnych. W tym momencie
pomocne są tablice i plansze pomocnicze.
• Kolejny etap to prezentacja danej czynności na wideo (jest to wskazany, ale niekonieczny wymóg
prowadzenia treningów) lub na żywo.
Czynność może demonstrować terapeuta lub wybrany „modelowy" uczestnik. Jeżeli terapeuta
korzysta przy demonstracji z pomocy pacjentów, to w scenkach bardziej skomplikowanych,
dłuższych powinien omówić to z nimi przed zajęciami, przygotować ich tak. aby ułatwić im
wykonanie zadania. Nie może zapomnieć o podziękowaniu za podjęty wysiłek i pomoc.
12
• Kolejno czynność powtarzają wszyscy uczestnicy zajęć.
• Każdorazowo większość uczestników otrzymuje „zadanie domowe", zawsze dokładnie opisane na
kartce jako temat do pracy indywidualnej, np.: zadzwonić do znajomego, zapłacić na poczcie
rachunek za światło itp.
Praktyczne trudności
Jak już wspomniałam, treningi umiejętności społecznych prowadzone są przez nas od 1989 roku.
Przez ten czas zgromadziliśmy sporo doświadczeń, których dokładniejszy opis (jak również wyniki
naszych badań nad skutecznością treningów), można znaleźć w publikacjach Zakładu Rehabilitacji
Instytut Psychiatrii i Neurologii (patrz póz. 11 i 14 w Bibliografii). W tym miejscu zasygnalizuję
jedynie najczęstsze trudności, z którymi spotykamy się podczas prowadzenia zajęć treningowych.
Często zdarza się, zarówno w przypadku treningów prowadzenia rozmowy czy rozwiązywania
problemów, jak i treningów samoobsługi, że pacjenci uznają przedstawione im zadania bądź za zbyt
proste (np. mycie rąk lub utrzymywanie kontaktu wzrokowego), bądź za nienaturalne czy sztuczne
(np. odgrywanie sytuacji rozmowy z matką na sali treningowej). W obu przypadkach należy
cierpliwie zachęcać pacjentów do wykonania ćwiczenia, podkreślając, że elementy zachowań,
nawet tych, które wydają się nieprawdziwe, można zawsze wykorzystać w życiu codziennym, a im
więcej razy daną czynność się wykona, tym lepiej się ją później pamięta i sprawniej wykonuje.
Zdarza się, że pacjent jest zmęczony kilkakrotnym powtarzaniem ćwiczenia. Mimo to należy go
zachęcić, aby wykonał zadanie, wskazując na postępy, jakich dokonuje za każdym razem, lub, jeśli
nadal się opiera, przesunąć wykonanie ćwiczenia na kolejne zajęcia. Ponadto zawsze należy dać
pacjentowi czas na pokonanie jednego progu trudności i przejście do następnego, choć nie może to
trwać zbyt długo, gdyż może on wypaść z rytmu całego cyklu.
Częstym problemem jest skrępowanie odczuwane przez pacjentów zarówno przy wykonywaniu
ćwiczeń z zakresu higieny osobistej, jak i przy odgrywaniu ról (zwłaszcza nagrywanych na wideo).
Tutaj także konieczna jest cierpliwość i stopniowe zachęcanie pacjenta do podejmowania zadań.
Błędem jest nadmierne zachęcanie pacjentów, gdyż prowadzi to do ich wycofania się z
jakiejkolwiek sumod/.ielno-
ści. Znakomicie działa natomiast metoda polegająca na tym. że terapeuta sam wykonuje czynność
będąca, przedmiotem treningu, np. myje zęby lub odgrywa rolę syna negocjującego z matką zasady
podziału obowiązków domowych.
Zdarza się także, że pacjenci zaniedbują wykonywanie zadań domowych, niezwykle ważnego
elementu treningu, służącego do przenoszenia nabytych umiejętności z sali treningowej do
codziennego życia. Dlatego ważne jest systematyczne i dokładne omawianie realizacji tych zadań.
Wskazane jest także, aby podczas wykonywania zadań towarzyszył pacjentom terapeuta lub ktoś
bliski.
Dla osoby nie mającej dużego doświadczenia w pracy z pacjentami psychotycznymi problemem
może być ich odmienne zachowanie - dziwaczne czynności i rozmowy, bierność oraz ciągły
niepokój. Zachowania takie należy ignorować, a jednocześnie nagradzać wszelkie przejawy
współpracy. Można także na pewien czas przerwać pracę z pacjentem wykazującym silniejsze
zaburzenia.
W każdym przypadku należy pamiętać, że podstawą pracy podczas treningu behawioralnego jest
stosowanie wzmocnień pozytywnych - chwalenie i nagradzanie najdrobniejszych postępów oraz
unikanie krytycyzmu i uwag negatywnych.
Nowa ustawa o ochronie zdrowia psychicznego oraz plany rozwoju psychiatrii w Polsce zakładają
zmniejszanie liczby łóżek w dużych szpitalach psychiatrycznych na rzecz podejmowania pracy w
środowisku pacjenta. W związku z tym znacznie zmieni się zakres obowiązków pracowników
socjalnych, którzy będą musieli objąć opieką znaczną ilość osób przewlekle psychicznie chorych w
ich środowisku i wspierać ich w samodzielnym funkcjonowaniu. Treningi umiejętności
społecznych są narzędziem, które pomoże pracownikom socjalnym w tym zadaniu.
W niniejszym opracowaniu przedstawiamy przykłady różnych form treningowych. Wzorując się na
tych propozycjach, można, zależnie od potrzeb, rozszerzać program zajęć. np. zwiększać
asortyment potraw w treningu kulinarnym czy zakres prac w treningu technicznym. Największe
zmiany z pewnością będą musiały dotyczyć treningu rozwiązywania problemów, gdyż tematy zajęć
muszą
14
wypływać z aktualnych problemów pacjentów. Terapeuci mogą. też stworzyć własne ..autorskie"
treningi, np. nauka samodzielnego poruszania się osób niedowidzących itd. W psychiatrii treningi
umiejętności społecznych znalazły zastosowanie nie tylko w rehabilitacji schizofrenii, ale również
m.in. w rehabilitacji osób upośledzonych umysłowo i chorych na chorobę Alzheimera.
Przystosowując treningi umiejętności społecznych do warunków polskich opieraliśmy się na
wzorcach amerykańskich, wykorzystując modelowe schematy zajęć i zasady stosowania technik
behawioral-nych. Dokonaliśmy wielu zmian adaptacyjnych, stwarzając własne programy
treningowe.
Jako pierwsze wprowadziliśmy treningi prowadzenia rozmowy l j rozwiązywania problemów.
Robiliśmy to stopniowo i sukcesywnie. Zaczęliśmy od oswajania pacjentów z kamerą. Tych, którzy
odmawiali udziału, zachęcaliśmy do stawania /a kamerą; pomagali w filmowaniu innych,
obsługiwali wideo i z czasem sami przełamywali opory. Zdarzały się też elementy humorystyczne -
kiedy nasi j pacjenci chwalili się na zewnątrz, że byli „w telewizji w oddziale", patrzono na nich
podejrzliwie, myśląc oczywiście o zaostrzeniu urojeń, a kiedy personel potwierdził tę informację -
pojawiła się konsternacja. Oczywiście zdarzało się tak na początku, kiedy metody treningowe nie
byty jeszcze powszechnie znane.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że dla pacjentów przewlekle chorych psychicznie, z zaburzeniami
treści myślenia, trudnościami koncentracji uwagi, lękami, kompleksami i tendencją do izolacji, są to
bardzo trudne zajęcia. Wymagają stałej uwagi, wrażliwości i szczególnego wyczucia problemów
wszystkich pacjentów, aby nie popełnić błędu. Po przekroczeniu jednak pewnego progu (który jest
indywidualny dla każdego pacjenta) treningi stają się bardzo efektowną, lubianą i bardzo skuteczną
metodą rehabilitacji.
Kolejną grupą wprowadzanych treningów były treningi samoob-shigi: higieniczny, kulinarny i
budżet. Obawialiśmy się. jak nasi pacjenci przyjmą trening higieniczny, czy nie poczują się urażeni,
poniżeni, czy w ogóle będą chcieli rozmawiać o tak intymnych sprawach. Po każdym treningu
pacjenci wspólnie wypełniali karty wyglądu zewnętrznego, oceniając siebie. Nas/e obawy oka/aly
się na wyrost. Pacjenci polubili te /.ujęcia i przez 3 lat. od kiedy je prowadzimy, nikt nie poe/.ul się
dotknięty.
|S
Trening kulinarny nie sprawiał żadnych problemów, zmieniamy jedynie na życzenie pacjentów
zestawy przygotowywanych potraw. Prawidłowe żywienie to duży problem w Polsce - nasza
kuchnia jest tłusta, ciężkostrawna, zawiera zbyt mało jarzyn. Staramy się wpajać pacjentom zasady
prawidłowego żywienia, niskokalorycznego, z dużą ilością witamin, bo większość ma kłopoty z
otyłością.
Ku naszemu zdziwieniu okazało się,' że nawet bardzo źle funkcjonujący pacjenci potrafią zrobić
dość skomplikowane danie obiadowe, a mają wielkie kłopoty z prawidłowym parzeniem kawy lub
herbaty. Zajęcia kulinarne również są bardzo lubiane, mamy nadzieję, że nie tylko dlatego, że pod
koniec odbywa się degustacja przygotowanych potraw.
Termin wprowadzenia treningu gospodarowania pieniędzmi zbiegł się przypadkowo, ale bardzo
korzystnie z punktu widzenia celów treningu, ze skokiem cen i inflacją w Polsce. Był to okres,
kiedy ceny zmieniały się z dnia na dzień i nam wszystkim brakowało pieniędzy. Stanowiliśmy
wówczas wielką rodzinę, na tablicy stale zmienialiśmy ceny, rywalizując z humorem, kto zna
najnowsze ceny, pacjenci starali się być lepsi, szybsi od nas. Ta miła atmosfera pozwoliła nam
wszystkim łatwiej przetrwać ten trudny, nerwowy okres.
Realizacja programu okazała się, mimo licznych przeszkód i trudności, bardzo pożyteczna i cenna
dla środowiska polskiej rehabilitacji psychiatrycznej. Z czasem zaczęliśmy zwiększać asortyment
treningów. Wprowadziliśmy trening umiejętności praktycznych. na którym staramy się
zainteresować pacjentów ich miejscem zamieszkania, możliwościami zmian, jak i radzenia sobie w
nagłych sytuacjach awaryjnych.
Podczas treningu przygotowania do pracy uczymy, trudnej dla naszych pacjentów, sztuki rozmowy
telefonicznej i uzyskiwania konkretnych informacji, szukania ogłoszeń, wypełniania papierów
urzędowych, pisania życiorysu, rozmowy z szefem i umiejętności odpowiadania na pytania osób
niepożądanych o szczegóły choroby.
Przedstawione treningi zostały opracowane pr/.e/. zespól terapeutów /. Zakładu Rehabilitacji
Psychiatrycznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, al. Sobieskiego 1/9.
16
Milena Morawiec Zofia Orzechowska Olcha Wachowiak
TRENING ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW W TRUDNYCH SYTUACJACH
MIĘDZYLUDZKICH
1. WSKAZÓWKI DLA TERAPEUTY
1.1. Czego uczy trening?
Trening rozwiązywania problemów ma na celu uczenie pacjentów psychicznie chorych metody
radzenia sobie z trudnymi sytuacjami międzyludzkimi, które pojawiają się w codziennym życiu. Za
przykład takiej sytuacji może posłużyć następująca scenka:
Janek ma umówione spotkanie z lekarzem w Poradni. Przychodzi o wyznaczonej godzinie.
Rejestratorka informuje go, że lekarza tego dnia nie ma, ponieważ zachorował.
Problemem w tej sytuacji jest oczywiście to, że Janek chce zobaczyć się z psychiatrą, a nie jest to
możliwe z powodu nieobecności lekarza. Janek może rozważyć kilka rozwiązań. Jednym z nich jest
dowiedzieć się. do kiedy lekarza nic będzie i przyjść po jego powrocie. Kolejnym rozwiązaniem
jest zapytać, czy przyjmuje inny lekarz. Janek może też wpaść w złość i nakrzyczeć na rejestratorkę
albo po prostu wyjść bez słowa. Każde z tych rozwiązań ma pewne pozytywne i negatywne
konsekwencje. Janek musiałby je rozważyć i zdecydować, które zbliża go do celu.
Trening uczy pacjentów rozwiązywania problemów za pomocą następujących kroków:
• Dokładne przyjrzenie się sytuacji. Jest to nieodzowne dla właściwego postrzegania problemu.
Uczy się więc pacjentów zwracania bacznej uwagi na okoliczności, w których zaistniała sytuacja
trudna.
17
• Opisanie problemu. Pacjenci uczą się opisywania problemów w kategoriach celu (co chcemy
osiągnąć) i pr/.eszkody (co utrudnia osiągnięcie celu).
• Szukanie rozwiązań. Uczy się pacjentów poszukiwania możliwie wielu rozwiązań, początkowo
bez zwracania uwagi na ich konsekwencje. Podaje się różne sposoby szukania pomysłów.
• Ocena rozwiązań. Pacjenci uczą się wyróżniania pozytywnych i negatywnych konsekwencji
każdego z rozwiązań. Następnie porównują owe plusy i minusy, aby wybrać rozwiązanie ich
zdaniem najlepsze.
• Wprowadzanie rozwiązań w życie. Uczy się pacjentów korzystania z rozwiązań w realnych
sytuacjach w sposób, który maksymalizuje osiągnięcie celu. Ten etap uzupełniany jest nauką
szeregu werbalnych i niewerbalnych umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi.
1.2. Pacjenci
Trening rozwiązywania problemów został opracowany z myślą o pacjentach chronicznie chorych
psychicznie, szczególnie dla osób ze schizofrenią. Mogą w nim także uczestniczyć inni pacjenci z
zaburzeniami wymagającymi długotrwałej terapii. Uczestnicy treningu mogą być pacjentami
oddziałów całodobowych, dziennych lub przychodni rejonowych.
Ważne jest. aby pacjenci przystępujący do treningu posiadali zdolności do konstruktywnego udziału
w sesjach trwających około godziny, co wymaga dużej zdolności koncentracji uwagi i
współdziałania. Ponadto ważne jest, aby grupa składała się z osób o podobnym poziomie
możliwości poznawczych. Po pierwsze zatem należy zadbać, aby byli to pacjenci, którym aktualne
objawy psychotyczne lub inne zaburzenia funkcji poznawczych nie uniemożliwiają koncentracji
uwagi podczas zajęć. Po drugie, pacjenci przystępujący do treningu powinni być choć w pewnym
stopniu zainteresowani ćwiczeniem proponowanych umiejętności.
18
1.3. Terapeuci
Terapeuta prowadzący trening nie musi hyc specjalista, w dz.iedzi-nie psychiatrii lub psychologii.
Dobrym trenerem może być także terapeuta zajęciowy, pielęgniarka lub pracownik socjalny.
Powinien mieć jednak doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi, a także dysponować
pewnymi cechami, jak wrażliwość, cierpliwość, zdolność dostrzegania i podkreślania
najdrobniejszych korzystnych zmian w zachowaniu pacjenta. Powinien także posiadać umiejętność
nawiązywania dobrego kontaktu z grupą.
1.4. Przebieg zajęć treningowych
Zajęcia treningowe przebiegają według ściśle określonego schematu:
1. Wprowadzenie. Polega na przypomnieniu pacjentom celu zajęć i korzyści płynących z uczenia
się metody rozwiązywania problemów.
2. Demonstracja scenki, która przedstawia konkretny jasno określony problem. Jeżeli istnieje
możliwość posłużenia się taśmą wideo, pacjenci oglądają scenkę na ekranie. Jeżeli nie. koterapeuci
lub poinstruowani pacjenci mogą odegrać scenkę sami. Warto w miarę możliwości posługiwać się
nagraniami wideo, gdyż zwiększa to neutralność pokazywanego problemu i ułatwia przyjrzenie mu
się. Poza tym korzystanie z wideo usprawnia prowadzenie zajęć.
3. Pytania dotyczące spostrzegawczości pacjentów. Zadaniem uczestników treningu jest na tym
etapie dokładne przyjrzenie się sytuacji pokazanej w scence. Pomocą są pytania zadawane przez
trenera dotyczące uczestników sytuacji, treści rozmowy, ważnych szczegółów itp.
4. Opisanie problemu. Pacjenci definiują problem zastanawiając się, jaki jest cel osoby, która
znalazła sic w trudnej sytuacji oraz co stanęło jej na przeszkodzie. Chodzi tu o to, aby pacjenci
nauczyli się opisywać trudne sytuacje w kategoriach celu i przeszkody, co ułatwia późniejs/e
uporanie się z problemem. Można posłużyć się równaniem:
problem = cel + przeszkoda.
5. Szukanie wszystkich możliwych rozwiązań. Pacjenci proponują najrozmaitsze rozwiązania
problemu. Na tym etapie nie myśli się jeszcze o konsekwencjach poszczególnych rozwiązań.
Odrzuca się jedynie rozwiązania, które mogą inną osobę szczególnie zranić lub dotknąć. Podaje się
pacjentom sposoby szukania pomysłów, poprzez np. przypominanie sobie, podobnych, przeżytych
przez nich samych lub zaobserwowanych wcześniej sytuacji.
6. Ocena poszczególnych rozwiązań. Każde proponowane rozwiązanie jest na tym etapie oceniane
pod kątem jego pozytywnych i negatywnych konsekwencji. Pacjenci proszeni są o wymienienie
kolejno plusów i minusów każdego rozwiązania. Podkreśla się. /.e owe plusy i minusy mogą być
dla każdego nieco inne.
7. Wybór rozwiązanja najlepszego. Każdy z pacjentów, po porównaniu plusów i minusów, wybiera
rozwiązanie jego zdaniem najlepsze. Mogą to też być dwa połączone rozwiązania. Istotny jest
podział na trzy typy rozwiązań: bierne, stanowcze i agresywne.
8. Wprowadzenie w życie wybranych rozwiązań. Każdy pacjent powinien na koniec zajęć odegrać
(z koterapeutą lub innym pacjentem) scenkę, w której pokaże, jak wykonałby w praktyce wybrane
przez siebie rozwiązanie. Zwraca się tu uwagę na elementy werbalne i niewerbalne, takie jak: treść
wypowiedzi, postawę ciała, kontakt wzrokowy, ekspresję twarzy, ton głosu, głośność mowy,
płynność wypowiedzi.
9. Zadanie domowe. Aby nabyte umiejętności nie kojarzyły się pacjentom wyłącznie z salą
treningową, to jest, aby ułatwić im stosowanie w życiu metody rozwiązywania problemów,
przydziela im się pod koniec zajęć zadania domowe. Polegają one na tym, że każdy pacjent ma za
zadanie bądź przećwiczyć jeden z etapów w domu, bądź przygotować własny problem itp. Na
omówienie realizacji zadań domowych poświęca się początek kolejnych zajęć.
Na opisany wyżej schemat, składający się z 9 etapów, jedne zajęcia mogą nie wystarczyć. Można
więc rozłożyć pracę nad jednym problemem na dwa lub więcej zajęć, /.właszcza na początku, gdy
pacjenci mogą mieć kłopoty z przyswajaniem sobie tego sposobu pracy.
20
1.5. Uwagi praktyczne
»ak często prowadzić zajęcia i dla jakich grup? Czas trwania i liczba spotkań w tygodniu jest
ustalana w zależności od możliwości i potrzeb grupy. Najczęściej z.a optymalne przyjmuje się
spotkania godzinne raz. dwa razy w tygodniu. Pacjentom jest trudno dłużej niż godzinę utrzymywać
koncentrację. Jeżeli konieczne jest, aby zajęcia były dłuższe, można podzielić je na dwie części,
organizując w środku krótką przerwę. Spotkania raz lub dwa razy w tygodniu są najkorzystniejsze,
gdyż pacjenci nie zapominają przebiegu poprzednich zajęć, a także nie są przeciążani nadmierną
ilością materiału.
W zasadzie trening został przewidziany dla niewielkich, 6-8 osobowych grup, chociaż można go też
stosować indywidualnie, np. z pacjentami nie przygotowanymi do pracy w grupie. Prowadzenie
treningu w małej grupie jest korzystne, ponieważ pacjenci mogą udzielać sobie informacji
zwrotnych, modelować omawiane zachowania. Należy pamiętać, by grupa nie była zbyt duża. gdyż
wtedy niemożliwy jest aktywny udział wszystkich uczestników zajęć.
Jak być dobrym trenerem?
Prowadzący zajęcia treningowe musi w sposób żywy i ekspresyjny pobudzać aktywność pacjentów
i wzmacniać ich najmniejsze nawet postępy. W treningu obowiązuje zasada udzielania wielu
pochwał i korygowania błędów w sposób konstruktywny Cnp. „Znakomicie opisałeś osoby
występujące w scence. Jesteś naprawdę spostrzegawczy. Czy zauważyłeś także, że mężczyzna w
scence był dość nieuprzejmy?").
Trener musi stanowić oparcie dla uczestników, zachęcać do wzajemnego wspierania się, może
wykorzystywać swoje poczucie humoru. Jeżeli chce, aby pacjenci byli zaangażowani w to. co robią,
sam musi być rzeczywiście zaangażowany. Ważne jest, aby prowadzący starał się o życzliwą i
ciepłą atmosferę podczas zajęć oraz traktował pacjentów z poszanowaniem ich indywidualności i
własnego zdania. Musi być bardzo cierpliwy, powtarzać wskazówki i pytania tak długo, jak jest to
konieczne, posuwać się małymi krokami, aby pacjenci wynieśli rzeczywistą korzyść z odbywanych
zajęć.
Dobrze jest, gdy w zajęciach uczestniczy koterapeuta. Może on być pomocny w odgrywaniu
scenek, obsługiwaniu sprzętu, a także
feiKSMt 'SiiSStiSlii.S,
SYTUACJA 6.
Maria robi zakupy. Po odejściu od kasy zauważyła, że ekspedientka podała jej
chleb zamiast bułki. Wraca i mówi do ekspedientki: Proszę pani, ja prosiłam
o bułkę, a nie chleb.
Ekspedientka na to: Proszę pani, przykro mi, pieczywo dotknięte uważa się za
sprzedane.
Cel: Kupić bułkę.
Przeszkoda: Ekspedientka pomyliła się, podała chleb i nie chce
wymienić towaru.
SYTUACJA 7.
Do Doroty przychodzi z pretensjami sąsiad: Pani mi znowu zalała mieszkanie, co pani robi w tym
mieszkaniu! Pani jest wariatka, niech pani idzie do szpitala! Dorota wie, że u niej nie ma żadnej
awarii i nie wie, jak przekonać o tym sąsiada.
Cel: Uniknąć bezzasadnych pretensji i wyjaśnić sprawę. Przeszkoda: Sąsiad jest pewien, że Dorota
zalała mu mieszkanie i na dodatek uważa ją za kompletną wariatkę.
SYTUACJA 8.
Andrzej wchodzi do kuchenki oddziałowej i mówi do kuchenkowej: Czy mogę prosić o wrzątek na
herbatę? Ta która stoi w kotle jest zimna. Kuchenkowa na to: Proszę stąd wyjść, tu się nie wchodzi.
Ciągle zawracacie mi głowę!
Cel: Dostać wrzątek na herbatę. " Przeszkoda: Kuchenkowa nie chce, żeby jej
przeszkadzać. ;;•
SYTUACJA 9.
Jerzy sprząta w swoim pokoju - zamiata podłogę. Matka wchodzi do pokoju i mówi: Co ty robisz,
jak ty trzymasz tę miotłę? To nie jest żadne sprzątanie, nic nie umiesz zrobić, nawet zamiatać.
Cel: Posprzątać samodzielnie pokój. , Przeszkoda: Matka ingeruje, zarzuca Jerzemu nieudolność.
.
SYTUACJA 10.
W świetlicy w oddziale psychiatrycznym Stefan siedzi przy stoliku z drugim
pacjentem i czyta gazetę. Gra bardzo głośno radio, Stefan mówi: Słuchaj,
przycisz to radio, bo nie można już wytrzymać tego hałasu. Chcę poczytać
spokojnie.
Drugi pacjent odpowiada: Nie ściszę, bo lubię słuchać muzyki.
Cel: Przeczytać w spokoju gazetę.
Przeszkoda: Współpacjent słucha za głośno radia.
34
Maryla Sawicka
TRENING PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI PROWADZENIA ROZMOWY
WPROWADZENIE
Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy przeznaczony jest dla pacjentów
przewlekle chorych na schizofrenię, którzy wykazują braki w zakresie umiejętności
interpersonalnych, szczególnie w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów międzyludzkich.
Braki w tym zakresie są wynikiem długotrwałej choroby psychicznej, która często prowadzi do
izolacji społecznej.
Cel
Celem treningu jest nauczenie pacjentów umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów
społecznych.
Zagadnienia związane z treningiem prowadzenia rozmowy zostały podzielone na pięć zakresów.
Części te stanowią propozycje tematów, które nie muszą być realizowane w całości, a mogą być
jedynie inspiracją do własnych poszukiwań.
I. Zachowania werbalne i niewerbalne. W zajęciach obejmujących zakres I pacjenci uczą się
rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych oraz świadomego ich używania poprzez
kontakt wzrokowy, postawę ciała, gestykulacje, ton głosu, mimikę. Uczą się określania, czy drugi
człowiek w określonej sytuacji ma ochotę z nimi rozmawiać.
II. Rozpoczynanie rozmowy. W II zakresie pacjenci uczą się umiejętności wybierania
odpowiedniego miejsca na rozmowę, znajdowania odpowiednich rozmówców i proponowania
dobrych tematów.
III. Podtrzymywanie rozmowy. W zakresie III podtrzymywania rozmowy ćwiczący uczą się
aktywnego słuchania, zadawania ..otwartych pytań", znajdowania nowych tematów oraz udzielania
o sobie informacji o różnym stopniu intymności.
IV. Uprzejme kończenie rozmowy
V. Podsumowanie. W zajęciach z zakresu V pacjenci uczą się połączenia w całość trenowanych
dotąd oddzielnie umiejętności.
Metoda
Poszczególne zakresy zawierają wiele informacji nowych dla
pacjentów.
Dla ułatwienia przyswajania tych treści każdy zakres podzielony jest
na cztery etapy.
1. Wprowadzenie '
2. Demonstracja
3. Granie ról
4. Zadanie domowe
We wprowadzeniu omawiane są cele danego zakresu treningu. Uzasadniana jest też praktyczna
przydatność ćwiczonych umiejętności. Na zakończenie terapeuta zadając pytania sprawdza
zrozumienie problemu przez pacjentów.
W etapie demonstracji pacjenci oglądają odegrane (na żywo lub z wideo), według dalej podanych
scenariuszy, sceny rozmowy kilku osób pokazujących właściwe użycie ćwiczonej umiejętności. Po
zakończeniu, scenka jest omawiana poprzez pytania stawiane grupie przez trenera. Trener nagradza
pochwałą każdą właściwą odpowiedź.
W następnym etapie uczestnicy treningu ćwiczą omawiane wcześniej umiejętności odgrywając z
terapeutą bądź ze sobą sceny rozmowy.
Scenki nagrywane są kamerą wideo, a zapis wykorzystywany jest do omówienia ćwiczenia. Każde
ćwiczenie omawiane jest przez grupę. Trener zaczyna od pochwalenia ćwiczących za wykonane
ćwiczenie (w przypadku zupełnie nieudanego ćwiczenia - przynajmniej za podjęte wysiłki).
Zapobiega także krytyce ze strony grupy. Nie stawia się pytań typu: ,,Co było źle wykonane?"
Zamiast tego, po wskazaniu najpierw na osiągnięcia ćwiczących, używa się formuły; ,,Co można by
w tym ćwiczeniu poprawić?" W przypadku znacznych trudności wykazywanych przez pacjenta,
trener może poprosić inną osobę (np. koterapeutę) o zajęcie miejsca osoby ćwiczącej i wykonanie
tego samego zadania. Przy ponownym wykonywaniu ćwiczenia trener może - stojąc za pacjentem -
podpowiadać mu poprawne zachowania i właściwe reakcje słowne.
W etapie końcowym, w celu generalizacji ćwiczonej umiejętności, .j stara sieją zastosować w
realnej sytuacji w swoim otoczeniu.
Po wykonaniu zadania domowego wypełnia ..Kartę zadania domo-weeo" zawierającą pytania na
temat okoliczności i sposobu wykonania ćwiczenia. Kartę tę przynosi na umówione zajęcia, na
których omawiane są zadania domowe.
Pomoce
Przy tej metodzie treningowej bardzo przydatny jest zestaw wideo, magnetowid i kamera do
nagrywania ćwiczeń. W czasie zajęć trener używa plansz zawierających proste instrukcje oraz
schematy opisujące poszczególne umiejętności. Podczas omawiania danej umiejętności każdy
pacjent otrzymuje kartkę z jej opisem. W etapie omawiania oraz grania ról potrzebna bywa tablica
do zapisywania uwag lub propozycji pacjentów.
Na zakończenie zajęć każdy pacjent otrzymuje ,,Kartę zadania domowego".
Pacjenci
Prezentowany zestaw treningowy opracowany został dla wieloletnich pacjentów ze schizofrenią.
Podstawowym kryterium kwalifikacji jest ustąpienie ostrych objawów wytwórczych, co wynika z
konieczności 45-60-minutowego skupienia uwagi oraz aktywnego udziału w zajęciach.
Nie należy włączać do treningu pacjentów z wyjątkowo małą motywacją, gdyż demobilizująco
wpływają oni na grupę. Z drugiej strony, pacjenci przez wiele lat chorujący na schizofrenię mają z
reguły bardzo niski poziom motywacji i właściwie każdemu trzeba dostarczyć motywacji
zewnętrznej - także do udziału w treningu.
W treningu mogą brać udział także pacjenci z innymi zaburzeniami, o ile poziom ich
funkcjonowania społecznego wskazuje na deficyt umiejętności społecznych, a spełniają ogólne
kryteria kwalifikacji do tego treningu.
Treningi można prowadzić w oddziałach całodobowych, dziennych, a także dla pacjentów
leczonych ambulatoryjnie. Omawiany zestaw treningowy przewidziany jest dla grupy 8-10 osób.
37
Terapeuci
Trening prowadzenia rozmowy może prowadzić każdy terapeuta mający pewne doświadczenie w
pracy z pacjentami psychotycznymi. Może to więc być psycholog, terapeuta zajęciowy,
pielęgniarka lub
pracownik socjalny. -
Osoba prowadząca tego typu zajęcia powinna dysponować takimi cechami jak; dobry kontakt z
pacjentem, cierpliwość, wrażliwość, umiejętność dostrzegania i nagradzania nawet najmniejszych
osiągnięć w pracy pacjenta.
Trening może być prowadzony przez jednego trenera, jednak najlepsze i najefektywniejsze jest
prowadzenie zajęć przy pomocy koterapeuty, który może być dobrym partnerem do ćwiczenia,
może także brać udział w modelowaniu. W trakcie zajęć koterapeuta bywa ponadto ważnym
źródłem wzmocnień pozytywnych.
I. ZACHOWANIA WERBALNE I NIEWERBALNE f~
P
1. Wprowadzenie ^
$* {t
Wskazówki dla terapeuty !
Celem tej części treningu jest nauczenie pacjentów rozpoznawania zachowań zachęcających lub
zniechęcających do rozmowy ora/
stosowania ich.
Niewielu ludzi uświadamia sobie, że większość komunikatów interpersonalnych przekazywanych
jest przez zachowania niewerbalne. Umiejętność odczytywania oraz stosowania tych zachowań jest
szczególnie ważna dla pacjentów ze schizofrenią, dla których braki w umiejętnościach społecznych
są podstawowym źródłem izolacji
społecznej.
Pacjent umiejący odczytywać werbalne i pozawerbalne zachowania innych ludzi będzie mógł
właściwie ocenić, czy mają oni ochoK z nim rozmawiać czy też nic. Takie rozeznanie zapewnia
poczucu bezpieczeństwa w kontakcie / drugim c/łowickiem. Posiadanie poci stawowych
umiejętności w komunikacji werbalnej i nicworhalni-i
, - zaufanie do własnych możliwości swobodnego i miłego po-rowadzenia rozmowy towarzyskiej, a
przez to umożliwia skuteczne osiągniecie zamierzonego celu rozmowy.
Dla nauczenia się tych umiejętności pacjenci muszą się dowiedzieć jakie elementy kontaktu w
czasie rozmowy są szczególnie istotne (postawa ciała, kontakt wzrokowy, gestykulacja, mimika
itp.) oraz co poszczególne zachowania oznaczają.Ważne jest określenie korzyści, jakie daje
posiadanie omawianych umiejętności.
Przy omawianiu tematu użyj Tablicy II (patrz Aneks).
Włączaj w przebieg zajęć wszystkich członków grupy.
Dokładnie adresuj pytania.
Chwal każdego pacjenta za dobrą odpowiedź.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
W czasie każdego kontaktu z drugim człowiekiem tylko część informacji przekazujemy za pomocą
słów. Bardzo wiele informacji o naszym stosunku do partnera i o zainteresowaniu rozmową
przekazujemy przez nasze zachowanie. Możemy wyróżnić kilka podstawowych elementów
zachowania, które dostarczają komunikatów zachęcających lub zniechęcających do rozmowy. Są
to:
- kontakt wzrokowy,
- postawa ciała,
- mimika,
- gestykulacja,
- modulacja głosu,
- głośność wypowiedzi,
- jasność wypowiedzi.
Zwróć się z pytaniem do konkretnego pacjenta:
- Panie (Piotrze), jaki jest pierwszy z elementów kontaktu, które wymieniliśmy?
Tak jest! - kontakt wzrokowy.
Dobry kontakt wzrokowy oznacza patrzenie w czasie rozmowy na twarz rozmówcy, a w
szczególnie ważnych momentach - w oczy.
— Pani (Aniu), jaki wskazaliśmy drugi element zachowania? Bardzo dobrze! - postawa data.
Dla podkreślenia naszego zainteresowania rozmową powinniśmy być zwróceni do partnera i lekko
ku niemu nachyleni, szczególnie kiedy siedzimy.
- Panie (Bogdanie) następny element na Tablicy II - Elementy Rozmowy to....?
Mimika twarzy. Chodzi po prostu o zgodność wyrazu twarzy z treścią naszych odpowiedzi.
Podobnie modulacją głosu, a także gestem - ruch ręki, głowy - możemy podkreślić to, o czym
mówimy. Jeżeli będziecie umieli rozpoznać słowne i pozasłowne komunikaty w zachowaniach
innych ludzi - będziecie wiedzieć, czy mają oni ochotę rozmawiać z wami, czy nie. Jeżeli
zastosujecie te zachowania w rozmowie, będziecie uważnymi słuchaczami i skutecznymi mówcami.
Zapytaj pacjentów:
• W jaki sposób możemy okazać swoje zainteresowanie rozmową1'
• Na czym polega dobry kontakt wzrokowy?
• Na czym polega odpowiednia postawa ciała w rozmowie?
• Jaka powinna być mimika twarzy?
• Do czego może służyć gestykulacja w rozmowie?
• Jakie korzyści daje umiejętność stosowania słownych i pozasłow-nych zachowań
komunikacyjnych?
2. Demonstracja
Wskazówki dla terapeuty
W tej części zajęć, oglądając scenę rozmowy dwóch osób, pacjenci będą się uczyć rozpoznawania i
nazywania poszczególnych elementów zachowań komunikacyjnych ze sceny odegranej „na żywo"
prze? terapeutów. W czasie omawiania scen nagradzaj każdą dobrą odpowiedź.
Przebieg zajęć
'*).
r
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz scenę rozmowy dwóch osób - na ławce w parku Zwróćcie uwagę na Piotra, jego
postawę ciała, kontakt wzrokowy, wyraz twarzy oraz na ton głosu.
40
„ e na l (Prezentacja scenki I - wideo lub na żywo odegrana przez terapeutów albo pacjentów)
Ania idąc przez park spotyka siedzącego na ławce Piotra. Piotr w czasie rozmowy prezentuje
następujące zachowania komunikacyjne: _ kontakt wzrokowy - rzadko patrzy na rozmówcę, _
wyraz twarzy - obojętny, mimika uboga,
- gestykulacja - brak, ręce splecione na kolanach,
- postawa ciała - siedzi bokiem do rozmówcy,
- głos - cichy monotonny, powolne tempo wypowiedzi.
Ania: Cześć Piotr, widzą że masz dużo czasu?
Piotr: Cześć.
A.: Co nowego u Ciebie?
P: Właściwie nic. Nadal nie pracuję.
A: Nie możesz znaleźć pracy, tak?
P: Ostatnio nawet nie szukałem, bo bardzo źle się czułem.
Ale teraz chyba zacznę szukać. Tylko wiesz, jak teraz trudno.
A: Słuchaj, a może wpadłbyś do mnie? Teraz mam kilka spraw do załatwienia i muszę już
lecieć. Ale gdybyś wpadł do mnie na przykład o ósmej, to moglibyśmy spokojnie porozmawiać.
P: Chętnie przyjdę.
A: No to do wieczora.
P: Cześć.
Zapytaj pacjentów:
- Gdzie odbywała się ta rozmowa?
- Co zrobił Piotr po zagadnięciu przez Annę?
- Czy witając się patrzył na nią?
- Jaki był wyraz twarzy Piotra w tej rozmowie? Co mógł oznaczać?
- Jak Piotr używał gestykulacji?
- Jaką Piotr przyjął postawę ciała?
- Jakim głosem Piotr rozmawiał?
Scena II
Dialog jak poprzednio. Ania prezentuje dobry kontakt, we wszystkich elementach zachowań.
Charakterystyka zachowań komunikacyjnych Piotra:
- kontakt wzrokowy - patrzy na rozmówcę,
- wyraz twarzy - uśmiecha się, mówiąc o pracy poważnieje,
- gestykulacja - adekwatna do treści wypowiedzi używa rąk, głowy,
- postawa ciała - zwrócona do rozmówcy,
- głos - ożywiony, modulowany.
41
Zapytaj pacjentów:
Jaki był wyraz twarzy Piotra w momencie witania się z Anią?
Co takiego zrobił, że Ania poczuła się zaproszona, żeby usiąść?
Jak Piotr siedział w czasie rozmowy?
Co robił z rękami?
Po czym Ania mogła poznać, .że problem pracy jest dla Piotra
trudny?
Jaki był głos Piotra w II scenie?
Co takiego zrobił Piotr, żeby pokazać, że zaproszenie na rozmowę
sprawiło mu przyjemność?
Jak myślicie, kiedy Ania sądziła, że Piotr ma ochotę rozmawiać
- w I czy II scence?
3. Odgrywanie ról
Wskazówki dla terapeuty
Ta część treningu służy utrwalaniu poprzednio pokazanych umiejętności.
Rozdaj wszystkim pacjentom listę zachowań zachęcających bądź. zniechęcających do rozmowy.
Poproś, aby każdy wybrał dla siebie jedno z zachowań. Podejdź kolejno do każdego pacjenta i
rozpocznij z nim rozmowę prosząc, żeby zareagował w wybrany dla siebie sposób.
Proś kolejnych pacjentów z grupy, żeby określili, jaki to rodzaj zachowania i po czym to poznali. W
przypadku błędnego rozpoznania - powtórz rozmowę.
Nagradzaj każdą dobrą odpowiedź. Zapobiegaj krytykowaniu ćwiczących przez grupę.
Przebieg zajęć S!
Powiedz pacjentom: f"'
Mówiliśmy, że sposób zachowania drugiego człowieka pozwala stwierdzić, czy ma on ochotę z
nami rozmawiać. Rozdaj teraz każdemu listę sygnałów zachęcających i zniechęcających do
rozmowy.
42
SYGNAŁY ZACHĘCAJĄCE I ZNIECHĘCAJĄCE DO ROZMOWY
„ZAABSORBOWANY"
kontakt wzrokowy - patrzy w inną stronę
wyraz twarzy - patrzy w inną stronę
gestykulacja - brak
postawa ciała - zwrócona do wykonywanej czynności
głos - cichy, powolne tempo wypowiedzi, przerwy w wypowiedziach
„PRZYJAZNY"
kontakt wzrokowy - patrzy na ciebie
wyraz twarzy - uśmiechnięty
gestykulacja - ożywiona
postawa ciała - wyprostowana, zwrócona do ciebie
głos - miły, przeciętne tempo i siła głosu
„ROZGNIEWANY"
kontakt wzrokowy - groźne spojrzenie, „błyski w oczach' wyraz twarzy - napięty, zmarszczone
czoło i brwi gestykulacja - zaciskanie pieści, wskazywanie palcem postawa ciała - napięta,
zwrócony do ciebie głos - podniesiony ton. dużo wypowiedzi
„SMUTNY"
kontakt wzrokowy - przygnębiony, zgaszony wzrok
wyraz twarzy - bez uśmiechu
gestykulacja - znikoma, głowa podparta ręką
postawa ciała - pochylona, przygarbiona, zrezygnowana
głos - cichy, wypowiedzi nieliczne i w wolnym tempie
„ZNUDZONY"
kontakt wzrokowy - patrzy w inną stronę
wyraz twarzy - pusty
gestykulacja - znikoma, ziewanie
postawa ciała - odwrócony
glos - monotonny, niewiele wypowied/.i
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom: f Teraz zobaczycie scenę, w której dwie osoby demonstrują umiejętności
podtrzymywania rozmowy towarzyskiej. Zwróćcie uwagę na to, jakie zadają pytania, jakie
proponują nowe tematy. Spróbujcie ocenić poziom intymności tej rozmowy.
Scenka
Marek spotyka Iwonę na ulicy. Zaprasza ją na kawę do pobliskiej kawiarni W czasie rozmowy
oboje rozmówcy demonstrują dobry kontakt we wszystkich elementach komunikacji werbalnej i
niewerbalnej, takich jak: kontakt wzrokowy, postawa ciała, mimika itp. Marek: Cieszą się, że cię
spotykam. Naprawdę, świetnie wyglądasz.
Iwona: Dziękują.
M.: Nie sprawi ci to dużego kłopotu, jeśli chwilą tu posiedzimy?
Z przyjemnością trochę, odetchną, dużo dzisiaj ganiam w różnych sprawach No, a co w ogóle teraz
robisz - nie widziałem cią chyba ze dwa
miesiące...
Albo nawet dłużej! U mnie właściwie nic sią nie zmieniło...
Yhum...
Nadal pracują w tej firmie u mojego bratu. Dopiero po południu mam
trochą czasu dla siebie. Od czasu do czasu odwiedzam znajomych.
Pewnie najcząściej Basią?
Pomiatam, ze zawsze byłyście w bardzo bliskich stosunkach.
Tak. Chociaż ostatnio trochą sią nie dogadujemy i rzadko spotykamy
Wiesz, takie tam babskie nieporozumienia.
No tak, tak bywa.
Ale mam nadzieją, że to sią dobrze ułoży, bo rzeczywiście nie nuw
drugiej tak bliskiej przyjaciółki jak ona.
Tak, ja też uważam, że wielu dobrych znajomych nie zastajn jedney
przyjaciela. Na szcząście ja leż mam takiego kumpla.
Pewnie mówisz o Krzyśku?
Ano tak, przecież ty go znasz!
Tak, a co u niego teraz słychać?
Wyjechał na parą tygodni. Pomaga komuś z rodziny w budowie domu
Buduje dom?
No!
A jaki on ma interes w budowaniu komuś domu, nawet w rodzinie' Ma w tym czasie utrzymanie no
i weźmie za tą robotą sporo farsy. Czyli po prostu zarabia7
I.:
M.:
I.:
M.:
I..
M.: I.:
M.: I.:
M.:
M.:
j.
M.: j :
[ : M:
I.:
M.:
I.:
M.: L:
M.: I:
M.:
I-
M.:
I.:
M.:
I..
M.:
1.:
M.:
1..
M.:
I.:
Yhm-
No zaraz, a co z twoją pracą?
A no właśnie. To mój najwiąkszy problem. Wyobraź sobie, ze miałem
ostatnio dobrą propozycją...
No i co ?
No, ale po rozmowach z przyszłym szefem dałem sobie spokój.
To znaczy, że zrezygnowałeś?
Tak.
Ale dlaczego?
Widzisz, to dość skomplikowane. Zresztą nie chciałbym o tym szczegóło-
wo mówić. Ale tak najkrócej mówiąc przestrasz\łem się, że nie poradzą
sobie w tej pracy. Ten szef też wydał mi sią niesympatyczny.
Rozumiem. Ale może trzeba było spróbować?
Może, ale nie chciałem sią znowu rozczarować. Chciałbym znaleźć coś,
w czym sobie poradzą i z czego utrzymam sią.
To jak w takiej sytuacji radzisz sobie finansowo?
Obecnie bardzo kiepsko. Mam tylko rentą, no i pomaga mi matka.
To rzeczywiście ciężko. Ja przecież mam pracę, a pieniędzy też ciągle mi
brakuje. Poza tym wszystkie sprawy mogą załatwić dopiero po południu,
więc stale jestem zabiegana. Dzisiaj mam jeszcze dwie sprawy do
załatwienia (patrzy na zegarek). To już piąta?
Za dziesięć.
Marek, niestety muszę już kończyć - zrobiło się późno. Miło mi było
spotkać się z tobą.
Mnie także.
Dziękuję ci za kawę. Gdybyś miał chwilą czasu, to wpadnij do mnie,
byle po 18-ej. Moglibyśmy spokojnie porozmawiać.
Bardzo dobrze.
No to cześć.
Cześć.
Zapytaj pacjentów:
• W jaki sposób Marek i Iwona aktywnie słuchali swoich wypowiedzi?
• Jakie pytania otwarte zadawała Iwona?
• Jakie nowe tematy proponowali rozmówcy?
• Na jakim poziomie intymności toczyła się ta rozmowa?
Zróbmy głosowanie; kto uważa, że na niskim poziomie intymno-SC!- Kto, że na średnim? A kto
sądzi, że ta rozmowa była w wysokim stopniu intymna?
55
54
3. Granie ról
Wskazówki dla terapeuty
Teraz pacjenci będą praktycznie ćwiczyć zastosowanie przyswojonych poprzednio sposobów
podtrzymywania rozmowy. Przed zajęciami przygotuj taśmę magnetofonową z muzyką. Będziesz
siedzieć na krześle wystukując takt nogą. Poproś, żeby pacjenci podchodzili kolejno do ciebie.
Każdy ma za zadanie porozmawiać z tobą na dowolny temat. Rozpocznij tę część zajęć od
opisania sytuacji i podania zadania, jakie ma do wykonania każdy z ćwiczących. Poproś pacjentów,
żeby wymienili wszystkie tematy, jakie można w tej sytuacji poruszyć. Zapisz je na tablicy.
Wspólnie z pacjentami podzielcie każdy z tych tematów na bardziej szczegółowe „pod-tematy", np.
muzyka:
- rodzaje muzyki,
- ulubieni piosenkarze,
- płyty, koncerty,
- sprzęt do odtwarzania muzyki.
Następnie poproś pacjentów o wybranie własnego tematu i odegranie z tobą rozmowy.
Po zakończeniu sceny pochwal każdego z ćwiczących, a potem
zapytaj grupę:
• Jakie umiejętności aktywnego słuchania pokazał ćwiczący? ,
• Jakie zadał pytania otwarte? -
• Jakie proponował nowe tematy? f Poproś o ocenę, na jakim poziomie była ta rozmowa.
Zapobijtgaj
krytyce z grupy. •
'«<•
,Ł«
Przebieg zajęć f F
Powiedz pacjentom:
Teraz każdy z was wykona proste ćwiczenie, w którym będzie mógł zastosować wszystkie
umiejętności prowadzenia rozmów)1 o których dotąd mówiliśmy.
Wyobraźcie sobie, że jesteście na prywatce u koleżanki. Są je imieniny. Jest kilka osób, z których
połowy nie znacie, W trakci zabawy jeden z gości siedzi sam i wystukując ręką rytm słuch
56
zvki. Macie za zadanie podejść do niego i wciągnąć go w roz-vvę Zastanówcie się, jakie tematy
można poruszyć. Podawajcie kolejno propozycje, a ja zapiszę je na tablicy.
Świetnie. Zastanówcie się teraz, na jakie mniejsze tematy można podzielić tematy zapisane na
tablicy.
A teraz niech każdy wybierze sobie jeden z tematów. Ja będę grać rolę nieznajomego na przyjęciu,
a każdy z was kolejno podejdzie i przeprowadzi ze mną rozmowę.
Zapytaj pacjentów:
• Jakie były zachowania aktywnego słuchania?
• Jakie tematy były poruszane?
• Jakie pytania otwarte zadawano?
• Jak można ocenić poziom intymności rozmowy?
4. Zadanie domowe
Wskazówki dla terapeuty
Następnym etapem utrwalania umiejętności podtrzymywania rozmowy jest praktyczne użycie ich w
rozmowie z wybraną osobą spoza oddziału. To właśnie jest zadanie domowe.
Rozdaj kartki, na których pacjenci zaznaczą: gdzie odbyła się rozmowa, z kim, na jaki temat, oraz
jak temat był rozwijany. Jeżeli któryś z pacjentów nie jest w stanie znaleźć partnera do rozmowy
• poproś go o odegranie takiej samej scenki z tobą na następnych zajęciach.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Proszę, aby każdy z was odbył towarzyską rozmowę poza oddziałem. Macie tu kartki z pytaniami,
na które trzeba odpowiedzieć PO przeprowadzeniu takiej rozmowy.
57
KARTA ZADANIA DOMOWEGO
1. Gdzie miała miejsce ta rozmowa?
2. Z kim rozmawiałeś? _________
3. Jakie tematy poruszałeś w lej rozmowie?
a) ________________
b) _______________
c) ______________
4. O jakich szczegółowych sprawach mówiłeś przy każdym z tych tematów?
temat glówny tematy szczegółowe
a)
b)
PRZECHOWYWANIE PRODUKTÓW
pieczywo - pojemnik, torebka foliowa
mięso - lodówka, zamrażalnik, torebka foliowa
warzywa - myć, wysuszyć i włożyć do lodówki na
dół
ser żółty - folia, włożyć do bocznej szufladki
w lodówce
owoce - kupować w niewielkiej ilości, na bieżąco, aby były świeże, umyte trzymać w widocznym
miejscu, gotowe do spożycia
wędlina - góma półka w lodówce, jeżeli większa
ilość, to część włożyć do zamrażalnika
masło — lodówka, większa ilość - zamrażalnik
mleko - przegotować, ostudzić i wstawić do
lodówkj
dżem - przechowywać w lodówce
mąka, cukier - mogą stać w szafce
herbata - przesypać do puszki lub słoika z zamknięciem i postawić w łatwo dostępnym miejscu
Pytania do pacjentów:
• Co będzie tematem tej części treningu?
• Dlaczego ważne jest, aby prawidłowo przechowywać żywność?
• Jakie miejsca są odpowiednie do przechowywania żywności?
• Jak powinny być pakowane poszczególne produkty?
• Dlaczego mleko należy schować do lodówki, a cukier wystarczy wstawić do szafki?
• Dlaczego mięso czy wędliny należy przechowywać w najniższej temperaturze w lodówce, a
jarzyny na samym dole?
• Gdzie położyć zakupione pieczywo?
• W jaki sposób będziecie przechowywać herbatę, mąkę itd.?
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie scenkę wideo obrazującą prawidłowe ułożenie Produktów w lodówce. Po
obejrzeniu scenki poproś jednego x. pacjentów, aby zademonst-
91
rował prawidłowe umieszczenie różnych produktów żywnościowych w lodówce. ;
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby w domu ułożyli produkty w lodówce według poznanego w czasie zajęć
schematu.
9. PODSUMOWANIE TRENINGU KULINARNEGO \
Zadaj pacjentom niżej podane pytania. Nagradzaj słownie każdą trafną odpowiedź. Wyłoń z grupy
osoby najbardziej aktywne, pogratuluj im.
Dlaczego warto znać sposoby prawidłowego odżywiania się? ' Jakie są skutki nieprawidłowego
odżywiania? Jakie wartości lecznicze posiadają herbaty ziołowe? Jakich produktów można użyć do
przygotowania kanapek? >. Czym można poprawić smak kanapek? Czym są dla organizmu
warzywa i owoce? Podaj przepis na wykonanie jednej surówki. Jakie produkty potrzebne są do
przygotowania omletu? Z jakich warzyw przygotujesz zupę jarzynową? Jakie wartości odżywcze
posiada mięso?
Dlaczego ważne jest prawidłowe przechowywanie produktów? W jaki sposób przechowasz mleko,
wędlinę, chleb? O czym należy pamiętać przed przystąpieniem do przygotowania posiłków? •
Czego nie należy robić pijąc herbatę?
Zbierz od pacjentów uwagi dotyczące całości treningu i poproś ich o propozycje ewentualnych
zmian. Na koniec podziękuj całej grupie za udział w zajęciach. Jeżeli jest to możliwe, zajęcia
powinny się zakończyć wspólną herbatą lub rozdaniem drobnych nagród, ewentualnie dyplomów
dla wszystkich uczestników.
92
Agata Bednarek Kotaczek
TRENING BUDŻETOWY
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Orientacja \v dochodach pacjentów. Stałe opłaty
Powiedz pacjentom:
Zajęcia te mają Wam ułatwić umiejętne gospodarowanie niewielkimi zazwyczaj kwotami, którymi
dysponujecie w ciągu miesiąca. Każdy z Was posiada pewną stałą sumę pochodzącą z
wynagrodzenia za pracę lub z renty. Każdego miesiąca wydajecie pewną sumę na pokrycie stałych
wydatków w postaci opłat za mieszkanie, RTV. elektryczność. Poza tym pewną część pieniędzy
trzeba przeznaczyć na zakupy podstawowych artykułów żywnościowych. Wydatki, których
częstość jest rzadsza, dotyczą artykułów przemysłowych, ubrania itp. Warto pamiętać również o
wydatkach, które mogą się pojawić nieoczekiwanie, takich jak: zapłata za naprawę pralki czy
telewizora bądź reperacja kranu lub zakup butów, które właśnie się zniszczyły. Warto zatem mieć
jakieś zaoszczędzone pieniądze na pokrycie tych nieprzewidzianych napraw lub zakupów.
Umiejętne zaplanowanie budżetu domowego pozwoli wam uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji,
takich jak konieczność pożyczania pieniędzy od innych osób, lub sytuacji, gdy w środku miesiąca
zostajecie bez pieniędzy.
Pytania do pacjentów:
Jaki jest cel tych zajęć?
Jakie są źródła dochodów (twoich)?
Jakiego rodzaju wydatki masz w miesiącu?
Co to są wydatki nie przewidziane (podaj przykład)?
Co to są opłaty stałe?
Jakie będziesz miał korzyści z dobrze zaplanowanego budżetu?
Powiedz pacjentom:
'rening budżetowy będzie obejmował następujące tematy:
93
orientacja w cenach,
różne sposoby gospodarowania pieniędzmi,
zakupy,
planowanie zakupów na weekend,
planowanie wydatków na cały miesiąc,
sposoby oszczędnego gospodarowania,
trudności w zakupach,
quiz dotyczący całego treningu budżetowego.
itn
2. ORIENTACJA W CENACH
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach sporządzimy listę artykułów najczęściej przez nas kupowanych. Mimo
szybko zmieniających się cen warto wiedzieć co, i ile kosztuje. Ułatwi Warn to rozsądne
zaplanowanie budżetu domowego i pozwoli uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji, takich jak
konieczność pożyczania pieniędzy od innych osób.
Pytania do pacjentów: ft
• Jaki jest temat dzisiejszych zajęć? j
• Dlaczego warto znać ceny? s/g
• Jakie są skutki nieznajomości cen? w
** s,'" '
Ćwiczenie:
Cała grupa wspólnie sporządza spis najczęściej kupowanych Lfzez nich artykułów, a następnie ich
ceny (wyjście z grupą do sklepił).
Zadanie domowe:
Rozdaj pacjentom kartki z artykułami, których cen nie znali. Poproś, aby dowiedzieli się o te ceny
w swoim najbliższym sklepie.
3. SPOSOBY GOSPODAROWANIA PIENIĘDZMI j
• Dzielenie sumy na każdy dzień (odliczając opłaty stałe) r
plusy: zawsze świeże produkty, stała kontrola wydatków.
okazja do wyjścia z domu, niezobowiązującego kontaktu z ludźmi.
94
przyjemność wynikająca z faktu kupowania.
minusy: suma jest zbyt mała,
czujemy się ograniczeni,
nie zawsze samopoczucie pozwala wyjść z domu, możemy zostać bez produktów,
zakupy pochłaniają czas, który można poświecić na wypoczynek itp.
• Dzielenie sumy na tygodnie
plusy: dysponujemy większą sumą, co ułatwia planowanie, można zrobić zakupy na kilka dni
oszczędzając czas, można wybrać dni lepszego samopoczucia na zakupy,
minusy: należy zadbać o odpowiednie przechowywanie produktów, produkty nie są idealnie
świeże, brak kontaktów z innymi ludźmi.
• Zapisywanie swoich wydatków
plusy: kontrola wydatków,
unikniemy braku pieniędzy pod koniec miesiąca, pozwala wygospodarować pewną sumę pieniędzy
na dodatkowe zakupy lub lepsze artykuły,
minusy: trudność w wyrobieniu sobie nawyku zapisywania wydatków.
• Robienie listy zakupów
plusy: pozwala uniknąć kupowania artykułów zbędnych, unikniemy nadmiernego wydatkowania
pieniędzy, w sklepie czujemy się pewnie, gdy wiemy czego chcemy,
unikniemy kłopotliwej sytuacji, gdy po przyjściu do domu okazuje się, że o czymś
zapomnieliśmy,
ninusy: poświęcenie czasu,
pewne ograniczenie w zakupach.
• Orientowanie się w cenach
Plusy: pozwala na wybranie artykułów tańszych,
nie bierzemy wszystkich pieniędzy, tylko przeznaczamy
określoną sumę,
mamy pewność, że ekspedientka nie policzy za dużo.
95
^'.^fee; •=.:«'
SjSfe'-fe'r-a.i
3fi*#Lw:-*..Jl
urządzenia i sprzęt domowy oraz zaoszczędzić na fachowych usługach. Poza tym skuteczne
samodzielne naprawy dają satysfakcję z własnej zaradności i umiejętności.
Pytania do pacjentów:
• Czy ktoś z was od czasu do czasu dokonuje jakichś napraw w domu?
• Jakie to są naprawy?
• Jakie usterki w waszym mieszkaniu są ciągle do naprawy?
• Które z tych usterek moglibyście usunąć sami?
• Jakie podstawowe narzędzia są potrzebne do napraw domowych?
• Jakie korzyści daje samodzielne wykonywanie prostych napraw domowych?
• Co daje wzajemna pomoc między znajomymi?
• Jakich napraw będziemy się uczyć na zajęciach treningu technicznego?
Zadanie domowe:
1. Sprawdź, jakie narzędzia posiadasz w swoim domu.
2. Znajdź najbliższy sklep z art. technicznymi, których ci brakuje. Jeżeli aktualnie stać cię na zakup
- kup jedno z tych narzędzi.
2. WBIJANIE I WYCIĄGANIE GWOŹDZI
Powiedz pacjentom:
Najprostszą czynnością techniczną, jaką zdarza nam się wykonać w domu, jest wbijanie gwoździ.
Nawet jednak przy tak banalnej czynności trzeba pamiętać o kilku zasadach. Bardzo proste jest
wbijanie gwoździ w drewno. Podstawową rzeczą, o której trzeba pamiętać, jest dobranie
odpowiedniej wielkości gwoździa; zbyt duży gwóźdź łatwo może rozsadzić deskę, a poza tym
wygląda mało estetycznie. W cienkie listwy można wbijać tylko bardzo małe gwoździki.
Jeżeli wbijamy gwoździk, to zazwyczaj przytrzymujemy go palcami. Dla uniknięcia stłuczenia
palców można umieścić gwoździk między zębami zwykłego grzebienia i w ten sposób przytrzymać
g° podczas wbijania.
Bardzo trudne jest wbijanie gwoździ w beton. Zwykłe gwoździe
102
będą się tu zawsze gięły. Do wbijania w beton służą specjalnie hartowane gwoździe lub haki. Jeżeli
chcemy zamontować zawieszenie szafek lub ciężkich półek, można wezwać montera, który
specjalnym pistoletem wstrzeli w beton hartowane kołki. Duże i średnie śruby oraz haki możemy
zamocować za pomocą tzw. kołków rozporowych. Do tego potrzebna jest jednak wiertarka. Do
wiercenia otworów w betonie używamy specjalnych wierteł - widiowych. Średnice tych wierteł są
znormalizowane i takie same jak średnice plastykowych tulei kołków rozporowych. Kołek nr 8 —
wiertło nr 8 itd. Warto zaznaczyć na wiertle głębokość, na jaką będziemy wiercić - przykleić na
wiertle kawałek plastra w odległości równej długości kołka.
Do wyciągania gwoździ (z betonu lub drewna) używamy kombinerek. Najlepiej uchwycić gwóźdź
płasko, bokiem szczypiec i opierając czubek kombinerek o ścianę wyciągnąć gwóźdź stosując
rodzaj dźwigni. Dla uniknięcia zniszczenia ściany (lub drewna) końcem kombinerek, pomiędzy nie
a ścianę podkłada się plastykową lub drewnianą starą linijkę.
Pytania do pacjentów:
O czym trzeba pamiętać przy wbijaniu gwoździ w drewno?
Jakiego rodzaju gwoździe możemy wbijać w beton?
W jaki sposób mocujemy zawieszenie szafek i ciężkich półek?
Jak zaznaczyć głębokość wierconego otworu?
W jaki sposób najłatwiej wyciągnąć gwoździe?
Demonstracja:
Pokazując wyżej opisane czynności (może na wideo?), zwróć szczególną uwagę na skutki użycia
zbyt dużych gwoździ do wbijania w cienkie listewki. Dokładnie opisz technikę wyciągania
gwoździ. Przećwicz z każdym pacjentem wbijanie, a potem wyciąganie gwoździ z betonu i drewna.
Zadanie domowe:
Stosując sposób nauczony na treningu powyciągaj wszystkie niepotrzebne gwoździe ze ścian
Twojego mieszkania.
103
Miix ,.-?•'-4 "iss-^;1
3. WYMIANA BEZPIECZNIKÓW INSTALACJI < ELEKTRYCZNEJ
Powiedz pacjentom:
Wymiana bezpieczników instalacji elektrycznej jest prostą operacją, którą każdy jest w stanie
wykonać. Na pewno każdy z Was był świadkiem przepalenia się lub wyłączenia bezpiecznika.
Zdarza się to najczęściej z dwóch powodów. Po pierwsze wtedy, gdy do sieci elektrycznej
podłączonych jest jednocześnie zbyt wiele pracujących urządzeń elektrycznych (żelazko, lodówka,
telewizor itd.). Po drugie, wyłączenie bezpiecznika następuje także wtedy, gdy dochodzi do zwarcia
w instalacji (np. w uszkodzonym żelazku, odkurzaczu, lampie) albo w przewodzie elektrycznym
zasilającym te urządzenia. W przypadku przepalenia bezpiecznika należy albo wyłączyć część
działających urządzeń elektrycznych, albo odłączyć uszkodzone urządzenie i dopiero wtedy
włączyć bezpiecznik.
Istnieją dwa rodzaje bezpieczników; topikowe i automatyczne. Jeżeli mamy bezpieczniki
automatyczne, wystarczy wcisnąć specjalny guzik, aby bezpiecznik zadziałał ponownie.
Bezpieczniki topikowe można jedynie wymienić na nowe i o takim samym natężeniu (np. 16A, 4A,
25A). Uszkodzenie bezpiecznika topikowego poznajemy po braku kolorowego metalowego
kapturka w stopce bezpiecznika.
Potrzebne przedmioty:
• bezpieczniki topikowe o różnym natężeniu,
• uszkodzony bezpiecznik topikowy,
• gniazdko bezpiecznikowe z kapturkiem,
• bezpiecznik automatyczny.
Pytania do pacjentów:
• Jakiej czynności będziemy się teraz uczyć?
• Jakie bywają główne przyczyny przepalenia się bezpiecznika'.'
• Co należy zrobić, jeżeli wyłączenie bezpiecznika spowodowane jest przeciążeniem sieci?
• Co należy zrobić, jeżeli wyłączenie bezpiecznika nastąpi w wyniku tzw. „krótkiego spięcia"?
• Jakie znamy rodzaje bezpieczników elektrycznych?
• Po czym poznajemy przepalenie bezpiecznika topikowego?
104
• O czym musimy pamiętać przy wymianie bezpiecznika tópikowe-
go?
Demonstracja:
Komentarz rozpocznij od przypomnienia, że pierwszą czynnością jest zawsze odłączenie z sieci
uszkodzonego urządzenia. Zwróć pacjentom uwagę na dobranie nowego bezpiecznika o takim
samym natężeniu przepływu prądu.
Pytania do pacjentów:
• Co trzeba zrobić przed wymianą bezpiecznika?
• Jakie są kolejne czynności przy wymianie bezpiecznika elektrycznego?
Zademonstruj pacjentom sposób wymiany bezpiecznika topikowe-go. Pokaż różnice między
bezpiecznikami topikowymi o różnym natężeniu (kolor kapsli). Spytaj, czy mają jakieś pytania.
Zadanie domowe:
• Sprawdź w swoim mieszkaniu tablicę z bezpiecznikami elektrycznymi. Czy są topikowe, czy
automatyczne?
• Sprawdź natężenie poszczególnych bezpieczników topikowych. » Kup w sklepie elektrycznym po
jednym bezpieczniku zapasowym.
4. WYMIANA ŻARÓWEK Naprawa obluzowanego wyłącznika i gniazdka elektrycznego
Powiedz pacjentom:
Wszystkie naprawy instalacji elektrycznej mogą być wykonywane tylko przy wyłączonych
bezpiecznikach elektrycznych, tzn. przy wyłączonym napięciu elektrycznym. Naprawy
dokonywane w instalacji będącej pod napięciem grożą porażeniem prądem, nawet śmiertelnym.
Co pewien czas musicie wymienić przepaloną żarówkę. Tej prostej czynności także nie wolno
wykonywać bez uprzedniego wyłączenia bezpieczników. Trzeba przy tym zwracać uwagę na
oznaczenie "tocy. umieszczone na szczycie szklanej bańki lub na gwincie żarówki. Żarówki mogą
mieć moc 25W, 40W, 75W, 100W itd.
105
Jeżeli gniazdko elektryczne lub wyłącznik (tzw. kontakt) są obluzowane i wystają ze ściany - w
prosty sposób możecie je naprawić dokręcając dwie śrubki. Przed tą naprawą także musicie
wykręcić bezpieczniki. \Varto pamiętać, że obluzowaniu gniazdek w ścianie można zapobiec przez
dociskanie gniazdka ręką podczas wyciągania wtyczki.
Potrzebne przedmioty: 'i
- dwie żarówki (dobra oraz przepalona), :
- lampa elektryczna stojąca,
- śrubokręt,
- wyłącznik i gniazdko elektryczne - w pomieszczeniu, w fetó-rym są zajęcia.
Pytania do pacjentów:
• Jakich czynności będziemy się teraz uczyć?
• Jakie narzędzia będą potrzebne do napraw, których się teraz uczymy?
• O czym musimy koniecznie pamiętać przy wszelkich naprawach instalacji elektrycznej?
• Gdzie jest umieszczone oznaczenie mocy żarówki?
• Jak można uniknąć obluzowania gniazdek w ścianie? [
Demonstracja:
Przypomnij, że nawet przed zwykłą wymianą żarówki konieczne jest wyłączenie bezpieczników.
Zwróć uwagę na podtrzymanie oprawki w czasie wykręcania żarówki. Wskaż miejsce
odczytywania mocy żarówki.
Pytania do pacjentów:
• Od czego zaczynamy wymianę przepalonej żarówki?
• Jak dokonać wymiany przepalonej żarówki?
• Od czego zaczynamy umocowanie luźnego gniazdka elektrycznego lub kontaktu?
• W jaki sposób należy zamocować obluzowane gniazdko w ścianie?
• Co zrobić, jeżeli w wyłączniku nie widać śrubek mocujących?
Zademonstruj pacjentom dobrą i przepaloną żarówkę. Pokaż różnicę. Poproś jednego z pacjentów,
aby odczytał oznaczenia mocy żarówek. Zademonstruj sposób mocowania gniazdka. Poproś innego
106
pacjenta, aby samodzielnie zrobił to samo. Zapytaj, czy uczestnicy
mają jakieś pytania do treningu.
Zadanie domowe:
Sprawdź w swoim mieszkaniu, czy są jakieś przepalone żarówki lub gniazdka wymagające
zamocowania. Wykonaj ewentualne na-I prawy.
5. USZCZELNIANIE OKIEN I DRZWI
Powiedz pacjentom:
Nieszczelne okna oraz drzwi powodują znaczne obniżenie tem-j peratury w mieszkaniu. Dlatego
warto zadbać o ich uszczelnienie,
zwłaszcza że jest to czynność łatwa do wykonania. Szpary między
ramą okna a futryną można uszczelnić samoprzylepną taśmą z gąbki.
Podobnie - szpary między krawędzią drzwi a futryną. Takie uszczel-jnienie wystarcza na okres 1-2
lat, a potem musi być wymienione na j nowe. Odpowiednią taśmę można kupić w sklepach
chemicznych lub |gospodarstwa domowego.
Drugą drogą, którą do mieszkania może dostawać się zimne powiet-jrze, są szpary między futryną a
ścianą. Często miejsce osadzenia [futryny w murze zakryte jest przybitą listwą. Po ostrożnym
oderwaniu Jlistwy, szpary należy zatkać pakułami z waty, upychając je ostrym [czubkiem noża lub
końcem śrubokręta. Następnie powierzchnie za-Itkanych szpar trzeba zalepić zaprawą gipsową
(gips + niewielka ilość [wody), którą wciskamy w szpary szpachelką malarską. Ostatecznie nożna
w tym celu użyć starego noża. Do zalepiania dziur należy użyć
gipsu specjalnego, który ma długi okres zastygania. Na koniec, po [wyschnięciu gipsu w szparach
ponownie przybijamy listwę maskującą,
Starając się trafić w „stare" otwory po gwoździach.
Potrzebne przedmioty:
- gąbka samoprzylepna do uszczelniania,
- wata (techniczna lub opatrunkowa),
- gips długoschnący,
- szpachelką malarska,
- śrubokręt,
- okno z łatwym dostępem w sali zajęć.
107
Pytania do pacjentów:
• Jakiej czynności uczymy się dzisiaj?
• Jakie korzyści mamy z uszczelnienia okien i drzwi?
• Jakie materiały i narzędzia są potrzebne do uszczelniania?
• Co jest potrzebne do zatkania szpar pod futryną okna?
Demonstracja:
Komentując pokaz, odpowiednio podawaj instrukcje użycia gąbki samoprzylepnej w uszczelnianiu
okna. Omów sposób zdjęcia listwy maskującej. Dokładnie wytłumacz sposób przygotowania i
użycia zaprawy gipsowej.
Pytania do pacjentów: , f
• Jakie są kolejne czynności w uszczelnianiu okien i drzwi?
• Na czym polega uszczelnienie szpar między futryną okna a ścianą — wymień kolejne czynności.
Zademonstruj pacjentom prawidłową metodę uszczelniania okna. Zachęć pacjentów do próby
wykonania odpowiednich czynności. Pokaż sposób zatykania watą szpar pod futryną. Pokaż, jak
zagipsować szparę między futryną a ścianą. Zapytaj, czy mają jakieś pytania.
6. WYMIANA ZAMKA MEBLOWEGO
Powiedz pacjentom:
Jedną z dokuczliwych, a łatwych do naprawienia usterek domowych jest zacinanie się zamka
meblowego. Zacinający się zamek należy najpierw odkręcić i przyjrzeć się jego mechanizmowi,
który jest bardzo prosty. Czasem wystarczy wciśnięcie sprężyny lub zapadki na właściwe miejsce,
aby zamek naprawić. Najczęściej jednak zamki meblowe nie dają się naprawiać i wtedy musimy
kupić nowy zamek. Rozróżniamy zamki tzw. „prawe" i „lewe", dlatego najprościej wymontować
zepsuty zamek, zanieść do sklepu i pokazać, o jaki typ nam chodzi. Zamki meblowe można kupić w
sklepach z artykułami metalowymi.
W przypadku niedziałania zasuwki meblowej trzeba sprawdzić, czy nie jest nadmiernie zgięte
skrzydełko mocujące. Skrzydełko takie należy odgiąć do właściwej pozycji za pomocą kombinerek.
Zamki meblowe i wszelkie metalowe części mocowane do mebli (klamki, zawiasy, ozdobne
uchwyty) nazywamy okuciami meblo-
1O8
wymi. Można je kupić w specjalistycznych sklepach różnych firm, polskich i zagranicznych.
Potrzebne przedmioty:
- śrubokręt (prawidłowa nazwa - wkrętak),
- kombinerki,
- zamek meblowy kasetowy,
- zamek meblowy nakładany,
- zasuwka meblowa.
Pytania do pacjentów:
• Jakich napraw będziemy się dzisiaj uczyć?
• Jakie narzędzia są potrzebne do tych napraw?
• Jakie są rodzaje zamków meblowych?
• Jak kupować zamek meblowy?
^Demonstracja:
Omów kolejne etapy naprawy. Dobrze byłoby dysponować na-jgraniem wideo, pokazującym
„niefachowość" prób reperacji zamka |oraz zakup nowego.
Pytania do pacjentów:
Od czego rozpoczynamy wymianę zamka?
Jakie są kolejne działania wymiany uszkodzonego zamka?
[Zademonstruj pacjentom prawidłowe czynności wymiany zamka araz regulacji zasuwki
meblowej.
7. WYMIANA USZCZELKI W KRANIE
Powiedz pacjentom:
Wyciekanie wody z nieszczelnego zaworu kranowego, a także „warczenie" w baterii kranowej to
objawy zużycia lub wadliwego umocowania uszczelki. Usterkę tę można dość łatwo usunąć. Trzeba
przy tym pamiętać o podstawowym warunku bezpieczeństwa: wszystkie naprawy Przy kranie
można dokonywać wyłącznie przy zakręconym głównym zaworze odcinającym dopływ wody do
mieszkania.
Są dwa główne przewody: zimnej i gorącej wody — każdy z osobnym zaworem. Po stwierdzeniu,
że do reperowanego zaworu nie ^opływa już woda, należy kombinerkami odkręcić zakrętkę
mocującą pokrętło („kurek"). Samo pokrętło ściąga się bez obrotu. Następ-
109
nie kluczem francuskim wykręcamy tzw. główkę z korpusu baterii. Mamy teraz dostęp do całego
zaworu. Po odkręceniu nakrętki mocującej wymieniamy zużytą uszczelkę na nową. Trzeba
pamiętać, że uszczelka do wody zimnej jest z gumy i ma kolor czarny, zaś uszczelka do wody
gorącej jest z fibry i ma kolor czerwony. Uszczelki można kupić w sklepach z artykułami
hydraulicznymi. Teraz wszystkie czynności wykonujemy w odwrotnej kolejności. Po całkowitym
zmontowaniu zaworu, główki baterii i kurka odkręcamy do połowy zawór na głównym przewodzie
mieszkaniowym. Dopiero po stwierdzeniu, że zawór w kranie jest prawidłowo zamontowany i
szczelny - całkowicie odkręcamy główny zawór.
Potrzebne przedmioty:
- zawór kranowy,
- uszczelki obu rodzajów,
- kombinerki,
- klucz francuski.
Pytania do pacjentów:
• Jakiej naprawy się teraz uczymy?
• Jakie narzędzia będą nam potrzebne?
• Jakie są kolory uszczelek?
• W jakich sklepach można kupić uszczelki?
Demonstracja:
Podkreśl, że przed naprawą konieczne jest zakręcenie głównego zaworu w mieszkaniu, a następnie
sprawdzenie, czy dopływ wody został rzeczywiście odcięty. Po omówieniu kolejnych czynności
wymiany uszczelki, zwróć uwagę na początkowo nieznaczne odkręcenie głównego zaworu i
sprawdzenie szczelności.
Pytania do pacjentów:
• Co trzeba koniecznie zrobić przed rozpoczęciem naprawy kranu?
• Którą część baterii kranowej demontujemy najpierw?
• Jakie kolejne czynności wykonujemy?
Wykorzystując baterię kranową w sali zajęć zademonstruj pacjentom sposób zdejmowania kurka.
Pokaż główkę baterii oraz wystającą z niej końcówkę trzpienia. Zapoznaj pacjentów z budową
baterii i ponownym montażem. Zachęć kogoś z pacjentów do wymiany uszczelki.
110
Krystyna Stępień, Trojanowska
TRENING UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Powiedz pacjentom:
Na zajęciach umiejętności praktycznych będziemy uczyć się, jak dbać o naszą bieliznę osobistą,
ubranie wierzchnie i buty. Jest to ważne, ponieważ estetyczny i zadbany wygląd umożliwia
kontakty z ludźmi, ułatwia zawarcie nowych znajomości czy znalezienie pracy. Zaniedbany wygląd
postrzegany jest często jako objaw choroby psychicznej. Osoby w brudnym i dziwacznym stroju
wyróżniają się w otoczeniu. Ważne jest też, ażeby dbać o odzież ze względów ekonomicznych.
Umiejętność cerowania, szycia czy konserwacji odzieży i butów przedłuża ich używanie. Musimy
pamiętać również o tym, że ubrani starannie i czysto mamy lepsze samopoczucie.
Pytania do pacjentów:
• Jaki jest cel tego treningu?
• Dlaczego należy dbać o wygląd zewnętrzny?
• Co ułatwia nam schludny wygląd?
• Jakie są konsekwencje braku dbałości o siebie?
Trening umiejętności praktycznych będzie obejmował następujące tematy:
1. Zajęcia wstępne.
2. Konserwacja i czyszczenie obuwia skórzanego.
3. Czyszczenie butów z innych materiałów.
4. Szycie ręczne.
5. Przyszywanie guzika.
6. Cerowanie odzieży.
7. Pranie ręczne.
8. Pranie w pralce automatycznej.
9. Prasowanie. 'O. Powtórzenie wiadomości.
II
^^vy^M5s^
^af^t;-^^"
a^ŁAtiaay*,-f.!Ss*?fe
Nasze zajęcia będą się rozpoczynały od omówienia danej czynności. Potem obejrzymy odtworzoną
z kasety wideo lub zaprezentowaną na żywo scenkę, w której zostanie pokazana prawidłowo
wykonana czynność. Następnie przejdziemy do ćwiczeń, które będziecie wykonywać sami.
Na koniec otrzymacie zadanie do wykonania w domu.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów o znalezienie w domu pasty i szczotki do czyszczenia butów.
2. KONSERWACJA I CZYSZCZENIE OBUWIA SKÓRZANEGO
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć, w jaki sposób prawidłowo konserwować buty.
Dbanie o buty polega na codziennym ich czyszczeniu. Brudne buty wyglądają nieestetycznie. Błoto
i kurz powodują ich szybsze zużycie. Należy pamiętać o znalezieniu najbliższego punktu naprawy
obuwia. Jest to ważne, gdyż sami nie potrafimy fachowo naprawić zdartych zelówek i obcasów.
Naprawa kosztuje mniej niż nowe buty.
112
Pytania do pacjentów:
Co jest tematem naszych zajęć?
Na czym polega konserwacja butów?
Jakie są skutki, kiedy nie dbamy o buty?
O czym jeszcze powinniśmy pamiętać?
Dlaczego należy pamiętać o oddawaniu butów do szewca?
Potrzebne przedmioty:
- papier na podłogę,
- pasta do butów odpowiedniego koloru,
- mała szczoteczka do pasty,
- szmatka do usuwania błota i brudu,
- szczotka o miękkim włosiu do polerowania.
Kolejność czynności: (Tablica X — patrz Aneks)
1. Zawijamy rękawy, aby ich nie zabrudzić.
2. Rozkładamy papier na podłodze.
3. Ścieramy brud szmatką.
4. Pastujemy buty małą szczoteczką, używając pasty odpowiedniego koloru.
5. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
6. Szczotką o miękkim włosiu glansujemy buty do połysku.
Demonstracja:
Pokaż na żywo lub na wideo scenkę prezentującą prawidłowe czyszczenie butów. Potem zadaj
pacjentom pytania:
- Jakie przedmioty są potrzebne do czyszczenia butów?
- Jaka jest kolejność wykonywanych czynności?
Ćwiczenia praktyczne:
Należy przećwiczyć ze wszystkimi pacjentami prawidłowe czyszczenie butów. Wykorzystujemy
przedmioty i materiały, które pacjenci przynieśli na zajęcia.
Zadania domowe:
Poproś pacjentów, jeżeli mają, aby przynieśli na następne zajęcia: buty zamszowe, lakierki (buty
plastykowe) i tenisówki.
l 13
3. KONSERWACJA I CZYSZCZENIE BUTÓW Z INNYCH MATERIAŁÓW
Powiedz pacjentom:
Buty wykonuje się z różnych materiałów, takich jak zamsz, plastyk i płótno. Każdy rodzaj
materiału wymaga innej konserwacji.
Pytania do pacjentów:
— Z jakich materiałów, innych niż skóra, wykonuje się buty?
Czyszczenie butów zamszowych Potrzebne przedmioty:
— papier na podłogę,
— specjalna szczoteczka z gumowym włosiem,
— szczotka do usuwania błota.
Kolejność czynności:
1. Podwijamy rękawy, aby ich nie zaplamić.
2. Rozkładamy papier na podłogę.
3. Usuwamy błoto za pomocą czystej szczotki.
4. Szczoteczką o gumowym włosiu czeszemy powierzchnię butów
we wszystkich kierunkach.
Buty zamszowe możemy oczyścić również podsuszoną, pozbawioną miąższu skórką od chleba,
pocierając zabrudzone miejsca.
Czyszczenie butów plastykowych Kolejność czynności:
1. Podwijamy rękawy.
2. Rozkładamy papier na podłogę.
3. Usuwamy kurz i brud wilgotną szmatką.
4. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
5. Powlekamy cienką warstewką kremu Nivea.
6. Na koniec przecieramy czystą suchą szmatką.
Czyszczenie butów lekkich z materiału
Buty z materiału takie jak tenisówki pierzemy całe. Do prania używamy wody z proszkiem, do
której wkładamy buty i pocieramy szczoteczką do rąk zabrudzone miejsca. Dokładnie płuczemy
pod bieżącą wodą. Suszymy z noskami uniesionymi do góry, ustawiając w misce, aby ściekająca
woda nie zalała podłogi. Butów ze sztruksu i jeansu nie pierzemy.
114
Przechowywanie butów
Buty po ewentualnych naprawach u szewca czyścimy i lekko wypychamy gazetami, aby nie
zmieniły fasonu. Przechowujemy w suchych i przewiewnych szafkach. Musimy pamiętać o
konserwowaniu butów przy zmianie w poszczególnych sezonach - letnim i zimowym.
Pytania do pacjentów:
• Jak czyścimy buty zamszowe?
• Jakie buty z materiału możemy uprać?
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby na następne zajęcia przyszli w wyczyszczonych butach.
t. SZYCIE RĘCZNE
Powiedz pacjentom:
Nie każdy z nas posiada w domu maszynę do szycia, lub nie j każdego z nas stać na noszenie
uszkodzonych, rozdartych czy | rozprutych rzeczy do punktu napraw krawieckich. Dlatego
dzisiaj j nauczymy się, jak sobie poradzić w sytuacjach, kiedy musimy podszyć lub zeszyć
uszkodzoną odzież. Poznamy dwa ściegi używane w szyciu ręcznym. Pierwszym ściegiem będzie
ścieg za igłą, przydatny w szyciu rozdartego szwu, oderwanej kieszeni. Drugi to ścieg krzyżykowy,
potrzebny w podszywaniu naderwanej listwy przy spódnicy lub taśmy w nogawkach spodni.
Przystępując do szycia [musimy pamiętać o doborze koloru nici i grubości igły do materiału.
Potrzebne przedmioty: l- nici odpowiedniego koloru, l- igła odpowiedniej grubości, I- naparstek, |-
nożyczki.
Pytania do pacjentów:
Co jest tematem dzisiejszych zajęć? Jakich ściegów nauczymy się dzisiaj?
Jakim ściegiem naprawiamy rozpruty szew lub naderwaną kieszeń?
l 15
• Do jakiego rodzaju napraw używamy ściegu krzyżykowego?
• O czym należy pamiętać przystępując do szycia?
• Jakich przedmiotów używamy do szycia?
Demonstracja l
Powiedz pacjentom:
Obejrzymy teraz pokaz prawidłowego zszywania rozprutego szwu ściegiem za igłą. Proszę, abyście
dokładnie obserwowali i zapamiętali kolejność czynności. Po pokazie będę podchodziła do każdego
z was i pokażę, jak szyć ściegiem za igłą. Później będziecie ćwiczyć sami.
Ćwiczenie praktyczne:
Pacjenci zszywają dwa ścinki materiału ściegiem za igłą.
Demonstracja II
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzymy pokaz prawidłowego wykonania ściegu krzyżykowego. Proszę, abyście zwrócili
uwagę na kolejność wykonywanych czynności w tym ściegu. Po obejrzeniu pokazu będę
podchodziła do każdego z was i przećwiczę z każdym ścieg krzyżykowy. Później będziecie ćwiczyć
sami.
Ćwiczenie praktyczne:
Każdy pacjent podszywa ściegiem krzyżykowym ścinek materiału imitujący oderwaną listwę przy
spódnicy.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby w domu, używając jednego ze ściegów, naprawili odzież.
5. PRZYSZYCIE GUZIKA
Powiedz pacjentom:
Guziki mogą służyć dekoracji, ale przede wszystkim spełniają funkcję zapięcia. Brak guzików
powoduje, że odzież wygląda nieele-gancko, niechlujnie. Należy pamiętać o dopasowaniu
brakującego guzika do pozostałych w odpowiednim kolorze, kształcie i wielkości. Prawie zawsze
przyszywa się guzik na nóżce. Jej wysokość zależy od
l 16
rodzaju tkaniny, tzn. do grubszej tkaniny nóżka powinna być odpowiednio wyższa. >
Pytania do pacjentów:
• Jaką rolę spełniają w ubraniu guziki?
• Jak wpływa brak guzików na wygląd odzieży?
• W jaki sposób dopasowuje się brakujący guzik?
• Jak zazwyczaj przyszywa się guzik?
Potrzebne przedmioty:
• guzik dopasowany kolorem, kształtem i wielkością,
• nitka dopasowana kolorem i grubością,
• igła dopasowana wielkością do grubości tkaniny, tzn. igła cienka do cienkiej tkaniny.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Teraz zobaczycie pokaz prawidłowego sposobu przyszycia guzika. Starajcie się śledzić kolejność
wykonywanych czynności.
Pytania do pacjentów:
• Z której strony wkłuwamy igłę z nitką rozpoczynając przyszywanie guzika?
• Dlaczego między guzik i tkaninę wsuwamy zapałkę lub szpilkę?
• Jak kończymy przyszywanie guzika?
Kolejność czynności:
1. Wkłuć igłę z nitką w oznaczone miejsce, z prawej do lewej strony tkaniny, pozostawić supełek
na wierzchu.
2. Prowadzić igłę z lewej do prawej strony ubioru i przez dziurki guzika.
3. Wsunąć zapałkę lub szpilkę pomiędzy guzik i tkaninę lub też w górze guzika.
4. Po kilkakrotnym przeszyciu wysunąć zapałkę lub szpilkę.
5. Igłą z nitką owinąć 5- 6 razy nici znajdujące się pomiędzy guzikiem a tkaniną, tworząc w ten
sposób nóżkę.
6. Przekłuć igłę z nitką na lewą stronę i zakończyć niewidocznym z wierzchu ściegiem.
117
Ćwiczenie praktyczne: ** Poproś jednego z pacjentów, aby powtórzył prawidłowy sposób
przyszycia guzika, uwzględniając kolejność czynności. Można poprosić pozostałych pacjentów o
ewentualną pomoc w powtórzeniu kolejnych czynności. Następnie pacjenci ćwiczą przyszywanie
guzika zachowując prawidłową kolejność czynności.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy posiadają potrzebne przedmioty do szycia. Poproś, aby
sprawdzili również, czy w ich odzieży nie brakuje guzików. Jeżeli tak, to niech przyszyją je według
poznanego na zajęciach planu.
6. CEROWANIE
Powiedz pacjentom:
Cerujemy odzież po to, aby wyglądać schludnie i estetycznie. Zacerowana odzież służy nam dłużej,
gdyż niewielkie dziurki nie powiększają się. Cerujemy przede wszystkim małe dziurki. Cerować
możemy praktycznie wszystko, tj. skarpety, swetry, rajstopy, pościel. Należy pamiętać o dobraniu
odpowiedniej igły do grubości nitki. Starajmy się dobierać kolory nici do koloru odzieży, którą
cerujemy.
Pytania do pacjentów:
- Po co cerujemy odzież?
- Kiedy najlepiej cerować odzież?
- Jaką odzież możemy cerować?
- Jak dobieramy igłę i nitkę do cerowanej odzieży?
Potrzebne przedmioty:
- igła,
- nici lub włóczka,
- „grzybek" lub zakrętka od „twista",
- nożyczki,
- naparstek.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz scenkę, która pomoże zapamiętać, w jaki sposób cerujemy odzież. Po pokazie
zadajemy pacjentom pytania.
118
EiiitMaiS* 8*3
Jakie przybory są potrzebne do cerowania?
• O czym powinniśmy pamiętać wybierając igłę i nici?
• Jakie czynności podczas cerowania są najtrudniejsze?
Kolejność czynności:
1. Wybrać igłę odpowiednią do grubości nici.
2. Nawlec igłę używając specjalnego nawlekacza.
3. Ułożyć odzież na „lewej stronie", tak aby można było podłożyć drewniany grzybek pod dziurkę i
naciągnąć materiał.
4. Rozpocząć cerowanie szyjąc z góry na dół i układając nitki równolegle blisko siebie.
5. Szyć i przewlekać nitki od prawej ręki do lewej, prowadząc igłę pomiędzy nitkami pionowymi,
na przemian, jedna na dole igły, druga na górze. Powstanie bardzo gęsta krateczka.
6. Kończyć cerowanie dobrze mocując nitkę i obcinając nić z nadmiarem.
7. Całą cerę opukać naparstkiem założonym na palec.
Ćwiczenie praktyczne:
Pacjenci cerują swoje czyste i wyprane skarpetki.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy mają przedmioty potrzebne do cerowania. Poproś również,
aby każdy z pacjentów zacerował w domu skarpetkę według podanego na zajęciach schematu.
7. PRANIE RĘCZNE
Powiedz pacjentom:
Część ubrań: np. swetry wełniane, bluzki z delikatnych tkanin (np. jedwabiu), spodnie, spódnice,
należy prać ręcznie. Dzięki temu długo utrzymują właściwy kształt, nie filcują się, tkanina
zachowuje pierwotny charakter. Ubranie wygląda świeżo. Należy pamiętać o tym, że bluzki z
delikatnych tkanin ( jedwab), spódnice, spodnie po wypraniu i kilkakrotnym płukaniu wieszamy na
wieszak z wodą, do częściowego wysuszenia. Wilgotne łatwiej prasować. Na szych zajęciach
omówimy i przećwiczymy ręczne pranie swetra.
^m^Z^S&sm
SSK *-*"»;x-- i*--1, '"•••
Sa&&&;-*.L?&iiLśf'&>~
Pytania do pacjentów:
• Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
• Dlaczego swetry, spodnie, spódnice, bluzki z delikatnych tkanin należy prać ręcznie?
• Jak suszymy spodnie, spódnice, bluzki z delikatnych tkanin?
• Jakiej umiejętności będziemy się uczyć na tych zajęciach?
Potrzebne przedmioty:
- miska z letnią wodą,
- płyn do prania ręcznego np. „Perła", ,,FF", „Kokosal",
- płyn do płukania tkanin np. płyn „K",
- ręczniki frotte.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz, jak należy prawidłowo prać sweter. Starajcie się uważnie śledzić kolejność
wykonywanych czynności.
Pytania do pacjentów:
W wodzie o jakiej temperaturze pierzemy sweter?
Jakich płynów dodajemy do prania?
Ile razy płuczemy?
Dlaczego do ostatniego płukania dodajemy płynu, np. ,,K"?
W jaki sposób usuwamy nadmiar wody?
Jak suszymy sweter?
Kolejność czynności: (Tablica XI — patrz Aneks)
1. Nalać do miski letniej wody.
2. Dodać płynu do prania ręcznego, np. „Perła", płyn „FF", „Kokosal".
3. Prać wygniatając.
4. Płukać 2-3 razy.
5. Do ostatniego płukania dodać płynu do płukania tkanin, np. płynu „K".
6. Delikatnie odcisnąć.
7. Zawinąć w ręcznik frotte i odcisnąć nadmiar wody.
8. Ułożyć sweter na suchym ręczniku, nadając mu pierwotny kształt.'
120
Ćwiczenie praktyczne:
Poproś jednego z uczestników zajęć o wypranie swetra w sposób demonstrowany na zajęciach, z
uwzględnieniem kolejności czynności. Inni pacjenci przyglądają się i starają zapamiętać sposób
oraz kolejność wykonywanych czynności.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy mają w domu środki do prania swetrów. Poproś, aby
pacjenci — w zależności od potrzeby 1 - wyprali w domu swetry według poznanego na zajęciach
schematu.
8. PRANIE W PRALCE AUTOMATYCZNEJ
Powiedz pacjentom:
Pranie w pralce automatycznej pomaga w systematycznym utrzymaniu naszej bielizny i rzeczy
osobistych w czystości. Pralka automatyczna ułatwia pranie dlatego, że wyręcza nas z wielu
uciążliwych czynności, takich jak pranie, płukanie i wyżymanie.
Pralka taka pierze bieliznę według różnych programów prania. Wybór programu jest uzależniony
od rodzaju materiału i temperatury wody. Lista programów ponumerowanych od l do kilkunastu
znajduje się na obudowie pralki, obok pokrętła programatora. Do prania w pralkach
automatycznych używamy specjalnych proszków nie pieniących się. Należy pamiętać o tym, że
białą bawełnę i len pierzemy w temperaturze od 60 do 90 stopni. Rzeczy kolorowe pierzemy w
temperaturze od 40 do 60 stopni. Wszystkie rzeczy z domieszką tworzywa sztucznego pierzemy w
temperaturze 40 stopni.
Musimy zapamiętać, że nie wolno otwierać drzwiczek, kiedy pralka jest włączona i pierze. Grozi
to /.alaniem mieszkania. Nic wolno także wychodzić z domu pozostawiając włączoną pralkę.
Pytania do pacjentów:
• Jak pralka automatyczna ułatwia nam pranie?
• Od czego jest uzależniony program prania?
• Gdzie jest umieszczona lista programów?
• Czy możemy prać w pralce automatycznej używając proszku do prania ręczego9
• W jakiej temperaturze pierzemy bawełnę i len?
121
• W jakiej temperaturze pierzemy rzeczy kolorowe?
• Jakie rzeczy pierzemy tylko w temperaturze 40 stopni?
• O czym musimy pamiętać użytkując pralkę automatyczną?
Do prania w pralce automatycznej potrzebny jest:
• proszek do pralek automatycznych,
• plastykowa miska.
Demonstracja
Teraz nastąpi pokaz ułatwiający zapamiętanie obsługi pralki automatycznej. Zwróćcie uwagę na
najważniejsze części budowy pralki i na to, gdzie się one znajdują. Na obudowie każdej pralki
znajdują się również symbole graficzne. (Powiedz, co one oznaczają).
Obsługa pralki automatycznej - kolejność czynności: (Tablica XII)
1. Podłączyć pralkę do sieci elektrycznej - wtyczkę włożyć w gniazdo z uziemieniem.
2. Odkręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
3. Sprawdzić, czy wąż gumowy odprowadzi wodę do wanny lub umywalki i dobrze go
zamocować.
4. Otworzyć drzwiczki.
5. Włożyć przygotowaną bieliznę do pralki ( sprawdzić kieszenie).
6. Zamknąć dokładnie drzwiczki.
7. Otworzyć szufladkę do sypania proszku.
8. Wsypać miarkę proszku w odpowiednią przegródkę.
9. Zamknąć szufladkę.
l O. Wybrać z listy odpowiedni program i zapamiętać jego numer, l l . Ustawić programator na
takiej samej cyfrze.
12. Nacisnąć przycisk uruchamiający pralkę.
13. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
Po zakończonym praniu należy: (Tablica XII)
1. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
2. Sprawdzić, czy woda z pralki została usunięta.
3. Zakręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
4. Odłączyć pralkę od sieci elektrycznej (wyjmując wtyk z gniazdka).
5. Otworzyć drzwiczki.
6. Podstawić miskę.
7. Wyjąć upraną bieliznę do miski.
8. Pozostawić drzwiczki pralki lekko uchylone.
122
Ćwiczenie praktyczne:
Rozpoczynamy ćwiczenie przygotowując potrzebne przedmioty; rzeczy do prania (do 40 stopni o
krótkim programie zmieszane z rzeczami z bawełny albo lnu), proszek i miskę. Prowadzimy
ćwiczenie w ten sposób, że pytamy pacjentów:
• Od czego rozpoczynamy pranie w pralce automatycznej?
• Co powinniśmy zrobić dalej?
Ten z pacjentów, który poda poprawną odpowiedź, wykonuje daną czynność.
Powinniśmy tak pokierować ćwiczeniem, aby każdy z pacjentów wykonał minimum jedną
czynność. Czas, w którym piorą się w pralce rzeczy, wykorzystujemy na ponowne zapoznanie
pacjentów z częściami pralki i powtarzanie z pamięci kolejności czynności przy jej obsłudze.
Szczególną uwagę zwracamy na czytaniu listy programów i zapamiętywaniu numeru programu,
ustawianiu programatora w prawidłowym położeniu.
Pytania dodatkowe do pacjentów:
Jak rozpoznać, z jakich materiałów są rzeczy przeznaczone do
prania?
Co zrobić, kiedy nie wiemy, z jakiego materiału są nasze rzeczy,
a tym samym nie wiemy, w jakiej temperaturze możemy je uprać?
(prać w niższej temperaturze - do 40 stopni).
Jakich rzeczy nie pierzemy w pralce automatycznej?
Co pomaga nastawić na programatorze program prania?
Czy musimy znać listę programów na pamięć?
Na zakończenie treningu pokazujemy pacjentom, kiedy pralka nie fdziała, pomimo tego że jest
sprawna. Po wyjęciu z pralki upranych |rzeczy powinniśmy zademonstrować następujące sytuacje:
1. Brak dopływu wody — zapomnieliśmy odkręcić zawór lub brak jest wody w kranie.
2. Źle zamknięte drzwiczki. - nie świeci się lampka kontrolna - pralka nie działa.
3. Brak dopływu prądu - nie podłączona pralka do sieci elektrycznej lub brak prądu w mieszkaniu.
123
Zadanie domowe:
Prosimy pacjentów, aby w domu, jeżeli mają pralkę automatyczną, spróbowali odnaleźć i
rozpoznać wszystkie elementy jej budowy wymienione na ćwiczeniach, a następnie uprali swoje
brudne rzeczy.
9. PRASOWANIE
Powiedz pacjentom:
Umiejętne użycie żelazka podnosi walory estetyczne odzieży, jednak niewłaściwym prasowaniem
wiele można popsuć. Zależnie od rodzaju materiału wymagana jest różna technika prasowania.
Włókna, zależnie od pochodzenia, inaczej reagują na wysoką temperaturę i wilgoć. Najbardziej
odporne na działanie wysokiej temperatury są materiały lniane i bawełniane. Najmniej odporne są
tkaniny z włókien syntetycznych, takich jak np. stylon, nylon, kapron. Aby uniknąć przykrych
niespodzianek (wypalenie dziury czy trwale wybłyszczanie), należy przed przystąpieniem do
prasowania dokonać próby. Dotknąć czubkiem ciepłego żelazka brzeg szwu na lewej stronie.
Należy pamiętać, że najlepiej jest mieć w domu żelazko z termostatem. Musimy pamiętać, że nie
wolno zostawić żelazka bez dozoru. Pozostawienie włączonego żelazka na dłuższy czas bez opieki
grozi pożarem!
Na dzisiejszych zajęciach omówimy i przećwiczymy prasowanie bluzki bawełnianej.
Pytania do pacjentów:
• Co jest tematem zajęć?
• Dlaczego należy prasować odzież?
• Jaką należy wykonać próbę przed przystąpieniem do prasowania?
• Które materiały są bardzo odporne na działanie wysokiej temperatury, a które mniej?
• O czym musimy pamiętać używając żelazko?
Potrzebne przedmioty:
• żelazko z podstawką,
• kocyk lub deska do prasowania,
• zaparzaczka (lniana tkanina),
• spryskiwacz.
124
Powiedz pacjentom:
I. Materiały bawełniane i lniane prasuje się lekko wilgotne po prawej stronie. Temperatura żelazka
190 - 250 stopni.
II. Materiały z jedwabiu naturalnego prasuje się na sucho po lewej stronie. Temperatura żelazka
powyżej 140 stopni powoduje uszkodzenie materiału.
III. Materiały z jedwabiu sztucznego prasuje się po stronie lewej. Nie można skrapiać ich wodą,
ponieważ powstają plamy. Po upraniu prasuje się je jeszcze lekko wilgotne.
IV. Materiały wełniane prasuje się po stronie lewej i prawej przez wilgotną zaparzaczkę. Zbyt
intensywne dosuszenie może spowodować wyświecenie.
Kolejność czynności:
1. Rozłożyć deskę do prasowania lub kocyk.
2. Postawić żelazko na podstawkę, ustawić termostat na temperaturę w zależności od rodzaju
prasowanego materiału.
3. Włączyć żelazko do gniazdka.
4. Po zakończeniu prasowania pamiętać o wyłączeniu żelazka z gniazdka i pozostawieniu na
podstawce do ostygnięcia.
Demonstracja
Teraz zobaczycie scenkę przedstawiającą prawidłowy sposób prasowania bluzki bawełnianej.
Starajcie się uważnie śledzić kolejność wykonywanych czynności.
Prasowanie bluzki:
\. Rozpoczynać od rękawów, jeżeli zakończone są mankietami, wtedy w pierwszej kolejności
prasuje się mankiet, następnie rękaw.
2. Rozprasować tył.
3. Kołnierz prasować po lewej, następnie po prawej stronie.
4. Przy bluzkach rozpinanych najpierw prasować prawą część przodu, następnie lewą.
Pytania do pacjentów:
• Na czym możemy prasować bluzkę bawełnianą?
• Jaka powinna być temperatura żelazka?
• O czym należy pamiętać kończąc prasowanie?
125
Ćwiczenie praktyczne:
Poproś jednego z pacjentów o wyprasowanie bluzki bawełnianej według poznanego schematu. Inni
pacjenci przyglądają się i również starają się zapamiętać kolejność czynności. Należy zwrócić
uwagę ćwiczących na moment, w którym nie świeci się lampka kontrolna pracy termostatu, co
sugeruje, że żelazko wydaje się być wyłączone i zimne.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy rnają przedmioty potrzebne do prasowania. Poproś, aby
każdy z pacjentów uprasował w domu bluzkę bawełnianą lub koszulę według poznanego na
zajęciach schematu.
Poproś o poszukanie i przyniesienie z domu dowolnej części garderoby, która wymaga naprawy.
l O. POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI
Przebieg zajęć:
Poproś każdego z pacjentów, aby opowiedział, jakie czynności trenowane na zajęciach sprawiały
mu największą trudność. Zapytaj uczestników, czy przynieśli odzież do naprawy. Zaproponuj
wspólne przećwiczenie nabytych umiejętności: przyszywanie guzików, cerowanie, szycie itd.
Na zakończenie, pogratuluj uczestnikom ukończenia treningu umiejętności praktycznych i -jeżeli to
możliwe - wręcz najbardziej aktywnemu pacjentowi mały upominek - a wszystkim członkom grupy
pamiątkowe dyplomy.
126
;!?*&? ->•-*"'• i'^i4v:..;
Barbara Chwedorzewska - Kowalska \ Marzanna Krawczyk
TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH. PRZYGOTOWANIE DO PODJĘCIA PRACY
; WPROWADZENIE DLA TERAPEUTY
Poddanie się i przyjęcie biernej postawy oznacza wypadniecie z roli zawodowej, co w
konsekwencji prowadzi do bezczynności, apatii, pogłębiania się izolacji z otoczeniem. Oznacza to
również l pogorszenie się i tak trudnej sytuacji materialnej inwalidy.
Celem treningów umiejętności społecznych będzie: nabycie bądź utrwalenie pewnych nawyków i
umiejętności potrzebnych w pracy zawodowej,
zdobycie przez pacjentów umiejętności szukania pracy, zdobycie umiejętności odpowiedniego
zachowania się wobec urzędników (np. pracodawcy, kadrowej itp.),
nauczenie pacjentów umiejętności sprawnego załatwiania formalności związanych z podjęciem
pracy.
Cykl treningów obejmuje od 8 do 10 zajęć, które odbywają się raz w tygodniu i trwają 45-50 minut.
Raz w miesiącu odbywają się zajęcia o charakterze informacyjnym. Dotyczą one nowych bądź
nieznanych pacjentom przepisów związanych ze sprawami pracy, rent i różnego rodzaju świadczeń.
Uwaga:
Informacje zawarte w tekście należy uaktualniać wraz ze zmianami przepisów oraz zmianami w
strukturach organizacyjnych instytucji.
127
:,^ii^Śj^^'fi&^'i0^^i
Ą,»JUŚ,-:: "i1 • - •'••3* •*•>?-•& '.-łMiSSiś;«.?^SS4a**3!i
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Wprowadzenie dla terapeuty:
Jednym z podstawowych celów rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi jest przygotowanie
pacjentów do podjęcia pracy zawodowej. Mamy do czynienia z pacjentami, którzy pomimo
choroby są aktywni zawodowo i po wyjściu ze szpitala powracają do swoich zakładów pracy.
Często jednak zdarza się, że pobyt w szpitalu jest długotrwały i pacjent zostaje zwolniony z pracy.
Długa przerwa w pracy powoduje, że jego sprawność ulega obniżeniu. Zdarzają się również
pacjenci, którzy nie mieli żadnych doświadczeń zawodowych. Muszą oni dopiero uczyć się
pełnienia roli pracownika.
Celem tego treningu jest:
• wskazanie pacjentom, jakie umiejętności należy posiadać, aby podjąć pracę zawodową,
• wskazanie pacjentom możliwości ćwiczenia i utrwalania tych umiejętności.
128
Wprowadzenie dla pacjentów:
Część z Państwa niedługo będzie wypisana i myśli o podjęciu pracy. Niektórzy powrócą do swoich
zakładów pracy po zwolnieniu lekarskim, ale są takie osoby, które mają długą przerwę w pracy i są
zmuszone do poszukiwania innego zajęcia. Długa przerwa w pracy powoduje, że nabyte uprzednio
umiejętności i nawyki, takie jak systematyczność, punktualność, obowiązkowość, wytrwałość,
praca w zespole, mogą Państwu sprawiać trudności.
Teraz będziemy chcieli wskazać Państwu możliwości ćwiczenia tych umiejętności, z którymi macie
najwięcej kłopotu.
Pytania do wprowadzenia:
Poproś pacjentów, żeby wymienili, jakie umiejętności i nawyki potrzebne są w pracy.
Zapytaj każdego pacjenta, która z wymienionych umiejętności sprawia mu najwięcej trudności.
Opis scenki
Pacjent zgłasza si? do pracownika socjalnego. Prosi o pomoc w znalezieniu Ipracy i przygotowaniu
się do podjęcia jej. Pracownik socjalny stara się wskazać różne możliwości sprawdzenia i
utrwalenia tych umiejętności, które są niezbędne w pracy, i które mogą sprawić mu najwięcej
trudności.
Scenka I
Pacjent: Pani Basiu. chciałbym podjąć jakąś pracę. Rozmawiałem z lekarzem prowadzącym.
Ustaliliśmy, że niedługo mógłbym być wypisany. Mam zastanowić się, jak wyobrażam sobie
powrót do prac\>.
Pracownik socjalny: Rzeczywiście, wszyscy widzimy, że czuje się Pan lepiej. Stal się Pan
aktywniejszy, wykazuje Pan duże zainteresowanie życiem w oddziale.
; P.: Tak. to prawda. Te raz jest o wiele lepiej. Jestem w lepszej formie, mogę się skupić, mam
więcej chęci do działania. Zależy mi, żeby wrócić do pracy, byłbym wśród ludzi, miałbym stale
zajęcie i oczywiście dorobiłbym do renty. Teraz życie jest bardzo drogie. Panie Marku, ile czasu
Pan nie pracuje''
Już dwa lata. Byłem trochę w oddziale całodobowym, potem jakoś nie mogłem dojść do normy. Z
powodu długiego zwolnieniu lekarskiego zakład pracy rozwiązał ze mną umowę, a teru; już od pól
roku jestem w tvm oddziale.
129
PS.: Powrót do pracy po tak długiej przerwie może być trudny. Myślę, że powinien Pan
przygotować się do podjęcia zatrudnienia.
P.: W jaki sposób mogę się do tego przygotować i czy to jest konieczne'' Przecież kiedyś już
pracowałem!
PS.: Panie Marku, po tak długiej przerwie pewne umiejętności związane z pracą zawodową, nawet
już kiedyś nabyte, ulegają osłabieniu i mogą spowodować szereg trudności. Ma Pan możliwości
przećwiczyć umiejętności, takie jak punktualność, systematyczność, wytrwałość, obowiązkowość,
sumienność. Są one niezbędne w każdej pracy. Niech Pan pomyśli, które z wymienionych
umiejętności mogłyby sprawić Panu najwięcej kłopotów.
P.: Mam trudności z rannym wstawaniem i spóźniam się.
PS.: No właśnie. W pracy miałby Pan z tego powodu duże nieprzyjemności. Żaden szef nie zgodzi
się, żeby pracownik spóźniał się, to bardzo dezorganizuje pracę. Umówmy się, że od jutra będzie
Pan przychodził punktualnie do oddziału. Dam Panu karteczkę, na której codziennie hędzie Pan
wpisywał godzinę przyjścia do oddziału.
P.: Postaram się, ale to nie będzie łatwe, przyjmuję dużą dawkę leków.
PS.: Wierzę Panu. Niech pan postara się chodzić spać o jednej porze i niczbvt późno. Dobrze
byłoby przed snem iść na szybki spacer, to ulatwia zas\piu-nie. Proszę spróbować. Mam nadzieję,
że to pomoże. Czy miałby Pan jeszcze z czymś kłopoty?
P.: Trudno mi przewidzieć.
PS.: Proponowałabym Panu zacząć pracować na terenie szpitala lub oddziału. Może Pan kleić
torebki, pracować w pralni lub ogrodzie.
P.: Słyszałem o tym, ale za to są bardzo małe pieniądze. Nie opłaca się w ogóle.
PS.: Zgadzam się z Panem, a/e przede wszystkim nalcżv potraktować zajęcie jako możliwość
sprawdzenia swoich umiejętności. Będzie się Pan starał wywiązać codziennie ze swego zadania.
P.: Dobrze. Najchętniej kleiłbym torebki.
PS.: Cieszę się, że zdecydował się Pan. Zaraz mozemv razem pójść do sali terapii zajęciowej i
wszystko Panu wytłumaczę i pokażę: Od jutra może Pan zacząć.
Pytania do pacjentów:
• Z jakim problemem zgłasza się pacjent? Odp. Będzie niedługo wypisany i powinien podjąć pracę.
• Dlaczego pacjent chce podjąć prace'.'
Odp. Czuje się lepiej, jest aktywniejszy. chcialbv mieć stałe zajęcie, być wśród ludzi, dorobić do
renty.
130
'^^.'^'iSfe;
• Co może spowodować długa przerwa w pracy? Odp. Trudności w dostosowaniu się do
obowiązków w pracy.
• Jakie trudności ma pacjent? Odp. Ma kłopoty z rannym wstawaniem, spóźnia się na oddział.
O innych trudnościach nie wypowiada się, bo trudno mu je przewidzieć.
• Dlaczego pracownik socjalny proponuje pacjentowi zajęcie
w oddziale?
Odp. Pacjent powinien przygotować się do pracy będąc jeszcze w oddziale.
Zapytaj pacjentów, jakie jeszcze inne umiejętności są potrzebne do podjęcia pracy?
Zadanie domowe:
Poproś każdego z pacjentów, aby wraz ze swoim terapeutą uzgodnił sposób przygotowania do
pracy. Poproś, aby pacjenci na następne zajęcia przynieśli gazetę z jak największą ilością ogłoszeń.
Będzie potrzebna do następnego treningu.
2. SZUKANIE INFORMACJI O PRACY
(w zależności od poziomu grupy poświęć na to 3-4 treningi)
Wprowadzenie dla terapeuty:
Ograniczona ilość miejsc pracy w Spółdzielnich Inwalidzkich zmusza inwalidów do szukania jej
poza spółdzielczością inwalidzką. Dotychczas aktywność ta ograniczała się przeważnie do
zarejestrowania w Poradni Rehabilitacji Zawodowej i telefonicznego bądź osobistego
dowiadywania się tam o oferty pracy. Obecna trudna sytuacja na rynku pracy zmusza inwalidów do
samodzielnego szukania informacji o wolnych miejscach pracy.
Celem naszych zajęć będzie:
• nauczyć pacjentów wyszukiwania informacji o pracy w dostępnych gazetach (l lub 2 treningi),
» nauczyć pacjentów telefonicznego uzyskiwania informacji o pracy (l trening),
ŹSBBSiM
- nauczyć pacjentów szukania informacji o pracy w biurach pracy (l trening).
Na zajęciach tych operować będziemy (przykładowo) tytułami niektórych lokalnych gazet oraz
adresami urzędów pracy, w których pacjenci mogą szukać informacji o zatrudnieniu.
Trener podaje właściwe tytuły gazet lokalnych i adresy właściwych biur pracy.
Wskazówki dla terapeuty: (dotyczące scenek I i II) Przygotuj przed zajęciami kilkanaście różnych
gazet z ogłoszeniami.
Do treningu potrzebne będą:
- prasa, biuletyny zawierające ogłoszenia,
- telewizor,
- odtwarzacz wideo,
- kaseta wideo,
- tablica i kreda.
Kolejne etapy ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie.
2. Zadaj pytania dotyczące wprowadzenia.
3. Zademonstruj pacjentom nagrane na wideo scenki nr I i II.
4. W przerwie pokazu lub po jego zakończeniu zadaj pacjentom pytania dotyczące obejrzanych
scenek.
5. Po zakończeniu demonstracji zapytaj pacjentów, czy mają jakieś dodatkowe pytania dotyczące
scenek.
Wprowadzenie dla pacjentów:
Wszyscy zdajemy sobie sprawę z trudnej sytuacji na rynku pracy. Spółdzielnie Inwalidzkie
znacznie ograniczyły ilość etatów. Uwaga ich skupiona jest głównie na tym, aby wytrzymać
konkurencję innych zakładów. Długie oczekiwanie na zatrudnienie nie tylko zmniejszy budżet
domowy, ale może wpłynąć negatywnie na samopoczucie i utrudnić start w nowej pracy. Dlatego
chcemy, aby państwo sami próbowali szukać dla siebie odpowiedniego zajęcia.
Zakłady pracy mogą być bardziej zainteresowane zatrudnieniem inwalidów, bo w myśl nowych
przepisów wiąże się to ze znacznymi ulgami podatkowymi.
132
Pytania do pacjentów:
• Czy rencista może szukać pracy poza spółdzielczością inwalidzką? Odp. Tak, ale powinien się do
tego przygotować.
• Dlaczego znalezienie pracy poza spółdzielczością inwalidzką
może być łatwiejsze?
Odp. Teraz latwiej można znaleźć pracę poza spółdzielczością inwalidzką, ponieważ w myśl
nowych przepisów pracodawca Z tytułu zatrudnienia inwalidów korzysta z szeregu ulg
podatkowych.
Scenka I
(udział biorą: pacjent i pracownik socjalny)
P.: Dzień dobry Pani. Niedługo będę wypisany. Chciałbym znaleźć dla siebie
jakąś pracę, ale nie wiem. jak mam jej szukać.
! PS.: Proponuję pojechać najpienr cło biura pracy i tam zarejestrować się jako poszukująca pracv.
Najlepiej b\loby, żeb\ pojechał Pan tani jutro. Teraz o pracę jest trudno, dlatego nie można tracić
czasu.
| P.: Tak. rozumiem. Pojadę tam jutro z samego rana. Ale nie wiem. jakie dokumenty mam ze sobą
zabrać.
Dowód osobisty, oryginał świadectwa szkolnego, na podstawie którego można ustalić kwalifikacje
zawodowe, świadectwo pracy z ostatniego zakladu pracy z podanym wynagrodzeniem, aktualne
zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia. Ponieważ posiada Pan grupą inwalidzką - także aktualne
orzeczenie komisji lekarskiej d/s Inwalidzka i Zatrudnienia tzw. orzeczenie K/Z. Jest Pan żonat\. Do
zarejestrowania w biurze prac\ potrzebne będzie także zaświadczenie o dochodach zonv.
P.: Ale moja żona aktualnie nie pracuje, tak jak i jci pobiera rentę.
PS.: W takim razie dostarcza Pan ostatni odcinek jej renty.
P.: Mam kłopot, ponieważ w\zvxtkie moje świadectwa prac v zosuifv złożone w ZUS-ie, kiedy
staralem się o rentę.
PS.: Tak. ma Pan rację. Oryginalne świadect\vu prac\ xą doliczane do dokumentów rentowych i
pozostają w ZUS-ie.
P.: To co w takim razie mam zrobić?
PS.: W takiej sytuacji musi pojechać Pan do 7.US-U, którego obowiązkiem jest wypożyczenie
świadectwa prac\\ Proszę pamiętać, że Panu potrzebne jest tylko ostatnie.
P.: Dziękuję Pani za informację. To już wszystko, co chciałem wiedzieć. Do widzenia.
PS.: Do widzenia. Życzę powodzenia.'
m
Pytania do scenki:
• Z jakim problemem zgłasza się pacjent do pracownika socjalnego? Odp. Pacjent chce podjąć
pracę. Nie wie, jak jej szukać.
• Co pracownik socjalny proponuje najpierw zrobić? Odp. Pracownik socjalny radzi pacjentowi,
żeby najpienv pojechał do biura pracy i tam zarejestrował się jako poszukujący pracy.
• Jakie dokumenty potrzebne są do zarejestrowanie się w tym
biurze?
Odp. Do zarejestrowania się w biurze pracy potrzebne są następujące dokumenty: dowód osobisty,
oryginał świadect\va szkolnego, na podstawie którego można ustalić kwalifikacje zawodowe,
świadectwo pracy z ostatniego zakładu pracy z podan\rn wynagrodzeniem, aktualne zaświadczenie
lekarskie o stanie zdrowia. Ponieważ pacjent posiada grupę inwalidzką - także aktualne orzeczenie
komisji lekarskiej d/s Inwalidzka i Zatrudnienia, tzw. orzeczenie A7Z.
• Jaki dokument poświadcza dochód nie zatrudnionego aktualnie
rencisty?
Odp. Dochód nie zatrudnionego aktualnie rencisty poświadcza ostatni odcinek jego renty.
• Co należy zrobić w sytuacji, kiedy potrzebne jest nam oryginalne świadectwo pracy, a znajduje się
ono w ZUS-ie? Odp. W takiej sytuacji trzeba pojechać do ZUS-u i tam poprosić o wypożyczenie
tego dokumentu.
• Czy ZUS ma obowiązek wypożyczyć nam oryginalne świadectwo pracy?
Odp. Tak. ZUS ma obowiązek wypożyczyć nam oryginalne świadectwo pracy.
Scenka II
(udział biorą: pacjent i pracownik socjalny)
PS.: Dzień dobry Panu. Był Pan wczoraj w biurze pracy, czy dostał Pan jakąś
pracę7 P.: Niestety, nie. \V tej chwili nie mają lam żadnych ofert pracy. Mam si(
ponownie dowiedzieć za dwa tygodnie. PS.: Myślę. że nie powinien Pan tak długo czekać z
założonymi rękami Nie '""
przecież gwarancji, ze po tym czti.fic atrz\ma Pan /ukąś ofertę. l'owniii'ii
134
Pan sam zacząć szukać zajęcia dla siebie i od dziś już śledzić ogłoszenia w prasie. Najwięcej
ogłoszeń znajdzie Pan w ,,Zyciu Warszawy", zwłaszcza w numerach sobolnio-niedzielnych.
Wydawane są teraz nowe tygodniki z ogłoszeniami, tj.: ,,Pośredniak", ,,Kontakt", „Informator
ogłoszeniowy". W nich można poszukać ofert pracy.
Pytania do scenki:
• Gdzie można szukać ofert pracy? |Odp. Ofert pracy można szukać w prasie.
Wymień przynajmniej 2 gazety, w których można znaleźć oferty pracy.
)dp. „Życie Warszawy", ,,Pośredniak", ,,Kontakt", „Informator ogłoszeniowy".
Wskazówki dla terapeuty: (dotyczące scenek III, IV i V)
Rozdaj pacjentom gazety i zapytaj, czy ktoś wie, gdzie można |zukać ogłoszeń o ofertach pracy.
Jeżeli nikt nie potrafi na to pytanie
ipowiedzieć, wskaż sam. Poproś kilku pacjentów o samodzielne wyszukanie rubryki z ofertami
acy.
Jadaj zadanie domowe:
Rozdaj wcześniej przygotowane karteczki z zadaniem domowym: łżdy z pacjentów ma wyszukać w
oddziale (w dwóch gazetach) :iekawe dla siebie oferty pracy. Następne zajęcia rozpocznij od
sprawdzenia zadania domowego.
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć, jak skutecznie uzyskać drogą telefoniczną
informację o interesującej nas pracy, oraz jak dokładnie umówić się na spotkanie w tej sprawie.
Zakładamy, że oferta pracy pochodzi z prasy.
Obejrzycie państwo dwie scenki, w których pacjent przeprowadza taką rozmowę. Proszę zwrócić
uwagę na to, w jaki sposób się przedstawia i o co pyta.
Scenka III
Pacjent podchodzi do telefonu. Bierze słuchawkę do ręki i wykręca numer.
P ; Dzień dobry. Dzwonię w sprawie ogłoszenia. Czy jest ono jeszcze aktualne?
135
TABLICA ffl
REAGOWANIE NA PRETENSJE
1. Spokojnie wysłuchać do końca.
2. Jeśli czegoś nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie.
3. Okaż zrozumienie swojemu rozmówcy.
4. Przedstaw swoje zdanie.
5. Zaproponuj rozwiązanie lub sposób uniknięcia konfliktu na przyszłość.
155
TABLICA IV
MYCIE CAŁEGO CIAŁA
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zdjąć ubranie.
2. Spłukać ciało ciepłą wodą.
3. Namydlic ciało, szczególnie szyję, pachy, pachwiny, stopy.
4. Spłukać ciało ciepłą wodą.
5. Wytrzeć ręcznikiem.
6. Założyć czystą bieliznę.
7. Odłożyć na miejsce przybory toaletowe.
8. Umyć wannę proszkiem.
9. Wytrzeć podłogę.
156
TABLICA V
MYCIE RĄK
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zdjąć ozdoby z dłoni.
2. Zmoczyć i namydlić ręce.
3. Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4. Wyczyścić pumeksem bardziej zabrudzone części rąk.
5. Spłukać ręce ciepłą wodą.
6. Osuszyć dłonie ręcznikiem.
7. Nawilżyć ręce kremem.
8. Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
157
TABLICA VI
DBANIE O STOPY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zamoczyć stopy w ciepłej wodzie.
2. Namoczyć stopy.
3. Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4. Wyszorować pumeksem pięty.
5. Spłukać wodą.
6. Osuszyć ręcznikiem.
7. Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
': Ś
158
TABLICA VII
DBANIE O PAZNOKCIE
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Umyć dokładnie paznokcie.
2. Osuszyć ręcznikiem.
3. Obciąć paznokcie nożyczkami.
4. Opiłować pilnikiem.
5. Odłożyć przybory na miejsce.
159
TABLICA VIII
DBANIE O ZĘBY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Wycisnąć trochę pasty na szczoteczkę.
2. Czyścić zęby wykonując ruchy okrężne, pionowe i od środka.
3. Wypłukać dokładnie jamę ustną.
4. Odstawić na miejsce umyte przybory.
5. Sprawdzić, czy w kącikach ust nie zostały resztki pasty.
160
TABLICA IX
PLANOWANIE ZAKUPÓW
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Sprawdź, jakie produkty masz w domu.
2. Przeznacz określoną sumę pieniędzy na zakupy.
3. Zaplanuj posiłki.
4. Zaplanuj ilość towaru.
5. Zrób listę zakupów.
161
TABLICA X
KONSERWACJA I CZYSZCZENIE BUTÓW ZE SKÓRY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zawijamy rękawy, aby ich nie zabrudzić.
2. Rozkładamy papier na podłodze.
3. Ścieramy brud szmatką.
4. Pastujemy buty małą szczoteczką, używając pasty odpowiedniego koloru.
5. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
6. Szczotką o miękkim włosiu glansujemy buty do połysku.
162
TABLICA XI
PRANIE RĘCZNE
(swetra)
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Nalać do miski letniej wody.
2. Dodać płynu do prania ręcznego, np. „Perła", płyn „FF", „Kokosal".
3. Prać wygniatając.
4. Płukać 2-3 razy.
5. Do ostatniego płukania dodać płynu do płukania tkanin, np. płynu „K".
6. Delikatnie wycisnąć.
7. Zawinąć w ręcznik frotte i wycisnąć nadmiar wody.
8. Ułożyć sweter na suchym ręczniku nadając mu pierwotny kształt.
163
TABLIC A XII
OBSŁUGA PRALKI AUTOMATYCZNEJ
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Podłączyć pralkę do sieci elektrycznej - wtyczkę włożyć w gniazdo z uziemieniem.
2. Odkręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
3. Sprawdzić, czy wąż gumowy odprowadzi wodę do wanny lub umywalki i dobrze go umocować.
4. Otworzyć drzwiczki.
5. Włożyć przygotowaną bieliznę do pralki (sprawdzić kieszenie).
6. Zamknąć dokładnie drzwiczki.
164
7. Otworzyć szufladkę do sypania proszku.
8. Wsypać miarkę proszku w odpowiednią przegródkę.
9. Zamknąć szufladkę.
10. Wybrać z listy odpowiedni program i zapamiętać jego numer.
11. Ustawić programator na takiej samej cyfrze.
12. Nacisnąć przycisk uruchamiający pralkę.
13. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
165
00 S o\ J" ^^^ • OJ *° i— »'
c 0 ^ o" r6 Pozostawić drzwicz ^ a. •8, c t3 >-J W B ,» c; S" S" Podstawić miskę.
Otworzyć drzwiczki ? 3* L. •8 j N (TQ Odłączyć pralkę od o o. rrt> a c n usunięta.
Zakręcić zawór dop Sprawdzić, czy wód kontrolna. Sprawdzić, czy świe
k^ j; B • Ł/3. 0 K> n
S* N n 3 N Ml.
•c B K> a P •c
5^ 2- C2ri •1 ^^g
E. S &} N B. 69
•r-^i K' ^"^ yr L«. E 3
?r 3 ;8 N •o
^_ • r> "^ O P
^ N CA
PT 1. S
O a:
KARTA OCENY WŁASNEGO WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO
Imię i nazwisko ...............................
Zaznacz wszystkie stwierdzenia (+), które dotyczą Ciebie.
DNI 1. Twarz czysta 2. Szyja umyta 3. Uszy umyte 4. Ręce czyste 5. Paznokcie obcięte i czyste 6.
Włosy - czyste - uczesane 7. Kąpałem/am się, brałem/am prysznic 8. Zmieniałem/am bieliznę
osobistą 9. Zmieniałem/am rajstopy, skarpety 10. Ubranie - czyste - bez dziur - dobrane kolorem -
dopasowane rozmiarem i długością - odpowiednie do pogody 11. Buty czyste 12. Zęby umyte 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
15
Bibliografia
1. Clark D.H.: Terapia społeczna w psychiatrii, PZWL, Warszawa 1978.
2. Kabanow M.M.: Rehabilitacja chorych psychicznie, PZWL, Warszawa 1974.
3. Liberman R.P.: Psychiatrie Rehabilitation of Chronić Mentol Patients, American Psychiatrie
Press In.. Washington 1988.
4. Liberman R.P. and all.: Social Skill Training for Psychiatrie Patients, Psychology Practitioner
Pergamon Press 1989.
5. Meder J., Stołowska A.: ,,Stan rehabilitacji w psychiatrii i perspektywy rozwoju", (w:) Stan
rehabilitacji i potrzeby rehabilitacyjne osób o poszczególnych rodzajach niepełnosprawności'.
PFRON, Warszawa 1994, s. 202-226.
6. Prawne i społeczne problemy chorych psychicznie i ich rodzin, materiały konferencyjne,
Pruszków 1994.
7. „Prawo wobec osób niepełnosprawnych". Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1994,
nr 4 (142).
8. Psychiatria środowiskowa, materiały konferencyjne, Pruszków 1993.
9. Pużyński S.: Leksykon psychiatrii, PZWL, Warszawa 1993. '" 10. Rehabilitacja w lecznictwie
psychiatrycznym, PTP, Warszawa 1986. *'; „Schizofrenia", Postępy Psychiatrii i Neurologii
1993, t. 2, nr 4. ' 11 Sokołowska M.: Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa 1988.
12. Stańczak T.: Rehabilitacja w zaburzeniach psychicznych, Psychiatria, t. 3, PZWL, Warszawa
1989, s. 324-340.
13. Trening umiejętności społecznych w leczeniu zaburzeń psychicznych, PTP, Warszawa 1988.
14. Vademecum niepełnosprawnych, uprawnienia, urzędy, stowarzyszenia, szko-ty, uzdrowiska.
Wojewódzki Ośrodek ds. Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Wrocław 1993.
15. Wciórka J.: Psychiatria praktyczna dla lekarza rodzinnego, Instytut Psychiatrii i Neurologii,
Warszawa 1992.
168
$
:,;il
K^l^:^::gfeiif
Biblioteka Pracownika Socjalnego
obejmuje f race:
AKSJOLOGIA PRACY SOGALNEJ-WYBRANE ZAGADNIENIA BEZROBOCIE i PRACA
SOCJALNA w POLSCE i WE FRANCJI. INSTYTUCJONALIZACJA
CZŁOWIEK WOBEC STAROŚCI
DZIAŁANIA INTERPERSONALNE w PRACY SOCJALNEJ 11,12 EKONOMICZNE
PROBLEMY RYNKU PRACY
ELEMENTY SOCJOLOGII KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA w PRACY SOCJALNEJ
LABIRYNTY WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA METODA WARSZTATOWA W
KSZTAŁCENIU UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH
METODYKA DZIAŁANIA w PRACY SOCJALNEJ MŁODZIEŻOWE PROGRAMY
WSPARCIA RÓWIEŚNICZEGO N IEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - SPECYFIKA POMOCY
SPOŁECZNEJ
OPIEKA i KONTROLA ORGANIZACJE POZARZĄDOWE w SPOŁECZEŃSTWIE
OBYWATELSKIM
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA i PRACA SOCJALNA
PIERWOTNA PROFILAKTYKA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU A ZADANIA
PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH
PODRĘCZNIK TEORII DLA NAUCZYCIELI PRAKTYKI w PRACY SOCJALNEJ
PODSTAWÓWCE UMIEJĘTNOŚCI w PRACY SOCJALNEJ i ICH KSZTAŁCENIE
POLITYKA SPOŁECZNA. MATERIAŁY DO STUDIOWANIA POLITYKA SPOŁECZNA.
WYBRANE PROBLEMY PORÓWNAŃ MIĘDZYNARODOWYCH
PORZUCENI i POWIERZENI TROSCE. DOM MAŁYCH DZIECI POSTĘPOWANIE
METODYCZNE w PRACY SOCJALNEJ z GRUPAMI i ZE SPOŁECZNOŚCIAMI
PRACA SOCJALNA JAKO DZIAŁANIE WYCHOWAWCZE
PRACA SOCJALNA T. i, T. 2 PRACA SOCJALNA w ŚRODOWISKU ZAMIESZKANIA
PRACA SOCJALNA. POMOC SPOŁECZNA
PRACA SOCJALNA z OSOBAMI z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI
PRAKTYCZNA NAUKA PRACY SOCJALNEJ
PRAWO i SPOŁECZEŃSTWO
PROFESJE SPOŁECZNE w EUROPIE, z PROBLEMÓW KSZTAŁCENIA i DZIAŁANIA
PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
SOCJOLOGIA BEZROBOCIA
SOCJOLOGIA PRACY SOCJALNEJ
SPOŁECZNE DZIEJE POMOCY CZŁOWIEKOWI
SYSTEMATYZACJA i OCENA DOŚWIADCZEŃ ZAWODOWYCH w PRACY SOCJALNEJ
TERAPIA ZAJĘCIOWA w DOMACH POMOCY SPOŁECZNEJ
TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH w REHABILITACJI ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH
UCZENIE SIĘ PRZEZ ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW w KSZTAŁCENIU
PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH
WoBEC BEZROBOCIA: OPINIE, STEREOTYPY
WoKÓŁ PROBLEMÓW DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO
WPROWADZENIE DO POMOCY SPOŁECZNEJ
WPROWADZENIE DO PRACY SOCJALNEJ
WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII
WYBRANE ZAGADNIENIA INTERWENCJI KRYZYSOWEJ
ZMIANY w SYSTEMIE OPIEKI NAD DZIEĆMI i MŁODZIEŻĄ. PERSPEKTYWA
EUROPEJSKA
Sprzedaż prowadzi:
„Śląsk" Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe
al. W. Korfanttgo 51,40-161 Katowice tel. biuro (032) 25-80-756, 25-81-812, 25-83-228, 25-81-
910, 25-81-913
fax 25-83-229, dziai handlowy 25-85-870
e-mail: biuro@slaskwn.com.pl, redakcja@5tatkm.com.pl, zarzad@slaskwn.com.pl.
rzeki@slaskivn.com.pl, handel@slaskwn.com.pl; http://timw.slasktun.com.pl
Projekt graficzny serii oraz projekt okładki: Marek J. Piwko Redaktor: Joanna Karpowicz
Wydanie I
Wydawca: „Śląsk" Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe
al. W. Korfantego 51, 40-161 Katowice, tel. (032) 25-80-756, 25-81-812, fax 25-83-229
Skład i łamanie: WN SCHOLAR