Professional Documents
Culture Documents
Historyczne Bitwy 007 - Kursk 1943, Antoni Karpiński
Historyczne Bitwy 007 - Kursk 1943, Antoni Karpiński
ANTONI KARPIŃSKI
KURSK 1943
Wydawnictwo Ministerstwa Obrony
Narodowej
Warszawa 1983
WST P
SYTUACJA WOJSKOWO-POLITYCZNA
I PO ENIE STRON WALCZ CYCH NA FRONCIE
RADZIECKO-NIEMIECKIM NA WIOSN 1943 R.
1
Historia drugiej wojny wiatowej (t um. z ros.), t. VII, Warszawa 1981, s. 21.
2
Tam e, s. 46.
9
3
Tam e, s. 39—40.
11
4
Tam e, s. 35 i 36.
5
W. Fiodorenko, Diejstwija sowietskich partizan w bitwie pod Kurskom, ,,Wojenno-
Istoriczeskij urna " (dalej cyt.: „WI "), 1968, nr 7, s. 112-113.
12
1
S. S z t i e m i e n k o , Sztab Generalny w latach wojny (t um. z ros.), Warszawa
1969, s. 169—170.
19
2
Mówi c „o lekcji otrzymanej pod Charkowem" Sztiemienko mia na my li nieudane
radzieckie natarcie w maju 1942 r., po którym Niemcy przeszli do przeciwnatarcia i
uzyskali powodzenie na kierunku stalingradzkim.
3
G. ukow, Wspomnienia i refleksje (t um. z ros.), Warszawa 1973, s. 457.
4
Tam e, s. 458—459. Zapis tego samego meldunku jest nieco inny w ksi ce
S z t i e m i e n k i , op. cit., s. 174: „... Przej cie naszych wojsk do dzia zaczepnych w
ci gu najbli szych dni w celu uprzedzenia nieprzyjaciela uwa am za uzasadnione. Lepiej
20
jednak b dzie..." (dalej jak u ukowa). Cytat w ksi ce Sztiemienki jest bardziej wiarygodny.
5
Sztiemienko,
21
6
ukow, op. cit., s. 426.
22
8
W. G o r 1 i t z, Niemiecki sztab generalny. Historia i struktura 1657—1945 (t um. z
niem.), Warszawa 1963, s. 623.
27
9
G. K o t u n o w , B. S o o w i o w, Bitwa pod Kurskiem (t um. z ros.), Warszawa
1971, s. 49.
28
10
Nowy je dokumienty niemiecko-faszystskogo komandowanija o kurskoj bitwie,
„WIZ", 1968, nr 8, s. 70.
30
11
Historia drugiej wojny wiatowej..., t. VII, s. 192—193; „WI ", 1968, nr 6, s. 66.
31
OCENA PLANÓW
12
Nowyje dokumienty..., s. 73—74.
33
13
Niemieckie jednostki pancerne otrzyma y czo gi typu „ty-
grys" (T VI), „pantera" (T V) i dzia a szturmowe „ferdynand".
Ich dane taktyczno-techniczne by y nast puj ce:
Typ Civ w t Za oga Maks. Uzbrojenie Grubo pancerza w mm
(ludzi) pr dko
w km/godz.
14
A. M i e r c a 1 o w, Zapadnogermanskije istoriki i memuarysty o kurskoj bitwie, „WIZ",
1968, nr 5, s. 96.
RADZIECKIE PRZYGOTOWANIA DO ODPARCIA
OFENSYWY WOJSK NIEMIECKICH
1
K. R o k o s s o w s k i , nierski obowi zek (t um. z ros.), Warszawa 1976, s. 243.
38
2
Historia drugiej wojny wiatowej..., t. VII, s. 182; Kurskaja bitwa w cifrach, s. 63.
3
Kurskaja bitwa w cifrach, s. 67.
4
Historia drugiej wojny wiatowej..., t. VII, s. 183.
39
5
Tam e, s. 184. 1 VII 1943 r. w sk ad Frontu Stepowego wchodzi y: 27, 53 A, 5 A gw.,
47 A, 5 APanc, 1 i 3 KZmech, 4 i 10 KPanc, 3, 5 i 7 KK gw.
41
6
J. B o r d z i ł o w s k i , nierska droga, t. II, Warszawa 1974, s. 461—462.
43
7
P, Batow, W marszu i boju, Warszawa 1978, s. 326.
8
Minoogniofugasy — to skrzynki drewniane z umieszczonymi wewn trz butelkami z
ciecz zapalaj i min lub kostk trotylu. Kiedy nast powa nacisk na wieko skrzyni, mina
wybucha a i zapala a ciecz, której p omie obejmowa pojazd.
9
Do 1VII wykonano: 65 901 okopów strzeleckich i dla karabinów maszynowych,
26097 okopów dla rusznic przeciwpancernych, 5992 km transzei, 9333 stanowiska
dowodzenia i punkty obserwacyjne, 13 928 stanowisk ogniowych dla artylerii i 34145
dla mo dzierzy, ustawiono 503 663 miny przeciwpancerne i 439 348 min
przeciwpiechotnyeh oraz zbudowano ponad 700 km zapór z drutu kolczastego.
10 P o t n i k o w , Pomoszcz nasilenija prifrautowych rajonow sotbietskim
ruojskam nakanunie i to pieriod bitwoy pod Kurskom, „WI2", 1968, nr 8, s. 26.O ogromie
zaanga owania ludno ci cywilnej wiadczy mo e przyk ad rolników rejonów wa uj -
skiego, urazowskiego, wo okonowskiego i nowooskolskiego. W kwietniu i maju wykonali
oni przesz o 3000 ró nego rodzaju urz dze obronnych, oko o 150 km transzei i rowów
cz cych oraz 37 km rowów przeciwczo gowych.
45
11
K o t u n o w , S o o w i o w , op. cit., s. 78.
12
R o k o s s o w s k i , op. cit., s. 246 i 247.
46
13
Kurskaja bitwa w cifrach, 62—63.
48
14
J. T i m o c h o w i c z , Lotnictwo radzieckie w bitwie pod Kurskiem (t um. z ros.),
Materia y ASG WP (powielane), 1960, s. 17.
51
15
Tam e, s. 23.
52
16
S z t i e m i e n k o , op. cit., s. 190.
17
Żukow, op. cit., s. 474.
53
18
B a t o w , op. cit. s s. 326.
54
RADZIECKIE KONTRPRZYGOTOWANIA
1
R o k o s s o w s k i , op. cit., s. 255.
2
Bitwa pod Kurskiem (t um. z ros.), Warszawa 1956, s. 50.;
57
3
K o t u n o w , S o l o w i o w , op. cit., s. 122.
58
NA KIERUNKU OR OWSKO-KURSKIM
WALKI FRONTU CENTRALNEGO
5 lipca zacz a si ci ka i krwawa bitwa w obszarze Kurska, któr
z uwag ledzi a ca a Europa i wiele krajów poza ni . Donosi y o niej
dzienniki wszystkich krajów. Okupowane za narody z nadziej
wyczekiwa y kolejnej kl ski Trzeciej Rzeszy.
Tego dnia o godz. 4.30 Niemcy rozpocz li artyleryjskie
przygotowanie ogniowe, a godzin pó niej ich or owskie
zgrupowanie, wspierane du liczb samolotów, ruszy o do natarcia.
ówne uderzenie Niemcy wykonali na Kursk przez Olchowatk
si ami 41 i 47 korpusu pancernego,
4
Żukow, op. cit., s. 481—482,
59
5
Na kierunku Olchowatki w pierwszym rzucie naciera y: 86, 292 i 6 DP, 2, 9, 18 i 20
DPanc; na kierunku Ma oarchangielska: 38, 36, 216 i 78 DP; na kierunku Gnilca: 31, 7 i
258 DP.
60
6
K. R o k o s s o w s k i , Na Centralnom Frontie zimoj i letom 1943 goda, „WI ",
1968, nr 6, s. 76.
61
11
K o t u n o w , S o o w i o w , op. cit., s. 136.
64
12
Bitwa pod Kurskiem... s. 52. 15 i 81 DP by y w bezpo redniej styczno ci z
nieprzyjacielem. W dotychczasowych walkach ponios y du e straty.
65
13
Rokossowski, nierski obowi zek..., s. 260.
70
14
Za: Historia drugiej wojny wiatowej..., t. VII, s. 200.
73
74
15
Bitwa pod Kurskiem..., s. 56.
75
l6
Taktyka w przykładach bojowych. Dywizja (tłum. z ros.), Warszawa 1979, s. 467.
77
i 22 człogi-miotacze ognia). Mimo tak znacznych sił pancernych,
Niemcy zdołali 5 lipca przełamać obronę 6 armii gw. tylko na dwóch
wąskich odcinkach obrony i na głębokość 6—8 km. Sukces ten
okupili znacznymi stratami, wynoszącymi około 10 tys. żołnierzy
zabitych i rannych, zniszczonych około 200 czołgów
i 180 samolotów.
Nie mniej zacięta walka toczyła się przed frontem 7 armii gw. 5
lipca nieprzyjaciel za cenę duŜych strat sforsował Doniec i opanował
na wschodnim brzegu przyczółek szerokości około 10 km i
głębokości 3—4 km.
Tego dnia duŜymi siłami działało lotnictwo obu stron. Luftwaffe
wykonała na obiekty obrony i ugrupowanie wojsk radzieckich 1958
samolotolotów (w tej liczbie około 1600 samolotolotów
bombowcami). Radziecka 17 armia lotnicza w walkach powietrznych
zestrzeliła 173 samoloty przeciwnika. W efekcie zaś wspólnych
działań wojsk lądowych i lotnictwa zniszczono i uszkodzono około
200 czołgów, 70 samochodów z wojskiem 17.
Bitwę pod Kurskiem w pierwszym dniu natarcia 4 armii
pancernej i grupy operacyjnej „Kempf" opisał następująco jeden z
niemieckich generałów: ,,W nocy [z 4 na 5 lipca — przyp. A.K.]
podeszły do przedniego skraju obrony radzieckiej czołgi i dywizja
zmechanizowana »Grossdeutschland«, która otrzymała zadanie
rozpocząć rano natarcie na odcinku pomiędzy Syreewo a Łuchanino.
Na prawo i na lewo od niej miały nacierać 11 i 3 dywizja pancerna.
Jak na złość, padający w nocy bardzo silny deszcz sprawił, iŜ teren
po obu stronach strumyka pomiędzy Syreewo a Zawidowkoj został
zamieniony w jedno wielkie błoto. To znacznie utrudniło opanowanie
rubieŜy obronnej połoŜonej na północnym brzegu strumyka.
W drugim dniu natarcia napotkaliśmy zdecydowany opór. Mimo
duŜego wysiłku naszych wojsk, nie udało się im posunąć do przodu.
Przed dywizją »Grossdeutschland«
17
T i m o c h o w i c z , op. cit., s. 32—33.
78
18
F. M e l l e n t h i n , Tankowyje sraŜenije 1939—1945 gg. (tłum. z niem.), Moskwa
1957, s. 191—193.
79
Przechodniu!
Gdziekolwiek jechałbyś lub szedł,
Zatrzymaj tu swoje kroki,
Mogiłom tym drogim
ZłóŜ od serca pokłon głęboki" 19
19
A. B a b a d Ŝ a n i a n , Drogi zwycięstwa (tłum. z ros.), Warszawa 1974, s. 132.
80
20
TamŜe.
21
W bitwie pod Kurskiem Niemcy po raz pierwszy zastosowali taktyką zwalczania
czołgów radzieckich przy pomocy bombowców nurkujących, uzbrojonych w działka.
Radzieckie samoloty szturmowe tego rodzaju taktyka stosowały wcześniej.
83
22
Kołtunow, S o ł o w i o w , op. cit., s. 17 2 —17 3 .
23
M e l l e n t h i n , op. cit., s. 196.
84
24
Bitwa pod Kurskiem..., s. 58.
85
27
M e l l e n t h i n , op. cit., s. 193.
28
Kołtunow, S o ł o w i o w , op. cit., s. 179.
87
łowaną Ukrainę", rzucił się pod czołg. Czołg został zniszczony, a jego
załoga zginęła. Prezydium Rady NajwyŜszej ZSRR przyznało
Iwanowi Zinczence pośmiertnie tytuł Bohatera Związku
Radzieckiego27.
Na kierunku koroczańskim — w pasie 7 armii gw. — główny
cięŜar walk w dniach 7 i 8 lipca spoczywał na 25 korpusie piechoty
gw. gen. Safiulina. Przeciwnik dąŜył do opanowania Jastriebowa i
rozwinięcia działania w kierunku północno-wschodnim, w celu
wyjścia na skrzydło 6 armii gw. Walki od początku miały uporczywy
charakter. Czołgi niemieckie podrywały się na minach prze-
ciwpancernych i były unicestwiane przez radzieckich
przeciwpancerniaków. „Do rozpoczęcia natarcia zbyt mało
wiedzieliśmy o umocnieniach Rosjan w tym rejonie — napisał
dowódca 19 dywizji pancernej gen. Schmidt. — Nie przewidywaliśmy
nawet jednej czwartej tego, co praktycznie spotkaliśmy. KaŜdy krzak,
kaŜdy kołchoz, wszystkie zagajniki i wzgórza były urządzone jako
punkty oporu. Były one połączone dobrze zamaskowanym systemem
transzei. Wszędzie przygotowano zapasowe pozycje dla moździerzy i
dział przeciwpancernych, lecz najtrudniej było sobie wyobrazić upór i
zaciętość Rosjan, z jakim bronili kaŜdego okopu, kaŜdej transzei" 28.
W tych walkach wojska niemieckie (3 KPanc i KA „Raus")
początkowo odniosły sukces, włamały się bowiem w obronę radziecką
i opanowały miejscowości Biełowka, Jastriebowo, Siewriukowo.
Następnie, mimo oporu skierowanych w ten rejon 92 i 94 dywizji
piechoty (35 KP gw) z odwodu Frontu, duŜe zgrupowanie pancerne
przeciwnika (około 250 czołgów nacierało na 3—4-kilometrowym
odcinku) 8 lipca do godz. 19 opanowało Mielichowo — waŜny rejon,
pozwalający mu wyjść na głębokie tyły 6 armii gw. JednakŜe to był
koniec jego zwycięstw w tym rejonie. Opór oddziałów
radzieckich narastał,
27
B a b a d Ŝ a n i a n , op. cit., s. 138.
28
Bitwa pod Kurskiem..., s. 181.
88
29
TamŜe, s. 60.
80
Niektóre jednostki wzmocnienia 11 VII zostały skierowane do zabezpieczenia
działań 5 APanc gw.
93
81
P. Rotmistrow, Tankowyje sraŜenije pod Prochorowkoj, Moskwa 1960, s; 66.
95
32
Za: K o ł t u n ó w , Sołowiow, op, cit., s. 200—201;
96
33
Bitwa pod Kurskiem..., s. 62.
34
Ocenia się, Ŝe wojska niemieckie straciły: 70 tys. zabitych i rannych, 3147
czołgów i dział szturmowych, 844 działa i 1392 samoloty.
98
35
M e 11 e n t h i n, op. cit., s. 198.
100
jące świadectwo roli tych zapór: „Rosjanie, jak nikt inny, umieli
wzmacniać swoje przeciwpancerne rejony obrony przy pomocy pól
minowych i zapór przeciwczołgowych, a takŜe rozrzucanych min
według niejednolitego systemu [chodzi tutaj o minowanie
manewrowe przez oddziały zaporowe podczas odpierania
kontrataków i przeciwuderzeń — przyp. A.K.] pomiędzy polami
minowymi. Szybkość, z jaką Rosjanie ustawiali miny, była
zdumiewająca. W ciągu dwóch-trzech dni potrafili postawić ponad 30
tys. min [na kierunku działania niemieckiego 48 korpusu pancernego
w pasie 6 A gw. — przyp. A.K.]. Zdarzały się wypadki, kiedy w
ciągu doby musieliśmy rozbrajać w pasie natarcia korpusu do 40 tys.
min" 36.
W bitwie obronnej na łuku kurskim znajdujemy pouczające
przykłady zastosowania oddziałów zaporowych. Zasadniczym ich
zadaniem było minowanie manewrowe na kierunkach natarcia
czołgów przeciwnika oraz niszczenie urządzeń drogowych, co
utrudniało manewr czołgom nieprzyjaciela i obniŜało tempo ich
natarcia, stwarzało zaś dogodne warunki do zniszczenia ich ogniem.
Zadaniem lotnictwa radzieckiego było głównie wspieranie walki
obronnej wojsk lądowych. Z 26 tys. samolotolotów więcej niŜ
połowę dokonano bezpośrednio nad polem walki. Walkę z czołgami
przeciwnika prowadziło lotnictwo szturmowe, skutecznie stosując
przeciwczolgowe bomby kumulacyjne o wadze 1,5 kg (bomba taka
przebijała pancerz czołgu i wywoływała poŜar w jego wnętrzu).
W czasie przeciwuderzeń lotnictwo wykonywało zmasowane
naloty na zgrupowania wojsk lądowych nieprzyjaciela oraz
nieduŜymi grupami wspierało atak własnej piechoty i czołgów.
Jednocześnie w bitwie obronnej lotnictwo radzieckie walczyło o
zdobycie panowania w powietrzu. Do tego zadania wydzielono
około 50% wszyst-
36
TamŜe, s. 199.
104
PLANY I ZAMIARY
1
I. Bagramian, Tak wykuwaliśmy zwycięstwo (tłum. z ros.), Warszawa 1980, s. 202.
107
2
śukow, op. cit. s. 490.
OPERACJA „KUTUZOW" NA OBSZARZE ORŁA
(12 lipca — 18 sierpnia)
1
Druga wojna światowa..., t. VII. s. 211.
112
2
Kurskaja bitwa w cifrach, „WIZ", 1968, nr 7, s. 82—83.
3
K o ł t u n o w , Sołowiow, op. cit., s. 225.
113
4
Kurskaja bitwa w cifrach, nr 7, s. 82.
116
5 TamŜe, s. 88.
117
8
B a g r a m i a n , op. cit., s. 207.
9
TamŜe, s. 209.
120
10
Bitwa pod Kurskiem..., s. 89.
122
11
Cytat za: Historia Wielkiej Wojny Narodowej Związku Radzieckiego (tłum. z ros.),
t. III, Warszawa 1965, s. 337.
12
Cyt. za: B a g r a m i a n , op. cit., s. 225.
123
13
Kołtunow, S ol o w io w, o p. c it., s. 2 5 0—25 2 .
125
14
11 armia wchodziła w skład odwodów Naczelnego Dowództwa. Kwatera Główna
przydzieliła ją do Frontu Zachodniego juŜ 12 VII. Armia składała się z ośmiu dywizji
piechoty. Była rozmieszczona w rejonie Kaługi. Miała w ciągu sześciu dni przejść pieszo
trasę 160 km i z marszu wejść do bitwy. Natomiast 4 APanc i 2 KK gw. zostały przydzielone
18 VII. 4 APanc zastała przegrupowana z rejonu Naro-Fomińska do Kozielska, gdzie
przybyła dopiero 23 VII.
126
15
I. F i e d i u n i n s k i , Na alarm (tłum. z ros.), Warszawa 1904, s. 196—197.
127
16
Cyt. za: Bagramian, op. cit., s. 239.
17
Bitwa pod Kurskiem..., s. 90.
128
18
Cyt. za: K o ł t u n o w , Sołowiow, op. cit., s. 254.
130
19
I. Jakubowski, Ziemia to ogniu (tłum. z ros.), Warszawa 1976, s. 169—171.
135
20
R o k o s s o w s k i , śołnierski obowiązek..., s. 265—266.
136
21
F i o d o r e n k o , op. cit., s. 114.
138
22
Druga wojna światowa..., t. VII, s. 227.
OPERACJA „RUMIANCEW"
(3—23 sierpnia)
1
DZmech „Grossdeutschland", DPanc „A. Hitler", DPanc SS „Reich", DPanc SS
„Totenkopf" i 3 DPanc zostały skierowane do dyspozycji GA „Południe". 7 DPanc przeszła
do odwodu OKH. Do 4 APanc wróciły: 3 VIII DZmech „Grossdeutschland", 5—10
VIII 7 DPanc, do GO „Kempf" rfaś: 4—6 VIII DPanc SS „Toten
kopf", 6 VIII 3 DPanc i DPanc „Reich". Nowyje dokumienty...,
s. 85.
2
Druga wojna światowa..., t. VII, s. 227.
141
4
Cyt, za: K o ł t u n o w , S o ł o w i o w , op. cit. s. 327,
143
5
Wzmocniono ją dwoma pułkami czołgów, dywizjami artylerii (po jednej) —
przełamania (w składzie pięciu brygad) oraz rakietowej i przeciwlotniczej, brygadą
moździerzy i brygadą artylerii przeciwpancernej, pułkiem moździerzy oraz pułkami artylerii
— cięŜkiej (dwa), pancernej (jeden), haubicznej (jeden), przeciwpancernej (pięć),
rakietowej (cztery)i
144
6
T i m o c h o w i c z , op. cit. s. 69.
140
7
W Froncie Stepowym wojska inŜynieryjne wyremontowały i utrzymywały w stanie
uŜyteczności ponad 1000 km dróg, zbudowały i odbudowały około 90 mostów, zbudowały
47 km nowych dróg, przygotowały 62 brody i objazdy. K o ł t u n ó w , Solowi o w, op.
cit.t s. 336.
147
8
Cyt. za: Kołtunow, S o ł o w i o w, op. cit., s. 339 —34 0.
149
9
W lecie 1943 r. dowództwo radzieckie wzmacniało korpusy i armie pancerne znaczną
liczbą środków artyleryjskich. Na przykład 6 KPanc 3 VIII został wzmocniony: brygadą
artylerii ha-ubicznej, pułkami artylerii pancernej (jeden), przeciwpancernej (dwa),
przeciwlotniczej- (jeden) oraz pułkiem i samodzielnym dywizjonem artylerii rakietowej.
Korpus miał razem 162 czołgi i 159 dział i moździerzy.
150
12
M. Katukow, Pancerny grot (tłum. z ros.), Warszawa 1976, s, 264.
13
W walkach o to miasto uczestniczyły 375, 93 i 94 DP gw.
14
Z 3420 budynków mieszkalnych nie ocalał ani jeden. W wyzwalanym mieście było
zaledwie 150 Ŝywych mieszkańców.
15
W tym samym dniu Moskwa salutowała takŜe wojska Frontów Briańskiego,
Zachodniego i Centralnego.
152
16
M e l l e n t h i n , op. cit., s. 202—203. DPanc „Reich" i 3 DPanc zostały
przerzucone z Zagłębia Donieckicgo.
153
17
Bitwa pod Kurskiem..., s. 102.
154
18
M e 11 e n t h i n, op. cit., s. 203.
155
19
Gen. Kulik od pierwszych dni tej walki nie wykazał naleŜy
tych predyspozycji dowódczych i wkrótce został zdjęty ze stano
wiska. śuków, op. cit., s. 500.
20
Bitwa pod Kurskiem..., s. 106.
158
21
S z t i e m i e n k o , op. cit., s. 208—209.
159
22
Cyt. za: Kołtunow, S o ł o w i o w, o p. cit., s. 4 0 9.
160
1
Historia drugiej wojny światowej..., t. VII, s. 239.
168
2
TamŜe.
169
3
K o ł t u n o w , Sołowiow, op. cit., s. 451
BIBLIOGRAFIA
Na stanowisku ogniowym
Radziecka armata przeciwpancerna kal. 76 mm w akcji
Pomoc rannemu
Gen. lejtn. Michaił Katukow,
dowódca 1 armii pancernej
Trafiony „tygrys”