<Ûë´q CÀ´‹

(eTVü≤e‘êsY u≤u≤J ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+)

l >±j·TrÁ |üsê\*‘ê+ã
Ä<Ûë´‹àø£ dü+düyú ês¡T s¡÷bı+~+∫q
<Ûë´q CÀ´‹ 1 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 FOREWORD
<Ûë´q CÀ´‹ Dr. G. Venkata Subbarao
(eTVü≤e‘êsY u≤u≤J ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+) Retd. Principal
Megha Engineering College
Cell: 9000618908
27 e |ü⁄düÔø£eTT : pHé, 2023 The purpose of life is not god realisation or Self realisation: it is
the cultivation of spiritual awareness. How far you go depends on you,
dü+<äs¡“¤+ : Ç+≥πsïwüq˝Ÿ jÓ÷>± &˚ but you have to start your journey. Spirituality in this context is the
process of purification that drives out inner disturbances and bring inner
|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq : Ä<ä÷] ñ<äj·T uÛ≤düÿsY peace. After developing this level of divinity in the personality and
conduct, you are free to walk which ever path you wish. I would like to
yê´U≤´q+ : >∑Ts¡T |üs¡+|üs¡ introduce Sri Uday Bhaskar garu the author, who is himself kriya yoga
guru (blessed by great Mahaavatar Baba and Amma and a stream of
many Avadhutas and godess Jagan matha Gayatri Devi also) in spiritual
&ç.{Ï.|æ. : yêdü$ Á>±|òæø˘‡, q\¢≈£î+≥, ôV’≤<äsêu≤<é`44 path gathering to so many devotees in capital city of Hyderabad over
ôd˝Ÿ: 8712125005 four decades. Blessed so far in writing 26 greatest books on gurus and
spirituality so far, we would like to dedicate our 27th book Dyana Jyoti
on spirituality journey to the world. This book is all about know about
yÓ\: 100/` yourself, by simply observing our breathing only. Also called as Dyana
Jyothi , is the name given in yogic philosophy given a boon to all devotees
Á|ü‘·T\≈£î eT]j·TT $esê\≈£î by Amma.
Sri Gayatri Paralalithamba Spiritual Org. From Sanskrit, Jyothi means “power” or “empowerment” of our
own soul. As Guru Aduri Bhaskar garu all ready given kriya yoga
A. Udaya Bhaskar initiation to many devotees in kriya yoga path (which is costly affair to
H.No.2-2-1152/4/1, Tilaknagar, a poor devotees) without any expectations from them. We are very
New Nallakunta, Hyderabad 500 044. T.S. fortunate enough such a high status guru available among us locally in
Cell Nos. 9492849026, 040-27560045. Hyderabad. Wish you all the best for getting Devine blessing from Guriji
who is in spiritual path from last 40 years, greeting from doctor Goteti
website: srigayatriparalalitamba.com
Venkata Subbarao Rtd. Principal, Engineering College (Phone:
9000618908), a great devotee to Amma (great guruji) and Bhagvan
Ramana Maharshi , Tarnaka, Hyderabad.

<Ûë´q CÀ´‹ 2 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY <Ûë´q CÀ´‹ 3 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 e
eTq$ e
eTq~ nK+&É >∑Ts¡Tdü‘êÔ, m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T n+<ä]ø°
e+<äHê\T. 1997 qT+∫ 2023 es¡≈£î 26 dü+ˆˆsê\ Hê Ä<Ûë´‹àø£
J$‘·+˝À nH˚øe£ T+~ >∑Ts¡Te⁄\qT ÄÁX¯sTT+#êqT. yê]˝À l $X¯«»q˙
õ˝…¢fi¯¢eT÷&ç neTà, e÷düºsY dæ.$.$, uÛÑ>∑yêHé s¡eTDT\T, l ns¡$+<√,
|ü+&ç‘· lsêeTX¯s¡à Ä#ês¡´ ˝≤+{Ï yês¡T dü÷∫+∫q jÓ÷>∑ <Ûë´q
e÷sêZ\˝Àq÷ eT]j·TT eTVü≤e‘êsY u≤u≤J ÁøÏj·÷jÓ÷>∑ e÷s¡Z+˝Àq÷
>∑Ts¡T eTTK‘ê Bø£å\T d”«ø£]+∫ nqTuÛÑe|üPs¡«ø£ $C≤„Hêìï bı+<˚
e÷s¡Z+˝À ñHêïqT. Hê nqTuÛÑyêìï |ü⁄düÔø£ s¡÷|ü+˝À Ç|üŒ{Ï es¡≈£L 26
|ü⁄düÔø±\ <ë«sê n+~+#êqT. Ç~ 27e |ü⁄düÔø£+ ªª<Ûë´q CÀ´‹μμ. Bì
<ë«sê Á|ü‹ kÕ<Ûä≈£î&ÉT sê»jÓ÷>±ìï, ÁøÏj·÷jÓ÷>±ìï, <Ûë´Hêìï
>∑Ts¡TeTTK‘ê yê]øÏ q∫Ãq >∑Ts¡Te⁄ <ë«sê d”«ø£]+∫, düT\e÷s¡Z+˝À
yê] yê] dü+kÕs¡ J$‘êìøÏ @ s¡ø£yÓTÆq Ä≥+ø£+ ˝Ò≈£î+&Ü Ä<Ûë´‹àø£
J$‘·+˝À eTs¡D uÛÑj·÷ìï »sTT+∫ XÊ+‹>± J$‘êìï ø=qkÕ–kÕÔs¡ì
Ä•düTÔHêïqT. Ä‘·àe÷s¡Z+˝À ñqï‘· dæú‹øÏ #˚s¡T≈£î+{≤s¡ì Ä•düTÔHêïqT.
jÓ÷>∑eTT n+‘·s¡TàKeT>∑T|ü]XÀ<Ûäq, ôd’qT‡ ãVæ≤s¡TàKeT>∑T
|ü]XÀ<Ûqä . jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ >∑eT´eTT Ä‘êàqTuÛ÷Ñ ‹ ˝Òø£ áX¯«sêqTã÷‹.
˙≈£îqï~ ‘·è|æÔ>± ‹qT, ‘·èù|Ô eTTøÏÔ, ñqï+‘·˝À Ç‘·s¡T\≈£î Ä<äs¡D>±
ô|≥Tºø√. Á|üø£è‹˝À e÷s¡TŒ düVü≤»+. n+‘ê uÛÑ>∑e+‘·T&˚ #˚sTTdüTÔHêï
&ÉqTø√ nqï~ e÷‘·èl õ˝…¢fi¯¢eT÷&ç neTà.
n˙ï ‘Ó\TdüTø=ì dü«‘·+Á‘·+>± jÓ÷>∑+ #˚dæqyêπs m|üŒ{Ϭø’Hê
|üPs¡‘í ê«ìï kÕ~Û+#·>\∑ s¡T. ˇø=ÿø£ÿ »qà˝À Á|ü‹ Ä‘·à ø=+‘· dü+kÕÿsêìï
Ä]®+#ê*, ø=ìï yÓT≥T¢ ô|’øÏ yÓfi≤fl*.
<Ûë´q CÀ´‹ 4 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eTq˝Àì Ä‘·à dü÷ø£åà ø±s¡D X¯Øsê˝À¢ ã+~Û+#·ã&ç ñ+≥T+~.
uÛÑ>∑yêHé s¡eTDT\T #Ó|æŒq≥Tº eTT+<äT eTq yÓTes√ ‘Ó\TdüTø√yê*,
who am I. eTq Vü≤è<äj·T+˝À ñqï Ä‘·à˝À eTq eTqdüT‡ ø£*ùdÔ n<˚
Jyê‘·à. BìøÏ eTq˝Àì eTH√, ÁbÕD, <äèwüߺ˝Ò n&ɶ+øÏ. ø£qTø£ eTT+<äT
eTq+ á eT÷&ç+{Ïì @ø£+ #˚j·÷*. ø±ã{Ϻ eTT+<äT eTq+ eTq
eTqdüT‡ì ÁbÕD+‘√ @ø£+#˚ùdÔ <ëì <äèwæº n<˚ b˛‘·T+~. eTq˝À ñqï
yÓ\T>∑Tì, CÀ´‹ì <ä]Ù+#·˝Òø£b˛e&ÜìøÏ ≈£L&Ü n&ɶ+øÏ eTH√, ÁbÕD,
<äèwüߺ˝Ò. eTqdüT‡ì »sTT+#·≥+ n+‘· ‘˚*ø£ ø±<äT. ø±ã{Ϻ, <ëìï
nuÛ≤´dü, yÓ’sê>∑´+‘√ »sTT+#ê\Hêï&ÉT lø£èwüí |üs¡e÷‘·à uÛÑ>∑eBZ‘·˝À.
<ëH˚ï ÁbÕD kÕ<Ûäq <ë«sê ÁøÏj·÷ jÓ÷>∑kÕ<Ûäq <ë«sê ‘·«s¡>± eTq
eTqdüT‡ì »sTT+#·e#·TÃ. eTq˝Àì n+‘·sê‘·à Áù|s¡D $X‚w+ü >± C≤>∑è‘·+
ø±yê*. <ëìøÏ dæ<ä∆ |ü⁄s¡Twüß\ (düe÷~Û dæú‹ bı+~q yê]) nqTÁ>∑Vü≤+
ø±yê*. yê] J$‘· #·]Á‘·\‘√ Áù|s¡D bı+~ yê] düe÷~Û <Ûë´q
πø+Á<ë\˝À eTq+ <Ûë´q+ #˚ùdÔ áX¯«sêqTÁ>∑Vü≤+ ‘·«s¡>± ø£\T>∑T‘·T+~.
Ç~ Hê dü« nqTuÛeÑ +. n+<äTøπ m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\qT ÄÁX¯sTT+#êqT.
uÛÑ>∑eBZ‘·˝À ñqï ÁøÏj·÷ jÓ÷>±ìï eTVü≤e‘êsY u≤u≤J ˝≤Væ≤Ø
eTVü‰X¯jT· T\ <ë«sê yÓTT<ä{kÏ Õ] ˝Àø±ìøÏ n+~+#ês¡T. á <Ûë´q CÀ´‹
|ü⁄düÔø£+ <ë«sê yê] dü÷#·q y˚Ts¡≈£î Ä ÁøÏj·÷ jÓ÷>±ìï ÁX¯<ä∆, $XÊ«dü+
ø£*–q kÕ<Ûä≈£î\≈£î n+<ä]ø° n+~+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔHêïqT.
|üs¡eT >∑Ts¡Te⁄\≈£î bÕ<ë_Ûe+<äq+.
l >∑Ts¡T ø£èbÕVæ≤ πøe\+ l e÷‘·èø£èbÕVæ≤ πøe\+
Ç≥T¢
Ä<ä÷] ñ<äj·T uÛ≤düÿsY
ÁøÏj÷· jÓ÷–
<Ûë´q CÀ´‹ 5 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 $wüj·T dü÷∫ø£ Mahavtar Babaji's Kriya Yoga Deeksha
|ü⁄≥. ....................................................ù|õ.HÓ+. (Initiation)
1. eTq$ ...................................................... 4`5
2. l $X¯«»qì õ˝…¢fi¯¢eT÷&ç neTà ........................ 8`9
3. jÓ÷>∑ $•wüº‘· ............................................... 10
4. düeTÁ>∑ jÓ÷>∑eTT.......................................11`14
5. jÓ÷>±X¯j·÷\T .........................................15`16
6. dü÷ø£åà X¯Øs¡ ìsêàD+..................................17`18 Adi Parashakthi Mahavtar Babaji
7. <Ûë´qeTT`jÓ÷>∑eTT ...................................19`24
8. jÓ÷>±uÛ≤´düeTT ........................................25`32 Contact for:
9. jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq ...........................................33`35 Babaji Kriya Yoga Deeksha
Sri Gayatri Para Lalithamba Spiritual Org.
10. uÛÑ>∑eBZ‘·˝À s¡Vü≤dü´+>± <ë–e⁄qï
Founder:
ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+ ............................................... 36
ADURI UDAYA BHASKAR
 <Ûäs√às¡ø£å‹ s¡øÏå‘·' .................................. 37`38
Mob: 9492849026
 ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡TyéT ......................... 39`42 Contact 4.00 pm to 6.00 pm only
 uÛÑ>∑eBZ‘·qT m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√yê*? ...... 43`46
Chief Organizer:
 XÊ«dü <Ûë´qeTT .................................... 47`51 Mr. Chetan Swarup, +91 76608 44296
 ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯j·TT\`ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+ ........... 52`59
Organizers
 >±j·TÁr »|ü kÕ<Ûäq .............................. 60`63
Sri U. Appa Rao +91 98661 88767
 ªk˛Vü≤yéTμ <Ûë´qCÀ´‹ ............................. 64`66
Mr. D. Aditya Suri +91 89774 92749
 ‹|üŒr>∑ ............................................ 67`68
Mr. A. Ramkumar +97 15626 44349
 kÕ<Ûäq\T ........................................... 69`70
S Y
<Ûë´q CÀ´‹ 6 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY <Ûë´q CÀ´‹ 7 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY

l $X¯«»qì
õ˝…¢fi¯¢eT÷&ç neTà
<Ûë´qeTT >∑T]+∫ l $X¯«»qì õ˝…¢fi¯¢eT÷&ç neTà Ç∫Ãq
dü+<˚X¯eTT. ªª<Ûë´ùd <Ûë´qeTTμμ nqï~ neTà.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT eTq#˚ #˚sTTdüTÔHêï&ÉH˚ <Ûë´dü ìs¡+‘·s¡+ ñ+≥÷
|üì#˚j·÷* n+≥T+~ neTà. ñqï<ä+‘ê Ä uÛÑ>∑e+‘·T&˚ Ä #Ó’‘·q´y˚T
nì nqTø√e&Éy˚T kÕ<Ûäq. e#˚Ã Ä˝À#·q\T eTq$ ø±eqTø√e&Éy˚T
Ä˝À#·q\T ˝Òì dæú‹. ndü\T Ä˝À#·q\T sêø£b˛‘˚ n~ eTqùd‡ ø±<äT.
@ Ä˝À#·q\T e∫ÃHê n$ uÛÑ>∑e‘Y dü«s¡÷|üy˚T nqT≈£î+fÒ n|ü&É$ ˙
CÀ*øÏ sêe⁄. Á|üXÊ+‘·‘· eTqdüT‡ì ã{Ϻ e#˚Ã<˚ ø±ì #√≥TqT ã{Ϻ
e#˚Ã~ ø±<äT. eTqùd‡ eT+Á‘·+, eTqùd‡ <Ó’e+, eTqùd‡ yÓ’≈£î+sƒ¡+.
<Ûë´q CÀ´‹ 8 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eTqeTqT≈£îH˚ Ä‘·à, eTqdüT‡, X¯Øs¡+, dü+ø£\Œ+ á Hê*Z+{Ï
MT<ä uÛ≤ey˚T $T>∑T\T‘·Tqï~. ˝À|ü\Tqï #Ó’‘·q´y˚T á $<Ûä+>±
e´ø£ÔeTe⁄‘√+~. neTà »>∑Hêà‘˚ ø±<äT, dü<äTZs¡Te⁄, uÛÑ>∑eB¶‘ê kÕsêìï
eT÷&ÉT yêø±´\˝À #Ó|æŒ+~.
1) ˙≈£îqï~ ‘·è|æÔ>± ‹qT. ‘·èù|Ô eTTøÏÔ nqï~— 2) Ç‘·s¡T\≈£î
Ä<äs¡D>± ô|≥Tºø√— 3) n+‘ê uÛÑ>∑e+‘·T&˚ #˚sTTdüTÔHêï&ÉqTø√.
eTqùd‡ eT+Á‘·+, eTqdüT‡qT eTqdüT‡‘√H˚ >∑T]Ô+#ê*. neTà
#ê˝≤ ‘˚*¬ø’q ñbÕj·T+ #Ó|æŒ+~. ªª|”*à e~˝Ò XÊ«düqT >∑eTì+#·T
#ê\Tμμ nì #Ó|æŒ+~.
ªªÇ‘·sT¡ \≈£îqï~ ˙≈£î ˝Ò<Tä μμ nH˚ ∫+‘·\T s¬ +&ç+{Ïì e<ä\eTqï~
neTà. dü<äTZs¡Te⁄ n+fÒ zs¡TŒ, ø£åeT, Á|üXÊ+‘·‘· e+{Ï dü<äTZD≤\T+&Ü*.
‘·q #·÷|ü⁄‘√H˚ Ç‘·s¡T\qT Äø£]¸+#ê*. n+<ä]|ü≥¢ düeTuÛ≤eq
ñ+&Ü*. neTàqT #·÷∫q me¬s’Hê neTà#˚‘· Äø£]¸+|üã&É‘ês¡T. neTà
Áù|eT≈£î yê‘·‡˝≤´ìøÏ ø£]–b˛‘ês¡T Ç|üŒ{ÏøÏ.
ªªHê#˚‘· <Ó’e+ @~ #˚sTTùdÔ n~ #˚düTÔHêïqTμμ nqTø√ Hêj·THê!
Ç+‘·ø£+fÒ dü+<˚X¯+ @eTT+~ me]¬ø’Hê nqï~ neTà.
neTà HêeT eT+Á‘·+:
ªªz+ »j·TVü≤Àe÷‘ê l nqdü÷j·÷ sê»sêCÒX¯«] l|üsê‘·Œ] kÕ«Vü≤μμ
>±j·TÁr eTVü‰eT+Á‘·+˝Àì nø£åsê\T ≈£L&Ü 24. Ä s¡ø£+>± l
nqdü ÷ j· ÷ <˚ $ eT÷\eT+Á‘êìï e÷‘· è >±j· T Ár eT+Á‘· + >±
dü+uÛ≤$+#·e#·TÃ.
n+<ä]øÏ düT>∑‘˚ ø±düÔ eTT+<äT yÓqTø±! nqï~ neTà. neTà
HêÁX¯sTT+∫q eTqeT+<äs¡eT÷ JeqTà≈£îÔ\y˚T. á dü+e‘·‡s¡y˚T neTà
X¯‘·»j·T+‹ ñ‘·‡yê\T »]>±sTT.
S
<Ûë´q CÀ´‹ 9 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 jÓ÷>∑ $•wüº‘·
jÓ÷>∑+: jÓ÷>∑eTT n+fÒ @ø£‘·«eTT. n+fÒ ˇø£{Ï>± e⁄+&É&É+.
nH˚ø£ edüTÔe⁄\qT ˇø£{Ï>± #˚j·T&É+ ø±<äT. ˇπø |ü⁄e⁄« πsø£\˙ï ˇπø
ø±+&ÉeTTq≈£î #Ó+~q≥T¢>± e⁄+&É&É+.
jÓ÷>∑eTqT e÷≥≈£î »‘·|üs¡#·T≥ nìj·TT ns¡úeTT. ªHê~μ nqT
u≤Vü≤´ edüTÔ dü+|ü<ä qT+&ç ªH˚qTμ nqã&ÉT yÓ\T>∑Tq≈£î <ë]. B|ü|⁄ü
e‹Ô <ë«sê B|üCÀ´‹ì yÓ*–+#·&+É . ªªH˚qTμμ nqT yÓ\T>∑Tq≈£î eTqdüT‡qT
»‘·|sü #¡ T· ≥≈£î dü+ø£\ŒX¯øÔÏ ø±e˝…qT. n~ B|üeTT˝À #·eTTs¡Te˝… e]Ô+#·T
ÁbÕDX¯øÏÔ. eTqdüT‡ düVü‰j·TeTT‘√ ÁbÕDX¯øÏÔì $ìjÓ÷>∑|üs¡#·T≥j˚T
dü+ø£\ŒX¯øÏÔ/dü+ø£*Œ+#·T≥.
Ç~ ªH˚qTμ nqT yÓ\T>∑Tq≈£î ñqTàKeTT>± »]–q#√ jÓ÷>∑eTT
nqã&ÉTqT. n|ü&ÉT e‹ÔjT· T, #·eTTs¡TqT yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ düeTs¡ŒDyÓTqÆ ≥T¢
<˚Vü≤eTT, ÁbÕDeTT düs¡«X¯≈£îÔ\TqT ªH˚qTμ nqT yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ düeTs¡ŒD
eT>∑TqT. BìH˚ nqq´dæ‹ú nì ≈£L&Ü lø£èwüß&í TÉ ^‘·˝À #Óô|ŒqT. Ç~j˚T
jÓ÷>∑eTTq≈£î |üs¡e÷e~Û. Ä‘·à˝À eTqdüT‡ ø£*ùdÔ n~ Jyê‘·à. jÓ÷>∑+
<ë«sê Ä Jyê‘·àj˚T |üs¡e÷‘·àqT #˚s¡T≈£î+≥T+~.
jÓ÷>∑eTT n+fÒ |ü]D≤eTÁø£e÷ìï eTT+<äT≈£î q&çù|+<äT≈£î
e÷qe⁄&ÉT #˚ùd Á|üj·T‘·ï+. jÓ÷>∑+ <ë«sê Á|ü‹s√p kÕ<Ûës¡D #˚‘·q
‘·qø£Hêï ñqï‘·yÓTÆq #˚‘·qqT n+<äT≈£î+≥T+~. jÓ÷>∑kÕ<Ûäq e\¢ eTq
e÷qdæø£ dæú‹˝À e÷s¡TŒsêyê*. ns¡$+<äT\T J$‘·eT+‘ê jÓ÷>∑+
nHêïs¡T. n+fÒ eTq J$‘êìï ªjÓ÷>∑μ dæ‹ú ˝ÀøÏ ñ<ä]∆ +#·≥+ nqïe÷≥.
e÷qe J$‘· \ø£å´+ ~e´ Jeq+.
Y
<Ûë´q CÀ´‹ 10 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
düeTÁ>∑ jÓ÷>∑eTT
jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq˝À dü÷ú\ X¯Øs¡eTT ñù|øÏå+|üã&Ésê<äT. dü÷ú\eTT‘√
≈£L&ç düeTdüÔ ø√X¯eTT\T |ü{ÏwüºeTT>± qT+&ç, ~e´ #Ó’‘·q´eTTqT
düVü≤ÁkÕs¡eTT qT+&ç eT÷˝≤<Ûës¡eTT es¡≈£î |ü]|üPs¡íeTT>± nqTuÛÑ÷‹
#Ó+<äT#·T J$+#·T≥ |ü]|üPs¡í‘·«eTT, n~j˚T düeTÁ>∑ jÓ÷>∑eTT.
jÓ÷>∑eTT˝À dæús¡|ü&Ée˝…qqï#√ ÁbÕDeTT ≈£L&É dæús¡|ü&Ée˝…qT.
Á|üdüTÔ‘·eTT e÷qe <˚Vü≤eTT˝À 64 πø+Á<äeTT\˝À ÁbÕDeTT dü]>±Z
|üì#˚jT· ø£ |òTü s¡¸D ø£*–+#·T #·Tqï~. ‘·<ë«sê ˝À|üyT˚ s¡Œ&ç X¯Øs¡eTTq≈£î
s√>∑eTT ø£*–+#·T#·Tqï~. n+<äT\¬ø’ >∑Ts¡Te⁄\T XÊ«düqT ìπs›•+#·T
ø=ìï Á|üÁøÏj·T\qT ‘Ó*|æHês¡T. jÓ÷>∑ <Ûë´qeTT\˝À dü<äTZs¡Te⁄\
nqTÁ>∑V≤ü +‘√ eTq˝Àì ÁbÕDeTT dü]~<äã› &ÉT#·T+&ÉTqT. jÓ÷>∑kÕ<Ûqä ≈£î
n‹ìÁ<ä, n‹|üì, n‹ ‹+&ç ìwæ<ä∆eTT. kÕ<Ûä≈£î&ÉT eTH√ $ø±kÕìøÏ
m|ü&ÉTq÷ Á|üj·T‹ï+#·T#·T+&Ée˝…qT. kÕ<Ûä≈£îq≈£î eTs¡DeTT <ë≥
e˝…qì ÁãVü≤à‘·«eTTqT bı+<äe˝…qì Äsê≥eTT Äy˚<qä j·TT+&Ée˝…qT.
jÓ÷>∑eTT n+‘·s¡TàKeT>∑T |ü]XÀ<Ûäq. ôd’Hé‡ ãVæ≤s¡TàKeT>∑T
|ü]XÀ<Ûqä . jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ >∑eT´eTT Ä‘êàqTuÛ÷Ñ ‹ ˝Òø£ áX¯«sêqTuÛ÷Ñ ‹.
n~ Á|üø£è‹ X¯≈£îÔ\ ø£r‘·eTT. eTìwæøÏ nDTX¯øÏÔ m+‘· nedüs¡yÓ÷ Ä‘·à
X¯øÔÏ n+‘·øH£ êï m≈£îÿe nedüse¡ TT. ìC≤ìøÏ Ä‘·àX¯øøÔÏ Ï ÄBÛqeTTq nDTX¯øÔÏ
j·TTqï#√ düs¡«eTT X¯óuÛÑ+ø£s¡eTT ø±>∑\<äT. Ä‘·àX¯øÏÔ dæús¡‘·«eTTqT,
|üPs¡í‘·«eTTqT, Äq+<äeTTqT ø£*–+#·TqT. nDTX¯øÏÔ $»è+uÛÑDeTT
ø£*–+#·TqT. nDTX¯øÏÔô|’ áX¯«s¡‘·Ô«y˚T ì»yÓTÆq jÓ÷>∑dæ~∆jÓÆT j·TTqï~.
<ëìøÏ jÓ÷>∑y˚T |ü]cÕÿs¡eTT.
<Ûë´q CÀ´‹ 11 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 l ns¡$+<äT\T kÕ$Á‹ |üs¡+>± jÓ÷>∑dü÷Á‘ê\T uÀ~Û+#ês¡T.
mes¡T m+‘· $C≤„Hêìï dü+bÕ~+∫Hê, @ e÷s¡Z+˝À jÓ÷>∑kÕ<Ûäq
ÁbÕs¡+_Û+∫Hê ∫es¡≈£î ‘·q<Ó’q e÷s¡Z+˝À q&Éeø£ ‘·|üŒ<äT.
dü«‘·+Á‘·+>± jÓ÷>∑+ #˚dæq yêπs m|üŒ{Ϭø’Hê |üPs¡í‘ê«ìï kÕ~Û+#·
>∑\s¡T. Á|ü‹ jÓ÷– X¯Sq´+˝ÀøÏ <ÛÓ’s¡´+>± |üj·Tì+#· e\dæ+<˚.
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T ‘·eT ‘·eT jÓ÷>±qTuÛÑyê\qT $|æŒ #ÓbÕŒs¡T. Á|ü»„
kÕ~Û+#·&+É Á|ü‹ ˇø£ÿ] nedüs+¡ . uÛÖ‹ø£ Á|ü|+ü #·+ qT+&ç ã+<Ûä $eTTøÏÔ
ø£\>±\+fÒ eTìwæ dü«‘·+Á‘·+>± jÓ÷>∑u÷ÑÛ $Tø£\T #˚sê*. Á|ü‹ eTìwæ˝À
nr+Á~j·T X¯≈£îÔ\THêïsTT. Ä<Ûë´‹àø£‘· ‘·|üŒø£ ñ+≥T+~. yê{Ïì
>∑T]Ô+#·s¡T. eTìwæ˝À XÊX¯«‘·yÓTÆq~ Ä‘·à. Ä‘·à≈£î ªeTè‹μ ˝Ò<äT, n~
ø£åj·T+ ø±<äT. ˇø=ÿø£ÿ »qà˝À Á|ür Ä‘·à ø=+‘· dü+kÕÿsê*ï Ä]®+#ê*,
ø=ìï yÓT≥T¢ ô|’øÏ yÓfi≤fl*. Á|ü‹ jÓ÷– ‘·q ªÄ‘·àμ kÕ<Ûäq˝À |üPs¡í‘·«+
kÕ~Û+#·Tø√yê*. n|ü&˚ n~ |üPs¡íjÓ÷>∑+ ne⁄‘·T+~. »qà kÕs¡∆ø£‘·
bı+<äT‘ê&ÉT. #·ìb˛e&É+ Ä‘·à $eTTøÏÔ ø±<äT. eTè‘·T´e⁄ ˝Ò≈£î+&Ü
#˚düTø√e&É+ $eTTøÏÔ, n+fÒ eTè‘·T´uÛÑj·T+ ˝Òø£b˛e&É+. j·T<ësê∆ìï
<ä]Ù+#·&É+.
Á|üdüTÔ‘· e÷qe⁄&ÉT...
He knows not his own greatness nor his aim;
He has forgotten why he has come and whence P.337
Á|üdüTÔ‘· e÷qe⁄ìøÏ ‘·q Wqï‘·´+ @$T{À, ‘·q \ø£å´+ @$T{À
‘·qπø ‘Ó*j·T<äT. mø£ÿ&çqT+&ç, m+<äTø√dü+ e#êÃ&√ eT]∫b˛j·÷&ÉT.
Ç~ Á|üdüTÔ‘· e÷qe⁄&ç dæú‹. XÊÁkÕÔ\˙ï ˙e⁄ neTè‘· |ü⁄Á‘·T&ç$
n+≥THêïsTT. ˙e⁄ Äq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ç$ n+≥T+~ ñ|üìwü‘T· .Ô n+<äTøπ
<äT'U≤ìï uÛÑ]+#·˝Òe⁄. dü<ë Äq+<ëH˚ï ø√s¡T≈£î+{≤e⁄.
<Ûë´q CÀ´‹ 12 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
á düèwæº @$T{Ï? ‘êH˚$T{Ï? ‘·q ø£seÔ¡ ´ ø£sà¡ @$T{Ï? ‘·q >∑eT´+
@$T{Ï? >∑eTq+ m≥T? Çy˚$ ‘Ó*j·T<äT. á düèwæº uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì dü«s¡÷|ü+
n+≥T+~ XÊÁdüÔ+.
ªªdüs¡«+ œ*«<ä+ ÁãVü≤àμμ
nsTT‘˚ á e÷qe⁄\≈£î á <äT'K+, á n$y˚ø£+, á nC≤„q+`
Çe˙ï @$T{°! ‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<äT.
Çe˙ï ‘Ó\TdüTø=H˚+<äTπø jÓ÷>∑+, <Ûë´q+. jÓ÷>∑+ n+fÒ
˝Òì<ëìì dü+bÕ~+#·Tø√e&É+ ø±<äT. ‘·q˝À ñqï<ëìH˚ yÓ*øÏ ‘Ó#·TÃ
ø√e&É+ nqTuÛÑyêìøÏ ‘Ó#·TÃø√e&É+. Ä dæú‹˝À J$+#·&É+.
Á|üdüTú‘· e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤qT ø±+øÏådü÷Ô u≤ìdü‘·«+˝À Áã‘·T≈£î
©&ÉTdüTÔHêï&ÉT. Ç~ Á|ü|ü+#· e÷qe⁄&ç dæú‹. yês¡T y˚T<Ûëe⁄\T ø±e#·TÃ.
‘·‘Ô·«y˚‘·Ô\T ø±e#·TÃ. sêC≤´~ÛH˚‘·\T ø±e#·TÃ, |ü~eT+~‘√ ø°]Ô+|ü
ã&Ée#·TÃ, <Ûäqe+‘·T\T ø±e#·TÃ.
‘·qqT >∑T]+∫ ‘·q≈£î ‘Ó*j·Tq|ü&ÉT mìï ‘Ó*dæ @$T
Á|üjÓ÷»q+! n+<äTπø uÛÑ>∑yêHé s¡eTDT\T ìqTï ˙e⁄ ‘Ó\TdüTø√ #ê\T
nHêïs¡T. <ëìøÏ n+‘·s¡TàK+ nyê«*. n+‘·s¡TàK+ bı+~+#·{≤ìøÏ
>∑Ts¡Te⁄ ø±yê*. n+‘·s¡TàK düe÷sê<Ûë´ ãVæ≤s¡TàK dü<äTs¡¢uÛ≤ nì l
\*‘ê düVü≤Ádü HêeT+˝À.
Á|ü‹ kÕ<Ûä≈£î&ÉT ªªÄ‘·àjÓ÷–μμ nsTTq|ü⁄&˚ ªª|üPs¡íjÓ÷–μμ ø±>∑\&ÉT
nì Hê $XÊ«dü+.
dü÷ø£åà X¯Øs¡+:
kÕ<Ûä≈£îìøÏ e÷qe X¯Øs¡+˝Àì Á|ü<Ûëq $uÛ≤>±˝…’q dü÷ú\, dü÷ø£åà,
ø±s¡D X¯Øsê\T >∑T]+∫ dü+|üPs¡í ne>±Vü≤q ñ+&Ü*.
<Ûë´q CÀ´‹ 13 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 X¯Øs¡eTqï~, dü÷ú\eTsTTHê dü÷ø£åàeTsTTHê, Ä‘·àqT Äe]+∫
ñqï @ ø√XÊqïsTTHê dü÷∫düTÔ+~. e÷qe⁄&ÉT Á|ü<Ûëq+>± yÓ’j·TøÏÔø°øè£ ‘·
Ä‘·à>±, ø±s¡D X¯Øs¡T&ÉT. Ä X¯Øs¡+ eTTô|’Œ ◊<äT (35) ‘·‘êÔ«\‘√
(uÛ≤yê\‘√) ≈£L&çq~. yÓTT<ä≥ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT á 35 ‘·‘êÔ«\ì düèwæº+∫
Ä ø±s¡D X¯Øs¡+˝Àì eTTô|’Œ ◊<äT ‘·‘êÔ«\˝Àq÷ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT eTìwæ
X¯Øs¡+ u≤|ü‘·T |ü+<=$Tà~ ‘·‘êÔ«©ï, uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡+ ‘ê\÷≈£î |ü<äV‰ü s¡T
‘·‘êÔ«©ï düs¡« dü+ø°s¡í‘êj·TT‘·+>± düeT≈£LsêÃ&ÉT. düŒ+<äq X¯≈£îÔ*ï
|òTü ˙uÛ÷Ñ ‘·+ #˚d,æ yÓTT<ä≥ eTìwæ dü÷ø£àå X¯Øsêìï ∫e]øÏ uÛÖ‹ø£ X¯Øsêìï
düèwæº+#ê&Üj·Tq. Ä‘·à dü÷ø£åàø±s¡D X¯Øsê˝À¢ ã+~Û+#·ã&ç ñ+≥T+~.
á eT÷&ÉT X¯Øsê*ï ø£*|æ ñ+#˚ dü+jÓ÷»ø£ X¯øÏÔ ø√]ø£ e÷Á‘·y˚T. rs¡ì
ø√]ø£\ #ê\Hê X¯πøÔ e÷qe⁄&ç u≤ìdü‘·HêìøÏ ø±s¡D+.
uÛÖ‹ø£ yê+#Û·\≈£î eT÷\+ nVü≤+ø±s¡eT÷ Ç+Á~j·T düTU≤\÷.
dü÷ø£åà˝Àø£ yê+#Û·\T, düŒ+<äqs¡÷|ü düTU≤qTuÛÑyêìøÏ dü+ã+~Û+∫q$.
ø±s¡D˝Àø£ yê+#Û·\T nqTuÛÑ÷‹e\¢ e÷Á‘·y˚T HÓs¡y˚s¡‘êsTT. eTìwæ
}Vü≤˝À¢ #Ój·T´>∑*–+<ä˝≤¢ ø±s¡D X¯Øs¡T&ÉT yêdüÔe+>± #˚kÕÔ&ÉT. ø±s¡D
X¯Øs¡eTH˚ Hêp≈£î eTTdüT>∑T e÷Á‘·y˚T ø£|æŒ ñqï yêfi¯ófl düèwæºø£s¡Ô˝≤π>
$XÊ«*ï düèwæº+#·>∑\s¡T.
e e
<Ûë´q CÀ´‹ 14 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
jÓ÷>±X¯j·÷\T
|üs¡eT >∑Ts¡Te⁄˝…’q e÷düºsY dæ.$.$. >±s¡T ÁbÕD ‘·s¡+>±\qT
q÷‘·q |ü<‹∆ä ˝À Á|üyX˚ ô¯ |{Ï,º ø±eT X¯Øs¡+ <ä>+∆∑ #˚ùd ø±s¡´Áø£eT+ ˇø£{,Ï
dü÷ø£àå X¯Øsêìï |ü{wÏ +ºü #˚ùd ø±s¡´Áø£eT+ ˇø£{.Ï uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡+ ìs¡+‘·s+¡
@ n&É+¶ øÏ ˝Ò≈î£ +&Ü |üì#˚jT· &É+ ˇø£{`Ï Ç˝≤ eT÷&ÉT s¡ø±\T>± jÓ÷>±ìï
eT\∫ <ëìì eTqøÏ n+~+#ês¡T.
n+<ä]øÏ #êe⁄˝Òì dæú‹ì ø£*–+#·&ÜìøÏ, eTs¡D uÛÑj·T+ ˝Òø£
b˛e&ÜìøÏ, n+<ä]øÏ ÁãVü≤à‘·«+ nqTuÛÑ÷‹ #Ó+~+|üCÒj·T&Üìπø
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T m+<äs√ >∑Ts¡T dü«s¡÷bÕ\T>± uÛ÷Ñ $TMT<ä ne‘·]+#ês¡T.
ìC≤ìøÏ eTè‘·T´e⁄ ˝Ò<äì ‘Ó\TdüTø=qT≥j˚T Á|üÁ|ü<ÛäeT+>± H˚s¡Œe\dæq
$wüj·T+. uÛÑ>∑eBZ‘·, uÛ≤>∑e‘·+ ≈£L&Ü á $wüj·÷H˚ï Á|ü‹bÕ~düTÔqï~.
eTs¡D+ ˝Ò<ìä ‘Ó*j·÷* n+fÒ, ˇø£ ì]›wºü |ü<øäÛ +£ ˝Òø£ $<Ûëq+ Á|üø±s¡+
dü÷ø£åà X¯Øs¡+ |ü{Ïwüº+>± ìsêàD+ ø±yê*.
dü÷ø£åà X¯ØsêìøÏ eTqdüT‡≈£î ñqï ‘˚&Ü @$T{Ï n+fÒ eTqdüT‡
eTq eX¯+˝À ñ+&É<äT. eTq eX¯+˝À ñqï eTqdüT‡ì dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT
n+{≤+. jÓ÷>±uÛ≤´dü+ <ë«sêH˚ Ä dü÷ø£àå X¯Øs¡+ |ü{wÏ +ºü >± ne⁄‘·T+~.
XÊ«düqT MTs¡T m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√yê˝À H˚s¡TÃø√e>∑\>±*. ndü\T
MTs¡T XÊ«dü ˝Ò≈£î+&ÜH˚ J$+#·>∑*–‘˚ n~ ndü˝…’q jÓ÷>±uÛ≤´düeTT. Ä
$<ä´ @ $<Ûä+>± edüTÔ+~ n+fÒ ªz+μ ø±s¡ kÕ<Ûäq <ë«sê edüTÔ+~.
e÷qe #Ó’‘·q´eTT ˇø£ yÓ\T>∑T s¡e«e˝… _+<äTs¡÷|üeTT>±
yÓ\T>∑T‘√ ì+&çj·TT+&ÉTqT. eTqdüT‡≈£î Ä<Ûës¡eTT>± qTqï á #Ó’‘·q´
_+<äTy˚ e÷qe⁄&ÉT. eTqdüT ˝Òq|ü&ÉT ≈£L&Ü Ä _+<äTe⁄ e⁄+&ÉTqT.
nq>± ìÁ<äj·T+<äT, eTs¡D≤q+‘·s¡eTT ≈£L&Ü e⁄+&ÉTqT. kÕe÷qT´\≈£î
Ç~ πøe\+ eTqdüT‡>± |üì #˚j·TT#·T+&ÉTqT.
<Ûë´q CÀ´‹ 15 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 <˚Vü≤eTTq eTqy˚T uÛ≤>∑eTTqT Á|ü‘˚´ø£eTT>± >∑T]Ô+‘·TyÓ÷, á
_+<äTyê uÛ≤>∑eTTq n|ü&ÉT n#·Ã≥ ñ+&ÉTqT. eTq˝À H˚qqT <Ó’e
Á|ü»„, H˚qqT e÷qe Á|ü»„ @ø°uÛÑ$+#·T kÕúqeTT Vü≤è<äj·TeTT. jÓ÷>∑
<Ûë´qeTTq á dü«kÕúqeTTq #Ó’‘·q´ _+<äTe⁄ m≈£îÿe>± (m≈£îÿe
düeTj·TeTT) qT+&ÉT≥ »s¡T>∑TqT. eTqdüT‡ qT+&ç áe\≈£î e∫Ãq á
_+<äTe⁄qT jÓ÷>±uÛ≤´düeTT‘√ eTs¡\ eTs¡\ Vü≤è<äjT· eTTq Á>∑V≤æ +#·T≥
e\q á _+<äTe⁄ ˇø£ ì\TyÓ’q düs¡fi¯ πsK>± @s¡Œ&ÉTqT. á düs¡fi¯ πsK
‘˚CÀe+‘·yÓTÆq yÓ\T>∑T πsK>∑, kÕ<Ûä≈£îì <Ûë´qeTTqT ã{Ϻ @s¡Œ&ÉT
#·T+&ÉTqT. <Ûë´qeTT q+<ä* ÁX¯<ä∆ uÛÑ≈£îÔ\T, ìs¡+‘·s¡+ nuÛ≤´düeTT
‘√&ÉŒ&çq#√ á yÓ\T>∑T sπ K Á|üdTü Œ¤≥eTT>∑ >√#·]+#·TqT. sπ K Á|üø±X¯e+‘·
eT>∑T#·Tqï ø=\~ u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#·eTT n+<äT˝ÀìøÏ n<äèX¯´eT>∑TqT.
nq>± Ç|üŒ{Ï es¡≈£î ãVæ≤s¡TàKyÓTÆq eTqdüT‡ n+‘·s¡TàK eT>∑T#·Tqï<äì
ns¡∆eTT. u≤Vü≤´ Á|ü»„ n+‘·sY Á|ü»„‘√ á $<ÛäeTT>± jÓ÷>∑eTT #Ó+<äTqT.
eTq eTqdüT‡ #·+#·\yÓTÆq~. Ä ‹]π> eTqdüT‡ì Vü≤è<äj·T+˝À
dæús¡|üs¡#·&ÜìøÏ jÓ÷>∑kÕ<Ûäq/jÓ÷>±uÛ≤´dü+ <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT. <ëìï
jÓ÷>∑eTT n+{≤s¡T. <Ûë´qeTT n+fÒ <Ûë´q+˝À eTq+ #˚ùd<˚$T ˝Ò<äT
#·÷ùd<˚. eTq˝À ñqï Jyê‘·à Á|üj÷· D+ Vü≤è<äjT· + qT+&ç düV≤ü ÁkÕsêìøÏ
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Hê&ç ñ+~. n+<äT˝À πøe\+ Ä‘·à/Jyê‘·à e÷Á‘·y˚T
dü+#·]+#·>\∑ <äT. <ëìï <ä]Ù+#·&yÉ T˚ ndü˝q’… <Ûë´q+. ndü˝q’… <Ûë´q+˝À
ø√πs<˚MT ˝Ò<äT. eTqdüT‡ ñ+&É<äT ø±ã{Ϻ.
Y eTq˝À Á|ü‹_+_+|ü CÒdüTÔ+~. á X¯Øs¡+ Ä<Ûës¡+>±H˚ eTq≈£î uÛÖ‹ø£
<Ûë´q CÀ´‹ 16 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
dü÷ø£åà X¯Øs¡ ìsêàD+
eTq˝À e⁄+&˚ dü÷ø£àå X¯Øs¡ ìsêàD≤ìøÏ s¬ +&ÉT s¡øe£ TT˝…q’ Ä≥Tb˛≥T¢
e⁄+{≤sTT. ˇø£{Ï, dü÷ø£åàX¯Øs¡+ qT+&˚ uÛÖ‹ø£ X¯ØsêìøÏ ÁbÕDeTT
n+<äT‘·÷ e⁄+≥T+~. ÁbÕD+ eTq˝À ñ#êä«dü ìXÊ«dü\T >±qT, ÁbÕD,
nbÕq, yê´q, ñ<ëq nH˚ ÁbÕD Á|üeè‘·T\Ô T >±qT, >∑T+&Ó, }|æ]‹‘·T\Ô T,
XÊ«dü nej·TeeTT\T ø£<ä\&ÉeTT>±qT >√#·]düTÔ+~. dü÷s¡´s¡•àqT+&ç
ÁbÕD+ dü÷ø£åà X¯Øs¡+˝À e⁄+&˚ #·Áø£eTT\ <ë«sê uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡+˝À ñ+&˚
Á>∑+<∏äT\ qT+&ç uÛÖ‹ø£ X¯ØsêìøÏ n+~+|ü ã&ÉT‘·T+~. ndü\T ÁbÕD+
m{≤¢ eTq ˝À|ü*øÏ edüTÔ+<√ ‘Ó*j·÷* ø£<ë!
eTq |ü]düsê\˝À ÁbÕDX¯øÏÔ e⁄qï~. Ä ÁbÕDX¯øÏÔì eTq ñ#êä«dü
ìXÊ«dü\ <ë«sê ˝À|ü*øÏ n+<äT≈£î+{≤+. dü÷ø£àå X¯Øs¡+ @+ #˚dTü +Ô <ä+fÒ,
|ü]düs¡eTT\˝Àì eTVü‰ ÁbÕD≤ìï, ‘·q˝Àì ¬s+&ÉT πø+Á<äeTT\ <ë«sê
(yÓHïÓ eTTø£ j·T+<äT s¬ +&ÉT uÛTÑ »eTT\ q&ÉTeT >∑\ >∑÷&ÉTe<ä,› nHêVü≤‘·eTT
ô|’q $X¯ó~∆ ÁøÏ+<ä >∑\ πø+Á<äeTT <ë«sêqT, |”¢Vü≤eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q
dü÷ø£åà πø+Á<äeTT <ë«sêqT) ÁbÕD≤ìï ‘êqT n+<äT≈£î+≥T+~.
‘êq+<äTø=ì, ‘·q˝À e⁄+&˚ Á|üC≤„ πø+Á<äeTT\ <ë«sê uÛÖ‹ø£+>± e⁄+&˚
Á>∑+<∏äT\øÏ n+~düTÔ+~. á Á>∑+<∏äT\ qT+&ç X¯Øs¡eTT˝Àì düeTdüÔ
uÛ≤>∑eTT\≈£î n+~+|ü ã&ÉT‘·÷ e⁄+≥T+~. Ä $<Ûä+>± dü÷ø£åà X¯Øs¡+
ÁbÕD≤ìï dü÷ú\ X¯ØsêìøÏ n+~dü÷Ô e⁄+≥T+~. n˝≤π> ‘Ó*$ì ≈£L&É
dü÷ø£åà X¯Øs¡+ dü÷ú\ X¯ØsêìøÏ wü≥ÃÁø£eTT\ <ë«sê n+~dü÷Ô e⁄+≥T+~.
¬s+&ÉT, dü÷ø£åà X¯Øs¡+ düsêdü] yÓ\T>∑TqT n+<äTø=ì, Ä yÓ\T>∑Tì
X¯Øs¡+ @s¡Œ&ç ñ+~. á X¯Øs¡+ ø£qTø£ m|üŒ{Ïø° eTq j·T+<äT |ü{wÏ +ºü >±
e⁄qï≥¢sTT‘˚, uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡+ sê*b˛sTTHê ≈£L&É dü÷ø£åà X¯Øs¡+˝À
<Ûë´q CÀ´‹ 17 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
e⁄+&É&ÜìøÏ neø±X¯+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n≥Te+{Ï X¯Øs¡ <Ûës¡T\H˚ ªª~e´
X¯Øs¡<Ûës¡T\Tμμ n+{≤s¡T. ~e´ X¯Øs¡<Ûës¡T˝Òï ªª$<˚VüQ\Tμμ nì ≈£L&É
n+{≤s¡T. ª$<˚VüQμ n+fÒ $•wüºyÓTÆq <˚Vü≤eTT ø£\yês¡T nì ns¡ú+.
$<˚VüQ \+‘ê jÓ÷>∑T\T. n≥Te+{Ï jÓ÷>∑T\≈£î Hêj·T≈£î&ÉT »qø£
eTVü‰sêE. n+<äTøπ l ø£èwüeí T÷]Ô uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À ªª»qø±<äjT· 'μμ, »q≈£î&ÉT
Ä~>± ø£*–q≥Te+{Ïyês¡T á $<Ûä+>±H˚ ìs¡«]Ô+#·T≈£îHêïs¡T nH˚
ñ<ë »q≈£îDÏí mqTï≈£îHêï&ÉT. ø£qTø£ $•wüº <˚V≤ü eTT\qT eTq+ <Û]ä +#·&+É
<ë«sê eTs¡DeTTqT <ë{Ï, Ä ‘·sê«‘· ÁãVü≤à‘·«eTTqT bı+<äT≥≈£î
Á|üj·T‹ï+#·e#·TÃ. ø£qTø£ Ä |ü<ä∆‘·T\˝À J$+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq
kÕ<Ûäq+‘ê á dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT jÓTTø£ÿ |ü{Ïwüº‘·qT ã{Ϻ e⁄+≥T+~.
á dü÷ø£åà X¯ØsêìøÏ ¬s+&ÉT s¡ø±\ Ä≥T b˛≥T¢+{≤sTT. ˇø£{Ï,
eTq˝À e⁄+&˚ ø√]ø£\T ndü+ã<ä∆+>±qT, <ÛäsêàìøÏ e´‹πsø£+>±qT,
<Ûsä êàìï n‹Áø£$T+∫ e⁄+fÒ, ø±eT X¯Øs¡+ nH˚ ‘·T|ü, á dü÷ø£àå X¯Øs¡+
#·T≥÷º #˚s¡T‘·T+~. n+<äTπø eTVü‰‘·Tà\+‘ê ªªø√]ø£\qT dü]#·÷düTø√μμ
nì #ÓbÕÔs¡T. Ç<ä+‘ê <˚ìe\q? ø±eT+ e\q. eT] ø±eT+ e⁄+&É
≈£L&É<ë? ñ+&Ée#·TÃ. n~ <Ûäs¡àdüeTà‘·+>∑, Á|üø£è‹ dæ<ä∆+>∑, düV≤ü »+>±
e⁄+&Ü*. ndüVü≤»+>±qT, n‹>±qT, $T‹MT]q ø√]ø£\T ø√s¡&É+>±qT
e⁄+&Ésê<äT. á s√E˝À¢ uÛ≈Ñ î£ \Ô T #ê˝≤ es¡≈î£ yê] yê] e´øÏ>Ô \∑ ø√]ø£\T
rs¡&+É ø√dü+ <Óy’ êìï >±ì, >∑Ts¡Te⁄qT >±ì ÄÁX¯sTT+#·&+É »s¡T>∑T‘√+~.
Ç~ dü‘´· +. eTq˝À e⁄+&˚ ø√]ø£\ y˚Ts¡≈î£ eTq uÛøÑ ÔÏ ø£ì|æd÷ü Ô e⁄+≥T+~.
mø£ÿ&É |üqT˝Ö‘·T+fÒ nø£ÿ&çøÏ yÓfi¯óÔ+{≤s¡T. dü<äTZs¡Te⁄ì yê&ÉTø=H˚ ø±\+
ø±ã{Ϻ, Ç~ ø£*ø±\+. ì»+>± eTqøÏ uÛÑøÏÔ ô|]–‘˚, <ëì‘√ u≤≥T
yÓ’sê>∑´+ ô|s¡>±*. ø√]ø£\T ‘·–Z, <Ûäs¡àdüeTà‘·yÓTÆq ø√]ø£\T e⁄+&ç,
Áø£eT+>± n$ ≈£L&Ü ‘·>∑TZ‘·÷ e⁄+&ç, ãVüQø=~› ø√]ø£\T e÷Á‘·y˚T
e⁄+&ç, ø√]ø£\T ˝Òì dæú‹ sêyê*. n<˚ dü]jÓÆTq kÕ<Ûäq.
S n+<Ûäø±s¡+ ˝ÀøÏ, 3) n+<Ûäø±s¡+ qT+&ç ø±+‹øÏ, 4) ø±+‹ qT+&ç
<Ûë´q CÀ´‹ 18 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
<Ûë´qeTT`jÓ÷>∑eTT
<Ûë´ìøÏ <Ûë´ì jÓTTø£ÿ kÕ<Ûäq ø£èwæ e÷Á‘·y˚T dü]b˛<äT, >∑Ts¡T ø£è|ü
e÷‘·èø£è|ü ≈£L&Ü ñ+&Ü*. >∑Ts¡Tø£è|ü ˝Òì<˚ e÷‘·èø£è|ü ñ+&É<Tä . n+<äTøπ
lø£èwüßí&ÉT, lsêeT#·+Á<äT\T |üs¡e÷‘·Tà\sTTHê kÕø±s¡ \ø£åD+ #˚‘·
eTs=ø£ >∑Ts¡Te⁄ì ÄÁX¯sTT+#·ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. yê] ø£è|üqT bı+~ n|ü&ÉT
yês¡T |ü]|üPs¡Tí\j·÷´s¡T (»>∑<äTZs¡Te⁄\T Ä~X¯+ø£s¡T\T ≈£L&Ü).
ì»yÓTqÆ kÕ<Û≈ä î£ &ÉT ‘êqT m+‘· düeTs¡T&∆ H’Ó ê ªª>∑Ts¡T ø£èbÕVæ≤ øπ e\+
e÷‘·èø£èbÕVæ≤ πøe\+μμ nì |ü$Á‘·yÓTÆq Ä‘·àj·T»„+˝À ~>±*. n|ü&ÉT
á eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ n+‘·sêj·÷\qT yês¡T rùdkÕÔs¡T. n|ü&ÉT á
eTqdüT‡ <Ûë´HêìøÏ n&ɶ+ sê<äT. ø±e⁄q <Ûë´q e÷s¡Z+ Ä‘·àe÷s¡Z+.
eTqdüT‡ì ìj·T$T+#·&ÜìøÏ eT+Á‘·+, ÁbÕD≤ìï ìj·T$T+#·&ÜìøÏ
jÓ÷>∑+, Ä‘·àì ìj·T$T+#·&ÜìøÏ <Ûë´q+. n<˚ Á‹|ü⁄{Ï. á eT÷&ç+{Ï
<ë«sê ÁbÕD≤ìï, eTqdüT‡ì, <äèwæºì X¯Sq´+ #˚ùdÔ ø±˙ <Ûë´q+ sê<äT.
ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+˝À ˇø£ s¡Vü≤kÕ´‹ s¡Vü≤dü´yÓTÆq |ü<ä∆‹ ñ+~. <ëì
ù|πs X¯Sq´ø£+. <ëH˚ï ø=+‘·eT+~ ãVæ≤sY≈£î+uÛÑø£+ nì |æ\TkÕÔs¡T.
<Ûë´q+˝À m{Ϻ n+‘·sê\T e∫ÃHê nø£ÿ&çøÏ Ä|æ ‘=$Tà~ (9) kÕs¡T¢
X¯Sq´ø£+ #˚j·÷*. Ä ‘·s¡Tyê‘· eT∞fl ÁøÏj·T˝ÀøÏ yÓfi¯fle#·TÃ. n|ü&ÉT
á eTqdüT‡ Ä‘·à˝À \j·÷ìøÏ ‘·q≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ dæ<ä∆+ ne⁄‘·T+~.
Ä ‘·s¡Tyê‘· <Ûë´q+˝ÀøÏ yÓfi≤fl*.
<Ûë´qeTT jÓTTø£ÿ <Û˚´j·TeTT Ä‘·à‘√ Áu≤V”≤àdæú‹ ‘Ó#·TÃø√e≥+.
<Ûë´HêìøÏ Hê\T>∑T |ü<ä∆‘·T\T:
1. ø±+‹ qT+&ç ø±+‹˝ÀøÏ Á|üj·÷D+, 2) n+<Ûäø±s¡+ qT+&ç
<Ûë´q CÀ´‹ 19 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
n+<Ûøä ±sêìøÏ. á Hê\T>∑T nedü\ú T eTq˝À >∑&TÉ kÕÔsTT. jÓ÷>∑kÕ<Ûqä ˝À.
yÓTT<ä{Ï~ ‘·|üŒ$T>∑‘ê eT÷&ÉT Jyê‘·à Á|üj·÷D+. ˙e⁄ ø±ì~ nø£ÿ&É
@$T >∑T]Ô+#·˝ÒeTT.
<Ûë´qeTT˝À dü÷ú\, dü÷ø£åà, ø±s¡D X¯Øsê\T:
eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ ÁøÏj÷· o\‘· düs«¡ X¯ØsêìøÏ yê´|æùdÔ <ëìï #Ó‘’ q· ´+
n+{≤eTT. <ëìï dü÷ú\ X¯Øs¡ uÛ≤eq n+{≤s¡T. e÷qe⁄&çøÏ eT÷&ÉT
s¡ø±\ X¯Øsê\T. ˇø£{Ï dü÷ú\ X¯Øs¡+, ¬s+&ÉT dü÷ø£åà X¯Øs¡+, eT÷&Ée~
ø±s¡D X¯Øs¡+ dü÷ú\ X¯Øs¡|ü⁄ nedüsê\T nìï{Ïì <ëì ‘·è|æÔøÏ |üìø=#˚Ã
uÛ≤yê\ìï+{Ï˙ ø£*–q J$øÏ $X¯« nqï ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔs¡T. n|ü&ÉT
Ä $X¯« Á|ü‘·´>±‘·à dü+uÛÀ>∑ ø±j·TeTT nqï dæú‹˝À ñ+{≤&ÉT. n+fÒ
düTU≤\ ù|s¡ düTK+, <äT'K+ nsTTHê ∫es¡≈£î düTK+ nH˚ ÄX¯‘√
Áã‘·ø£&É+. ¬s+&Ée~ dü÷ø£åà X¯Øs¡+. Bìï <Ûäsêàø±j·TeTT nì ù|s¡T.
n+fÒ Á|ü|ü+#·+ jÓTTø£ÿ nXÊX¯«‘ê«ìï ‘Ó\TdüTø=ì |üs¡e÷‘·à yÓ’|ü⁄
yÓfi≤fl\qï <Ûë´dü, n+fÒÄ‘·à Je\ø£åD≤\qT ∫e] es¡≈£î e~* n<Ó’«‘·
<Ûsä êàìï ne\+_Û+#˚+<äT≈£î düTeTTK+ ne⁄‘·T+~. n+<äT˝À Bìï ‘˚»kÕ
n+{≤s¡T. eT÷&Ée~ ø±s¡D X¯Øs¡+. Bìï uÖ<ä∆+˝À ìs¡à\ ø±j·TeTT
n+{≤s¡T. Bìï ÁbÕ»„ n+{≤s¡T, n<˚ Á|ü‘·´>±‘·à. ‘·TØj·T+ yÓTT<ä{À¢
n~ ñ+≥T+~. ‘·s¡Tyê‘· |üs¡e÷‘·à˝À ©qyÓTÆb˛‘·T+~.
dü÷\ú X¯Øs¡+ u≤Væ≤s¡ |üP». dü÷\ú |üP»˝À C≤Á>∑‘êedü˝ú À eTH√ãT~∆
∫‘·Ô nVü≤+ø±sê\T ñ+&ç dü+<˚Vü‰\qT ø£*–düTÔ+~. uÛ≤eq qT+N
nuÛ≤eeTT≈£î yÓfi¯fl&Éy˚T >∑eT´+. Hê˝À Ä uÛÑ>∑e+‘·Tìï yÓ‘·ø£&Üìπø á
$Á>∑V‰ü ìï eTqdüT‡ ì\|ü&ÜìøÏ ô|≥Tº≈î£ Hêï+. n+fÒ u≤Væ≤s¡|Pü » qT+&ç
eTqdüT‡ì ‘·«s¡>± #·‘·Tsê´>∑ Áø£eT+˝À $T–*q eT÷&ÉT |ü≥Tºø=H˚˝≤
#˚j·÷*. dü÷ú\+ u≤Væ≤s¡|üP» dü÷ú\ X¯Øs¡+ #˚ùd~. n~ πøe\+ >∑Ts¡TÔ
<Ûë´q CÀ´‹ 20 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
e÷Á‘·y˚T. Ç+<äT˝À düø±eTy˚T m≈£îÿe qTe⁄« ø√]Hê ø√s¡ø£b˛sTTHê
eTH√ãT~∆ ∫‘·Ô nVü≤+ø±s¡eTT Hê*Z+{Ïì ø£*ùdÔ ø±ì u≤Væ≤s¡|üP»‘√
|ò*ü ‘·+ sê<äT. m+<äTø£+fÒ <ëìøÏ ø±s¡D+ ˙ uÛ≤eHê ñ<˚X› ´¯ +. dü÷\ú yÓTqÆ
u≤Væ≤s¡|üP» ≈£L&Ü nuÛ≤eeTTq≈£î yÓfi¯fl&ÜìøÏ yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº ø±yê*.
dü÷ø£åà |üP» nH˚~ eT+Á‘·|üP». eT+Á‘·+˝À ìj·Te÷\T ˝Òe⁄.
n+fÒ ãT~∆˝À Ç<ä+‘ê ì$T‘·Ô e÷Á‘·+ nì dæús¡ ìX¯Ãj·÷ìøÏ sêe&É+.
nø£ÿ&É |üP\T, n>∑s¡TãrÔ\T nø£ÿπs¢<äT. dü÷øå±àìï ‘˚»dü n+{≤s¡T. ãT~∆
uÛ≤eq b˛‘˚ Ç+ø£ dü÷ø£åà‘·s¡eTT, dü÷ø£åà‘·eT+ $T>∑T\T‘êsTT. n|ü&ÉT
düTwüß|æÔ ne⁄‘·T nø£ÿ&É ∫‘·eÔ TT nVü≤+ø±s¡eTT $T>∑T\T‘·T+~. n<˚ ø±s¡D
X¯Øs¡+. n<˚ ÁbÕ»„. BìøÏ nø£så +¡ ø±s¡D+. ø£så +¡ n+fÒ q•+#˚$ nø£så +¡
n+fÒ ø£\ø±\+ ñ+&˚~. dü÷ú\, dü÷ø£åàeTT\T ¬s+&É÷ ø£ås¡eTT ‘·s¡Tyê‘·
dü÷ø£àå ‘·se¡ TT n<˚ *+>∑ X¯Øs¡+. ø=+‘·ùd|ü⁄ Molystic dvolism ne⁄‘T· +~.
n<˚ Hê<ä*+>∑ X¯Øs¡+ n+{≤s¡T. uÛ≤eeTT, nuÛ≤eeTT, ñ#êä«dü, ìXÊ«dü
n˙ï yÓ\T>∑T>± e÷s¡&yÉ T˚ Hê<ä*+>∑ X¯Øs¡eTT. Ç~ øπ e\+ ‘·TØj·T+˝ÀH˚
edüTÔ+~. n+fÒ Ç~ ÄeTTø£Ô|üP». uÛ≤eeTT ñ+fÒ #Ó’‘·q´+, nuÛ≤eeTT
ñ+fÒ n~ ∫‘Y. n+<äT#˚‘· l$<ä´ #·‘·Tsê´>∑ Áø£eT+ <ë{Ï \j·T+
es¡≈L£ rdüT≈£îyÓfifl‚ $<ä´. Ä ‘·TØj·÷H˚ï $sê{Ÿ |ü⁄s¡Twü <äsÙ¡ q+ n+{≤s¡T.
Ç~ Áø£eTÁø£eT+>± yÓfi‚fl |ü<ä∆‹. <Ûë´q+ n+fÒ Path to No path.
#Ó’‘·Hê´ìï ∫‘Y>± e÷s¡Ã&Üìπø á #·‘·Tsê´>∑ ÁøÏj·T\T. n+<äTπø
neTàyê]øÏ ªª#·‘·Tsê´>∑ Áø£e÷sê<Ûë´j·T qeT'μμ nì ù|s¡T. e÷qe⁄ì
X¯Øs¡+˝À ñqï qes¡+Á<Ûë˝Ò l#·Áø£ ÄuÛÑs¡D≤\T. ny˚ Á|ü‹ã+<Ûäø±\T
n+fÒ uÛ≤eeTTqT+&ç nuÛ≤eeTT yÓfifl¯ &ÜìøÏ. ∫‘Y nH˚~ nVü≤+, #Ó‘’ q· ´+
nH˚~ nVü≤+ø±s¡+. nVü≤+ n+fÒ n`Ä~, Vü≤+`eTT–ùd~, nVü≤+,
nVü≤+ø±s¡+, Vü≤+ á eT÷&˚ <ä‘êÔÁ‘˚j·TT\T. ny˚ düèwæº, dæú‹, \j·T\T.
z+ z+ z+
<Ûë´q CÀ´‹ 21 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 ªªz+ eTDÏ|ü<˚àVü≤+μμ nH˚~ uÖ<ä∆ eT+Á‘·+. n~ eTq l$<ä´,
yês¡T eTVü‰j·÷>∑+ n+{≤s¡T.
»qàeTT uÛ≤e+, eTè‘·T´e⁄ nuÛ≤eeTT. ‘ê‹«ø£ eTè‘·T´y˚ ‘·TØj·T+.
n<˚ neTè‘·‘·‘·Ô«+.
<Ûë´q+˝À uÛ≤e+˝À møÏÿ nuÛ≤e+˝À ~+∫,#·‘·Tsê´>∑ Áø£eT+˝À
eTT+<äTøÏ yÓfi¯fl&Éy˚Tø±ì yÓqøÏÿ X¯Øs¡eTT>± sêyê\ì nqTø√≈£L&É<äT.
<Ûë´q+˝À wü&É+>∑Hê\T:
l$<ä´˝À wü≥÷ÿ≥eTT nH˚ eT+Á‘·eTT ñ+~. ny˚ <Ûë´q
wü&É+>±\T.eTqdüT‡, Je⁄&ÉT, Jyê‘·à, Á|ü‘·´>±‘·à, Ä‘·à, |üs¡e÷‘·à`á
Äπs <Ûë´q+˝À wü&É+>±\T. Ç$ >∑Ts¡Te⁄ ‘Ó\TdüTø=ì, nqTuÛÑ÷‹ bı+~
eTq≈£î ÇkÕÔs¡T. |üs¡e÷‘·à yÓ’|ü⁄ #˚ùd qeTkÕÿs¡+ n<˚. e÷j·T≈£î
qeTkÕÿs¡+ #˚ùdÔ eTqkÕÿs¡+. n+fÒ @ø±ìï nH˚ø£+ #˚ùd ÁuÛÑeTj˚T
eTqkÕÿs¡+. Bì |üì @$T≥+fÒ Ç~ ˇø£{Ï n+fÒ <ëìï qeTàø£b˛e&É+.
@ø£‘ê«ìøÏ nH˚ø‘£ «Ô· +>± ÁuÛ$Ñ T+|ü#ù˚ d eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ ©\j˚T á e÷j·T.
ÁbÕDeTT <äèwæº ø£*ùdÔ eTqdüT‡. dü« |üsê uÛÒ<äy˚T <äèwæº. n$ ø±eTq MT<ä
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. dü«C≤rj·T $C≤rj·T eTì á <äèùwº #Ó|ü⁄Ô+~.
n+fÒ ˙ ø√¬sÿ≈£î ˝§+– á Á|üø£è‹ kÕ|òü\´+ Çyê«\ì nqTø√e&Éy˚T
dü«C≤rj·T. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ dü«s¡÷|ü+ dü+ø£\Œ+ düèwæº jÓTTø£ÿ dü«s¡÷|ü+
$|òTü ï+. e÷j·TqT Á|üdqü ï+ #˚dTü ≈£î+fÒ á Á|üøè£ ‹ eTqøÏ ø£cÕº˝À¢ ≈£L&Ü
ø=+‘· Äq+<ëìï Á|ükÕ~düT+Ô ~. me]¬øH’ ê düsπ eTqdüT‡ |ü‘q· ø±s¡D+.
Ç~ yÓTT<ä{Ï $|òüTï+. ˙ eTqdüT‡˝À kÕ|òü\´+ n+fÒ n~ πs|ü{Ï $|òüTï+.
eTqdüT‡øÏ ≈£L&Ü kÕ|òü˝≤´ìï düe÷~Û #˚ùd \ø£åD+ ñ+~. ø±ã{Ϻ Ä‘˚à
<Ûë´q CÀ´‹ 22 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ø±<äT. eTqdüT‡ ≈£L&Ü >=|üŒ düe÷~Û \ø£åD+ ø£\<äT. Á|üø£è‹øÏ mìï
\ø£åD≤\T ñHêïjÓ÷ á eTqdüT‡˝À nìï \ø£åD≤\T ñHêïsTT. düèwæº˝À
mìï \ø£Då ≤\T ñHêïjÓ÷ ˙ n+‘·s+¡ >∑+˝À n˙ï dü÷ø£àå +>± Ä \ø£Då ≤\T
ñHêïsTT. n$ ìÁ<ëedü˝ú À ñHêïsTT. eTqdüT‡ ãj·T≥ |ü&‘ç ˚ n~ eTs¡D
eTè<ä+>∑+ ˝≤+{Ï~. ø=+‘·eT+~ dæ+Vü≤+˝≤, ø=+‘·eT+~ qø£ÿ˝≤,
eT]ø=+‘·eT+~ ≈£îø£ÿ˝≤ Á|üe]ÔkÕÔs¡T. ø±ã{Ϻ eTqdüT‡˝À düs¡«»+‘·T
Á|üø£è‹ ñ+≥T+~. ˙e⁄ @ dü+ø£\Œ+ #˚ùdÔ Ä »+‘·T \ø£åD+ ˙˝À+∫
ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~.
Á|üø£è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q Hê\T>∑T uÛ≤yê\T, n+fÒ e÷j·T dü+|üs¡ÿ
uÛ≤yê\T MT<ä eTqdüT‡ ô|≥Tº≈£î+fÒ n<˚ dü+kÕs¡+. n+‘˚ø±ì uÛ≤s¡´
|æ\¢\T ≈£î≥T+ã+ dü+kÕs¡+ ø±<äT. eTq≈£î ø£*π> Á|ü‹ C≤„|üø£eTT eTqøÏ
dü+kÕs¡y˚T, s¡$T+#·T ø√¬sÿ dü+kÕs¡+. eTqdüT‡ì eTT+<äT uÛ≤e+ qT+∫
$&É>={Ϻ nuÛ≤e+ ‘Ó#Ã˚ yÓTT<ä{Ï ÁbÕ‹|ü~ø£jT˚ <Ûë´q+˝À yÓTT<ä{Ï uÛ÷Ñ $Tø£.
|üs¡Áù|s¡D #˚‘· ≈£L&Ü á eTqdüT‡ <äèø˘˝À ã\V”≤q+ nj˚T´ neø±X¯+
ñ+≥T+~. eTqdüT‡ <äèø˘˝À Ç+‘· $eTTK+ ñqï|ü&ÉT n~ <äèø˘˝À
u≤<Ûôä |&ÉT‘·T+~. e÷qe⁄&ÉT nDTe⁄ #˚‹˝À HÓH’ ê z&çb˛>∑\&ÉT, Äø±XÊìï
≈£L&Ü ¬>\e>∑\&ÉT. eTqdüT‡>±H˚ yÓfi‚Ô nDTe⁄ #˚‹˝À z&ç b˛‘ê&ÉT.
Ä‘·à˝À yÓfi‚Ô Äø±XÊHÓ’ïHê ¬>\e>∑\&ÉT. eTqdüT‡øÏ kÕs¡«uÛÖe÷~Û ø±s¡+
eùdÔ Ä ø£Då +˝À @ uÛ≤e+ nsTTHê eùdÔ Ä uÛ≤ey˚T eTqdüT‡ì ÄÁø£$TdüT+Ô ~
ø=+‘·ùdô|’Hê. ø±ã{Ϻ eTT+<äT eTqdüT‡ì ÁbÕD+‘√ @ø£+ #˚ùdÔ <ëì
<äèwæº n<˚ b˛‘·T+~. n+‘·sê‘·à Áù|s¡D $X‚w+ü >± C≤>∑è‘êedü˝ú À ‘·j÷· s¡T
#˚j·T>∑*–‘˚ eTqdüT‡ uÛ≤ey˚T ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ˝≤¢ rdæbÕπsdüTÔ+~. ø±ã{Ϻ
C≤>∑è‘êedüú˝À z&çb˛j˚T neø±XÊ\˙ï yÓ‘·T≈£î‘·THêï+ ø±ì ¬>*#˚
<Ûë´q CÀ´‹ 23 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
neø±X¯+ yÓ‘·ø£≥˝Ò¢<äT nqïe÷≥. e÷j·T ñqï+‘· es¡≈£î eTq˝Àì
uÛ≤yê\‘√H˚ düs«¡ HêX¯q+ nsTTq yêfi¯ófl ñHêïs¡T. eTVü‰‘·Tà\sTTq yês¡T
ñHêïs¡T. á uÛ≤ey˚T eTqdüT‡øÏ ô|≥Tºã&ç. n+<äTπø á ˝≤uÛÑqcÕº\T.
e÷j·TH˚ HêeTs¡÷bÕ\ì ÄX¯ nqï ù|s¡T‘√ Áã‹øÏdüTÔ+~. n~ ñqï+‘·
es¡≈£L eTq+ ~«bÕ<ä |üX¯óe⁄\+. ÄX¯ì rùdùdÔ eTqdüT‡ sêVæ≤‘·´+
ne⁄‘·T+~. Çø£ Ä Ä‘·à $T>∑T\T‘·T+~. n|ü&ÉTeTqdüT‡ #˚ùd |üqT\T
Ä‘·à #˚dTü +Ô ~. Ä‘·à n$y˚ø£ |üqT\T, dü«|üs¡ uÒ<äÛ |üqT\T, bÕ|ü|⁄ü D≤´\qT
#˚j·T<äT. Ä Ä‘·à e÷s¡Z+˝À yÓfi‚fl yê]øÏ <Ûäsêà <Ûäs¡àeTT\T uÛ≤$+#·e⁄.
á s¡ø+£ >± ÁbÕD+˝À eTqdüT‡ dü]>±Z <ëìï ø£\|ü&ÜìøÏ ≈£î+uÛøÑ ,£ |üPs¡ø,£
πs#·ø±\T, n$ dü]>±Z ø£\eq|ü&ÉT <ëìï X¯Sq´ø£+ #˚ùdÔ #·∫Ãq≥T¢ n~
ø£\TdüTÔ+~. n|ü&ÉT ÁbÕD+ Á|ü‘·´>±‘·à ne⁄‘·T+~. <ëìï Äø±X¯e÷s¡Z+
|ü{Ϻ+∫ ≈£î\#·Áø±\T <ë{Ï+#·>∑*–‘˚ Ä‘·à ~«|ü<ä |ü<äà+˝À Äø±X¯+˝À
≈£Ls¡TÃ+≥T+~. n|ü&ÉT uÛ≤e+ nuÛ≤e+ ñ+&Ée⁄. n<˚ düeT´ø˘ <Ûë´qeTT.
<Ûë´qeTT#˚ n+<äTø√e\dæ+~ düe÷~Û. eTqdüT‡ì düe÷~Û ø£&ç‘˚H˚ ø±ì
Ä‘·à düe÷~Û ø±<äT.
ªªjÓ÷>∑' ø£s¡àdüT øödü\+μμ n+fÒ #˚ùd |üqT\T düT‘ês¡+ #˚ùdÔ
$|ò÷ü ï\T ‘=\–b˛‘êsTT. eTqdüT‡ Áã‹øÏq+‘· es¡≈î£ <Ûë´q+˝À $|ò÷ü ï\T
‘·|üŒe⁄. ø±ã{Ϻ <Ûë´Hêìï H˚qT nH˚ nVü≤+˝À, Hê≈£î nqTuÛÑ÷‘·T\T n˙ï
e#êÃsTT nqï nVü≤+ø±s¡+‘√ #Ój·T´≈£L&É<äT. Çe˙ï ñHêï m|ü&ÉT
yÓ[flb˛‘êyÓ÷ nqï $qj·T uÛ≤eeTT Á|ü‹ <Ûë´ì ‘Ó#·TÃø√yê*.
Y ìj·TeTeTT: m|ü&É÷ ≈£L&Ü X¯ó∫>±, dü+‘√wüeTT>± qT+&ÉT≥,
<Ûë´q CÀ´‹ 24 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
jÓ÷>± uÛ≤´düeTT
jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î n+>∑eTT\T nq>± eTqeTT nuÛ´Ñ dæ+#·e\dæq
mì$T~ uÛ≤>∑eTT\T.
1) j·TeTeTT, 2) ìj·TeTeTT, 3) ÄdüqeTT, 4) ÁbÕD≤j·÷eTeTT,
5) Á|ü‘ê´Vü≤s¡eTT, 6) <Ûës¡D, 7) <Ûë´qeTT, 8) düe÷~Û.
M{Ïì ø£*|æ #Ó|ü≈£î+fÒ ªªj·TeTìj·T e÷düq ÁbÕD≤j·÷eT
Á|ü‘ê´Vü≤s¡ <Ûës¡D <Ûë´q düe÷<ÛäT\Tμμ n+{≤s¡T.
yÓTT<ä{Ï Hê\TZ ãVæ≤' Á|üj·T‘·ïeTT\T. ∫e] Hê\T>∑T n+‘·'
Á|üj·T‘·ïeTT\T. yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T düe´+>± #˚düT≈£î+fÒ $T–*q Hê\T>∑T
düVü≤»+>± ekÕÔsTT.
ndü\T ÁøÏj÷· jÓ÷>∑+ ÁbÕD≤j·÷eT+‘√ Äs¡+uÛ+Ñ . n+<äTøπ dü÷ø£àå
ÁbÕD≤j·÷eT+ n+{≤s¡T ÁøÏj·÷jÓ÷>±ìï.
j·TeTeTT: Væ≤+kÕãT~∆ ˝Ò≈£î+&ÉT≥, dü‘·´ Á|ües¡ÔqeTT, <=+>∑ãT~∆
˝Ò≈£î+&ÉT≥, Ád”Ô |ü⁄s¡Twü ø±eTeTTô|’ n‹>± <äèwæº ˝Ò≈£î+&ÉT≥, Ç+ø=ø£]
kıeTTàqT Ä•+|üì ãT~∆ quÛÑ´dæ+#·T≥ j·TeTeTqã&ÉTqT. n+fÒ
regulation j·T$T+#·T≥, n+fÒ self-proposed discipline. Ç+ø=ø£&ÉT
˙MT<ä ìj·TeT+ ô|≥º&É+ ø±≈£î+&Ü, ìqTï ˙e⁄ ìj·T$T+#·T≈£î+{≤+,
<ëH˚ï ~e´eTT nsTTq discipline n+{≤s¡T. Human and divine discipline.
n+<äTø£ì self-discipline nH˚ <ëH˚ï ªªj·TeTeTTμμ n+{≤s¡T. n~ ‘Ó*dæq
yêfi¯fløÏ, ø±e\dæq yêfi¯fløÏ, <ëì s¡T∫ ‘Ó*dæq yêfi¯fløÏ #ê˝≤ eTH√Vü≤s¡+>±
n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~. J$‘·eT+‘ê Äq+<äeTj·T+>± ñ+≥T+~.
‘·|üdüT‡, kÕ«<Ûë´j·TeTT #˚j·TT#·T+&ÉT≥, áX¯«s¡Tq≈£î X¯s¡D≤s¡T∆&Ó’
ñ+&ÉT≥ ìj·TeTeTT nqã&ÉTqT.
<Ûë´q CÀ´‹ 25 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 Væ≤+dæ+#·T ãT~∆, n|üVü≤]+#·e˝…qqT ãT~∆, Áø√<ÛäeTT, yÓ÷Vü≤eTT
nqTq$ jÓ÷>∑kÕ<Ûqä ≈£î e´‹πsø£ uÛ≤eeTT\T. ‘êqT #˚dqæ qT, Ç‘·sT¡ \#˚
#˚sTT+∫qqT, »s¡T>∑T‘·Tqï <ëìì n+^ø£]+∫qqT ≈£L&Ü jÓ÷>∑
kÕ<Ûqä ≈£î e´‹πsø£yT˚ . nVæ≤+dü, nùdj
Ô T· , dü‘´· eTT, ÁãVü≤à#·s´¡ , n|ü]Á>∑V≤ü
j·TeTeTT\T. XÖ#·, düH√Ôwü ‘·|kü Õ‡«<ë´j˚TX¯«s¡ Á|üD<Ï ëÛ Hêì ìj·TeTeTT\T.
ø£qTø£ dü‘·´ Á|ües¡ÔqeTT kÕ~Û+|üã&çq yêì |üqT\≈£î |òü*‘·eTT yÓ+≥H˚
ø£\T>∑TqT. ø£qTø£ á j·TeT ìj·TeTeTT\T bÕ{Ï+#·T kÕ<Ûä≈£îìøÏ Ä‘·àqT
<äs¡ÙqeTT #˚j·TT jÓ÷>∑´‘· \_Û+#·TqT. y˚<ë~/uÛÑ>∑eBZ‘·, uÛ≤>∑e‘·eTT
˝≤+{Ï) Á>∑+<ÛäeTT\ n<Ûä´j·TqeTT <ë«sê dæús¡‘·«eTT #Ó+<äT≥ e\q
‘·q sTTwüº <˚e‘·‘√ dü+ã+<Ûä y˚Ts¡Œ&ÉTqT.
nuÛ≤´düeTT #˚j·T e\dæq~ ncÕº+>∑ jÓ÷>∑eTT. n+fÒ mì$T~
n+>±\‘√ ≈£L&ç jÓ÷>± uÛ≤´düeTT #Ój·÷´*. áX¯«s¡Tq≈£î ‘·qTï ‘êqT
düeT]Œ+#·Tø=qT≥ (X¯s¡D≤>∑‹ e\¢) e\q düe÷~Û dæ~∆+#·TqT.
ÄVü‰s¡ ìj·TeTeTT\T:
yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥>± eTq ~q#·s´¡ (eTq+ ˝Ò∫q|üŒ{Ï qT+&ç ìÁ<äb˛j˚T
es¡≈£î) Áø£eTã<ä∆+ #˚düTø√yê*. Áu≤V”≤à eTTVüAs¡ÔeTT˝À ˝Òyê*.
nÁ|üjT· ‘·ï+>± Áø£eT+ (regularity) bÕ{Ï+#ê*. nuÛ≤´düeT+fÒ X¯Øsêìï
eTqdüT‡ #˚‘· ‹qï>± |üì#˚sTT+#·&É+. nuÛ≤´dü+ eT]j·TT Ä#·s¡Dô|’
Äs√>∑´eTT Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. ÄVü‰s¡eTT, bÕ˙j·TeTT, ìÁ<ä, |üì,
ø±eT+`M{Ïì ìj·TeTã<ä∆+ #˚düTø√yê*. |ü+&É¢ s¡düeTT\T rdüTø=q
e˝…qT. #·eTTs¡T |ü<ës¡∆eTT\T u≤<ä+|ü|ü, |ækÕÔ yÓTT<ä˝…’q$ yê&É
e\j·TTqT. |ü+&ÉT¢ ‹qe˝…qT, ‘˚HÓqT rdüTø=qe˝…qT. X¯ó∫, X¯óÁuÛÑ‘·
yÓTT<ä\>∑T n\yê≥T¢ m\¢|ü &ÉT |ü]o\q (observation) #˚dTü ø=qe˝…qT.
á $<Ûä+>± jÓ÷>±uÛ≤´dü+ 10 dü+ˆˆ\T #˚ùdÔ ø=ìï »qà\˝À |ü+#·
uÛÑ÷‘ê\˝À sêe\dæq e÷s¡TŒ ‘·«s¡>± edüTÔ+~. JeqTàøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+~.
<Ûë´q CÀ´‹ 26 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ÄdüqeTT: dæsú ¡ düTKe÷düq+. mìï >∑+≥˝…H’ ê ø£<\ä ≈£î+&Ü ≈£Ls√Ã
>∑*–+~, düTK+>±qT ñ+&Ü*. ^‘·˝À eT÷\dü÷Á‘·+ ªªdæús¡e÷düq
e÷‘·àq'μμ (6`11 XÀ¢ø£). Ädüq+ <˚ìø£+&ç`Ä‘·àøÏ. X¯Øs¡+ ø±<äT Çø£ÿ&É
#Ó|æŒ+~. ˝À|ü\ ñqï consciousness n+{≤+ #·÷&É+&ç, Á|ü»„ nì
n+{≤+ <ëìøÏ dæsú +¡ ø£\>±*. <ëìøÏ dæsú +¡ n+fÒ Bìï+∫ <ëì MT<äø,Ï
<ëì MT<ä qT+∫ BìMT<äøÏ b˛≈£î+&Ü ñ+&˚ ˇø£ bÕsTT+{Ÿ edüTÔ+~.
ô|’q #Ó|æŒq ÄdüqeTT dæús¡|ü&ÉT≥ e\q ñ#êä«dü ìXÊ«dü\
>∑eTqeTT ì\T#·TqT. n~j˚T ÁbÕD≤j·÷eTeTT. j·TeTeTT, ìj·TeTeTT,
ÄdüqeTT á eT÷&ç+{Ï MT<ä |ü≥Tº MT≈£î ∫≈£îÿ‘·÷ ñqï|ü&ÉT
ÁbÕD≤j·÷eT+ edüTÔ+~. á yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T u≤Vü≤´ Á|üj·T‘êïìøÏ
dü+ã+~Û+∫q$. $T–*q Hê\TZ n+‘·sY Á|üj·T‘êïìøÏ dü+ã+~Û+∫q$.
<ëH˚ï n+‘·s¡TàK+ n+{≤s¡T. n+<äT≈£î >∑Ts¡Te⁄ ø±e\dæ+<˚. >∑Ts¡Te⁄
nqTÁ>∑Vü≤+‘√H˚ kÕ<Ûä´+.
ÁbÕD≤j·÷eTeTT:
eTqdüT‡qT ñ#êä«dü ìXÊ«dü\‘√ »‘·|üs¡∫ kÕeT´eTTqT
kÕ~Û+#·T≥ ÁbÕD≤j·÷eTeTT nqã&ÉTqT. ‘·dæàHé dü‹ XÊ«dü Á|üXÊ«dü
jÓ÷s¡Z‹ $#˚Ã<ä' ÁbÕD≤j·÷eT'. |ü‘·+»* jÓ÷>∑dü÷Á‘ê\T 2`49
ªªXÊ«düμμ n+fÒ ãj·T{ÏøÏ e~˝Ò~. ªªÁ|üXÊ«düμμ n+fÒ ˝À|ü*øÏ |”˝ÃÒ ~.
n+fÒ ñ#êä«dü ìXÊ«düeTT\T ¬s+&ç+{Ïø° ªª>∑‹ $#˚Ã<äμμ >∑eTqeTT
‘Ó–b˛e⁄qT. <ëì ù|s¡T ÁbÕD≤j·÷eT' ÁbÕD≤j·÷eTeTì n+{≤s¡T.
ªª‘·dæàHé dü‹μμ n+fÒ n~ ø£\T>∑>±, Ä dæú‹ ø£\T>∑>±, ªXÊ«dü
Á|üXÊ«düjÓ÷μ, XÊ«dü Á|üXÊ«dü\T ¬s+&ç+{ÏøÏ˙ ªª>∑‹ $#˚ä<ä'μ >∑eTqeTT
‘Ó–b˛‘·T+~. m+<äTø£ì? ÁbÕD+ nø£ÿ&É Äj·÷eT+ ne⁄‘·T+~ ø£qTø£.
Äj·÷eT+ n+fÒ @$T{Ï? ìj·TeT+ ªªÁbÕD≤j·÷eT'μμ ÁbÕDeTT
<Ûë´q CÀ´‹ 27 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ìj·T$T+|üã&ÉTqT. >∑qTø£ XÊ«dü≈£î >∑eTqeTT Ä–b˛e⁄qT. ˙
Vü≤è<äj·T+˝À uÛÑ>∑e+‘·T&ÉTHêï&ÉT. Äj·Tq ÄC≤„qTkÕs¡+ á ÁbÕD+
|üì #˚düTÔ+~. n~ u≤>± >∑Ts¡TÔ ô|≥Tºø√yê*. ˙e⁄ m+‘·ùd|ü⁄ Ä dæú‹˝À
ñHêïy√ n+‘·ùd|ü⁄ XÊ«dü ñ+&É<Tä . eT∞fl m|ü&ÉT ø£fió¯ fl ‘Ó]#êy√ n|ü&ÉT
XÊ«dü yÓTT<ä\T ô|&ÉT‘·T+~. n~ düVü≤»+>± »s¡T>∑T‘·T+~. <ëìï ÁbÕD≤
j·÷eT+ nHêïs¡T. ô|’q #Ó|æŒq Ädüq+ nH˚ dæú‹ ≈£î<äs¡>± (Vü≤è<äj·TeTT
q+<äT) n+fÒ eTqdüT‡øÏ Vü≤è<äj·÷ìøÏ eT<Ûä´q ≈£î<äTs¡T‘·T+~ Ädüq
dæú‹. n~ ≈£î<äs¡>± XÊ«dü,Á|üXÊ«dü\ >∑‹ $#˚Ã<äeTT »s¡T>∑T‘·T+~. n+fÒ
Ä–b˛‘êsTT. ndü\T ÁbÕD≤j·÷eT+ <ëq+‘·≥ n~ »s¡T>∑T‘·T+~ ˝À|ü\.
XÊ«dü ˝À|ü*øÏ <˚ì#˚‘· |”\Ãã&ÉT#·Tqï~? eTq˝Àì ÁbÕDeTH˚
X¯øÏÔ #˚‘· |”\Ãã&ÉT‘√+~. From circumference to centre, there is a
force. <ëì e\qH˚ mes¡Hêï #Ó_‘˚ $+{≤+. @<Ó’Hê ô|&ç‘˚ ‹q≥+,
ÇùdÔ |ü⁄#·TÃø√e≥+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï »s¡T>∑T‘·THêïsTT.
‘·s¡Tyê‘· XÊ«dü ãj·T{ÏøÏ <˚ìe\¢ »s¡T>∑T‘√+~? nbÕqeTT
nqã&ÉT Á|üÁøÏj·T e\¢ »s¡T>∑T‘√+~. <ëìe\¢H˚ me]ø£Hêï @yÓTÆHê
#ÓãT<ëeTì nì|æ+#·≥+, eTqø±ÿe\dæ+~ Ç‘·s¡T\≈£î #Ó|üŒ≥+,
me]ø£Hêï ø±e\dæq~ Çe«≥+ yÓTT<ä˝q’… e˙ï. ø£qTø£ Á|ü|+ü #·+˝À J$øÏ
Ä<ëq Á|ü<ÛëqeTT\T ¬s+&ÉT düeTdüÔeTT ≈£L&Ü á ÁbÕDbÕqeTT\H˚
Á|üÁøÏj·T\ e\¢ »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ñ#êä«dü ìXÊ«dü\T ≈£L&Ü Ä ÁbÕD,
nbÕHê\ e\¢H˚ »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ÁbÕD≤j·÷eTeTT nq>± H˚$T?
ÁbÕDeTTq+<äT nbÕqeTT, nbÕqeTT q+<äT ÁbÕDeTT Vü≤ÀeTeTT
#˚j·Te˝…qT. n|ü⁄&ÉT ÁbÕD≤bÕq >∑‘·T\T ì*∫b˛e⁄qT. á ñ#êä«dü,
ìXÊ«dü\≈£î ø±s¡DeTT }|æ]‹‘·TÔ\ dü+ø√#· yê´ø√#·eTT\T. <ëìøÏ
ø±s¡DeTT ÁbÕDeTT jÓTTø£ÿ dü+ø√#· yê´ø√#ê‘·àø£ <Ûäs¡àeTT. á <Ûäs¡àeTT
ø±s¡DeTT>± ÁbÕDT\˝À ¬s+&ÉT $<ÛäeTT˝…’q Á|üeè‘·TÔ˝Òs¡Œ&ÉT#·Tqï$.
<Ûë´q CÀ´‹ 28 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eTq˝À ÁbÕDeTT e\q nqïeTT, ˙s¡T, >±*, d”«ø£]+#·ã&ÉT≥j·TT,
X¯ã∆, düŒs¡Ù, s¡÷|ü, s¡dü, >∑+<ÛäeTT\T eTqdüT‡#˚ Á>∑Væ≤+|üã&ÉT≥j·TT,
$qT≥, ns¡e∆ TT #˚dTü ø=qT≥, Äs¡q® eTT, <ëHê<äT\T d”«ø£]+#·T≥ eTTqï>∑T
Á|üeè‘·TÔ˝Òs¡Œ&ÉT#·Tqï$. nbÕqeTT e\q eT\, eT÷Á‘· ùd«<ë~
$düsq®¡ eTT, |üqT\T #˚jT· T≥, |ü]düse¡ TT\ ø£qT≈£L\eTT>± Á|üe]Ô+#·T≥,
$e]+∫ #Ó|ü≥, <ëHê<äT\T Ä#·]+#·T≥ eTTqï>∑T Á|üeè‘·TÔ˝Òs¡Œ&ÉT
#·Tqï$. ÁbÕDeTT e\q >±* |”\TÃ≥, nbÕqeTT e\q XÊ«dü $&ÉT#·T≥
»s¡T>∑T#·Tqï$. ÁbÕDeTT e\q <˚Vü≤eTT jÓTTø£ÿ »qqeTT, nbÕqeTT
e\q eTs¡DeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. ÁbÕD≤j·÷eT eTq>± á ¬s+&ÉT
Á|üeè‘·TÔ\qT #·ø£ÿ>± düMTø£s¡DeTT #˚dæ kÕeT´eTTqT kÕ~Û+#·T≥. Bìì
kÕ~Û+#·Tq|ü&ÉT, <˚ùV≤+Á~j·T eTq' Á|üeè‘·TÔ\T kÕeT´eTTq e]Ô+#·T
Je⁄ì \ø£D å eT>∑T dü«dü«s¡÷bÕqTuÛ÷Ñ ‹øÏ Ä≥+ø£eTT ø£*–+|ü ≈£î+&ÉTqT.
á dæú‹ ø£\T>∑T≥≈£î #˚j·Te\dæq kÕ<Ûäq m{Ϻ~? yÓTT<ä≥
uÛÑ÷eT<Ûä´eTTq+<äT <äèwæºì ì\|üe˝…qT. <ëì‘√ eTqdüT‡ }s¡∆«eTTKeTT
|ü≥TºqT. ˝ÀqTqï ª‘·qqTμ »„|æÔ #˚dæø=qT≥ e\q |ü]düs¡ edüTÔe⁄\
ndæú‘·«eTT eTqdüT‡ qT+&ç ‘=\–b˛e⁄qT. ñ#êä«dü ìXÊ«dü\qT
>∑eTì+#·≥+‘√ Hês¡+_Û+|üe˝…qT. n+<=ø£ X¯øÏÔ e\q XÊ«dü |”\TÃ≥
¬s+&ÉeX¯øÏÔ e\q XÊ«dü $&ÉT#·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~. Ä ¬s+&ÉT X¯≈£îÔ˝Ò
ÁbÕD≤j·÷eTeTT\T. Mì ndæÔ‘·«eTTqT >∑eTì+#·Tø=ì yÓT\¢>± yêìì
düe÷qeTT>± #˚j·Te˝…qT. nq>± HÓ>∑T&ÉT ~>∑T&ÉT>± ˝Òø£ düeTy˚>∑eTT>∑,
Á|üXÊ+‘·eTT>∑ düTBs¡eÈ TT>∑ XÊ«düqT |”\TÃ≥, $&ÉT#·T≥ #˚jT· T#·T düà]+#·T
#·T+&Ée˝…qT. n≥T ô|’q eTqdüT‡q≈£î XÊ«dü‘√ kÕeT´eTT dæ~∆+#·TqT.
nq>± ÁbÕDX¯øÏÔj·TT, eTqdüT‡qT ˇø£<ëì˝À ˇø£{Ï ©qyÓTÆ ì\ã&ÉTqT.
Ç≥T¢ ì\ã&çq+‘·ùd|ü⁄qT XÊ«dü »s¡T>∑<äT. nsTTqqT ‘êqT J$+∫j˚T
<Ûë´q CÀ´‹ 29 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
j·TT+&ÉTqT. eTqdüT‡ ˝Òø£ ‘êqT+&ÉT≥ dæ~∆+#·TqT. Ä dæú‹˝À kÕ<Ûä≈î£ &ÉT
eTTì j·Tqã&ÉTqT. n‘·ì Á|ü»„ eTÚqeTTq qT+&ÉTqT. Á|ües¡qÔ \ìïj·TT
ø£s¡–b˛sTTq$. >∑qTø£ n|ü&ÉTqï dæú‹ yÓ÷ø£åeTTq≈£î <ë] rj·TTqT.
ÁbÕD≤j·÷eT $<ÛëqeTT:
XÊ«düì ì<ëq+>± (uniform speed) |”\Ã&É+ sêyê*. XÊ«düì
<Ûë´q+ #˚düTÔ |”*ùdÔ n~ edüTÔ+~. |”\TdüTÔqï XÊ«düì, nø£ÿ&É »s¡T>∑T‘·÷
ñqï Á|üÁøÏj·T @$T{À, ≈£Ls¡TÃqï |æ\¢yê&ÉT m˝≤ nsTT‘˚ #·T≥÷º ñqï
$wüj·÷\qT >∑eTìdü÷Ô ñ+{≤&√, n˝≤π> eTqdüT‡˝À, }|æ]‹‘·TÔ\
ø£\sTTø£‘√ ˝À|ü*øÏ |”˝Òà Á|üj·T‘êïìï >∑÷&É >∑eTìdü÷Ô ≈£Ls√Ãyê*.
XÊ«dü |”\TdüTÔqï+‘·ùd|ü⁄ <ëìH˚ <Ûë´q+ #˚j·÷*. <ëH˚ï eT+Á‘·+>±
‘Ó\TdüTø√yê*. eTq+ XÊ«düqT <Ûë´q+ #Ój·T´&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq
s√EqT+#˚ n~ ÁbÕD≤j·÷eT+ ne⁄‘·T+~.
^‘·˝À ªªÁbÕD≤bÕHÍ düeTÚ ø£è‘ê« HêkÕuÛÑ´qÔs¡ #ê]DÖμμ nHêï&ÉT.
á ÁbÕD≤bÕqeTT\qT s¬ +&ç+{Ïì düe÷q yêj·TTe⁄>± @sêŒ≥T #˚j÷· *.
Hê_Û <ä>∑Zs¡ düe÷q+>± e÷s¡T‘·T+~. n≥T¢ ø£*|æ‘˚ ªªdüeT‘·«+ jÓ÷>∑
ñ#·Ã‘˚μμ á ¬s+&ç düeT‘·«eTT jÓ÷>∑eTT ne⁄‘·T+~. ˝À|ü*øÏ
|”\TdüTÔqï+‘· ùd|ü⁄ eTqdüT‡˝À ªªk˛μμ nH˚ nø£åsêìï ˝À|ü\ <Ûë´q+
#˚düTø√yê*. n˝≤π> $&ÉTdü÷Ô XÊ«dü MT<˚ <Ûë´q+ ô|{Ϻ, $&ÉTdüTÔqï+‘·
ùd|ü⁄ ªªVü≤+μμ nì ø£+sƒ¡+‘√ (eTqdüT‡‘√ ø±<äT) |ü\ø±*.
ÁbÕD≤j·÷eT $<ÛëqeTT:
X¯ó∫jÓÆTq Á|ü<˚X¯+˝À s√p ˇπø f…ÆeTTøÏ dæús¡yÓTÆq |ü<ä∆‹˝À n+fÒ
eTq≈£î düTK+>± ñ+&˚ |ü<ä∆‹˝À ≈£Ls¡TÃ+&É≥+ nuÛ≤´dü+ #˚j·÷*.
qsê\T>±ì, ø£+&Ésê\T >±ì _–+|ü⁄ @eTHêï ñqï≥¢sTT‘˚ dü&É*+|ü⁄
#˚düT≈£î+≥÷, eTT+<äT bÕ<ë\T, ‘·sê«‘· N\eT+&É\T, |æø£ÿ\T, •s¡düT‡
<Ûë´q CÀ´‹ 30 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
<ëø£ n˝≤ e<äT\T #˚dæ •s¡düT‡ qT+∫ bÕ<ä+ es¡≈£î e<äT\T #˚dæ,
n|ü&ÉT MT XÊ«düqT eTqdüT‡‘√ <Ûë´q+ #˚j·÷*. ˝À|ü\ XÊ«dü ø£<äT\T
‘·Tqï≥T¢ ‘Ó\TkÕÔsTT. <ëq+‘·≥ n~ XÊ«dü ˝À|ü*øÏ m˝≤ |”\TÃ
≈£î+{À+<√, <ëq+‘·≥ XÊ«dü ãj·T{ÏøÏ m˝≤ $&ç#k˚ ˛Ô+<√ >∑eTì+#·+&ç.
MT≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü eTqdüT‡ ˇπø $wüj·T+ MT<ä ì\ã&É≥+ nuÛ≤´dü+
ne⁄‘·T+~.
Ä‘·à yÓ*>π #√≥T Vü≤è<äjT· + ˇø£ÿfÒ. >∑T+&Ó, }]|æ‹‘·T\Ô T ø£*dæq
#√≥T. eTq+ nø£ÿ&˚ ñ+{≤+. |ü⁄{Ϻq|üŒ{ÏqT+N nø£ÿ&˚ ñ+≥THêï+.
b˛j˚T <ëø± nø£ÿ&˚ ñ+{≤+. Vü≤è‘Y nH˚ e÷≥øÏ ªdüŒ+~+#·T≥μ nì
ns¡ú+. ªnj·T+μ n+fÒ Ç~>√ ªH˚qTμ nì ns¡ú+. Ç~>√ H˚qT nì
düŒ+~k˛Ô+~ ø£qTø£ Vü≤è<äj·T+ nHêïs¡T.
eTH√ <˚V≤ü eTT\‘√ ‘ê<ë|ü´+ e<äT\T≈£îqï|ü&ÉT ˙ Vü≤è<äjT· +˝À
ñqï XÊ+‹ düeTTÁ<ä+ bı+– ˙ düV≤ü ÁkÕsêìï eTT+#·T‘·T+~. ˙ Vü≤è<äjT·
>∑TVü≤˝À qTe⁄« ñ+&É>∑*–‘˚, ˙≈£î @ø±+‘·yêdü+ n+fÒ @$T{À
‘Ó\TdüTÔ+~. ø£qTø£ á s¡ø£+>± jÓ÷>∑ nuÛ≤´dü+ ìs¡+‘·s¡+ #˚j·T>±
uÛÑ>∑yêHé s¡eTDT\T #Ó|æŒq≥T¢ H˚HÓe]ì nH˚~ nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>±
Vü≤è<äj·T+˝À Ä #Ó’‘·q´+ jÓTTø£ÿ düŒ+<äq\T Á>∑Væ≤+#·e#·TÃ.
|ü]dæú‘·T\T nqT≈£L\+>± ñHêï Á|ü‹≈£L\+>± ñHêï áX¯«s¡T&ç
|ü≥¢ $XÊ«dü+ b˛≈£L&É<äT. Hê|ü≥¢ Áù|eT, uÛÑøÏÔ, ÁX¯<ä∆ ø£*– ñ+&Ü*. Hê
s¡÷bÕìï <Ûë´q+ #˚dü÷Ô, Hê Hêe÷H˚ï düà]düTÔ ñ+&Ü* nì |üs¡e÷‘·à
^‘·˝À #ÓbÕŒ&ÉT. eTqøÏ XÊ«dü b˛sTTHê uÛÑ>∑e+‘·T&ç |ü≥¢ $XÊ«dü+
#Ó<äs¡≈£L&É<äT. $XÊ«dü+ n+fÒ $X‚wüyÓTÆq XÊ«dü |ü]C≤„q+ ø£*–
j·TT+&É≥+.
á dæú‹ jÓ÷>∑kÕ<Ûäq <ë«sê ø£\T>∑T‘·T+~. ø£qTø£ jÓ÷>±uÛ≤´dü+
‘·s¡Tyê‘· jÓ÷>∑kÕ<Ûäq #˚j·÷*.
<Ûë´q CÀ´‹ 31 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 jÓ÷>∑kÕ<Ûqä : Next step ˝À n<˚ s¡ø+£ >± XÊ«dü |”\TdüTqÔ ï+‘·ùd|ü⁄
e÷qdæø£+>± ªz+μ qT ñ#·Ã¤]+#ê*. XÊ«dü yÓTT<ä\T ô|{Ϻq|üŒ{Ï qT+∫,
XÊ«dü e<ä\≥+ |üP]Ô nj˚T´ es¡≈î£ ñqï ªz+μ ˇø£ XÊ«dü. Ç˝≤ ø=+‘·ùd|ü⁄
#˚XÊø£ 2,3 ì$TcÕ\T ø=+#Ó+ $sêeT+ Çe«+&ç.
XÊ«düqT m+‘·ùd|üsTT‘˚ MTs¡T á s¡ø£yÓTÆq nuÛ≤´dü+ #˚düTÔHêïs√
n|ü&ÉT eTqdüT‡qT XÊ«düπø düeT]Œ+#ê*. n<˚ áX¯«s¡ Á|üDÏ<ëq+.
n+fÒ XÊ«düì >∑T]+#˚ >∑eTìdüTÔ+&Ü*. n|ü&ÉT XÊ«dü |”\TdüTÔqï
yê&Óe&√ yê&Ó’b˛‘ê&ÉT. n+fÒ Je⁄&ÉT áX¯«s¡T&Ó’b˛‘ê&ÉT.
Ç<˚ ÁøÏj÷· jÓ÷>∑+. |ü‘+· »* jÓ÷>∑ dü÷Á‘ê\˝À kÕ<ÛHä ês¡÷|ü+˝À
‘·|ü, kÕ«<Ûë´j·T, áX¯«s¡ Á|üDÏ<ÛëH˚q ÁøÏj·÷jÓ÷>∑' nì ñ+~.
Je⁄&É+fÒ XÊ«dü q&ç#˚ ˝Àø£+. uÛÖ‹ø£eTT (physical) XÊ«düqT
q&ç|æ+#˚ ˝Àø£+ áX¯«s¡T&ÉT. XÊ«dü ÁbÕD+ e\¢ q&ÉTk˛Ô+~. n+#˚‘·
ÁbÕD≤j·÷e÷ìï nuÛ≤´dü+ #˚j·÷*. áX¯«s¡T&ÉT #Ó’‘·q´dü«s¡÷|ü+>±
X¯Øs¡eT+‘ê yê´|æ+∫ ñHêï&ÉT. X¯Øs¡+˝À mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ e÷Á‘·y˚T
ñ+&É&ÉT.
XÊ«dü s¡Vü≤dü´+: XÊ«q eTq+ |”\TdüTÔHêï+ nH˚ nC≤„q+˝À n~
es¡≈£î ñHêï+. eTq+ |”\Ã≥+ ˝Ò<äT, <ëq+‘·≥ n~ |”\TÃ≈£î+≥÷,
e<äT\T‘·÷ ñ+~ nH˚ dæ‹ú ø=+#Ó+ Ä˝À∫+∫ <ëìMT<ä eTqdüT‡ ô|{≤º*.
e e
<Ûë´q CÀ´‹ 32 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq
(z+ø±s¡ kÕ<Ûäq)
|ü‘·+»* ªª‘·dü´ yê#·ø£' Á|üDe'μμ nHêïs¡T. eTq˝Àì #˚‘·q‘ê«ìï
á nq+‘·yÓTÆq #˚‘·q‘·«+‘√ ø£\T|ü⁄‘·THêïeTT. ªª‘·dü´yê#·ø£'μμ n+fÒ
yêìì (eTq˝Àì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì) e∫+#·Tq~, n+fÒ yêìì ñ#·Ã]¤ +#˚~.
n+‘˚ø±<äT ªª‘·dü´ yê#·ø£μμ n+fÒ yê&ÉT e∫+#·Tq~ nì ≈£L&Ü á
dü÷Á‘·+˝À ñqï~. C≤Á>∑‘!Ô· Äj·Tq e∫+#˚ X¯ã+› n<˚qì, MTs¡T Äj·TqqT
|æ*#˚≥≥Te+{Ï X¯ã›+ n<˚qì MTs¡T ñ#·Ã¤]düTÔ+&É>± ‘Ó\TdüTÔ+~. MT≈£î
áX¯«s¡T&çøÏ communion ≈£î<äsê\+fÒ ªªz+μμqT ñ#·Ã]¤ +#ê*. ñ#·Ã]¤ düTqÔ ï
ø£åD≤˝À¢ e÷Á‘·y˚T Ä communion ñ+≥T+~. $T–*q|ü&ÉT ñ+&É<äT.
ª‘·dü´yê#·ø£'μ M&ÉT, yêDÏí |æ\TdüTÔqï πøø£. Ä |æ\TdüTÔ $+≥Tqï+‘·ùd|ü⁄
M&ç#˚‘· ñ#·Ã¤]+|ü CÒdüTÔHêï&ÉT. Ä ˝À|ü\ ñqïyê&ÉT áX¯«s¡T&ÉT. á
|æ*#˚ yê&ÉT Je⁄&ÉT.
The meeting of Man and God must be the Goal nHêïs¡T n+<äTø π
Aurobindo. Ç<˚ ns¡∆+ <ëìøÏ. á uÛÑ÷$TMT<ä ñqï düs¡« JesêX¯ó\øÏ
source of energy is sun. n≥Te+{Ï dü÷s¡T´ì˝À ñqï~ z+ø±s¡ X¯ãe ∆ TT
nì Ç|ü&ÉT Nasa yêfi¯ófl |ü]XÀ~Û+#ês¡T. eTq |ü⁄sêD≤\T, Ç‹Vü‰kÕ\T,
y˚<ë\T M{Ï nìï+{Ï˝Àq÷ ñqï~ ªªz+μμ á $<ä´H˚ ñqï~.ªªz$T‘˚´
‘·<äø£ås¡ eTTBZ‘· eTTbÕùd´‘êμμ.
Á|ü|ü+#√|ü X¯eT+, XÊqÔ+ •eeT<Ó’«‘·+
#·‘·Ts¡ú+ eTq´+‘˚ dü Ä‘êà dü $CÒ„j·T'
(e÷+&É÷ø√´|üìwü‘Y 7e eT+Á‘·eTT)
ªªz+μμ ø±s¡y˚T Ä‘·à #Ó’‘·q´eTì ñ‘·Ôe÷~Ûø±s¡T\≈£î ‘·‘·Ô«uÀ<Ûä
#˚j·Tã&çq~. Á|üDeeT+<ä] jÓTTø£ÿ Vü≤è<äj·TeT+<äTqï áX¯«s¡Tì>±
HÓs¡T+>∑e\j·TT. BÛs¡T&ÉT z+ø±s¡eTT düs¡«yê´|üø£yÓTÆq <ëì>± HÓ]+–
<Ûë´q CÀ´‹ 33 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
XÀø£eTTqT u§+<ä&TÉ . (Vü≤è<äjT· <Ûë´qeTT eT+<ä` eT<Û´ä `e÷~Ûø±s¡T\≈£î
`düs«¡ yê´|üøe£ TTqT <Ûë´q eTT‘·eÔ ÷~Ûø±s¡T\≈£î BÛsT¡ &ÉqT ãT~∆eT+‘·T&Óq’
$y˚øÏj·Tì ns¡úeTT.
#·‘·Ts¡∆+ n+fÒ ‘·TØj·T+. ne÷Á‘·yÓTÆq z+ø±s¡eTT. ‘·TØj·TeTT.
düeTdüyÔ TÓ qÆ <Ó«’ ‘·eTT (C≤>∑è<ë<äT\T, »qà eTs¡D≤<äT\T, düTK<äT'KeTT\T)
M{ÏøÏ nr‘·yTÓ qÆ ~ •eeTT (n<Ó«’ ‘·eTT) Ç≥T¢ z+ø±sêìï HÓe«+&ÓsT¡ +>∑TH√
j·T‘·&ÉT |üs¡e÷s¡∆ ‘·‘·Ô«eTTqT eTqqeTT #˚j·TT≥ e\q ªªeTTìμμ
j·Tq+ã&ÉTqT.
á $<Ûä+>± á z+ø±s¡|üs¡yÓTÆq Ä‘·à ‘·‘êÔ«ìï`
nK+&É eT+&É˝≤ø±s¡+. yê´|üÔ+ j˚Tq #·sê#·s¡+
j·T‘·Œ<ä+ <ä]Ù‘·+ j˚Tq`‘·ôd’à l >∑Ts¡y˚ qeT'
ø±˝≤ìøÏ nr‘·yÓTÆq~ >∑Ts¡T‘·‘·Ô«+. dæŒ]#·T´*»yéT nH˚~ ˇø£
nK+&É #˚‘q· ‘·«Ô +. nK+&É‘«· eTT continuity. düs«¡ yê´|üøy£ TÓ qÆ #˚‘q· ‘ê«ìï
<ä]Ù+∫q≥Te+{Ï nqTuÛÑe|üPs¡«ø£ dü<äTZs¡T≈£î MTs¡T X¯s¡D≤>∑‹ #Ó+<ë*.
MTs¡T ø±düÔ awareness (miTø£) ‘√ ñ+fÒ @ s¡÷|ü+˝ÀHÓ’Hê >∑Ts¡Te⁄\T
e÷s¡Z<äs¡ÙHêìï n+~kÕÔs¡T MT≈£î.
ªª‘·dü´ yê#·ø£' Á|üDe'μμ eTq˝ÀH˚ ñqï Ä áX¯«s¡T&ç/|ü⁄s¡Twüß&ç
jÓTTø£ÿ ù|s¡T z+ø±s¡+. y˚<ë\˝À #Ó|üŒã&çq≥Te+{Ï |ü⁄s¡Twüß&ÉT ˇø£ÿ&˚,
Ä #˚‘·q‘·«eTT ˇø£ÿfÒ. Ä |ü⁄s¡Twü #˚‘·q‘·«eTT MT ÄC≤„#·Áø£eTT,
düVü≤ÁkÕs¡+ #·Áø£+ eT<Ûä´˝À ñ+≥T+~.
n+<äT#˚‘· z+...nH˚ á ¬s+&ÉT _+<äTe⁄\ eT<Ûä´ (#·Áø±\ eT<Ûä´)
mø£ÿ&Ó‘’ ˚ ˙ eTqdüT‡ ñ+≥T+<√ nø£ÿ&É e⁄qï≥Te+{Ï #˚‘q· ‘·«eTT jÓTTø£ÿ
X¯øÏÔøÏ ù|s¡T ñ<ëqeTT. ñ<ëq yêj·TTe⁄ nø£ÿ&É |üì #˚düTÔ ñ+≥T+~.
z+ø±s¡ kÕ<Ûäq: ø£qTø£ XÊ«düì |”\TdüTÔqï+‘·ùd|ü⁄ e÷qdæø£+>±
ªz+μ n+≥÷ |”\TdüTÔ ñ+&Ü*. XÊ«düì $&ÉTdüTÔqï+‘·ùd|ü⁄ yê∫ø£+>±
<Ûë´q CÀ´‹ 34 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ªz+μì ñ#·Ã¤]düTÔ $&Éyê*. Ç~ #˚düTÔqï+‘·ùd|ü⁄ <Ûë´q+ XÊ«dü MT<˚
ñ+&Ü*, MT $ìøÏ&,ç MT ø£+sƒ<¡ «äÛ ì MT<˚ ñ+&Ü*. á s¬ +&É÷ #˚dqæ |ü⁄&ÉT
e÷Á‘·y˚T Ç~ ÁbÕD≤j·÷eT+ ne⁄‘·T+~.
ø£qTø£ ªª‘·dü´yê#·ø£' Á|üDe'μμ nqï <ëìøÏ á #Ó|æŒq e÷s¡Z+˝À
XÊ«düMT<ä nuÛ≤´dü+ #˚j·T+&ç. eTqdüT ô|≥º+&ç. eTq+ XÊ«düì z+
n+≥÷ >∑eTì+#·&É+ yÓTT<ä\T ô|&ç‘˚, <ëìï $+≥÷, <ëì ø£<ä*ø£ì
#·÷düT+Ô fÒ, eTqdüT‡ Áø£eT+>± ÁbÕD+ e<ä≈› î£ edüT+Ô ~. Ä ‘·sê«‘· Je⁄&ÉT,
áX¯«s¡T&ÉT, n+fÒ eTqdüT‡, ÁbÕD+ ø£\TkÕÔsTT. n|ü&ÉT eTqdüT‡
ñ+&É<äT. ÁbÕDeT÷ ñ+&É<äT. Je⁄&ÉT+&É&ÉT. áX¯«s¡T&ÉT+{≤&ÉT. Á|ü‹
XÊ«dü z+ø±s¡eTT‘√ »s¡T>∑T‘·Tqï+‘·ùd|ü⁄ XÊ«dü |”\TdüTÔqï yê&ÉT+&É&ÉT.
z+ø±s¡eTT |ü\T≈£î‘·Tqïyê&ÉT ñ+&É&TÉ . M&ç <ë«sê mes¡T |ü\T≈£î‘·THêï&√
yê&ÉT+{≤&ÉT. n+fÒ áX¯«s¡T&ÉT+{≤&ÉT.
ø=Hêïfi¯ófl á nuÛ≤´dü+ nj˚T´≥|üŒ{ÏøÏ áX¯«s¡T&ÉT+&É≥+ m≈£îÿe
n\yê≥Tq÷ï, ‘êqT>± (Je⁄&ÉT>±) e⁄+&É≥+ ‘·≈£îÿe ne⁄‘·T+~.
ªª‘·‘Y »|ü'μμ ˝À|ü\ ñqï áX¯«s¡TDÏí ‘Ó*j·T+&ç. yêDÏí »|ü+
#˚jT· +&ç. á XÊ«düì eTq+ ≈£L&Ü »|ü+ #˚ùdÔ Vü≤+düeT+Á‘·+ ne⁄‘·T+~.
˝Òø£b˛‘˚ n+<ä]˝≤>± n~ ñ‹Ô XÊ«ùd. XÊ«düqT >∑T]+∫ m+‘·ø±\+
»|æ+#·>∑\s√ n+‘·ø±\+ »|æ+#·+&ç. nq>± MT XÊ«dü |”\Tdü÷Ô
e<äT\T‘·÷ ñ+&É≥+ nH˚ <ëìï ms¡Tø£‘√ (conscious) m+‘·ø±\+ #˚jT·
>∑\s√ n+‘·ø±\+ #˚düTÔ+&É+&ç. J$‘·+ n+fÒ @$T{À Áø£eT+>±
‘Ó\TdüT+Ô ~. ªªnqHê´•Ã+‘·jT· +‘√ e÷+ j˚T »Hê' |üsT¡ ´bÕdü‘μ˚ μ nqq´
∫+‘·qeTT ø±yê*. á #Ó|üŒã&çq XÊ«düqT nuÛÑ´dæ+∫q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T
nqq´ ∫+‘·qeTT edüTÔ+~. BH˚ï z+ø±s¡ <Ûë´qeTT n+{≤s¡T. á
CÀ´‹ì ªH˚qTμ nì düà]+#·T#·T ‘·qqT ‘êqT ñ#·Ã¤]+#·T≥qT
>∑eTì+|üe˝…qT.
S
<Ûë´q CÀ´‹ 35 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 <Ûäs√à s¡ø£å‹ s¡øÏå‘·'
uÛÑ>∑eBZ‘·˝À Væ≤+<äTe⁄\+<ä]øÏ ˇπø <Ûäs¡à+`y˚<äXÊÁdüÔ ÁbÕe÷DÏø£+ uÛÑ>∑eBZ‘·jT˚ ˆ
s¡Vü≤dü´+>± <ë–e⁄qï ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+ ndü\T uÛÑ>∑eBZ‘· @$T #ÓãT‘√+~?
<Ûäsêà<Ûäsêà\qT >∑T]+∫ #ÓãT‘·T+~. eTìwæ ø£s¡Ôe´+ >∑T]+∫
#ÓãT‘·T+~. ø√]ø£\qT m˝≤ n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø√yê˝À #ÓãT‘·T+~. eTìwæ
Äq+<ä+>± J$+#·&É+ m˝≤>√ #ÓãT‘·T+~.
^‘· Äs¡+uÛÑ+˝ÀH˚ ªª<Ûäs¡àπøåÁ‘˚ ≈£îπsπøåÁ‘˚μμ
n+fÒ πøåÁ‘˚ πøåÁ‘˚ <Ûäs¡à+ ≈£îs¡T.
˙e⁄ @ dæú‹˝À ñ+fÒ Ä <Ûäsêàìï ˙e⁄ bÕ{Ï+#·T nì #ÓãT‘√+~.
dü«<Ûäπsà ì<Ûäq+ ÁX‚j·T'`Ä‘·à<Ûäs¡à+, Ä‘·à‘·‘·« kÕ<Ûäqj˚T ÁX‚w˜+ü
|üs¡<Ûäs√à uÛÑj·÷eVü≤'`<˚ùV≤+Á~j·÷\ >∑TDø£s¡à\ <Ûäs¡àeTT\T
uÛÑj·÷ìï ø£*–+#·Tq$.
dü«<Ûsä à¡ + n+fÒ ˙ $~Ûì ˙ ÄX¯jT· + y˚Ts¡≈î£ ÁX¯<>∆ä ± ìs¡«Væ≤+#·&+É
Ç+<äT˝ÀH˚ eTq≈£î ø±e\dæq Äq+<ä+ ñ+~.
Ç‘·s¡<Ûäsêà\ì Ä#·]+#˚ø£+fÒ #·ø£ÿ>± Ä#·]+#·>∑*π> >∑TD
s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ <Óq’ ‘·q <Ûsä à¡ y˚T ÁX‚we˜ü TT. eTìwæøÏ uÛj
Ñ T· eTT nH˚~ |üs<¡ säÛ êàìï
ÄÁX¯sTT+∫q+<äTπø ø£\T>∑T‘·T+~. uÛÑj·Ty˚T eTè‘·T´e⁄.
kÕ«$T $y˚ø±q+<ä dü÷∫+∫q≥T¢ Á|ü‹ eTìwæ ìs¡“¤j·T+>±
Áã‘·ø±*. C≤„Hê–ï <ä>∑∆ø£sêàDÏ.
C≤„Hê–ï dü‡s¡«ø±s¡àDÏ`uÛÑdüàkÕ‘·Tÿs¡T‘˚ ‘·<∏ë
C≤„Hê<Ó’e‘·T ¬ø’e\´+`Ä~X¯+ø£s¡T\T
Ä Á|üø±s¡+ C≤„Hê–ï eTq düeTdüÔ ø£s¡à\ì uÛÑdüà+ #˚dæ ¬ø’e˝≤´ìï
Á|ükÕ~düTÔ+~.
<Ûë´q CÀ´‹ 36 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY <Ûë´q CÀ´‹ 37 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
uÛÑ>∑eBZ‘·˝Àì Á|ü<ÛëHê+XÊ\T:
nXÀ#ê´qq«XÀ#êdü«Ô +, Á|üC≤„yê<ë+X¯Ã uÛ≤wüùd. (2`11) Ç‹;»+,
düs¡«<ÛäsêàHé |ü]‘·´»´, e÷y˚Tø£+ X¯s¡D+ Áe» (18`66) Ç‹ X¯øÏÔ',
nVü≤+ ‘ê« düs«¡ bÕù|uÛÀ´, yÓ÷ø£så TTcÕ´$T e÷X¯ó#·' (18`66) Ç‹ ø°\ø£+.
á ;»eTT, X¯øÏÔ, ø°\ø£eTT á eT÷&ç+{Ïø£Hêï Á|ü<ÛëqyÓTÆq~
ªªVü≤è<äjT· eTTμμ. »>∑<Tä sZ T¡ Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\T n+<äTøπ uÛ>Ñ e∑ BZ‘· jÓTTø£ÿ
4e n<Ûë´j·÷ìï ªªVü≤è<äj·T+μμ nHêïs¡T.
lø£èwüí |üse¡ ÷‘·à˝≤+{Ï e´≈£î\Ô T, u≤u≤J eTVü≤sêCŸ ˝≤+{Ï e´≈£î\Ô T
Væ≤e÷\j·÷\˝À dü÷ø£àå X¯Øs¡T\T>± ñqï≥Te+{Ï nH˚øe£ T+~ ãTTwüß\T,
>∑Ts¡Te⁄\T, uÛ>Ñ e∑ BZ‘· 4e n<Ûë´j·TeTT ÁX¯<ë∆ $XÊ«düeTT‘√ #·~$ dü+|üPs¡í
ne>±Vü≤q #˚düT≈£îH˚ yê]øÏ &çwüÿwüHé‡øÏ n+<äT˝Àì <Ûäs¡à dü÷øå±à\qT
‘Ó*j·TCÒj·T&ÜìøÏ kÕ<Ûä≈£î\≈£î yês¡T <äs¡Ùq$TkÕÔs¡T.
Ç~ n‹X¯jÓ÷øÏÔ nì e÷Á‘·+ nqTø√ø£+&ç. dü<äTZs¡Te⁄\ ¬ø+<ä]ø√
Ç~ Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑey˚T. düu…®ø˘º ñqïyê&ç <ä>∑Zs¡≈£î >∑Ts¡Te⁄\T ekÕÔs¡T.
C≤„q jÓ÷>±ìï ø£qTø£ MTs¡T ôd|º ut ô’… d|º t eT~Û+#·>*∑ –‘˚ dü<Tä sZ T¡ e⁄\T
&çwüÿwüHéøÏ ‘·|üŒìdü]>± ekÕÔs¡T nHêïs¡T.
uÛÑ>∑eBZ‘·ô|’ e÷düºsY ÄsY.¬ø. (l e÷¬sfi¯fl sêeTø£èwüí e÷kÕºsY)
yê´U≤´qeTT #˚dü÷Ô.
W á düèwæº n+‘ê áX¯«s¡ ÁøÏj·T. n~ ˝Ò∫ y˚T˝§ÿì #Ó’‘·q´+˝À
<Ûë´q CÀ´‹ 38 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡TyéT
(&܈ˆ Äq+<ä|òüTq yê´K´)
»>∑<äTZs¡Te⁄ nsTTq lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà\T s√Væ≤D° qø£åÁ‘·+˝À
nwüº$THê&ÉT »ìà+#ês¡T. á s√Eø° uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À uÛÑ>∑e+‘·T&çì
ø±düsÔ TTHê ø=+‘·eT+<ÓH’ ê düà]düTHÔ êïs¡+fÒ ø=+#ÓeTsTTHê <Ûsä à¡ + e⁄+<ä+fÒ
<ëìøÏ ø±s¡D+ uÛÑ>∑eBZ‘·. uÛÑ>∑eBZ‘· πøe\+ eT‘·Á>∑+<Ûä+ ø±<äT. ªdü«μ
nqï<ëìøÏ ªjÓ÷>∑+μ nqï<ëìøÏ ˇø£ e÷qe⁄&ÉT <Ûäs¡à, ns¡∆, ø±eT,
yÓ÷ø£åeTT\T m˝≤ ne\+_Û+#ê˝À Ä lø£èwüßí\T ^‘·˝À #ÓbÕŒs¡T. <Ûäs¡à+
n+fÒ dü«<Ûäs¡à+. <ëìø√dü+ eTqTwüß\T #˚ùd $~Û @<Ó’‘˚ ñ+<√ n<˚
dü«<Ûäs¡à+.
ªdü«μ n+fÒ πøe\+ ø£qã&˚ X¯Øs¡+, $qã&˚ #Óe⁄\T e÷Á‘·y˚T
ø±<äT. H˚qT nì #Ó|üø=ì ªdü«μ nqTø=ì Ä‘·à á Vü≤è<äj·T+˝À ñ+~
Ä Ä‘·à á Vü≤è<äj·T>∑TVü≤˝À eTÚq+>± ñqï+‘· es¡≈£î eTqdüT‡ á
X¯Øs¡+ Hê~ nì Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ Á|üe]ÔdüTÔ+~. Ä Ä‘·à y˚T\T≈£î+fÒ
ø±ì á X¯Øs¡+ ˝§+– |üs¡e÷s¡∆+ yÓ’|ü⁄øÏ eTfi¯¢<äT. dü«<Ûäs¡à+ n+fÒ ˙e⁄
˙ |üìì düÁø£eT+>± #˚dü÷Ô Ç‘·s¡T\≈£î m≥Te+{Ï Vü‰˙ #˚j·T≈£î+&Ü,
eTq≈£î m+‘· ñ+<√ <ëì‘√ ‘·è|æ|Ô &ü ç J$+#·&yÉ T˚ . dü« nqTø=qï Ä‘·àøÏ
á X¯Øs¡y˚T ã+~U≤Hê. á ã+~U≤Hê jÓTTø£ÿ ‘êfi≤\T rùdÔ á Ä‘·àøÏ
$eTTøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+~. Ç~ ≈£L&Ü dü«<Ûäs¡ày˚T. eTqeTqT≈£îH˚ Ä<Ûë´‹àø£+
<Ó’edü+kÕÿsê\T, ~e´ dü+kÕÿsê\T ≈£L&Ü dü«<Ûäsêà˝Ò.
kÕ~Û+#˚~ ÁøÏj·÷. Ä s¡ø£+>± eTq Ä‘·à>∑÷]Ã #˚ùd kÕ<Ûäq nH˚ ÁøÏjT·
lø£èwüßí&˚. ø£èwüí n+fÒ neTàyêπs. ÄyÓT e´wæº ≈£î+&É*˙. n+fÒ eTq˝À
Ä‘·à #Ó‘’ q· ´+ ‘Ó#Ã˚ X¯ø.ÔÏ n<äT#˚‘· ø£èwüí nqïe÷≥ yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ neTàyê]
<Ûë´q CÀ´‹ 39 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ù|s¡T. ∫<ä–ï s¡–*à düs¡«bÕbÕ\˙ b˛>=≥º&É+ e\q lsêeTTìøÏ sêeT
nì ù|s¡T e∫Ã+~. Äj·Tq ≈£L&Ü neTàyêπs. Á‹eT÷s¡TÔ\˝À ÁãVü≤àøÏ
düèwæºì düèwæº+#ê\H˚ Ç#·Ã¤ e∫Ã+~. n|ü&ÉT Äj·Tq ‘·|üdüT‡ #˚dæ
neTàyê]ì ø√s¡>± á düèwæºì ì]à+#ês¡T. n~ Ç#êä C≤„q+. Äj·Tq
|üì düèwæº+#·&É+ es¡πø. n~ #ê˝≤ düT\Te⁄. ø±˙ düèwæº+∫q á düèwæìº
b˛wæ+∫ ô|+#·&É+ $wüßíeT÷]Ô nsTTq Hêsêj·TDT&ç u≤<Ûä´‘·. áj·Tq
á Je⁄*ï b˛wæ+#·&É+˝À C≤„Hêìï ≈£L&Ü Á|ükÕ~kÕÔ&ÉT. n+<äTe˝Ò¢ Ç~
C≤„qÁøÏj·T nsTT+~. n+<äTπø Äj·Tq dæú‹ø±s¡≈£î\T. Äj·Tq C≤„qÁøÏj÷·
düy˚Tàfi¯q+ ø=+‘·eT+~øÏ Ä‘·à e÷s¡ZeTT j·T+<äT düŒèVü≤ eT]ø=+‘·
eT+~øÏ Ä düŒèVü≤ ˝Ò≈î£ +&Ü n+fÒ Ç≥T ø=+‘·eT+~ì n≥T ø=+‘·eT+~ì
|ü&Éy˚kÕÔs¡T. yê] yê] ~e´ dü+kÕÿsê\qT ã{Ϻ me¬se]øÏ m|ü&ÉT
Ä‘·à e÷s¡+Z #·÷|æ+#ê˝À $T>∑‘ê yê]ì á düèwæìº ì\T|ü⁄≥≈£î ì$T‘·+Ô
#˚j·÷˝À nH˚ u≤<Ûä´‘·\ìï+{Ï˙ lø£èwüßí&ÉH˚ Hêsêj·TD eT÷]Ô á dæú‹
<Ûäsêàìï ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. düèwæº˝À n+<ä]øÏ ~e´ dü+kÕÿsê\T ñ+&Ée⁄.
n+fÒ e÷j·T˝À ñHêïs¡T. n≥Te+{Ï yê]ì u≤>∑T#˚dæ ~e´dü+kÕÿsê\qT
ø£*Œ+∫ Ä‘·àe÷s¡Z+ n+~+#˚ u≤<Ûä´‘· ≈£L&Ü Äj·Tq<˚. me¬s’‘˚
uÛÑ>∑e+‘·Tì uÛÑ>∑e+‘·T&ç MT<ä $XÊ«dü+‘√ á ø£πsà+Á~j·÷\qT,
C≤„H˚+Á~j·÷\qT, X¯Øsêìï Ä‘·àe÷s¡Z+ ø=s¡≈£î |ü$Á‘·+>± ‘·j·÷s¡T
#˚düT≈£î+{≤s√ yê]øÏ e÷sêZìï Äj·TH˚ ø£*ŒkÕÔs¡T.
dæú‹ ø±s¡≈£î˝…’q »>∑Hêï<Ûä dü÷Á‘·<Ûë] á lø£èwüí |üs¡e÷‘·Tà\T.
Äj·Tq≈£î yêdüT<˚e nì ù|s¡T ø£\<äT. ªyêdüTμ n+fÒ ‘·‘êÔ«\T, <Ûë‘·Te⁄\T.
ªªz+ qyÓ÷ yêdüT<˚yêj·Tμμ. n+fÒ eTq˝À ñqï ‘·‘·Ô«\˙, <Ûë‘·Te⁄\ì
|ü$Á‘·+>± #˚dæ ~e´e÷sêZìï ø£*Œ+#˚~ lø£èwüßí˝Ò. Je<Ûäs¡àeTT,
X¯Øs¡<säÛ à¡ eTT, Ä‘·à<Ûsä à¡ eTT eT÷&ÉT dü«<Ûsä êà˝Ò. Ä‘·à<Ûsä à¡ eTT nq>± Ä‘·àì
á ã+<ÛäHê\ qT+&ç $eTTøÏÔ #˚j·T&É+. n+<äTπø nB dü«<Ûäs¡ày˚T. eTq+
m˝≤ á dü«<Ûsä êàìï bÕ{Ï+#ê˝À uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. ø£wqºü cÕº\T
‘ê‘êÿ*ø£+ nì ÄqTø√e&Éy˚T dæú‘·Á|ü»„ \ø£åD+.
<Ûë´q CÀ´‹ 40 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eT÷&ÉT s¡ø±\ dü«<Ûäsêà\ì eTq+ m˝≤ bÕ{Ï+#ê˝À lø£èwüßí\T
#ÓbÕŒs¡T. á eT÷&ç+{Ï˙ m˝≤ Ä#·]ùdÔ düeT‘·T\´+ ne⁄‘·T+<√ Äj·Tq
^‘·˝À #ÓbÕŒs¡T. eTq+ s√p eTq düeTj·÷ìï |üs<¡ säÛ êà˝…q’ X¯Øs¡<säÛ à¡ +,
Je<Ûäsêà˝Ò ø±ø£ dü«<Ûäs¡àyÓTÆq Ä‘·à<ÛäsêàìøÏ πø{≤sTT+#ê\qT≈£î+fÒ
düeTj·T+ <=s¡T≈£î‘·T+~. s√E˝À 6 >∑+≥\T ìÁ<äøÏ $T–*q 18 >∑+≥\T
eT÷&ÉT <Ûsä êà\øÏ düeT+>± ñ|üj÷Ó –+#ê*. Ä eT÷&ÉT <Ûsä êà˝Ò qT<äT{Ïô|’
eT÷&ÉT ^‘·\T>± n+fÒ Ä»„#·Áø£+ô|’ Ä‘·à jÓTTø£ÿ Ä»„‘√ <Ûäsêà<Ó’«‘·\‘√
bÕ{Ï+#ê* nì Äj·Tq eTTK+ô|’ ñqï u§≥Tº #ÓãT‘·T+~. n|ü&ÉT
e÷qe⁄&ÉT ~e´ dü+kÕÿs¡ee+‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. n<˚ <Ûäsêà<Ó’«‘êìï
ø±bÕ&ÉeTì Äj·Tq uÛÑ>∑eBZ‘·˝À Ç∫Ãq dü+<˚X¯eTT.
eTq+ ì$T‘·Ô e÷Á‘·T\eTì Ç~ |üs¡y˚TX¯«] Ä»„ nì ‘·\e+∫
eTq |üì #˚j·T&É+, Ç~ ‘ê‘êÿ*ø£+ n+‘˚ ø£wüºqcÕº\T ‘ê‘êÿ*ø£+ nH˚
dæú‘·Á|ü»„ \ø£åD+. á eT÷&ÉT \ø£åD≤\≈£î Ä‘·àqT eTT&çy˚düTø√eTì
lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà&ÉT ^‘·˝À #ÓbÕŒs¡T. X¯Øs¡ <Ûäs¡àeTT, Je<Ûäs¡àeTT\T
e÷j·÷<Ûäs¡àeTT\T. Ç$ |üs¡<Ûäs¡àeTT\T. n+fÒ uÛÑj·TeTT\T, dü+<˚Vü‰\T,
Áu≤+‘·T\T ø£\T>∑T‘êsTT`n+<äTπø ndü\sTTq dü«<Ûäs¡àeTT Ä‘·à<Ûäs¡àeTT
ˇø£ÿfÒ. Ä‘·à<Ûsä à¡ eTT˝À ñqïyês¡T á $T>∑‘ê <Ûsä êà\qT ì$T‘·Ô e÷Á‘·+>±
ìs¡«]Ô+#ê*. ø±ì ‘·|Œæ +#·Tø√≈£L&É<Tä , ‘·|Œæ +#·Tø√˝ÒsT¡ . ªHêμ nH˚ e÷≥πø
H˚qT, Hê Ç<ä+‘ê nì uÛ≤e+. ny˚ nVü≤+‘ê, Ç<ä+‘ê, eTeT‘·\T. á
eT÷&˚ á |üs¡<ÛäsêàìøÏ |ü⁄Hê<äT\T.
C≤„qeTT m+‘· ‘Ó\TdüT≈£îHêï n~ Ä#·s¡D˝À ô|≥ºø£b˛‘˚ n~
e´s¡∆+. ø±ã{Ϻ <ëìï nqTuÛÑeeTT˝ÀìøÏ ‘Ó#·TÃø√yê*. <Ûäsêà<Ûäsêà\qT
kÕ~Û+#ê\+fÒ Ä dü«<Ûäsêàìï bÕ{Ï+#ê*. eTq≈£î C≤„q+ dü+<˚Vü‰ìï
dü+X¯j·÷ìï |ü⁄{ϺdüTÔ+~. ªªdü+X¯j·÷‘·à $qdæà‹'μμ. n+fÒ C≤„q+
‘Ó\TdüTø=ì @MT #˚j·T≈£î+&Ü ñ+{≤s√ yê]øÏ n≥T Ä‘·àe÷s¡Z+ Ç≥T
kÕ«s¡∆+ ¬s+&É÷ <=s¡ø£e⁄. ø£è‘·ø£èX¯Ã‘· ˙≈£î ñ+fÒ n+fÒ Ä‘·à e÷s¡Z+˝À
<Ûë´q CÀ´‹ 41 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
yÓfi¯SÔ nø£ÿ&É |üs¡<Ûäsêàìï Ä‘·à≈£î ˝§+–+|ü>∑*–q≥T¢ #˚ùdÔ eTq≈£î #ê˝≤
eT+∫~. Áyêj·Tã&çq y˚<äeTT uÛ≤s¡‘·eTT, Áyêj·Tã&çq y˚<äkÕs¡eTT
uÛ≤>∑e‘·eTT. n+<äTπø <ëìì |ü+#·eTy˚<ä+ n+{≤s¡T. n+<äT˝À ˇø£{Ï
uÛ>Ñ e∑ BZ‘.· "It is not a religious book. It is a philosophy of life". eTq
eT+<äs¡+ ns¡T®qT&ç˝≤+{Ïyêfi¯¢+. n‘·ì˝≤ eTq+ mìï $Hêï C≤„q+
sê<äT. á ^‘·˝À dü«+‘·+>± |üs¡<Ûäsêàìï bÕ{Ï+#·≈£î dü«<Ûäsêàìï Jeq
<Ûäs¡à+>± bÕ{Ï+#·Tø√, H˚qT #Óù|Œ C≤„Hêìï ÁøÏj·T>± bÕ*+#·Tø√ nì
Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. ø±ã{Ϻ lø£èwüßí&É+fÒ C≤„qy˚T. Ä C≤„q+ #˚ùd ÁøÏj·TH˚.
eTq eTqdüT‡øÏ m|ü&É÷ <ë]Á<ä´+ |ü{Ϻ+#·≈£L&É<äT. n+fÒ #˚ùd~
eT+∫|üì nsTTHê m+<äT≈£î #˚düTÔHêï+ nì <äT'œ+#·&É+. n+fÒ eTH√
<ë]Á<ë´ìï e~*ô|≥ºeTì #Ó|üŒ&Éy˚T ^‘ê dü+<˚X¯+. #˚ùd Á|ü‹ |üìì
<Ó’e eTTK‘·' #˚j·TeTì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T.
Ç<ä+‘ê <Ó’e+ jÓTTø£ÿ ø£è|ü nì #˚ùd Á|ü‹ |ü˙ ì$T‘·Ô+>± #˚ùdÔ
dü‘·Œ¤*‘ê\T ekÕÔsTT. J$‘· y˚<ë+‘·+ uÛÑ>∑eBZ‘·˝À ñ+~. dü«<Ûäs¡à
|üs<¡ säÛ êà\˝À dü+X¯jT· + nqï~ ñ&É≈L£ &É<Tä . eTìwæ m|ü&ÓH’ ê eT+∫>±
e÷s¡>∑\&Éqï $XÊ«dü+ Á|ü‹ XÊ«dü˝À ñ+&Ü*.
ªª|üs¡<äT'K <äTœ'‘·‘·«+ |üs¡düTK düTK‘·«+μμ
|üs¡T\T u≤<Ûä|ü&ç‘˚ yê] u≤<Ûäì eTq u≤<Ûä>±, yês¡T düTœùdÔ eTq
düTK+>± uÛ≤$+#ê*. düTK<äT'K düeTuÛ≤eH˚ dü«<Ûsä à¡ +. ø±e⁄q $XÊ«dü+˝À
dü«<Ûäsêàìï neTàyê]ì ‘·\Tdü÷Ô #˚düT≈£î+fÒ Ä J$øÏ #ê˝≤ eT+∫~.
ªªj·T‘ꓤe+ ‘·‘·“¤e‹'μμ n+fÒ ˙e⁄ @$T nqT≈£î+fÒ n~
»s¡T>∑T‘·T+~. ø±ã{Ϻ Á|ü‹<ëì j·T+<äT ø£s¡TD≤<äèwæº ñ+#ê*. n<˚
düeT<äèwæº. Ä‘·à is constant constant, eTqdüT‡ is variable constant.
uÛÑ>∑eBZ‘· jÓ÷>∑XÊÁdüÔ+ ≈£L&Ü. n+<äT˝À Hê\T>∑T dü+<Ûä´\T ñHêïsTT.
ny˚ ø±\ø±\eTT\T. ø±\eTT e÷j·T. nø±\eTT nq>± dü+<Ûä´. Ä
Hê\T>∑T e÷j·÷ ø±˝≤\qT á Hê\T>∑T dü+<Ûä´\T ø£\T|ü⁄‘êsTT. ø±ã{Ϻ
á ndü\T ø±˝≤\qT ‘Ó\TdüTø√e&É+ Ä‘·à jÓTTø£ÿ <Ûäs¡à+. á e÷j·÷
ø±˝≤ìï ‘Ó\TdüTø√e&É+ |üs¡<Ûäs¡à+.
z+ z+ z+
<Ûë´q CÀ´‹ 42 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T m˝≤ ñ|üj÷Ó –+#·Tø√yê*?
eTq+ Çø£ÿ&É |ü]o*<ë›+. nH˚ø£eT+~ eTVü≤˙j·TT\T nH˚ø£
$<Ûë\T>± $$<Ûä kÕ<Ûäq\T #˚dæ ‘·‘·Œ¤*‘ê\qT bı+<ës¡T.
uÛÑ>∑eBZ‘· eTVü≤‘·´+ >∑T]+∫
^‘êj·÷' XÀ¢ø£<äX¯ø£+ dü|üÔ|ü+#·#·‘·Twüºj·TyéT ˆ
<Í«ÁrH˚ø£+ ‘·<äs¡∆+ yê XÀ¢ø±Hê+ j·T' |üπsƒqïs¡' ˆˆ
#·Áq›˝Àø£ eTyêb˛ï‹ esê¸D≤ eTj·TT‘·+ Á<ÛäTeyéT ˆ
^‘ê bÕsƒ¡ düe÷j·TTø√Ô eTè‘√ e÷qTwü‘ê+ ÁeCÒ‘Y ˆˆ
(uÛшˆ^ˆˆeTˆ 15,16)
nì m+‘√ >=|üŒ>± #Ó|üŒã&ç+~.
ns¡∆+:` ^‘· j·T+<ä* 10 XÀ¢ø±\T >±˙, 7, 5, 4, 3, 2 XÀ¢ø±\T
>±˙, ‘·T<äø=ø£ÿ XÀ¢ø£eTTqT ˝Òø£ XÀ¢ø±s¡∆eTT|ü]ƒ+∫q yê&ÉT #·+Á<ä
˝Àø£eTTqπø– n+<äT 10,000 dü+e‘·‡s¡eTT\T düTKeTT>± qT+&ÉTqT.
bÕsêj·TD #˚dü÷Ô eTs¡DÏ+∫qyê&ÉT <Ó’e‘·«yÓTT+<äTqì #Ó|üŒã&ç+~.
ˇø£ XÀ¢ø+£ ˝À, ˇø£ bÕ<ä+ e÷Á‘·yT˚ kÕ<Ûqä #˚dæ Ä<Ûë´‹àø£ »>∑‘T· ˝Ô À
n‘·T´qï‘· kÕúsTT #˚s¡T≈£îqï eTVü≤˙j·TT˝…+<äs√ ø£\s¡T.
eTq nK+&É >∑Ts¡Tdü‘êÔ Á|ü‹ì<ÛäT\˝À:`
1. eTVü≤]¸ ns¡$+<äT\ yês¡T
C…’\T˝À ñ+&É>± <=]øÏq ∫qï ø±sTT‘·+ eTTø£ÿ‘√` ^‘êyêø£´+`
yêdüT<˚e' düs¡«$T‹ dü eTVü‰‘êà düT<äTs¡¢uÛÑ' (uÛшˆ^ˆ7`19) nqï @¬ø’ø£
XÀ¢ø£ bÕ<äeTTqT kÕ<Ûäq #˚dæ á Á|ü|ü+#·+˝À düeTdüÔ ÁbÕDT\˝À Ä
lø£èwüßìí ~e´ #˚‘q· ‘ê«ìï C…\’ T˝À <ä]Ù+∫`eTVü≤]¸ kÕúsTTì #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T
<Ûë´q CÀ´‹ 43 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
`n˝≤ yês¡T neTè‘·‘ê«ìï Á|ü|+ü #êìøÏ n+~+#ês¡T. Ä bı+~q C≤„Hêìï
kÕ$Á‹ qe\ <ë«sê, Ç+{ÏÁ>∑˝Ÿ jÓ÷>± <ë«sê Á|ü|+ü #êìøÏ n+~+#ês¡T.
2. l sêeTø£èwüí |üs¡eTVü≤+dü`düeT˝ÀcÕºX¯Ã ø±+#·q' (uÛшˆ^ˆˆ14`24)
n+fÒ eT{Ϻì, ã+>±sêìï ˇπø s¡ø£+>± #·÷&É>∑˝ÒZyês¡T. ø±$THê,
ø±+#·Hê\qT »sTT+∫ |üs¡eTVü≤+dü kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£îqï eTVü≤˙j·TT&ÉT.
Ä kÕ<ÛäH˚ n»bÕ ˝Òø£ |üs¡eTVü≤+dü kÕ<Ûäq.
3. ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯j·TT\T`ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+...
nqHê´•Ã+‘· j·T+‘√e÷yéT (uÛшˆ^ˆˆ 9`22)
@ |üì #˚düTÔHêï XÊ«düqT |”\TdüTÔHêï+ nH˚ ms¡Tø£ ìs¡+‘·s¡eTT
ñ+#·Tø√e&É+. <ëìøÏ düe÷q+>± ñ+#·Tø√>∑\≥ Z y˚T jÓ÷>∑eTT düeT‘·«+
jÓ÷>∑ ñ#·´‘˚ (uÛшˆ^ˆ2`48) á XÀ¢ø£eTT jÓTTø£ÿ kÕ<ÛäHê $<Ûëqy˚T.
4. |ü+&ç‘· lsêeTX¯s¡à Ä#ês¡´
uÛ≤s¡rj·T dü+düÿèøÏ >±j·TÁr e÷‘· nsTT‘˚ j·T»„+|æ‘·. Bìì
uÛÑ>∑eBZ‘·˝À
>±j·TÁr+ #Û·+<äkÕeTVü≤+ (uÛшˆ^ˆˆ 10`35)
düVü≤j·TC≤„' Á|üC≤' düècÕº« (uÛшˆ^ˆˆ 3`10)
ì‘·´+ j·TCÒ„ Á|ü‹w溑·yéT (uÛшˆ^ˆˆ 3`15)
nqï XÀ¢ø£ bÕ<äeTT\Hê<Ûës¡+>± #˚düTø=ì düeTdüÔ $XÊ«ìøÏ ≈£î\,
eT‘·, C≤‹, $#·ø£åD ˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]øÏ >±j·TÁ‹ eT+Á‘êìï, j·TC≤„ìï
kÕs¡«»˙q+ #˚XÊs¡T. XÊ+‹≈£î+CŸ Vü≤]<ë«sY˝À >±j·TÁr ÄÁX¯e÷ìï
kÕú|æ+∫ j·÷e‘Y Á|ü|ü+#·+˝À >±j·TÁr |ü]yêsYì $düÔ]+|ü#˚XÊs¡T.
5. e÷düºsY dæ.$.$. eT]j·TT y˚T&É+ u≤¢yÓ{°ÿ‡\T'
eTqàHê uÛÑeeT<䓤ø√Ô eT<ë´J e÷+ qeTdüTÿs¡T ˆˆ
(uÛшˆ^ˆˆ 18`65)
<Ûë´q CÀ´‹ 44 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
Hê uÛÑ≈£îÔ&Ée⁄ ø£eTTà. Hê≈£î qeTdüÿ]+|ü⁄eTT. ˙ eTqdüT‡qT Hê‘√
ì+|ü⁄eTT. ô|’ XÀ¢ø£+‘√ ‘·q ù|s¡TH˚ eTVü‰ eT+Á‘·+>± eT*∫ <ëìï
`qeTkÕÿs¡yTé ‡ e÷düsº Y dæ.$.$.`nì 3 kÕs¡T¢ ñ#·Ã]¤ +∫ düs«¡ düeTs¡ŒD
#˚dTü ≈£îqï yê]øÏ`|ü]|üPs¡yí TÓ qÆ XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ dü«dü‘ú q· T #˚≈L£ s¡Ã≥y˚T
>±ø£`Ä<Ûë´‹àø£ »>∑‘·TÔ˝À yês¡T #ê˝≤ ‘·«]‘·+>± eTT+<äT≈£î yÓfi¯SÔ
j·TT>±\qT <ëf…j·T´>∑\s¡T.
6. •]&ûkÕsTT, dü‘·´kÕsTT`X¯s¡D≤>∑‹ XÀ¢ø£+`|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTTì ø√s¡T≥
düs¡«<ÛäsêàHé |ü]‘·´»´ e÷y˚Tø£+ X¯s¡D+ Áe» ˆ
nVü≤+ ‘ê« düs¡«bÕù|uÛÀ´ yÓ÷ø£åsTTcÕ´$T e÷X¯ó#·' ˆˆ
(uÛшˆ^ˆˆ 18`66)
ns¡∆+:` <Ûäsêà <Ûäs¡à $eTs¡Ùq\qìï+{Ï˙ e~* qH˚ï nqq´
X¯s¡DeTT bı+<äTeTT. ìqTï düs¡«bÕ|ü $eTT≈£îÔì #˚j·TT<äTqT nH˚
nuÛÑj·÷ìï, ÄXÊ«düqqT •]&ûkÕsTT, dü‘·´kÕsTT\T Ç#êÃs¡T. n+‘˚ø±ø£
yês¡T ‘·eT uÛÑ≈£îÔ\qT ø±˝≤r‘· dæú‹øÏ rdüT≈£î yÓfi¯fl>∑\s¡T.
á Á‹ø±˝≤r‘· dæú‹øÏ, uÛÖ‹ø£ dæú‹øÏ eT<Ûä´ ñqï yês¡~Û ns¡$+<√
jÓTTø£ÿ yês¡~Û`á yês¡~ÛH˚ Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì |ü+&ç‘· lsêeT X¯sà¡
Ä#ês¡´`‘·eT •wüß´\qT >±j·TÁr eT+Á‘·+‘√ Á|üC≤„ |ü⁄Á‘·T\T>±
r]Ã~<ë›s¡T.
7. &Üø£ºsY e÷¬sfi¯fl l sêeTø£èwüí myéT.mdt.dæ. |æ.ôV≤#Y.&ç.
|üè~∆«øÏ ô|q’ ñqï 7 ˝Àø±˝À¢ø,Ï ~>∑Te ñqï 7 ˝Àø±˝À¢øÏ j·T<Û#˚ ÷ >¤ ±
dü+#·]+#·>*∑ qZ kÕeTs¡´∆ + z+ø±s¡ kÕ<Ûqä `z+ø±s¡ dæ~∆ e\q edüT+Ô ~.
z+ø±s¡y˚T \ø£å´+`z+ø±s¡y˚T kÕ<Ûäq`z+ø±s¡y˚T dæ~∆`
z+ $T‘˚´ø±ø£ås¡+ ÁãVü≤à yê´Vü≤s¡Hée÷ eTqTdüàs¡Hé
(uÛшˆ^ˆˆ 8`13)`nH˚ ^‘ê yêø£´ |üÁe÷D+>±`eT]j·TT`
<Ûë´q CÀ´‹ 45 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 ‘·dü´ yê#·ø£' |üÁDe'
|ü‘·+»* jÓ÷>∑ dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>±,
ªªø°¢+μμ ;»kÕ<Ûäq <ë«sê düeTj·÷ìï dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚düT≈£î+≥÷
ªªl+μμ ;»kÕ<Ûäq <ë«sê ñqï eqs¡T*ï dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚düT≈£î+≥÷.
ªªÁV”≤+μμ ;»kÕ<Ûqä <ë«sê |ü]D≤eTÁø£eT+˝À eTq bÕÁ‘·qT #·øÿ£ >±
ìs¡«Væ≤+#ê\H˚ Bø£\å ìdü÷,Ô yê{Ï‘√bÕ≥T ‘·TØj·TyÓTqÆ ªz+μ ø±s¡ kÕ<Ûqä qT
eT÷˝≤<Ûës¡+ qT+N Ä»„, Ä»„ qT+N eT÷˝≤<Ûës¡+ es¡≈£î #˚dü÷Ô
n+‘·'ø£s¡D kÕ<Ûäq˝À 21e z+ø±s¡+ ãT~∆˝À ì*|æ X¯s¡D≤>∑‹ #˚dü÷Ô,
ìX¯Ùã∆+˝ÀøÏ yÓfi‚Ô`Ä eTVü‰ X¯Sq´+˝À qT+&û |üs¡eTXÊ+‹, <ëì qT+&û
nbÕs¡yÓTÆq C≤„Hêìï, Ä n<äT“¤‘·yÓTÆq C≤„q+ qT+&û`ÁøÏj·÷o\‘·
bı+<ë\H˚ kÕ<Ûqä qT dü<Tä sZ T¡ düŒs¡Ù $<ÛëHêìï e÷cÕºsT¡ >±s¡T e÷qeC≤‹øÏ
n+~+#ês¡T.
ª>∑Ts¡Tdü‘êÔì m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√yê*
 dæ.$.$.`u≤¢y{Ó ‡° ÿ : m|ü&ÓH’ ê Äs√>∑´+ u≤>∑T+&Éøb£ ˛‘˚, Ä dæ.$.$.
nH˚ HêeTeTT MT Äs√>±´ìï K∫Ñ·+>± qj·T+ #˚düTÔ+~.
 }|æ] düe÷q+>± ˝Òø£b˛‘˚, Ä˝À#·Hê $<ÛëqeTT düe÷q+>±
˝Òø£b˛‘˚, XÊ«dü düe÷q+>± ˝Òø£b˛‘˚, ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯j·T kÕ<Ûäq.
 <˚e‘·\ jÓTTø£ÿ ñbÕdüq m˝≤ #˚j÷· ˝À eTqøÏ ‘Ó*j·T<äT. sêeTø£èwüí
|üs¡eTVü≤+dü kÕ<Ûäq.
 düeTs¡ŒD m˝≤ #˚düTø√yê* >∑Ts¡Te⁄øÏ? •]&ûkÕsTT`dü‘·´kÕsTT.
 düeTs¡ŒD #˚XÊø£: >∑Ts¡Te⁄ <ä>∑Zs¡Tï+∫ e#˚à nqTuÛÑ÷‘·T*ï m˝≤>∑
>∑T]Ô+#·>∑\>±*? >∑Ts¡Te⁄ #Ób˛Ôqï~ @$T{À, Hê kÕ«s¡ú+ #Ób˛Ôqï~
@$T{À eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT ø£<ë!nø£ÿ&É ns¡$+<√ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É ê&ÉT.
P H˚qT m{Ϻ |ü]dæú‘·T\˝Àq÷ eT] ø£fi¯ófl ‘Ós¡eqT.
<Ûë´q CÀ´‹ 46 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
XÊ«dü <Ûë´qeTT
XÊ«ùd uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT. <Ûë´qeTT n+fÒH˚ XÊ«düì >∑eTì+#·&É+.
uÛÑ>∑eBZ‘· 6e n<Ûë´j·T+˝À ñqï≥Te+{Ï ˇø£ XÀ¢ø£+ e÷Á‘·y˚T
eTq+ Ç|ü&ÉT |ü≥Tºø=+≥THêï+. Ä XÀ¢ø±ìï #·<äTe⁄ø=+≥÷ Ä#·s¡D
#˚<ë›+. n+<äT#˚‘· ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì Ä XÀ¢ø±ìï #Ó|üŒ+&ç.
düeT+ ø±j·T•s√Á^e+ <Ûës¡j·Tqï#·\+ dæús¡'
dü+Áù|ø£å´ Hêdæø±Á>∑+ dü«+ ~X¯XÊÃqe˝Àø£j·THé (uÛÑ.^. 6`13)
(<Ûë´qeTT #˚jT· Tyê&ÉT) X¯Øs¡+, •s¡dTü ‡, ø£+sƒe¡ TT düeTeTT>∑ (‹qï>∑)
ì*|æ, ø£<ä\ø£, dæús¡eTT>∑ ñ+&ç, ~≈£îÿ\qT p&Éø£, Hêdæø±Á>∑eTTqT
MøÏå+#·e˝…qT.
düeT+`n+fÒ ÁdüºsTT{Ÿ>± ø±j·T`yÓTT+&ÓeTT
•s√`•s¡düT‡ Á^e+`yÓT&É
n+<äT#˚‘· düeT+ ø±j·T•s√Á^e+ nq>±H˚ yÓTT+&ÓeTT, •s¡düT‡,
yÓT&É Ádüsº TT{Ÿ>± ˝…H’ ˝é ÀøÏ e#˚Ãj·÷*. n|ü&ÉT Ä XÀ¢ø±ìï eTq+ $qï≥Tº,
Ä#·]+∫q≥Tº ne⁄‘·T+~.
<Ûës¡j·Tqï#·\+ dæús¡'
<Ûës¡j·THé`<Ûës¡D #˚düTÔHêïqT n#·\+`ø£<ä\≈£î+&Ü
dæús¡'`dæús¡+>±.
n+<äT#˚‘· yÓT&É, yÓTT+&ÓeTT, •s¡düT‡ ˇø£ ˝…’Hé˝À ô|{Ϻq ‘·s¡Tyê‘·
ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì Ç+ø£ ø£<ä\qT nì eTqdüT˝ÀH˚ 10, 15 kÕs¡T¢
nqTø√+&ç. Hê‘√bÕ≥T MTs¡÷ eTqdüT˝À nqTø√+&ç. <Ûë´HêìøÏ ≈£Ls¡TÃqï
<Ûë´q CÀ´‹ 47 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 eTqdüT‡˝ÀH˚ nqTø√+&ç. Ç~ MT eTqdüT‡≈£î MTs¡T q#·Ã
#Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. á ˇø£ÿ{° MTs¡T ás√E H˚s¡TÃ≈£îHêï MT yÓTT‘·Ô+ J$‘·+
˝…’Hé˝À |ü&çb˛‘·T+~.
<Ûë´qeTT |üPs¡j Ô T˚ ´+‘· es¡≈L£ m{Ϻ |ü]dæ‘ú T· \˝Àq÷ ø£fió¯ fl ‘Óse¡ qT.
n~ u≤>± eTqdüT‡≈£î mπøÿ≥≥Tº Á|ürs√p ˇø£ ◊<ës¡T kÕs¡T¢, 15
kÕs¡T¢, 20 kÕs¡T¢ nqT≈£îHêïø£ MTs¡T <Ûë´q+ yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚, yÓT*¢yÓT*¢>±
eTqdüT‡ ø£+Á{À˝Ÿ˝ÀøÏ edüTÔ+~. ˇø£ÿ s√E˝À e#˚Ãj·T<äT. ìsêX¯
#Ó+<äø£+&ç, >±ãsê |ü&Éø£+&ç. sêe≥+˝Ò<˚, #Ój·T´˝Òø£b˛‘·THêïy˚T nH˚
Äy˚<äH˚ e<äT› dü+ø£\Œ+ e÷Á‘·y˚T #˚düT≈£îì ≈£Ls¡TÃ+{≤+ á dü+ø£\Œ+
rdüT≈£îqï ‘·sy¡ ê‘· s¬ +&√ dü+ø£\Œ+ rdüT≈£î+<ë+ H˚qT #Ó|Œæ q dü+ø£˝≤Œìï
MTs¡T eTqdüT‡˝ÀH˚ nqTø√+&ç.
<Ûë´qeTT |üPs¡Ôj˚T´+‘· es¡≈£L m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢q÷ X¯Øsêìï
ø£<|ä qü T. yÓTT+&çø¬ ‘Ô̊<ë›+ eTq+. Çø£ Çs¡y’Ó ì$TcÕ˝À, ns¡>+∑ {À, MTs¡T
m+‘√ùd|ü⁄ <Ûë´HêìøÏ ≈£Ls√Ã<ä\TÃ≈£îHêïs√, Ç+ø£ n+‘·ùd|ü⁄ m{Ϻ
|ü]dæú‘·T\˝Àq÷ ≈£L&Ü eTqeTT ø£fi¯ófl ‘Ós¡eeTT, X¯Øsêìï ø£<ä|üeTT.
‘·s¡yê‘· @+ #˚kÕÔ+, dü+Áù|ø£å´ Hêdæø±Á>∑+ dü«+` dü+Áù|ø£å´ n+fÒ u≤>±
#·÷&É≥eTT. Çø£ÿ&É Ä »>∑<äTZs¡Te⁄ y˚dæq≥Te+{Ï |ü<ë\qT ns¡ú+
#˚düTø√+&ç, u≤>± #·÷&Ü*. e÷eT÷\T>± #·÷&É≥+ ø±<äT, #ê˝≤ u≤>±
#·÷&Ü*. #ê˝≤ u≤>± #·÷&Ü* nH˚ |ü<ëìøÏ Äj·Tq yê&çq |ü<ä+
@$T≥+fÒ, dü+Áù|ø£å´`u≤>± #·÷&Ü*.
Hêdæø±Á>∑+ dü«+`@+ #·÷&Ü*? MT eTT≈£îÿ jÓTTø£ÿ ø=q #·÷&Ü*.
Çø£ÿ&É eTT≈£îÿ jÓTTø£ÿ ø=q #·÷&Ü* nH˚dü]ø£˝≤¢ #ê˝≤ eT+~ eTT≈£îÿqT
#·÷&É≥+ yÓTT<ä\T ô|&É‘ês¡T. eTT≈£îÿqT #·÷&Ü*‡q |üì˝Ò<äT nø£ÿ&É.
eTT≈£îÿ MT<ä @+ ˝Ò<äT.
@+ ñ+~ nø£ÿ&É?
<Ûë´q CÀ´‹ 48 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eTT≈£îÿ˝À+∫ ek˛Ôqï≥Te+{Ï >±*ì eTq+ >∑eTì+#·Tø√yê*.
XÊ«düqT #·÷dü÷Ô ñ+&É≥+ ø±<äT. XÊ«düqT u≤>± >∑eTì+#ê*. XÊ«düqT
eTq+ |üP]Ô>± >∑eTì+#ê*. m˝≤ eTT≈£îÿ˝À+∫ ˝À|ü*øÏ yÓfi¯ó‘√+~?
n~ y˚&ç>± ñqï<ë, #·\¢>± ñqï<ë? <ëì dü«uÛ≤e+ m˝≤+{Ï~? Ç~
ø£qTø£ MTs¡T 6 HÓ\\T #ê˝≤ C≤Á>∑‘·Ô>± #˚j·T>∑*–‘˚, <ëì ˝≤uÛ≤\T MTπø
‘Ó\TkÕÔsTT.
n+<äT#˚‘· ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì, X¯Øsêìï ø£<ä\≈£î+&Ü ñ+#·T≈£îì,
yÓT&É, yÓTT+&ÓeTT, •s¡düT‡ ÁdüºsTT{Ÿ ˝…’Hé˝À ñ+#·T≈£îì, MT <äèwæºì XÊ«dü
MT<ä≈£î ‘Ó#·TÃø√+&ç. <ëìï >∑eTì+#·Tø√+&ç. XÊ«dü ˝À|ü*øÏ yÓfi¯ó‘√+~,
ãj·T≥øÏ ek˛Ô+~.
~X¯XÊÃqe˝Àø£j·THé`Ç+ø£ @ ~X¯˝Àq÷ ≈£L&Ü eTqdüT‡ì yÓfi¯fl
ìe«eTT. á 20 ì$TcÕ˝À, ns¡>∑+{À, >∑+{À MTs¡T #Ó|ü≈£îqï f…ÆyéT
es¡≈£î Ç+ø£ @MT Ä˝À∫+#·e<äT›. XÊ«düqT >∑eTì+#·Tø√+&ç. Ä ø±«*{°
eTTK´+. Ç|ü&ÉT <Ûë´q+ yÓTT<ä\Tô|fÒº eTT+<äT eT÷&Ée dü+ø£\Œ+
rdüT≈£î+{≤+. eT‘·TÔ˝ÀøÏ yÓfi¯flqT, ìÁ<äb˛qT. ñ‘ê‡Vü≤+>± ñ+{≤qT,
‘·÷>∑qT. #ê˝≤ VüQcÕs¡T>±, |ü]|üPs¡yí TÓ qÆ ≥Te+{Ï #˚‘q· ‘·«+‘√ #˚j÷· *
‘·|üŒ, Ç~ #˚k˛Ôqï|ü&ÉT eT‘·TÔ˝ÀøÏ yÓfi¯fl≈£L&É<äT. Ä VüQcÕs¡T ñ+#·T
ø√yê*. C≤>∑s¡÷ø£‘·, yÓT\≈£îe! n+<äT#˚‘· á XÀ¢ø±ìï bÕ{ÏdüTÔqï|ü&ÉT
á 3 ìj·Te÷\T eT]Ãb˛e<äT.› 1) m{Ϻ |ü]dæ‘ú T· \˝Àq÷ ø£fió¯ fl ‘Óse¡ qT,
2) m{Ϻ |ü]dæú‘·T\˝Àq÷ X¯Øsêìï ø£<ä|üqT, 3) XÊ«düqT >∑eTì+#·T
ø=+≥Tqï|ü&ÉT eT‘·TÔ˝ÀøÏ yÓfi¯flqT, ‘·÷>∑qT.
á <Ûë´q+ #˚dTü ≈£î+fÒ @+ ne⁄‘·T+~ MT≈£î? <ëìøÏ Ä »>∑<Tä sZ T¡ y˚
»yêãT #Ó|ü⁄ÔHêï&ÉT.
j·T+ \u≤∆« #ê|üs¡+ ˝≤uÛÑ+ eTq´‘˚ Hê~Ûø£+ ‘·‘·'
j·TdæàHé dæú‘√ q <äT'UÒq >∑Ts¡TD≤|æ $#ê\´‘˚ (uÛÑ.^. 6`22)
<Ûë´q CÀ´‹ 49 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 <˚ìì bı+~q |æ<ä|ü Ç‘·s¡eT>∑T @ ˝≤uÛÑeTTqT n+‘·ø£+f…
>=|üŒ<ëìì>± ‘·\+|ü≈î£ +&ÉTH√, <˚ìj·T+<äTqïyê&Ó’ eTVü≤‘·sÔ ¡ <äT'KeTT#˚
>∑÷&É #·*+|ü≈£î+&ÉTH√ (n~j˚T á jÓ÷>∑dæú‹). Bìì MTs¡T Ç˝≤π>
#˚düT≈£î+≥÷ ñ+fÒ, @+ »s¡T>∑T‘·T+<äì lø£èwüßí&ÉT #Ó|ü⁄ÔHêï&ÉT n+fÒ,
j·T+ \u≤∆« #ê|üs¡+ ˝≤uÛÑ+ eTq´‘˚ Hê~Ûø£+ ‘·‘·' ` @~ bı+~‘˚
Ç+ø£ Ç+‘·ø£+fÒ >=|üŒ<Ó’q ˝≤uÛÑeTT ˝Ò<äì ˙≈£î nìŒdüTÔ+<√, n+‘·
˝≤uÛÑ+ bı+<äT‘ês¡T. ◊<ës¡T HÓ\˝À¢ <Ûë´q+ MT<ä MT≈£î Ä |ü≥Tº
<=s¡T≈£î‘·T+~. øπ e\+ XÊ«dü ˝À|ü*øÏ yÓfifl¯ ≥+, XÊ«dü ãj·T≥øÏ sêe≥+.
<ëH˚ï >∑eTì+#·+&ç. Ç+ø£ Ç≥÷ n≥÷ #·÷&=<äT›.
j·TdæàHédæú‘√`á XÊ«düqT >∑eTì+#˚≥≥Te+{Ï dæú‹˝À ñ+&çb˛‘˚
<äT'UÒq >∑Ts¡TD≤|æ`m+‘· uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq <äT'K+ e∫ÃHê ≈£L&Ü
q $#ê\´‘˚`$#·*‘·T&ÉT ne&ÉT.
Bì‘√ Ä dæú‹ edüTÔ+~. á ¬s+&ÉT ˝≤uÛ≤\T ekÕÔsTT. Ç+‘·ø£+fÒ
ô|<ä› ˝≤uÛÑ+ Á|ü|ü+#·+˝À @B ˝Ò<äT nì ns¡∆eTe⁄‘·T+~. m˝≤+{Ï ø£wº+ü
e∫ÃHê ≈£L&Ü eTq+ $#·*‘·+ ø±eTT. >±ãsê |ü&ÉeTT. n+<äT#˚‘·
Bìì eTqdüT‡˝À ô|≥Tº≈£îì á XÊ«düqT >∑eTì+#·Tø√+&ç. eTqøÏ Ä
dæú‹ edüTÔ+~. H˚qT Bìì kÕ~Û+∫ rs¡‘êqT nH˚ Ä yÓTT+&ç |ü≥Tº<ä\
eTq˝À ô|s¡>±*. Ä XÊ«düì >∑eTìùdÔ e#˚à ˝≤uÛ≤\T >∑T]+∫ nH˚øe£ T+~
>∑Ts¡Te⁄\T, nH˚ø£eT+~ eTVü≤˙j·TT\T #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T.
eTq X¯Øs¡+˝À ñqï≥Te+{Ï XÊ«dü düe÷q+>± ˝Ò<Tä . nHês√>±´\
e\¢, Ä˝À#·q\ e\¢, u≤<Ûä\ e\¢, \÷CŸ ø£HÓø£åHé‡ e\¢ Ä XÊ«dü düe´+>±
˝Ò<äT. eTq+ Ä XÊ«düì >∑eTìdü÷Ô ñ+fÒ, <ëìì n<˚ ø£¬sø˘º
#˚düT≈£î+≥T+~. eTq X¯Øsêìï ø£¬sø˘º #˚j·T{≤ìøÏ á <Ûë´q+˝À eTq+
XÊ«dü≈£î düeTj·T+ ÇdüTÔHêï+. Ä XÊ«dü Á|üyêVü‰ìï >∑eTì+#·+&ç. n~
n˝≤>∑ eTT≈£îÿ˝ÀøÏ yÓfi¯ó‘√+~, ãj·T≥øÏ ek˛Ô+~. $TeTà*ï <˚e‘·\T>±
<Ûë´q CÀ´‹ 50 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
e÷πsÃ≥≥Te+{Ï Á|üjÓ÷>∑+ Ç~. <˚e‘ê X¯≈£îÔ\‘√ MT≈£î dü+ã+<Ûä+
ô|fÒº Á|üjÓ÷>∑+ Ç~. eTqø£+fÒ X¯øÏÔe+‘·T\ <ä>∑Z]øÏ yÓfi≤flø£ eTqy˚T #Óù|Ô
Ç+ø£ X¯øÏÔ @+ ñ+~? n+<äT#˚‘· XÊ«düøÏ, Ä X¯øÏÔøÏ ˝§+–b˛‘·THêï+.
XÊ«dü MT<˚ <äèwæº ñ+#·Tø√+&ç. Ç+ø£ @~ $ì|æ+∫Hê <ëìï $q{≤ìøÏ
Á|üj·T‘·ï+ #˚j·Te<äT›. MT @ø±Á>∑‘· n+‘ê ≈£L&Ü XÊ«dü MT<˚ ñ+&Ü*.
Á|üDy√bÕdüq`z+ø±s¡ <Ûë´q+
1) z$T‘˚´‘·<øä så£ ¡ $T<ä>+¥ düs«¡ + (e÷+&É÷ø√´|üìwü‘T· )Ô
z+`á j·Tø£så y¡ T˚ düs«¡ eTT
2) z+ Ç~j˚T ÁãVü≤àeTT (ø£s√ƒ |üìwü‘T· )Ô
z+ø±s¡eTT ÁãVü≤à<Ûë´qeTTq≈£î eTTU≤´\+ãqeTT
3) ªªz dü‘´· ø±e÷! z+ø±s√bÕdüqeTT |üsê|üs¡ ÁãVü≤àÁbÕ|æøÔ Ï kÕ<Ûqä eTT.
Ç~j˚T \ø£´å eTTμμ (Á|üXï¯ `5`2).
4) ªªz+ø±s¡eTT ÁãVü≤àeTTμμ (‘Ó’ 1`8)
5) Ç~ j·T+‘·jT· T ªz+μ ø±s¡yT˚ (‘Ó’ 1`8)
6) ªªz$T‘ê´‘êàq+ eTT+J‘·μμ (‘Ó’ 1`8)
ªªz+ø±s¡eTTq Hê‘êàqTdü+<ÛëqeTT ùdj·Te˝…. z+ e\¢ ø£\TZ n+‘·s¡
<Û«ä ìj˚T j·÷‘·àj·Tì uÛ≤$+#·T#·T+&Ée˝…qT. ø£qTø£ z+ø±s¡yT˚ Ä‘·à
|ü<ës¡e∆ Tì ñ‘·eÔ ÷~Ûø±s¡T\≈£î ‘·‘«Ô· uÀ<Û.ä
7) ªªz$T‘˚´ ‘·<øä så£ ¡ eTTBZ‘· eTTbÕôd´‘ê (#Ûê+<√´>∑)
z+ nH˚ nø£så êìï MT #Ó$øÏ $qã&˚≥≥T¢>± >=+‘Ó‹Ô #·øÿ£ >± ñ#·Ã]¤ +#ê*.
<ëìì #Ó$‘√ $Hê*. Ç~ yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº kÕ<Ûqä ˝À.
8) z+ø±s¡ <Ûë´qeTT: á CÀ´‹ì ªH˚qTμ nì düà]+#·T#·T ‘·qqT ‘êqT ñ
#·Ã]¤ +#·T≥qT >∑eTì+|üe˝…qT. <ëH˚ï Á|üDy√bÕdüq ‘·d´ü yê#·ø'£ Á|üDe'.
z+ nH˚ nø£så êìï ø£+sƒ+¡ ‘√ ì<ëq+>± ñ#·Ã]¤ ùdÔ n<˚ CÀ´‹>±
<äsÙ¡ q$T#·TÃqT.
<Ûë´q CÀ´‹ 51 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY

˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· T\ ` øÁ j
Ï ÷· jÓ÷>∑+
nqHê´•Ã+‘·jT· +‘√ e÷+ j˚T »Hê' |üsT¡ ´bÕdü‘˚
‘˚cÕ+ ì‘ê´_ÛjT· Tø±ÔHê+ jÓ÷>∑øπ eå T+ eVü‰eT´Vü≤+ (9 n.22 XÀ¢)
n+fÒ ∫+‘·\˙ï e÷ì qH˚ï (Ä‘·àH˚) ñbÕdæ+#˚ yê&ç ø√dü+ H˚qT,
uÛÑ÷˝Àø£ dü+ã+<ÛäeT÷ |üs¡˝Àø£ dü+ã+<ÛäeT÷ nsTTq nìï s¡ø±\
jÓ÷>∑øπ eå ÷\ uÛ≤sê˙ï eVæ≤dü÷Ô ñ+{≤qT nì ns¡+ú .
jÓ÷– ‘·|Œü eTs=ø£s¬ es¡÷ ^‘·qT dü+|üPs¡+í >± ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ
düeTs¡T\∆ T ø±s¡T n+{≤s¡T ˝≤Væ≤].^‘· nH˚~ kÕ<Ûqä , nqTuÛyÑ ê\ Á>∑+<Û+ä .
n+<äTe\¢ ø£sà¡ , uÛøÑ ,ÔÏ C≤„q+ e+{Ï @ e÷sêZìï kÕ<Ûqä #˚dHæ ê n<ä+‘ê
jÓ÷>∑y˚T ne⁄‘·T+~. jÓ÷>∑eTT ˝Ò≈£î+&Ü kÕ<Ûäq dü+uÛÑe+ ø±<äT.
jÓ÷>∑eT+fÒ ø£\sTTø£`n+fÒ eTq˝Àì eTqdüT‡, ÁbÕD+ $&ç>±
Á|üe]ÔdTü HÔ êïsTT. n$ s¬ +&É÷ ø£*ùdÔ Je⁄&ÉT. á Je⁄&ÉT Ä‘·à˝À ø£\e≥+
jÓ÷>∑+. Jyê‘·àqT |üse¡ ÷‘·à˝À ø£\|ü&yÉ T˚ kÕ<Û≈ä î£ \+<ä] @¬øø’ £ ñ<˚X› +¯ .
eTq Vü≤è<äjT· +˝À ñqï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉTì eTq+ bı+<ä˝øÒ b£ ˛e&ÜìøÏ
@¬øø’ £ ø±s¡D+ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ #·+#·\‘·«y˚T. Á|ü‹ <˚V≤ü +˝Àq÷ ÁbÕD+
#·+#·\+ ø±ã{Ϻ eTqdüT‡ ≈£L&Ü #·+#·\+ ne⁄‘·T+~. ÁbÕD≤ìï dæsú +¡
#˚jT· >∑*qZ ≥¢sTT‘˚ eTqdüT‡ ≈£L&Ü dæsú +¡ ne⁄‘·T+~.
ÁbÕD≤ìï dæsú +¡ #˚jT· &ÜìøÏ ÁX‚wy˜ü TÓ qÆ ñbÕj·T+ ÁbÕD≤j·÷eT+.
q<äT˝À¢ø¬ ˝≤¢ >∑+>±, eT+Á‘ê\˝À Á|üDeeTT (z+ø±s¡eTT) rsêú\˝À ø±o,
ÁX‚wy˜ü TÓ qÆ $ nqï≥T¢>±H˚ kÕ<Ûqä \ìï+{À¢øÏ ÁbÕD≤j·÷eT+ ÁX‚wy˜ü TÓ qÆ ~.
XÊÁdüÔ düeTà‘·yTÓ qÆ ~, n+<äs÷¡ eTìï+#˚~. á ÁbÕDy˚T á <˚V≤ü +˝À
eTTK´ ÁbÕDyêj·TTs¡÷|ü+˝À dü+#·]dü÷Ô ñ+≥T+~. X¯Øs¡+˝Àì ◊<äT
kÕúHê\˝À n~ ñ+&É&+É e\¢ BìøÏ ◊<äT ù|s¡T¢ ñHêïsTT. ÁbÕD, nbÕq,
<Ûë´q CÀ´‹ 52 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
düe÷q, yê´q, ñ<ëq á yêj·TTe⁄\T ◊<äT X¯Øs¡+˝À düe÷q+>±
ñqï≥¢sTT‘˚ eTqdüT‡ dæsú +¡ >± ñ+≥T+~. @ ø±s¡D+ e\¢ qsTTHê $ø±s¡+
#Ó+~q≥¢sTT‘˚ Ç$ #·+#·\+ nsTTb˛‘êsTT. m˝≤>∑+fÒ`yê‘·, |æ‘,Ô· ø£|üò
á eT÷&ÉT ø£qTø£ X¯Øs¡+˝À düe÷q+>± ñ+fÒ ˇ+{À¢ @ s√>∑+ ñ+&É<Tä .
@ ø±s¡D+ e\¢qsTTHê $ø±s¡eTT #Ó+<äq≥¢sTT‘˚ Ä ø±s¡D≤\øÏ
dü+ã+~Û+∫q s√>±\T |ü⁄&É‘êsTT. á |ü+#·yêj·TTe⁄\T dæsú +¡ >± ñ+&˚˝≤
#˚ùd ñbÕj·÷ìï ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· T\T eTq≈£î Á|ü<ëÛ q+ #˚XÊs¡T. XÊ«düqT
nÁdü+Ô >± ñ|üj÷Ó –+#·&yÉ T˚ XÊÁdüeÔ TT nHêïs¡T ˝≤Væ≤]. á XÊÁkÕÔ\T y˚<ë\T
Çe˙ï ≈£L&Ü XÊ«düjT˚ nì ˝≤Væ≤] eTVü‰X¯jT· T\T #ÓbÕŒs¡T.
nqHê´•Ã+‘·jT· +‘√...@ s¡øy£ TÓ qÆ ∫+‘·q÷ ˝Ò≈î£ +&Ü uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çH˚
dü<ëdüà]+#ê\+fÒ n~ XÊ«dü <ë«sêH˚ kÕ<Ûä´+. ÁbÕDX¯øÏÔì eTq+
yêj·TTe⁄‘√ bÕ≥T eTT≈£îÿ <ë«sê ˝À|ü\øÏ |”\TÃø=+{≤+. $X¯«+˝Àì Ä
ÁbÕDX¯øìÔÏ ø£s¬ ø˘>º ± |”\TÃø=H˚≥≥T¢ #ÓjT· ´&ÉyT˚ yÓTT‘·+Ô ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· T\T
#Ó|Œæ q jÓ÷>∑+ jÓTTø£ÿ s¡V≤ü dü´+.
dæŒ]≥T´e˝Ÿ nHê≥MT @+ #Ó|⁄ü +Ô ~ n+fÒ XÊ«dü |”\TÃ≈£îH˚ $<ÛëHêìï
MTs¡T e÷πsÃùdÔ MT #˚‘q· ‘·«+ e÷]b˛‘·T+~. n~ ìÁ<ä˝À »s¡T>∑T‘√+~.
düV≤ü »+ ø£sà¡ øö+‘˚jT· dü<√wüeTdæ q ‘·´CÒ‘Y
eTq‘√bÕ≥T |ü⁄{Ïqº ø£sà¡ @<ÓH’ ê ñ+fÒ Ä ø£sà¡ XÊ«ùd. m|ü&ÉT
m+&é ne⁄‘·T+~ Ä XÊ«dü? eTq‘√bÕfÒ Ä–b˛‘·T+~. XÊ«dü |”\TÃø=H˚
$<ÛëHêìï MTs¡T e÷πsÃùdÔ MT #˚‘q· ‘·«+ e÷]b˛‘·T+~. n~ ìÁ<ä˝À
»s¡T>∑T‘·T+~. C≤Á>∑<ëedü˝ú À+∫ ìÁ<ëedü˝ú ÀøÏ yÓfifl‚ ≥≥Te+{Ï Ä _+<äTe⁄
Ä Á{≤ì‡wüHé ùdCº Ÿ |ü≥Tºø√e&ÉyT˚ dü+<Ûë´e+<äqeTT jÓTTø£ÿ s¡V≤ü dü´+. Ä
_+<äTe⁄ <ä>sZ∑ ¡ MTs¡T C≤Á>∑‘>Ô· ± my˚sHY dÓ >t ± ñ+fÒ MT XÊ«dü˝Àì e÷s¡TŒ
MTs¡T >∑eTì+#·>\∑ T>∑T‘ês¡T.
<Ûë´q CÀ´‹ 53 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 ìÁ<äb˛j˚T yê&ç jÓTTø£ÿ Áu…‘Y >∑eTìùdÔ #ê˝≤ ˝À‘·T>± ñ+≥T+~.
#ê˝≤ &û|>t ± ñ+≥T+~.
<Ûsä à¡ dü+kÕú|Hü êsêújT· dü+uÛyÑ ê$T j·TTπ>j·TTπ> ªªÄ<Ûë´‹àø£+˝À j·TTπ>
j·TTπ>μμ nH˚ |ü<ëìøÏ ns¡+ú XÊ«dü. Á|üøè£ ‹˝À, u≤Vü≤´ »>∑‘T· ˝Ô À <Ûsä êàìï
kÕú|+æ #·&ÜìøÏ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ne‘·]kÕÔ&TÉ . <Ûsä à¡ dü+kÕú|Hü êsê∆jT· , eTq
X¯Øs¡+ ‘·q $<äT´ø£Ô <Ûsä êàìï #˚jT· &ÜìøÏ ø±e\dæq |ü]dæ‘ú T· \˝À ñ+&É&ÜìøÏ,
eTq˝À dü+uÛyÑ ê$T j·TTπ> j·TTπ> nH˚ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ esêìï #˚dæ #·÷|æ+#˚
<Óes¡T? XÊ«ùd uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT eTq˝À n+<äTøπ á düèwæìº ≈£L&Ü @eT+{≤eTT
eTqeTT? uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì jÓTTø£ÿ ñ#êä«dü, ìXÊ«dü\T <ëìï ‘·|Œü $T>∑‘êe˙ï
>∑eTì+#·T≈£î+{≤eTT eTqeTT. <ëìï MTs¡T ÁbÕø°dº t #˚dTü ø√+&ç. á XÊ«düe˝Ò¢
eTq <˚V≤ü +˝À j·÷+{ÏCH… ‡é ø±ì j·÷+{°u≤&ûdt ø±ì ‘·j÷· s¡sTT yê{Ïì
dü]#˚kÕÔsTT. ø±ì á s¬ +&É÷ m+<äT≈£î #˚kÕÔsTT? <Ûsä à¡ dü+kÕú|sü êHêújT· ,
eTq X¯Øs¡eTT ‘·q $<äT´ø£Ô <Ûsä êàìï #˚jT· &ÜìøÏ ø±e\dæq |ü]dæ‹ú ˝À
ñ+&É&ÜìøÏ eTq˝À XÊ«dü düÁø£eTeTT>± ñ+&É&ÜìøÏ eTq+ #˚jT· \dæ+~.
q&ÉT+ ì{≤s¡T>± ñ+#·T≈£îì, #˚‘T· \T m˝≤>∑ nsTTHê ô|≥Tºø√+&ç.
XÊ«dü ˝À|ü\øÏ yÓfió¯ ‘√+~, ãj·T≥≈£î ek˛Ô+~. MTπsMT Áf…Æ #˚jT· ø£+&ç.
ÇHêïfi¯ófl, Çìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\ ã{Àº, Çìï y˚\ »qà\ ã{Àºº ˝Òøb£ ˛‘˚
Çìï dü+e‘·‡sê\ ã{Àº, á X¯Øs¡+˝À ñ+&ç XÊ«dü |”\TdüTHÔ êï+ eTq+.
<ëìï e÷s¡Ã{≤ìøÏ Áf…Æ #˚jT· ø£+&ç düV≤ü »+>± ek˛+Ô~. sêìe«+&ç. nã®s«Y
#˚d÷ü Ô ñ+&É+&ç <ëìï. M\Tqï|ü&ÉT Ábı<äTq› ï ˇø£ >∑+≥, kÕj·T+Á‘·+
ˇø£ >∑+≥ &û|kt ˛¢ Á;‹+>¥, ˝À‘·T>± >±* |”\Ã+&ç, |üP]Ô>± e~˝ÒjT· +&ç.
e÷eT÷\T>± >±*ì >∑eTì+#·Tø√e≥+ e÷Á‘·+ ìs¡+‘·s+¡ #˚dTü ø√+&ç.
Ç+ø£ >±* ˝À|ü\øÏ yÓfió¯ ‘√+~. >±* ãj·T≥≈£î ek˛Ô+~. Ä ny˚sHY dÓ ‘t √
<Ûë´q CÀ´‹ 54 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
bÕ≥T ø£˙dü+ s√EøÏ s¬ +&ÉT >∑+≥\ bÕ≥T &û|t Á;‹+>¥ |üP]Ô>± }|æ]‹‘·T\Ô
ì+&Ü >±* |”\TÃø√+&ç. e~*q|ü&ÉT |üP]Ô>± U≤∞ nsTTb˛yê*.
ªª_ my˚sY Ä|òt Á;‹+>¥μμ @ |üì #˚dTü HÔ êï ≈£L&Ü XÊ«dü ˝À|ü\øÏyfiÓ ÀÔ+~.
‘·sê«‘· z $T©¢ ôdø£+&ÉT ˝À|ü\ Ä– eT∞fl ãj·T≥≈£î edüT+Ô ~. ãj·T≥≈£î
e∫Ãq ‘·sê«‘· eT∞fl ÁuÒø˘ edüT+Ô ~. eT∞fl ˝À|ü\øÏ yÓfió¯ +Ô ~. á Hê\T>∑T
bÕsTT+{Ÿ‡ ñHêïsTT. Á;‘YÇHé, ÁuÒø,˘ Á;‘Y ne⁄{Ÿ, ÁuÒø˘ M{Ïì >∑eTì+#·+&ç.
á Á;‘Y ÇHéø`Ï ne⁄{ŸøÏ eT<Û´ä ˝À s¬ +&ÉT ≈£î+uÛøÑ ±\T ñ+{≤sTT. ˇø£{Ï
˝À|ü\øÏ yÓ[fl Äπ>~. Ç+ø=ø£{Ï ãj·T≥≈£î e∫à Äπ>~. Ä s¬ +&ÉT ≈£î+uÛøÑ ±\
˝ÀH˚ e÷´õø˘ n+‘ê ñ+~. Ä Á;‘Y ˝À|ü\øÏ yÓ[fl ø±ùd|ü⁄ ñ+&É&+É
e\qH˚ j·TT ÄsY m˝…y’ .é á XÊ«dü ˝À|ü\øÏ yÓfió¯ ‘·Tqï|ü&ÉT ˙ »qà.
ãj·T≥≈£î yÓfió¯ qÔ ï|ü&ÉT ˙ eTè‘·T´e⁄ (ãj·T≥≈£î yÓ[fl ‹]– sê˝Ò<Tä
nqTø√+&ç <ëH˚ï eTè‘·T´e⁄ n+{≤s¡T). <ëìì |ü≥Tºø√ø£+&ç MTs¡T. _ y˚sY
Ä|òt <ä{Ÿ >±´|t <ëH˚ï dü+<Û´ä n+{≤s¡T. Ä dü+<Û´ä ì >∑eTì+#·+&ç. ªªmy˚sHY dÓ t
ÁbÕø°dº μt μ n+fÒ m|ü&ÉT qTe⁄« ñ+fÒ ˝À|ü\ ≈£î+uÛøÑ +£ ˝À ñ+&Ü*. ˝Òøb£ ˛‘˚
u≤Vü≤´ ≈£î+uÛøÑ +£ ˝À ñ+&Ü*. XÊ«dü ˝À|ü\øÏ yÓfiÀÔ+~. ãj·T≥≈£î ek˛Ô+~.
<ëìì |ü≥Tºø√ø£+&ç, »dtº #·÷dü÷Ô ñ+&É+&ç Á<äw>ºü ±.
s¬ +&Ée~ Á|ü‹s√p sêÁ‹ MTs¡T |ü&TÉ ≈£îH˚≥|ü&ÉT MT XÊ«düqT
‘·|üŒì dü]>±Z >∑eTì+#·+&ç. XÊ«dü˝À e÷s¡TŒ eùdÔH˚ MTs¡T ìÁ<ä
b˛>∑\T>∑T‘ês¡T. n~ >∑eTì+#·+&ç. á XÊ«düqT |”\TÃ≈£î+≥Tqï|ü&ÉT
XÊ«dü <ë«sê dü+kÕÿsê\qT ≈£L&Ü |”\TÃø√>∑*‘Z ˚ MTs¡T @+ dü+kÕÿsê\qT
(Ä˝À#·q\qT) |”\TÃ≈£î+{≤s√ Ä $<Û+ä >± MTs¡T e÷]b˛‘ês¡T. ñ<ë:
>∑Ts¡T≈£î\+˝À >∑Ts¡Te⁄ e~*q XÊ«dü •wüß´&ç˝À Á|üy•˚ +∫ ÁãVü≤àC≤„ì>±
e÷s¡‘ê&ÉT. n+<äTøπ >∑Ts¡TkÕìï<Û´ä +˝À ñ+&Ü* n+{≤s¡T.
<Ûë´q CÀ´‹ 55 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· eTqø£+~+∫q
ªªÁøj
Ï ÷· jÓ÷>∑+μμ
á ø±\+˝À Á|ü|+ü #·Á|üU≤´‹ eVæ≤+∫q ªªÁøÏj÷· jÓ÷>∑+μμ ˝Àø±ìøÏ
n+~+∫q eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· . Væ≤e÷\j·÷˝À¢ì dæ<∆ä
|ü⁄s¡Twüß&ÉT eTVü‰e‘êsY u≤u≤J Äosê«<ä+‘√ ˝≤Væ≤Ø eTVü‰X¯jT· á
jÓ÷>±ìï bı+<ës¡T. <ëìï |üse¡ TVü≤+dü jÓ÷>±q+<ä Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô #˚XÊs¡T.
eTìwæ s¡ø+Ô£ ˝À ñqï ø£s“¡ Hêìï Vü≤]+|ü#d˚ æ Äøχ»Hé (ÁbÕDyêj·TTe⁄/
ÄeT¢»ì) ‘√ ì+ù| ˇø±H=ø£ e÷qdæø,£ XÊØs¡ø£ Á|üÁøÏjT· yÓT<ä&TÉ ˝Àq÷,
yÓqTu≤eTT˝Àq÷ ñqï øπ +Á<ë*ï qeX¯ø‘ÔÏ √ ì+|ü&ÜìøÏ ˇ+{À¢ ø£\Twæ‘·
s¡ø+Ô£ »eTø±≈£î+&Ü Ä|æ, jÓ÷–, ø£DC≤˝≤\ ø£j å ÷· ìï ‘·–+Z #·&+É ø±ì
Äô|j·T´&É+ ø±ì #˚kÕÔ&TÉ . á kÕ<Ûqä ˝À ‘·q X¯Øs¡ ø£D≤*ï X¯ø>ÔÏ ± e÷πsÃkÕÔ&TÉ .
ÁøÏj÷· jÓ÷>∑+:` X¯Øs¡ yê´j·÷eT+, eTH√ìÁ>∑V≤ü +, z+ø±s¡+ MT<ä
<Ûë´q+ ø£*|æ ÁøÏj·÷jÓ÷>∑+ ne⁄‘·T+~. BH˚ï |ü‘·+»* 2`1˝À
‘·|kü Õ‡«<Ûë´j˚TX¯«s¡ Á|üD<Ï ëÛ Hêì ÁøÏj÷· jÓ÷>∑' nHêïs¡T. uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À lø£èwüí
|üse¡ ÷‘·à nH˚ø£ XÀ¢ø±\˝À BH˚ï ÁbÕNq jÓ÷>∑+>± n+~+#ês¡T.
ÁøÏj·÷jÓ÷>∑ Bøå± kÕ<Ûäq ` ªª>∑Ts¡T ø£èbÕVæ≤ øπ e\+μμ
eTVü‰e‘êsY u≤u≤J nqTÁ>∑V≤ü +‘√, |üsêX¯øÔÏ nqTÁ>∑V≤ü +‘√, >∑Ts¡T
|üs+¡ |üs¡ nqTÁ>∑V≤ü +‘√ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ] á ÁøÏj÷· jÓ÷>∑ kÕ<Ûqä ì |ü⁄düøÔ £
s¡÷|ü+˝À Hê#˚ ÁyêsTT+#ês¡T. H˚qT e÷ >∑Ts¡Te⁄\ <ë«sê 2000 dü+ˆˆs¡+
>∑Ts¡T|üP]íeT s√Eq á Bø£ìå ñ|ü<X˚ +¯ >± bı+<ëqT. >∑‘· 23 dü+ˆˆ\T>±
Bø£>å ± Ä#·]düTHÔ êïqT.
kÕ<Ûä≈£î&ÉT >∑Ts¡T|üs¡+|üs¡ô|’ ÁX¯<ä∆, $XÊ«dü+‘√ ÁøÏj·÷jÓ÷>±ìøÏ
eT÷\yÓTqÆ u≤u≤J eTVü≤sêCŸì <Ûë´ì+#ê*. ÁøÏj÷· jÓ÷>∑ |üs+¡ |üsì¡
<Ûë´ì+#ê*.
<Ûë´q CÀ´‹ 56 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ªªj·T<들e+ ‘·<“ä e¤ ‹μμ` kÕ<Ûqä ˝À uÛ≤eq Á|ü<ëq+
dæsú ¡ düTK Ädüq+˝À≈£Ls¡TÃì
1st Step:- wüDTàDÏ eTTÁ<ä‘√ ‘=$Tà~ (9) kÕs¡T¢ ªz+μø±s¡ kÕ<Ûq ä
#˚j÷· *. n\yê≥T nj·÷´ø£ n•«˙ eTTÁ<ä ≈£L&É ø£*|æ #Ój÷· ´*. wüDTàœ
n+fÒ s¬ +&ÉT HêkÕ s¡+Á<Ûë\T, s¬ +&ÉT #Óe⁄\T, s¬ +&ÉT ø£fió¯ fl eT÷düTø=ì
H√{Ï‘√ ÁbÕD≤ìï rdüT≈£îì #˚jT· ≥+.
2nd Step:- Bì˝À |üPs¡ø,£ ≈£î+uÛø Ñ ,£ sπ #·ø±\T 1:1:1 #˚j÷· *. á
kÕ<Ûqä #˚ùd≥|ü&ÉT Hê˝Àì |üè~« ‘·‘êÔ«ìï, »\‘·‘êÔ«ìï, n–ï ‘·‘êÔ«ìï
ø£\T|ü⁄‘·THêïqT nì uÛ≤$+#ê*.
1) wüDTàK eTTÁ<ä‘√H˚ H√{Ï‘√ >±*ì |”\TÑ·÷ ñ<äs¡ uÛ≤>∑+ |üP]Ô>±
≈£î+uÛøÑ +£ #˚dæ ‘·sT¡ yê‘· eTT≈£îÿ‘√ HÓeTà~>± >±*ì e<ä˝≤*. á $<Û+ä >±
@&ÉTkÕs¡T¢ #˚j÷· *.
2) wüDTàœ eTTÁ<ä‘√H˚ H√{Ï‘√ >±*ì |”\TÑ·÷ Ç|ü&ÉT Vü≤è<äjT·
uÛ≤>∑+˝À <äV≤ü s¡≈î£ +uÛøÑ +£ #˚j÷· *. eTT≈£îÿ‘√ >±*ì e<ä˝≤*. Hê˝Àì
yêj·TT‘·‘«Ô· eTT, Äø±X¯ ‘·‘«Ô· eTT ø£\T|ü⁄‘·THêïqT nì uÛ≤$+#ê*. |üPs¡ø,£
sπ #·ø,£ ≈£î+uÛøÑ ±\T 1:1:1 Ç˝≤ @&ÉTkÕs¡T¢ #˚j÷· *. Bì‘√ \+>¥‡ |üP´]ô|’ò
ne⁄‘êsTT.
3) ÁbÕD#ê\q+ 1:1:1 >± wüDTàœ eTTÁ<ä‘√ H√{Ï‘√ >±*ì|”*Ã
ø£+sƒ+¡ es¡≈L£ ≈£î+uÛøÑ +£ #˚d,æ ÁbÕD≤ìï˙e⁄ dü+ø£\Œ+‘√ X¯Øs¡ uÛ≤>∑+˝À
˝Ò<ë Ä #·Áø±˝À¢ Á‹|üŒ>∑*–q Á|üC≤„q+ <ëH˚ï jÓ÷>∑+ n+{≤s¡T.
e~˝Ò≥|ü&ÉT eTT≈£îÿ <ë«sê e<ä˝≤*. Hê˝Àì |ü+#·‘‘· êÔ«\T, |ü+#· ÁbÕD≤*ï
@ø£+ #˚dTü HÔ êïqT nì uÛ≤$+#ê*. á $<Û+ä >± @&ÉTkÕs¡T¢ #˚j÷· *.
3rd Step:- á kÕ<Ûq ä ˝À Äø±X¯‘‘· êÔ«ìï X¯Sq´+˝À Hê eTqdüT‡
X¯Sq´+ #˚dTü HÔ êïqT nì uÛ≤$+#ê*. |üPs¡ø,£ ≈£î+uÛøÑ ,£ sπ #·ø±\T 1:1:1
>± #˚j÷· *.
<Ûë´q CÀ´‹ 57 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 Çø£ÿ&É e÷Á‘·eTT eTT≈£îÿ‘√H˚ >±*ì øπ e\+ •s√uÛ≤>∑+˝À ≈£î+uÛøÑ +£
#˚dæ e~˝Ò≥|ü&ÉT eTT≈£îÿ <ë«sê ˇø£ÿkÕ]>± >±*ì e~*y˚j÷· *. Hê˝Àì
eTH√e÷*q´+ ˇø£ÿkÕ]>± ãj·T≥≈£î ek˛Ô+~, Hê Áu…H’ é ôd˝Ÿ‡ |üP´]ô|’ò
ne⁄‘·THêïsTT nì uÛ≤$+#ê*. á ÁøÏjT· \ e\¢ eTqdüT‡ ìj·T+Á‹+#·ã&ç
‘·sT¡ yê‘· #˚ùd <Ûë´q+˝À n+‘·sêï<ä+ $q{≤ìøÏ <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.
á kÕ<Ûqä ˝À Äs¡+uÛ+Ñ ˝À ˇø£ >±¢dTü ˙s¡T ô|≥Tºø√yê*. yÓTT<ä≥
z+ø±s¡ kÕ<Ûqä ‘·sT¡ yê‘· 1/2 >±¢dTü ˙s¡T Á‘ê>±*. á ÁbÕDÁøÏjT· \T |üP]Ô
nsTTq ‘·sT¡ yê‘· $T–*q 1/2 >±¢dTü ˙s¡T Á‘ê– <Ûë´HêìøÏ ≈£Ls√Ãyê*.
<Ûë´q+˝À uÛ÷Ñ eT<Û´ä +˝À <äèwæº øπ +ÁBø£è‘·+ #˚j÷· *, UÒ#Ø· eTTÁ<ä
n+fÒ Hê*ø£ì yÓqøÏÿ eT&ç∫ #˚‘·T\T e<äT\T>± @ _>∑T‘·«eTT @
ø£+&Ésê˝À¢q÷ ˝Ò≈î£ +&Ü MT≈£î ‘√∫q eTTÁ<ä˝À ô|≥Tºø√+&ç. MT >∑Ts¡T
dü«s¡÷bÕìï <Ûë´ì+#·+&ç. Á|üXÊ+‘·+>± ≈£Ls√Ãyê*. X¯Øs¡+˝À @ s¡øy£ TÓ qÆ
_–+|ü⁄ ñ+&É≈L£ &É<Tä .
áX¯«s¡' düs«¡ uÛ÷Ñ ‘êHê+ Vü≤è<˚X› s‚ T¡ e® ‹wü‹˜ . uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìX¯Ãj·T+
#˚dæ Vü≤è<äjT· kÕúq+˝À (≈£L≥dü+ú ˝À) ‘·qqT nH˚«wæ+#·eTì #ÓbÕŒ&ÉT. Ç<˚
Äj·Tq jÓTTø£ÿ $X‚wüyÓTÆq nekÕúq düú\+. jÓ÷>∑ e÷s¡Z+˝À yê]øÏ
Vü≤è<äj·TkÕúq+ n+fÒ ÄC≤„#·Áø£s¡÷|ü+˝Àì ≈£L≥düúy˚T. Ç~ ˝≤Væ≤Ø
dü«nqTuÛeÑ +.
>∑Ts¡T<Ûë´q+ #ÓjT· ´&ÜìøÏ nH˚ø£ e÷sêZ\T. n|ü&ÉT MTs¡T <Ûë´q
dæ‹ú øÏ yÓfi≤ÔsT¡ . ≈£L≥kÕúìï #˚sT¡ ø√e&É+ es¡øπ kÕ<Ûqä . ÄC≤„#Á· ø£+ es¡øπ
kÕ<Ûqä . Äô|’ Jyê‘·à Á|üj÷· D+ ø±+‹ #·Áø±\˝À »s¡T>∑T‘·T+~.
jÓ÷>∑+˝À Je⁄ì ã+<Ûë\T m+‘·es¡≈î£ n+fÒ`
1) eTDÏ|⁄ü s¡+es¡≈î£ `‘·*‘¢ √ e∫Ãq ã+<Û+ä |üP]Ô
2) Vü≤è<äjT· +es¡≈î£ `uÛ≤s¡´, dü+kÕs¡eTT‘√ e∫Ãq ã+<Û+ä |üP]Ô
<Ûë´q CÀ´‹ 58 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
3) Ä»„ es¡≈î£ `>∑Ts¡Te⁄‘√ ã+<Û+ä |üP]Ô, Äô|q’ Ä‘·à>±.
4) düV≤ü ÁkÕs¡+ ô|q’ `q Ä‘·à |üse¡ ÷‘·à. düe÷~Û dæ‹ú ˝À @$T ˝Ò<Tä .
ø£qTø£ <Ûë´q+˝À ˇø£ÿ ªª>∑Ts¡T ø£èbÕVæ≤ øπ e\yéTμμ e÷Á‘·yT˚ #ê\T.
düe÷~Ûd‹úæ , á nedüHú ˚ |üsÁ¡ ãVü≤à dæ‹ú n+{≤s¡T.
ÁøÏjT· n+fÒ ns¡+ú ªªø£sà¡ μμ nì. n+<äTøπ ÁøÏj÷· jÓ÷>∑yT˚ ^‘ê
Á|üø±s¡eTT ø£sà¡ jÓ÷>∑eTT. @ ø£sà¡ <ë«sê nsTT‘˚ |üse¡ ÷‘·à˝À Jyê‘·à
$©q+ ne⁄‘·T+<√ n<˚ ø£sà¡ jÓ÷>∑+ ˝Ò<ë ÁøÏj÷· jÓ÷>∑+ nH˚ ù|s¡T‘√
|æ\Teã&ÉT‘·T+~.
ÁbÕD≤ìøÏ ñqï #·+#·\‘·, n+fÒ ndæsú ‘¡ «· + ø±s¡DeTT>±H˚ <˚V≤ü uÀ<Ûä
ø£\T>∑T‘√+~. n+<äTe\¢ ìÁ<ä ≈£L&Ü nedüse¡ Te⁄‘√+~. ø±˙ á ÁøÏj÷·
jÓ÷>∑+ #˚dTü +Ô fÒ ÁbÕD+ dæsú e¡ TsTTb˛sTTq|ü&ÉT eT] ìÁ<ä Á|üj÷Ó »q+
≈£L&Üm≈£îÿe>± ñ+&É<Tä . á $<Û+ä >± jÓ÷– #ê˝≤ùd|ü⁄ düe÷~Ûd‘úæ T· &ÉsTT
ñ+&É&+É n\yê≥sTTb˛‘·T+~. Ä dæ‹ú ˝À n‘·ìøÏ Äøχ»Hé nedüs+¡
≈£L&Ü @$T ñ+&É<äT. ÁbÕDT\˙ï Äøχ»Hé rdüT≈£î+{≤sTT. ø±s¡“Hé
&Ój
’ ÷· ø¬ ‡’ &éqT $&ÉT<ä\ #˚kÕÔsTT. ø±˙ jÓ÷>∑T\T, jÓ÷>∑ÁøÏjT· <ë«sê ‘·eT
X¯Øs¡+˝À ñqï Á|ü‹ ˇø£ÿ ø√XÊ˙ï ø±s¡´s¡V≤æ ‘·+ #ÓjT· ´&É+˝À düeTs¡T∆
\e⁄‘ês¡T. n|ü&ÉT yês¡T Äøχ»Hé ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ ñ+&É>\∑ T>∑T‘ês¡T. jÓ÷>∑T\T
C≤Á>∑<eä dü˝ú ÀøÏ ‹]– e∫Ãq|ü&ÉT nìï ø√XÊ\‘√bÕ≥T >∑T+&Ó ≈£L&Ü
ø=≥Tºø√e&É+ yÓT<ä&TÉ ≈£î ÁbÕDX¯øÔÏ yÓfifl¯ &É+ nìï |üqT\T düÁø£eT+>±H˚
»s¡T>∑T‘êsTT. á $<Û+ä >± ˝≤Væ≤Ø ÁøÏj÷· jÓ÷>±ìï Ä#·]+∫ ìs¡+‘·s+¡
XÊ«düqT >∑eTìdüTÔ e⁄+fÒ eTq˝À XÊ«düs÷¡ |ü+>± ñqï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ eTq
jÓ÷>∑øπ eå ÷ìï #·÷kÕÔ&TÉ .
Y
<Ûë´q CÀ´‹ 59 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 >±j·TÁr »|ü kÕ<Ûäq ø±\Œìø£ kÕ>∑s+¡ ˝À eTTì– ñHêï&ÉT. ˇø£yfi˚ ¯ eTìwæøÏ XÊ+‹ \_ÛùdÔ n~
eT+Á‘·+ e\H˚ \_ÛdTü +Ô ~.
(y˚<eä T÷]Ô ‘·b˛ìwü˜ |ü+&ç‘· lsêeTX¯sà¡ Ä#ês¡´)
eT+Á‘·+ n+fÒ »|ü+ #˚ùd |ü<‹∆ä ø±<äT. Ä˝À#·q #˚ùd |ü<‹∆ä .
>±j·Tr
Á ‘·b˛uÛ÷Ñ $T˝À 1968, nø√ºãsY kÕ<ÛHä ê •_s¡+˝À Ç∫Ãq |Á eü #·q+.
eTìwæ á eT+Á‘ê\ <ë«sê ‘·q <äT'U≤\qT düTU≤\T>± e÷s¡TÃø√
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT @ |üì ø=s¡≈î£ eTq*ï á Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ |ü+|æ+#ê&√,
>∑\T>∑T‘ê&ÉT. eT+Á‘· X¯øìÔÏ ÄÁX¯sTT+#·øb£ ˛e≥+ e\q m≈£îÿe eT+~
@ |üì ø=s¡≈î£ eTqTwü´jÓ÷ì˝À »ìà+#êyÓ÷, Ä |üìì |üP]Ô#j ˚ T· T≥ eTq
ø£cÕº\˝À eTTì– ñHêïs¡T. <äT'U≤\qT <ä÷s¡+ #˚ùd eøÏHÔ ˚ ªeT+Á‘·+μ nì
ø£seÔ¡ ´+. <Ûë]àø£‘≈· î£ ns¡+ú ø£seÔ¡ ´ bÕ\q, y˚TeTT dü+|üPs¡í J$‘·+˝À
n+{≤s¡T. Mìe\q uÛÖ‹ø£ nedüsê\T ≈£L&É |üP]Ô ne⁄‘êsTT.
>±j·TÁr eT+Á‘·+ >∑T]+∫ m+‘Ó+‘· nsTT‘˚ Ä˝À∫+#êyÓ÷, XÊÁkÕÔ\qT
Ä<Ûë´‹àø£ øπ Áå ‘·+ #ê˝≤ $XÊ\yÓTqÆ ~. Bì˝À >±j·TÁr eT+Á‘·+
#·~yêyÓ÷, dü‘‡· +>∑+ ∫+‘·q eTqq+ #˚XÊyÓ÷ <ëì kÕs¡eTT˝À eT÷&ÉT
jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ ñ‘·ÿèwüºyÓTÆq~. Ç~ eTìwæ jÓTTø£ÿ ãT~∆ì yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ
$wüj÷· \T <ë– e⁄HêïsTT. 1) ÄdæøÔ ‘£ `· nq>± áX¯«s¡ $XÊ«dü+— 2)
rdüT≈£îedüT+Ô ~. eT+Á‘·+ |ü]+ƒ #·≥+ yÓTT<ä\T ô|{Ïqº ‘·sT¡ yê‘· n~ eTìwæì
Ä<Ûë´‹àø£‘`· nq>± Ä‘·àuÀ<Û,ä ‘·qqT ‘êqT |ü]wüÿ]+#·Tø=ì ‘·q u≤<Û´ä ‘·\T
<˚e⁄&ïç #˚dTü +Ô ~. >±j·TÁr eT+Á‘·+˝Àì Á|ü‹ nø£så +¡ q+<ä÷ C≤„q+`$C≤„q+
d”«ø£]+#·T≥— 3) <Ûë]àø£‘·`nq>± kÕ«e\+ãq, |üsêj·TD‘·, ø£seÔ¡ ´
Ç$T&ç ñHêïsTT. Ç+<äT˝À s¡V≤ü dü´ ‘·‘«· + Ç$T&ç ñqï~. y˚<eä TT, ñ|ü
|üsêj·TDT&ÉT, kÕ«e\+_, áX¯«s¡ |üsêj·TDT&Óq’ @ e´øÏÔ nsTTHê >±j·TÁr
ìwü‘T· \Ô T, <äsÙ¡ q+, düàè‘·T\T, sêe÷j·TD+ yÓTT<ä˝q’… Á>∑+<∏ë\T Mì >∑T]+∫
ñbÕdü≈î£ &Éì #Ó|Œü ã&É‘ê&ÉT. >±j·TÁr eT+Á‘·+ jÓTTø£ÿ C≤„q|üø+å£ <ë«sê @
$es¡+>± e]í+#êsTT. >±j·TÁ‹ì y˚<eä ÷‘· n+{≤s¡T. Hê\T>∑T y˚<ë\T
XÊ+‹, dü<‹Zä \_ÛkÕÔj÷Ó yê{ÏøÏ n~Ûø±] ne⁄‘ê&ÉT. eT]j·TT á ˝Àø£+˝ÀH˚
>±j·TÁr |ü⁄Á‘·T\T. ÁãVü≤à ‘·q ˇø=ÿø£ÿ eTTK+ qT+&ç >±j·TÁr ˇø=ÿø£ÿ
dü«s¡ZeTT, eTTøÏÔøÏ n~Ûø±s¡T\e⁄‘ês¡T. Ç<˚ e÷ nqTuÛÑe+, Ç<˚ e÷
#·sD¡ ≤ìøÏ yêK´qT #ÓbÕŒ&Éì XÊÁkÕÔ˝À¢ ñ+~. ÁbÕD≤j·÷eT|üPs¡«ø£+>±
n_ÛÁbÕj·T+, Ç<˚ e÷ $XÊ«dü+.
eT+Á‘êìï Ç˝≤ Ä#·]+#ê*.
z+ uÛ÷Ñ s¡T“¤e' dü«' ‘·‘‡· $‘·Ts¡«sπ D´+ ˆ
uÛsÑ √Z<e˚ dü´ BÛeTVæ≤ ~Ûj÷Ó jÓ÷q' Á|ü#√<äj÷· ‘Y ˆˆ Hê\T>∑T eTTU≤\ qT+&ç Hê\T>∑T y˚<ë\qT á $<Û+ä >± s¡∫+#ê&ÉT.
XÊ+‹≈£î+CŸ k˛<äØeTDT˝≤sê! z+ uÛ÷Ñ s¡T“¤e' dü«' (|üPs¡øe£ TT) ãTTπ>«<ä+
Vü≤]<ë«sY Çø£ÿ&É >±j·TÁr ‘·b˛ uÛ÷Ñ $T˝À >±j·TÁre÷‘· eT+~s¡+ ‘·‘‡· $‘·Ts¡«sπ D´+ (≈£î+uÛøÑ e£ TT) j·TEπs«<ä+
ñ+~. Çø£ÿ&É >±j·TÁr eT+Á‘·+ kÕ<Ûqä #˚jT· ã&ÉT‘·T+~. eT+Á‘·+ m+‘√ uÛsÑ √Z <˚edü´ BÛeTVæ≤ (πs#·øe£ TT) kÕeTy˚<+ä
kÕs¡ø∆ y£ TÓ qÆ ~. düeTs¡e∆ +‘·yTÓ qÆ ~. Bì e\q mH√ï |üqT\T »s¡T>∑T‘êsTT. ~Ûj÷Ó jÓ÷q' Á|ü#√<äj÷· ‘Y (u≤Vü≤´≈£î+uÛøÑ e£ TT) n<Ûsä «¡ D y˚<+ä
e÷qe⁄\T düeTdü´\‘√H˚ ekÕÔsT¡ . düeTdü´\‘√H˚ J$‘·+ >∑&TÉ |ü⁄‘ês¡T. ‘·sT¡ yê‘· á y˚<ë\ <ë«sê <äsÙ¡ q+, ns¡D´ø±\T, ñ|üìwü‘T· \Ô T,
ÄK]øÏ düeTdü´\‘√H˚, düeTdü´\ ø√düyT˚ J$‘êìï eTT–kÕÔsT¡ . eTìwæ |ü⁄sêD≤\T, düàè‘·T\T yÓTT<ä\>∑Tq$ s¡∫+|üã&çq$. >±j·TÁr eT+Á‘·+˝À
<Ûë´q CÀ´‹ 60 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY <Ûë´q CÀ´‹ 61 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
ñqï Á|ü‹ nø£så +¡ ˝À Á|ü|+ü #· $C≤„q+ n+‘ê ì+&ç ñqï~. Ç+<äT˝ÀH˚
ã+>±s¡+ ‘·j÷· s¡T#˚ùd $<Ûëq+ ≈£L&Ü ñqï~.
>±j·TÁ‹ eT+Á‘êìï ñbÕdæ+#·≥+ düs«¡ ÁX‚w+˜ü . Ç+<äT˝À ãT~∆ì
düHêàs¡+Z ˝À q&É|eü Tqï ÁbÕs¡q∆ ñ+~. eTìwæøÏ dü<Tä “¤~∆ edüTÔ uÛÖ‹ø£‘·
Ä<Ûë´‹àø£ ˝≤uÛ≤\T ø£\T>∑T‘êsTT. ñbÕdüq n+fÒ <ä>sZ∑ ¡ ≈£Ls√Ãe≥+ nì
ns¡+∆ . n+fÒ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì <ä>sZ∑ ¡ ≈£Ls√Ãe≥+ nì ns¡+ú . Äe⁄<ä÷&É Äe⁄
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓfifl¯ ≈£î+&Ü bÕ\T Á‘ê>∑>\∑ T>∑T‘·T+<ë? ‘·*¢ ˇ&ç˝À ≈£Ls√Ã≈£î+fÒ
_&Éb¶ Õ\T Á‘ê>∑>\∑ T>∑T‘·T+<ë? n<˚ $<Û+ä >± uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ düMT|ü+>±
˝Ò≈î£ +fÒ Ä‘·à jÓTTø£ÿ Äø£* @ $<Û+ä >± rs¡T‘·T+~? Ç<˚ eTqTwüß\qT
‘·è|æ|Ô ]ü #˚ ñbÕdüHê |ü<‹∆ä . eTìwæ X¯Øs¡+˝À @ $<Û+ä >± ÁbÕD≤ìøÏ
ÁbÕeTTK´‘· ñ+<√ n<˚ $<Û+ä >± Ä‘·à˝À áX¯«s¡TìøÏ ÁbÕeTTK´+ ñ+~.
kÕ<Û≈ä î£ &ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ[flq|ü⁄&ÉT e÷Á‘·yT˚ ‘·q y˚<qä \qT
uÛøÑ uÔÏ ≤Û e+‘√ $qï$+#·Tø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT. Ä düeTj·T+˝À uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT uÛ≈Ñ î£ ìÔ
ø√]ø£\qT rs¡Ã>∑\T>∑T‘ê&ÉT. n‘·ì ‘·èwüqí T yêdüq\qT, nVü≤+ø±s¡eTTqT
n+‘·+ #˚kÕÔ&ÉT. kÕ<Ûä≈£îìøÏ XÊX¯«‘· dü+‘√wü+, eTH√$ø±s¡eTT\qT
X¯$T+|ü#j ˚ T· ≥+, u≤<Û\ä qT ìyê]#·+≥+ düTKe+‘·+ nsTTq >∑èVü≤düú
Jeq+, >ös¡e+ yÓTT<ä˝q’… Ä<Ûë´‹àø£ ˝≤uÛ≤\qT ≈£L&Ü bı+<äT‘ê&ÉT. Bì
e\q n‘·&TÉ qs¡Tì s¡÷|ü+ qT+&ç Hêsêj·TDTì s¡÷|ü+˝ÀìøÏ e÷s¡‘ê&ÉT.
eT+Á‘·»|ü $<ÛëqeTT:` eT+Á‘êìï ñ#·Ã]¤ +#·T≥˝ÀH˚ eT+Á‘·d~æ ∆
ñqï~. eT+Á‘êìï yê#·ø£ »|ü+>± #˚ùd≥|ü&ÉT ˇø=ÿø£ÿ ;C≤ìï mìï
e÷Á‘·\T ì*|æ |ü\ø±* nqï~ ‘Ó\TdüTø√yê*. Ä |ü]C≤„q+ #ê˝≤ eTTK´+
ø£qTø£ >∑Ts¡Te⁄ |ü*øÏq≥T¢>±H˚ eTq+ |ü\ø±*. ãVæ≤s¡‘Z +· >± ñ#·Ã]¤ düTÔ
eT+Á‘êìï yê#·ø£ »|üeTT>± ø=+#ÓeTT ùd|ü⁄ nHê*. s¬ +&Ée <äX˝¯ À ˙≈£î
e÷Á‘·yT˚ ˝À|ü\ $ì|æ+#˚≥≥T¢ Çø£ n+‘·sꓤ>+∑ ˝À eTÚq+˝À uÛ≤eq
#˚dTü ≈£î+≥÷ ˇø=ÿø£ÿ #·Áø£eT+<äT á ;C≤\qT ìøÏ|å eÔü TT>± #˚døæ =qï≥T¢
<Ûë´q CÀ´‹ 62 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
uÛ≤$+∫ ªªeTH√»|ü+μμ>± #˚j÷· *. n|ü&ÉT eTq˝Àì #·Áø±\ìïj·T÷
Hê<äeTT>± e÷s¡T‘êsTT. Hê<ä+ n+fÒ n–ï Hê<ë–ï yÓ\T>∑T. ø±ã{Ϻ
»&ÉeTT˝…q’ X¯ãe› TT\T ns¡e∆ TT #˚‘· ÁbÕDe+‘·+ ne⁄‘êsTT. X¯ãe∆ TT
ns¡e∆ TTqT <ë{Ï ‘˚»dü‡sTTq Hê<äeTT>± e÷s¡T‘·T+~ kÕ<Ûqä ˝À. <ëìï
ªªHê<ëqTdü+<Ûëq+μμ n+{≤s¡T. Hê<ä+ n+fÒH˚ mø£ÿ&ÉsTTHê ªªz+μμ ø±s¡yT˚ .
z+ ø±sêìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± >∑Ts¡Te⁄ eTT+<äT <ëì e÷‘·èø± dü«s¡÷|üyTÓ qÆ
ˇø£ eT+Á‘êìï Á|ükÕ~kÕÔsT¡ . Ä eT+Á‘·+˝Àì nø£så ¡ düe÷Vü‰s¡eTT n+‘ê
ø£*|æ‘˚ ∫e]øÏ z+ø±s¡+˝À Ä eT+Á‘·+ \sTTdüTÔ+~. düs¡«esêí\T
z+ø±s¡+˝À+#˚ |ü⁄{≤ºsTT. z+ø±s¡eTT˝ÀH˚ \j·T+ nsTTb˛‘êsTT. eT+Á‘·+
≈£L&Ü Hê<äyT˚ . Ä Hê<ä+‘√ nH˚ø±ìï uÛ≤$+#˚ eTqdüT‡ì @ø±ìï uÛ≤eq
#˚ùd≥≥T¢ >∑Ts¡Te⁄ ñ|ü<X˚ +¯ #˚kÕÔ&TÉ , n|ü&ÉT Ä kÕ<Ûqä ‘√ eTqdüT‡≈£î
ªªXÊ+‹μμ #˚≈L£ s¡T‘·T+~.
eTq˝Àì ÁbÕD, eTH√, <äèwüß\º qT @ø°øè£ ‘·eTT #˚jT· T≥ ÁbÕD≤j·÷eT
\ø£Då eTT ˝Ò<ë Hê<ëqTdü+<Ûëq \ø£Då +. BìH˚ ÁbÕD»|üeTì, eTH√»|üeTì,
jÓ÷>∑eTì, <Ûë´qeTì #Óô|Œ<äsT¡ . ÁX¯<,∆ä $XÊ«düeTT MT<ä kÕ<ÛHä ê |ò*ü ‘·+
Ä<Ûës¡|&ü ç e⁄+≥T+~.
y˚TeTT ≈£L&Ü düeTs¡T\∆ y˚T. y˚TeTT MT n+<Ûøä ±sêìï ‘=\–+#ê\ì
yÓ\T>∑TqT MT˝À ì+bÕ\ì nqT≈£î+≥THêïeTT. MTs¡T Vü≤]<ë«sY e∫Ã
ø=+‘· rdüT≈£îH˚ yÓfifl¯ e#·TÃ. MTs¡T Çø£ÿ&É qT+&ç yÓ[fl uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø=s¡≈î£
ø=+‘· es¡≈î£ J$+#·≥+ H˚sT¡ Ãø√+&ç. øπ e\+ MT bı≥º ø=s¡øπ J$+#·ø£
J$‘êìï n_Ûeè~∆˝ÀìøÏ rdüTø=ì yÓfifl¯ +&ç. Bì e\q y˚T+ m+‘√
dü+‘√wækÕÔ+. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ≈£L&Ü dü+‘√wækÕÔ&TÉ . MT e´øÏ>Ô ‘∑ · düeTdü´|ü≥¢
y˚T+ |üP]Ô>± ÁX¯<∆ä eVæ≤kÕÔ+. y˚T+ yêìì <ä÷s¡+ #˚kÕÔ+. MTs¡T ì•Ã+‘·>±
ñ+&É+&ç. ás√EøÏ Ç+‘·{‘Ï √ düe÷|ü+Ô , z+ XÊ+‹.
S
<Ûë´q CÀ´‹ 63 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 ªk˛Vü≤yéTμ <Ûë´qCÀ´‹
(|üse¡ T|üP»´ l kÕ«$T z+ø±sY eTVü≤sêCŸ)
l XÊ+‹ ÄÁX¯eT+, X¯+Kes¡+ (ej·÷) ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢.
<Ûë´Hê\ìï+{Ï˝ÀqT ªk˛Vü≤yéTμ`XÊ«dü`<Ûë´qeTT n‘·´+‘· kÕVü‰j·T´
ø±]. n~ #ê˝≤ düT\TesTTq, #ê˝≤ düsfi¡ e¯ TsTTq, #ê˝≤ düŒwüeº TsTTq
|ü<‹∆ä ˝À ø√≥¢ø=\~ dü÷s¡T´\ ‘˚»düT‡‘√ >∑÷&çq uÛ≤yêr‘·d‹úæ øÏ e´øÏìÔ
#˚sT¡ düT+Ô ~. XÊ«dü <ë«sê ªk˛Vü≤yéTμ MT<ä @ø±Á>∑‘· ˝Òø£ <Ûë´qeTT, ˝À|ü\,
yÓ\T|ü\, #·T≥÷º @¬øq’ dü‘>Ô· ± @¬øø’ £ CÀ´‹>± ñqï Ä yÓ\T>∑T‘√ e´øÏÔ
‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<ä{≤ìøÏ <ë] rdüT+Ô ~. e´øÏÔ Ä ˝À|ü* yÓ\T>∑TqT >∑T]Ô+∫
‘·q Je ø£D≤\˝ÀH˚ <ëì kÕìï<Û´ä eTTqT nqTuÛ$Ñ kÕÔ&TÉ . Ä dü«j·T+ Á|üø±X¯
e÷qeTsTTq yÓ\T>∑Te\qH˚ Á|ü‹ edüTeÔ ⁄ ñìøÏ >∑*– Á|üø±•düT+Ô ~.
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝ÀH˚ Á|ü<eä∏ T XÊ«dü‘√H˚ e´øÏÔ <ëìì nqTuÛ$Ñ +#·>\∑ &ÉT, @\j·Tq>±
`n~ ªk˛Vü≤yéTμ (n~ H˚qT, ~e´‘·«+ H˚qT, CÀ´‹ H˚qT) nì ñ#·Ã]¤ dü÷Ô
düs«¡ <ë ñqï~.
yêdüeÔ +>± CÀ´‹, ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«dü`s¬ +&ÉT ø±e⁄, ˇø£ÿfÒ. n$ y˚sT¡
#˚jT· sêì $<Û+ä >±, XÊX¯«‘·+>±, n$uÛ≤»´+>± dü+j·TTø£yÔ TÓ Æ ñHêïsTT.
XÊ«düqT <Ûë´ì+#˚ e´øÏÔ CÀ´‹H˚ <Ûë´ìdüTHÔ êï&ÉT. ªk˛Vü≤yéTμ`XÊ«dü <Ûë´qeTTqT
ns¡+ú #˚døæ =q{≤ìø°, ‘·q˝À $©q+ #˚døæ =q{≤ìø° eTq MT ÁøÏ+~
yêø£´C≤\eTTqT Á>∑V≤æ <ë›+.
XÊ«dü˝À H˚qTHêïqT
Hê˝À XÊ«dü ñqï~
H˚qT XÊ«düqT
>∑‘+· ˝À H˚qT XÊ«dü>± ñHêïqT
es¡eÔ ÷q+˝À H˚qT XÊ«düqT
<Ûë´q CÀ´‹ 64 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À H˚qT XÊ«dü>± ñ+&Ée\dæq<˚.
>∑‘+· ˝À>±˙, es¡eÔ ÷q+˝À>±˙, uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À>±˙ H˚qT á XÊ«düø+£ fÒ
y˚sT¡ >± ñqï ø£Då + mø£ÿ&É ñqï~? H˚qT XÊX¯«‘·+>± XÊ«dü‘√ @ø£yT˚ .
ø±<äT, H˚qT ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«düH.˚ (Çø£ÿ&É XÊ«dü nq>±`nìï{Ïø° eT÷\eTsTTq,
ÁbÕ<∏$ä Tø£ X¯øÔÏ nsTTq ªÁbÕDeTTμ nì ns¡eú TT).
n~Ûø+£ >± Ä#·sD¡ jÓ÷>∑´eTsTTq kÕ<Ûqä qT ˝Òø£ Ä<Ûë´‹àø£eTsTTq
nuÛ≤´düeTTqT #˚jT· {≤ì¬ø’ eTq+ eTq ø£qT\qT eT÷dæø=+<ë+. á
|ü<ë\≈£î nr‘·+>± m~– düs«¡ <ë ˝À|ü\ ñqï XÊ«düqT nqTuÛ$Ñ +#·&ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#·+&ç. MTs¡T yêdüeÔ +>± XÊ«düqT nqTuÛ$Ñ +#·>\∑ s¡T, @\j·Tq>±
`nVü≤]ïX¯\÷`ªk˛Vü≤yéTμ, ªk˛Vü≤yéTμ (n~ H˚qT, n~ H˚qT) nì ñ#·Ã]¤ dü÷,Ô
MT ìÁ<ä˝À >∑÷&É n~ jÓT\¢|ü &É÷ ñqï~. MT XÊ«düqT`uÛÖ‹ø£eTT qT+&ç
Ä<Ûë´‹àø£eTTq≈£L, <˚V≤ü eTT qT+&ç eTH√eTj·TXÊ«dü≈L£ , <˚V≤ü uÛ≤eqqT+&ç
uÛ>Ñ e∑ <들eq≈£L`‘·s*¡ +#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·+&ç.
Ç+‘·≈î£ eTT+<äT #Ó|Œæ q$<Û+ä >± XÊ«dü, yÓ\T>∑T s¬ +&ÉT>±ø£ ˇø£ÿfÒ
nsTTq+<äTq MTs¡T ìs¡+‘·s+¡ XÊ«düqT >∑eTì+#˚≥|ü⁄&ÉT n~ H˚sT¡ >±
$TeTà*ï ªyÓ\T>∑T\ yÓ\T>∑Tμ ˝ÀìøÏ rdæø=ìb˛‘·T+~, m+<äTø£q>±`ªyÓ\T>∑Tμ
XÊ«dü \ ≈£ î XÊ«dü . ø±e\dæ q <ä + ‘ê @eT+fÒ ` neT÷\´eTsTTq
e÷qe»qàjÓTTø£ÿ >∑eT´+ #˚s≥¡ + ø√düyTÓ Æ dü+|üPs¡eí TsTTq eTH√ã\+‘√,
Vü≤è<äjT· ã\+‘√, Ä‘·àã\+‘√ ˝À|ü* ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«düqT |üP]Ô Á|üXÊ+‘·‘√
>∑eTì+#·≥y˚T. Ä $<Û+ä >± n‘·T´qï‘·eTsTTq düe÷~Ûd‹úæ ˝À uÛ≤yêr‘·
dæ‹ú ˝À, düTÁ|ü‹w摘 T· \T ø£+&ç, Ä dæ‹ú ˝À e´øÏÔ u≤Vü≤´C≤„q+ ˝Ò≈î£ +&Ü
dü+|üPs¡+í >± n+‘·Øq¢ T&Ée⁄‘ê&ÉT. Ä ~e´‘·«eTTqT, yÓ\T>∑T\ yÓ\T>∑TqT,
<ëì Ä≥Tb˛≥¢‘√ düVü‰, ñ#êä«dü, ìXÊÙ«dü\˝À eTqeTT >∑T]Ô<ë›+.
j·T<ës¡+∆ >± XÊ«dü˝À MTs¡T ñHêïs¡T, XÊ«dü MT˝À ñqï~. MTs¡T XÊ«dü>±
ªk˛Vü≤yéTμ ªyÓ\T>∑T\≈£î yÓ\T>∑Tμ >± ñHêïs¡T.
<Ûë´q CÀ´‹ 65 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 MTs¡T XÊ«düqT <Ûë´ì+#˚≥|ü⁄&ÉT, ˝À|ü* XÊ«dü ãj·T{Ï XÊ«dü ˇø£ÿfÒ
nì ‘Ó*dæø=+{≤s¡T. ˇπø XÊX¯«‘·yTÓ qÆ XÊ«dü ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«dü`ñqï~— n~
Á|ü|+ü #·+˝Àì e´≈£î\Ô +<ä]‘√ ø±<äT`e´ø£eÔ T÷ ne´ø£eÔ T÷ nsTTq düeTdüÔ
J$‘·+‘√qT @ø£eTì MTs¡T uÛ≤$+#˚˝≤ #˚dTü +Ô ~. á <Ûë´q+˝À MTs¡T
#ê\ ˝À‘·T>± $©qT\sTTq|ü⁄&ÉT, <˚V‰ü s¡+uÛ+Ñ qT+&ç e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ düèwæº
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+&˚ ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«dü>± MTs¡T+≥÷ ñHêïs¡ì Á>∑V≤æ kÕÔsT¡ .
@\j·Tq>±`ªk˛Vü≤yéTμ XÊX¯«‘·+ >∑qTø£. ªk˛Vü≤yéTμ e\qH˚ Á|ü|+ü #·eT+‘ê
ñqï~. yês¡T MT˝À ñHêïs¡T, MTs¡T yê]˝À ñHêïs¡T.
ªk˛Vü≤yéTμ <Ûë´q+˝À, ø±+‹ kÕ>∑s¡+˝À ãT&É>∑e˝…, Á|ü|ü+#·+
$©qeTe⁄‘·T+~. n+‘·+ >∑\ XÊ«dü nq+‘·eTsTTq XÊ«dü ne⁄‘·T+~,
ø±<äT— n~, ‘êHÓ|ü &É÷ n+‘·+ ø£\~>± ñ+&É˝<Ò ˙ä , nq+‘·eTsTTq
ªk˛Vü≤yéTμ XÊ«dü>±H˚ ñqï<ä˙ >∑T]ÔdTü +Ô ~. e´øÏj
Ô T˚ $X¯«yê´|ü⁄&Ô TÉ >± ñ+≥÷
ñHêï&ÉT (Jy√ <˚e' düHê‘·q'). Ä $<Û+ä >±, e´øÏ>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ XÊ«dü|Pü »,
düeTÁ>∑eTsTTq nK+&ÉeTsTTq ÄCÒ„j·TeTsTTq dü$Twæº>± ñqï
$X¯«yê´|üÔeTsTTq ªk˛Vü≤yéTμ |üP»≈£î eTq\qT #˚s¡TdüTÔ+~. eTq˝À
<Ûë´qCÀ´‹ì yÓ*–düT+Ô ~.
zyéT ! zyéT !! zyéT !!!
Y $T–*q nej·TeTT\˝Àì <√cÕìï ìyê]+#·TqT.
<Ûë´q CÀ´‹ 66 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
‹|üŒr>∑`neTè‘·e*¢`–˝Àj·÷
(ÇeT÷´ì{°ì ô|+∫ yê´<ÛTä \ìï+{Ïì ‘·]$Ty˚ùd ~yÍ´wü<eä TT)
nHês√>±´\qT b˛>=≥º{≤ìøÏ, @ ôd&’ é mô|øò ‡º˘ ˝Ò≈î£ +&Ü yê´<ÛTä \qT
ìyê]+#·Tø√e&ÜìøÏ ~yÍ´wü<+ä á ‹|üŒr>∑. neTè‘·e*¢ nq>± #êe⁄˝ìÒ
r>∑. neTè‘·eTT qT+&ç |ü⁄{Ïqº ~. Bì ù|s¡T ª>∑T&É÷∫μ Á|ü|+ü #·eT+‘ê
‘Ó\TdüT.
>∑eTìø£:` y˚|ü#Ó≥Tºô|’ n\T¢≈£îqï ‹|üŒr>∑ neTè‘·e*¢ #ê˝≤
n<äT“¤‘+· >± |üì #˚dTü +Ô ~.
Bì ñ|üj÷Ó >±\T:`
1) Á|ü<ëÛ qeTT>± nìï s¡ø±\ $wü »«s¡eTT\≈£î (&Ó+>∑÷´˝≤+{Ï$) ~yÍ´wü<+ä .
2) Bì <ë«sê &Éj÷· u…{dÏ t ø£+Á{À˝Ÿ ne⁄‘·T+~.
3) #·sà¡ yê´<ÛTä \≈£î n<äT“¤‘+· >± |üì #˚dTü +Ô ~.
>∑T&É÷∫:` Bìì >∑T]+∫ sêe÷j·TDeTTq ˇø£ ∫qï ø£<ä∏ ø£\<äT.
sêø£då ü |ü]eè‘·T&Óq’ sêeDTì sêeTT&ÉT #·+ô|qT. n|ü&ÉT sêeDTì#˚
#·+|üã&çq yêqs¡T\qT <˚y˚+Á<äT&ÉT neTè‘· es¡¸eTTqT >∑T]|æ+∫
Áã‹øÏ+#ÓqT. n|ü&Ü yêqs¡T\ X¯Øs¡eTT qT+&ç C≤] H˚\|ü&qç neTè‘·
_+<äTe⁄ qT+&ç ‹|üŒr>∑ nsTT |ü⁄f…qº T.
*esY:` eTq <˚V≤ü +˝Àì Á|ü<ëÛ q nej·TeyÓTqÆ *esYì X¯óÁuÛ|Ñ sü ∫¡
>∑TDeTT\T:` ì» s¡deü TT #˚<Tä s¡T∫ ø£*– j·TT+&ÉTqT. ñwüMí s¡´
yÓTÆq~ yê‘·, |æ‘·Ô, ø£|òü eT÷&ÉT <√wüeTT\qT Vü≤]+#·TqT. s¡ø£ÔXó¯ ~∆
ø£*–+#·TqT. yê+‹, y˚TVü≤eTT\qT Vü≤]+#·TqT. Äj·TTsYeè~∆ ì#·TÃqT.
»sƒs¡ ê–ïì eè~∆ |üs#¡ T· qT. Bì ˝Ò‘· Ä≈£î\ #·÷s¡eí TT X¯Øs¡ ‘·‘«Ô· eTTqT
<Ûë´q CÀ´‹ 67 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
eT+∫>± e÷s¡TÃqT. <˚V≤ü eTT˝Àì eTTK´ nej·TeeTT\˝Àì <äTwüº Á<äeeTT\
yÓ&É*+#·TqT. Bì Ä≈£î\≈£î ÄeTT<äeTT |üPdæ yÓ#·Ã#˚dæ ø£≥Tº ø£{Ϻq
ÁeDeTT\T/|ü⁄+&ÉT¢ e÷ìb˛e⁄qT.
nìï s¡ø±\ »«s¡eTT\≈£î ~yÍ´wü<eä TT:` ‹|üŒr>∑ q\>∑>={Ϻ ˙{Ï˝À
y˚dæ ˇø£ sêÁ‹ n+‘ê Hêqì∫à ñ<äjT· + e&Éø{£ ºÏ <ëì˝À |ü+#·<ës¡ ø£*|æ
Á‘ê–q »«s¡eTT ‘·>T∑ qZ T. s¡øXÔ£ ó¯ ~∆ n>∑TqT.
ø±yÓTs¡≈¢ î£ :` 1) ‹|üŒr>∑ s¡deü TTq+<äT ‘˚HÓ ø£*|æ ÁbÕ‘·'ø±\eTT˝À
ùd$+∫q ø±yÓTs¡T¢ ‘·>T∑ qZ T. e+{À¢ y˚&ìç Vü≤]+#·TqT— 2) ‹|üŒr>∑ Ä≈£îqT
q÷] eTT<ä#› d˚ æ eTõ®>‘∑ √ ùd$+∫q ø±yÓTs¡T¢ ‘·>T∑ qZ T.
Vü≤è<äjT· yê‘·eTTq≈£î:` ‹|üŒr>∑ #·÷s¡eí TT, $T]j·÷\ #·÷s¡eí TT
ø£*|æ y˚&ç ˙fi¯˝¢ À ÁbÕ‘·'ø±\eTTq Á‘ê–q Vü≤è<ë«‘·eTT\T Vü≤]+#·TqT.
#·sà¡ s√>∑eTT\≈£î:` s√– ‹|üŒr>∑ Ä≈£î\ ì»s¡deü TTqT ã˝≤qT
kÕs¡eTT>± Á‘ê– Js¡yí TÓ qÆ |æ<|ä ü H˚sTT #˚]Ãq j·TqïeTTqT |ü\T#·ì ø£+~
ø£≥Tº‘√ ‹ìq nìï s¡ø±\ #·sà¡ s√>∑eTT\ qT+&ç ìyês¡D bı+~ ~e´
s¡÷|ü⁄&É>T∑ qT.
‹|üŒdü‘T· Ô (<äT+|übı&ç) ñ|üj÷Ó >±\T:`
1) H˚‹‘√ ˝Òø£ ÄeTT<äeTT‘√ ˝Òø£ X§+]ƒ‘√ rdüTø=ìq yê‘·eTTqT.
2) |ü+#·<ës¡‘√ ø£*|æ rdüT≈£îqï |æ‘eÔ· TT (>±´dt) qT.
3) ‘˚H‘Ó √ rdüTø=ìq ø£|eüò TTqT Vü≤]+#·TqT.
á $<Û+ä >± ‹|üŒr>∑ dü+J$ì e+{Ï~. n+<äs÷¡ yê&ç ñ|üj÷Ó >±ìï
bı+<ä+&ç.
Y n~ <ëìì |ü⁄≥Tºøq£ T eTs¡∫b˛sTT dü«‘·+Á‘·eTT>± e´eVü≤]düTqÔ ï~. á
<Ûë´q CÀ´‹ 68 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
kÕ<Ûäq\T
eTq ãTTwüß\T Ä#·]+∫q $<Ûëq+ @+≥+fÒ yÓTT<ä≥ XÊ«dü˝À
e÷s¡TŒ ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T. <ëì ‘·s¡Tyê‘· dü÷s¡T´ì jÓTTø£ÿ ‘˚»düT‡ì
dü÷s√´bÕdüq >±j·TÁr eT+Á‘·+‘√ ˝≤ø√ÿe&É+ H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T.
<ëì ‘·sê«‘· >±j·TÁr eT+Á‘êìï j·TC≤„ìï ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì
yê‘êes¡D≤ìï e÷s¡Ã≥+ H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T. |ü>\∑ T >±j·TÁr eT+Á‘·+`sêÁ‹
|ü+#·<•ä eT+Á‘·+ u≤>± |üì #˚kÕÔsTT. |ü>\∑ T dü÷s¡´ $<ä´ì`sêÁ‹ #·+Á<ä
$<ä´ì >∑Ts¡Te⁄\T n+<äTøπ ñ|ü<•˚ kÕÔsT¡ .
n+#˚‘· Ç|üŒ{Ï qT+#ÓH’ ê MT XÊ«düqT e÷s¡TÃø√+&ç. &û|>t ± XÊ«dü
rdüT≈£îì HÓeTà~>± >±* e<ä\≥+ nqï~ H˚sT¡ Ãø√+&ç. XÊ«dü ˝À|ü*øÏ
m+‘·ùd|ü⁄ |”\TÃø√>∑\s√ n+‘·ùd|ü⁄ |”\TÃø√+&ç &û|>t ±. m+‘· HÓeTà~>±
e<ä\>∑\s√ n+‘· HÓeTà~>± e<ä\+&ç. ˇø£ >∑+≥bÕ≥T s√E Ç~ ÁbÕø°dº t
#ÓjT· ´+&ç. BH˚ï ªª&û|t k˛¢ Á;‹+>¥μμ n+{≤s¡T. |”˝ÃÒ ≥|ü&ÉT ˝À‘·T>±
}|æ]‹‘·TÔ\T ì+&Ü >±* |”\Ã+&ç. e~*q|ü&ÉT |üP]Ô>± U≤∞
nsTTb˛yê*. s√E˝À ˇø£ >∑+≥ bÕ≥T Ç~ ÁbÕø°dº t #ÓjT· ´+&ç.
dü÷ø£àå X¯ØsêìøÏ eTqdüT‡≈£î ñqï ‘˚&Ü @$T{Ï n+fÒ eTqdüT‡ eTq
eX¯+˝À ñ+&É<Tä . eTq eX¯+˝À e⁄qï eTqdüT‡ì dü÷ø£àå X¯Øs¡+ n+{≤+
n+‘˚ ‘˚&Ü.
#Ó’‘·q´yÓTÆq Ä‘·àqT`»&ÉyÓTÆq <˚Vü≤eTTqT ø£*|æ eTT&çô|&ÉT‘·÷
s¬ +&ç+{ÏøÏ eT<Û´ä q $T<Ûë´ H˚qT ˇø£{Ï |ü⁄≥Tº#T· qï~. <ëìH˚ ªª∫»®&ÁÉ >∑+~Ûμμ
nì, Je⁄&Éì, nVü≤+ø±s¡eTì, ø±s¡D X¯Øs¡eTì n+{≤s¡T. Ä‘·à>∑‘y· TÓ qÆ
H˚qT ˝À+∫ ˙{Ï˝À qT+∫ ãT&É>∑ e∫Ãq≥T¢ <˚V≤ü |ü]$T‘·yTÓ qÆ H˚qT |ü⁄{Ï.º
ªH˚qTμ nqT ‘·\+ù| eT÷\ ‘·\+|ü⁄.
<Ûë´q CÀ´‹ 69 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 kÕ<Ûqä \ jÓTTø£ÿ n+‹eT \ø£´å +: @MT Ä˝À∫+#·q≥Te+{Ï e÷qdæø£ Useful Hastha Mudras
dæ‹ú ˝À ñ+&É>*∑ >π kÕ<Ûqä . Bìì ns¡$+<√ eT÷&ÉT s√E\˝À H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT.
Picture:1 Picture:2 Picture:3
uÛ>Ñ y∑ êHé s¡eTD eTVü≤]¸ ø£fió¯ fl ‘Ó]∫Hê, ø£fió¯ fl eT÷dæHê @ Ä˝À#·Hê ˝Òì
dæ‹ú ˝À ñ+&˚yês¡T. eTqdüT‡ @ ‘·\+|ü⁄ sê≈£î+&Ü ñ+fÒn|ü&ÉT n+‘·sT¡ àK+
ne{≤ìøÏ Çwü|º &ü TÉ ‘·T+~.
á n+‘·sT¡ àK j·÷Á‘· eTq+ XÊ«dü <ë«sê #˚kÕÔ+. $XÊ«düeTT
Prana Mudra Vyana Mudra Apana Mudra
n+fÒ $•wüyº TÓ qÆ XÊ«dü. $XÊ«düeTT MTHé‡ j·T÷H√ Vü≤Ö j·T÷ ÄsY Á;‹+>¥.
Picture:5 Picture:6 Picture:7
XÊ«düì ìs¡+‘·s+¡ >∑eTìdü÷Ô e⁄+fÒ s√Es√EøÏ eTq˝À düs«¡ »„‘«· + &Óe\|t
ne⁄‘·T+~. n+<äT#˚‘· XÊ«ùd uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT. ìs¡+‘·s+¡ XÊ«düì >∑eTìdü÷Ô
ñ+&Ü*. kÕ<Ûqä ˝À >±* ˝À|ü*øÏ yÓfió¯ ‘·Tqï|ü&ÉT MT <äèwæº eTT≈£îÿ ø=q
<ä>sZ∑ ¡ ñ+&Ü*. á $<Û+ä >± e÷Á‘·yT˚ MT eTqdü‡ Á|üXÊ+‘·‘· bı+<äT‘·T+~.
Ä˝À#·Hê s¡V≤æ ‘· dæ‹ú øÏ #˚sT¡ ‘·T+~. n|ü&˚ eTq≈£î Ä‘·à #Ó‘’ H· ê´qTuÛ÷Ñ ‹ Udhana Mudra Samana Mudra Tatva Mudra

ø£\T>∑T‘·T+~. Picture:8 Picture:9 Picture:10

kÕ<Û≈ä î£ \≈£î dü÷#·q\T:

1) yÓT&çfÒwüHé nj·÷´ø£ H√{Ÿ #˚düTø√+&ç. ìÁ<äb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘·
ø£\˝§kÕÔsTT, yê{Ïì ≈£L&Ü H√{Ÿ #˚dTü ø√+&ç. Bìì Á&ûyTé &ÓØ’ nì
ù|s¡T ô|≥Tºø√+&ç. Sanjeevani Mudra Simha Krantha Maha Krantha
(for Heart problems Mudra Mudra
2) sêÁ‹ ìÁ<ä b˛‘·Tqï|ü&ÉT @$T Ä˝À∫dü÷Ô |ü&TÉ ≈£î+{≤s√ K∫Ñ·+>±
Ä Ä˝À#·q s¬ +&√s√E bı<äTq› ï »]– rs¡T‘·T+~. ˇπø Ä˝À#·q Picture:11 Picture:12 Picture:13

n~ uÛÖ‹ø£ »>∑‘T· ˝Ô À ~π>+‘· es¡≈î£ e÷s¡Ã≈£L&É<Tä .

3) ìÁ<äì kÕ<Ûqä >± e÷sêÃ*. eTq kÕ<Ûqä \ìï sêÁ‹ kÕ<Ûqä ˝Ò. |ü>\∑ T
XÊ«düøÏ sêÁ‹ XÊ«düøÏ ‘˚&Ü >∑eTì+#·+&ç. eTqì ìÁ<ä |ü⁄#Ã˚ ~, yÓT\≈£îe
‘Ó#Ã˚ ~ ñ<ëq ÁbÕD+ <ëìï |ü≥Tºø√yê*, >∑eTì+#ê*.
Prithvi Mudra
z+ z+ z+ Beeja Mudra Varuna Mudra

<Ûë´q CÀ´‹ 70 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY <Ûë´q CÀ´‹ 71 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY
 (eTVü‰) X¯óuÛÑ ø±eTq
dü«dæÔ Á|üC≤uÛ´Ñ ' |ü]bÕ\j·T+‘ê+ Hê´j˚Tq e÷πsD Z eTV”≤ eTV”≤XÊ'
>√Áu≤Vü≤àDÒuÀÛ ´ X¯óuÛeÑ TdüTÔ ì‘·´+, ˝Àø± düeTkÕÔ' düTœH√uÛeÑ +‘·T
ø±˝Òes¡‘ ¸ T· |üsq®¡ ´' |üèBÛ« düd´ü XÊ*˙
<˚XÀj·T+ øå√uÛsÑ V¡ ≤æ ‘√ Áu≤Vü≤àD≤ dü+‘·T ìs¡“j ¤ ÷· '
düsπ «uÛeÑ +‘·T düTœq' düsπ «dü+‘·T ìsêeTj·÷'
düsπ «uÛÁÑ <ëDÏ |üX´¯ +‘·T e÷ø£•Ã‘Y <äT'Ke÷|ü⁄ïj·÷‘Y
n|ü⁄Á‘ê' |ü⁄Á‹D' dü+‘·T |ü⁄Á‹D' dü+‘·TbÂÁ‹D'
ìs¡H∆ ê' dü<HäÛ ê' dü+‘·T Je+‘·T X¯s<¡ ë+ X¯‘+·
z+ XÊ+‹' XÊ+‹' XÊ+‹'

ndü‘√e÷ dü<eZä Tj·÷

‘·eTk˛e÷ CÀ´‹s¡eZ Tj·÷
eTè‘√´sêà neTè‘·+>∑eTj·÷
kÕ«s¡+ú e÷ |üse¡ ÷s¡+ú >∑eTj·÷
ne´ekÕÔ+ e÷ düTe´ekÕú+>∑eTj·÷
z+ XÊ+‹' XÊ+‹' XÊ+‹' XÊ+‹' XÊ+‹'

<Ûë´q CÀ´‹ 72 Ä<ä÷] ñ<äjT· uÛ≤düÿsY