Wika at Panitikan

Ang blog na ito nagbibigay ng mga kaalaman tungkol sa sabjek ng Sining ng Komunikasyon at ng
Malikhaing Pagsulat. Makakatulong ito sa mga estudyante at guro ng/sa Filipino. Ang mga kaalamang ito
ay hango sa mga aklat o artikulong nababasa ng may-ari ng blog na ito.

Monday, August 24, 2015

Kasaysayan ng Alpabetong Pilipino

Kasaysayan ng Alpabetong Pilipino

ALIBATA
Bago pa man dumating ang mga Kastila, tayo ay mayroon nang kinikilalang isang uri ng alpabeto.
Ito ang tinatawag nating Alibata, isang uri ng palaybaybayang hatid na atin ng mga Malayo at Polinesyo.
Sinasabing ang Alibata ay may impluwensya ng palatitikang Sanskrito na lumaganap sa India at sa iba
pang mga lugar sa Europa at sa Asya.

Ang Alibata ay binubuo ng labimpitong titik: 3 patinig at 14 na katinig, gaya ng makikita sa ibaba:

INSERT PICTURE

Ang bawat titik ng Alibata ay binibigkas na may tunog na a. Nilalagyan ng tuldok (.) sa ibabaw ng
titik kapag bibigkasin ang b ng bi.

Nilalagyan ng tuldok (.) sa ilalim ng titik kapag bibigkasing bu ang b.

Nilalagyan ng krus (+) sa tabi ng titik kapag nawawala ang bigkas na a sa bawat titik.

Ang // ang nagpapahayag ng tuldok.

Kakaiba ang pagsusulat ng alibata hindi katulad ng nakasanayan na ng mga Pilipino. Ang paraan
ng pagsulat ng mga katutubo’y patindig, buhat sa itaas pababa at ang pagkakasunod ng mga talata ay
buhat sa kaliwa, pakanan.

Mapapansin na walang titik na E at O sa matandang Alibata. Tatlo lamang noon ang mga patinig:
A, I at U. Nang dumating ang mga Kastila ay saka lamang pumasok ang mga tunog na E at O dahil sa mga
hiram na salitang Kastila namay ganitong mga tunog. Ang tunog na R ay sinasabing hiram din sa Kastila.

ANG ABECEDARIO
Nang dumating ang mga Kastila, binago nila ang ating sistema ng pagsulat. Sinunog nila ang lahat
halos ng ating katutubong panitikang nasusulat sa Alibata, kasabay ng kanilang pagsunog sa
sinasambang mga anito ng ating mga ninuno. Tinuruan nilang sumulat ang mga Pilipino sa pamamagitan
ng palatitikang Romano upang mabisa nilang mapalaganap ang Doctrina Christiana. Ang mga titik
Romano gaya ng alam na natin, ay iba sa mga simbolong ginagamit sa pagsulat sa wikang Hapon o sa
wikang Intsik.
 Itinuro ng mga Kastila ang kanilang Abecedario. Ang mga titik ng Abecedario ay ang mga
sumusunod:

A B C CH D

/a/ /be/ /se/ /se-atse/ /de/

E F G H I

/e/ /efe/ /he/ /atse/ /i/

J K L LL M

/hota/ /ke/ /ete/ /elye/ /eme/

N Ñ O P Q

/ene/ /enye/ /o/ /pe/ /ku/

R RR S T U

/ere/ /doble ere/ /ese/ /te/ /u/

V W X Y Z

/ve/ /doble u/ /ekis/ /ye/ /zeta/

Pansinin na sa dating 17 katutubong tunog sa matandang Alibata ay naparagdag ang mga

sumusunod upang maging 31 titik lahat.

Mga Patiniog: E at O

Mga Katinig: C, F, LL, Q, V, R, Z, CH, J, Ñ, RR, X

Sa loob ng halos apat na dantaong pananakop sa atin ng mga Kastila ay nasanay na ang ating lahi
sa mga hiram na salita na sa kasalukuyan ay hindi na halos napapansin kung ang mga ito ay katutubo o
banyaga.

ANG ALPABETONG INGLES

Nang matapos ang pananakop ng mga Kastila noong 1898, humalili naman ang mga Amerikano.
Dahil sa ang pinakamahalagang pokus ng pamahalaang Amerikano ay edukasyon ng mga Pilipino, naging
sapilitan ang pag-aaral ng wikang Ingles. Itinuro ng mga gurong Thomasites ang alpabetong Ingles na
may 26 na titik, tulad ng mga sumusunod:
 A B C D E F

G H I J K L

M N O P Q R

S T U V W X

Y Z

Mapapansin parehong titik-Romano ang ginagamit ng mga alpabetong Ingles at Kastila,

palibhasa’y kapwa kanluranin ang mga ito. Ngunit may mga tunog sa Ingles na wala rin sa dila ng mga
Pilipino. At sapagkat ang ispeling sa Ingles ay hindi na konsistent tulad ng sa Kastila, hindi na maaari ang
regular na tumabasan ng mga titik. Halimbawa ng mga sumusunod:

Football - putbol sexy - seksi

violin - bayolin magazine - magasin

Di kasintagal ng mga Kastila ang panahon ng pananakop ng mga Amerikano, subalit dahilan sa
empasis na ibinigay sa edukasyon, napakalawak ang naging impluwensya ng wikang Ingles, kaya’t
napakarami ang mga bokabularyong Ingles na humalo sa talasalitaang Filipino.

ANG ABAKADA
Noong panahon ng Pangulong Manuel L. Quezon ay binigyan-diin niya ang kahalagahan ng
pagkakaroon ng isang wikang pambansa. Nadama niya ang pangangailangang ito sapagkat malimit na
hindi niya makausap ang karamihan ng mg Pilipinong iba’t iba ang wikang sinasalin. Hindi niya makausap
ang mga ito sa wikang Kastila. At lalong hindi rin sa wikang Ingles. Kayat nang sulatin ang Konstitusyon
ng 1935, sinikap niyang magkaroon ito ng probisyon tungkol sa pagbuo ng isang wikang pambansa.

Ganito ang sinasabi sa Konstitusyon ng 1935: “Ang Pambansang Asemblea ay gagawa ng hakbang
tungo sa pagkaroon ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral na mga pangunahing wika
ng Pilipinas.”

Upang maitupad ang batas na ito, pinagtibay ng Kongreso ang Batas Komonwelt 184 na nag-aatas
na bumuo ng Institute of National Language o Surian ng Wikang Pambansa na siyang magsasagawa ng
pag-aaral kung alin sa mga pangunahing katutubong wika ng bansa ang higit na karapat-dapat na maging
wikang pambansa.

At Tagalog ang napiling maging batayan ng wikang pambansa.

Ngunit hinihingi rin ng batas na bago ipahayag ang napiling batayan ng wikang pambansa ay
kailangang mayroon na munang magagamit na aklat panggramatika sa paaralan. Si Lope K. Santos, isa sa
mga kagawad noon ng Surian ng Wikang Pambansa, ang sumulat ng nasabing gramatika na nakilala sa
tawag na Balarila ng Wikang Pambansa.

Noon isinilang, batay sa Balarila, ang Abakada na binubuo ng 20 titik na gaya ng mga sumusunod:

A B K D E G H I L M N NG

O P R S T U W Y

Sa dalawampung titik na ito’y lima (5) ang patinig at labinlima (15) ang katinig. Ang mga katinig ay
may tig-iisang tawag at bigkas lamang na laging may tunog na a sa hulihan. Gaya ng pagbaybay nang
pabigkas sa mga salitang sumusunod:

Bote - /ba-o-ta-e/ titik - /ta-i-ta-i-ka/

Dahilan sa limitadong bilang ng mga titik ng Abakada, naging problema ang panghihiram ng mga
salita, lalo na sa Ingles na hindi konsistent ang palabaybayan.

Komisyon sa Wikang Filipino:

2001 Revisyon ng Alfabeto
at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino

Bilang bahagi ng pagpapalanong pangwika na may layuning mapaunlad ang wikang Filipino tungo
sa istandardisasyon ng sistema ng pagsulat, nagpalabas ang Komisyon sa Wikang Filipino noong 2001 ng
revisyon sa alfabeto at ispeling ng wikang Filipino na pinamagatang 2001 Revisyon ng Alfabeto at
Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino na nakafokus sa gamit ng walong bagong letra ng alfabetong
Filipino (c,f,j,ñ,q,v,x,z).

I. Ang Alfabetong Filipino

Ang alfabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra. Ang tawag sa mga letra ay ayon sa bigkas-Ingles ng
mga Pilipino maliban sa ñ (enye) na tawag-Kastila. Ang walong (8) letra na dagdag ay galing sa mga
umiiral na wika ng Pilipinas at sa mga iba pang wika.

A B C D E F G H I J K
 /ey/ /bi/ /si/ /di/ /i/ /ef/ /ji/ /eych/ /ay/ /jey/ /key/

L M N Ň NG O P Q R S T

/el/ /em/ /en/ /enye/ /enji/ /o/ /pi/ /kyu/ /ar/ /es/ /ti/

U V W X Y Z

/yu/ /vi/ /dobolyu/ /eks/ /way/ /zi/

Pagbaybay
Pasulat Pabigkas

Salita boto /bi-o-ti-o/

bote /bi-o-ti-o/

titik /ti-ay-ti-ay-key/

Fajardo /kapital ef-ey-jey-ey-ar-di-o/

Roxas /kapital ar-o-eks-ey-es/

Akronim PSHS /pi-es-ets-es/

ARMM /ey-ar-em-em/

LANECO /el-ey-en-i-si-o/

FVR /ef-vi-ar/

GMA /ji-em-ey/

Daglat Bb. /kapital bi-bi/

Dr. /kapital di-ar/

Gng. /kapital ji-en-ji/

Simbolong Pang-agham/

Matematika Fe /ef-i/

H2O /eych-tu-o/
 Lb. /el-bi/

Kg /key-ji/

V /vi/

Tuntunin sa Panghihiram at Pagbaybay

1. Gamitin ang kasalukuyang lesksikon (salita) ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga.
Kung anong mayroong mga salita sa Filipino iyon ang ipanumbas sa mga salitang hiram.

Hiram na Salita Filipino

attitude ugali

rule tuntunin

ability kakayahan

west kanluran

school paaralan

electricity kuryente

shoe sapatos

book aklat

2. Kumuha ng mga salita mula sa iba’t ibang katutubong wika ng bansa. Nangangahulugang maaaring
gamiting panumbas sa mga salitang banyaga ang mga salitang magmumula sa iba’t ibang wika at
diyalekto sa bansa.

Hiram na Salita Katutubong Wika

hegemony gahum (cebuano)

imagery haraya (tagalog)

husband bana (cebuano)

muslim priest imam (tausug)

robber kawatan (cebuano)

fast paspas (cebuano)

slowly hinay-hinay (cebuano)

 drama dula (cebuano)

3. Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiniram na salita mula sa Kastila, Ingles at iba pang wikang banyaga
at saka baybayin sa Filipino. Dito ginagamit ang prinsipyo sa Filipino na kung anong bigkas ay siyang
baybay at kung ano ang baybay ay siyang basa.

Kastila Filipino Ingles Filipino

cheque tseke centripetal sentripetal

litro litro commercial komersyal

liquido likido advertising advertizing

educacion edukasyon economics ekonomiks

coche kotse radical radikal

esquinita eskinita baseball beysbol

Iba pang wika Filipino

coup d’etat (french) kudeta

chinelas (kastila) tsinelas

kimono (japanese) kimono

4. Gamitin ang mga letrang C,N,Q,X,F,J,V,Z, kapag ang salita ay hiniram nang buo ayon sa mga
sumusunod na kondisyon:

a. Pantanging ngalan

Quirino Canada Zamboanga City

John Valenzuela City Ozamiz City

Ceneza Bldg Qantas Airline El Nino

b. Salitang Teknikal o siyentifiko

Cortex Marxism carbohydrate

Enzyme infrared xenon

quartz calcium x-ray

c. Salitang may natatanging kahulugang kultural

Cañao (Ifugao) ‘pagdiriwang’

Hadji (Maranao) ‘lalaking Muslim na nakapunta sa Mecca’

Masjid (Maguindanao) ‘pook dalanginan’

Azan (Tausug) ‘unang panawagan sa pagdarasal ng mga Muslim

d. Salitang may irregular na ispeling o gumagamit ng dalawang letra o higit pa na hindi binibigkas o
ang mga letra ay hindi katumbas ng tunog

bouquet rendezvouz lazze faire

champagne plateau monsieur

e. Salitang may international na anyong kinikilala at ginagamit

Taxi exit fax xerox

Mga Tiyak na Tuntunin sa Gamit ng Walong (8) Letra

1. Mahahati sa dalawang grupo ang walong dagdag na letra sa alfabetong Filipino:

· ang mga letrang F,J,V,Z na may tiyak na fonemik na istatus sapagkat iisa lamang ang kinakatawang
tunog ng bawat isa; at

· ang mga letrang C,Ñ,Q,X na itinuturing na redandant dahil maaaring kumakatawan ang bawat isa
sa magkakaibang yunit ng tunog o kaya’y sunuran ng tunog, tulad ng:

C = /s/ central --- sentral

/k/ cabinet --- kabinet

Ñ = /ny/ baño --- banyo

Q = /k/ queso --- keso

= /kw/ quarter --- kwarter

X = /ks/ extra --- ekstra

= /s/ xylophone --- saylofon

2. Ang mga letrang F,J,V,Z, lamang na may tiyak na fonemik na istatus ang gagamitin sa ispeling ng
mga karaniwang salitang hiram upang hidi masira ang tuntunin ng isa-isang tumbasan ng tunog at letra
na katangian ng umiiral na sistema ng fonemik na ispeling sa Filipino. Narito ang mga tiyak na tuntunin:

· Gamitin ang letrang F para sa tunog /f/ sa mga karaniwang salitang hiram. Hal. Futbol, fraterniti,
fokus, fasiliteytor, foto

· Gamitin ang letrang F kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. French fries, Francisco, flourine, faddul (Iba: maliit na burol)

· Gamitin ang letrang J para sa tunog /j/ sa mga karaniwang salitang hiram. Hal. Sabjek, jaket, jornal,
objek, bajet, jam

· Gamitin ang letrang J kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. Jose, Japan, joules, majahid, hadji, jantu (Tausug: puso)

· Gamitin ang letrang V para sa tunog /v/ sa mga karaniwang salitang hiram. Hal. Varayti, volyum,
varyant, vertikal, valyu, vertikal

· Gamitin ang letrang V kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. Valencia City, Victoria, Vector

· Gamitin ang letrang Z para sa tunog /z/ sa mga karaniwang salitang hiram. Hal. Bazar, bazuka, zu,
ziper, magazin, advertayzing

· Gamitin ang ang Z kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. Zamboanga, zinc, azan, rendezvouz, laizze faire

3. Ito naman ang mga tiyak na tuntunin para sa mga letrang C, Q, Ñ, at X:

C

· Panatilihin ang letrang C kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. Calculus, carbohydrates, champagne, Carlos, chlorophyll

· Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may C, palitan ang C ng S kung /s/ ang tunog, at ng
letrang K kung /k/ ang tunog

Hal. Partisipant, sentral, sirkular, sensus, keyk, kard, magnetik

· Panatilihin ang letrang Q kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. Quartz, Quirino, quantum, opaque

· Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may letrang Q, palitan, ang Q ng KW kung ang tunog
ay /kw/; at ng letrang K kung ang tunog ay /k/

Hal. Kwarter, korum, sekwester, ekwipment, kota, kerida

· Panatilihin ang letrang Ñ kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. El Nino, La Tondena, Malacanang, La Nina, Sto. Nino

· Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may letrang Ñ, palitan ang Ñ ng mga letrang NY

Hal. Pinya, banyo, panyo, karinyosa, kanyon, banyera

· Panatilihin ang letrang X kung hiniram nang buo ang mga salita

Hal. axiom, xylem, praxis, Marxism, xenophobia, Roxas, fax, exit, taxi

· Kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang X, palitan ng KS kung ang tunog ay /ks/;
at ng letrang S kung ang tunog ay /s/

Hal. teksto, eksperimental, taksonomi, eksam, seroks