İNTİBAH - NAMIK KEMAL
TANZİMAT EDEBİYATI
ESER ÖZETLERİ
ARABA SEVDASI - RECAİZADE MAHMUT EKREM
Kişiler: Bihruz Bey, Periveş, Keşfi Bey,
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Romanda yanlış Batılılaşma ve miras-
yedi insan tipi üzerinde durulmaktadır.
Eserin Konusu: Romanda düşkün bir kadın uğ-
runa bütün varlığını düşünmeden hatta sorumsuz-
ca harcayan, düştüğünü fark ettiğinde ise çok geç
kaldığını gören mirasyedi, züppe Bihruz Bey’in ki-
şiliğinde dönemin trajikomik durumu ele alınmıştır.
Değerlendirme: Bihruz Bey, babasını erken yaşta
kaybeden, düzenli bir eğitim almayan, alafrangalığa özenen, süsü,
gösterişi seven bir karakterdir. Şık giyinir. Şımarık, sorumsuz bir gençtir.
CEZMİ - NAMIK KEMAL
Kişiler: Cezmi, Adil Giray, Şehriyar, Perihan
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Kitap, Türk edebiyatının ilk tarihî roma-
nı kabul edilmektedir. Cezmi XVI. yüzyıldaki olayla-
rı işler. Romanın kişileri tarihten alınmış gerçek ki-
şilerdir. Eserde romantizm akımının etkisi vardır.
Eserin Konusu: Kitapta genç, cesur, vatanını ve mil-
letini her şeyden daha çok seven bir yiğidin, devleti
için yaptıkları ve savaştaki kahramanlıkları anlatılır.
Türk askerlerinin gösterdikleri destansı kahraman-
lıklarla, Kırım Hanı’nın esir düşen kardeşi ile İran Şahı’nın kız kardeşi
arasında yaşanan, imkânsızlıklarla dolu bir aşk öyküsü Cezmi roma-
nının temel kurgusunu oluşturmaktadır.
Kişiler: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaşub
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: İntibah, ahlaki tez
ve tenkit romanıdır. Türk edebiyatı tarihinde ilk ede-
bî roman olarak değerlendirilir. Romanda roman-
tizm akımının etkisi görülür.
Eserin Konusu: Ali Bey, Mahpeyker adında eğ-
lence düşkünü bir kadına henüz onu tanımadan
âşık olur. Fakat fazla geçmeden kadın onu aldatır.
Ali Bey daha sonra Dilaşub adlı bir cariyeyle evle-
nir. Ama Mahpeyker bunu kıskanır. Türlü iftiralar atar. Ali Bey de bun-
lara inanır. Bu da Ali Bey’in sonu olur.
SERGÜZEŞT - SAMİPAŞAZADE SEZAİ
Kişiler: Dilber, Celal Bey, Zehra Hanım, Asaf Paşa, Cevher Ağa
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Edebiyatımızda
bütünüyle “esaret” temasını işleyen ilk romandır.
Romantizmden realizme geçişi sağlayan eserler-
dendir. Eserde esir kız Dilber’in hayatı realist bir
dille anlatılır.
Eserin Konusu: Bir esir kızın hayatı, çektiği acılar
anlatılmaktadır. 1887’de yazılan Sergüzeşt, Tanzi-
mat yazarları tarafından çok işlenen “beyaz kadın ticareti”ni konu edinir.
KARABİBİK - NABİZADE NAZIM
Kişiler: Karabibik, Huri, Yosturoğlu, Anderya, Yani, Linardi, Eftalya,
Koca İmam, Sarı İsmail, Hüseyin
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Nabizade Nazım
tarafından 1890 yılında yayımlanmıştır. Edebiya-
tımızda köy gerçeğini anlatan ilk romandır, realiz-
min başarılı bir örneğidir.
Eserin Konusu: Antalya’nın bir köyünde yaşayan
Karabibik adlı köylünün yaşam mücadelesi konu
edilir. Yazar, eserde bir çift öküz edinmeye çalışan,
tek çocuklu, dul bir çiftçinin hikâyesini anlatmakta-
dır. Olay Antalya ili Beymelek köyünde geçer.
1
ZEHRA - NABİZADE NAZIM
Kişiler: Zehra, Suphi, Münire Hanım, Şevket Efendi
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Nabizade Nazım’ın yazdığı bu roman,
edebiyatımızda natüralizm akımının etkilerinin gö-
rüldüğü ilk roman olarak kabul edilir. Eser, aynı za-
manda ilk psikolojik roman denemesidir.
Eserin Konusu: Romanda aşk ve ihtiraslarının kur-
banı olan kişilerin yaşamları ve intikam ateşiyle ya-
nıp tutuşan, psikolojisi bozuk Zehra’nın, sonu ölüm-
le biten hayat hikâyesi anlatılmıştır.
TAAŞŞUK-I TALAT VE FİTNAT - ŞEMSEDDİN SAMİ
Kişiler: Talat Bey, Fitnat Hanım, Hacı Baba, Emine Kadın, Şerife Kadın,
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: 1872’de Şemsettin Sami tarafından
yazılmış olan, “Talat ve Fitnat’ın Aşkları” anlamın-
da bir ad taşıyan, acıklı bir aşk hikâyesini anlatan
bu eser, Osmanlıca harflerle basılmış ilk Türkçe ro-
man örneğidir. Türk edebiyatının ilk yerli romanıdır.
Eserin Konusu: Talat Bey ile Fitnat Hanım’ın, so-
nu hüsranla biten aşklarının acıklı hikâyesidir. Eser,
görücü usulüyle evliliğin sakıncaları üzerinde durur.
MÜŞAHEDAT - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Siranuş, Agavni, Refet, Seyyit Mehmet Numan
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Müşahedat, “müşa-
hedeler, gözlemler” anlamına gelir. Kahramanlarını
hayatın içinden, gerçek kişilerden seçtiği, yazarın
bizzat bir roman kahramanı olarak kendisini ese-
re kattığı, birçok sosyal meselelere parmak bastı-
ğı, eleştirel ilginç bir romandır.
Eserin Konusu: Romanın esas konusu, romanın
yazılmasıdır. Kendi yazılma hikâyesini anlatan bu
roman, anlatıcı-yazar Ahmet Mithat’ın, çalıştığı gazeteye gitmek için
bindiği bir vapurda tesadüfen karşılaştığı kadınların konuşmalarına
kulak misafiri olmasıyla başlar.
2
DÜRDANE HANIM - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Dürdane Hanım, Ulviye Hanım (Acem Ali Bey), Mergub Bey,
Kayıkçı Sohbet Ağa
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Ahmet Mithat
Efendi’nin macera romanı sayılabilecek bu eser,
olay kuruluşu, aksiyonu, kişi kadrosu; ayrıca aşk
ve adalet duygularındaki derinliğiyle dikkat çeker.
Yazar, romanında, “iç içe hikâye veya roman” de-
nilebilecek olaylar anlatmıştır.
Eserin Konusu: Durağan hayatına renk katmak isteyen Ulviye Hanım,
erkek kılığına girerek komşusu Dürdane Hanım’ın hayatını incelemeye
başlar. Bu arada Ulviye Hanım, okumuş, bilgili, üç dil bilen, romanlara,
hikâyelere meraklı olan, kendisine macera arayan zengin bir duldur.
HÜSEYİN FELLAH - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Civelek Mustafa, Şehlevent, Hasna Hanım,
Hüseyin Fellah
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Ahmet Mithat Efen-
di’nin en başarılı roman denemelerindendir.
Eserin Konusu: Civelek Mustafa ile Şehlevent’in
Cezayir’de kabadayı olan Hüseyin Fellah’a yardım-
ları, iyiyle kötünün mücadelesi...
HASAN MELLAH - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Denizci Hasan Mellah, Dominico Badia, Cuzella
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Monte Kristo Kon-
tu adlı romanın naziresi olarak değerlendirilmesin-
den dolayı önemli bir macera romanıdır.
Eserin Konusu: Hasan Mellah’ın, âşık olduğu Cu-
zella’yı bulmak için birçok ülke gezmesi ve bu sı-
rada yaşadığı maceralar anlatılır.
FELATUN BEY’LE RAKIM EFENDİ - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Mustafa Meraki, Felatun Bey, Rakım Efendi, Canan
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Biri Batılılaşmayı
yanlış anlayan mirasyedi züppe tip (Felatun Bey),
diğeri kendini küçük yaşlardan itibaren çok iyi ye-
tiştirmiş, akıllı, tutumlu ve yerli değerleri benimse-
yen olumlu tip (Rakım Efendi) üzerinden yanlış Ba-
tılılaşmayı anlatan romanlarımızdandır.
LETAİF-İ RİVAYAT - AHMET MİTHAT EFENDİ
Kişiler: Her hikâyenin kahramanları farklıdır.
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Ahmet Mithat Efen-
di’nin Letâif-i Rivâyât serisinde yirmi beş kitap içeri-
sinde otuz ayrı eser yer alır. Bu eserlerin içerisinde
çeviri ve uyarlama olanlar önemli yer tutar.
TURFANDA MI YOKSA TURFA MI? - MİZANCI MURAT
Kişiler: Mansur Bey, Zehra, Fatma, Mehmet Efendi, Ahmet Şunû-
dî, Raşit, İbrahim
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Sosyal-siyasal ro-
man türünde yazılan, Tanzimat yıllarında köye yö-
nelişin önemli eserlerinden kabul edilen roman,
Mansur Bey’in şahsında Mizancı Murat’ın idealist
kişiliğini yansıtmasıyla önemlidir.
Eserin Konusu: Mansur Bey’in yaşadıklarını anla-
tan roman, kalkınmanın köyden başlaması gerekti-
ği düşüncesini bir çiftlik projesi ile açıklamaya çalışır. “Turfanda” yeni
üretilmiş, “Turfa” ise acayip anlamına gelmektedir.
3
MUHADARAT - FATMA ALİYE
Kişiler: Sai Efendi, Fazıla, Şefik, Calibe, Nab, Süha, Münevver Ha-
nım: Komşu kadın, Mukaddem
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Ahmet Mithatla
birlikte yazdıkları Hayal ve Hakikat’ten sonra Mu-
hadarat, Fatma Aliyenin ilk romanıdır. Aynı zaman-
da Türk romanının da bir kadın tarafından kaleme
alınan ilk örneğidir.
Eserin Konusu: Romanda baskı ile yapılan ve mut-
suzlukla sonuçlanan evlilik ve kadının ilk sevgisin-
den vazgeçerek tekrar sevebileceği düşüncesi işlenmektedir.
KÜÇÜK ŞEYLER - SAMİPAŞAZADE SEZAİ
Kişiler: Çocuk, Genç, İhtiyar (Koca), Oduncu, Köle Dilsitan, Tiyatro-
cu Paskal, Eftelya
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Bu eser, ede-
biyatımızdaki Batılı anlamda ilk hikâyedir.
Küçük hikâye türünün ilk örneğidir; yazar bu eseri-
ni Alphonse Daudet’nin etkisiyle yazmıştır. İlk ger-
çekçi öykülerin ortaya çıktığı bir eserdir. Küçük Şey-
ler’de biri Alphonse Daudet’den çeviri olmak üzere
yedi öykü vardır.
ŞAİR EVLENMESİ - İBRAHİM ŞİNASİ
Kişiler: Müştak Bey, Hikmet Efendi, Kumru Hanım, Sekine Hanım,
Ziba Dudu, Ebüllaklaka
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Tanzimat Döne-
mi yazarı İbrahim Şinasi tarafından 1859’da yazı-
lan, Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde tek perde ola-
rak tefrika edilen, Türk Edebiyatının ilk tiyatrosudur.
Eserin Konusu: Töre komedisi özelliği taşıyan Şa-
ir Evlenmesi, görücü usulüyle evliliğin sakıncalarını
konu almaktadır. Eserde alafranga tutum ve dav-
ranışı, kılık ve kıyafetiyle mahallelinin hoşuna gitmeyen Müştak Bey
adında bir şairin sevip evlenmek istediği genç Kumru Hanım yerine,
onun büyük kız kardeşi çirkin ve kart Sakine Hanım’ı almaya mec-
bur edilmesi ele alınır.
VATAN YAHUT SİLİSTRE - NAMIK KEMAL CELALETTİN HARZEMŞAH - NAMIK KEMAL
Kişiler: İslam Bey, Zekiye, Sıtkı Bey, Abdullah Çavuş Kişiler: Mihricihan, Celâlettin Harzemşah, Neyyire, Kutbettin

Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Vatan yahut Silistre,
Türk edebiyatının Batılı anlamda yazılıp oynanan
ilk tiyatro yapıtıdır. Dört perdelik bir oyundur. Yaza-
rın ilk tiyatro piyesidir. Eserin gerçek adı “Vatan”dır.
Eserin Konusu: Silistre bugünkü Bulgaristan’da
Tuna Irmağı’nın kıyısında bir kenttir. 1388 yılında
Türkler tarafından fethedilen Silistre, 1853-1856
Kırım Savaşı sırasında çok kalabalık bir Rus ordu-
su tarafından kuşatılmıştır. Musa Hulusi Paşa kumandasındaki Türk
kuvvetleri kırk gün boyunca şehrin kaleyi kahramanca savunmuştur.
Bunun yanında, Silistre Kalesi’ne yardıma koşan gönüllüler ve bun-
lardan İslam Bey ile Zekiye’nin aşkı da anlatılmaktadır.
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: En uzun oyunu-
dur. 15 perdeden oluşmaktadır. Yazarın sahnelen-
mek üzere değil, okunmak üzere yazdığı tek tiyat-
ro oyunudur. Oyunun en az kendisi kadar meşhur
olan bir de mukaddimesi vardır. Bu mukaddime-
de, V. Hugo’nun Cromwell adlı eserinin özellikle-
ri bulunmaktadır.
Eserin Konusu: İslam dünyasını tehdit eden Moğol tehlikesine karşı
kahramanca mücadele eden Harzemşahlar Devleti’nin son hüküm-
darı olan Celâlettin Harzemşah’ın hayatı, kahramanlıkları ve Moğol-
lara karşı giriştiği mücadele ve gayretleri anlatılmıştır.

GÜLNİHAL - NAMIK KEMAL KARA BELA - NAMIK KEMAL

Kişiler: Gülnihal, Kaplan Paşa (Sancak Beyi), Muhtar Bey (Kaplan Kişiler: Mirza Hüsrev, Behrever Bânu, Harem Ağa-
Paşa’nın amcaoğlu), Hilmi Efendi, Kara Veli, Zülfikar Ağa, Mestan, sı Ahşit
Paşo Hanım, İsmet Hanım Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Beş perdelik bir tra-
jedidir. Eserde, harem ağalarının entrikaları üzerine
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Gülnihal, Namık Ke-
kurulu yerli bir dram anlatılmaktadır. Eserin konu-
mal’in ikinci tiyatro eseridir. Eserde olaylar, Tanzimat
su Hint tarihinden alınmıştır. Olay, Babürlüler Dev-
Dönemi’nde geçmektedir. Bu oyun, içinde hem bir
leti’nin sarayında geçmektedir. Oyunun iki ana ka-
aşk hikâyesi barındırmakta hem de makam ve para
rakteri Behrever Banu ve Mirza Hüsrev’dir.
hırsı ile insanların neler yapabileceğini anlatmakta-
dır. Eserin adı, “Râz-ı Dil” (Gönüldeki Sır) iken, san-
sür kurulu tarafından Gülnihal’e çevrilmiştir. Oyu-
nun başkarakteri, zalim yönetici Kaplan Paşa’dır.

Eserin Konusu: Taşrada zalim bir sancak beyi olan Kaplan Paşa’nın ZAVALLI ÇOCUK - NAMIK KEMAL
halka çektirdiği eziyetler karşısında, yılmadan yapılan mücadelenin
Kişiler: Şefika, Atâ, Halil Bey, Tâhire Hanım, Paşa
hikâyesidir.
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Üç perdelik bir tra-
jedidir. Eserde gençlerin aile baskısıyla evlendiril-
meleri ve hazin sonları işlenmiştir. Oyunun iki ana
AKİF BEY - NAMIK KEMAL karakteri, Şefika ve Atâ’dır. 18. yüzyıl Avrupa ro-
mantik edebiyatlarında birçok örneği görülen “ve-
Kişiler: Akif Bey, Dilruba, Süleyman Kaptan, Esat Bey, Şahin Bey, Se-
rem edebiyatı” ile “intihar edebiyatı” kavramlarını
lim Bey, Bahtiyar Bey, Hamdi Efendi, Kamer, Süfyan, Nikoli
Türk edebiyatında işleyen ilk eserlerdendir. Victor
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Eserin konusu- Hugo’nun Hernani adlı dramının sonu ile Zavallı Ço-
nu; Yunan İsyanı, Navarin Baskını ve Kırım Savaşı cuk’un sonu arasında önemli benzerlikler mevcuttur.
oluşturmaktadır. Eserde kahraman bir kocaya iha-
Yine Zavallı Çocuk (Namık Kemal), İçli Kız (Abdülhak Hamit Tarhan),
net eden bir kadının aile ve toplum hayatında oy-
Vuslat (Recaizade Mahmut Ekrem); bu üç önemli tiyatro oyunu yapı-
nadığı yıkıcı rol üzerinde durulmuştur.
sal ve içerik olarak da birbirine oldukça benzemektedir.
Eserin Konusu: Yazar Magosa’da yazdığı bu ese-
rinde, yurtsever bir deniz subayının göreve koştu-
ğu sırada karısının kendisine bağlılık göstermeyi-
şini anlatırken, ahlaksal bir yorum da getirmiştir.

4
İLHAN - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Ebu Said Bahadır Han (İlhan), Emir Ço-
ban, Bağdad, Dilşad Hatun, Dımaşk
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: İlhan, Abdülhak
Hamit Tarhan’ın aruzla yazdığı manzum dıramıdır.
Tarihî bir konuyu işlemektedir.
Eserin Konusu: Tatar hükümdarı Ebu Said Baha-
dır Han yani İlhan, veziri olan Emir Çoban ile sü-
rekli bir güç mücadelesi içerisindedir.
SARDANAPAL - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Akın Darakes, Yudes, Sardanapal, Abdülbaal, Arbakes
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Sardanapal 12 bö-
lümden oluşan, aruz ölçüsüyle kaleme alınmış bir
dramdır. Konusunu tarihten almaktadır. Hamit’in
ilk manzum eseridir.
Eserin Konusu: Sardanapal’ın zulüm ile halkı yö-
netmesi ve Sardanapal’ın kızı Yudes ile Akın Da-
rakes’in aşk hikâyesi… Sardanapal, konularını es-
ki tarihten alan, cihangir ve vatanperverleri işleyen
bir oyundur.
Değerlendirme: Oyun, sahnelenme tekniğine uygun değildir, okun-
mak üzere yazılmıştır. Eser, Şehname vezniyle yazılmıştır.
TARIK - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Tarık, Zehra, Salha, Musa ibn Nusayr, Mer-
van, Aziz, Culyanus
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Tarık, konusunu İs-
lam-Arap tarihinden alan Abdülhak Hamit Tarhan’ın
mensur bir piyesidir. Eser sanatçının Türkiye dışın-
da şöhret kazanan ilk eseri olarak bilinir. Eserin di-
ğer ismi “Endülüs’ün Fethi” dir.
Eserin Konusu: Eser, Endülüs’ün Müslümanlar ta-
rafından fethi ve Tarık’la Zehra’nın aşkı üzerine kuruludur.
5
NESTEREN - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Nesteren, Hüsrev, Kabil Hükümdarı Gazenfer
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Nesteren, Türk ede-
biyatında hece ölçüsüyle yazılan ilk manzum tiyat-
ro eseridir, dramdır türündedir. O yıllarda Abdülha-
mit ile V. Murat arasında süren kavgaya benzediği
için, güne paralellik çizmektedir. Hükümdarlardan
biri halk tarafından sevilmekte diğeri sevilmemek-
tedir. Abdülhamit ile V. Murat arasında da böyle bir
benzerlik vardır. Bu yüzden yazar, bu eserini imza-
sız olarak bastırmıştır.
MACERA-YI AŞK - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Haydar Mirza, Keşmirli Sakibe Sultan, Gülnaz, Zeynep Begüm
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Hamit’in ilk eseri-
dir. Düzyazı şeklinde yazılmıştır. Yazarın uzak ülke-
lere karşı özlemi bu eserle başlar. Eser, evliliklerin
nasıl yapılacağı hakkında bilgi verir. Oyun, masal
havası içinde yazılmıştır.
Eserin Konusu: Eserde karmaşık aşk macerala-
rının ortaya çıkardığı zorluklar işlenir. Keşmir civa-
rında yaşayan kabile reisi, kızı Sakibe Sultan’ı kar-
deşinin oğluna vermek istemektedir.
SABR U SEBAT - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Raksâver, Mehmet Bey, Zehra, Esadullah Dede
Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Abdülhak Hamit
Tarhan’ın sade bir dille kaleme aldığı, mensur bir
tiyatro eseridir. Sabr u Sebat’ta Rumeli köylülerinin
gündelik hayatlarıyla ilgili realist sahnelere ve çok
sayıda atasözü ile deyimlere yer verilmiştir.
Eserin Konusu: Edirne’de başlayan aşk Filibe,
Paris ve İstanbul’da çeşitli hayat öyküleriyle birle-
şip devam eder.
EŞBER - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
Kişiler: Eşber, Sumru, Rukzan, İskender

Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Abdülhak Hamit’in

konusunu eski tarihten alıp çeşitli tarihî kaynak-
lardan beslenerek yazdığı Eşber, içeriğinin sade-
liği ve sahnelenebilirliği gibi özellikleriyle başarı-
lı bir dramdır.

Eserin Konusu: Eşber, Abdülhak Hamit’in konusu-

nu Antik Çağ tarihinden alarak yazdığı eseridir. Ma-
kedonyalı İskender ile Keşmir Meliki Eşber’in mücadelesini ele alan
eserin odağında savaş vardır.

DUHTER-İ HİNDU - ABDÜLHAK HAMİT TARHAN

Kişiler: Tomson, Surucuyi, Elizabet, Sir Bortel

Eserin Edebiyatımızdaki Yeri: Duhter-i Hindu,

Abdülhak Hamit’in romantik özellikler gösteren,
ilk kez alegorik bir anlatımı yeğlediği ve bundan
sonraki manzum tiyatroların ilk denemesini yaptı-
ğı eseri olması bakımından önemlidir.

Eserin Konusu: Abdülhak Hamit, Duhter-i Hindu’da

ön planda Hintli bir kız ile bir İngiliz subayının ara-
sında yaşanan aşkı ele alır.