Tema 6

TEMA 6
REACCIÓNS
ÁCIDO-BASE
1 | Introdución histórica ao concepto
de ácido e base
2 | Concepto de ácido-base segundo
a teoría de Brönsted-Lowry
3 | Produto iónico da auga
4 | Notación de pH e pOH
5 | Forza relativa de ácidos e bases
fronte á auga. Grao de ionización
6 | Estudo cualitativo da hidrólise
7 | Reaccións entre ácidos e bases
8 | Importancia do pH: como regulalo
e medilo
9 | Volumetrias de neutralización
ácido-base: valoración dun ácido
forte cunha base forte
10 | Aplicacións das volumetrías
ácido-base
Actividades TIC:
· A lgúns ácidos e bases de
intereseIndustrial na vida cotiá
· O Problema da chuvia ácida e as
súas consecuencias en Galicia
Prácticas de laboratorio:
· U so de indicadores para
determinar o carácter ácido-base
dalgunhas disolucións
· Comprobación cualitativa
da acción dunha disolución
reguladora
· Valoración dun ácido forte cunha
base forte
Actividades propostas
Actividades de repaso
Mapa conceptual do tema
239
Reaccións ácido-base
Un importante grupo de reaccións químicas teñen lugar entre os denominados ácidos e bases,
substancias que ademais teñen un grande interese comercial nunha sociedade con base na tec-
noloxía e na produción. Por iso imos dedicar este tema a tratar de interpretar o comportamento
ácido e básico que presentan algunhas substancias en disolución acuosa: Que propiedades pre-
sentan estas substancias? Por que presentan estas propiedades? Como se pode entender o seu
comportamento facendo uso das leis do equilibrio químico? Que utilidade ten o seu estudo?
1 INTRODUCIÓN HISTÓRICA AO CONCEPTO

DE ÁCIDO E BASE
O uso de ácidos e bases é moi antigo. Por exemplo, cando o ser humano quixo empregar a pel
dos animais, encontrou que ao secala se volvía quebradiza, así que empezou a curtir o coiro
tratándoo con substancias que lle desen elasticidade. Ao coiro limpo e remollado engadíanlle
extractos de cortiza, follas e madeira de carballo que o facían flexíbel. Entón non se sabía que
o extracto empregado contén unha mestura de ácidos, chamados taninos, que reaccionan coas
proteínas da pel facéndoa flexíbel incluso despois de seca, pero xa estaban utilizando estes
ácidos. No curtido de peles tamén se empregaron substancias pertencentes ao grupo das bases.
Os gregos e romanos empregaban ácidos e bases como produtos de limpeza, no curtido de
peles, en metalurxia e para elaborar tinguiduras. Só coñecían ácidos orgánicos e deles o máis
forte era o vinagre.
Os alquimistas medievais prepararon ácidos fortes como o clorhídrico, o nítrico (auga forte),
o aceite de vitriolo (ácido sulfúrico) e a auga rexia (mestura de tres partes de ácido clorhídri-
co e unha parte de ácido nítrico). Empregaban os ácidos
como método de separación do ouro e a prata ou para
disolver metais como paso previo no intento de transmu-
talos en ouro. Tamén empregaron certas augas ardentes
ou álcalis1 cáusticos que hoxe denominamos bases2.
No ano 1663, o químico Robert Boyle realizou a primei-
ra descrición sistemática das propiedades dos ácidos:
• Disolven a moitas substancias, por exemplo os me-
tais.
• Dan coloración vermella con algúns pigmentos vexe-
tais, como o tornasol obtido do lique.
• Perden as súas propiedades ao poñelos en contacto
coas bases3. Robert Boyle (1627-1691).
1 Do árabe al kali = cinsas vexetais, xa que unha das bases máis usadas era a sosa ou carbonato de sodio, que se obtiña das cinsas de
certas plantas. Este nome e os seus derivados (como alcalino) aínda se usan para falar de bases ou para referirse ás súas propiedades.
2 Do grego basis = fundamento para a obtención de sales.
3 Unha das teorías máis antigas falaba de que os ácidos eran substancias cunha especie de cravos nos seus átomos. Isto explicaba o
proído que producían na pel. As bases serían corpos porosos capaces de absorber os cravos dos ácidos cando reaccionaban con
eles (neutralización).
240
Tema
6
Posteriormente coñécese o sabor ácido característico das disolucións acuosas diluídas dos
ácidos4 e a efervescencia que produce a súa acción sobre o mármore (carbonato de calcio)
e sobre outros carbonatos. De forma paralela observáronse as propiedades das bases, que
parecían opostas ás dos ácidos.
Elaboráronse así unhas definicións de ácido e base en función das súas características obti-
das experimentalmente:
a) Unha substancia podía considerarse ácido se en disolución acuosa:
• Reacciona con algúns metais disolvéndoos e
desprendendo burbullas.
• Dá unha coloración característica cos compos-
tos chamados indicadores. Por exemplo, aver-
mellan o tornasol.
• As súas disolucións diluídas teñen sabor ácido
(un dos fundamentais que distinguen as nosas
papilas gustativas).
• En disolucións concentradas destrúe os tecidos
vivos e a materia orgánica.
• Ataca o mármore e outras rochas carbonatadas
producindo efervescencia.
• Reaccionan coas bases perdendo as súas propie- Algunhas das substancias ácidas que em-
dades. pregamos habitualmente.
b) Unha substancia considerábase base se en disolución acuosa:

• Produce precipitados nas disolucións dalgúns sales como os de magnesio.
• Dá coloracións características cos indicadores, por exemplo azul no tornasol.
• As súas disolucións diluídas teñen
sabor amargo.
• Reacciona coa graxa para producir
xabón (ao tocala reacciona coa graxa
da nosa pel producindo unha sensa-
ción xabonosa).
• En disolución concentrada é cáusti-
ca, atacando os tecidos vivos e a ma-
teria orgánica.
• Reacciona cos ácidos perdendo as
súas propiedades.
Substancias básicas.
4 O nome de ácido vén do latín acidus = agrio. Debes lembrar que non convén probar as substancias para clasificalas, xa que moitas
son velenosas.
241
Os químicos non se conformaron con esta descrición fenomenolóxica e trataron de buscar

unha explicación nalgún elemento, común a todas estas substancias, relacionado coa cons-
titución molecular.
En 1787, Lavoisier desenvolveu a primeira teoría sobre a natureza dos ácidos, considerando
que as súas propiedades se debían á existencia de osíxeno na súa composición5.
En 1811, o inglés Humphry Davy demostrou que o ácido muriático (hoxe ácido clorhí-
drico) non posuía osíxeno na súa composición e, porén, presentaba propiedades ácidas.
O mesmo ocorría cos ácidos bromhídrico, iodhídrico, cianhídrico etc. Estes feitos fixeron
pensar que era a presenza do hidróxeno, no canto do osíxeno, a responsábel das propie-
dades ácidas.
A idea de que o elemento común a todos os ácidos era o hidróxeno foi apoiada, en 1830,
polo químico alemán Justus von Liebig, engadindo que o hidróxeno dos ácidos podía ser
substituído por metais para formar sales (o burbulleo nas reaccións entre ácidos e metais era
hidróxeno).
As bases consideráronse como substancias que formaban sales ao reaccionar cos ácidos,
pero non se relacionou este comportamento con ningunha especie presente na súa compo-
sición.
En 1834, Michael Faraday descubriu que as disolucións acuosas de ácidos e bases eran
condutoras da corrente eléctrica. Polo tanto, os ácidos e bases pertencían a un grupo de
substancias chamadas electrólitos.
Ao comezo da década de 1880, un estudante sueco graduado en Física, Svante August
Arrhenius, encarouse co problema das disolucións de electrólitos. No seu postulado fala de
que os electrólitos son substancias que cando se disolven na auga se dispersan en forma de
corpúsculos materiais cargados electricamente: ións con carga positiva (catións) e ións con
carga negativa (anións). Como estes ións teñen certa independencia, poden moverse e con-
ducir a corrente eléctrica6. Baseándose nisto, Arrhenius formula en 1884 unha teoría sobre
o comportamento de ácidos e bases:
Ácido: Electrólito neutro que ao disolverse na auga libera ións H+. Por exemplo:
HCl g H+ + Cl–
Base: Electrólito neutro que en disolución acuosa libera ións OH– (ións hidroxilo ou hi-
dróxido). Por exemplo:
NaOH g Na+ + OH–
Os ións liberados están hidratados, polo que se debe poñer o símbolo: (aq) ou (ac) ao lado de
cada ión. No entanto, a miúdo prescindiremos deste simbolismo por simplificación.
..5 Lavoisier propuxo o nome osíxeno, do grego oxis = ácido e genos = producir, que significa formador de ácidos.
6 A teoría de ionización de Arrhenius estivo a punto de ser rexeitada porque resultaba moi difícil crer que, por exemplo, o cloruro
de sodio en disolución acuosa se disociase en ións cloruro e ións sodio, xa que se tiña a idea equivocada de que o ión debía ter
as mesmas propiedades que o elemento correspondente e non se atopaban as propiedades do sodio nin do cloro nestas diso-
lucións. Esta idea era errónea porque as propiedades dos ións son moi distintas das do elemento, así, por exemplo, as propie-
dades do ión cloruro parécense máis ás do gas nobre argon (que ten a mesma configuración electrónica) que ás do elemento
cloro.
242
Tema
6
Arrhenius explica as reaccións de neutralización como unha reacción entre os ións H+ e
OH– para formar auga. Así, cando o ácido clorhídrico (ácido) reacciona co hidróxido de
sodio (base), ambos perden as súas propiedades ao producirse a reacción:
HCl + NaOH g NaCl + H2O
Ou o que é o mesmo:
H+ + Cl– + Na+ + OH– g H2O + Cl– + Na+
Os ións Cl– e Na+ non experimentan ningún cambio, o que realmente ocorre na reacción de
neutralización é o proceso:
H+ + OH– g H2O
Explícase así o feito de que a calor de neutralización non dependese do tipo de ácido e base
empregados.
Aínda que a teoría de Arrhenius supuxo un considerábel avance, ten limitacións como:
• Considerar só substancias neutras, descartando os ións como ácidos ou bases.
• Referirse a disolucións acuosas unicamente, sen ter en conta que existe comportamento
ácido-base con outros disolventes ou en reaccións entre gases. Por exemplo: a reacción
entre os gases cloruro de hidróxeno e amoníaco para producir cloruro de amonio, é unha
reacción de neutralización en medio non acuoso.
• Non explicar o carácter básico dalgunhas substancias como o amoníaco, algúns óxidos
metálicos, carbonatos etc.
Para dar saída ás dificultades da teoría de Arrhenius, o químico danés Johannes Nicolaus
Brönsted e, paralelamente, o inglés Thomas Martin Lowry elaboraron en 1923 unha nova
teoría sobre ácidos e bases que daba unha definición máis xeral.
2 CONCEPTO DE ÁCIDO-BASE SEGUNDO A

TEORÍA DE BRÖNSTED-LOWRY
Ácido: Especie química que pode ceder ións H+.
Esta definición inclúe os ácidos de Arrhenius, como o clorhídrico7:
HCl + H2O g H3O+ + Cl–
7 Tamén se pode utilizar a representación: HCl g H+ + Cl-. Ao ión H+ chámaselle protón, entendendo que é o núcleo dun átomo
de hidróxeno que perdeu o seu único electrón (non debes pensar que este protón é o mesmo que se arrancasemos un protón
individual do núcleo atómico, posto que nas reaccións químicas non ocorren cambios nos núcleos). Os ións H+ nunca se atopan
libres en disolución acuosa, senón que están unidos a varias moléculas de auga. Aínda permanece aberta a cuestión de cantas
moléculas de auga están intimamente ligadas a un ión H+, polo que a representación H3O+ (ión hidronio ou ión oxonio) é igual de
incorrecta que a representación como H+. Neste texto imos empregar a representación H3O+ porque dá idea de que o protón está
unido a algunha molécula de auga e de que, cando o ácido cede un protón, outra substancia o capta. De todas as formas, pódese
empregar calquera das dúas representacións.
243
Ademais, amplía o concepto a especies iónicas, como o ión amonio:

NH4+ + H2O D H3O+ + NH3
Base: Especie química que pode captar ións H +.

Explica o comportamento como base de substancias como o amoníaco:
NH3 + H2O D NH4+ + OH–
Os hidróxidos, bases de Arrhenius, liberan ións hidróxido que son os que realmente se com-
portan como bases.
Vemos que esta teoría non fai ningunha referencia ao disolvente, como ocorría na teoría de
Arrhenius, polo que se pode aplicar a calquera disolvente, aínda que neste tema nos referi-
remos só a disolucións acuosas.
Agora, os ácidos e as bases teñen un elemento común: ambos dan lugar a unha reacción
protolítica con tránsito de protóns entre dúas substancias, unha que os cede e outra que
os capta.
É fundamental a reversibilidade da cesión de ións H+. Cando un ácido cede un protón pro-
dúcese unha especie que poderá captar de novo un protón para rexenerar o ácido. Esta es-
pecie será a base conxugada dese ácido. Da mesma maneira, unha base formará o seu ácido
conxugado.
HA + B D A– + BH+
ácido base base ácido
A cada par de especies HA/A– ou B/BH+ chámaselle par ácido-base conxugado.

As reaccións ácido-base agora son cousa de dous, os ácidos e bases non actúan de forma
illada. Para que un ácido de Brönsted e Lowry se comporte como tal, é preciso que se atope
en presenza dunha base (distinta da súa base conxugada) á que lle poida ceder un protón. Da
mesma forma, para que unha base se comporte como tal, é preciso que se atope en presenza
dun ácido (distinto do seu ácido conxugado) que lle ceda protóns.
Chámanse compostos anfóteros, anfolitos ou substancias anfipróticas, aquelas substancias
que se poden comportar como ácidos ou como bases dependendo da substancia coa que se
enfronten. Como imos centrar o noso estudo nas disolucións acuosas, o composto anfótero
que máis atoparemos será a auga, que se comporta como ácido ou como base segundo as
substancias que teña en disolución. Un ácido en disolución acuosa cederá protóns e a auga
captaraos, actuando esta como base. Unha base en disolución acuosa captará os protóns que
lle cede a auga, que agora actúa como ácido.
A teoría de Brönsted e Lowry resulta útil no estudo de reaccións en disolución acuosa nas
que existe unha transferencia de protóns. Polo tanto, será a que empregaremos, aínda que
exista unha teoría posterior e máis xeral8.
8 A teoría de Lewis fala de que un ácido é calquera substancia que pode aceptar un ou varios pares de electróns e unha base é toda
substancia que pode ceder un ou varios pares de electróns para formar, nos dous casos, enlaces covalentes coordinados. Esta
teoría explica as reaccións ácido-base nas que non hai transferencia de protóns.
244
Tema
6
u Completa os seguintes equilibrios ácido-base de Brönsted-Lowry, caracterizando os correspon-
EXERCICIO RESOLTO
dentes pares ácido-base conxugados: a) ––––––––– + H2O D CO32– + H3O+; b) NH4+ + OH– D
H2O + –––––––––; c) ––––––––– + H2O D H3O+ + SO42–.
Resolución:
a) A auga neste equilibrio compórtase como base captando un protón para formar o seu ácido
conxugado, o ión H3O+. A especie que falta debe ser un ácido que despois de ceder un protón dá
lugar á súa base conxugada, o ión CO32–, polo tanto, falta o ácido HCO3–:
HCO3– + H2O D CO32– + H3O+
b) Neste equilibrio vemos que o ión OH– compórtase como base captando un protón para formar
auga, que será o seu ácido conxugado. O ión NH4+ actúa como ácido cedendo un protón, entón
formará amoníaco, que é a súa base conxugada e a especie que falta:
NH4+ + OH– D H2O + NH3
c) Neste equilibrio, a auga compórtase como base captando un protón para formar o seu ácido
conxugado, o ión H3O+. A especie que falta debe ser un ácido que despois de ceder un protón dá
lugar ao ión SO42– como base conxugada, polo tanto, falta o ácido HSO4–:
HSO4– +H2O D H3O+ + SO42–
3 PRODUTO IÓNICO DA AUGA

Xa dixemos que neste tema só nos ocuparemos dos equilibrios ácido-base en disolución
acuosa, entón a auga sempre estará presente nestes equilibrios.
Temos a idea de que a auga conduce ben a corrente
eléctrica e por iso evitamos manexar aparellos eléctri-
cos coas mans molladas. Esta idea non é errónea, xa que
nos referimos á auga de uso cotián que non é auga pura
e ten ións en disolución capaces de conducir a corrente
eléctrica. En oposición, a auga pura é pouco condutora
da corrente eléctrica. Aínda así, se se empregan apare-
llos adecuados, pódese observar que existe unha certa
condutividade. Isto fanos pensar na existencia de ións
que transporten as cargas e, polo tanto, na disociación
da auga en ións aínda que sexa en pequena extensión9.
Estes ións son produto do comportamento anfótero da
auga, que dá lugar a unha reacción de autoionización
ou autoprotólise da auga:
A auga de uso cotián é boa condutora da
H2O(l) + H2O(l) D H3O+(ac) + OH–(ac) corrente eléctrica xa que non é auga pura.
A expresión da constante de equilibrio para esta reacción será:
Kw = [OH–] · [H3O+]
9 Só unha de cada 5,55·108 moléculas de auga está disociada en ións.
245
Kw recibe o nome de produto iónico da auga. No seu valor vai incluída a concentración da
auga líquida (55,0 M), xa que se pode considerar constante. Como todas as constantes de
equilibrio, o seu valor dependerá da temperatura. A 25 ºC Kw = 10–14 (táboa 6-1).
T (ºC) Kw
0 1,14·10–15
10 2,92·10–15
20 1,00·10–14
30 1,4710–14
40 2,92·10–14
60 9,61·10–14
Táboa 6-1: Valores de Kw a diferentes temperaturas.
Na auga pura a concentración dos dous ións será igual: [OH–] = [H3O+]. Calquera disolución
acuosa na que as concentracións destes dous ións sexa igual, será unha disolución neutra:
[H3O+] = [OH–] ⇒ disolución neutra.
A adición dun ácido forte ou unha base forte á auga pódese considerar como un desprazamento
do seu equilibrio de autoionización. Se se engade un ácido forte, o valor de [H3O+] aumenta,
polo que a reacción debe de transcorrer cara á esquerda, diminuíndo a cantidade de ións H3O+
e OH– até que se recupera o valor de Kw. Como as concentracións dos ións procedentes da auto-
protólise da auga pura son sempre moi pequenas, desprezábeis fronte á [H3O+] procedente do
ácido forte engadido por diluído que este sexa, pódese considerar que a [H3O+] procedente
do ácido apenas se altera polo desprazamento do equilibrio e que esta é a concentración de
ións hidronio no equilibrio, maior que a concentración de ións hidroxilo. Segundo isto:
[H3O+] > [OH–] ⇒ disolución ácida
Facendo un razoamento parecido chegamos a que nunha disolución básica predominan os
ións OH–:
[H3O+] < [OH–] ⇒ disolución básica
A 25 ºC:
Disolución neutra se: [H3O+] = [OH–] = 10–7 mol/l
Disolución ácida se: [H3O+] > 10–7 mol/l; polo tanto [OH–] < 10–7 mol/l
Disolución básica se: [H3O+] < 10–7 mol/l; polo tanto [OH–] > 10–7 mol/l
4 NOTACIÓN DE pH E pOH
Segundo o exposto no punto anterior, coñecendo a concentración de ións H3O+ dunha diso-
lución acuosa, a unha temperatura dada, poderemos saber se é ácida ou básica. Isto implica o
uso de números moi pequenos, expresados en notación científica. En 1909, o químico danés
Sörensen suxeriu que no canto de empregar esta concentración se empregase o logaritmo
negativo dela, co que se simplificaban os cálculos e as representacións gráficas. Así xorde
o concepto de pH:
246
Tema
6
pH = –log [H3O+]
DISOLUCIÓN NEUTRA
DISOLUCIÓN ÁCIDA DISOLUCIÓN BÁSICA
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
pH
100 10–1 10–2 10–3 10–4 10–5 10–6 10–7 10–8 10–9 10–10 10–11 10–12 10–13 10–14
[H3O+]
10–14 10–13 10–12 10–11 10–10 10–9 10–8 10–7 10–6 10–5 10–4 10–3 10–2 10–1 10–0
[OH–]
14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
pOH
Segundo isto, a 25 ºC:

Disolución neutra terá pH = – log 10–7 = 7
Disolución ácida terá pH < 7
Disolución básica terá pH > 7
Na táboa 6-2 podes ver o pH dalgunhas substancias (estes valores poden variar porque a
composición dalgunhas non é fixa).
Da mesma forma creouse o concepto de pOH:
pOH = –log [OH–]
Sabemos que a 25 ºC: [OH–] · [H3O+] = 10–14

Tomando logaritmos decimais: log [H3O+] + log [OH–] = –14
Cambiando todo de signo: – log [H3O+] – log [OH–] = 14
Polo tanto, a 25 ºC:
pH + pOH = 14
Substancia Valor pH Substancia Valor pH
Ácido clorhídrico comercial (37 %) –1,1 Urina 6

Ácido clorhídrico 1 M 0 Leite 6,9
Zume gástrico 1,4 Auga pura 7
Zume de limón 2,2 Sangue 7,5
Vinagre 2,4 Lixivia concentrada 10,7
Refresco de cola 2,6 Amoníaco doméstico 11,9
Zume de laranxa 3,1 Hidróxido de sodio 1 M 14
Viño 3,5 Disolución saturada de
15
Café 5 hidróxido de sodio
Táboa 6-2: pH dalgunhas substancias a 25 oC.
247
u Unha disolución acuosa ten unha concentración de ións hidronio de 3,17·10–5 M a 25 ºC. Será ácida
EXERCICIO RESOLTO
ou básica? Cal será a concentración de ións hidroxilo? Calcula o pH e o pOH desta disolución.
Resolución:
Como [H3O+] = 3,17·10–5 M > 10–7 M, que é a concentración que correspondería a unha disolución
neutra a esa temperatura, entón a disolución será ácida.
A 25 ºC: [OH–] · [H3O+] = 10–14
[OH–] · (3,17·10–5) = 10–14
[OH–] = 3,15·10–10 M
pH = –log [H3O+] = –log (3,17·10–5) = 4,5
A 25 ºC: pH + pOH = 14
4,5 + pOH = 14
pOH = 9,5
u A 25 ºC, a cervexa ten un pH = 4,5. Cal será a súa concentración de ións hidronio e ións hidroxilo?
EXERCICIO RESOLTO
Será ácida ou básica?
Resolución:
pH = –log [H3O+]
4,5 = –log [H3O+]
[H3O+] = 3,16·10–5 M
A 25 ºC, [OH–] · [H3O+] = 10–14
[OH–] · (3,16·10–5) = 10–14
[OH–] = 3,16·10–10 M
Como pH = 4,5 < 7, a cervexa é ácida.
5 FORZA RELATIVA DE ÁCIDOS E BASES

FRONTE Á AUGA. GRAO DE IONIZACIÓN
A distinción entre ácidos fortes e débiles depende tanto do disolvente como das propiedades
intrínsecas dos mesmos ácidos. Un ácido cederá facilmente protóns nun disolvente que teña
moita tendencia a captalos, comportándose como ácido forte. Se o disolvente ten pouca ten-
dencia a captar protóns, o ácido cederaos con maior dificultade comportándose como ácido
débil. Pódese facer o mesmo razoamento para as bases.
Segundo isto, só terá sentido comparar a forza dos distintos ácidos e bases empregando a
mesma substancia de referencia. Escolleuse como substancia de referencia a auga, xa que a
maioría das reaccións se realizan en disolución acuosa. Así, a distinción entre ácidos e bases
débiles e fortes en disolucións acuosas será real e dependerá da natureza dos ácidos e bases.
Un ácido (HA) en disolución acuosa disóciase segundo a ecuación:
HA(ac) + H2O(l) D H3O+ (ac) + A–(ac)
248
Tema
6
A constante para este equilibrio chámase constante de acidez, Ka:
[A–] · [H3O+]
Ka =
[HA]
Canto maior sexa Ka máis forte será o ácido (máis desprazado o equilibrio cara aos produtos
ou máis tendencia a ceder H+) e, polo tanto, máis débil será a súa base conxugada (menos des-
prazado o equilibrio cara á esquerda). Os valores das distintas Ka están tabulados (táboa 6-3).
Ácido HA (Ácido) A- (Base conxugada) Ka

Perclórico HClO4 ClO4– Moi grande
Permangánico HMnO4 MnO4– Moi grande
Clórico HClO3 ClO3– Moi grande
Nítrico HNO3 NO3– Moi grande
Iodhídrico HI I– Moi grande
Bromhídrico HBr Br– Moi grande
Clorhídrico HCl Cl– Moi grande
Sulfúrico H2SO4 HSO4– Moi grande
Hidronio H3O+ H2O 1,00
Tricloroacético CCl3—COOH CCl3—COO– 2·10–1
Iódico HIO3 IO3– 1,7·10–1
Oxálico HOOC—COOH HOOC—COO– 5,9·10–2
Dicloroacético CHCl2COOH CHCl2COO– 3,3·10–2
Periódico HIO4 IO4– 2,3·10–2
Sulfuroso H2SO3 HSO3– 1,5·10–2
Ión hidroxenosulfato HSO4– SO42– 1,2·10–2
Fosfórico H3PO4 H2PO4– 7,5·10–3
Bromoacético CH2Br—COOH CH2Br—COO– 2,1·10–3
Malónico HOOC—CH2—COOH HOOC—CH2—COO– 1,5·10–3
Cloroacético CH2Cl—COOH CH2Cl—COO– 1,4·10–3
Nitroso HNO2 NO2– 4,6·10–4
Fluorhídrico HF F– 3,5·10–4
Fórmico HCOOH HCOO– 1,8·10–4
Láctico CH3—CHOH—COOH CH3—CHOH—COO– 1,4·10–4
Benzoico C6H5—COOH C6H5—COO– 6,5·10–5
Acético CH3—COOH CH3—COO– 1,8·10–5
Butanoico CH3—(CH2)2—COOH CH3—(CH2)2—COO– 1,5·10–5
Propanoico CH3—CH2—COOH CH3—CH2—COO– 1,3·10–5
Carbónico H2CO3 HCO3– 4,3·10–7
Sulfhídrico H2S HS– 9,1·10–8
Ión hidroxenofosfato H2PO4– HPO42– 6,2·10–8
Ión amonio NH4+ NH3 5,6·10–10
Cianhídrico HCN CN– 4,9·10–10
Ión dihidroxenofosfato HPO42– PO43– 2,2·10–13
Auga H2O OH– 1,0·10–14
Táboa 6-3: Constantes de acidez Ka dalgúns ácidos a 25 oC.
249
Chámase grao de ionización, α, ao tanto por un de ácido que se ioniza (tamén se pode ex-
presar en tanto por cento):
cantidade ionizada
a=
cantidade inicial
cantidade ionizada
a (en %) = · 100
cantidade inicial
Os ácidos pódense clasificar en:

• Ácidos fortes: cando o valor da constante é moi alto (aparece “moi grande” en lugar dun
valor nas táboas). Nas súas disolucións diluídas (concentración < 0,1 M), pódese consi-
derar que o equilibrio está totalmente desprazado cara á dereita e que o ácido está total-
mente ionizado, co que o grao de ionización será α = 1 ou do 100 %. Son ácidos fortes o
ácido clorhídrico, o ácido nítrico etc.
• Ácidos débiles: teñen constantes de acidez medíbeis en disolución acuosa porque
non se ionizan totalmente, coexistindo cantidades apreciábeis do ácido sen disociar e
dos ións produto da ionización. Nestes casos haberá que formular o equilibrio corres-
pondente e a súa constante. Son exemplos de ácidos débiles o ácido acético, o ácido
fórmico etc.
O mesmo tipo de razoamento lévanos a definir para as bases unha constante de basicidade,
Kb (táboa 6-4):
B + H2O D HB+ + OH–
[HB+] · [OH–]
Kb =
[B]
Base B (Base) A+ (Ácido conxugado) Kb
Ión óxido O2– OH– Moi grande

Ión hidruro H –
H2 Moi grande
Ión amida NH2 –
NH3 Moi grande
Ión sulfuro S 2–
HS –
9,1·10–3
Ión fosfato PO43– HPO42– 5,9·10–3
Dimetilamina (CH3)2NH (CH3)2NH2+ 5,4·10–4
Metilamina CH3NH2 CH3NH3 +
3,7·10–4
Ión carbonato CO32– HCO3– 2,1·10–4
Trimetilamina (CH3)3N (CH3)3NH+ 6,4·10–5
Amoníaco NH3 NH4+ 1,8·10–5
Hidracina N2H4 N2H5+ 9,8·10–7
Piridina C5H5N C5H5NH+ 1,8·10–9
Anilina C6H5NH2 C6H5NH3+ 4,3·10–10
Táboa 6-4: Constantes de basicidade, Kb, para algunhas bases a 25 oC.
250
Tema
6
Tamén se poden clasificar as bases segundo sexa o seu comportamento en disolución acuosa:
• Bases fortes: cando a constante de basicidade é moi alta. O equilibrio está moi despraza-
do cara á dereita e pódense considerar totalmente ionizadas en disolucións diluídas. Por
exemplo: hidróxido de sodio, hidróxido de potasio etc.
• Bases débiles: cando a súa constante é medíbel, polo que a ionización non se pode con-
siderar completa e é necesario formular o equilibrio. Por exemplo: amoníaco, metilamina
etc.
Se formulamos o equilibrio para a base conxugada (A–) dun ácido HA:

A– + H2O  HA + OH–
[HA] · [OH –]
Kb =
[A–]
Multiplicando esta constante pola do seu ácido conxugado:
[A–] · [H3O+] [HA] · [OH–]
Ka · Kb = · = Kw
[AH] [A–]
Polo tanto:
Ka · Kb = Kw
Empregando esta expresión, a partir dos valores das constantes de acidez poderemos
coñecer as constantes de basicidade das súas bases conxugadas, e dos valores das
constantes de basicidade das bases obteremos as constantes de acidez dos seus ácidos
conxugados.
Por utilidade práctica definíronse os conceptos de pKa e pKb, sendo:
pKa = –log Ka
pKb = –log Kb
É importante non confundir a forza dun ácido ou dunha base co número de protóns que pode
ceder ou aceptar. Os ácidos que só poden ceder un protón chámanse ácidos monopróticos
(HCl, HNO3, CH3COOH...) ou monobásicos. Os ácidos que poden ceder máis dun pro-
tón chámanse ácidos polipróticos ou polibásicos (H2SO4, H2CO3, H3PO4...). Os ácidos
polipróticos non ceden dunha soa vez e coa mesma facilidade todos os protóns, senón
que o fan de forma graduada e cada vez con maior dificultade. Teñen varias constantes
de acidez, K1, K2, K3 etc., cada vez máis pequenas. Por exemplo, para o ácido fosfórico:
H3PO4 + H2O D H3O+ + H2PO4– K1 = 7,52 ·10–3
H2PO4– + H2O D H3O+ + HPO42– K2 = 6,23·10–8
HPO42– + H2O D H3O+ + PO43– K3 = 2,2· 10–13
Se tivésemos unha disolución acuosa de ácido fosfórico, habería tres equilibrios simultá-
neos, e ademais de H3O+ e H2O, existirían en orde decrecente as especies: H3PO4, H2PO4–,
HPO42– e PO43–.
251
u Dúas disolucións acuosas teñen o mesmo valor do pH. A primeira contén un mol por litro de HIO3
EXERCICIO RESOLTO
(ácido débil), e a segunda 0,34 mol por litro de HNO3. Calcula o grao de ionización e o valor de
Ka do ácido iódico (HIO3).
Resolución:
Como o ácido nítrico é un ácido forte, pódese considerar que está completamente ionizado:
HNO3 + H2O g NO3– + H3O+

Polo tanto: [H3O+] = [HNO3] = 0,34 mol/l
O equilibrio para a ionización do ácido iódico será:
HIO3 + H2O D IO3– + H3O+
co) 1
ceq) 1 – x x x
Se as dúas disolucións teñen o mesmo pH, terán a mesma concentración de ións H3O+, polo tanto:
x = 0,34 mol/l
O grao de ionización será:

cantidade ionizada 0,34
α= = = 0,34
cantidade inicial 1
A constante de acidez calcúlase:

[IO3–] · [H3O+] x · x 0,34 · 0,34
Ka = = = = 0,18
[HIO3] 1–x 1 – 0,34
u A 25 ºC, o pH de 1 litro de disolución acuosa de sosa cáustica (NaOH) é 13: a) Calcula os gramos
EXERCICIO RESOLTO
de álcali necesarios para preparala. b) Que volume de auga hai que engadir a 1 litro da disolución
anterior para que o pH sexa 12?
Resolución:
a) A 25 ºC: pH + pOH = 14
13 + pOH = 14 ⇒ pOH = 1
pOH = – log [OH–]
1 = – log [OH–] ⇒ [OH–] = 0,1 M
O hidróxido de sodio está completamente disociado segundo: NaOH g Na+ + OH–; polo
tanto:
[OH–] = [NaOH] = 0,1 M
Como se dispón de 1 litro de disolución de concentración 0,1 mol/l, o número de moles de

NaOH é 0,1 moles. Deste número podemos obter os gramos de NaOH necesarios para preparar
a disolución:
Mr(NaOH) = 40
40 g NaOH
0,1 moles de NaOH = = 4 g NaOH
1 mol NaOH
252
Tema
6
b) Queremos obter unha disolución de pH = 12, entón:
...
pH + pOH = 14
12 + pOH = 14 ⇒ pOH = 2
pOH = – log [OH–]
2 = – log [OH–] ⇒ [OH–] = 10–2 M
Se se engade auga, variará o volume da disolución pero non o número de moles de NaOH,
entón:
nº de moles
[OH–] =
volume da disolución
0,1
10–2 = ⇒ V = 10 litros
V
Este é o volume da disolución despois de engadir a auga. Podemos calcular o volume de auga
engadida:
Vengadido = Vfinal – Vinicial = 10 – 1 = 9 L de auga engadida.
u Disponse de 1 litro dunha disolución de ácido monoprótico débil cunha concentración 0,2 M a
EXERCICIO RESOLTO
25 ºC. O grao de ionización é do 22 %. Calcula: a) A constante de equilibrio de ionización do

ácido. b) O pH da disolución. c) O grao de ionización deste ácido, despois de engadirlle 0,8
gramos de HNO3 puro.
Resolución:
a) Formulamos o equilibrio para a ionización do ácido monoprótico débil (HA):
HA + H2O D H3O+ + A–(ac)
co) 0,2
ceq)
0,2 – x x x
A partir do grao de ionización podemos coñecer a cantidade ionizada (x):
cantidade ionizada
α= · 100
cantidade inicial
x
22 = · 100 ⇒ x= 0,044 M
0,2
Valor que nos permite calcular a constante para este equilibrio:

[A–] · [H3O+] x · x 0,044 · 0,044
Ka = = = = 1,2 · 10–2
[HA] 0,2 – x 0,2 – 0,044
b) pH = –log [H3O+] = –log x = –log 0,044 = 1,4
c) Supoñendo que non varía o volume da disolución ao engadir os 0,8 g de ácido nítrico puro:
Mr(HNO3) = 63
0,8 g 1 mol HNO3

[HNO3] = = = 0,013 mol/l
1l 63 g
253
O ácido nítrico é un ácido forte, polo que se pode considerar totalmente ionizado:
...
HNO3+ H2O g NO3– + H3O+

[H3O+] = [HNO3] = 0,013 mol/l
Esta cantidade de ións H3O+, procedentes da ionización do ácido nítrico, estará presente no equi-
librio de ionización do ácido débil, que agora será:
HA + H2O D H3O+ + A–
co) 0,2 0,013
ceq)
0,2 – x x + 0,013 x
Como a temperatura non variou, a constante seguirá sendo a mesma e permitiranos calcular o
valor de x e o grao de ionización:
[A–] · [H3O+]
Ka =
[HA]
(x + 0,013) · x
1,2 · 10–2 =
0,2 – x
Resolvendo esta ecuación de segundo grao obtense como única solución válida: x = 0,038 mol/l
cantidade ionizada x 0,038
α= · 100 = · 100 = · 100 = 19 %
cantidade inicial 0,2 0,2
Vemos como a presenza dun ácido forte fai que diminúa o grao de ionización do ácido débil (o
equilibrio desprazouse cara á esquerda).
u Ao disolver 5 g de ácido fórmico, HCOOH, na auga até completar un litro, obtense unha disolu-
EXERCICIO RESOLTO
ción de pH = 2,30. Calcula a constante de acidez do ácido fórmico e compara o carácter ácido-
base do ión formiato, HCOO–, co do ión acetato, CH3COO–, se a Ka do ácido acético é 1,8·10–5.
Resolución:
Primeiro calculamos a concentración inicial do ácido fórmico:
Mr(HCOOH) = 46
5 g 1 mol
[HCOOH] = = = 0,109 mol/l
1l 46 g
pH = –log [H3O+]
2,30 = –log [H3O+] ⇒ [H3O+]= 5,01·10–3 M
O equilibrio de ionización do ácido fórmico será:
HCOOH + H2O D H3O+ + HCOO–
co) 0,109
ceq) 0,109 – x x x
[HCOO–] · [H3O+] x2 (5,01 · 10–3)2

Ka = = = = 2,41 · 10–4
[HCOOH] 0,109 – x 0,109 – 5,01 · 10–3
O ácido fórmico ten unha Ka maior que a do ácido acético, polo tanto é un ácido máis forte, e o
seu equilibrio está máis desprazado cara á dereita. Así, o ión formiato (base conxugada do ácido
fórmico) será unha base máis débil que o ión acetato (base conxugada do ácido acético).
254
Tema
6
6 ESTUDO CUALITATIVO DA HIDRÓLISE
Até agora traballamos con disolucións acuosas de ácidos ou de bases. Nestes casos non hai
dúbida sobre o carácter ácido (nas disolucións de ácidos) ou básico (nas disolucións de ba-
ses) da disolución. No entanto, se o que temos en disolución acuosa é un sal, que podemos
dicir sobre o carácter ácido ou básico da disolución?, será unha disolución neutra?
Cando se disolve un sal na auga disóciase en ións. Se algún dos ións que procede do sal
reacciona coa auga, cedendo ou captando protóns, dá lugar a unha reacción ácido-base e o
pH resultante non será neutro.
Como a palabra hidrólise significa “destrución pola auga”, poderiamos pensar que se
ao disolver un sal na auga se “rompe” en ións, ocorre unha hidrólise e que, como os
sales acostuman ser electrólitos máis ou menos fortes, sempre que se disolve un sal na
auga haberá hidrólise. Isto non é certo porque o termo non se aplica estritamente e só
se fala de hidrólise cando algún dos ións que resultan da ionización do sal reacciona
coa auga.
Así, a hidrólise non é máis que unha reacción ácido-base de Brönsted-Lowry dada por
algún ión procedente dun sal, na que a auga actúa como ácido ou como base.
Segundo a reacción que se produza entre os ións e a auga, a disolución dun sal na auga pode
ser neutra, ácida ou básica. As constantes do equilibrio ao que dan lugar os ións serán de
acidez (Ka) ou de basicidade (Kb), que tamén se poden denominar constantes de hidrólise
(Kh), aínda que esta nomenclatura é innecesaria.
Chámase grao de hidrólise, αh, á fracción de moles de sal hidrolizados, é dicir, ao cociente
entre o número de moles de sal que se hidrolizan e o número de moles de sal disoltos.
Lembrando que canto máis forte é un ácido (ou unha base) máis débil será o seu conxugado
e canto máis débil sexa un ácido (ou unha base) máis forte será o seu conxugado; e que se
pode considerar que cada sal procede da reacción entre un ácido e unha base; imos estudar
como predicir se os ións reaccionan ou non coa auga e que tipo de comportamento terán:
ácido ou básico.
Sal de ácido forte e base forte

O ión procedente da base forte é un ácido moi débil e o procedente do ácido forte é unha
base moi débil, polo tanto, ningún deles reacciona coa auga. Este tipo de sales non se hidro-
lizan. A concentración de ións H3O+ e OH– da disolución será a que provén da autoioniza-
ción da auga, entón ten pH neutro (7 a 25 ºC).
Un exemplo deste tipo de sal é o NaCl, que procede do ácido clorhídric o e do hidróxido de
sodio. En disolución acuosa disóciase totalmente10:
NaCl (s) g Na+ (ac) + Cl–(ac)
Como o ácido clorhídrico é un ácido forte, a súa base conxugada, o ión cloruro (Cl–), é
unha base moi débil que non reacciona coa auga por ter pouca tendencia a captar protóns.
10 No estudo da hidrólise empregaremos sales solúbeis e polo tanto totalmente ionizados, pero lembra que non todos os sales se
ionizan totalmente.
255
Do mesmo xeito, o NaOH é unha base moi forte e, para efectos prácticos, pode considerarse
que o ión Na+ é o seu ácido conxugado, ácido moi débil que non terá tendencia a reaccionar
coa auga.
Outros sales deste tipo son: BaCl2, KNO3, NaNO3, KI, RbClO4, Cl, RbI etc.
Sal de ácido forte e base débil

O ión procedente do ácido forte será unha base moi débil e, polo tanto, non reaccionará coa
auga, porén, o ión procedente da base débil será un ácido relativamente forte que reacciona-
rá coa auga cedendo ións H+, do que resulta un pH ácido (pH < 7 a 25 ºC).
Un exemplo de sal deste tipo é o cloruro de amonio, que procede do amoníaco e o ácido
clorhídrico. En disolución disóciase segundo:
NH4Cl(s) g NH4+(ac) + Cl–(ac)
Como o ácido clorhídrico é un ácido moi forte, a súa base conxugada, o ión cloruro, será
unha base moi débil que non se hidroliza. O ión amonio é o ácido conxugado dunha base
débil, o amoníaco, entón será un ácido relativamente forte que reaccionará coa auga cedendo
protóns. Como consecuencia o pH será ácido:
NH4+ + H2O D NH3 + H3O+
Outros exemplos de sales deste tipo son: (NH4)2SO4, FeCl3, (NH2CH3)Cl, NH4NO3 etc.
Sal de ácido débil e base forte

O ión que procede da base forte é un ácido moi débil que non reaccionará coa auga, mentres
que o ión que procede do ácido débil é unha base relativamente forte, que reacciona coa
auga captando protóns dela, do que resulta un pH básico (pH > 7 a 25 ºC).
Un exemplo deste tipo de sal é o acetato de sodio, que en disolución se disocia segundo:
NaCH3COO(s) g CH3COO–(ac) + Na+(ac)
O ión Na+ procede do hidróxido de sodio, base moi forte, polo que é un ácido moi débil que
non se hidroliza. O ión acetato, CH3COO–, procede do ácido acético, que é un ácido débil,
polo que se comporta como base relativamente forte, captando protóns da auga e orixinando
medio básico:
CH3COO– + H2O D CH3COOH + OH–
Outros sales deste tipo son: HCOOK, Rb2SO3, Na3PO4, CH3CH2COOK, KCN, Na2CO3 etc.
Sal de ácido débil e base débil

Os dous ións hidrolízanse e o pH dependerá do tipo de ións presentes, haberá que comparar
a forza relativa dos dous ións, é dicir, comparar as súas constantes.
Se Ka > Kb, o catión hidrolízase máis que o anión e a disolución será ácida.
Se Ka < Kb, o anión hidrolízase máis que o catión e a disolución será básica.
256
Tema
6
Se Ka = Kb, ambos ións están hidrolizados en proporción semellante e a disolución do sal
será practicamente neutra.
u Explica, axudándote das correspondentes ecuacións químicas, se as disolucións dos seguintes

EXERCICIO RESOLTO
sales serán neutras, ácidas ou básicas: NH4I; KNO3; NaCH3COO; RbHCO3; BaCl2.
Resolución:
En disolución, cada sal disóciase nos seus ións. Analizando o comportamento ácido-base de cada
ión poderemos saber se as disolucións serán ácidas, básicas ou neutras:
NH4I(s) g NH4+(ac) + I–(ac)
Como o ácido iodhídrico é un ácido moi forte, a súa base conxugada, o ión ioduro, será unha base
moi débil e non reaccionará coa auga. Como o ión amonio é o ácido conxugado dunha base débil,
o amoníaco, será un ácido relativamente forte e reaccionará coa auga cedendo protóns:
NH4+ + H2O D NH3 + H3O+
Como consecuencia a disolución de NH4I será ácida.
KNO3(s) g K+(ac) + NO3–(ac)
Como o ácido nítrico é un ácido forte, a súa base conxugada, o ión nitrato (NO3–), é unha base moi
débil que non reacciona coa auga. Do mesmo xeito, o KOH é unha base moi forte e, para efectos
prácticos, pode considerarse que o ión K+ é o seu ácido conxugado, ácido moi débil que non terá
tendencia a reaccionar coa auga. Polo tanto, a disolución de KNO3 será neutra.
NaCH3COO(s) g CH3COO–(ac) + Na+(ac)
O ión Na+ procede do hidróxido de sodio, base moi forte, polo que é un ácido moi débil e non
se hidroliza. O ión acetato, CH3COO–, procede do ácido acético que é un ácido débil, polo tanto,
compórtase como base relativamente forte, captando protóns da auga:
CH3COO– + H2O D CH3COOH + OH–
Entón, a disolución de NaCH3COO será básica.
RbHCO3(s) g Rb+(ac) + HCO3–(ac)
O ión Rb+ procede do hidróxido de rubidio, base moi forte, polo que é un ácido moi débil e non
se hidroliza. O ión HCO3– procede do ácido carbónico (H2CO3), que é un ácido débil, polo tanto,
compórtase como base relativamente forte, captando protóns da auga:
HCO3– + H2O D H2CO3 + OH–
A disolución de RbHCO3 será básica.
BaCl2(s) g Ba2+(ac) + 2 Cl–(ac)
Como o ácido clorhídrico é un ácido forte, a súa base conxugada, o ión cloruro (Cl–), é unha base
moi débil que non reacciona coa auga. Da mesma forma, como o Ba(OH)2 é unha base moi forte,
o seu ácido conxugado, o ión Ba2+, é un ácido moi débil que non terá tendencia a reaccionar coa
auga. Así, a disolución de BaCl2 será neutra.
257
7 REACCIÓNS ENTRE ÁCIDOS E BASES

Unha das reaccións químicas máis importantes é a reacción de neutralización, que ocorre
entre ácidos e bases.
Fálase de reacción de neutralización cando re-
accionan un ácido e unha base anulándose os
seus caracteres específicos11.
De xeito cualitativo e para disolucións acuosas,
resulta útil considerar que ao reaccionar un ácido
cunha base se obtén un sal e auga, pero non debe-
mos esquecer que pode haber reaccións de neutra-
lización nas que non se segue este esquema exac-
tamente, aínda que sempre haberá unha transferen- O esmalte dental é básico (hidroxiapatito) polo que é
atacado polos ácidos, por exemplo os que liberan as
cia de protóns entre as dúas especies. Por exemplo: bacterias ao descompoñer os restos de alimento que
quedan na boca.
NH3(g) + HCl(g) g NH4Cl(s)
En disolución acuosa, unha neutralización consiste na combinación de ións H3O+ e OH– para
obter auga, reacción rápida e practicamente desprazada na súa totalidade cara á dereita.
H3O+(ac) + OH–(ac) g 2 H2O(l)
Por exemplo na reacción:
HNO3 + NaOH g NaNO3 + H2O
o que en realidade ocorre é:
H3O+ + NO3– + Na+ + OH– g 2 H2O + Na+ + NO3–
O pH despois dunha neutralización non sempre é neutro (7 a 25 ºC), xa que pode haber hidró-
lise do sal resultante ou exceso dalgún dos reactivos (ácido ou base), que influirán no pH do
medio resultante. Polo tanto, débese analizar o sal resultante para ver se se hidroliza e buscar
o reactivo limitante se o houbese. Só se produce un pH final neutro cando reacciona un ácido
forte cunha base forte e non sobra ningún deles ao rematar a reacción de neutralización.
A picadura de avespa é básica. As formigas producen ácido fórmico.
11 Un exemplo de reaccións de neutralización atopámolo cando botamos amoníaco ou bicarbonato de sodio (bases) nunha picadu-
ra de abella, xa que esta é ácida e o alivio que sentimos é porque as bases empregadas a neutralizan. Algo parecido ocorre cando
nos pica unha avespa, só que esta picadura é básica e debemos aliviala cun ácido, como o zume de limón ou vinagre.
258
Tema
6
Nunha reacción de neutralización completa, sempre se cumpre que o número de equivalen-
tes de ácido é igual ao número de equivalentes de base12.
u Calcula o pH, a 25 ºC, dunha disolución obtida ó mesturar 50 ml de disolución de 0,1 M de ácido
EXERCICIO RESOLTO
clorhídrico con 50 ml de disolución de hidróxido de sodio 0,2 M.
Resolución:
Ten lugar unha reacción de neutralización:
HCl + NaOH → NaCl + H2O
0,1 mol de HCl
0,05 L · = 0,005 mol HCl
1L
0,2 moles de NaOH
0,05 L · = 0,01 mol NaOH
1L
Como na ecuación do proceso vemos que un mol de HCl reacciona cun mol de NaOH, o reactivo
limitante será o HCl e sobrará NaOH.
nº de moles de NaOH que reaccionan = nº de moles de HCl = 0,005 moles
nº de moles de NaOH que sobran = 0,01 – 0,005 = 0,005 moles de NaOH
Supoñendo volumes aditivos, o NaOH que sobra estará nun volume de 100 ml, polo tanto:
0,005 moles
[NaOH] = = 0,05 mol/l
0,1 L
Ao ser unha base forte, o NaOH estará totalmente ionizado: NaOH g Na+ + OH–
[NaOH] = [OH–] = 0,05 M
pOH = –log [OH–] = –log 0,05 = 1,3
A 25 ºC: pH + pOH = 14
pH + 1,3 = 14 ⇒ pH = 12,7
u Deséxase neutralizar unha disolución que contén 4,8 gramos de hidróxido de magnesio. Para iso
EXERCICIO RESOLTO
disponse de tetraoxosulfato(VI) de hidróxeno [ácido sulfúrico] comercial do 98 % en peso de

pureza e 1,83 g·cm–3 de densidade. Calcula: a) Molaridade dese ácido. b) Que volume deste se
gastará na reacción de neutralización? c) Cantos gramos de ácido sulfúrico puro serán necesarios
para a reacción de neutralización?
Resolución:
a) A porcentaxe de pureza do ácido sulfúrico é do 98 %, é dicir, hai 98 g de ácido sulfúrico
en 100 g de disolución. Como a masa molecular do ácido sulfúrico é 98, en 100 g de di-
solución hai un mol deste ácido. Agora vexamos que volume se corresponde cos 100 g de
disolución:
1 cm3 1 dm3
100 g · = = 0,0546 L de disolución
1,83 g 1 000 cm3
nº moles H2SO4 1
M= = · 18,3 M
litros de disolución 0,0546
12 Lembra que entendemos por equivalente-gramo dun ácido a cantidade de ácido que cede 1 mol de H+ nunha neutralización, e
por equivalente-gramo dunha base, a cantidade de base que acepta un mol de H+ (podes revisar no punto 5 do tema 0 como se
calcula o número de equivalentes).
259
b) A partir da reacción de neutralización podemos calcular o volume de ácido gastado, mediante

...
cálculos estequiométricos:
Mg(OH)2 + H2SO4 g MgSO4 + 2 H2O

Mr(Mg(OH)2) = 58,3
1 mol Mg(OH)2 1 mol H2SO4 11
4,8 g Mg(OH)2 · · · = 4,5 · 10–3 L
58,3 g 1 mol Mg(OH)2 18,3 moles
Gástanse 4,5 · 10–3 L de disolución de H2SO4 .
c) Do mesmo xeito podemos calcular os gramos de ácido sulfúrico puro que se necesitan para a
neutralización:
1 mol Mg(OH)2 1 mol H2SO4 98 g
4,8 g Mg(OH)2 · · · = 8,07 g de H2SO4 puro.
58,3 g 1 mol Mg(OH)2 1 mol H2SO4
8 IMPORTANCIA DO pH: COMO REGULALO

E MEDILO
O pH dunha disolución varía cando se engade disolvente ou ao agregar pequenas cantidades
de ácido ou base. Hai procesos nos que se necesita manter o pH nun valor determinado para
que o proceso ocorra. Nos seres vivos unha variación de pH pode ser funesta, por exemplo,
se o pH do sangue (7,5) baixa até 7,1 prodúcese o estado de coma e se chega a 6,9, a morte.
Para manter o pH practicamente constante, empréganse disolucións reguladoras, que teñen
unha grande importancia na bioquímica e na química analítica.
En moitos procesos industriais, biolóxicos, agrícolas etc., é de suma importancia coñecer o
pH, xa que algúns procesos só ocorren para valores de pH determinados.
Por exemplo, o mantemento dunha acidez específica do solo é importante para controlar a
adaptación dos diversos cultivos. Así, a alfalfa e outras leguminosas só se desenvolven ben
en solos levemente ácidos ou lixeiramente alcalinos, as arandeiras só se cultivan con éxito en
solos de acidez moderada a extrema, as hortensias son de cor azul cando a terra é ácida e de
cor rosa se a terra é básica. Os solos ácidos acostúmanse atopar en zonas de pluviosidade
elevada e os alcalinos en zonas áridas. A acidez do solo pódese modificar engadindo distin-
tas substancias.
8.1. Disolucións reguladoras

As disolucións reguladoras, amortecedoras, disolucións tampón ou buffer son aquelas
nas que o seu pH se modifica moi pouco cando se lle engaden cantidades moderadas de
ácidos e bases. Están formadas por un ácido débil e un sal da súa base conxugada (exem-
plo: ácido acético/acetato de sodio) ou por unha base débil e un sal do seu ácido conxugado
(exemplo: amoníaco/cloruro de amonio), en concentracións relativamente altas de cada es-
pecie.
260
Tema
6
Existe unha ecuación, a ecuación de Henderson-Hasselbach, que consiste en tomar loga-
ritmos na expresión da constante de acidez, Ka, e que permite calcular o pH nunha disolu-
ción reguladora. Por exemplo, para a disolución reguladora HA/A–:
HA + H2O  A– + H3O+
[A–] · [H3O+] [HA] [HA]
Ka = ⇒ [H3O+] = Ka ⇒ log[H3O+] = log Ka + log
[HA] [A ]
–
[A–]
[HA] [HA]
–log[H3O+] = –log Ka – log ⇒ pH = pKa – log
[A ]
–
[A–]
[Sal]
pH = pKa + log
[Ácido]
Se a [A–] = [HA] entón o pH será igual ao pKa. Segundo o par A– e HA que utilicemos e a
súa proporción poderemos atopar disolucións reguladoras que manteñan o pH no valor que
nos conveña13.
As cantidades de A– e HA deben ser relativamente altas para que, cando o equilibrio se
desprace cara a un ou outro lado ao engadirlle un ácido ou unha base, a variación da concen-
tración destas dúas especies sexa desprezábel e o pH se manteña.
Polo momento, só nos interesarán as disolucións reguladoras desde un punto de vista cua-
litativo.
8.2. Indicadores ácido-base

Para a determinación do pH empréganse uns aparellos, chamados pH-metros, que dan va-
lores de pH bastante exactos. Tamén se pode calcular o pH de forma aproximada mediante
unhas substancias chamadas indicadores. Os indicadores son disolucións dalgúns coloran-
tes complexos, ácidos e bases débiles, que teñen distinta cor na súa forma ácida e na súa
forma básica, polo que a súa cor depende do pH do medio.
Se representamos o indicador como HIn:
HIn + H2O D H3O+ + In–
cor A cor B
En disolución ácida a concentración de ións hidronio é alta, polo que o equilibrio estará
desprazado cara á esquerda e predomina a cor A. En disolución básica a concentración de
ións hidronio é baixa, o equilibrio estará desprazado cara á dereita e predominará a cor B.
O ollo humano só é capaz de distinguir o predominio dunha cor sobre outra cando a
concentración dunha das formas do indicador é unhas 10 veces a da outra, polo tanto, para
que se aprecie un cambio de cor a concentración de ións hidronio debe variar bastante. Así,
o cambio de cor non ocorre a un pH fixo senón nun intervalo de pH dunhas dúas unidades
13 [Sal]
Se a disolución reguladora está feita cunha base e un sal do seu ácido conxugado: pH = 14 – pKb – log .
[Base]
261
que se chama intervalo de viraxe. Canto máis reducido sexa o intervalo de viraxe e canto
máis acusada sexa a diferenza de cor, mellor será o indicador.
Hai indicadores naturais como o zume de col
lombarda, que é avermellado en medio ácido
e amarelo-verdoso en medio básico.
Moitas veces emprégase o papel indicador,
que é unha mestura de varios indicadores que
teñen como soporte unha tira de papel. Ao ser
unha mestura, terá distintos cambios de cor
segundo o pH.
Algúns dos indicadores máis empregados son
os que se ven na táboa 6-5.
Os indicadores son moi útiles nas valoracións
ácido-base.
O papel indicador ten distintas cores segundo o pH.
Indicador Forma ácida Forma básica Intervalo de viraxe
Vermello Congo azul vermella 3–5

Alaranxado de metilo vermella laranxa 3,2 – 4,4
Verde de bromocresol amarela azul 3,8 – 5,4
Vermello de metilo vermella amarela 4,8 – 6
Azul de bromotimol amarela azul 6,3 – 7,6
Vermello fenol amarela vermella 6,6 – 8,0
Vermello cresol amarela vermella 7,0 – 8,8
Azul de timol amarela azul 8,0 – 9,6
Fenolftaleína incolora rosada 8,2 – 10,0
Tornasol vermella azul 6–8
Amarelo de alizarina amarela vermella 10,1 – 12,0
Táboa 6-5: Indicadores máis comúns.
9 VOLUMETRÍAS DE NEUTRALIZACIÓN
ÁCIDO-BASE: VALORACIÓN DUN ÁCIDO
FORTE CUNHA BASE FORTE
As valoracións ou volumetrías ácido-base permiten coñecer a concentración de ácido ou
de base presente nunha disolución. Pertencen a un dos métodos de análise cuantitativa: a
análise volumétrica, que consiste en medir o volume dunha disolución, de concentración
perfectamente coñecida (disolución valorante), que se necesita para reaccionar total e rapi-
damente cun volume coñecido de disolución problema (disolución valorada).
262
Tema
6
Nas valoracións ácido-base mídese o volume de ácido (ou de base) de concentración co-
ñecida que se necesita para neutralizar un volume determinado de base (ou de ácido) de
concentración descoñecida. Cando se valoran ácidos denomínanse acidimetrías e cando se
valoran bases, alcalimetrías.
Chámase punto de equivalencia ao momento final da neutralización. No laboratorio é moi
fácil detectar o punto de equivalencia porque nas súas inmediacións ocorre un cambio brusco
de pH, e se engadimos un indicador apropiado (de intervalo de viraxe comprendido entre os
valores de pH do cambio brusco), cambiará de cor permitindo que apreciemos este punto14.
Vexamos, como exemplo, unha valoración de ácido forte cunha base forte, a valoración
de 50 cm3 dunha disolución 0,1 M de ácido clorhídrico (non coñecemos esta concentración)
cunha disolución de NaOH 0,1 M. Podemos calcular os valores de pH para distintos mo-
mentos, a 25 ºC:
• Inicialmente hai 50 cm3 HCl 0,1 M, entón pH = 1:

Como o HCl é un ácido forte, estará totalmente ionizado: [HCl] = [H3O+] = 0,1 M
pH = – log [H3O+] = – log 0,1 = 1
• Ao ir engadindo NaOH, neutralízase parte do HCl segundo a reacción:

NaOH + HCl g NaCl + H2O
Posto que ambas disolucións teñen a mesma concentración, terán o mesmo número de
moles en volumes iguais. Segundo a estequiometría da reacción, cando se engadiron
49 cm3 de NaOH reaccionaron 49 cm3 de HCl e queda sen reaccionar 1 cm3 de HCl nun
volume de 99 cm3, que fai que o pH sexa 3:
1·10–3 dm3 · 0,1 mol/dm3 = 10–4 mol HCl

10–4 mol
[H3O+] = [HCl] = = 10–3 M
99 · 10–3 dm3
pH = – log[H3O+] = – log10–3 = 3
• Cando faltan 0,1 cm3 de HCl por neutralizar (ao engadir 49,9 cm3 de NaOH), o volume é
de 99,9 cm3 e o pH = 4:
0,1·10–3 dm3 · 0,1 mol/dm3 = 10–5 mol HCl
10–5 mol
[H3O+] = [HCl] = = 10–4 M
99,9 · 10–3 dm3
pH = – log[H3O+] = – log10–4 = 4
• Ao engadir 50 cm3 de NaOH, alcánzase o punto de equivalencia e, como se trata dun

ácido forte e unha base forte (non hai hidrólise), o pH é 7.
14 Tamén se pode medir o pH cun pH-metro ou empregar a medición da condutividade eléctrica da disolución, que se fai mínima no
punto de equivalencia.
263
• Ao exceder o punto de equivalencia en 0,1 cm3 de NaOH (ao engadir 50,1 cm3 de NaOH),
o pH é 10:
0,1·10–3 dm3 · 0,1 mol/dm3 = 10–5 mol NaOH
10–5 mol
Como o NaOH é unha base forte: [OH–] = [NaOH] = = 9,99 · 10–5 M
100,1 · 10–3 dm3
pOH = – log [OH–] = – log(9,99·10–5) = 4
pH = 14 – pOH = 14 – 4 = 10
• Cando se supera o punto de equivalencia en 1 cm3 de NaOH (ao engadir 51 cm3 de

NaOH), o pH é 11:
1·10–3 dm3 · 0,1 mol/dm3 = 10–4 mol NaOH
10–4 mol
[OH–] = [NaOH] = = 9,9 · 10–4 M
101 · 10–3 dm3
pOH = – log [OH–] = – log(9,9·10–4) = 3
Punto de equivalencia
pH = 14 – pOH = 14 – 3 = 11
pH
Exceso Exceso
Se representamos o pH da disolución en 14 de ácido de base
función do volume de base engadido, ob- 12
temos unha curva de valoración como a da 10
fenolftaleina
figura 6.1. 8
tornasol
Nela pódese apreciar o cambio brusco do 6 vermello de metilo
pH (de 4 a 10) que ten lugar nas inmedia- 4
cións do punto de equivalencia (pH = 7). 2
Neste caso, para poñer de manifesto o
punto de equivalencia debemos empre- 20 40 60 80 100
gar un indicador cun intervalo de viraxe V (cm3) de NaOH 0’1 M engadido
comprendido entre 4 e 10, por exemplo, Figura 6.1

vermello de metilo, fenolftaleína ou tor-
nasol.
Se valorasemos unha base cun ácido, o pro-

cedemento sería similar e obteriamos unha pH
ácido
forte
curva como a que vemos na figura 6.2.
14
No laboratorio, para medir o volume da
disolución valorante con precisión em-
prégase a bureta, que é un tubo de vidro base
forte
7
graduado en décimas de mililitro, cunha
chave no extremo inferior que permite
verter a disolución valorante con lentitude
sobre a disolución valorada, que se atopa
2 4 6 8 10 12 14
nun matraz erlenmeyer, até que se acada o V (cm3) de HCl 0’1 M engadido
Figura 6.2
264
Tema
6
No punto de equivalencia o número de equivalentes de ácido e de base son iguais:
nº de equivalentes de ácido = nº de equivalentes de base
Entón:
Nácido· Vácido = Nbase · Vbase
Sendo N a normalidade e V o volume. Convén lembrar que N = M · valencia.

Ao coñecer o volume e a concentración da disolución valorante e o volume da disolución
valorada, podemos calcular a concentración descoñecida.
En valoracións de ácido débil e base forte ou de ácido forte e base débil, o pH no punto
de equivalencia non é o correspondente a unha disolución neutra (7 a 25 ºC), xa que hai
hidrólise do sal resultante, ademais, o salto de pH é menor.
Nos ácidos polipróticos aparecen varios puntos de equivalencia.
u Ao valorar 20 cm3 dunha disolución de hidróxido de sodio, necesitáronse 40 cm3 de disolución de

EXERCICIO RESOLTO
ácido clorhídrico 0,1 M para acadar o punto de equivalencia. Cal é a concentración do hidróxido
de sodio valorado?
Resolución:
No punto de equivalencia cúmprese que:
Nácido · Vácido = Nbase · Vbase
Tanto o ácido clorhídrico como o hidróxido de sodio teñen valencia 1, polo que a súa normalidade
coincide coa molaridade. Substituíndo:
0,1 · 40 = Mb · 20 ⇒ Mb = 0,2 M
10 APLICACIÓNS DAS VOLUMETRÍAS

ÁCIDO-BASE
Empregando as valoracións ácido-base podemos determinar a concentración de calquera
ácido ou base presente nunha mostra, polo que as aplicacións deste método de análise son
moitas:
• Determinación da acidez dunha mostra (viño, vinagre, zume…).
• Determinación da alcalinidade dunha mostra (auga, cinza…).
• Determinación da salinidade (augas, solos, disolucións fertilizantes).
• Determinación de mesturas de carbonatos e bicarbonatos.
• Determinación de mesturas de hidróxidos alcalinos.
• Determinación de carbonatos.
• Determinación de nitróxeno orgánico, amonio, nitratos e nitritos (Método Kjeldhal).
• Determinación de ésteres, compostos carbonílicos e alcohois.
265
ACTIVIDADES
ACTIVIDADESTIC
TIC
ACTIVIDADE 1. ALGÚNS ÁCIDOS E BASES DE INTERESE

INDUSTRIAL NA VIDA COTIÁ
A industria química emprega grandes cantidades de ácidos e bases. De entre os produtos quími-
cos que máis se fabrican nos países industrializados (incluíndo orgánicos e inorgánicos) atopamos
os ácidos: sulfúrico, nítrico, fosfórico e clorhídrico e as bases: amoníaco e hidróxido de sodio.
Busca información sobre a importancia destas substancias na industria: para que se empre-
gan e pescuda se se producen en Galicia. Coa información recollida elabora unha táboa.
ACTIVIDADE 2. O PROBLEMA DA CHUVIA ÁCIDA E AS SÚAS

CONSECUENCIAS EN GALICIA
Os combustíbeis fósiles conteñen pequenas cantidades de xofre e nitróxeno que durante a
combustión se transforman nos seus óxidos respectivos que, cando reaccionan coa auga da
chuvia, producen a denominada chuvia ácida (chuvia con ácido sulfúrico e nítrico) de efectos
daniños no medio.
Busca información sobre os principais efectos da chuvia ácida e dos principais culpábeis des-
te problema en Galicia e elabora un informe da situación actual.
PRÁCTICAS DE LABORATORIO
PRÁCTICA 1. USO DE INDICADORES PARA DETERMINAR O

CARÁCTER ÁCIDO-BASE DALGUNHAS SUBSTANCIAS
Obxectivo: Comprobar o pH das disolucións dalgunhas substancias mediante a coloración
dalgúns indicadores.
Material: Pousatubos con 10 tubos de ensaio, variña de vidro, vidro de reloxo e pipeta.
Reactivos: Disolucións 0,1 M de: HCl, NH4Cl, NaCl, Na2CO3, NaOH; papel indicador, fenolftaleí-
na e laranxa de metilo.
Procedemento:
– Pon dous tubos de ensaio no pousatubos e bota, con axuda dunha pipeta, uns 2 ml de
disolución de ácido clorhídrico en cada un. Lava a pipeta.
266
Tema
6
ACTIVIDADES
– Repite a operación para as catroTIC
disolucións restantes, tendo coidado de colocalas en
orde para non confundilas. Debes ter dúas series das cinco disolucións.
– Corta cinco anacos de papel indicador e colócaos no vidro de reloxo dado a volta.
– Molla a variña de vidro nunha disolución e toca con ela un anaco de papel indicador.
Anota a cor obtida e o pH aproximado que se deduce desa cor. Repite o proceso para o
resto das disolucións.
– Engade unha gota de fenolftaleína ás cinco disolucións dunha serie e anota a cor obtida
para cada disolución e o pH que se deduce dela. Lembra que a fenolftaleína é incolora
para pH < 8,2 e rosada para pH > 10.
– Engade unha gota de laranxa de metilo ás cinco disolucións da outra serie e anota a cor
en cada disolución e o pH que se deduce dela. Lembra que o laranxa de metilo é verme-
llo para pH < 3,2 e laranxa para pH > 4,4.
Papel indicador: Fenolftaleína: Laranxa de metilo:

Disolución 0,1 M
cor e pH cor e pH cor e pH
HCl
NH4Cl
NaCl
Na2CO3
NaOH
Cuestións:
1. Calcula o pH das distintas disolucións e comproba se coincide co observado experimen-
talmente.
PRÁCTICA 2. COMPROBACIÓN CUALITATIVA DA ACCIÓN DUNHA

DISOLUCIÓN REGULADORA
Obxectivo: Comprobar a capacidade das disolucións reguladoras para resistir as variacións
de pH.
Material: Matraz aforado, vidro de reloxo, balanza, espátula, pousatubos con tubos de ensaio,
pipeta e bureta.
Reactivos: Ácido acético, acetato de sodio, disolución de HCl 1 M e laranxa de metilo.
Procedemento:
– Prepara unha disolución reguladora 0,5 M en ácido acético e 0,5 M en acetato de sodio.
– Bota uns 2 ml de auga destilada nun tubo de ensaio e engádelle unha gota de laranxa
de metilo. A cor observada debe ser laranxa, xa que o pH da auga destilada é 7 (> 4,4).
– Bota uns 2 ml da disolución reguladora noutro tubo de ensaio e engádelle unha gota de
laranxa de metilo. A cor observada debe ser laranxa, xa que o pH da disolución regula-
dora é 4,75 (> 4,4).
267
– Bota ácido clorhídrico 1 M na bureta.

– Deixa caer unha gota do ácido da bureta no tubo de ensaio que contén auga destilada.
O indicador vira a cor vermella, polo que o pH pasou a ser menor de 3 e, polo tanto,
[H+] > 10–3 M. Unha soa gota de HCl multiplicou a concentración de protóns por 10 000.
– Engade, coa bureta e gota a gota, HCl 1 M ao tubo que contén a disolución regulado-
ra, contando as gotas que é necesario engadir para conseguir que o indicador vire a
vermello.
Nº de gotas para que o indicador vire de cor

Auga 1 gota
Disolución reguladora
Cuestión: Comenta os resultados obtidos na experiencia anterior.
PRÁCTICA 3. VALORACIÓN DUNHA DISOLUCIÓN DUNHA BASE

FORTE CUN ÁCIDO FORTE (ALCALIMETRÍA)
Obxectivo: Determinar a concentración dunha base forte empregando un ácido forte de
concentración coñecida.
Material: Bureta, soporte, noz, pinza, matraz erlenmeyer, funil, pipeta de 10 ml, vaso de pre-
cipitados, frasco lavador con auga destilada e contagotas.
Reactivos: Disolución de HCl 0,1 M, disolución de NaOH (de concentración descoñecida) e
disolución alcohólica de fenolftaleína.
Procedemento:
– Realiza unha montaxe como a da figura 6.3.
– Enche a bureta con disolución de HCl 0,1 M e abre a
chave durante un momento con obxecto de quitar
o aire da súa parte inferior. Enrasa no cero ou, en
caso de elixir outro enrase, anota o nivel da disolu-
ción na bureta.
– Extrae 10 ml da disolución de hidróxido de sodio que
se vai valorar coa pipeta e deposítaos no matraz er-
lenmeyer.
– Engade unha ou dúas gotas de fenolftaleína á
base (adquirirá coloración rosada) e, se o cres ne-
cesario, engade auga destilada co frasco lavador
até unha cantidade tal que permita un fácil ma-
nexo do líquido.
– Abre a chave da bureta deixando que a disolución
do ácido caia sobre a disolución de base que está Figura 6.3
268
Tema
6
no erlenmeyer, movendo lentamente (con movementos circulares da man) para facilitar
a mestura das dúas disolucións. Os primeiros mililitros pódense engadir máis ou menos
axiña, pero despois convén deixar que o HCl caia gota a gota.
– Pecha a chave cando apareza un cambio permanente na coloración do indicador (a fe-
nolftaleína vólvese incolora). Para apreciar mellor o cambio de cor convén poñer de-
baixo do erlenmeyer un papel branco.
– Anota o volume de HCl gastado e elimina o contido do matraz erlenmeyer.
– Repite a valoración unha ou máis veces, procurando engadir o HCl gota a gota cando
estea preto do punto de equivalencia.
– Obtén o valor medio dos resultados obtidos, desprezando algún deles se difire moito
dos outros.
– Garda a disolución de HCl 0,1 M que quedou na bureta, lava o material empregado (a
bureta lávase sen desmontar, botándolle auga pola parte superior e recolléndoa por
abaixo) e desfai a montaxe.
– Calcula a concentración da disolución de NaOH mediante a fórmula:
Nácido· Vácido = Nbase · Vbase
Valoración Volume de NaOH(ac) Volume de HCl(ac) 0,1 M

1º
2º
1º
Cuestións:
1. Cal é a función da fenolftaleína na valoración?
2. Que reacción ten lugar durante a valoración?
3. Afectará ao resultado da valoración a cantidade de auga destilada engadida ao erlenme-
yer?
4. Que outros indicadores se poderían empregar e cal sería a súa coloración antes e despois
do punto de equivalencia?
5. Debuxa e nomea o material empregado, e describe o procedemento seguido na práctica.
269
ACTIVIDADES PROPOSTAS
1. a) Escribe as reaccións de disociación en auga, segundo o modelo de Brönsted-Lowry,

das seguintes especies químicas: CH3COOH NH3 NH4+ CN–. b) Indica os pares ácido/
base conxugados. (Xuñ-11)
2. Indica, segundo a teoría de Brönsted-Lowry, cal ou cales das seguintes especies poden
actuar só como ácido, só como base e como ácido e base. Escribe as correspondentes
reaccións ácido-base. a) CO32–. b) HPO42–. c) H3O+. d) NH4+. (Set-11)
3. Razoa se as seguintes afirmacións, referidas a unha disolución 0,1 M dun ácido débil
HA, son correctas: a) As concentracións no equilibrio das especies A– e H3O+ son iguais.
b) O pH da disolución é 1. (Xuñ-12)
4. Dadas as especies químicas: HS–, H2PO4–, CH3COOH, HNO2 e HCl, para as que a forza de
acidez aumenta na orde escrita, escribe a reacción química correspondente á reacción de
cada unha delas coa auga e indica como variará a forza das súas bases conxugadas.
5. A 25 ºC, o pH dunha disolución é 3,5. Calcula a concentración de ións oxonio, a concentra-
ción de ións hidroxilo e o pOH desta disolución.
R: [H3O+] = 3,2·10–4 M; [OH–] = 3,2·10–11; pOH = 10,5.
6. 100 cm3 dunha disolución de ácido nítrico teñen un pH = 1 a 25 ºC. Se se engade auga até
que o volume de disolución sexa 200 cm3, cal será o novo pH?
R: 1,3.
7. O produto de solubilidade do Mn(OH)2, medido a 25 ºC, vale 4·10–14. Calcula: a) A solubili-
dade en auga expresada en g/l. b) O pH da disolución saturada. (Set-06)
R: a) 1,9·10–3 g/l. b) 9,6.
8. O produto de solubilidade do cloruro de chumbo(II) é 1,6·10–5 a 298 K. a) Determina a so-
lubilidade do cloruro de chumbo(II), expresada en mol·L–1. b) Mestúranse 200 mL dunha
disolución 1,0·10–3 M de Pb(NO3)2 e 200 mL dunha disolución de HCl de pH = 3. Supoñen-
do que os volumes son aditivos indica se precipitará cloruro de chumbo(II). (Set-12)
R: a) 1,59·10–2 M.
9. Para unha disolución acuosa dun ácido HA de Ka = 1·10–5, xustifica se son verdadeiras ou
falsas as seguintes afirmacións: a) A constante de acidez de HA é menor que a constante
de basicidade da súa base conxugada. b) Se se dilúe a disolución do ácido, o seu grao de
disociación permanece constante. (Set-12)
10. Unha disolución de amoníaco 0,01 M está ionizada nun 4,2 %. a) Escribe a reacción de
disociación e calcula a concentración molar de cada unha das especies existentes na di-
solución unha vez alcanzado o equilibrio. b) Calcula o pH e a Kb do amoníaco. (Xuñ-11)
R: a) [NH3] = 9,6·10–3 M; [NH4+] = [OH–] = 4,2·10–4 M. b) pH = 10,6; Kb = 1,84·10–5.
11. Prepárase unha disolución dun ácido débil como o ácido acético [ácido etanoico] disol-
vendo 0,3 moles deste ácido en auga, o volume total da disolución é de 0,05 litros. a) Se a
disolución resultante ten un pH = 2, cal é a concentración molar dos ións hidróxeno (ión
hidronio). b) Calcula a constante de acidez, Ka, do ácido acético. (Xuñ-06)
R: a) 0,01 M. b) 1,7 · 10–5.
270
270
Tema
6
12. Para unha disolución acuosa de ácido acético[ácido etanoico] 0,10 M, calcula: a) A con-
centración de ión acetato[ión etanoato]. b) O pH e o grao de disociación.
Dato: Ka=1,80·10–5. (Xuñ-11)
R: a) 1,34·10–3 M. b) 2,87 e 1,34 %.
13. Se se disolven 0,650 g dun ácido orgánico monoprótico de carácter débil de fórmula
HC9H7O4 nun vaso con auga até completar 250 mL de disolución, indica: a) O pH desta
disolución. b) O grao de disociación do ácido.
Dato: Ka = 3,27·10–4. (Xuñ-08)
R: a) 2,7. b) 14 %.
14. Disólvense 20 litros de NH3(g), medidos a 10ºC e 2 atm (202,6 kPa) de presión, nunha
cantidade de auga abondo para alcanzar 4,5 litros de disolución. Calcula: a) O grao de
disociación do amoníaco na disolución. b) O pH da devandita disolución.
Dato: Kb(NH3) = 1,78·10–5. (Xuñ-09)
R: a) 6,8·10–3. b) 11,4.
15. Prepárase unha disolución dun ácido monoprótico débil, de fórmula HA, da seguinte ma-
neira: 0,10 moles do ácido en 250 ml de auga. Se esta disolución se ioniza ao 1,5 %, calcula:
a) A constante de ionización do ácido. b) O pH da disolución. (Set-06)
R: a) 9,1·10–5. b) 2,2.
16. Considera unha disolución de amoníaco en auga de concentración 6,50·10–2 M. a) Calcula
o pH desta disolución. b) Calcula o grao de disociación do amoníaco na disolución.
Dato: Kb(NH3) = 1,78·10–5. (Set-11)
R: a) 11. b) 0,0165.
17. A 25 ºC o grao de disociación dunha disolución 0,2 M de ácido acético [ácido etanoi-
co] vale 0,0095. Calcula: a) A concentración de ións acetato [ións etanoato], hidroxe-
nións e ións hidroxilo no equilibrio. b) O pH. c) A constante de disociación do ácido
acético.
R: a) [CH3COO–] = 1,9 · 10–3 M = [H3O+]; [OH–] = 5,3 · 10–12 M. b) 2,7. c) 1,8 · 10–5.
18. Calcula o grao de ionización do ácido acético: a) Nunha disolución 0,10 M deste ácido.
b) Nunha disolución 0,010 M deste ácido. c) Compara os resultados obtidos e extrae con-
clusións. Dato: Ka = 1,85·10–5.
R: a) 0,014. b) 0,043.
19. A 25 ºC, disólvense 0,040 mol de ácido metanoico até obter 1,00 dm3 de disolución.
A concentración de ións oxonio na disolución obtida é 2,57·10–3 M. Calcula a constante
de acidez e o pKa do ácido metanoico a esta temperatura.
R: 1,8·10–4; 3,7.
20. Ao facer un exercicio intenso con falta de osíxeno prodúcese ácido láctico (ácido
2-hidroxipropanoico) que se acumula nos músculos producindo dores musculares.
Calcula o pH do tecido muscular cando a concentración inicial do ácido láctico é
1,0·10–3 mol/dm3. Busca Ka na táboa 6-3.
R: 3,5.
271
21. A metilamina en disolución acuosa compórtase como unha base débil, da mesma forma
que o amoníaco: CH3NH2(ac) + H2O(l) D CH3NH3+(ac) + OH–(ac). Calcula qué volume de
disolución 0,1 M de metilamina contén a mesma cantidade de ións hidróxido que 1,0 dm3
de disolución 0,1 M de hidróxido de potasio. Busca Kb na táboa 6-4.
R: 17 L.
22. Unha disolución acuosa dun ácido monoprótico débil de concentración 0,13 M ten un
grao de ionización de 0,3: a) Calcula a súa constante de acidez. b) Calcula o grao de ioni-
zación cando se lle engade ácido clorhídrico até que a súa concentración é 0,27 M, sen
que a variación de volume sexa apreciábel.
R: a) 0,017. b) 0,058.
23. Ordena de maior a menor acidez as seguintes disolucións acuosas da mesma concen-
tración: acetato de sodio [etanoato de etilo]; ácido nítrico [trioxonitrato(V) de hidró-
xeno] e cloruro de potasio. Formula as ecuacións iónicas que xustifiquen a resposta.
(Set-06)
24. Razoa que tipo de pH (ácido, neutro ou básico) presentarán as seguintes disolucións acuo-
sas de: a) acetato de sodio [etanoato de sodio]. b) nitrato de amonio [trioxonitrato(V) de
amonio]. (Set-10)
25. Se queremos impedir a hidrólise que sofre o NH4Cl en disolución acuosa indica,
razoadamente, cal dos seguintes métodos será o máis eficaz: a) Engadir NaCl á disolución.
b) Engadir NH3 á disolución. (Xuñ-08)
26. Indica razoadamente que tipo de pH (ácido, neutro ou básico) existirá no punto de equi-
valencia das seguintes neutralizacións: a) Ácido etanoico (ácido acético) con hidróxido de
sodio. b) Ácido clorhídrico con amoníaco. c) Trioxonitrato(V) de hidróxeno (ácido nítrico)
con hidróxido de sodio.
27. Dispoñemos de tres frascos sen etiquetar, que sabemos que corresponden a tres diso-
lucións acuosas: Tetraoxosulfato(VI) de amonio [sulfato de amonio]; Trioxonitrato(V) de
potasio [nitrato de potasio] e oxobromato(I) de sodio [hipobromito de sodio]. Como po-
deriamos distinguilos axudándonos do papel indicador ácido-base? Razoa a resposta.
28. Define brevemente o concepto de disolución reguladora e sinala entre os seguintes pares
de substancias, o ou os que formarán unha disolución reguladora: a) Ácido clorhídrico/
cloruro de sodio. b) Ácido cianhídrico/cianuro de potasio. c) Ácido nítrico [trioxonitrato(V)
de hidróxeno]/nitrato de amonio [trioxonitrato(V) de amonio]. d) Hidróxido de amonio/
cloruro de amonio. Xustifica brevemente a resposta.
29. Dados os seguintes pares de disolucións: CH3–COONa e CH3–COOH; NaOH e HBr; NH4Cl e
NH3. Contesta razoadamente: Cales formarán unha disolución reguladora?
30. Indica os procedementos que utilizache no laboratorio para medir o pH das disolucións,
sinalando as características de cada un. Cita algún exemplo de emprego de indicadores
explicando o porqué do seu cambio de cor. (Xuñ-05)
31. Dado un ácido débil monoprótico 0,01 M e sabendo que se ioniza nun 13 %, calcula:
a) A constante de ionización. b) O pH da disolución. c) Que volume de disolución 0,02 M
de hidróxido de sodio cumprirán para neutralizar completamente 10 ml da disolución do
ácido anterior? (Xuñ-04)
R: a) 1,9 · 10–4. b) 2,9; c) 5 ml.
272
272
Tema
6
32. Calcula o pH dunha disolución feita mesturando 250 ml de ácido nítrico 0,20 M con
150 ml de hidróxido de potasio 0,1 M.
R: 1,1.
33. Cando se mesturan, a 25 ºC, 10 ml dunha disolución acuosa de hidróxido de sodio 1,0·10–3
M con 10 ml de ácido clorhídrico de concentración descoñecida, obtense unha disolu-
ción de pH = 10,0: a) Cal é o reactivo limitante? b) Cantos moles de hidróxido de sodio
reaccionaron? c) Cal é a molaridade do ácido clorhídrico?
R: b) 8·10–6 moles. c) 8·10–4 M.
34. Cando se acada o punto de equivalencia nunha valoración ácido-base, explica razoada-
mente se cada unha das seguintes afirmacións é certa ou non: a) O número de moles de
ácido e de base que reaccionaron son iguais. b) O pH da disolución formada pode ser
distinto de 7. c) Os volumes de ácido e de base consumidos son iguais.
35. Disponse dunha mostra de 2,0 g dun hidróxido de bario comercial que se disolve na auga
até que o volume de disolución é de 100,0 cm3. Ao valorar 10 cm3 desta disolución con
ácido clorhídrico 0,2 M, necesítanse 10,5 cm3 do ácido para acadar o punto de equivalen-
cia. Cal é a porcentaxe de pureza da mostra?
R: 90 %.
36. Explica como se determinaría no laboratorio a concentración dunha disolución de ácido
clorhídrico, empregando unha disolución de hidróxido de sodio 0,01 M. Indica o material,
o procedemento e a forma de realizar os cálculos. (Xuñ-07)
37. Explica detalladamente: a) Como prepararías no laboratorio unha disolución de ácido
clorhídrico 1 M, a partir de ácido clorhídrico de 38 % en peso e densidade = 1,19 g/cm3.
b) Como valorarías esta disolución? Describe o material empregado e realiza os corres-
pondentes cálculos. (Set-06)
38. Nomea o material de laboratorio que se mostra na figura, indicando brevemente para
que se utiliza no laboratorio. (Xuñ-07)
273
39. No laboratorio realízase a valoración de 50,0 mL dunha disolución de NaOH e gastáronse

20,0 mL de HCl 0,10 M. a) Debuxa a montaxe experimental indicando nesta as substan-
cias e o nome do material empregado. b) Escribe a reacción química que ten lugar e cal-
cula a molaridade da base. (Set-09)
R: b) 0,04 M.
40. a) Para a valoración de 10,0 mL de disolución de hidróxido de sodio realizáronse tres ex-
periencias nas que os volumes gastados dunha disolución de HCl 0,1 M foron de 9,8; 9,7
e 9,9 mL, respectivamente, que concentración ten a disolución da base?
b) Indica o procedemento a seguir e describe o material a utilizar na devandita valora-
ción. (Set-10)
R: a) 0,098 M.
41. a) Que volume de disolución de NaOH 0,1 M se necesita para neutralizar 10 mL de disolu-
ción de HCl 0,2 M? Xustifica cal será o pH no punto de equivalencia.
b) Describe o procedemento experimental e nomee o material necesario para levar a
cabo a valoración. (Set-12)
R: a) 20 mL.
274
274
Tema
6
ACTIVIDADES DE REPASO
u Unha disolución acuosa de ácido fluorhídrico 2,5.10–3 M está disociada nun 40 %. Calcula:
a) A constante de acidez.
b) O pH e a concentración de ións hidroxilo [OH–] da disolución. (Xuñ-13)
R: a) 6,7·10–4. b) pH = 3,0; [OH–] = 1,0·10–11 M.
u Completa as seguintes reaccións ácido-base e identifica os pares conxugados ácido-base.
(Set-13)
a) HCl(aq) + OH–(aq) →
b) CO32–(aq) + H2O(l)
c) NH3(aq) + H2O(l) 
d) HNO3 (aq) + H2O(l) →
u a) Que concentración debe ter unha disolución de amoníaco para que o seu pH sexa de 10,35?
b) Cal será o grao de disociación do amoníaco na disolución?
Dato: Kb(NH3) = 1,78·10–5. (Set-13)
R: a) 3,04·10–3 M. b) 0,074.
u Na valoración de 20,0 mL dunha disolución de ácido clorhídrico gástanse 18,1 mL dunha
disolución de hidróxido de sodio 0,125 M.
a) Calcula a molaridade da disolución do ácido indicando a reacción que ten lugar.
b) Indica o material e reactivos necesarios, así como o procedemento para levar a cabo a
valoración. (Set-13)
R: a) 0,113 M.
u Xustifica se esta afirmación é correcta: O produto da constante de ionización dun ácido e
a constante de ionización da súa base conxugada é igual á constante do produto iónico da
auga. (Xuñ-14)
u a) Cantos mL dunha disolución de NaOH 0,610 M se necesitan para neutralizar 20,0 mL
dunha disolución de H2SO4 0,245 M? Indica a reacción que ten lugar e xustifica o pH no
b) Nomea o material necesario e describe o procedemento experimental para levar a cabo a
valoración. (Xuñ-14)
R: a) 16,1 mL.
u a) Os valores de Ka de dous ácidos monopróticos HA e HB son 1,2·10–6 e 7,9·10–9, respecti-
vamente. Razoa cal dos dous ácidos é o máis forte.
b) Indica se o pH dunha disolución de NH4Cl será ácido, básico ou neutro. (Set-14)
u a) Escribe a reacción que ten lugar e calcula o volume de disolución de hidróxido de sodio
2,00 M que se gastará na valoración de 10,0 ml dunha disolución de ácido sulfúrico 1,08 M.
b) Nomea o material e describe o procedemento experimental para levar a cabo a valoración
anterior. (Set-14)
R: 10,8 ml.
275
u A anilina (C6H5NH2) é unha base de carácter débil cunha Kb= 4,1·10–10. Calcula:
a) O pH dunha disolución acuosa 0,10 M de anilina.
b) O valor da constante de acidez do ácido conxugado da anilina.
Dato: Kw = 1,0·10–14. (Xuñ-15)
R: a) 8,81. b) 2,4·10–5.
u a) Establece se unha disolución acuosa de NH4NO3 será ácida, básica ou neutra.
b) A metilamina en disolución acuosa compórtase como unha base débil, de forma similar ao
amoníaco, escribe a reacción e indica os pares ácido/base conxugados. (Xuñ-15)
u Unha disolución acuosa contén 0,1 moles por litro de ácido acético (ácido etanoico).
a) Escribe a reacción de disociación e calcula a concentración molar de cada unha das espe-
cies existentes na disolución unha vez alcanzado o equilibrio.
b) Calcula o pH da disolución e o grao de ionización do ácido.
Dato: Ka(C2H4O2) = 1,8.10–5. (Set-15)
R: a) [H3O+] = [CH3COO–] = 1,3·10–3 M; [CH3COOH] = 9,9·10–2 M; [OH–] = 7,7·10–12 M.
b) pH = 2,9; α = 1,3·10–2.
u Utilizando a teoría de Brönsted xustifica o carácter ácido, básico ou neutro das disolucións
acuosas das seguintes especies: CO32−; HCl e NH4+, identificando os pares conxugados ácido-
base. (Xuñ-16)
u Disponse dunha disolución que contén unha concentración de Cd2+ de 1,1 mg/L. Quérese
eliminar parte do Cd2+ precipitándoo cun hidróxido, en forma de Cd(OH)2. Calcula:
a) O pH necesario para iniciar a precipitación.
b) A concentración de Cd2+, en mg/l, cando o pH é igual a 12.
Dato: Ks(Cd(OH)2) = 1,2·10–14. (Xuñ-16)
R: a) 9,54. b) 1,4·10–5 mg/l.
u No laboratorio disponse de tres vasos de precipitados (A, B e C) que conteñen 50 ml de
disolucións acuosas da mesma concentración, a unha temperatura de 25 °C. Un dos vasos
contén unha disolución de HCl; outro contén unha disolución de KCl, e o terceiro contén
unha disolución de CH3CH2COOH. Coa información que se indica na táboa identifica o
contido de cada vaso e xustifica a resposta. (Set-16)
Vaso de precipitados A B C
pH 7,0 1,5 4,0
u Xustifica se a disolución obtida ao disolver NaNO2 en auga será ácida, neutra ou básica.
Dato: Ka(HNO2) = 4,5·10−4. (Xuñ-17)
u Cal é o pH dunha disolución saturada de hidróxido de zinc se a súa Kps a 25 ºC é de 1,2·10–17?
(Xuñ-17)
R: 8,46.
u Na valoración de 25,0 ml dunha disolución de ácido clorhídrico gástanse 22,1 ml dunha
disolución de hidróxido de potasio 0,100 M.
276
Tema
6
a) Indica a reacción que ten lugar e calcula a molaridade da disolución do ácido.
b) Detalla o material e os reactivos necesarios, así como o procedemento para levar a cabo a
valoración no laboratorio. (Xuñ-17)
R: a) 8,84·10−2 M.
u Para unha disolución acuosa 0,200 M de ácido láctico (ácido 2-hidroxipropanoico), calcula:
a) O grao de ionización do ácido na disolución e o pH da mesma.
b) Que concentración debe ter unha disolución de ácido benzoico (C6H5COOH) para dar un
pH igual ao da disolución de ácido láctico 0,200 M?
Dato: Ka(CH3CH(OH)COOH) = 3,2·10−4 e Ka(C6H5COOH) = 6,42·10−5 (Xuñ-17)
R: a) 4·10−2; 2,10. b) 1,0 M.
u Xustifica o carácter ácido, básico ou neutro dunha disolución acuosa de KCN. (Set-17)
u Ao disolver 0,23 g de HCOOH en 50 ml de auga obtense unha disolución de pH igual a 2,3.
Calcula:
a) A constante de acidez (Ka) do ácido.
b) O grao de ionización do mesmo. (Set-17)
R: a) 2,64·10−4. b) 0,05.
u a) Calcula o pH dunha disolución de hidróxido de sodio 0,010 M e o pH dunha disolución
de ácido clorhídrico 0,020 M.
b) Calcula o pH da disolución obtida ao mesturar 100 ml da disolución de hidróxido de sodio
0,010 M con 25 ml da disolución de ácido clorhídrico 0,020 M. (Xuñ-18)
R: a) 12 e 1,7. b) 11,6.
u Completa as seguintes reaccións e identifica os pares conxugados ácido-base. (Xuñ-18)
a) HNO3(ac) + H2O(l) →
b) NH3(ac) + H2O (l) →
u Na valoración de 20,0 ml dunha disolución de ácido sulfúrico gástanse 30,0 ml dunha diso-
lución de hidróxido de sodio 0,50 M.
a) Escribe a reacción que ten lugar e calcula a molaridade do ácido.
b) Describe o procedemento experimental e nomea o material necesario para realizar a va-
loración. (Xuñ-18)
R: a) 0,375 M.
u Unha disolución acuosa contén 5,0.10–3 moles de ácido cloroetanoico (ClCH2-COOH) por
cada 100 ml de disolución. Se a porcentaxe de ionización é do 15 %, calcula:
a) A concentración de todas as especies presentes na disolución.
b) O pH da disolución e o valor da constante Ka do ácido. (Set-18)
R: a) [ClCH2COOH] = 4,25·10−2 M; [ClCH2COO−] = [H3O+] = 7,5·10−3 M. b) 2,12;
1,32·10−3.
u Razoa se a seguinte afirmación é correcta: a igual molaridade, canto máis débil é un ácido
menor é o pH da súa disolución acuosa. (Set-18)
277
u Unha disolución 0,064 M dun ácido monoprótico (HA) ten un pH de 3,86. Calcula:
a) A concentración de todas as especies presentes na disolución e o grao de ionización do ácido.
b) O valor da constante Ka do ácido e da constante Kb da súa base conxugada. (Xuñ-19)
R: a) [HA] = 0,064 M; [A−] = [H3O+] = 1,38·10−4 M; α = 2,2·10–3. b) 2,98·10−7 e 3,35·10−8.
u 15,0 ml dunha disolución de ácido clorhídrico de concentración descoñecida neutralízanse
con 20,0 ml dunha disolución de hidróxido de potasio 0,10 M:
a) Escribe a reacción que ten lugar e calcula a concentración molar da disolución do ácido.
b) Describe os pasos a seguir no laboratorio para realizar a valoración anterior, nomeando o
material e o indicador empregados. (Xull-19)
R: a) 0,13 M.
u Para os sales NaCl e NH4NO3:
a) Escribe as ecuacións químicas da súa disociación en auga.
b) Razoa se as disolucións obtidas serán ácidas, básicas ou neutras. (Xull-19)
u Un volume de 1,12 L de HCN gas, medidos a 0 ºC e 1 atm, disólvense en auga obténdose 2 L
de disolución, calcula:
a) A concentración de todas as especies presentes na disolución.
b) O valor do pH da disolución e o grao de ionización do ácido.
Dato: Ka(HCN) = 5,8·10−10 (Xull-19)
R: a) [HCN] = 0,025 M; [CN−] = [H3O+] = 3,8·10−6 M. b) 5,4; 1,5·10−4.
u Xustifica se a seguinte afirmación é verdadeira ou falsa: Unha disolución acuosa de NH4Cl
ten carácter ácido. (Xull-20)
u Sabendo que Kb(NH3) =1,78·10−5, calcula:
a) A concentración que debe ter unha disolución de amoníaco para que o seu pH sexa 10,6.
b) O grao de disociación do amoníaco na disolución. (Xull-20)
R: a) 9,27·10−3 M. b) 0,043.
u Xustifica se a seguinte afirmación é verdadeira ou falsa: No equilibrio: HSO4−(ac) +
H2O(l)  SO42−(ac) + H3O+(ac) a especie HSO4− actúa como unha base e a molécula de
auga como un ácido de Brönsted-Lowry. (Set-20)
u 2,0 ml dun ácido nítrico do 58 % de riqueza en masa e densidade 1,36 g·ml−1 dilúense en
auga ata completar 250 ml de disolución.
a) Calcula o volume de disolución de hidróxido de sodio 0,10 M necesario para neutralizar
10 ml da disolución preparada de ácido nítrico, escribindo a reacción que ten lugar.
b) Describe o procedemento experimental e nomee o material necesario para realizar a
valoración. (Set-20)
R: a) 10 ml.
u Das seguintes substancias: PO43−, HNO2 e HCO3−, unha é ácida, outra básica e outra anfótera
segundo a teoría de Brönsted-Lowry. Razoa cal é cada unha escribindo os equilibrios que así
o demostren. (Xuñ-21)
278
Tema
6
u Prepáranse 100 ml dunha disolución de HCl disolvendo, en auga, 10 ml dun HCl comercial
de densidade 1,19 g·ml−1 e riqueza 36 % en peso. 20 ml da disolución de ácido preparada
valóranse cunha disolución de NaOH 0,8 M.
a) Calcula a concentración molar da disolución de ácido valorada, escribe a reacción que ten
lugar na valoración e calcula o volume gastado da disolución de NaOH.
b) Indica o procedemento a seguir no laboratorio para a valoración do ácido indicando o
material e reactivos. (Xuñ-21)
R: a) 1,17 M; 29,2 ml.
u Unha disolución acuosa 0,03 M dun ácido monoprótico (HA) ten un pH de 3,98. Calcula:
a) A concentración molar de A‒ na disolución e o grao de disociación do ácido.
b) O valor da constante do ácido (Ka) e o valor da constante da súa base conxugada (Kb).
(Xull-21)
R: a) 1,05·10−4 M; 3,5·10−3. b) 3,67·10−7; 2,71·10−8.
u Ao valorar 20,0 ml dunha disolución de Ca(OH)2 gástanse 18,1 ml dunha disolución de HCl
0,250 M.
a) Escribe a reacción que ten lugar e calcula a concentración molar da disolución da base.
b) Indica o material e reactivos necesarios, debuxa a montaxe e explica o procedemento
realizado. (Xull-21)
R: a) 0,113 M.
u Disólvense 46 g de ácido metanoico, HCOOH, en 10 L de auga, obtendo unha disolución de
pH igual a 2,52.
a) Calcula o grao de disociación do ácido.
b) Determina a constante Ka do ácido e a constante Kb da súa base conxugada. (Xuñ-22)
R: a) 0,03. b) 9,3·10−5; 1,1·10−10.
u Tómanse 30,0 ml dunha disolución 6,0 M de HCl e dilúense con auga ata un volume final de
250 ml. 25,0 ml desta disolución diluída necesitaron 20,0 ml dunha disolución de hidróxido
de calcio para a súa neutralización.
a) Escribe a reacción que ten lugar e calcula a molaridade da disolución da base. b) Nomea e
debuxa o material necesario e indica o procedemento empregado para a valoración. (Xuñ-22)
R: a) 0,45 M.
u Razoa mediante as reaccións correspondentes o pH que terán as disolucións acuosas das
seguintes especies químicas: NaNO3 e NH4NO3. (Xull-22)
u Emprégase unha disolución de ácido nítrico de riqueza 2 % en masa e densidade 1,009
g·ml−1 para neutralizar 50 ml dunha disolución 0,25 M de hidróxido de bario.
a) Escribe a reacción química que ten lugar e calcula o volume da disolución de ácido nítrico
gastado.
b) Describe o procedemento experimental e nomea o material necesario para realizar a va-
loración. (Xull-22)
R: a) 78 ml.
279
280
Teoría de Brönsted-Lowry
oa
0 C pH+pOH=14
und
a 25
seg
cede protóns actúa ácido en disolución aumenta a [H3O+] que se pode medir co pH=–log [H3O+] pH-metros
como acuosa mídese cos
Transferencia cando a
de protóns [H3O+]·[OH–]=Kw ma indicadores
substancia con nté
sta ñen
capta protóns actúa base en disolución aumenta a [OH–] que se pode medir co pOH=–log [OH–] nte se
como acuosa sn
as
disolucións reguladoras
de
rios
que pode ser de acidez (Ka)
Constante de equilibrio
uilib
Ka· Kb = Kw
e q
de basicidade (Kb)
son
a
se non é moi alta
ac
unh nse
débiles ten sentido grao de ionización
car
por teríza
os ácidos ou bases son falar de
cand ácidas se o sal provén de ácido forte e base débil

diso o apare
lució cen
n de en
sale podendo dar
ÁCIDO-BASE
EQUILIBRIOS
s Hidrólise básicas se o sal provén de ácido débil e base forte
disolucións
neutras se o sal provén de ácido forte e base forte
fálas
e de
de forma que anulan
MAPA CONCEPTUAL DO TEMA 6
an ácido + base as súas propiedades

ion
re acc
do
can
ocorren
Neutralización equivalente a equivalente entón Na· Va = Nb· Vb
em
prég
ans
en
as Valoracións ácido-base

Tema 6

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tema 6

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEMA 6

1 INTRODUCIÓN HISTÓRICA AO CONCEPTO

b) Unha substancia considerábase base se en disolución acuosa:

Os químicos non se conformaron con esta descrición fenomenolóxica e trataron de buscar

2 CONCEPTO DE ÁCIDO-BASE SEGUNDO A

Ademais, amplía o concepto a especies iónicas, como o ión amonio:

Base: Especie química que pode captar ións H +.

A cada par de especies HA/A– ou B/BH+ chámaselle par ácido-base conxugado.

3 PRODUTO IÓNICO DA AUGA

A expresión da constante de equilibrio para esta reacción será:

9 Só unha de cada 5,55·108 moléculas de auga está disociada en ións.

Táboa 6-1: Valores de Kw a diferentes temperaturas.

DISOLUCIÓN ÁCIDA DISOLUCIÓN BÁSICA

Segundo isto, a 25 ºC:

pOH = –log [OH–]

Sabemos que a 25 ºC: [OH–] · [H3O+] = 10–14

Substancia Valor pH Substancia Valor pH

Ácido clorhídrico comercial (37 %) –1,1 Urina 6

Táboa 6-2: pH dalgunhas substancias a 25 oC.

Será ácida ou básica?

5 FORZA RELATIVA DE ÁCIDOS E BASES

HA(ac) + H2O(l) D H3O+ (ac) + A–(ac)

Ácido HA (Ácido) A- (Base conxugada) Ka

Táboa 6-3: Constantes de acidez Ka dalgúns ácidos a 25 oC.

Os ácidos pódense clasificar en:

Base B (Base) A+ (Ácido conxugado) Kb

Ión óxido O2– OH– Moi grande

Táboa 6-4: Constantes de basicidade, Kb, para algunhas bases a 25 oC.

Se formulamos o equilibrio para a base conxugada (A–) dun ácido HA:

HNO3 + H2O g NO3– + H3O+

O grao de ionización será:

A constante de acidez calcúlase:

Como se dispón de 1 litro de disolución de concentración 0,1 mol/l, o número de moles de

25 ºC. O grao de ionización é do 22 %. Calcula: a) A constante de equilibrio de ionización do

Valor que nos permite calcular a constante para este equilibrio:

b) pH = –log [H3O+] = –log x = –log 0,044 = 1,4

0,8 g 1 mol HNO3

HNO3+ H2O g NO3– + H3O+

[HCOO–] · [H3O+] x2 (5,01 · 10–3)2

Sal de ácido forte e base forte

Sal de ácido forte e base débil

Sal de ácido débil e base forte

Sal de ácido débil e base débil

u Explica, axudándote das correspondentes ecuacións químicas, se as disolucións dos seguintes

NH4I(s) g NH4+(ac) + I–(ac)

Como consecuencia a disolución de NH4I será ácida.

KNO3(s) g K+(ac) + NO3–(ac)

NaCH3COO(s) g CH3COO–(ac) + Na+(ac)

Entón, a disolución de NaCH3COO será básica.

RbHCO3(s) g Rb+(ac) + HCO3–(ac)

A disolución de RbHCO3 será básica.

BaCl2(s) g Ba2+(ac) + 2 Cl–(ac)

7 REACCIÓNS ENTRE ÁCIDOS E BASES

A picadura de avespa é básica. As formigas producen ácido fórmico.

clorhídrico con 50 ml de disolución de hidróxido de sodio 0,2 M.

disponse de tetraoxosulfato(VI) de hidróxeno [ácido sulfúrico] comercial do 98 % en peso de

b) A partir da reacción de neutralización podemos calcular o volume de ácido gastado, mediante

Mg(OH)2 + H2SO4 g MgSO4 + 2 H2O

8 IMPORTANCIA DO pH: COMO REGULALO

8.1. Disolucións reguladoras

8.2. Indicadores ácido-base

Indicador Forma ácida Forma básica Intervalo de viraxe

Vermello Congo azul vermella 3–5