Professional Documents
Culture Documents
Ch−¬ng 4
TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng vµ m«men xo¾n gi÷a c¸c trôc
kh«ng n»m trªn cïng mét ®−êng th¼ng; mµ th−êng c¾t nhau d−íi mét gãc α nµo ®ã vµ
gi¸ trÞ cña nã cã thÓ thay ®æi trong qu¸ tr×nh xe chuyÓn ®éng.
Trªn «t« m¸y kÐo, truyÒn ®éng c¸c-®¨ng th−êng dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng vµ
m« men xo¾n tõ hép sè (hoÆc tõ hép ph©n phèi) ®Õn c¸c cÇu chñ ®éng, tõ cÇu chñ ®éng
®Õn c¸c b¸nh xe chñ ®éng dÉn h−íng hoÆc c¸c b¸nh xe chñ ®éng trong hÖ thèng treo
®éc lËp. Ngoµi ra, truyÒn ®éng c¸c-®¨ng còng dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng vµ m« men
xo¾n gi÷a c¸c côm riªng kh¸c trªn «t« nh− : têi trang bÞ phô, trôc l¸i trong hÖ thèng l¸i.
§Ó b¶o ®¶m c«ng dông nªu trªn, ngoµi c¸c yªu cÇu chung vÒ søc bÒn vµ kÕt cÊu
gän nhÑ, truyÒn ®éng c¸c-®¨ng trªn «-t« m¸y kÐo cßn ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu ®Æc
tr−ng sau :
c Víi bÊt k× sè vßng quay nµo cña trôc c¸c-®¨ng (øng víi c¸c sè truyÒn cña hép
sè) kh«ng ®−îc cã dao ®éng, va ®Ëp, kh«ng cã t¶i ®éng lín do m« men qu¸n tÝnh g©y ra.
d C¸c trôc c¸c-®¨ng ph¶i b¶o ®¶m quay ®Òu, kh«ng cã hiÖn t−îng c«ng h−ëng
víi bÊt k× chÕ ®é lµm viÖc nµo.
e HiÖu suÊt truyÒn ®éng cao, kÓ c¶ víi khi gãc lÖch α gi÷a hai trôc lín.
Tuú theo c«ng dông, tÝnh chÊt ®éng häc, kÕt cÊu..., cã thÓ ph©n lµm c¸c lo¹i sau :
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 1
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
- TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng chÝnh : nèi hép sè hoÆc hép ph©n phèi víi truyÒn lùc
chÝnh cña cÇu chñ ®éng (th−êng cã gãc lÖch trôc c¸c-®¨ng α kh«ng qu¸ 200).
- TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng trong c¸c cÇu chñ ®éng : nèi truyÒn lùc chÝnh víi c¸c
b¸nh xe chñ ®éng (cã gãc lÖch trôc α ®Õn 400 ®èi víi c¸c b¸nh xe chñ ®éng
dÉn h−íng hoÆc α < 200 ®èi víi c¸c b¸nh xe chñ ®éng kh«ng dÉn h−íng).
- TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng trong c¸c côm phô cã gãc lÖch trôc α kh«ng qu¸ 200.
- Lo¹i khíp c¸c-®¨ng kh¸c tèc (th−êng víi gãc α ≤ 200) lµ khíp c¸c-®¨ng cã
tèc ®é gãc cña trôc bÞ ®éng ω2 kh¸c víi tèc ®é gãc cña trôc chñ ®éng ω1.
- Lo¹i khíp c¸c-®¨ng ®ång tèc (th−êng víi gãc α ≤ 450) lµ khíp c¸c-®¨ng cã
tèc ®é gãc cña trôc bÞ ®éng ω2 lu«n b»ng tèc ®é gãc cña trôc chñ ®éng ω1.
- Lo¹i khíp c¸c-®¨ng kh¸c tèc : gåm cã lo¹i cøng, lo¹i mÒm.
- Lo¹i khíp c¸c-®¨ng ®ång tèc : gåm cã lo¹i ®ång tèc kÐp, ®ång tèc cam, ®ång
tèc bi kiÓu r·nh ph©n chia, ®ång tèc bi kiÓu ®ßn ph©n chia.
§Ó b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu nªu trªn, th× truyÒn ®éng c¸c-®¨ng cã thÓ dïng mét
khíp c¸c-®¨ng ®ång tèc (hoÆc hai khíp ®ång tèc tuú theo yªu cÇu cña côm truyÒn ®éng)
hoÆc hai khíp c¸c-®¨ng kh¸c tèc víi gi¶i ph¸p sao cho tèc ®é gãc trôc bÞ ®éng cña khíp
c¸c-®¨ng thø hai b»ng tèc ®é gãc trôc chñ ®éng cña khíp c¸c-®¨ng thø nhÊt. §«i khi
còng cã thÓ dïng ®Õn ba, bèn khíp c¸c-®¨ng kh¸c tèc víi gèi tùa trung gian trong
tr−êng hîp kho¶ng c¸ch cña hai côm chi tiÕt m¸y kh¸ lín nh− xe kh¸ch hoÆc xe t¶i cã
chiÒu dµi c¬ së lín. Lóc nµy còng ph¶i yªu cÇu tèc ®é gãc cña trôc bÞ ®éng cña khíp
c¸c-®¨ng thø ba ph¶i b»ng tèc ®é gãc cña trôc chñ ®éng cña khíp c¸c-®¨ng thø nhÊt.
Trªn h×nh H5-1 : tr×nh bµy s¬ ®å truyÒn ®éng c¸c-®¨ng chÝnh trªn «t« nèi gi÷a
hép sè (1) víi cÇu chñ ®éng (5). TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng gåm hai trôc (2) vµ (4) víi hai
khíp nèi hai ®Çu víi hép sè (1) vµ cÇu chñ ®éng (5). Khíp nèi trung gian l¾p gÇn æ ®ì
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 2
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
mÒm trung gian (3) cho phÐp thay ®æi ®−îc chiÒu dµi nhê khíp nèi then hoa. §iÒu nµy
nh»m b¶o ®¶m cho truyÒn ®éng c¸c-®¨ng lµm viÖc b×nh th−êng khi cÇu chñ ®éng (5) cã
sù dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi so víi khung xe th«ng qua bé phÇn ®µn håi cña hÖ thèng treo.
2 3
1 4
5
Trªn h×nh H5-2 tr×nh bµy s¬ ®å truyÒn ®éng c¸c-®¨ng trong cÇu chñ ®éng :
3
2
12 5
H×nh H5-2: TruyÒn ®éng c¸c ®¨ng nèi truyÒn lùc chÝnh vµ b¸nh xe
H×nh H5-2 : S¬ ®å truyÒn ®éng c¸c-®¨ng nèi gi÷a truyÒn lùc chÝnh (5) víi b¸nh
xe chñ ®éng dÉn h−íng ë hÖ thèng treo ®éc lËp. TruyÒn ®éng c¸c-®¨ng gåm hai khíp
c¸c-®¨ng ®ång tèc (12). Trong ®ã khíp phÝa ngoµi (phÝa b¸nh xe) cã vÞ trÝ thuéc ®−êng
t©m cña trô quay ®øng ®Ó cho phÐp quay b¸nh xe dÉn h−íng quay khi xe ®i vµo ®−êng
vßng. Khíp c¸c ®¨ng bªn trong cã thÓ dïng ®ång tèc kÐp (hai khíp cac-d¨ng ch÷ thËp)
®Ó b¶o ®¶m cho hÖ thèng treo dao ®éng so víi khung xe. Khíp tr−ît then hoa (2) nh»m
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 3
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
cho phÐp trôc c¸c-®¨ng thay ®æi chiÒu dµi khi dao ®éng. Æ ®ì (3) ®Ó ®Þnh vÞ chÝnh x¸c vÞ
trÝ cña khíp cac-®¨ng ®ång tèc bªn ngoµi sao cho n»m trªn trôc cña trô quay ®øng.
2 ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kÕt cÊu vµ x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè c¬ b¶n :
A A
1
B
ϕ1
α
2 ϕ2
XÐt ®iÓm A n»m trªn ®Çu chèt ®øng cña ch÷ thËp (h×nh H5-3). Khi trôc (1) quay,
®iÓm A vÏ nªn vßng trßn b¸n kÝnh OA trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng mp(d). §iÓm B
t−¬ng øng n»m trªn ®Çu chèt kia (t¹m gäi lµ chèt ngang) cña ch÷ thËp khi Êy sÏ vÏ nªn
vßng trßn n»m trong mÆt ph¼ng nghiªng lËp víi mÆt ®øng mp(d) mét gãc α. §−êng
th¼ng qua t©m O cña chèt ch÷ thËp vµ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chøa hai t©m trôc cña
hai n¹ng chÝnh lµ giao tuyÕn cña hai mÆt ph¼ng chuyÓn dÞch cña hai chèt ch÷ thËp.
Nh− vËy, khi c¸c trôc quay th× hai chèt ch÷ thËp lÇn l−ît l¾c quanh trôc kia trong
gãc giíi h¹n α. Sau mçi vßng quay cña chèt thø nhÊt, sÏ cã hai lÇn chèt thø hai thuéc
mÆt ph¼ng cña chèt thø nhÊt; vµ ng−îc l¹i còng cã hai lÇn chèt thø nhÊt thuéc mÆt ph¼ng
cña chèt thø hai. Do ®ã, cã hiÖn t−îng quay kh«ng ®Òu cña trôc n¹ng thø hai (2) khi trôc
n¹ng thø nhÊt (1) quay ®Òu.
Theo gi¸o tr×nh nguyªn lý m¸y, víi bÊt kú vÞ trÝ nµo cña c¸c trôc, ta cã biÓu thøc
quan hÖ ®éng häc cña c¸c trôc n¹ng c¸c-®¨ng kh¸c tèc ch÷ thËp :
Trong ®ã : ϕ1, ϕ2 : Gãc quay cña trôc chñ ®éng vµ trôc bÞ ®éng cña c¸c-®¨ng;
α : Gãc lÖc trôc cña hai trôc n¹ng c¸c-®¨ng.
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 4
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
(ϕ 2 − ϕ 1 )
5
4 α = 300
α = 200
3
2
1 α = 100
0
-2
-3
-4
-5
H×nh H5-4a : §å thÞ biªn thiªn hiÖu (ϕ1- ϕ2) theo gãc quay trôc chñ ®éng ϕ1
LÊy ®¹o hµm theo thêi gian hai vÕ cña ph−¬ng tr×nh (5-1) ta ®−îc :
dϕ 1 1 dϕ 2 1
. = . . cos α . (5-2)
dt cos ϕ 1
2
dt cos 2 ϕ 2
Sau khi biÕn ®æi l−îng gi¸c, ta ®−îc quan hÖ vËn tèc gãc cña hai trôc :
ω2 cos α
= (5-3)
ω 1 sin ϕ 1 + cos 2 α . cos 2 ϕ 1
2
§å thÞ trªn h×nh H5-4a biÓu thÞ sù thay ®æi hiÖu sè tèc gãc quay (ϕ1- ϕ2) sau nöa
vßng quay cña trôc chñ ®éng ϕ1 øng víi c¸c gäc lÖch trôc α kh¸c nhau 100, 200, 300. Sau
nöa vßng quay, trôc bÞ ®éng (2) mét lÇn v−ît nhanh h¬n trôc chñ ®éng (1) vµ mét lÇn
chËm h¬n trôc (1). §å thÞ trªn h×nh H5-4b biÓu thÞ sù thay ®æi tû sè tèc ®é gãc (ω2/ω1)
sau nöa vßng quay cña trôc chñ ®éng ϕ1 øng víi c¸c gäc lÖch trôc α t−¬ng øng.
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 5
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
ω2/ω1
1.20
1.15
1.10
1.05
1.00
0.95
α = 100
0.90
α = 200
0.85
α = 300
0.80
0 45 90 135 180
H×nh H5-4b : BiÕn thiªn tû sè tèc ®é gãc (ω2/ω1) theo gãc quay trôc chñ ®éng ϕ1
Tõ ®å thÞ, ta thÊy :
) Tèc ®é gãc cña trôc bÞ ®éng ω2 lu«n lu«n kh¸c víi tèc ®é gãc cña trôc chñ
®éng ω1 (sau nöa vßng quay, nã cã hai lÇn ®¹t gi¸ trÞ b»ng tèc ®é gãc cña trôc chñ
®éng). Nãi c¸ch kh¸c, khi trôc chñ ®éng quay ®Òu, trôc bÞ ®éng (2) vÉn quay kh«ng ®Òu.
) Sù quay kh«ng ®Òu cña trôc bÞ ®éng so víi trôc chñ ®éng cµng t¨ng khi gãc α
cµng lín. Biªn ®é dao ®éng cña tû sè (ω2/ω1) phô thuéc vµo gãc lÖch α nh− sau :
⎛ω2 ⎞ 1 ⎛ω2 ⎞
⎜⎜ ⎟⎟ = vµ ⎜⎜ ⎟⎟ = cos α (5-4)
⎝ω2 ⎠ max cos α ⎝ω2 ⎠ min
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 6
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n «t«: (PhÇn truyÒn lùc trªn «t«) - Ngµnh C«ng nghÖ ¤t«
b) C¸c gi¶i ph¸p lµm ®ång ®Òu tèc ®é cho hÖ c¸c-®¨ng kh¸c tèc :
♦ HÖ c¸c-®¨ng kÐp : Mét hÖ thèng truyÒn ®éng c¸c-®¨ng gåm tæ hîp hai khíp
c¸c-®¨ng kh¸c tèc vµ ba trôc (h×nh H5-5) trong ®ã trôc bÞ ®éng cña khíp c¸c-®¨ng thø
nhÊt (A) ®ång thêi lµ trôc chñ ®éng cña khíp c¸c-®¨ng thø hai (B). Gãc quay t−¬ng øng
cña c¸c trôc ®−îc ký hiÖu nh− sau :
A α12 B
ϕ2 α23
ϕ1 ϕ3
Sö dông biÓu thøc (5-1) lÇn l−ît ¸p dông cho khíp c¸c-®¨ng thø nhÊt (1-A-2) vµ
khíp c¸c-®¨ng thø hai (2-B-3):
Trong ®ã :
α12 : Gãc lÖch trôc gi÷a trôc thø nhÊt (1) vµ trôc thø hai (2) cña khíp (A);
α23 : Gãc lÖch trôc gi÷a trôc thø hai (2) vµ trôc thø ba (3) cña khíp (B);
(*) : §èi víi khíp c¸c-®¨ng (B) cã sù lÖch pha ± π/2 so víi khíp thø nhÊt khi
xÐt cïng hÖ to¹ ®é chung víi khíp (A).
GVC. Ths. Lª V¨n Tôy - Khoa C¬ khÝ Giao th«ng - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa - §H§N 7