Ch¬ng 5

TÝnh chÊt ®éng lùc häc vµ tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu

cña « t« m¸y kÐo khi vËn chuyÓn

5.1. C©n b»ng lùc kÐo vµ c©n b»ng c«ng suÊt

N¨ng suÊt vËn chuyÓn ®îc ®¸nh gi¸ bëi khèi lîng hµng ho¸ vµ qu·ng ®êng vËn
chuyÓn ®îc trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nã phô thuéc vµo träng t¶i vµ tèc ®é chuyÓn
®éng trung b×nh cña « t« m¸y kÐo. Hai yÕu tè nµy l¹i phô thuéc vµo c¸c tÝnh chÊt kÐo
b¸m vµ tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña « t« m¸y keã.
§Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt kÐo vµ tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña « t« m¸y kÐo
ngêi ta thêng d¹ vµo ®å thÞ c©n b»ng lùc kÐo vµ ®å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt.
5.1.1. C©n b»ng lùc kÐo
1). Ph¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo
XÐt trêng hîp tæng qu¸t khi « t« m¸y kÐo sö dông r¬ mooc vËn chuyÓn víi tèc ®é
kh«ng æn ®Þnh trªn ®êng dèc.
Gi¶ thiÕt r»ng hÖ sè c¶n l¨n cña r¬ mooc vµ cña « t« m¸y kÐo lµ nh nhau. Dùa vµo
ph¬ng tr×nh (2.28) cã thÓ suy ra ph¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo khi sö dông r¬ mooc :
PK = Pf ± Pα ± Pj + PW (5.1)
Trong ®ã : PK − lùc kÐo tiÕp tuyÕn;
Pf − lùc c¶n l¨n : Pf = f Gacosα ; (5.2)
Pα − lùc c¶n dèc : Pα = Ga sinα ; (5.3)
Ga
Pj − lùc qu¸n tÝnh : P j = δa j ; (5.4)
g
PW− lùc c¶n kh«ng khÝ : PW = kW.v2 ; (5.5)
f − hÖ sè c¶n l¨n;
kW − hÖ sè c¶n cña kh«ng khÝ;
v − vËn tèc t¬ng ®èi gi÷a « t« m¸y kÐo vµ kh«ng khÝ;
Ga − träng lîng liªn hîp m¸y (m¸y kÐo + r¬ mooc);
δa − hÖ sè tÝnh ®Õn sù ¶nh hëng cña c¸c khèi lîng quay trªn « t« m¸y kÐo vµ
trªn r¬ mooc ;
j, g − gia tèc cña liªn hîp m¸y vµ gia tèc träng trêng;
Trong ph¬ng tr×nh (5.1), sö dông dÊu (+) hoÆc (−) tríc Pα lµ tuú thuéc vµo xe
chuyÓn ®éng lªn hoÆc xuèng dèc, cßn tríc Pj lµ tuú thuéc chuyÓn ®éng nhanh hoÆc
chËm dÇn.
Ph¬ng tr×nh (5.1) cã thÓ viÕt l¹i díi d¹ng khai triÓn :
Ga
PK = f Gacos α ± Gasinα ± δa j +kW.v2 (5.6)
g
C¸c thµnh phÇn P f vµ Pα ®Æc trng cho lùc c¶n cña mÆt ®êng vµ cã thÓ gép chung
l¹i, ký hiÖu Pψ:
Pψ = Pf ± Pα = (fcosα ± sinα)Ga
hay
P ψ = ψ Ga (5.7)
Trong ®ã : Pψ ®îc gäi lµ lùc c¶n chung cña mÆt ®êng
ψ − hÖ sè c¶n cña mÆt ®êng :
ψ = f cosα ± sinα (5.8)
Ph¬ng tr×nh (5.1) cã thÓ viÕt l¹i :

53
 PK = Pψ ± Pj + PW (5.9)
Trêng hîp chuyÓn ®éng ®Òu trªn ®êng n»m ngang
PK = Pf + PW
hoÆc PK = f Ga + kW.v2 (5.10)
2). §å thÞ c©n b»ng lùc kÐo
Lùc kÐo tiÕp tuyÕn PK cña «t« m¸y kÐo phô thuéc vµo m« men quay Me cña ®éng
c¬ vµ tû sè truyÒn i trong hÖ thèng truyÒn lùc, cßn vËn tèc chuyÓn ®éng v phô thuéc
vµo tèc ®é quay cña ®éng c¬ ωe ,tû sè truyÒn i vµ ®é trît δ :
M e iη m
Pk = (5.11)
rk
rk ω e
v = vt (1 - δ) = (1 - δ) (5.12)
i
trong ®ã: vt − vËn tèc lý thuyÕt :
rk ω e
vt =
i
MÆt kh¸c quan hÖ gi÷a m« men quay M e vµ vËn tèc quay ωe lµ quan hÖ phô thuéc
vµ ®îc biÓu thÞ trªn ®êng ®Æc tÝnh cña ®éng c¬ Me = f (ωe).
Do ®ã lùc kÐo tiÕp tuyÕn Pk vµ m« men ®éng c¬ Me còng cã thÓ biÓu thÞ theo hµm
sè vËn tèc:
PK = f(v) vµ Me = f (v).
C¸c quan hÖ trªn cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè sö dông kh¸c nªn khã cã thÓ
biÓu diÔn ®Çy ®ñ b»ng c¸c biÓu thøc to¸n häc, vµ do vËy ngêi ta thêng biÓu diÔn chóng
b»ng ®å thÞ.
§å thÞ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a lùc kÐo tiÕp tuyÕn PK vµ c¸c thµnh phÇn lùc c¶n
cña « t« m¸y kÐo phô thuéc vµo vËn tèc chuyÓn ®éng v ®îc gäi lµ ®å thÞ c©n b»ng lùc
kÐo.
Tríc hÕt ta xÐt trêng hîp ®¬n gi¶n víi gi¶ thiÕt « t« m¸y kÐo kh«ng bÞ trît δ = 0
vµ hÖ sè c¶n l¨n kh«ng phô thuéc vµo vËn tèc f = const. D¹ng ®å thÞ c©n b»ng lùc kÐo
®îc minh ho¹ trªn h×nh 5.1.

Pk
Pk1
Pk2 Pψ + PW
A Pf + PW
Pψ
Pk3
B
B’
P’k3 Pf

0 vk1 v v0 v0max v
H×nh 5.1. §å thÞ c©n b»ng lùc kÐo max

Tr×nh tù x©y dùng :

54
 §å thÞ trªn h×nh 5.1 ®îc x©y dùng trªn c¬ së ®êng cong thùc nghiÖm Me = f (ωe)
cña ®êng ®Æc tÝnh tèc ®é ®éng c¬.
1) X©y dùng c¸c ®êng cong lùc kÐo tiÕp tuyÕn PK = f(v).
− Cho trÞ sè m« men quay Me, tÝnh lùc kÐo tiÕp tuyÕn PK theo c«ng thøc (5.11).
−Tõ ®êng cong Me = f (ωe) ta x¸c ®Þnh ®îc ωe t¬ng øng víi Me ®· cho.
−Thay ωe vµo c«ng thøc (5.12) ®Ó tÝnh vËn tèc thùc tÕ v .
CÆp gi¸ trÞ PK, v võa tÝnh ®îc x¸c ®Þnh mét ®iÓm cña ®å thÞ PK = f (v). B»ng c¸ch
nh vËy ta sÏ x¸c ®Þnh ®îc nhiÒu ®iÓm øng víi c¸c trÞ sè kh¸c nhau cña M e vµ x©y dùng
®îc c¸c ®êng cong PK = f (v) cho tõng tõng sè truyÒn . Trªn ®å thÞ 5.1 minh ho¹ cho 3
sè truyÒn víi c¸c ký hiÖu Pk1 , Pk2 , Pk3 .
2− X©y dùng ®êng lùc c¶n mÆt ®êng Pψ = f (v)
V× ®· gi¶ thiÕt f = const nªn øng víi mçi gãc dèc α x¸c ®Þnh lùc c¶n P ψ lµ ®¹i l-
îng kh«ng ®æi Pψ = const, trªn ®å thÞ ®îc biÓu thÞ b»ng ®êng th¼ng song song víi trôc
hoµnh. Gi¸ trÞ cña Pψ ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (5.8)
− Khi lªn dèc (α > 0): Pψ = (fcosα + sinα)Ga = Pf + Pα
− Khi α = 0) : Pψ = Pf = fGa
3− X©y dùng ®êng lùc c¶n tæng céng Pψ + Pω = f (v)
− Khi lªn dèc : Pψ + Pω = (f cosα + sinα) Ga + kWv2
− Khi α = 0 : P ψ + P ω = f G a + k Wv2
Mét sè nhËn xÐt
Qua ®å thÞ c©n b»ng lùc kÐo ta cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt nh sau :
− D¹ng cña c¸c ®êng cong PK = f(v) t¬ng tù nh d¹ng ®êng cong
Me = f (ωe). ë mçi sè truyÒn gi¸ trÞ cùc ®¹i cña lùc kÐo tiÕp tuyÕn P Kmax sÏ t¬ng øng víi
m« men quay cùc ®¹i cña ®éng c¬ Memax.
VËn tèc t¬ng øng víi gi¸ trÞ PKmax ®îc gäi lµ vËn tèc giíi h¹n vK.
NÕu vËn tèc nhá h¬n vËn tèc giíi h¹n v<v k , lùc kÐo tiÕp tuyÕn P K sÏ gi¶m do m«
men quay ®éng c¬ gi¶m.
CÇn lu ý lµ khi v < v K ®éng c¬ kh«ng tù trë l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng m« men quay
do ®ã tèc ®é quay sÏ gi¶m dÇn cho ®Õn khi dõng m¸y, nghÜa lµ kh«ng thÓ sö dông vËn
tèc v < vK.
− §iÓm c¾t nhau cña ®êng lùc c¶n tæng céng Pψ + Pω = f(v) vµ ®êng lùc kÐo tiÕp
tuyÕn PK = f(v) chÝnh lµ ®iÓm c©n b»ng lùc kÐo khi chuyÓn ®éng æn ®Þnh, khi ®ã vËn
tèc ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i v = v max. Trªn H×nh 5.1, ®iÓm B øng víi trêng hîp chuyÓn ®éng
trªn ®êng n»m ngang vµ ®iÓm A øng víi khi lªn dèc.
− ë mçi sè truyÒn, khi v < vmax ®êng cong PK n»m trªn ®êng cong Pψ+Pω nghÜa lµ
d lùc kÐo.
HiÖu sè PK - (Pψ+Pω) = Pd ®îc gäi lµ lùc kÐo d.
PhÇn lùc kÐo d dïng ®Ó t¹o ra kh¶ n¨ng t¨ng tèc vµ ®Ó kh¾c phôc lùc c¶n dèc víi
®é dèc lín h¬n, tøc lµ t¹o ra kh¶ n¨ng vît dèc. Nh vËy vïng cã kh¶ n¨ng t¨ng tèc lµ (v K
- vmax).
Khi v = vK th× lùc kÐo d ®¹t lín nhÊt Pd = Pdmax vµ kh¶ n¨ng t¨ng tèc sÏ lín nhÊt.
Khi v = vmax th× Pd = 0 vµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng t¨ng tèc hoÆc vît ®é dèc lín h¬n.
Khi ®ã muèn vît ®é dèc lín h¬n ph¶i chuyÓn vÒ lµm viÖc ë sè truyÒn thÊp h¬n.
− ë ®iÒu kiÖn lµm viÖc x¸c ®Þnh , tøc lµ lùc c¶n mÆt ®êng ®· x¸c ®Þnh, nÕu muèn
gi¶m tèc ®é chuyÒn ®éng ®Òu ta cã thÓ gi¶m ga. Khi ®ã ®éng c¬ sÏ lµm viÖc víi ®êng
®Æc tÝnh riªng phÇn, ®êng cong Me = f(ωe) sÏ thÊp h¬n so víi trêng hîp cung cÊp
nhiªn liÖu cùc ®¹i. §iÓm c©n b»ng B’ trªn ®å thÞ lµ mét vÝ dô khi lµm viÖc ë sè truyÒn
3, lóc ®ã m¸y chuyÓn ®éng ®Òu víi vo < vomax.

55