Opieka naprzemienna w sytuacji rozpadu rodziny – wybrane konteksty

Diagnozy, doświadczenia,
praktyki
DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867

OPIEKA NAPRZEMIENNA W SYTUACJI ROZPADU RODZINY –

WYBRANE KONTEKSTY
ANNA DUDAK
ORCID https://orcid.org/0000-0002-7491-2980
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Wprowadzenie

O
d kilkudziesięciu lat można obserwować zmiany legislacyjne, zachodzące
w kwestii utrzymywania kontaktów i wykonywania władzy rodzicielskiej
rodziców po rozwodzie. Ich wprowadzanie wynika z przeobrażeń zachodzą-
cych w obszarze funkcjonowania rodziny, a szczególnie z dostrzeżenia konieczności za-
pewnia dziecku prawa do kontaktu z obojgiem rodziców, mimo rozpadu rodziny. Warto
podkreślić, że w Polsce dotychczas najczęściej spotykane rozstrzygnięcie w sytuacji
rozwodu to powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców (głównie matce)
i ograniczenie drugiemu z nich obowiązków i uprawnień wobec dziecka. Innym rozwią-
zaniem jest powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom ze wskazaniem miejsca
zamieszkania dziecka u jednego z nich oraz określenie częstotliwości kontaktów z dru-
gim opiekunem. W praktyce ta forma prowadzi do faktycznego ograniczania kontaktów
z dzieckiem przez rodzica sprawującego przyznaną opiekę. Popularność stosowania
opieki naprzemiennej w krajach zachodnich spowodowała wzrost liczby tego typu roz-
wiązań również w orzecznictwie polskim, czego dowodem są zmiany legislacyjne. Jed-
nak, jak pokazują badania, omawiana forma opieki jest orzekana nadal dość rzadko
i traktowana jako sytuacja wyjątkowa (por. Domański, 2016, s. 141–142).

Opieka naprzemienna – podstawy definicyjne

Celem podjętych w prezentowanym opracowaniu rozważań są wybrane aspekty sto-
sowania opieki naprzemiennej. Ze względu na wzrastające zainteresowanie tą formą

„Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 13

 ANNA DUDAK

opieki w Polsce szczególną uwagę zwrócono na dotychczasowe badania analizują-

ce wady i zalety stosowania opieki naprzemiennej w kontekście dobra dziecka, moż-
liwości jego optymalnego rozwoju psychospołecznego oraz relacji między byłymi
małżonkami. Podjęto również kwestie związane ze zmianami w ustawodawstwie.
W literaturze przedmiotu występuje różnorodność w sposobie określania tego rodzaju
opieki wspólnej. Wśród pedagogów i psychologów częściej używane jest określenie
„opieki naprzemiennej”, z kolei w ujęciu prawa stosuje się pojęcie „pieczy naprzemien-
nej” lub „pieczy przemiennej”. W prezentowanym opracowaniu omawiany rodzaj opieki
przyjęto określać zamiennie.
Pojęcie to definiowane jest jako sposób opieki nad dzieckiem po rozwodzie rodzi-
ców polegający na przyznaniu każdemu z rodziców przez sąd prawa do pieczy nad
dzieckiem w określonym czasie w ciągu roku (Justyńska, 2011, s. 6). Ustalenie opie-
ki naprzemiennej oznacza zatem powierzenie obojgu rodzicom pieczy nad dzieckiem
polegającej na równoprawnym podziale czasu oraz obowiązku ojcu i matce. Ustawo-
dawca, wprowadzając omawianą instytucję, nie posłużył się terminem „pieczy naprze-
miennej”, lecz instytucję tę określił w sposób opisowy. W znowelizowanych przepisach
k.p.c. mowa jest wyłącznie o przypadku, kiedy „dziecko będzie mieszkać z każdym
z rodziców w powtarzających się okresach [czasu]” (Łukasiewicz, 2018, s. 56).
Orzeczenie przez sąd pieczy naprzemiennej jest możliwe, jeśli spełnione są następu-
jące warunki: wypracowany przez rodziców i przedstawiony tzw. plan wychowawczy,
czyli pisemne porozumienie małżonków co do sposobu sprawowania władzy rodziciel-
skiej i kontaktów z dzieckiem. W planie tym zawarte powinny być również informacje
dotyczące harmonogramu opieki nad dzieckiem podczas roku szkolnego, weekendów,
świąt, ferii i wakacji, ze wskazaniem miejsca odbioru dziecka, określeniem godzin
rozpoczęcia i zakończenia pobytu u jednego z rodziców, charakteru kontaktów dziec-
ka z dalszą rodziną i nowymi partnerami rodziców, udziału rodziców w istotnych de-
cyzjach dotyczących edukacji dziecka, obowiązujących zasad wychowawczych oraz
opieki zdrowotnej (Dudak, 2012, s. 289). Bezsporny jest także warunek, że władza ro-
dzicielska musi przysługiwać obojgu rodzicom i musi być uwzględnione dobro dziecka
(Andryszczak, 2017, s. 90–91).
Oprócz wymienionych prawnych przesłanek, aby opieka naprzemienna mogła być
we właściwy sposób realizowana, powinny być także spełnione warunki organizacyj-
ne, takie jak: poprawne relacje między rodzicami umożliwiające współpracę i komu-
nikację w sprawach dziecka, odpowiednie środki finansowe umożliwiające zaspoko-
jenie potrzeb dziecka na podobnym poziomie w obu domach (Danilewicz-Prokorym,
2016, s. 378). Znaczenie ma także odległość między miejscami zamieszkania dziecka
u rozwiedzionych rodziców. W Polsce przyjmuje się odległość do 30 km, jednak naj-
lepszym rozwiązaniem jest, kiedy rodzice mieszkają w obrębie jednego miasta (Du-
dak, 2017, s. 107).
Jak wcześniej wspomniano, zastosowanie opieki naprzemiennej traktowane jest
w samym założeniu jako forma funkcjonowania rodziny po rozwodzie będąca najlep-
szym rozwiązaniem dla dziecka. Należy podkreślić, że Konwencja ONZ o prawach

14 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21

 Opieka naprzemienna w sytuacji rozpadu rodziny – wybrane konteksty

dziecka zawiera przydatne wytyczne i regulacje, pomagające przezwyciężyć wyzwa-

nia w zapewnieniu jak najlepszych warunków życia i wzrastania dzieci po rozpadzie
związku rodziców. Niemniej jednak, koncepcja najlepiej pojętego interesu dziecka
powinna być interpretowana zgodnie z wyzwaniami społecznymi i rzeczywistą wie-
dzą naukową na temat następstw rozpadu związku rodziców. W większości przypad-
ków, według tej interpretacji, domniemaniem prawnym powinno być ustanowienie
naprzemiennej opieki rodzicielskiej, gdy następuje rozpad związku rodziców.
Na uwagę zasługuje fakt, że w wielu krajach, m.in. Szwecji, Stanach Zjednoczo-
nych, Kanadzie, wdrożono już przepisy ograniczające decyzje o fizycznym sprawo-
waniu opieki rodzicielskiej wyłącznie przez jednego rodzica (najczęściej matkę) i za-
chęcające w największym możliwym stopniu do stosowania opieki wspólnej, która
ma służyć wspieraniu pozytywnego rozwoju dziecka. W innych krajach fizyczne spra-
wowanie opieki wyłącznie przez jednego z rodziców, zwykle przez matkę, to domyśl-
nie stosowany standard, często jednak niekorzystny dla dzieci, ojców i matek. Stąd
też wiele kobiet samotnie wychowujących dzieci boryka się z trudnościami wynika-
jącymi z pełnienia podwójnej roli rodzica (Lulek, 2012; Beisert, 2000; Włodarczyk,
2021). Zagadnienie sytuacji samotnej matki podejmowane jest również w literaturze
pedagogicznej i psychologicznej w kontekście roli dziadków oraz ich relacji z dziećmi
wychowywanymi wyłącznie przez matkę (Kozerska, Napora, Schneider, 2014; Napo-
ra, 2019, 2020). W przypadku ojców sprawowanie opieki w zdecydowanej większości
przez matki jest dla nich sytuacją trudną, związaną przede wszystkim z utratą kontak-
tu z dzieckiem (Dudak, 2013).
Nowelizacja Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego z dnia 25 czerwca 2015 r.
zmieniła brzmienie art. 58 § 1a k.r.i.o., w którym wskazuje się, że w braku porozu-
mienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania
przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy ro-
dzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powie-
rzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę
rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby
dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Głównym założeniem projektodaw-
cy było podkreślenie prawa dziecka do wychowania przez oboje rodziców. Celem
pieczy naprzemiennej jest uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodziciel-
skiej w sposób uwzględniający dobro i interes małoletniego. Jej zastosowanie każ-
dorazowo powinno uwzględniać dyrektywy normatywne oraz aksjologiczne wyni-
kające z art. 72, ust. 1 i ust. 3 Konstytucji. Niewątpliwie, jak twierdzi Paweł Śmiałek
(2019, s. 189), przyjęte przez projektodawcę założenie było zasadne, bowiem prak-
tyka sądowa wskazuje, że to kobiety w zdecydowanej większości uzyskują prawo do
wychowania dziecka, najczęściej też miejsce stałego pobytu małoletniego ustalane
jest właśnie przy matce. Forma naprzemiennego wykonywania władzy rodzicielskiej
i sprawowania opieki jest zatem w obecnym stanie prawnym możliwa, lecz uzależ-
niona w gruncie rzeczy od postawy rodziców i wysokiego prawdopodobieństwa ich
współdziałania w wykonywaniu władzy rodzicielskiej.

„Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 15

 ANNA DUDAK

Stosowanie opieki naprzemiennej – przegląd dotychczasowych badań

W wielu krajach, mimo nadal utrzymującego się problemu ojców bycia rodzicem drugo-
planowym, stosowanie opieki naprzemiennej, która pozwala obojgu rodzicom na utrzy-
manie kontaktów z dzieckiem po rozwodzie w tym samym wymiarze czasowym i na tych
samych zasadach jest coraz bardziej popularne. Przez ostatnie prawie 30 lat wzrosła licz-
ba badań na temat zalet i wad funkcjonowania dziecka w rodzinie po rozwodzie, w której
sąd orzekł opieką wspólną, w tym naprzemienną (Bauserman, 2012; Sodermans, Matthijs,
Swicegood, 2013; Baude, Pearson, Drapeau, 2016). Zmiany dotyczą też samego podej-
ścia do decyzji o charakterze przyznanej opieki i formy rozwiązania prawnego po rozwo-
dzie. Obecnie w dużej mierze to rodzice, a nie wymiar sprawiedliwości, są zobligowani
do wyboru takiego rodzaju opieki, która będzie najlepszym rozwiązaniem dla dziecka
i rozwiedzionych małżonków. Można zatem przyjąć, że rola sądu w określaniu charakte-
ru funkcjonowania rodziny po rozwodzie jest mniej znacząca, wzrosło natomiast znacze-
nie decyzji, jaką podejmują rodzice. Warto jednak podkreślić, że takie rozwiązanie wy-
maga przygotowania rodziców do podjęcia takiej decyzji.
Drugą istotną zmianą dotyczącą kwestii funkcjonowania rodziny po rozwodzie jest
odejście od stereotypowego podejścia do pełnienia ról rodzicielskich ze względu na płeć
oraz wzrastające przekonanie, że pozycja matki i ojca w świetle prawa rodzinnego jest
równoprawna. W sytuacji rozpadu rodziny decyzja o przyznaniu opieki nad dzieckiem
nie jest już zatem warunkowana płcią. Warto jednak wskazać, że opieka wspólna nie jest
w takim samym stopniu popularna we wszystkich krajach. Wzrost zainteresowania tą for-
mą opieki widoczny jest głównie w Stanach Zjednoczonych, gdzie np. w Stanie Wiscon-
sin w latach 1986‒2012 liczba rodzin stosujących opiekę naprzemienną wzrosła z 5% do
35% (Meyer, Cancian, Cook, 2017). Również w krajach skandynawskich zauważalny
jest istotny wzrost popularności opieki naprzemiennej. W Szwecji prawie 50% rodzin po
rozwodzie przyjmuje opiekę naprzemienną (Bergstrom i in., 2017), w Norwegii – 30%
(Kitterod, Wiik, 2017). W Polsce opieka naprzemienna jest formą proponowaną przez
sądy rodzinne i również, chociaż powoli, wzrasta jej stosowanie. Jednak problem dys-
kryminacji ojców i orzeczeń sądowych faworyzujących matki jest nadal powszechny.
Świadczy o tym chociażby liczba ojców zgłaszających się o pomoc do Narodowego Cen-
trum Ojcostwa w sprawie uzyskania praw do kontaktów z dzieckiem po rozwodzie.
Warto podkreślić, że w sytuacji rozwodu i podziału opieki nad dzieckiem między
rodzicami bez względu na rodzaj tej opieki relacje między partnerami są zaburzone,
a dążenie do ich poprawy wymaga starań obu stron. Dla tych rodziców, dla których
utrzymanie więzi z dzieckiem po rozwodzie jest priorytetem, konieczne jest zachowa-
nie poprawnych kontaktów z byłą żoną czy mężem. Zagadnienie relacji między part-
nerami po rozwodzie oraz skutków, jakie wywołują one w życiu osób doświadczo-
nych rozwodem, jest dość rzadko prezentowane w literaturze naukowej. Badacze tej
problematyki koncentrują się przede wszystkim na kwestiach trudnych relacji z by-
łym partnerem (Czerederecka, 2010; Dudak, 2013) lub poczuciu porażki życiowej
(Beisert, 2000). Zdecydowanie więcej miejsca i uwagi poświęca się kwestiom relacji

16 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21

 Opieka naprzemienna w sytuacji rozpadu rodziny – wybrane konteksty

rozwiedzionych rodziców z dzieckiem oraz sytuacji dziecka po rozwodzie (Kuźniew-

ska, 2019; Czerederecka, 2018).
Opieka naprzemienna budzi wiele wątpliwości, szczególnie wśród pedagogów i psy-
chologów. Dotychczasowe badania oraz opracowane ekspertyzy wskazują na wiele zalet
stosowania opieki naprzemiennej. Wśród najczęściej wymienianych są: lepsze przysto-
sowanie społeczne dziecka (Tornstam, 1996; Bauserman, 2012), brak u dziecka poczucia
osamotnienia (Öbergs, 2002), ograniczenie udziału dziecka w sytuacjach konfliktowych
(Öbergs, 2002), złagodzenie sytuacji konfliktowej między byłymi partnerami (Bauser-
man, 2002), większa niezależność kobiet (Bartlett, 1990). Niewątpliwą zaletą jest moż-
liwość zapewnienia dziecku indywidualnego i bardziej swobodnego kontaktu z każdym
rodzicem i tym samym możliwość lepszego zaspokojenia potrzeb, możliwość uczestnic-
twa w codziennej aktywności każdego z rodziców oraz poznawania/uczenia się różnych
ról i wzorców postępowania oraz możliwość kontaktów z innymi członkami rodziny każ-
dego z rodziców, mających znaczenie dla kształtowania poczucia tożsamości i dobrej sa-
mooceny (Milewska, 2017, s. 7).
Z kolei wśród negatywnych opinii na temat stosowania tej formy opieki wspólnej
dominują stwierdzenia, że opieka naprzemienna powoduje brak poczucia stabilizacji
u dziecka, szczególnie w przypadku małych dzieci (Solomon, George, 2011), destruk-
cyjny wpływ na poczucie tożsamości i samoocenę dziecka (Wallerstein, Blakeslee, Le-
wis, 2000), trudności w nawiązywaniu głębszych i trwałych relacji w życiu dorosłym
(Solomon, 2003), u rodziców natomiast brak możliwości uwolnienia się od przykrych
wspomnień związanych z rozwodem i byłym partnerem oraz konieczność utrzymywa-
nia stałych kontaktów z byłym partnerem (Dudak, 2017; Stankowska, 2020).
Nieliczne najnowsze analizy jakości relacji między byłymi małżonkami i możliwo-
ści wypracowania porozumienia po rozwodzie prowadzone są na podstawie badań po-
równawczych wspólnej opieki naprzemiennej i wyłącznej opieki sprawowanej głównie
przez matki. Wyniki tych badań dotyczą krajów, w których forma naprzemiennej opie-
ki jest popularna (Nielsen, 2018; Sodermans, Matthijs, Swicegood, 2013; Corijn, 2012;
Matthijs, 2009; Spruijt, Duindam, 2009; Singer, 2008).
Jak wcześniej wspomniano, w przypadku opieki naprzemiennej warunkiem ko-
niecznym do jej przyjęcia jest porozumienie między rodzicami wypracowane na pod-
stawie relacji, które pozwalają na stały kontakt między byłymi małżonkami i realizo-
wanie planu wychowawczego dotyczącego sytuacji dziecka po rozwodzie. Nieliczne
badania wskazują, że konieczność współpracy i wspólnych działań byłych małżonków
może powodować utrzymanie, a nawet eskalację konfliktów między nimi (Johnston,
Kline, Tschann, 1989). Z kolei badania Sodermans, Matthijs, Swicegood (2013) wska-
zują, że relatywnie dobra współpraca między małżonkami, którzy podjęli wspólną de-
cyzję o rozwodzie, sprzyja w większym stopniu przyjęciu opieki naprzemiennej niż
przyznaniu wyłącznej opieki matce.
Warto podkreślić, że dla rodzica będącego po rozwodzie tak zwanym opiekunem
drugoplanowym, czynnikiem decydującym o relacjach z byłą żoną lub mężem jest
świadomość ryzyka bycia „rodzicem nieobecnym” w życiu dziecka.

„Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 17

 ANNA DUDAK

Zagadnienie opieki naprzemiennej wywołuje wiele dyskusji wśród naukowców

oraz prawników, którzy podkreślają konieczność poszerzania i pogłębiana badań na
temat skutków stosowania tej formy opieki dla dziecka. Jednym z przykładów pro-
wadzonej debaty na ten temat była międzynarodowa konferencja pt. „Naprzemien-
na opieka rodzicielska, sprawiedliwość społeczna i prawa dzieci”, która odbyła się
w Palais de l’Europe w Strasburgu we Francji w dniach 22–23 listopada 2018 roku.
Celem konferencji było omówienie, w jaki sposób systemy wymiaru sprawiedli-
wości oraz działania pomocy społecznej uznają, że w życiu dzieci kluczowe znacze-
nie ma obecność obojga rodziców, nawet po separacji czy rozwodzie. Zastanawiano
się, dlaczego naprzemienna opieka rodzicielska wydaje się środkiem zapewniającym
przestrzeganie zasad i artykułów Konwencji ONZ o prawach dziecka. Zasadniczym
punktem konferencji było więc podkreślenie, dlaczego naprzemienna opieka rodzi-
cielska, postrzegana jako leżąca w nadrzędnym interesie dzieci rodziców żyjących
w separacji, jest kwestią kluczową dla praktyków i decydentów odpowiedzialnych na
całym świecie za dostosowanie prawodawstwa i praktyki do artykułów Konwencji
ONZ o prawach dziecka (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dzieci-pozostajace-pod-
opieka-tylko-jednego-z-rodzicow-s%C4%85-w-gorszej-sytuacji).
Podczas konferencji podjęto dyskusję wokół sześciu bloków tematycznych:
1. Uwzględnienie wpływu rozpadu związku rodziców na dzieci.
2. Większe zaangażowanie obojga rodziców w pracę i życie rodzinne.
3. Dzieci pozostające pod opieką tylko jednego z rodziców są w gorszej sytuacji.
4. Wspieranie rodziców poprzez mediacje i współpracę.
5. Zmiana krajowych systemów prawnych.
6. Naprzemienna opieka rodzicielska w przypadku przemocy w rodzinie wymaga
szczególnej uwagi.
Wypracowane na konferencji wnioski pozwoliły na dokonanie uogólnień oraz pro-
pozycji praktycznych rozwiązań w odniesieniu do stosowania opieki naprzemiennej.
Do kluczowych argumentów podkreślających zalety opieki naprzemiennej oraz ko-
nieczność prowadzenia badań i rozpowszechniania tej formy opieki po rozwodzie za-
liczono przede wszystkim fakt, że w związku ze stałym wzrostem rozwodów w wielu
krajach i doświadczaniem przez dzieci rozpadu związków rodziców ważne jest zapo-
bieganie sytuacjom, w których dziecko odczuwa konsekwencje decyzji rodziców w po-
staci utraty kontaktu z jednym z nich. Nie bez znaczenia jest promowanie systemu
urlopów dla ojców, które pozwalają im na większe zaangażowanie się w życie dziec-
ka. Jedną z bardziej istotnych kwestii wypracowanych przez uczestników konferencji
było wskazanie na ważną rolę, jaką pełnią mediacje oraz współpraca między rodzicami
zmierzająca do wypracowania wspólnego planu opieki rodzicielskiej.
W tym przypadku zadaniem adwokatów powinna być współpraca z klientami w celu
określenia roli i odpowiedzialności rodziców za uwzględnienie potrzeb dzieci. Postępo-
wanie pojednawcze, mediacja lub terapia rodzinna, daje szansę na zmniejszenie poczu-
cia wzajemnej niechęci między rozwodzącymi się rodzicami i zwiększa możliwość sku-
pienia się na potrzebach oraz dobrym samopoczuciu dzieci. Warto wskazać, że dziecko

18 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21

 Opieka naprzemienna w sytuacji rozpadu rodziny – wybrane konteksty

powinno mieć także swój udział w wypracowaniu nowej sytuacji po rozpadzie rodziny,
powinno być wysłuchane, a jego potrzeby powinny być dostrzeżone i uwzględnione.
W wielu krajach wprowadzono już przepisy ograniczające decyzje sądu co do
sprawowania władzy rodzicielskiej wyłącznie przez jednego rodzica na rzecz przy-
znawania opieki wspólnej z równym podziałem czasu i obowiązków rodziców wobec
dziecka po rozwodzie. Należy jednak pamiętać, że opieka naprzemienna nie jest na-
dal, szczególnie w Polsce, najczęściej stosowanym rozwiązaniem orzekanym przez
sędziów. Na podstawie wielu petycji, a także na potrzeby zmian w ustawodawstwie
prowadzone są ekspertyzy, których celem jest przede wszystkim psychologiczna oce-
na opieki naprzemiennej. Zdaniem ekspertów opieka ta ma co najmniej kilka pozy-
tywnych aspektów z punktu widzenia potrzeb dzieci i ich rozwoju. Konieczne jest
jednak dostosowanie jej organizacji do wieku i poziomu rozwoju dziecka.

Podsumowanie

Podjęta problematyka dotyka istotnych zagadnień związanych ze współczesną ro-

dziną, jej funkcjonowaniem na skutek przeobrażeń związanych głównie z odchodze-
niem od stereotypowej oceny ról rodzicielskich ze względu na płeć, wzrostem liczby
rozwodów, większą autonomizacją członków rodziny oraz z koniecznością wprowa-
dzenia zmian w prawie rodzinnym na rzecz poprawy jakości życia członków rodziny.
Funkcjonowanie dziecka w rodzinie po rozwodzie w naprzemiennej opiece rodziciel-
skiej jest rozwiązaniem dającym dziecku szansę na prawidłowy rozwój psychospo-
łeczny, zmniejsza jego udział w sytuacjach konfliktowych, jednak ta forma sprawo-
wania opieki wymaga dalszych pogłębionych badań.
Omawiana forma opieki jest przedmiotem dyskusji zarówno pedagogów, jak i psy-
chologów, i dotyczy zasadności jej stosowania w sytuacji rozwodu, ze szczególnym
uwzględnieniem sytuacji dziecka i możliwości zapewnienia mu warunków prawidłowe-
go rozwoju psychospołecznego. Warto podkreślić, że zmiany legislacyjne w kodeksie ro-
dzinnym i opiekuńczym powinny być wprowadzane na podstawie wyników wnikliwej
diagnozy sytuacji dziecka w rozwodzącej się rodzinie. Konieczne jest także promowanie
form pomocy dla rodziców w osiągnięciu porozumienia, wypracowania i stosowania pla-
nu wychowawczego. Zadanie to powinno być realizowane przez odpowiednio przygoto-
wanych mediatorów, pracowników socjalnych, asystentów rodziny i terapeutów.

Bibliografia

Andryszczak, M. (2017). Dwa domy, dwa życia, czyli o tzw. pieczy naprzemiennej. W: M. Andryszczak,
R. Badowiec, D. Gęsicka (red.), Prawo – rodzina – praca. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Bartlett, K. (1990). Feminist Legal Methods. Harvard Law Review, 103(4), 829–888.
Baude, A., Pearson, J., Drapeau, S. (2016). Child adjustement in joint physical custody versus
sole custody: A meta-analytic review. Journal of Divorce & Remarriage, 57(5), 338–360. doi:
10.1080/10502556.2016.1185203.

„Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 19

 ANNA DUDAK

Bauserman, R. (2012). A meta-analysis of parental satisfaction, adjustment, and confl ict in joint cus-
tody and sole custody following divorce. Journal of Divorce & Remarriage, 53(6), 464–488. doi:
10.1080/10502556.2012.682901
Beisert, M. (2000). Rozwód – proces radzenia sobie z kryzysem. Poznań: Wydawnictwo Fundacji
„Humaniora”.
Bergstrom, M., Fransson, E., Fabian, H., Hjern, A., Sarkadi, A., Salari, R. (2017). Preschool chil-
dren living in joint physical custody arrangements who less psychological symptoms. Acta Pae-
diatrica, July, 1–7.
Corijn, M. (2012). Sliuting en ontbinding van een eerste, tweede en derde huwelijk in het Vlaamse
Gewest (1970–2010) [Marriage and dissolution of a first, second and third marriage in the
Flemish Region (1970–2010)]. Brussels: Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR-Webar-
tikel 2012/1).
Czerederecka, A. (2010). Rozwód a rywalizacja o opiekę nad dziećmi. Warszawa: Wydawnictwo
LexisNexis.
Czerederecka, A. (red.). (2018). Rodzina w sytuacji okołorozwodowej. Współczesne dylematy psy-
chologiczne i prawne. Kraków: Wydawnictwo IES.
Danilewicz-Prokorym, W. (2016). Władza rodzicielska a kontakty z małoletnim dzieckiem. Insty-
tucja pieczy naprzemiennej na mocy ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Ko-
deks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2015, poz.
1062). Miscellenea Historico-Juriduca, XV, 371–380.
Domański, M. (2016). Orzekanie o pieczy naprzemiennej w wyrokach rozwodowych. Prawo
w Działaniu. Sprawy Cywilne, 25, 97–148.
Dudak, A. (2012). Opieka naprzemienna jako nowa forma funkcjonowania rodziny po rozwodzie.
W: ks. M. Jeziorański, D. Opozda, A. Rynio (red.), Rodzina przestrzenią rozwoju osoby. Per-
spektywa pedagogiczna. Lublin: TN KUL.
Dudak, A. (2013). Radzenie sobie w sytuacji trudnej ojców ubiegających się o prawo do dziecka po
rozwodzie a ich zasoby osobiste. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Dudak, A. (2017). Alternating custody as seen by fathers claiming custody of their children. Лю-
динознавчі студії: збірник наукових праць Дрогобицького ДПУ імені Івана Франка. Серія
“Педагогіка”, 105–117.
Johnston, J., Kline, M., Tschann, J. (1989). Ongoing post-divorce conflict: Effects on children of
joint custody and frequent access. American Journal of Orthopsychiatry, 59, 576–592. doi:
10.1111/j.1939-0025.1989.tb02748.x
Justyńska, T. (2011). W sprawie tzw. opieki naprzemiennej. Rodzina i Prawo, 19, 5–11.
Kitterod, R., Wiik, K. (2017). Shared residence among parents living apart in Norway. Family Co-
urt Review, 55, 556–571.
Kozerska, A., Napora, E., Schneider, A. (2014). Parentyfikacja dziadków czynnikiem resilien-
ce w funkcjonowaniu rodziny samotnej matki. Przegląd badań. Kultura i Edukacja, 101(1),
51–71.
Kuźniewska, Z. (2019). Wpływ rozwodu rodziców na psychikę dziecka. Cywilizacja i Polityka,
17(17), 76–89.
Lulek, B. (2012). Samotne macierzyństwo w spirali pomocy i społecznego wsparcia. Stan i per-
spektywy. Pedagogika Rodziny. Family Pedagogy, 2(4), 189–210.
Łukasiewicz, J.M. (2018). Problemy praktyczne związane z instytucją pieczy zastępczej. Forum
Prawnicze, 2(46), 53–64.
Matthijs, K. (2009). Bevolking: wie, wat, waar, wanneer? [Population: who, what, where, when?].
Leuven: Acco.
Meyer, D., Cancian, M., Cook, S. (2017). The growth in shared custody in the United States (Wis-
consin). Family Court Review, 55, 500–512.

20 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21

 Opieka naprzemienna w sytuacji rozpadu rodziny – wybrane konteksty

Milewska, E. (2017). Ocena wpływu opieki naprzemiennej na małoletnie dzieci i ich relacje z rodzicami.
Warszawa: Opinie i Ekspertyzy, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji.
Napora, E. (2019). Relacje w rodzinie samotnej matki. Znaczenie wsparcia od dziadków dla komu-
nikowania się z rówieśnikami u adolescentów. Częstochowa: Wydawnictwo Uniwersytetu Hu-
manistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza.
Napora, E. (2020). Bliskość z dziadkami, relacje z matką a prężność młodzieży z rodziny samot-
nej matki przy uwzględnieniu znaczenia nieobecności ojca. W: M. Kielar-Turska (red.), Starość
jak ją widzi psychologia. Szanse rozwoju w starości. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akade-
mii Ignatianum w Krakowie.
Nielsen, L. (2018). Joint versus sole physical custody: Outcomes for children independent of family income
or parental conflict. Journal of Child Custody, 15(1), 35–54. doi: 10.1080/15379418.2017.1422414
Öberg, B., Öberg, G. (2002). Vuxna skilsmässobarn berättar. Stockholm: Bokförlaget. Prisma.
Singer, A. (2008). Active parenting or Solomon`s justice? Joint physical custody in Sweden for
children with separated parents. Ultrecht Law Review, 4(2), 35–47.
Sodermans, A.K., Matthijs, K., Swicegood, G. (2013). Characteristics of joint physical custody
families in Flanders. Demographic Research, 28, article 29, 821–848.
Solomon, J. (2003). The caregiving system in separated and divorcing parents. Zero to Three, 23, 33–37.
Solomon, J., George, C. (2011). Disorganization of attachment and caregiving. New York: Guilford
Publications.
Spruijt, E., Duindam, V. (2009). Joint physical custody in the Netherlands and the well-being of
children. Journal of Divorce and Remarriage, 51(1), 65–82. doi: 10.1080/10502550903423362
Stankowska, M. (2020). Różnorodność sytuacji dzieci po rozwodzie rodziców. Wybrane warianty sprawo-
wania opieki. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 591(6), 37–48. doi: 10.5604/01.3001.0014.1535
Śmiałek, P. (2019). Instytucja pieczy naprzemiennej w perspektywie konstytucyjnej zasady dobra
dziecka – analiza krytyczna. Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały, 1(24), 185–201.
Tornstam, L. (1996). Separationsbarns boende. Oslo: Nordisk Socialt Arbeid, 3.
Wallerstein, J.S., Blakeslee, S., Lewis, J.M. (2000). The unexpected legacy of divorce. New York:
Hyperion.
Włodarczyk, E. (2021). Samotne macierzyństwo w różnych odsłonach. Problemy Opiekuńczo-Wy-
chowawcze, 1, 3–17.
Netografia
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dzieci-pozostajace-pod-opieka-tylko-jednego-z-rodzicow-
s%C4%85-w-gorszej-sytuacji (dostęp: 15.03.2021).

JOINT CUSTODY IN CASES OF FAMILY BREAKDOWN: SELECTED CONTEXTS

Abstract
The institution of joint custody is a relatively new phenomenon in Poland. It is still quite scarcely dis-
cussed and explored in legal literature, as well as in pedagogy or psychology. The increasing interest
in this form of custody in the situation of parents’ divorce results mainly from the ongoing transforma-
tion of parental roles, including the renewed recognition of the role and significance of the father in the
child’s life. In cases of family breakdown, joint custody is sought as a solution whose primary objective
is the welfare of the child. The aim of this article is to explore issues related to the use and popularization
of joint custody in Poland, to outline changes in legislation regarding the regulations and possibilities to
its application, and to present the current research analysing the advantages and disadvantages of joint
custody in the context of the psychosocial development of the child and the situation of parents’ divorce.
Keywords: joint custody, divorce, single parenthood, child welfare

„Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 8, 2021, s. 13–21 DOI: 10.5604/01.3001.0015.4867 21