Professional Documents
Culture Documents
1
Prawa i obowiązki rodziców
w świetle przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRiO)
wg stanu prawnego na dzień 01.01.2004 r.
2
Stosunki między rodzicami a dziećmi
W regulacjach przyjętych w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym (KRiO)
szczególnie wyraźnie widać zależność i równowagę między prawami a obowiązkami – w
zasadzie, w szeroko rozumianym prawie rodzinnym, pojęcia te są równoważne.
Stosunki między rodzicami a dziećmi regulowane są w tytule II: Pokrewieństwo, dział
I, rozdział II, oddział 1 w art. od 87 do 91. Z postanowień tego oddziału wynika, że rodzice
nadają dziecku nazwisko (ojca lub matki), przez co się z nim identyfikują. Nadanie
nazwiska jest równoznaczne z przyjęciem odpowiedzialności za zaspokojenie potrzeb
dziecka i zabezpieczenie stabilnego dzieciństwa. Przez nadanie nazwiska dziecko staje się
pełnoprawnym członkiem rodziny, a rodzice uzyskują podstawę do sprawowania władzy
rodzicielskiej.
Na szczególną uwagę zasługuje art. 87, który mówi, że Rodzice i dzieci obowiązani
są wspierać się wzajemnie. Obowiązek ten i wynikające z niego prawo dotyczy całej sfery
powiązań niematerialnych i materialnych między członkami rodziny i oznacza np. opiekę
nad chorym, pomoc w nauce, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, wsparcie
psychiczne i pomoc w niepowodzeniach itd. Obowiązek ten jest wzajemny, tzn. dotyczy
zarówno dzieci, jak i rodziców.
Wiele niedomówień między dorastającymi dziećmi a rodzicami wyjaśnia art.91
KRiO. Par. 1 tego artykułu stanowi, że: Dziecko, które ma dochody z własnej pracy
powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u
rodziców.
Zgodnie z par. 2: Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest
obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie.
Powyższe zapisy oprócz unormowań prawnych mają bardzo duże znaczenie
wychowawcze i wpływają na prawidłowe kształtowanie postaw rodzinnych i społecznych
młodego człowieka.
Władza rodzicielska
Zagadnienia dotyczące sprawowania władzy rodzicielskiej znajdują się w tytule II:
Pokrewieństwo, dział I, rozdział II, oddział 2 art. od 92 do 113 KRiO.
3
Z zapisów tej części KRiO oraz doktryny prawa rodzinnego wynika, że dziecko ze
względu na ograniczoną możliwość zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb musi być
poddane pieczy innych osób. Funkcja ta tradycyjnie przypisywana jest rodzicom i potocznie
nazywana jest władzą rodzicielską. Władza rodzicielska jest to ogół obowiązków i praw
rodziców względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i
strzeżenie jego interesów. Władza ta obejmuje kompetencje rodziców zarówno w
odniesieniu do osoby dziecka, jak i do jego majątku. Władza rodzicielska powstaje z chwilą
narodzin dziecka. W zakresie władzy rodzicielskiej na szczególną uwagę zasługują:
Art. 96: Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim.
Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie
do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień.
4
Uwzględnienie interesu społecznego oznacza m.in. niedziałanie na szkodę osób
trzecich np. przez kradzież, pobicie, wymuszenie, obmowę, poniżanie innej osoby,
utrudnianie pracy, niszczenie efektów pracy.
Art. 100: Sąd opiekuńczy i inne organy państwowe obowiązane są udzielić pomocy
rodzicom, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej, w
szczególności każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka
zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną.
Art. 109 par. 1: Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie
zarządzenia.
Par. 2: Sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) Zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z
jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń.
5
2) Określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez
zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega
opiekun.
3) Poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora
sądowego.
4) Skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do
przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę
nad dziećmi.
5) Zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce
opiekuńczo-wychowawczej.
Par. 3: Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego
ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Art. 111 par. 1: Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej
przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący
zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy
rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do
jednego z rodziców.
Par. 1a: Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej
pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art.109 par. 2 pkt 5 (tzn. umieszczenie
małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej), a w
szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Par. 2: W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy
rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
W uzupełnieniu:
Art. 113 par. 1: Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom
pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem.
6
Jeżeli więc występują ku temu jednoznaczne powody, sąd rodzinny może w drodze
orzeczenia ograniczyć lub pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej. Gdy ustaną przyczyny
ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd w drodze orzeczenia przywraca
władzę rodzicielską.
Pod pojęciem czynu karalnego rozumie się czyny zabronione przez ustawę, takie jak:
a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
b) wykroczenie określone w Kodeksie Wykroczeń w artykułach: 51, 62, 69, 74, 76, 85, 87,
119, 122, 124, 133 lub 143, tj. odpowiednio: zakłócenie spokoju i porządku publicznego,
niszczenie znaków identyfikacyjnych, niszczenie znaków ostrzegawczych o
niebezpieczeństwie, rzucanie kamieniami w pojazdy, niszczenie znaków i sygnałów
drogowych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwym, kradzież mienia o drobnej
wartości (250 zł), uszkodzenie, zniszczenie cudzej własności o drobnej wartości,
odsprzedaż biletów wstępu z zyskiem, utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z
urządzeń użyteczności publicznej.
7
Art. 3 par. 2: W postępowaniu w stosunku do nieletnich bierze się również pod uwagę
osiągnięcie prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec
nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
Art. 5: Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek
poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, kara może być orzeczona tylko
w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić
resocjalizacji nieletniego.
8
4) Ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej,
zakładu pracy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego.
5) Zastosować nadzór kuratora.
6) Skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub
instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi, o charakterze wychowawczym,
terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub
instytucją.
7) Orzec zakaz prowadzenia pojazdów.
8) Orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego.
9) Orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-
wy-chowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym.
10) Orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym.
11) Zastosować inne środki zastrzeżone w ustawie o postępowaniu w stosunku do
nieletnich, skierować do właściwego sądu rodzinnego, jak również zastosować środki
przewidziane w KRiO.
Art. 8 par. 1: W wypadku, gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od
wykonywania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć
im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 zł.
Art. 14: W sprawach nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, sąd rodzinny stosuje
odpowiednio przepisy części ogólnej kodeksu karnego, kodeksu karnego – skarbowego, lub
kodeksu wykroczeń, jeżeli nie są one sprzeczne z ustawą o postępowaniu w sprawach
nieletnich.
9
2) rodzice lub opiekun nieletniego,
3) prokurator.
10
krewnymi. Krewnych o tym samym stopniu pokrewieństwa obowiązek alimentacyjny
obciąża proporcjonalnie do ich możliwości majątkowych i zarobkowych. Powyższe wnioski
wynikają z treści art. 128 i 129 KRiO. Obowiązek alimentacji powinien być rozpatrywany
łącznie z art. 87 KRiO o obowiązku wzajemnego wspierania się członków rodziny. Zakres
świadczeń alimentacyjnych określa art. 135 KRiO:
Literatura:
1. Ignatowicz J.: Prawo rodzinne: zarys wykładu. PWN, Warszawa 1998.
2. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Dz. U. 64.9.59 z późn. zmianami.
3. Postępowanie w Sprawach Nieletnich. Dz. U. 02.11.109 z późn. zmianami.
11