Porozmawiajmy o…

Rozmowy
o nastolatkach
Porozmawiajmy o…

Rozmowy
o nastolatkach
Wstęp 3

Na początek trochę podstaw 4

Część I – pieniądze 12

Część II – znajomi 24

Część III – używki 36

Część IV – seks 48

O Fundacji Dorastaj z Nami 60

O Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa 61

 Szanowni Państwo!
̄
Przed Państwem druga część poradnika Marty Wrzosek – doradcy eduka-
cyjnego i zawodowego, pedagoga z olbrzymim, trudnym do przecenienia
doświadczeniem we współpracy z młodzieżą.
̄
Przypomnijmy – w części pierwszej autorka na podstawie osobiście przepro-
wadzonych warsztatów oraz licznych badań i statystyk podzieliła się z Pań-
stwem bardzo pomocną wiedzą na temat samopoznania rodzica w relacjach
z nastoletnimi dziećmi, a następnie identyfikacji kluczowych potrzeb i moż-
liwości nastolatków celem twórczej i (rozsądnie!) wychowawczej komuni-
kacji międzypokoleniowej.
̄
Efektem analiz, ilustrowanych przekonującymi, często przezabawnymi
przykładami zaczerpniętymi z realiów codziennego życia rodzinnego, jest
Katalog dobrych praktyk w komunikacji z nastolatkiem wieńczący część
pierwszą publikacji.
̄
Część druga stanowi konieczne poszerzenie Katalogu o konkretne porady
dotyczące czterech szczególnie ważnych i pedagogicznie trudnych, obfi-
tujących w zagrożenia, aspektów życia dorastającej młodzieży: znajomych,
seksu, pieniędzy i alkoholu. Zgodnie z obowiązującą zasadą tekst ten, jak
każdy poradnik z cyklu Porozmawiajmy o…, jest owocem warsztatów zor-
ganizowanych przez naszą Fundację oraz Centrum Weterana Działań Poza
Granicami Państwa. Przedstawione w nim historie są zatem z życia wzięte,
a porady pedagoga mają – zarówno dla rodziców, jak i dzieci – praktyczną
wartość.
̄
Zapraszam do lektury!

Magdalena Pawlak płk Szczepan Głuszczak

Prezes Zarządu Fundacji Dyrektor Centrum Weterana
Dorastaj z Nami Działań Poza Granicami Państwa

Rozm ow y o nastolatkach 3
Na początek trochę
podstaw

W jednej ze szkół, w których
pracowałam, po zakończeniu
dyskoteki uczniowie spotkali
się w pobliżu placówki, aby
napić się alkoholu i spróbować
narkotyków.
Obowiązki i prawa rodzica oraz nastolatka zawarte
w przepisach prawa

W jednej ze szkół, w których pracowałam, po zakończeniu
dyskoteki uczniowie spotkali się w pobliżu placówki, aby napić
się alkoholu i spróbować narkotyków. Któryś z nich przy-
niósł tzw. dopalacz, czyli niebezpieczną używkę o nieznanym
pochodzeniu, składzie i działaniu. Po zażyciu substancji jeden
z chłopców zaczął dziwnie się zachowywać – miał halucynacje,
był nerwowy i agresywny. Potem stracił przytomność. Dwóch
kolegów próbowało się nim opiekować, starali się go cucić i ase-
kurować, by niczego sobie nie zrobił. Reszta grupy nie wiedziała,
co robić, w międzyczasie kolejni koledzy odchodzili z tego
miejsca, bo musieli już wracać do domu. Nikt nie powiadomił
pogotowia. Ostatecznie gdy rodzice młodego człowieka, który
się zatruł narkotykiem, zadzwonili do niego, by sprawdzić, gdzie
się podziewa, telefon odebrał jeden z kolegów i powiedział,
co się dzieje. Po chłopca przyjechał tata, który zobaczywszy,
w jakim stanie jest syn, natychmiast zawiózł go do szpitala,
gdzie nastolatka poddano odtruciu.
̄
Ci uczniowie byli w II klasie gimnazjum, mieli po 14 lat.
̄
Następnego dnia w szkole pojawili się rodzice, którzy poinfor-
mowali dyrekcję o zaistniałej sytuacji. Władze placówki rzecz
jasna wszczęły wszystkie procedury, do których były zobowią-
zane, łącznie z zawiadomieniem policji oraz działaniami wycho-
wawczymi i profilaktycznymi.
̄
Na „dyżurne” w takich sytuacjach pytanie: „Co szkoła zrobiła?”,
znalazłoby się kilka odpowiedzi. Można by wymienić podjęte
działania interwencyjne oraz prewencyjne, bowiem programy
profilaktyczne, zajęcia z pedagogami, psychologami, wycho-
wawcami, specjalistami z różnych instytucji i organizacji niemal
w każdej szkole prowadzone są stale i systematycznie.

Rozm ow y o nastolatkach 5

Nie ma łatwych odpowiedzi, nie ma
idealnych recept. Są jednak pewne
zasady i granice, często wynikające
z obowiązującego prawa.

Pozostają następujące kwestie:

› kto i dlaczego pozwolił na samodzielny powrót 14-latków
po godzinie 22?
› z jakimi znajomymi zadają się nastolatki, jeśli w grupie pojawiły
się tak niebezpieczne substancje?
› skąd młodzi ludzie mieli duże kwoty pieniędzy, za które kupili
alkohol i narkotyki?
› dlaczego w sytuacji zagrożenia życia nie poinformowali
dorosłych?
To są pytania, które powinny zostać zadane rodzicom.
Wychowywanie to wyzwanie.
Nie ma łatwych odpowiedzi, nie ma idealnych recept. Są jednak
pewne zasady i granice, często wynikające z obowiązującego
prawa. W tej publikacji postaramy się dać Ci trochę wiedzy,
a do tego wiele praktycznych porad, z których możesz stworzyć
swoistą instrukcję obsługi nastolatka.

6 Na początek trochę podstaw

Na początek trochę podstaw…

Większość z nas, dorosłych, pracuje zawodowo. Jako pracownik
wiesz dokładnie, jakie są Twoje prawa i obowiązki, wiesz,
że istnieje prawo pracy, które Cię chroni, ale i do pewnych
rzeczy zobowiązuje. Podobnie rzecz się ma np. z byciem kie-
rowcą – są ściśle określone zakazy i nakazy, których łamanie
powoduje sankcje prawne, zresztą zasad tych trzeba się nauczyć
i udowodnić ich znajomość podczas poważnego państwowego
egzaminu.
̄
Czy wiesz, jakie przepisy prawa obowiązują Cię jako rodzica?
̄
Czy wiedziałeś, że Twoje dziecko jest prawnie zobowiązane
do posłuszeństwa wobec Ciebie jako rodzica? Sądzę, że wielu
rodziców nastolatków, czytając to, uśmiechnie się teraz pod
nosem, ale to prawda!

Rozm ow y o nastolatkach 7

Zgodnie z prawem nastolatek
jest Ci winien posłuszeństwo.
Jednocześnie Ty jako rodzic
jesteś tym samym przepisem
prawa zobowiązany postępować
tak, jak tego wymaga dobro
dziecka.

8 Na początek trochę podstaw

 Zgodnie z prawem nastolatek jest Ci winien posłuszeństwo.
Jednocześnie Ty jako rodzic jesteś tym samym przepisem
prawa zobowiązany postępować tak, jak tego wymaga dobro
dziecka, a ponadto masz prawny obowiązek w ważnych spra-
wach dotyczących jego osoby lub majątku wysłuchać jego opinii
oraz ją uwzględnić. Mówi o tym wprost art. 95 ustawy z dnia
25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy:

§1
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek
i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i mająt-
kiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowa-
niem jego godności i praw.
§2
Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno
rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może
samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia
woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców
formułowanych dla jego dobra.
§3
Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego
wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
§4
Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych
sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni
je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień
dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę
możliwości jego rozsądne życzenia.

Rozm ow y o nastolatkach 9

W naszym kraju istnieje wiele aktów prawa, które regulują
władzę rodzicielską, określają prawa i obowiązki rodzica, ale
także prawa i obowiązki dziecka, wyznaczają normy dotyczące
edukacji oraz opieki zdrowotnej dzieci oraz definiują, jakie
zachowania w przypadku nieletnich są niedozwolone oraz 
jakie są ich konsekwencje.

Jakie akty prawa obowiązują rodziców?

§ Powszechna deklaracja praw człowieka
§ Europejska karta praw i obowiązków rodziców
§ Konstytucja RP
§ Konwencja o prawach dziecka
§ Kodeks rodzinny i opiekuńczy
§ Ustawa o systemie oświaty
§ Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi
§ Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Dla własnego spokoju, dla poczucia pewności, że w procesie

wychowania respektujemy powszechnie obowiązujące normy
i zasady, a także przepisy prawa, naprawdę warto się zapoznać
z wymienionymi dokumentami.
•

10 Na początek trochę podstaw


Dla własnego spokoju, dla poczucia
pewności, że w procesie wychowania
respektujemy powszechnie obowiązujące
normy i zasady, a także przepisy
prawa, naprawdę warto się zapoznać
z wymienionymi dokumentami.

Rozm ow y o nastolatkach 11
CZĘŚĆ I
Pieniądze
Pieniądze

Przede wszystkim rozmawiaj
z nastolatkiem o pieniądzach.
 Przede wszystkim rozmawiaj z nastolatkiem o pieniądzach.
To przecież ważny temat, dotyczący każdego człowieka. Nasto-
latek potrafi już ze zrozumieniem przyjąć pewne kwestie,
śmiało można go wtajemniczać w różne aspekty materialnej
sytuacji rodziny. Warto go uczyć, jak odpowiedzialnie podcho-
dzić do tematu finansów, jak rozsądnie gospodarować zaso-
bami, warto rozmawiać o pracy, zarobkach i kosztach życia.
̄
Gdy prowadzę warsztaty z doradztwa edukacyjno-zawodowego,
bywa, że nawet uczniowie klas maturalnych nie wiedzą, gdzie
ich rodzice pracują, co dokładnie robią i ile zarabiają. To już
często pełnoletni ludzie, a nie orientują się, ile kosztuje życie –
jakie są koszty mieszkania, ile wynoszą miesięczne rachunki
i podstawowe opłaty. Wychowanie ekonomiczne jest w naszym
społeczeństwie bardzo ważne, choć w Polsce zwyczajowo
o pieniądzach się nie rozmawia. Często nawet w najbliższej
rodzinie lub wśród przyjaciół nie mówi się o tym, kto ile
zarabia. Są kraje, w których zarobki na poszczególnych stano-
wiskach są ogólnodostępnymi danymi. Taka transparentność
może mieć bardzo pozytywny wpływ na wiele aspektów życia
społecznego, również na wychowanie młodych ludzi.
̄
Oczywiście to nie nastolatek powinien czuwać nad budżetem
rodzinnym, ale powinien być włączany w niektóre tematy
i decyzje. To wiele ułatwia – jeśli wie, ile mniej więcej zarabiasz,
ile co w życiu kosztuje, to łatwiej jest potem mu wytłuma-
czyć, dlaczego nie dasz mu pieniędzy na nowy elektroniczny
gadżet. Łatwiej zrozumie, że niekiedy nie masz czasu z nim
pogadać, bo musisz wziąć nadgodziny, byście mogli pojechać
na wymarzone rodzinne wakacje. Zwiększając jego świado-
mość dotyczącą realiów życia, wychowujesz go do dorosłości
i samodzielności. Już w odniesieniu do małych dzieci można
stwierdzić, że jeżeli nie mają żadnych obowiązków (oprócz
nauki), to nie pozwalamy im na kształtowanie w sobie zarad-
ności ani odpowiedzialności.

Rozm ow y o nastolatkach 15
 Wspólne zarządzanie i podejmowanie niektórych decyzji
(np. jedziemy na majówkę w góry czy zostajemy w domu
i oszczędzamy na dalszą podróż w wakacje?) pomoże nasto-
latkom poczuć, że są ważną częścią rodziny.
̄
To bardzo ciekawy sposób na wspólne spędzanie czasu – może
raz w miesiącu w pierwszą sobotę usiądziecie razem i wspólnie
opłacicie raty kredytów oraz rachunki? Pokażesz dziecku,
jak zarządzasz domowym budżetem? Może Twój nastolatek
nauczy Cię obsługi jakiegoś programu do planowania finansów?
•

Oczywiście to nie nastolatek
powinien czuwać nad budżetem
rodzinnym, ale powinien być
włączany w niektóre tematy
i decyzje.

16 Pieniądze

To bardzo ciekawy sposób
na wspólne spędzanie czasu –
może raz w miesiącu w pierwszą
sobotę usiądziecie razem
i wspólnie opłacicie raty
kredytów oraz rachunki?

Rozm ow y o nastolatkach 17
Czy dawać nastolatkom
kieszonkowe i w jakiej
wysokości?

Uczenie gospodarowania
zasobami, oszczędzania jest
ważne i dzięki kieszonkowemu
możliwe.
 Zdecydowanie jestem zwolenniczką dawania kieszonkowego
i uczenia gospodarowania tymi pieniędzmi zamiast postawy
„dam mu, kiedy poprosi”. Uczenie gospodarowania zasobami,
oszczędzania jest ważne i dzięki kieszonkowemu możliwe.
Wysokość kieszonkowego zależy od wielu czynników, między
innymi od zarobków rodziców, czyli finansowych możliwości
rodziny. Robiąc ankietę wśród swoich uczniów, dowiedziałam
się, że dla nastolatków w wieku 15–16 lat najczęściej jest to
od 50 do 100 zł miesięcznie (czasami w systemie tygodniówki).
̄
Rodzice często się zastanawiają, czy wychowawcze jest płacenie
dzieciom za pomaganie w domu. Otóż uważam, że nie powinno
się tak robić. Przecież wszyscy mają w domu obowiązki, dorośli
też i nikt im nie płaci za ich wykonywanie. Czym innym są nato-
miast dodatkowe prace domowo-remontowe, które wykonałby
ktoś inny za opłatą. Tutaj uzasadnione jest ustalenie wynagro-
dzenia za pracę. Uważam to zresztą za bardzo dobry sposób
na dorobienie sobie przez młodych ludzi do kieszonkowego –
może zaproponujesz nastolatkowi, by zaoferował koszenie
trawnika albo wyprowadzanie psa sąsiadów i włączył w ten
pomysł kolegów? Być może z czasem przerodzi się to w nieźle
prosperujący lokalny biznes?
•

Rozm ow y o nastolatkach 19
 Czy stosować nagrody
i prezenty pieniężne?

Prezenty pieniężne w mojej
opinii są niewychowawcze.
Pieniędzy w życiu nie dostaje
się za nic – pieniądze się zarabia.
20 Jak rozumieć stres?
 Co do nagród – pytanie, za co chcesz nagradzać. Jeśli oceny –
jestem temu przeciwna. System edukacji w Polsce to trudny
i rozległy temat. Oceny są jego nieodłączną częścią. Jestem
pracownikiem publicznej oświaty, pedagogiem i nauczy-
cielką. Proszę, uwierz mi, gdy mówię, że oceny nie mają
takiego dużego znaczenia – myśląc o perspektywie reszty
życia. Tematy dotyczące doradztwa edukacyjno-zawodowego
będziemy poruszać w innej publikacji, natomiast jako rodzic
musisz wiedzieć, że oceny są bardzo często zupełnie niewspół-
mierne do poziomu wiedzy i pracy włożonej w opanowanie
danego zagadnienia. Są uczniowie, którzy nigdy nie będą mieli
dobrych ocen, ale przysięgam Ci – to nie znaczy, że nie osiągną
w życiu sukcesu. Dlatego nagradzanie pieniędzmi dobrych ocen
może być niesprawiedliwe i prowadzić do frustracji młodego
człowieka, który nie uzyska dobrych efektów pomimo starań.
̄
Jeśli chcesz nagradzać pieniędzmi dobre, czyli tzw. grzeczne
zachowanie nastolatka, to muszę stanowczo stwierdzić,
że także jestem temu przeciwna. Przekupywanie dziecka,
by spełniało nasze wymagania i oczekiwania, nie ma nic
wspólnego z wychowaniem.
̄
Prezenty pieniężne w mojej opinii są niewychowawcze. Pie-
niędzy w życiu nie dostaje się za nic – pieniądze się zarabia.
Prezent to coś innego – miły podarunek świadczący o tym,
że zadaliśmy sobie trochę trudu, wybraliśmy lub zrobiliśmy wła-
snoręcznie coś, co obdarowany lubi, czym się interesuje, co nam
do obdarowanego pasuje… Wszystko zależy jednak od sytuacji
i od człowieka. Jeśli nasz nastolatek jest pracowity i obowiąz-
kowy, rozumie wartość pieniądza, oszczędza sobie na konkretny
cel – wtedy rzeczywiście dorzucenie pewnej kwoty do skarbonki
może być miłym gestem i dobrym prezentem.
•

Rozm ow y o nastolatkach 21
Czy kontrolować, na co
nastolatek przeznacza
dawane mu pieniądze?

Jeśli już zdecydowałeś się wyznaczyć
nastolatkowi kieszonkowe, to daj
mu możliwość swobodnego
korzystania z tych zasobów.
 Jeśli już zdecydowałeś się wyznaczyć nastolatkowi kieszon-
kowe, to daj mu możliwość swobodnego korzystania z tych
zasobów. Nawet jeśli przeznacza je na (w Twoim rozumieniu)
głupoty. Jeśli będziesz stale kontrolował, co robi ze swoimi pie-
niędzmi, nie nauczysz go samodzielnego i odpowiedzialnego
gospodarowania.
̄
Ustalcie wspólne zasady dotyczące wykorzystania kieszonko-
wego – np. że za swoje pieniądze kupuje jedzenie i napoje
na spotkaniach towarzyskich, jednak jeśli będzie chciał kupić
książkę, bilet do teatru (no dobra, do kina), to jesteś w stanie
mu raz w miesiącu dopłacić. Wyraźnie zaznacz, że się nie zga-
dzasz, żeby przeznaczał te pieniądze na używki.
•

Praktyczne wskazówki
› Rozmawiaj z nastolatkiem o rodzinnych finansach. Pomału
go wprowadzaj w zarządzanie domowym budżetem.
› Wyznacz mu kieszonkowe i daj możliwość swobodnego
korzystania z niego, ale uprzednio wyznacz granice
i zasady. Nie kontroluj wydatków nastolatka – daj mu się
uczyć na błędach.
› Nastolatek może pracować (z uwzględnieniem szczegól-
nych przepisów prawa). Polecam.
› Nawet jeśli jesteś zamożny, kształtuj w nastolatku szacunek
do pracy i pieniądza. To nieprzyzwoite, by dziecko dosta-
wało w prezencie gadżet o wartości czyjejś miesięcznej
pensji.

Rozm ow y o nastolatkach 23
CZĘŚĆ II
Znajomi
Znajomi

Dla wielu ludzi przyjaciele są jak
rodzina, niekiedy te relacje bywają
nawet ważniejsze, bliższe, bardziej
zażyłe niż więzy krwi.
 Powszechnie wiadomo, że w wieku nastoletnim ważnym priory-
tetem jest grupa rówieśnicza. Młodzi ludzie chcą spędzać czas
z kolegami, z którymi łączą ich wspólne doświadczenia, emocje
i przeżycia.
̄
Przyjaźń jest ważna. Dla wielu ludzi przyjaciele są jak rodzina,
niekiedy te relacje bywają nawet ważniejsze, bliższe, bardziej
zażyłe niż więzy krwi. Przyjaciele to taka rodzina z wyboru.
To tak naprawdę jedno z najważniejszych zadań młodości –
odkryć swoją tożsamość (pasje, zainteresowania), ukształtować
charakter, skorzystać z możliwości edukacji oraz nawiązać
relacje z ludźmi. Przyjaźnie zawarte w tym czasie często pozo-
stają na całe życie.
̄
Jeśli Twój nastolatek chce bez przerwy być z przyjaciółmi,
to znaczy, że wszystko jest w najlepszym porządku. Powód
do zmartwienia byłby wtedy, gdyby młody człowiek nie
miał do kogo się odezwać i spędzał cały czas w domu.
̄
Nastoletnie relacje rówieśnicze to temat rzeka. To, jakie zna-
czenie ma grupa, jakie znaczenie mają te kontakty (również
nawiązywane w sieci), można opisywać w całych tomach porad-
ników. Najważniejsze to zrozumienie, że przyjaźnie dla nasto-
latków są bardzo ważne i że powinieneś jako rodzic wspierać
ich nawiązywanie, jednocześnie jednak nadal stawiając granice,
jeśli chodzi o towarzyskie spędzanie czasu, np. na imprezach.
•

Rozm ow y o nastolatkach 27
Czy kontrolować, z kim się
zadaje mój nastolatek?

Jeśli uważasz, że grupa rówieśnicza,
do której należy nastolatek,
ma na niego zły wpływ, to nie
zabraniaj, ale rozmawiaj.
 Tak, zdecydowanie. Jako rodzic masz nie tylko prawo, ale
i obowiązek wiedzieć, z kim spędza czas Twoje dziecko. Jego
przyjaciele i znajomi mają na nie ogromny wpływ. To, z kim się
zadaje, może też wiele powiedzieć o charakterze Twojego nasto-
latka. Zachęcaj go, by zapraszał znajomych do domu, postaraj
się, np. przygotowując dla nich kanapki lub herbatę, wciągnąć
ich w rozmowę, dowiedzieć się, co u nich słychać. To ważne
zarówno po to, byś po prostu lepiej rozumiał młodzież (w tym
swoje dziecko), jak i ze względów bezpieczeństwa – jeśli Twoje
dziecko nie odbierze telefonu, a będziesz musiał się z nim pilnie
skontaktować, w jaki sposób dowiesz się, gdzie i z kim jest,
do kogo zadzwonić?
̄
Jeśli uważasz, że grupa rówieśnicza, do której należy nastolatek,
ma na niego zły wpływ, to nie zabraniaj, ale rozmawiaj. Wyraź
zaniepokojenie i bądź przy tym konkretny, np. „zmartwiło
mnie, gdy sąsiadka mi powiedziała, że widziała Twoich
kolegów niszczących ławkę w parku. Nie podoba mi się
to i mam nadzieję, że nie bierzesz wraz z nimi udziału
w takim wandalizmie. Jest to niezgodne z naszymi
wartościami, a ponadto niezgodne z prawem”.
̄
Dowiedz się, czego Twoje dziecko szuka w takim towarzystwie.
Wzmacniaj rodzinne więzi.
̄
Jednocześnie szukaj dla niego alternatywnych grup, zachęcaj
do poznawania znajomych z innych środowisk.
•

Rozm ow y o nastolatkach 29
Czy to źle, jeśli mój
nastolatek nie ma przyjaciół?

Jeśli Twoje dziecko nie ma
znajomych rówieśników
(również tych w sieci),
najprawdopodobniej
jest nieszczęśliwe.
 Jeśli Twoje dziecko nie ma znajomych rówieśników (również
tych w sieci), najprawdopodobniej jest nieszczęśliwe. Gdy nasto-
latek lubi samotność (na przykład ucieka w gry komputerowe)
i nie przesiaduje poza domem, zwykle rodzice się tym cieszą,
podczas gdy powinni się zaniepokoić. Zazwyczaj bowiem kryje
się za tym odrzucenie przez grupę rówieśniczą. Najczęściej
ze „stada” odrzucane są jednostki, które jakoś się wyróżniają,
są inne. Każdy przypadek odrzucenia – czy to z zazdrości, czy
z powodu tego, że nastolatek nie dogania innych pod jakimś
względem – jest zupełnie inny, różne są powody i różne powinny
być sposoby zaradzenia tej sytuacji. Bywa też, że nastolatek
sam się usuwa poza grupę rówieśniczą. Dzieje się tak z reguły
wtedy, gdy ktoś ważny dla niego albo ważny w grupie kolegów
sprawił mu przykrość, upokorzył go lub obraził. Z reguły gdy
młody człowiek widzi, że się od grupy różni, zwykle próbuje
coś z tym zrobić, jakoś się dopasować. Jeśli natomiast zaczyna
ludzi unikać, to może oznaczać, że uznał, iż to w nim jest jakiś
problem, i w bezradności się wycofał. Czasem do głosu dochodzi
proces indywiduacji i nastolatek czuje się przez nikogo nierozu-
miany, wynosi się ponad ogół oraz utwierdza w przekonaniu,
że jest inny, lepszy i nie potrzebuje kontaktu z ludźmi.
̄
Na pewno warto podkreślić jedno – nie lekceważ tego! Najlepsze,
co możesz w tej sytuacji zrobić dla swojego dziecka, to z nim
rozmawiać. Niech wie, że może przyjść do Was, rodziców,
i zawsze uzyska wsparcie. Czasem potrzebna będzie rodzicielska
asysta, zorganizowanie czegoś dla Twojego nastolatka i jego
znajomych, poszukanie dodatkowych zajęć, które go zaintere-
sują (sport, muzyka, aktywność społeczna). Czasem być może
koniecznych będzie kilka konsultacji u specjalisty, np. pedagoga
lub psychologa, i wspólna refleksja nad tym, co zrobić,
by dziecku ułatwić adaptację w grupie.
•

Rozm ow y o nastolatkach 31
Czy mam puszczać
nastolatka na imprezy
i o której godzinie powinien
wracać do domu?

Warto umożliwić młodemu
człowiekowi aktywny udział
w życiu towarzyskim.
 Zgodnie z prawem po godzinie 22 niepełnoletnie osoby
nie powinny przebywać poza domem bez opieki rodziców.
To oznacza, że bez Twojej wiedzy ani zgody nastolatek nie może
wieczorami „szwendać się” ze znajomymi. Masz prawo wiedzieć,
gdzie i z kim przebywa Twoje dziecko.
̄
Udział w wieczornych wyjściach do kina, spotkaniach towarzy-
skich i imprezach również może odbywać się wyłącznie za zgodą
rodzica. Uważam, że warto umożliwić młodemu człowiekowi
aktywny udział w życiu towarzyskim. Aktualnie według moich
obserwacji pierwsze wieczorne albo nocne imprezy odbywają
się na początku szkoły średniej, czasem pod koniec szkoły pod-
stawowej (obecnie VIII klasy). Jeśli tak się już dzieje, nie rób
ze swojego nastolatka dziwadła. Nie może być jedynym, który
nie chodzi na spotkania z przyjaciółmi! Warto stopniowo
mu na to pozwalać i raczej się cieszyć, że Twój nastolatek jest
na tyle lubiany w grupie, że jest zapraszany. Spróbuj pomału
dawać wyraz coraz większego zaufania – na pierwszą imprezę
zawozisz nastolatka pod same drzwi i stamtąd przed północą
go odbierasz, potem – jeśli nie zawiedzie Twojego zaufania –
pozwalasz na późniejsze powroty. Ustalcie nieprzekraczalne
granice dotyczące przede wszystkim próbowania używek,
które na pewno się tam pojawią.
̄
Ze względów bezpieczeństwa polecam nie pozwalać na samo-
dzielne powroty z imprez, szczególnie jeśli się domyślasz,
że Twój nastolatek może próbować alkoholu. Upewnij się,
że bezpiecznie wróci do domu (sam zdecyduj, co dla Ciebie
znaczy bezpiecznie – czy chcesz za każdym razem go odbierać,
czy wolisz, żeby zawsze miał pieniądze na taksówkę, czy masz
jakiś inny pomysł).
̄
Przed pierwszym wieczorno-nocnym wyjściem porozma-
wiaj z nastolatkiem o tym, co może się wydarzyć na imprezie.
Upewnij się, że wie, jak w danej sytuacji się zachować.
•

Rozm ow y o nastolatkach 33

Nawiązanie przyjaźni,
zbudowanie grona znajomych
jest równie ważne co nauka.
(…) Ustalcie nieprzekraczalne
granice.

34 Czy mam puszczać nastolatka na imprezy…

Praktyczne wskazówki
› Masz prawo i obowiązek wiedzieć, z kim się zadaje Twoje
dziecko.
› Jeśli uważasz, że znajomi Twojego nastolatka nie są dla niego
„odpowiednim towarzystwem”, nie zabraniaj! Wyraź zaniepo-
kojenie, powiedz, że zawsze może na Ciebie liczyć, i subtelnie
zachęcaj do poznawania znajomych z innych środowisk.
› Nie próbuj się zaprzyjaźniać z przyjaciółmi swoich dzieci.
To nielojalne i po prostu dziwne.
› Jeśli Twoje dziecko nie ma znajomych rówieśników (również
tych w sieci), najprawdopodobniej jest nieszczęśliwe. Nawią-
zanie przyjaźni, zbudowanie grona znajomych jest równie
ważne co nauka.
› Masz prawo wiedzieć, gdzie i z kim przebywa Twój nastolatek.
Dzieci mają prawny obowiązek posłuszeństwa rodzicom.
› Po godzinie 22 niepełnoletnie osoby nie powinny przebywać
poza domem bez opieki rodziców.
› Nie rób z nastolatka dziwadła. Nie może być jedynym, który
nie chodzi z przyjaciółmi na imprezy.
› Rozmawiaj o tym, co może się wydarzyć na imprezie.
Upewnij się, że Twój nastolatek wie, jak w danej sytuacji
się zachować.
› Pół żartem, pół serio przypominaj nastolatkowi, że w inter-
necie nic nie ginie – to przemawia do wyobraźni młodych.
Jeśli się upije i skompromituje, to bez wątpienia ktoś to nagra
i roześle znajomym, więc jeśli nie chce słuchać Twoich
morałów, to niech przynajmniej uważa, by sobie nie znisz-
czyć towarzyskiej reputacji!
› Ustalcie nieprzekraczalne granice.

Rozm ow y o nastolatkach 35
CZĘŚĆ III
Używki
Używki

Stawiaj jasne granice. Jeśli młody
człowiek stosuje używki, nie warto
udawać, że nic nie wiesz ani
niczego nie widzisz.
 Domeną młodości jest brak odpowiedzialności. Mózg nasto-
latka nie jest (bo przecież nie może być!) tak dojrzały, jak mózg
dorosłego człowieka. Niestety młodzież nie jest jeszcze zdolna
do racjonalnej oceny konsekwencji swoich działań. Zbadane
przez naukowców zmiany w mózgu dojrzewającego człowieka
dotyczą szczególnie kory przedczołowej, a to ona zawiaduje
naszymi procesami myślowymi. To właśnie ta część mózgu
temperuje nasze popędy, to dzięki niej zdrowy rozsądek bierze
górę nad emocjami. Ponieważ kora przedczołowa nastolatków
nie jest w pełni wykształcona, ich zachowania często są impul-
sywne i niekontrolowane. Dlatego też młodzi ludzie tak często
flirtują z ryzykiem, szukają przygód, intensywnych emocji,
ekscytuje ich łamanie norm prawnych i społecznych. Dlatego
między innymi sięgają po pierwsze używki, które potęgują ocze-
kiwane silne emocje lub pozwalają je wyciszyć i choć na chwilę
uspokoić.
̄
Drugim powodem, oczywiście, jest presja grupy rówieśniczej
lub zwyczaju społecznego.
̄
Warto powtórzyć, że najprawdopodobniej Twój nastolatek
będzie próbował tych substancji. Stawiaj jasne granice. Jeśli
młody człowiek stosuje używki, nie warto udawać, że nic nie
wiesz ani niczego nie widzisz. Przede wszystkim należy zdać
sobie sprawę z tego, że jest to zjawisko naturalne (bez wdawania
się w oceny, czy jest to dobre, czy złe), pogodzić się z tym, że jest
to bardzo prawdopodobne i spokojnie się zastanowić nad wła-
ściwą postawą rodzicielską.
̄
Trzeba reagować – tym bardziej gdy zaczynasz podejrzewać uza-
leżnienie. Należy wtedy jak najszybciej poradzić się specjalistów,
np. pedagoga lub psychologa pracującego w szkole lub w poradni
rejonowej, a jeśli sytuacja jest poważna – terapeuty albo lekarza.
Jeżeli chcesz najpierw anonimowo zasięgnąć porady i z kimś
o tym porozmawiać, skorzystaj z bezpłatnych telefonów
zaufania.
•

Rozm ow y o nastolatkach 39
Jakie używki najczęściej
stosuje młodzież?

Pod wpływem alkoholu młodzi ludzie
podejmują zachowania skrajnie
ryzykowne, prowadzące do wypadków
drogowych, przemocy seksualnej,
zabójstw i samobójstw.
 Obecnie najpowszechniejsze są tzw. e-papierosy. Nastręczają
sporo trudności wychowawczych, bowiem są trudniejsze
do wykrycia niż tradycyjne wyroby tytoniowe. Nie pozostawiają
tak intensywnego zapachu, możliwe jest ich palenie w zamknię-
tych pomieszczeniach, bowiem wypuszczona chmura dymu
po krótkiej chwili niemal znika, a w powietrzu z reguły pozo-
staje nikły, często owocowy zapach.
̄
E-papierosy są reklamowane (przez silne lobby przemysłu
tytoniowego) jako bezpieczniejsza alternatywa dla papierosów
tradycyjnych. Ponieważ urządzenia te są nowym zjawiskiem,
nie zostało jeszcze wystarczająco dokładnie zbadane, jaki mają
wpływ na zdrowie. Zdania specjalistów co do ich szkodliwości
są podzielone, jednak bez wątpienia e-papierosy to nic innego
jak kolejna forma dostarczania nikotyny, czyli bardzo dobrze
znanej, silnie uzależniającej substancji psychoaktywnej, której
szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka został już dawno temu
udowodniony. Należy zatem jasno stwierdzić, że zarówno
papierosy tradycyjne, jak i elektryczne, są po pierwsze nie-
zdrowe, a po drugie – to zawsze jakiś argument – kosztowne.
̄
Inną bardzo powszechnie stosowaną przez młodzież używką
jest alkohol, w naszej kulturze i w polskim społeczeństwie
powszechnie obecny. Jest to zatem bardzo trudne zagadnienie.
Chcę zdecydowanie podkreślić, że o ile omawiane wyżej wyroby
tytoniowe są stanowczo niezdrowe i stosowanie ich będzie
miało swoje mniej lub bardziej oddalone konsekwencje dla
zdrowia, o tyle alkohol – co należy stwierdzić jednoznacznie –
dla młodego organizmu jest śmiertelnie niebezpieczny
od samego początku spożywania.
̄
Pod wpływem alkoholu młodzi ludzie podejmują zachowania
skrajnie ryzykowne, prowadzące do wypadków drogowych,
przemocy seksualnej, zabójstw i samobójstw.

Rozm ow y o nastolatkach 41

Dla młodego organizmu alkohol
jest śmiertelnie niebezpieczny
od samego początku
spożywania.

Setki młodych ludzi giną w wyniku urazów spowodowanych

piciem, takich jak upadki, poparzenia i utonięcia. Co gorsza –
dla młodego organizmu duża dawka napojów wyskokowych
oznacza zatrucie i śmierć. Każdego roku w Polsce zdarzają się
takie przypadki.
̄
Wciąż ogromnym zagrożeniem dla polskiej młodzieży są narko-
tyki. Najpowszechniej stosowana jest marihuana. Nie jest bar-
dziej szkodliwa ani niebezpieczna niż tytoń, jednak w Polsce jest
obecnie prawnie zakazana. Sama marihuana jako substancja nie
zrobi krzywdy, ale ponieważ jest nielegalna, często pozyskuje się
ją z niepewnego źródła, a wówczas istnieje bardzo duże niebez-
pieczeństwo nabycia marihuany zmieszanej ze znacznie bardziej
szkodliwymi składnikami.

42 Jakie używki najczęściej stosuje młodzież?


Trzeba jasno stwierdzić, że
narkotyki, w tym tzw. dopalacze,
bardzo często powodują
kalectwo lub śmierć.

Ponadto istnieje zagrożenie, że marihuana będzie tzw. otwie-
raczem. Spowoduje, że młody człowiek uzna, iż może inne
narkotyki też nie są takie złe, jak jest to przedstawiane przez
dorosłych, i będzie chciał próbować kolejnych substancji.
A trzeba jasno stwierdzić, że pozostałe narkotyki, w tym
tzw. dopalacze, bardzo często powodują kalectwo lub śmierć.
•

Rozm ow y o nastolatkach 43
Kiedy i czy w ogóle dać
przyzwolenie na próbowanie
używek?

Zgodnie z prawem nie możesz dać
dziecku przyzwolenia na stosowanie
groźnych używek aż do ukończenia
przez nie 18. roku życia.
 Próbowanie używek przez nieletnich to według prawa w Polsce
przejaw demoralizacji. Jeśli zostanie to zauważone przez
kogoś dorosłego i zgłoszone odpowiednim instytucjom, może
się wiązać z odpowiedzialnością prawną. Zgodnie z polskim
prawem nawet palenie papierosa może spowodować skierowanie
sprawy do sądu rodzinnego. Oznacza to, że zgodnie z prawem
nie możesz dać dziecku przyzwolenia na stosowanie groźnych
używek aż do ukończenia przez nie 18. roku życia.
̄
Jednocześnie jednak próbowanie używek przez młodych ludzi
mieści się w normie rozwojowej. Jest zjawiskiem naturalnym,
powszechnym i – jeśli mamy to pod uważną kontrolą rodzi-
cielską – nie powinno wzbudzać obaw.
̄
Przede wszystkim nie chowajmy głowy w piasek. Jeżeli Twój
nastolatek wychodzi na imprezę, idzie do kogoś na wieczór lub
na noc, to na 99 procent będzie tam alkohol, a prawdopodobnie
również inne używki. Zatem postępujmy jako dorośli – odpowie-
dzialnie i świadomie. Lepiej jest poprosić dziecko o szczerość,
porozmawiać i wyznaczyć wspólne granice, niż udawać, że nie
czujesz od niego papierosów albo alkoholu.
̄
Zawsze zastanawiaj się nad tym, jaki jest Twój cel wychowawczy!
Wychowanie absolutnego abstynenta? Rzadko który rodzic
ma taki cel. Raczej chcemy wykształcić w młodym człowieku
odpowiedzialny stosunek do używek, chcemy, by korzystając
z uciech życia, dbał jednak o swoje zdrowie i bezpieczeństwo.
Zatem zastanawiając się, na co pozwolić, a na co nie, postępuj
zgodnie z postawionym sobie celem.
̄
Nie odbierzesz nastolatkowi młodości, jeśli mu nie pozwolisz
na zachowania śmiertelnie dla niego niebezpieczne! Ale! Nie
przesadź w drugą stronę. Odbierzesz mu młodość, jeśli mu nie
pozwolisz chodzić na imprezy, samemu dokonywać wyborów
i popełniać błędów.
̄
Uważaj, bo nadmierna kontrola najprawdopodobniej spowoduje
bunt.
•

Rozm ow y o nastolatkach 45

Raczej chcemy wykształcić w młodym
człowieku odpowiedzialny stosunek
do używek, chcemy, by korzystając
z uciech życia, dbał jednak o swoje
zdrowie i bezpieczeństwo.

Praktyczne wskazówki:
› Nastolatek najprawdopodobniej będzie próbował używek
i to się mieści w normie rozwojowej.
› Stawiaj jasne granice, co jest dla Ciebie akceptowalne,
co negocjowalne, a na co nie wyrażasz zgody.
› Ustal ze swoim nastolatkiem zasady dotyczące próbowania
i spożywania alkoholu. Pamiętaj o zasadach wynikających
z obowiązującego w Polsce prawa.
› Upewnij się, że będzie potrafił asertywnie odmawiać i/lub
(jeśli decydujesz się jako rodzic na dopuszczenie takiej
opcji) rozsądnie spożywać alkohol.
› Reaguj stanowczo i szybko, jeśli będziesz miał podejrzenia,
że Twój nastolatek może być uzależniony od jakiejś
substancji.

46 Kiedy i czy w ogóle dać przyzwolenie na próbowanie używek?


Reaguj stanowczo i szybko, jeśli
będziesz miał podejrzenia, że Twój
nastolatek może być uzależniony
od jakiejś substancji.

Rozm ow y o nastolatkach 47
CZĘŚĆ IV
Seks
Seks

Prowadzone w ostatnich latach badania
wykazują, że coraz więcej polskich
nastolatków rozpoczyna współżycie
w wieku 15 lat, a ponad połowa z nich
robi to bez zabezpieczenia.
 Czy wiesz, że w chwili gdy wydajemy tę publikację,
powszechnym, można powiedzieć modnym wśród nastolatków
sposobem na zaczepienie osoby, która im się podoba, jest ano-
nimowy wpis o treści „X, USIĄDŹ MI NA MORDZIE” poprzez apli-
kację Tellonym, publikowany potem na koncie Spotted szkoły,
do której chodzi dana osoba?
̄
Nic nie zrozumiałeś z powyższego?... To niedobrze. Jest
to bowiem codzienne życie Twojego nastolatka. To, że kontakt
z rówieśnikami odbywa się równolegle w sieci, jest już dziś
oczywiste i niepodważalne. Wywołuje to wiele różnych konse-
kwencji, m.in. dużą anonimowość, a co za tym idzie – wzrasta-
jącą wulgarność.
̄
Edukatorzy seksualni z niezależnych organizacji pozarządowych
mówią o tym, że młodzi ludzie podejmują zaskakujące wybory
dotyczące swojego ciała – np. w obawie przed ciążą wybierają
seks analny i oralny. Nie ma tematów tabu – internet pokazał
nastolatkom wszystko, co było w temacie seksu do pokazania.
Nie nauczył tylko, jak wchodzić w wartościowe, czułe i intymne
relacje...
̄
Prowadzone w ostatnich latach badania wykazują, że coraz
więcej polskich nastolatków rozpoczyna współżycie w wieku
15 lat, a ponad połowa z nich robi to bez zabezpieczenia.
Co prawda przepisy prawa dotyczące tej kwestii mówią o tym,
że przedwczesne podejmowanie życia seksualnego jest prze-
jawem demoralizacji, ale według najnowszych statystyk średnia
wieku inicjacji seksualnej w Polsce stale się obniża, szczególnie
u kobiet. Według nawet ostrożnych danych około 70 proc.
uczniów szkół ponadpodstawowych ma już za sobą pierwszy raz.
̄
To bardzo ważne, byś jako rodzic przyjął podstawową prawdę:
nastolatki uprawiają seks.
•

Rozm ow y o nastolatkach 51
Czy i jak rozmawiać
z nastolatkiem o sprawach
intymnych?

Możesz jednak wymagać odpowie-
dzialnego podejścia do kwestii relacji
i związku. Rozmawiaj o miłości, opo-
wiedz o wadze powiązania kontaktów
intymnych z uczuciami – szczególnie
w tak młodym wieku!
 Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo wszystko zależy od wcze-
śniej zbudowanej relacji, chęci ze strony nastolatka i Twoich
umiejętności rozmowy na ten temat. Podejdź do sprawy moż-
liwie naturalnie. Jeśli to Cię trochę krępuje – powiedz o tym!
Normalnie zakomunikuj: „Córa, trochę się wstydzę i chyba
nie wiem, jak o tym z Tobą rozmawiać, ale generalnie
jakbyś chciała o coś zapytać albo mi się z czegoś zwie-
rzyć, to jestem tu dla Ciebie!”.
̄
Zadbaj, aby w domu były dostępne wartościowe źródła wiedzy
o seksualności: książki, poradniki. Pamiętaj – to Twoja rodzi-
cielska powinność! Jeśli nie zapewnisz nastolatkowi właści-
wych źródeł wiedzy, to poszuka takich, które będą dostępne.
Zwykle są nimi znajomi oraz internet oferujący informacje
w najlepszym razie nieprecyzyjne, a w najgorszym – szkodliwe
i niebezpieczne.
̄
Nastolatek nie musi i pewnie nawet nie powinien Ci się zwie-
rzać ze swojego życia intymnego. Nie bądź wścibski! Nie
kombinuj, nie pytaj: „Czy to już?” ani nie żartuj z tego, licząc
na to, że się wygada! Zasadniczo to nie są Twoje sprawy. Możesz
jednak wymagać odpowiedzialnego podejścia do kwestii relacji
i związku. Rozmawiaj o miłości, opowiedz o wadze powiązania
kontaktów intymnych z uczuciami – szczególnie w tak młodym
wieku!
•

Rozm ow y o nastolatkach 53
Czy umożliwić
nastolatkom stosowanie
antykoncepcji?

Nie przesadzajmy, zachowujmy
się dyskretnie i z wyczuciem.
 Skoro już zaakceptowałeś nieuchronne, czyli że to się będzie
działo, to warto teraz zadbać o zdrowie i bezpieczeństwo Two-
jego nastolatka. Podkreślam – młodzi ludzie tak czy inaczej
będą uprawiać seks. Jeśli myślisz, że niepodejmowanie tematu,
niezaprowadzenie córki do ginekologa (gdy nas o to poprosi),
by jej przepisał antykoncepcję, albo robienie awantur (przy-
padek z życia wzięty!) synowi, gdy znajdziesz u niego prezer-
watywy, powstrzyma młodzież od uprawiania seksu, to jesteś
w błędzie, który może mieć niebagatelne konsekwencje.
̄
Nie przesadzajmy, zachowujmy się dyskretnie i z wyczuciem.
Kupowanie nastolatkowi prezerwatyw to przesada. Ale upew-
nienie się, że na antykoncepcję nastolatek zawsze będzie miał
pieniądze, przesadą nie jest. Żartując – co, jeśli nastolatek prze-
hula całe kieszonkowe i nie wystarczy mu na zabezpieczenie,
więc uzna: „Raz kozie śmierć”?
̄
Pierwsze związki to duże emocje. O ile przesadą będzie roz-
mowa nastolatka z rodzicami na temat szczegółów pożycia
seksualnego, o tyle ważne jest dyskutowanie z nim na temat
związków, relacji i po prostu tego, co większość z nas uznaje
za najważniejsze w życiu – miłości.
•

Rozm ow y o nastolatkach 55
Uwaga – zagrożenie!

Nie pozwalaj na pornografię.
Nie zamykaj oczu, udając, że nie
widzisz, że nie wiesz, o co chodzi.
 Nie pozwalaj na pornografię. Nie zamykaj oczu, udając, że nie
widzisz, że nie wiesz, o co chodzi. Nie akceptuj tego. Pornografia
(choć nie każda) ma zgubny wpływ na umysł i emocje młodego
człowieka, jest zła i szkodliwa. Zachęca do przekraczania granic,
zza których nie ma już powrotu.
̄
Oczywiście samo zabranianie, kontrolowanie i karanie nie
wystarczy. Zainteresowanie seksualnością jest zdrowe i natu-
ralne, podobnie jak poszukiwanie możliwości podniecenia
seksualnego. Porozmawiaj ze swoim nastolatkiem otwarcie.
Wyjaśnij mu, jakie zagrożenia kryje pornografia, wskaż
mu alternatywy, wyznacz granice, okaż wsparcie i gotowość
do rozmowy.
•

Praktyczne wskazówki
› Zaakceptuj, że TO będzie się działo.
› Wymagaj odpowiedzialnego podejścia do kwestii relacji
i związku. Mów o wadze powiązania kontaktów intym-
nych z uczuciami – szczególnie w tak młodym wieku!
› Nie bądź wścibski! Nie pytaj, czy to już. Nie żartuj z tego,
licząc na to, że się wygada!
› Umożliwiaj swojemu nastolatkowi zdobywanie pierw-
szych miłosnych i seksualnych doświadczeń w bezpiecz-
nych i komfortowych warunkach. Uszanuj prywatność
jego pokoju. Omów z nim antykoncepcję.

Rozm ow y o nastolatkach 57
Instrukcja obsługi
nastolatka – zasady
podstawowe

Jeśli miałabym podać najbardziej
skuteczną zasadę instrukcji
obsługi nastolatka, brzmiałaby: 
„Po prostu rozmawiaj”.
 Jeśli miałabym podać najbardziej skuteczną zasadę instrukcji
obsługi nastolatka, brzmiałaby: „Po prostu rozmawiaj”. Może
to banalne, ale głęboko prawdziwe. Rozmawiaj, czyli pytaj, słu-
chaj, odpowiadaj. Jeśli nie jesteś czegoś pewny, masz wątpliwości
i obawy – powiedz o tym. Jeśli się pomyliłeś – przeproś i poga-
dajcie o tym jeszcze raz. Nastolatek potrzebuje wzoru – będzie
się z Tobą komunikował mniej więcej tak, jak go tego nauczysz.
Jeśli na temat tych trudnych, ale przecież życiowych tematów,
takich jak pieniądze, wartości, przyjaźń, miłość, seks, będziecie
ciągle się kłócić albo w ogóle ich unikać, to czy wychowanie
młodego człowieka do dorosłości będzie pełne i skuteczne?
̄
Pamiętaj: nie wojuj z nastolatkiem, bo przegrasz! Niech Twoim
priorytetem będzie budowanie wartościowej relacji, a nie
„wygrana”. Wygrasz bitwę, ale przegrasz wojnę – nie spotka się
z kolegami, nie pójdzie na jedną imprezę, ale… w dłuższej per-
spektywie to zniszczy Waszą więź.
̄
Drogi Rodzicu, szanuj młodego dorosłego, którym się stało
Twoje dziecko!

Praktyczne wskazówki – podsumowanie

› Nadmierna kontrola najprawdopodobniej spowoduje bunt.
› Postawa „Nie, bo nie”, „Nie, bo JA tak powiedziałem” jest
nieskuteczna wychowawczo, a ponadto, szczerze mówiąc,
po prostu głupia i chamska.
› Krzyk, łzy, wyrzuty i pretensje uniemożliwiają konstruk-
tywną komunikację.
› Szczera rozmowa czyni cuda.

Więcej wiedzy o komunikacji z młodzieżą znajdziesz

w naszej poprzedniej publikacji Rozmowy z nastolatkami.

Rozm ow y o nastolatkach 59
 Fundacja Dorastaj z Nami już od 2010 r. pomaga dzieciom poległych
i poszkodowanych żołnierzy, strażaków, policjantów i ratowników
górskich wyjść z cienia rodzinnej tragedii.
Celem Fundacji jest pomoc dzieciom w dorastaniu poprzez wspie-
ranie ich procesu edukacyjnego i rozwoju. Wsparcie Fundacji dla
podopiecznych jest długofalowe – dziecko trafiające do Fundacji
może liczyć na pomoc, dopóki się uczy, nawet do 25. roku życia.
Fundacja Dorastaj z Nami została powołana po to, by dzieci Boha-
terów mogły zdobyć wykształcenie i bezpiecznie podążać drogą
ku dorosłości. Współfinansujemy koszty edukacji oraz zapew-
niamy swoim podopiecznym pomoc psychologiczną, nie tylko
po śmierci rodzica, lecz także przez cały okres dorastania, doj-
rzewania i kształtowania osobowości. Jesteśmy po to, by spełnić
ostatnią wolę każdego Bohatera, który zginął na służbie: „Gdyby
coś się stało, pamiętaj o moich dzieciach”.
Dzięki wsparciu strategicznych partnerów Koalicji: Razem dla Bo-
haterów – Orange Polska, PKN Orlen, Boeing, Fundacja Orlen, Fun-
dacja BGK, PZU – możemy wypełniać swoją misję.
Pamiętamy i otaczamy dzieci kompleksową opieką i wsparciem.
Jeśli znasz dziecko, które potrzebuje naszej pomocy, skontaktuj się
z nami.

adres: ul. Ogrodowa 7, 00-893 Warszawa

telefon: (+48) 22 652 20 22
e-mail: biuro@dorastajznami.org
www: dorastajznami.org
facebook.com/FundacjaDorastajzNami

60 O Fu n dacji Dorastaj z Nami

 Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa jest jednostką
organizacyjną Ministerstwa Obrony Narodowej, w której weterani
działań poza granicami państwa oraz rodziny żołnierzy i pracow-
ników wojska poległych podczas tych działań uzyskują pomoc,
korzystają z konsultacji prawnych i psychologicznych w zakresie
możliwości rozwiązania nurtujących ich problemów.
Współpracujemy z instytucjami resortowymi i pozaresortowymi
oraz organizacjami pozarządowymi. Działamy na rzecz integracji
środowiska weteranów wokół wspólnie realizowanych przedsię-
wzięć i podejmowanych inicjatyw.
Istotną płaszczyzną naszych działań jest pielęgnowanie pamięci
o udziale żołnierzy Wojska Polskiego w misjach poza granicami pań-
stwa oraz realizacja zadań o charakterze edukacyjno-promocyjnym.
Proponujemy:
· spotkania z weteranami;
· prezentacje multimedialne o udziale żołnierzy Wojska Polskiego
w misjach poza granicami państwa;
· zwiedzanie sali tradycji weterana;
· korzystanie z biblioteki.

adres: ul. Puławska 6a, 00-909 Warszawa

telefon/faks: (+48) 261 842 075
e-mail: centrumweterana@wp.mil.pl
www: centrum-weterana.mon.gov.pl
facebook.com/CentrumWeterana

O Centru m Weterana Działań Poza G ranicami Państwa 61

 Marta Wrzosek — ekspert Fundacji Dorastaj z Nami, pedagog, doradca edu-
kacyjno-zawodowy i działaczka społeczna związana z edukacją i kulturą.
Przewodnicząca Rady Fundacji Wizja. Od lat we współpracy z placówkami
oświatowymi i opiekuńczo-wychowawczymi, instytucjami kultury oraz
organizacjami pozarządowymi realizuje autorskie programy profilaktyczne
skierowane do dzieci i młodzieży.

Publikacja nieprzeznaczona do sprzedaży

© Fundacja Dorastaj z Nami
© Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa
Warszawa 2020
redakcja: Jacek Lubaszka, Anna Pykało
korekta: Iwona Maciszewska
opracowanie graficzne, ilustracje i skład: to/studio
złożono pismem: Constantia, Zigfrid
fundacja dorastaj z nami: ul. Ogrodowa 7, 00-893 Warszawa
www.dorastajznami.org
centrum weterana działań poza granicami państwa:
ul. Puławska 6a, 00-909 Warszawa, www.centrum-weterana.mon.gov.pl
druk i oprawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej
im. płk. dypl. Mariana Porwita, ul. Banacha 2, 00-909 Warszawa
www.wceo.com.pl
isbn 978-83-957759-0-1
isbn 978-83-957759-0-1

9 788395 775901