30 SANİYEDE

•
ANTiK ROMA
Antik Roma' dan günümüze
ulaşan 50 en önemli fikirsel
ve kültürel katkı

Editör
Matthew Nicholls

Katkıda bulunanlar
Luke Houghton
Ailsa Hunt
Peter Kruschwitz
Dunstan Lowe
Annalisa Marzano
Matthew Nicholls
Susanne Turner
CARCTTA KİTAPLl\RI 157
30 SANiYEDE SERiSi 9

30 SANİYEDE ANTİK ROMA

Kitabın ölgun adı·

30 Second Ancicnt Rome

Copyright © The lvy Prcss Limit ed 2014

Genel Editör Matthew Nicholls

l baskı. Çin - Mayıs 2015

ISBN 978-605-5169-52-7
Yayıncı Sertifika no 15719

Her turlu yayın hakları saklıdır.

Bu kıtapta yer alan fotoğraf /resim ve
metınler Caretta Reklam'ın. yazann ve
foto~rafçıların/resımlcyenlerin imi olmadan
kullanılamaz Kılabın tamamı ya da bır bolumu,
ilgili kişıleıden ızrn alınmadan lolokopı dahil,
optik. eleklronık ya da mekanık herhangi bir
yolla kopyalanama1, çoğ•llılamaz. basılamaz.
yayımlanamaz

Proje Koordind l6rü e. murat yığcı

Yayına HazırlayanGizem Çiçek
Çeviri Serkan Göktaş, Ergin Kaptan,
Bilge Tanrıseven. Tuna Akar
Kapak Uygulama Şirin Yığcı
Sayfa Uyguldma Y. Serdar Cenan

Görsel Yonetmerı Peter Bridgewater

lvy Press Yayıncı Susan Kelly
Editör Caroline Earle
Art Direktör Michael Whitehead
Tasarım Ginny Zeal
11\ustrasyonlar lvan Hissey
Sözluk Matthew Nicholls

caıella reklam ve halkla ılişkiler tic ltd şti.

www.carettareklam.com
samanyolu sokak, 106 Şışli-İstanbul
tel +90 2rı 230 23 14 • faks +90 212 2313013
i nfo@caıettakı lap.com • carettakılap.com
facebook.com/caretrakitaplaıi • lwıltercom/caretrakilap
İÇİNDEKİLER 52 Roma' da Yaşam 112 Mimari, Anıtlar & Sanat
SOZLÜK
54 SÖZLÜK 114
56 Tarım 116 Sütun Düzenleri
58 Ticaret & Sanayi 118 Colosseum & Circus Maximus
60 Sikkeler & Para Birimi 120 Tapınaklar
62 Yeme & içme 122 Forum
64 Profil: Genç Plinius 124 Profil: Livia Drusilla
66 Zaman & Takvim 126 Zafer Takları
68 Eğlence & Spor 128 Mozaik
6 Gi riş 70 Tıp 130 Heykeller & Büstler
132 Mezarlar
12 Sınırlar & Devlet Yapısı 72 Dil & Edebiyat
14 SÖZLÜK 74 SÖZLÜK 134 Binalar & Teknoloji
16 Kuruluş 76 Latince 136 SOZLÜK
18 Roma'nın Konumu 78 Eğitim & Okuryazarlık 138 Tahkimatlar
20 Cumhuriyet Dönemi 80 Tiyatro 140 Ağır Silahlar & Kuşatma Silahları
22 Profil: Jül Sezar 82 Retorik 142 Profil: Vitruvius
24 İmparatorluk Dönemi 84 Profil : Vergilius 144 Konutlar
26 imparatorluk & Genişleme 86 Nesir Yazımı 146 Hamamlar & Merkezi ısıtma
28 Roma Lejyonu 88 Latince Lirik Şiir 148 Yollar
30 Roma Lejyoneri 90 Duvar Yazıları & Resimleri 150 Su Kemerleri & Kanalizasyonlar
152 Beton & Tonoz
32 İnsanlar & Toplum 92 Düşünce & İ nanç

34 SÖZLÜK 94 SÖZLÜK 154 Kaynaklar

36 Vcıtandaşlık 96 Roma Panteonu 156 Katkıda Bulunanlar
38 Kölelik 98 İthal Tanrılar 158 Dizin
40 Sosyal Sınıf & Statü 100 Hıristiyanlık
42 Profil : Augustus 102 Profil: Konstantin
44 Erkekler & Kadınlar 104 İmparator Kültü
46 Cinsellik 106 Astroloji & Kehanet
48 Roma Vilayetlerinde Yaşam 108 Felsefe
50 Roma Hukuku 110 Ölüm & Ölümden Sonra Yaşam
 CiİRİŞ
Matthew Nicholls

Roma İ mparatorluğu'n u n Kuzey Britanya'dan

Suriye'ye ve Kuzey Afrika sahillerine kadar uzanan izleri tüm Avrupa' da
halen görülmektedir. Örneği n Kuzey İngiltere'ni n rüzgarlı arazilerinde bir
kıyıdan diğerine kadar 130 kilometre boyunca uzanan Hadrianus Duvarı
boyunca yürüyen bir kimse, bir zamanlar çok uzaklara yayılmış Roma
sınırında yürüyordur aslında. Ancak Roma'nın Akdeniz' deki merkezinin
yüzlerce kilometre kuzeyindeki bu topraklarda bile Roma' dan kalan çok
fazla kanıt vardır. Duvarın kendisi ve Roma medeniyetine has hamamları
ve karargah binalarıyla duvar boyunca sıralanan ustalıkla inşa edilmiş
simetrik kaleler, Roma ordusunun gücünün ve düzeninin yanı sıra, hayranlık
uyandıran mimari ve teknolojik kapasitesini ve aynı zamanda Roma'nın
kendisini yeni topraklara gerekirse zorla kabul ettirme arzusunu gösterir.
Bu ileri karakolların içinde ve etrafında bulunan çanak çömlek, demir
paralar, giysiler, sunaklar ve hatta kişisel mektuplar, askerlerin ve buralara
yerleşenlerin Britanya 'yı -ayrıca Avrupa'nın diğer birçok bölgesini, Kuzey
Marcus Tullius Cicera,
Afrika'yı ve Ortadoğu'yu - bir Roma vilayetine dönüştürmeye başlayan
Romalı devlet adamı,
düşünür, avukat ve ve ardında kalıcı bir miras bırakan yeme-içme, yaşama, ticaret yapma,
aydın. Gelmiş geçmiş en tapınma, düşünme ve yazma biçimlerini nasıl beraberlerinde getirdiklerini
büyük hatiplerden biri gösterir. Bu muhteşem askeri anıtın çevresinde bulunan böylesine
alarak bilinir ve yazıları ufak kalıntı l ar aynı zamanda bize tarihi olayların çok daha küçük, kişisel
Roma edebiyatının
hikayelerden oluştuğunu hatırlatır. Bu tablo tüm imparatorlukta askeri ve
değerli
örnek/erindendir. sivil, kamusal ve özel yüzlerce alanda tekrarlan ır. Elimizde aynı zamanda
Roma döneminden kalan ve asırlar boyunca kopyalanarak aktarılan zengin
bir yazı l ı kaynak birikimi vardır. Böylelikle antik dönem tarihçilerinin ve
şairlerinin Roma'nın Britanya'yı işgali hakkında söylediklerini okuyarak
Hadrianus Duvarı'nı ait olduğu bağlama yerleşti rebil iriz . Epik şiirden tarihe,
söylevlerden tıbbi eserlere ve reçetelere kadar uzanan bu zengin kaynaklar,
araştırmacıların Roma'nın uzun ve renkli tarihinin çok değişik boyutların ı
keşfetmelerine olanak sağlıyor. Bir yandan da Mısır'ın kurak çöllerinde,
Herculaneum kentinin kömürleşmiş kalıntılorında ve eski kütüphanelerde
yeni eserler gün ışığına çıkmaya devam etmektedir. Bu çalışma, hayranlık

6 et Giri~
 Romo İmparatorluğu,
neredeyse 2000 yıl
önce inşa edildiği
günden beri kuzey
İngiltere boyunca
uzanan bir istihkôm
duvarı olan Hodrionus
Duvarı ile hôlen
modern dünyaya
kendisini hatırlatıyor.

uyandırıcı bir milleti gözler önüne serer. Kimi zaman Roma lılar bize çok
benzer görünebilirler. Fakat aynı zamanda bizden çok da farklıydılar.
Köleliği ve gladyatör dövüşlerini hatırlayın. Tanrılarla, kurbanlarla dolu
yaşamlarını ve başlarındaki imparatora tapınmalarını. Kamusal alanlarını
dolduran görkemli heykelleri ve anıtları birçok modern şehrin şablonunu
ol uşturmuştur ancak artık revaçta olmayan zafer gösterilerinin de modası
geçmiş temsilcileri konumundadırlar. İşin doğrusu, Romalılar hem tanıdık
hem de yabancıydı ve bu da on ların yaşamlarını ve dönemlerini araştırmayı
her daim heyecan verici kılmaktadır. Bu kitaba katkı yapanlar, Batı
tarihindeki bu ihtiras dolu, yaratıcı, gelişmiş, kimi zaman vahşi ve şehvet
düşkünü bölümün en iyi ve en kötü yanlarını canland ırma işini beceriyle ve
heyecanla üstlenmişlerdir.

Giriş <J 7
 --- - - --,. -
- 1:. - ıs;.wı-t..
M.Ö. 753 Roma'nın M.Ö. Belinci-Üçüncü
kurulufU yüzyıllar Romanın
Efsaneye göre kuruluş yılı güçlenmesi
budur ancak modern Roma iktidarı savaşlar ve
arkeoloj inin bazı anlaşmalar ile İtalya'ya
bulgularına göre gerçek yayıldı.
kuruluş tarihi de bundan
çok uzak değildir.
M.Ö. 264- 11,6 Pön
Savafları
M.Ö. 509 Roma Roma ' nın en büyük
Cumhuriyetl'nln kuruluşu düşmanı olan
Roma krallarının Kartacalılar l a yapılanüç
sonuncusunun tahttan yıpratıcı savaş; üçüncü ve
indirildiği tarihtir, yeni bir nihai zafer Roma'nın
cumhuriyetçi anayasa ile Akdeniz
aşırı bireysel güce karşı imparatorluğunun
tedbir alınmıştır. genişl~ınesiııi
beraberinde getirmiştir.
B () Giriş
....ı
yaklılık M.Ö. 133- ttft
Cumhuriyet krizi
Roma ' nın cumhuriyetçi
anayasası imparatorluğun
genişlemesini, kişisel
siyasi hırsları ve
eşitsiz li ği durdurmaya
çalışırken yaşanan
karışıklıklar ve
tekrarlanan iç savaşlar.
M.Ö. 60-53 "Birinci
triumvlrlik"
Roma'nın en güçl ü
kişilerinden üçünün siyasi
ittifakı , Sezar, Pompey ve
Crassus.
M.Ö. 15 Mart, ftlt
Jül Suar'ın ölümü
Roma ' nın diktatörü,
hakimiyetinden rahatsız
olan senatörler
tarafından devrildi ve bu
olay yeni iç savaşları
körükledi.
M.Ö. 31- M.S. 14
Auııustus'un
hükümrınlıiı
Roma ' nın ilk imparatoru.
İmparatorluğun
genişlemesi ve birleşmesi;
uzun süre devam edecek
tek adam yönPtiminin
başlangıcı.
 Roma tarihine genel bir bakış
Antik Roma tarihi. efsaneye göre M.Ö. 21 Nisan 753'teki kuruluşundan
M.S. 4 Eylül 476'da Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılışına kadar bin yıldan
fazla bir süreye yayılmıştır. İmparatorluk Avrupa'nın büyük bir kısmını. kuzey
Afrika'nın bazı bölümlerini ve Ortadoğu'yu kapsıyordu. Ardında bıraktığı
kültürel miras. insanların neredeyse tüm faaliyet alanla rında günümüze dek
etkilerini sürdürmüştür.
Bu muazzam coğrafi ve tarihi alanı dolaşmak biraz güç olabilir ancak
buradaki tarih cetveli Roma tarihindeki bazı önemli olayları gösterir ve
kitabın geri kalan kısmı için bir kaynak görevi görür. Benzer şekilde.
imparatorluğun M.S. İkinci yüzyılın başlarında en geniş sınırlarını gösteren
harita da Roma'yı merkez alarak. etkilerinin Hadrianus Duvarı ile belirlenen
en kuzeydeki bol rüzgarlı sınır karakolundan modern lrak'ın sınırlarına kadar
yayıldığı Akdeniz dünyasını gösterir.

M Ö. 31-M.S. 68 M.S. 96- 192 Evlıtlık ! M.S. 193-235 Sevenn M.S. 306 - 337
Julio·Claudian hanedan ı Antonlne hanedanına hanedanı Konstantln'ln
Augustus, Tiberius, mensup imparatorlar İç savaş döneminin hükümranlığı
Caligula. Claudius, Nerva, Trajanus, ardından iktidara gelen Roma'nın ilk Hıristiyan
ve Nero. Hadrianus. Antoninus Afrikalı imparatorlar imparatoru; doğu
Pius, Marcus Aurelius, hanedanı. başkenti olarak
Lucius Verus ve Konstantinopolis 'i
M.S. 68-97 Flaviuı Commodus, iktidarın {Bizans) kurmuştur.
hane danı babadan oğula geçmesi M.S. 235- 284 Üçüncü
Vespasian. Titus, ve yerine evlat edinilerek yüzyıl krizi
Domitian. imparator olmuşlardır: Ömrü kısa süren M.S. 476 Batı Roma
gayet istikrarlı, refah imparatorlar, enflasyon, lmparatorluğu'nun
içinde geçmiş bir veba. işgal. kargaşa ve yıkılıll
M.S. 98-117 Trajanus'ın dönemdir. başkaldırı. İşgalci dalgaları batı
hükümranlığı imparatorluğunu
Roma'nın "en iyi dizlerinin üzerine
imparatoru :" onun M.S. 293- 313 Tetrarşi çöktürmüş ancak
hükü mranlığı sırasında Diokletianus'un yeni dört doğudaki Bizans
imparatorluk en geniş imparatorlu yönetim İmparatorluğu 1453'e
coğrafi sınırlarına sistemi, krize son kadar ayakta kalmıştır.
eriş miştir . verilmesini sağlamıştır.

Giriş () 9
 Bu kitabın işleyişi nasıldır?
Dünyada birçok üniversitede alanında uzmanlaşmış klasik dönem
araştırmacıları ve antik çağ tarihçileri Roma yaşamı nın ve kültürel mirasının
çok çeşitli yönlerini ele alıyor, Roma dili ve edebiyatını, tarihini, sanatını,
mimarisini ve arkeolojisini inceliyorlar. Bu zengin birikimi sadece tek
sayfalık 50 başlık altına indirgemek zor bir işti ancak umudum, okuyucuların
bu sayfalarda hem aşina oldukları -lejyonlar, gladyatörler, su kemerleri,
imparatorlar- hem de retorik, kehanet ve Romalıların yaşamın yanı sıra
ölümde de insanlara yaklaşımları gibi yeni kavramlarla haşı r neşir olma ları,
böylelikle arkeolojik ve yazılı kaynakların sundukları hayranlık uyandırıcı
zengin birikimden bir nebze olsun faydalanmalarıdır.
Her bir başlık, tıpkı Sezar'ın Galyası gibi, üç bölüme ayrılmıştır. Ele alınan
konuya 30 saniyelik tarihi bilgi ile başlanır. 3 saniyelik daralma, tek bir
cümlede hızlı bir bakış sunarken, ayrı bir bölüm olan 3 dakikalık genişleme,
daha derinlemesine bir yaklaşım içerir. Her bölümün başında bilinmeyen
terminoloji ve kavramlar konusunda okuyucuya yardımcı olmak için bir
sözlük oluşturulmuştur. Ayrıca her bir bölüm için bir tane olmak kaydıyla,
yaşadıkları zamanda toplum üzerinde büyük etkileri olmuş önemli bireylerin,
bizzat Jül Sezar'la başlamak üzere profillerine yer verilmiştir.
Birinci bölüm olan Sınırlar & Devlet Yapısı; Roma'nın efsanevi kuruluş
hikayesiyle açılıyor ve krallı ktan cumhuriyete ve imparatorluğa uzanan siyasi
gelişimini anlatıyor; bölümün sonu ise Roma bir şehir devlet olmaktan
dünyanın başkenti olmaya uzanan yükselişini sağlayan meşhur lejyonlarını
ele alıyor. İnsanlar & Toplum başlıklı bölüm; vatandaşların ve kölelerin,
erkeklerin ve kadınların statülerinden ve birbirleriyle olan ilişkilerinden,
imparatorluğu bir arada tutan hukuk ve yönetim çerçevesine kadar Roma
toplumunun yapısını çeşitli yönleriyle inceliyor. Roma'da Yaşam başlıklı
bölüm; söz konusu halkın nasıl yaşad ığını ve çalıştığını ele alıyor. Günlük
hayatın ve ekonomik hayatın yapısı artık antik tarihçiler için giderek artan
bir biçimde en az imparatorlar ve soylular kadar ilgi çekici bir hal almış
durumda. Bunldr ın ardından gelen Dil & Edebiyat ile Düşünce&. İnanç
başlıklı bölümler; Roma toplumunun kendisi hakkında nasıl konuştuğunu,

ıo et Gi riş
 Augustus, Roma
İmparatorluğu'nun
kurucusu ve ilk
imparatoru. Esas
olarak imparatorluğu
genişleten büyük
yayılmaya ile tanınsa
da, vergi sisteminde
reform yapması, yol
ağları oluşturması ve
Roma şehrinin büyük
bölümünü yeniden inşa
etmesi de başarıları
arasında sayılabilir.

düşündüğünü ve yazdığını gösteriyor. Son bölümler olan Mimari, Anıtlar &

Sanat ile Binalar & Teknoloji; Romalıları n başarılarının uygulamaya dönük
yanlarını, anıtsal kal ıntıları -tıpkı Hadrianus Duvarı gibi- gezginleri derinden
etkileyen tapınakları, meydanları, mozaikleri, hamamları ve yolları ele alıyor.
Bütün yollar Roma'ya çıkar ve umarız bu kitap da çeşitli yollardan sizi oraya
götürür.

Giriş () ıı
 ()
SINIRl.:AR & DEVLET YAPISI
'
SINIRLAR l DEVLET YAPISI
SÖZLÜK
Auctoritas Resmi bir unvandan ya da
rütbeden ziyade, kişi liğe ve saygı uyandırma
meziyetine dayalı gayrı resmi güç. İlk
imparator Augustus'un uzun hükümranlığının
önemli yapıtaşlarından biriydi.
Aeneis Roma'nın en büyük şairi Vergilius
tarafından Augustus'urı desteğiyle yazılmış 12
kitaplık destansı bir şiir. Doğrudan klasikler
arasına giren bu eser, harabeye dönen
Truva'dan sağ kurtulan ve İtalya'ya giderek
Romalıları bulan Truvalı bir prens olan
Aeneas'ın yaşadıklarını anlatır.
askeri terimler Roma ordusunun yapısı ve
gücü dönem dönem değişmiştir ancak Roma
imparatorluğu tarihinin büyük kısmı boyunca
savaş meydanına 30 lejyon halinde çıkmıştır.
Her lejyonda ağır zırhlı lejyoner piyadeler ile
Roma'nın müttefiklerinden toplanmış, çeşitli
silahlara ve taktiklere hakim, Roma vatandaşı
olmayan yardımcı birlikler vardı. Ayrıca süvari
birliklerinden oluşan bir de kanat bulunurdu.
Her lejyonda rütbeli subaylardan oluşan
ufak bir kurmay heyeti ile bir dizi taktiksel alt
birlik vardı: on müfrezenin her biri (normalin iki
katı büyüklükteki birinci müfreze hariç)
centurion denilen komutanların idaresindeki
80 askerlik altışar centuria'dan oluşurdu.
Lejyonerler arasındaki en küçük organize birlik.
aynı çadırda kalan ve sekiz askerden oluşan
contubernium'du ve her birine bir decanus
komuta ederdi. Bu sistem, yoldaşlığı
geliştirmeye ve birlik ve lejyona sadakat
duygusunu pekiştirmeye yardımcı olurdu.
Dada Bugün Romanya olarak bilinen bir doğu
Roma vilayeti. Bu toprakları Trajanus
fethetmişti. Önemli bir demir cevheri
kaynağıydı.
Devlet M.Ö. Dördüncü yüzyılda yaşamış
Yunan filozofu Platon'un adalet düşüncesini
ve çeşitl i yönetim biçimlerini tartıştığı eseri.
Filozof-krallar tarafından yönetilen ideal devlet
düşüncesini de içerir.
Galya Günümüzde Fransa. İsviçre'nin batısı,
İtalya'nın kuzeyi. Belçika, Lüksemburg ve
Almanya'nın batısındaki toprakları kapsayan,
Roma İmparatorluğu hakimiyeti altındaki bir
bölge. Fethi, M.Ö. 5o'lerde Jül Sezar tarafından
tamamlanmıştır. Bölge birkaç Roma vilayetine
bölünmüştü ve yüzyıllar sonra imparatorluk
yıkılana kadar Roma hakimiyetinde kaldı.
gladius Lejyonerler tarafından kullanılan, iki
kenarı da keskin, sivri uçlu kıl ıç; daha sonra
imparatorluk döneminde yerini daha uzun olan
spatha'ya bırakmıştır.
İberya Günümüzde İspanya ve Portekiz'in
bulunduğu bu yarımada, Pön Savaşları
sırasında Romal ılar tarafından fethedilmiş ve
M.Ö. ıgide Roma İspanyası olarak çeşitl i
vilayetlere ayrılmıştır.
imperator Savaştan zaferle dönen roma
birliklerinin kendiliğinden komutanlarına
yakıştırdıkları bir unvandır; sonrasında roma
imparatorlarının unvanlarından biri haline
gelmişti r. Aynı zamanda bir Roma yargıcının
sahip olduğu imperium veya resmi gücü de
ifade eder.
konsül Roma Cumhuriyeti'nin en yüksek sulh
hakimi; her yıl, birbirlerini denetlemek üzere iki
konsül seçilirdi.
Latium Roma'nın kurulduğu. İtalya'nın
merkezindeki bölge; Latinlerin anavatanıdır.
Lejyoner Bkz. askeri terimler
pilum (pi. pila) Demir uçlu tahta mızrak; her
bir Roma lejyoneri savaşta düşmana saldırmak
için iki pilum taşırdı.
pleb sınıfı, plebler Soylu olmayan Roma
vatandaşları. Başlangıçta haklarından men
edilmelerine rağmen M.Ö. 28]'de " sınıflar
çatışması" sonucunda eşitlik ve siyasi temsil
hakkı kazandılar. İki yüzyıl süren bu
mücadelenin sonunda taleplerinin kabul
edilmemesi halinde Roma'yı toptan terk
etmekle tehdit etmişlerdir.
Pön Savaşları Roma ve Kartaca (Kuzey Afrika
sahilinde kurulmuş güçlü bir rakip devlet)
arasında yaşanan üç yıpratıcı savaştır. M.Ö.
Üçüncü ve İkinci yüzyıllarda gerçekleşmiş ve
M.Ö. ı46'da Kartaca'nın düşüşü ve
yağmalanması ile sonuçlanmıştır.
princeps Kabaca "birinci vatandaş· diye
tercüme edilebilecek Latince bir sözcük.
İmparatoru kast eden bir kelimedir.
principate Roma' nın ilk imparatoru veya
princeps'i olan Augustus tarafından getirilen
tek kişi lik yönetim biçimi.
Saeptimontium Roma'nın 'yedi' (septem)
veya muhtemelen "takviye edilmiş" (saepti)
tepesini (montes) içeren dini bir bayram.
Tepelerin seçimi genellikle en önemli kabul
edilen yedi tepe biçiminde olmaz.
süvari Bkz. askeri terimler
Rubicon Nehri Kuzeydoğu İtalya' da ufak bir
nehir. Yalnızca M.Ö. Birinci yüzyılda İtalya'nın
sınırını oluşturmasıyla meşhurdur: Jül Sezar
ordusuyla bu nehri geçerek iç savaş
başlatmıştır .
scutum Bir lejyonerin kalkanına denir. Tipik
olarak kenarları yuvarlatılmış dikdörtgen
biçimindedir ve uı tasında kabartma demir bir
koruma ile arkasında taşıma kolları bulunur.
Sözlük () 15

J SANiYEDE DAIALllA
Roına'nın efsanevi kıınıl!ll
öyküsü bir söylencedir
ancak arkeolojik kayıtlarla
desteklenen tarihi
gerçeklerin yankılandığı ve
Roma kimlili ile sıkı bir
şekilde iç içe geçmiş bir
söylencedlr.
J DAKiKADA GEN1$LEllE
Romalılar bu öykünün
değişik biçimlerini
anlatagelmişlerdir. Bir
tanesinde Romulus'un soyu
ta Aeneas'a kadar dayanır.
Yağmalanan Truva'dan
kaçan bir prens olan
Aenas'ın yolu Akdeniz'in
etrafında çileli bir
yolaıluktan sonra nihayet
Roma'nın kurulacağı yere
kadar getir. Bu öykü
Vergllius'un destansı şiiri
Aeneis'in de konusuydu.
Roma tarihi hayal gücü bu
söylenceleri Roma'nın
kayıtlı tarihinin yanına
yerleştirmekten
memnuniyet duyuyor. bu
olayların meydana geldikleri
düşünülen şehirdeki kutsal
yerleri belirliyordu.
KURULUŞ
30 saniyede tarih
Romulus ve Remus savaş
tanrısı Mars'ın fani bir prensesten doğan ikiz
oğullarıydı. Mutluluklarını kıskanan erkek bir
akraba tarafından nehre bırakılmaya mahkum İLG İLİ KONULAR
edilen ikizler (tıpkı Musa'nın bebekliğinde olduğu Bkz.
ROMA'NIN KONUMU
gibi). çeşitli mucizelerle hayatta kalmış, bir kurt
sayfa 18
tarafından emzirilmiş ve iyi yürekli bir çoban ile
CUMHURiYET DÖNEMi
karısı tarafından kurtarılmıştır. Büyüdükleri
sayfa 20
zaman kimin soyundan geldiklerini öğrenen
VERGiLi US
kardeşler, yeni bir şehir kurmaya karar verirler. sayfa 84
Şehri kuracakları yer konusunda aralarında çıkan
tartışmanın sonunda Romulus, Remus'u öldürür
ve şehre kendi adını vererek Cumhuriyet 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
AENEAS
döneminin başlangıcına dek sürecek bir krallar Truva prensi Anchises ile tanrıça
Afrodit'in o~lu. Homeros'un
hanedanının ilk üyesi olur. Bu rahatsız edici lıyada'sında kendisinden uzun
uzadıya bahsedilmese de, Roma
öykünün birçok unsuru, Roma tarihinin ve destanı Aeneis'te baş
kimliğinin çeşitli özelliklerini öne çıkarıyordu : kahramandır ve ltalya'ya giderek
Roma ırkının temellerini atar.
askeri dayanıkl ılık ( Mars'ın bir kurt tarafından
FAUSTULUS
beslenen oğu lları) ve aynı zamanda iç savaş ve Karısı Acca Larentia ile birlikte
şiddet eğilimi (kardeş kavgası). Arkeoloji ise kendi terk edilmiş ikizleri bulup
yetiştiren çoban
öyküsünü anlatır. Roma şehri Demir Çağı'nın
RHEA SILVIA
başlarından yerleşim izleri taşır. Roma, M.Ö. Roma yakınları ndaki antik bir
şehir
olan Alba Longa'nın kralı
Onuncu ve Dokuzuncu yüzyıllarda Etrutria, Numitor'un kızı ve Romulus ile
Latium ve Samnium'daki büyüyen güç odakları Remus'un annesi.
arasında bir buluşma yeriydi. Palatine Tepesi'nde
bulunan M.Ö. Dokuzuncu yüzyıla ait yerleşim 30 SANİYEDE METİN
izleri, Romulus'un M.Ö. 753'te şehri burada Matthew Nicholls
kurduğu yönündeki geleneksel inanışı daha da Roma efsanelerinin
besler niteliktedir. gerçeklik payı
olmamasına rağmen
şehir, ismini en meşhur
oğlundan alır.
 ROMA'NIN KONUMU
30 saniyede tarih
Roma yedi t epeli şehi r olarak
J SANiYEDE DARALMA
Önemli bir ul~ım ağının
ortasında yer alan
Rorna'nın tepeleri ve
vadileri. efsanevi ve tarihi
öneme sahip olup. şehrin
kaderini
şekillendirmişlerdir.
J DAKiKADA GEN1$LEME
Şehrin "saeptimontium•
denilen dini bayramı ,
Roma'nın yedi tepesine
(montesi ilişkin en eski
atıflardan biri olabilir, ancak
bu bayram sekiz "tepeyi"
kapsıyordu ve şehrin en
büyük dört tepesi olan
Capitoline, Aventine.
Quirinal ve Viminal bunların
arasında yoktu. İncil' de
geçen yedi başlı canavar da
yedi tepeli şehre yönelik
başka bir atıf olabilir: ayrıca
İngiltere' deki Durham ve
Torquay'dan,
Konstantinopolis. Moskova,
Seattle, Kampala ve
Hindistan'daki
Thiruvananthapuram'a
kadar dünyadaki birçok
şehir bu karakteristik
coğrafyayı paylaştıklarını
iddia etmektedir.
11 () Sınırı. .. Devlet Ylptsı
bilinir ancak bu yedi tepenin hangileri olduğu
yoruma açıktır. Aslında şehirdeki tepe sayısı on
beş civarı ndadır. Şurası kesindir ki Roma. İLG İLİ KONULAR
karakterinin ve zenginliğinin büyük bir kısmını Bkz.
KURULUŞ
konumuna borçludur. Önemli kara yolları burada sayfa ı6
kesişir ve Etruria. Latium ve Campania arasında
TİCARET & SANAYİ
seyahat edenler Tiber Nehri'ni Tiber Adası'ndan sayfa 58
geçebilirlerdi. Ayrıca nehir boyunca ilerleyerek 30 FORUM
km aşağıdaki Ostia'dan denize erişilebilir olması, sayfa 122
bu noktayı İtalya içi ve dışı ticaret için çok önemli SU KEMERLER İ 8.
bir yer haline getiriyordu. Şehrin tepeleri -nehrin KANALİZASYONLAR
sayfa ı50
kolları olan akarsular tarafından yanları
aşındırılmış yükseltiler- şehre güvenlik, yazın
J SANİYEDE BİYOGRAFİ LER
temiz hava ve bina yapımında kullanılmak üzere TARQUINIUS PRISCUS
kaya ve taş (kolay kırılan kahverengi süngertaşı) M.Ö. 579
sağlıyordu. İlk zamanlardaki birbirinden ayrı köy Roma'nın efsanevi krallarından
be~incisidir. Bataklık olan forum
yerleşimlerinin temel taşları bunlar olmuştu. meydan ı nı Roma'nın Büyük
Kanalizasyonu C\oaca Maxima ile
Tepelerin ortasındaki vadi, sudan arındırıldığı ve ku rutmasıyla tanınır.
düzgünce işlendiği vakit Roma'nın toplanma ve
alışveriş alanları olan forum meydanlarına 30 SAN İYEDE METİN
dönüşmüştü. Roma tepelerinde kurulmuş olan Matthew Nicholls
köyler zamanla birleşerek tek bir şehir
oluşturduktan sonra, tepelerin her biri Tiber Nehri'nin ağzına
kendilerine has özelliklerini ve geleneklerini yakın bir yerde bulunan
korumuştur . Roma'nın dini kalesi olan Capitoline, Roma, Akdenizli
büyük 'Capitoline Üçlemesi' Tapınağı'na ev komşuları ile ticaret
sahipliği yapıyordı ı; Palatine aristokratların yapabilmek için ideal
villalarının bulunduğu tepeyken, Aventine ise bir konuma sahipti ve
uzun bir süre pleblerle özdeşleştirilmiştir . çok sayıda tepesi
sayesinde kolayca
savunulabiliyordu.

J SANiYEDE DARALMA
Roma'nın cumhuriyetçi
anayasası, ülkenin süper güç
konumuna yükselmesini
sağlamış ancak M.Ö. Birinci
yüzyılda baskılar karşısında
etkinliğini yitirmiş ve
yürürlükten kalkmıştır.
3 DAKiKADA Gt:Nl$LDIE
Roma'nın cumhuriyetçi
rejimi emsallere ve hukuka
saygıyı. yeni sorunlara
esnek yaklaşımla
birleştirerek ayakta
kalmıştır. Şehir ve
imparatorluk büyüdükçe.
idari gerekliliklerle başa
çıkabilmek için yeni
hakimlik mertebeleri
ol~turuluyordu. Roma yeni
vilayetler fethettikçe, eski
sulh hakimleri buralara vali
olarak atanıyordu. Halkın
ayaklanma tehditleriyle
karşılaşıldığında, onların
çıkartannı gözetmek üzere
özel sulh hakimleri
!tribünler) atanıyordu. Kriz
dönemlerinde ise belirti bir
süreliğine diktatörler başa
getirilebiliyordu.
H et 5ınırt.- & Devlet Yapısı
CUMHURiYET
DONEMi
30 saniyede tarih
Başlangıçta Roma, krallar
tarafından yönetiliyordu. Şehrin aristokratları
M.Ö. Altıncı yüzyıla gelindiğinde, otoriter bir kibir
sahibi olmalarıyla nam salmış Etrüsk krall arından İLGİL İ KONULAR
bezmişti. M.Ö. 509'da Tarquinius Superbus'a Bkz.
iMPARATORLUK DÖ NEM İ
karşı gerçekleştiri len bir ayaklanma ile monarşi
sayfa 24
yerini cumhuriyet rejimine bıraktı ve bu yapı da
karmaşık bir cumhuriyetçi anayasaya dönüştü.
Polybius gibi düşünürler için bu, yönetim 3 SAN İYEDE BİYOGRAFİ LER
TARQUINIUS SUPERBUS
biçimlerinin ilgi çekici ve sağlam bir
M.Ö. - 535- 495
kaynaşmasıydı: en tepede bir çift kralvari baş Roma'nm ef sanevi yedinci ve
sonuncu kralı . Onun devrilmesiyle
hakim -konsüller- vardı ancak yetkileri bu cumhuriyet kurulmuştur.
makamı paylaşmak ve sadece bir yıl süreyle
LUCRETIA
görevde kalma şartlarıyla budanmıştı. Aynı M.Ö. - 510
zamanda Roma'nın önde gelen ailelerine mensup Tarquinius Superbus'un oğlu
Sextus'un tecavüzüne
kişilerce oluşturulan oligarşik bir senato ile uğramasıyl a Roma'da büyük bir
öfke dalgasına neden olan ve
konsüllerin seçimle belirlenmesi ve yasama. savaş mona rş inin sonunu ha zırlayan
başlatma gibi güçler ba hşedilmiş vatandaş Romalı soylu kadın
meclisleri gibi demokratik unsurlar da mevcuttu. POLYBIUS
Bu anayasa yaklaşık beş asır süreyle yürürlükte M.Ö. - 200- 118
Saygı n bir esir olarak Roma"ya
kald ı ve Romalı pleblerin ülkeyi terk etme götürülen ve burada Roma
aya klanmasını tarihe geçiren bir
tehditleri gibi fikir ayrılıklarını uzlaştırdı, önemli Yuna nlı
savaşların kazanıl ması ve Roma sınırl arının büyük
çaplı genişl emes i gibi gelişmeleri beraberinde
30 SANİYEDE METİ N
getirdi. Fakat sonunda istikrarını yitirdi: Matthew Nicholls
fetihlerden elde edilen ganimetlerle zenginleşen
ve yüreklenen başarılı politikacı-generaller,
Roma'nın tek bir ki şiye vermpye razı olduğundan Cumhuriyetteki artan
daha fazla güç talep etmeye başladılar ve genel siyasi istikrarsızlık, Jü/
bir huzursuzluk ülkeyi etkisi altına aldı. Ve bu Sezar'ın yeni bir dönem
noktada sahneye Jül Sezar çıktı. başlatmasına zemin
hazırlamıştı.

ı SANİYEDE DAIALMA
Ülkenin bir imparator
tarafından yönetilmesi, bir
kişinin eline ömeli
görülmemiş derecede büyük
bir güç (hem olumlu hem
olumsuz anlamda) veriyordu.
ı DAKiKADA GENiŞLEME
Roma' nın eskiden beri gelen
monarşi korkusunu iyi bilen
Augustus. cumhuriyetçi
anayasadan miras kalan bir
dizi devlet kademesini,
yetkiyi ve payeyi -konsül,
baş rahip, imperator ve
"tribün yetkisi" denilen
kannaşık bir sulh ~kimliği
imtiyazı- bir arada devam
ettirmiştir. Bu özet
düzenleme bir imparatordan
diğerine aktarılmış ancak
cumhuriyetçi devlet
kademeleri üzerinden
yürütülen otokrat iktidann
sınırlarının belirsizliği, bazı
konulara itiraz
edilebilmesine imkan
vermiştir. imparatorluk
görevi, kan bağı olan bir
akrabaya Vf!'/a evlat edinilen
bir varise devredilebileceAi
gibi, bu konuda itirazlar da
söz konusu olabiliyordu.
IM.PARAJORLUK
DONEMi
30 saniyede tarih
Jül Sezar ve sonrasında Augustus,
Roma Cumhuriyeti'nin enkazından bugün
"imparator" diye adlandırdığımız tek bir otokratın
ülkeyi yönetmesi şeklinde yeni bir sistem İLG İLİ KONULAR
yaratmışlardır. Fakat (en azından başlangıçta) Bkz.
CUM HURİYET DÖNEMi
'imparator' diye anayasal bir statü ya da unvan
sayfa 20
yoktu. Augustus eski rejimin yerine yenisini
getirmiş değil de, onu yeniden düzenlemiş gibi
bir kisve altında cumhuriyet döneminin devlet 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
CALIGULA
kademelerini ve yetkilerini birleştirerek hüküm M.S.1z-41
sürüyordu - Ve halefleri de aynı usulü takip Sistemin yanlış ellere sınırsız
güçler vermesi durumunda neler
etmişlerdir. Aslında Augustus neredeyse olabileceğineörnek teşkil eden
tamamen rakipsiz bir şekilde hüküm sürmesini ve imparator (M.S. 37- 411
iktidarını onun soyundan geldiklerini iddia eden TRAJANUS
M.S. 53- 117
bir varisler dizisine devredebilmesini kendi kişisel imparator (M.S. 98- 117). askeri
auctoritas'ına [güç. yetki] ve tüm rakiplerini lider, adil politikac ı, üretken bir
inşaatçı : ·En iyi imparator· olarak
mağlup etmesine borçluydu. Julio-Claudian anılır.
Hanedanı'nın Neron ile sona erdiği zamanda ELAGA8ALUS
imparatorluk sistemi artık ka ldırılamayacak kadar M.O. 203-222
Dudak uçuklatacak derecede
kök salmıştı ve son çocuk imparator Romulus dengesiz ve ahlaksız bir imparator
(218- 222 ce); Caligula'dan bile
Augustulus'un M.S. 476'da devrilmesine dek beterdi.
birbirini izleyen hanedanlar -Flavius, Antonine,
Severan- boyunca devam etti. Bu süre zarfında 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
suikastlardan. zorbalıklara. iç savaşlara ve
Diocletianus'un imparatorluğu her biri bir üst ve
bir de ast imparator tarafından yönetilecek
Batı Roma İmparatorluğu
(tetrarşi) doğu ve batı olarak ikiye bölme
M.S. 5. yüzyılda yıkılsa
girişimim> kadar çeşitli müdahaleler yaşanmış do, Doju Roma
ancak imparatorlar tarafından yönetilmeye
İmparatorluğu 1453'te
sağla m bir alternatif getirilememiştir. Konstontinopolis'in
düşüşüne dek ayakta
kalmıştır.

J SANiYEDE DAIALllA
"Fethedilen yerdekilerin
canını bağışlamak ancak
boyun eğmeyeni dize
getirmek.· Şair Vergilius'a
göre, Roma'nın ilhamını ilahi
kaynaklardan alan
emperyalist misyonu buydu.
J DAKIUDA GENişUlll
Roma'nın yayılması. Romalı
el~tirmenlerin dilinden
nasibini alıyordu. Tacitus
gibi yazarlar sınırlardaki
gözüpek, savaşçı kabileleri
Roma lmparatorluğu'nun
yozlaşması ve çürümesi ile
kıyaslamaktan
hoşlanıyorlardı . Tacitus,
aralarında Britanyalı asi
kraliçe Boudicca ve İskoç
savaşçı reis Calga~·un da
bulunduğu çeşitli barbar
kabile şeflerine ilham verici
(ancak kurmaca) Roma
karşıtı söylevler vermiştir :
Catgacus'un "yağmaya,
katliama ve hırsızlığa
imparatorluk diye yanlış bir
isim takm!llar; yakıp
yıktıkları yerlere huzur
getirdiklerini iddia ediyorlar"
şeklindekirivayeti
~rdur.
iMPARATORLUK VE
GENiŞLEME
30 saniyede tarih
Fetihlerle dolu bin yılın a rd ı ndan
Roma, tepelere kurulmuş birkaç köyden oluşan
bir topluluk olmaktan çıkm ış ve İskoçya'da n Nil
Deltası' na, İspanya'ya ve Suriye'ye uzanan bir İLGİLİ KONULAR
arazinin tek hakimi olmuştur. Efsane niteliğindeki Bkz.
ROMA ViLAYETLERiNDE
en eski anlatılar, Roma'nın gücü arttıkça Latinler,
YAŞAM
Sabinler ve Etrüskler gibi ltalyan komşularıyla sayfa 48
çatışmaya başladığını ve bölgedeki üstünlüğünü
kısmen fetihlerle. kısmen de rakiplerini
3 SANİYEDE BİYOGRAFİ LER
anlaşmalarla sindirerek ve kendi bünyesine
SCIPIO AFRICANUS
katarak sağladığı nı ifade ederler. M.Ö. Beşinci M.Ö. 236- 183
yüzyılın sonlarına gelindiğinde bu süreç büyük Roma 'nın baş düşmanı Hannibal'i
m ağl u p eden ve Kartaca ile
ölçüde tamamlanmıştı. Kartacalılar Pön süregiden Pön Savaşla rı'nı sona
erdiren Romalı general
Savaşları'nda yenilgiye uğratıldı (M.Ö. Üçüncü ve
İkinci yüzyıllarda). Günümüz İspanya, Yunanistan JÜL SEZAR
M.Ö.100 44
ve Türkiye toprakları nı n bir kısmı Roma Galya'yı fethederek Roma
lmparatorluğu'nu n sınırların ı
hakimiyetine girdi ve Roma'ya vergi ödeyen genişleten Romalı general
vilayetlere dönüştüler. Jül Sezar, M.Ö. Birinci
BÜYÜK KONSTANTiN
yüzyılın ortalarında Galya'yı hakimiyeti altına aldı. M.S. 272- 337
Bu dönemde Roma'ya yönelen yağma akını ve Roma'nın ilk Hıri stiya n
imparatoru. İmparatorluğu doğu
orduların yıkıcı mahiyetteki bağlılıkları cumhuriyet ve bat ı olmak üzere ikiye
bölmü ştür.
yönetimini sarsmaya başlamıştı. Augustus'un ve
haleflerinin kurduğu yeni imparatorluk rejimi,
fetih politikasını kaldığı yerden sürdürmüştü. 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
İmparatorluk, en geniş sınırlarına Trajanus'un
(M.S. 98- 117 arasında tahtta kalmıştır) döneminde Roma, Avrupa, Asya ve
ulaştı ve fetih hareketi hızını kaybederken bu Afrika'ya yayılan geniş
sınırlar da sabitlendi. M.S. Beşinci yüzyıla sınırları içinde
gelindiğinde istilalar, ayaklanmalar ve iç savaş,
tap/umun, kültürün ve
imparatorluğu çökme noktasına getirmişti. mimarinin birçok
yönüne damga
vurmuştur.

J SANiYEDE DARALMA
Ordunun yapısı alt
birimlerden ol~muş ve
takviye güçlerle
desteklenmiş, talimli
lejyonlardan (28'i
Augustus'a bağlı)
müteşekkildi.
J DAKiKADA GENiŞLEME
Her lejyonun komutanlan
-legate ve prefect'leri-
yüksek sosyal statüye sahip,
siyaset kariyeri olan
kişilerdi . Ancak centuria'lar
ordunun ast rütbelerinden
terfi etmiş, uzun süre
hizmet veren profesyoneller
olabiliyordu. Aynı çadın
paylaşan 8 askerden oluşan
takımlardan lcontubemia),
80 askerlik centuıy'lere, 6
century'den oluşan
müfrezelerden lejyonlara
kadar ordunun tamamı
esprit de corps'a [birlik
ruhu) dayanıyordu. Ordu
yapısı, askerlere nakit para
ödenmesi, disiplin, taıınlar
ve Latince gibi unsurlar
orduya denizaşın
vilayetlerden yeni katılan
askerlerin Romalılaşmasına
yardımcı oluyordu.
al () Sınırlar l Devlet v.pısı
ROMA LEJYONU
30 saniyede tarih
Roma devletinin ordusu ilk
zamanlar kendi zırhlarını temin edebilecek varlığa
sahip, savaş zamanı evinden kalkıp gelen
vatandaş-askerlerden oluşuyordu. Roma'nın İLGİLİ KONULAR
sınırları yayıldıkça.daha uzun süreli ve uzak Bkz.
ROMA LEJYONERİ
topraklara seferler gerçekleştirebilecek daha büyük
sayfa 30
ve kalıcı ordulara ihtiyaç duyulur oldu. General ve
VATANDAŞLIK
politikacı Marius'un M.Ö. İkinci yüzyılın sonlarında sayfa 36
getirdiği reformlarla hem ücretler arttırıldı hem de
varlık sahibi olma şartı kaldırıldı ve böylelikle fakir
vatandaşlar için bir meslek seçeneğine dönüşen 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
GAIUS MARIUS
daimi ordu ortaya çıktı. Bu, sadece lejyonların M.Ö. 157- 86
insan gücünü ve deneyimini arttırmakla kalmadı, Romalı reformist general ve
pol iti kacı
aynı zamanda askerlerin ganimet için kendi
komutanlarına odaklanmalarını da beraberinde
getirdi -Roma'nın M.Ö. Birinci yüzyılda yaşadığı iç 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
savaşların kısmen sebebi olan bir unsurdur bu.
M.S. Birinci yüzyılda lejyon, her biri altışar
centuria'dan oluşan on müfrezeye bölünmüş 5200
lejyonerlik bir birimdi. Lejyonlar imparatora bağlılık
yemini ederdi ve her birinin kendilerine özel isimleri
ve numaraları vardı (gurur dolu bir ·bölük"
geçmişi). Diğer tip bölükler de -hafif piyade, süvari,
okçular- müttefik devletlerden ve "takviye" kuvvet
İmparatorluğun her
olarak alınıyor ve terhis zamanında Roma
yerinde kontrolünü ve
vatandaşlığıyla ödüllendiriliyorlardı. Savaş
nüfuzunu
meydanında uygulanan taktikler üst düzey disiplin soğlomloştırmak için
ve eğiti mle tamamlanıyor ve karmaşık seferler Roma, başlıca askeri
düzenleyebilen askeri zihniyetli bir devlet
gücü olan lejyonlarının
tarafından destekleniyordu. Ortaya çıkan sonuç, sadakatine ve
hayranlık uyandıran bir askeri düzendi. disiplinine bel
bağlamıştı.

J SANiYEDE DAIALMA
Roma ordusunun temelini
oluşturan askerlerin
silahlan ve taktikleri asırlar
boyunca gelişerek
bildiğimiz halini almıştır.
J DAKiKADA GENiŞLEME
•Roma'nın dünyanın
başkenti olması ... tanrıların
dileğidir; öyleyse bırakın
savaş sanatlarında
kendilerini geliştirsinler .·
Augustus döneminde
yaşamış büyük tarihçi
Livius, devletin başarısının
ve kimliğinin ilahi güçler
tarafından buyrulmuş
olduğu ve savaş alanındaki
kahramanlıklarına bağlı
olduğu yönündeki yayııın
Romalı anlayışını bu
sözlerle ifade etm~tir.
Vergilius'a göre Roma
lmparatorluğu'nun kaderi.
•fethedilen yerdekilerin
canını bağışlamak ancak
boyun eğmeyeni dize
getirmekti." Vat~­
lejyonerler hu ulusal
amacın somut bir
örnellYıfi.
ROMA LEJYONERi
30 saniyede tarih
Roma lejyoneri denince
akla •tipik" iyi donanımlı bir Roma askeri gelir.
Gerçekte Roma ordusunun silahları ve taktikleri
antik dünyada neredeyse bin yıl boyunca devam İLGİLİ KONULAR
eden faaliyetleri boyunca değişiklikler göstermiş Bkz.
İMPARATORLUK&. BÜYÜME
ve şartlara uyum sağlamıştır. Romalıların
sayfa 26
başarısını açıklayan daimi faktörlerden biri disiplin
ROMA LEJYONU
ve talim konusundaki bağlılıktır. Romalı generaller sayfa 28
ve yazarlar, ordunun hem barış hem de savaş
zamanında hazır durumda olmasının önemine
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
inan ıyorlardı. Marius'un reformlarının ardından,
GAIUS MARIUS
lejyonerlerin ekipmanları ve zırhları daha ·nizami" M.Ö.157- 86
bir görünüme kavuşmuştu. Her asker, düşmana Romalı reformist general ve
politikacı
kılıçla (gladius veya spatha) saldıracak kadar
TR AJAN US
yaklaşmadan evvel ona saplamak üzere demir
M.S. 53- 117
uçlu bir mızrak (pila) ve uzun dikdörtgen veya Ardında kalıcı izler miras bırakmış
olan komutan ve hayırsever
oval bir kalkan lscutum) taşıyordu . Yan yana imparator
duran askerler meşhur · kaplumbağa· duruşunda
olduğu gibi kalkanlarını birleştirerek bir savunma
pozisyonu alabilirdi. Lejyonerlerin miğferleri de 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
zaman içinde gelişerek boyunlarını, yanaklarını,
alınlarını koruyacak şekilde tasarlanır olmuştur.
Ağır örme zırhlar yerlerini parçalı plakalar şeklinde
zırh lara bırakmıştır. Göğsü ve omuzları korumak
üzere demir şeritlerden ve halkalardan yapılan,
Roma, zenginliğini ve
deri iplerle birbirine tutturulan bu zırhlar
gücünü askeriyeye
korunmayı ve esnekliği bir arada sunuyordu. borçlu olabilir; hazır bir
Yirmi beş yıl süreyle görev yapan lejyonerler iyi ordu bulundurmak,
bir gelir ve statü elde etmelerine ek olarak terhis Romo 'nın antik dünyanın
olduklarında toprak ya da ikramiye de alıyordu. başkenti olduğu
iddiasının, başarısının ve
devam/ılığının temeliydi.
HALK l TOPLUM
SÖZLÜK
azat eclilmiıler Romalı köleler özgürlüklerini
efendilerince bahşedilmiş veya vasiyet edilmiş
azat vesikalarıyla lkelime anlamıyla. ·elden
gönderilme) kazanmayı hayal edebilirlerdi. Azat
edilmiş bir erkek veya kadın. vatandaş olma
hakkını elde ediyor ancak eski sahibine karşı
hala belirli yükümlülükler taşıyordu ve kamu
görevlerine getirilemiyordu.
azat vesikası Bkz. azat eclilmlıler
censor, ceMUs Roma vatandaşlarının listesini
(census) tutmak üzere 18 aylığına seçilen bir
Roma sulh hakimi liki taneden her biri).
Yetkileri, vatandaşların ahlaki davranışlarını
denetlemeye. senato üyeliğini gözden
geçirmeye ve kamu ihalelerini dağıtmaya kadar
varabiliyordu. Augustus'la başlayan üç asırlık
principate döneminde imparatorlar censor 'ların
yaptıklarından sorumluydular.
cursus honorum Hırslı bir Romalı senatörün
çeşitli hakimlik basamaklarından (her birinin
minimum yaş gereklilikleri vardır) yukarı
konsüllüğe ve censor'luğa kadar uzanan
kariyerinin tümü.
epigrafik Roma binalarının ve heykellerinin
üzerlerinde bulunan binlerce yazıyı tasvir
etmek için kullanılan terim.
eques (çoğul : equites) Romalı
·şövalyelerden· oluşan sosyal bir sınıf. Özünde
cumhuriyet döneminin süvarileridirler ve daha
sonra İtalya'nın ve vilayetlerin seçkinler sınıfının
başını çeker olmuşlardır. Siyasetçi senatörler
sınıfından daha az varlıklı ve güçlü olmalarına
rağmen askeriyede, ticaret hayatında ve
mahkemelerde nüfuz sahibiydiler. İmparatorlar
equites'i çeşitli idari rollerde kullanırlardı.
Latinler Roma'nın kurulduğu, italya 'nın
ortasında bulunan Latium'da ikamet eden
topluluk.
paterfamilias, patria potestas Romalı bir
ailenin reisi. Karısı, çocukları, hamilik yaptığı
kişiler, köleleri ve azat edilmişleri üzerinde farklı
derecelerde hukuki ve ahlaki otoritesi (patria
potestas) vardı.
patrik Roma cumhuriyetinin ilk dönemlerinde
siyasi makamlar ve rahiplikler konusunda tekel
oluşturmuş, imtiyazlı bir aristokrat Roma
vatandaşları sınıfıdır. Principate döneminde
imparatorlar, destekçilerine nesilden nesle
aktarılabi len patriklik statüsü bahşederlerdi.
plebler Soylu olmayan Roma vatandaşları.
Başlangıçta haklarından men edilmelerine
rağmen M.Ö. 28]'de 'sınıflar çatışması"
sonucunda eşitl ik ve siyasi temsil hakkı
kazandılar. İki yüzyıl süren bu mucadelenin
sonunda taleplerinin kabul edilmemesi halinde
Roma'yı toptan terk etmekle tehdit etmişl erdir.
pleblerin tribünü Pleblerin çıkarlarını müdafaa
etmekle görevli, bu amaç doğrultusunda özel
guçler ve imtiyazlar verilmiş sulh hakimi.
principate Roma'nın ilk imparatoru veya
princeps'i (kabaca 'ilk vatandaş· olarak
tercüme edilebilecek Latince bir sözcük) olan
Augustus tarafından getirilen tek kişilik
yönetim biçimi.
proscription (yasal haklardam mahrum
edilme) Bir kimsenin kamu önünde yasal
haklarından mahrum edilmesi ve mülklerine el
konulması. Sulla, Marcus Antonius ve
Octavianus (geleceğin Augustus'u) tarafından
düşmanlardan kurtulmak ve para temin etmek
için kullanılmıştır; çok korkulan ve küçük
düşürücü bir uygulamaydı.
salutatio Roma vatandaşlarının sabahları
kendilerine hamilik eden kişinin evine gidip onu
selamladıkları ve muhtemel bir iyilik ya da
hediye aldıkları resmi sabah seremonisi.
socii Roma'nın müttefikleri olan topluluklar:
İtalya yarımadasında Roma'ya asker ve vergi
vermeleri resmi anlaşmalarla karara bağlanmış
halklar ve şehir devletleri.
vali Roma lmparatorluğu'nun bir vilayetini
yöneten yetkili. Genellikle Roma devletinin eski
sulh hakimlerinden seçilirler.
vatandaşlar, cives Romani Roma
vatandaşlığı. ona sahip olan kişiye ara larında
ius commercii (hukuki sözleşmeler yapabilme
ve mülk sahibi olabilme) ve ius conubii'nin (bir
Roma vatandaşıyla evlenme ve vatandaşlığı
çocuklarına aktarabilme) de bulunduğu çeşitli
haklar ve imtiyazlar sağlayan ayrıcalıkl ı bir
statüydü. En imtiyazlı zümre olan optimo iure.
aynı zamanda ius suffragii (Roma meclislerinde
oy kullanabilme hakkı) ve ius honorum (siyasi
makam sahibi olabilme) gibi hakların da
sahibiydi. Kadınları n ve azat edilmiş kölelerin
daha sınırlı vatandaşlık hakları va rd ı.
Vesta Bakireleri Roma aile tanrıçası
Ves ta'nı n altı rahibesi. Kendilerine belirli kutsal
görevler verilm iş ve 30 yıllık hizmet süreleri
sona ermeden evlenmeleri yasaklanmıştı.
yeni adamlar Novus homo veya 'yeni adam,·
cumhuriyet döneminin sonlarında Romalı bir
ailenin senatoya ve konsüllüğe ulaşan,
soyl u luğu n kapal ı dünyasına adım atan ilk
erkek ferdini ifade etmek için kullan ılan bir
terimdi. Marius ile Cicero bunun örnekleridir.
Sözlük () 35
 _VATANDAŞ_b lK
-
J
J SANiYEDE DAIALMA
Romalı v~ belirti
haklara salılpti: suffrapım
. oy kullanma hakkı:
commercium· hukuki
söıle$mel« yapabilme
hakkı: ve cooobium ·
evlenme hakkı.
1
J DAliUDA GDll$UME
- kullanıyorlar ve onların verdikleri toplu oylar
Vatandaşlık hakkına sahip
bireylerin fıziksel
dokunulmazlıklan vardı:
Yasalara göre bir Roma
vat~ı dövülemez ya da
öklüıülemezdi. Hatip
Cicero, M.Ö. 7o'te Gaius
Verres'i Sicilya valiHği
yaptıtı sırada zoıtıalık ve
yolsuzluk ile suçlamıştı
fakat asıl kendisine
yüklendiği husus, Verres'in
Roma vatanda$ı okfutuııu
herkesin duyabileceAI
~haykıran bir adamı
yaraıfamadan infaz
ettinnesiydi.
J1 <J H.ıtı l Tapkln
30 saniyede tarih
1
Roma vatandaşları, yani cives
Romoni, Roma'yı yöneten kişilerdi : Vatandaşların
oy kullanma ve aday olma, başka bir vatandaşı 1
1
dava etme ve suçlanması halinde yargılanma İLG İ Lİ KONULAR
hakları vardı - bir yandan da vergi ödeme ve Bkz
CUMHURİYET DÖNEMİ
ülkeleri için savaşma zorunlulukları vardı. Yine de
sayfa ıo
en önemli unsur onların karar verme yetkileriydi
İMPARATORLUK DÖNEMİ
-Roma'nın liderlerini seçme ve geleceğini
sayfa 24
şekillendirme fırsatı- zira siyasi sistem bu gücü
insanların ellerine teslim ediyordu. Şahıslar bağl ı
bulundukları kavmin bir ferdi olarak oy 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
GAIUS VERRES
M.Ö. 120- 43
sayılıyordu. Cumhuriyet döneminde tam Romalı sulh h~kimi ve Sicilya
valisi. Yetkilerini kötüye
vatandaşlık hakkı sadece yasal bir evlilikle kullanmasıyla tanınmıştır.
birleşmiş ve vatandaş olan ebeveynlerden doğan
MARCUS TULLIUS CICERO
erkeklerle sınırlanmıştı ; kadınlar, azat edilmiş M.Ö. 106- 43
köleler ve Latince konuşan yerel kavimlerin fertleri Romalı hatip, devlet adamı ve
düşünür
kısıtlı haklara sahipti. Ne var ki M.Ö. 90 yılı Roma
-.
vatandaşlığı konusunda bir dönüşüme sahne -~-
olmuştur: Roma'nın İtalyan müttefikleri kendileri 30 SANİYEDE METİN
Susanne Turner
için vatandaşlık -ve oy kullanma hakkı- elde
etmek için savaşa giriştiler. Bu sosyal savaş M.Ö.
88'de, Romalıların hem Latinlere hem de diğer
müttefiklere tam vatandaşlık veren bir kanunu
kabul etmeleriyle sona erdi. Ne var ki yüzyılın
sonunda Roma'nın başında bir imparator vardı ve Siyasi ve hukuki statü
vatandaşlar halen oy kullanıyor olsalar da, etkileri getiren vatandaşlık
azalmıştı. Vatandaşlık, kökten bir şekilde yeniden imtiyazları, hem
tanımlanmıştı.. Romalılar hem de
barbarlar tarafından
aynı şekilde tercih
ediliyordu.

J SANIYIDI DAIALMA
Romalı köleler Roma'nm
iş&üdiYdii ancak hukuki bir
~yoktu-haklan
olan bireyler tibl delil. mal
mülc gibi g6rülüyorlardı.
J DAlllADA GINl$LUll
M.Ô. 73'te. Spartacus'ün
başını çektiii bir grup köle
Capua'dlki bir gladyatör
okulundan kaçtı. Kısa
sürede~ fazla kaçak
kölenin katıfımıyıa sayıları
çotaldı. Spartacus bu
süreçte mükemmel bir
taktisyen ~u
ispattadı ve Cr.ıssus ile
Pompey lejyonlarını orta
ltalya'nm her yerinde
peşinden koşturdu. Ordusu
en sonunda M.Ö. 71'de
yenilgiye uiradı. Yakalanan
altı bin köle Applan Yolu
boyunca çarmıha &erilirken.
Spartaaıs'On bedeni hiçbir
zaman ele pçlrllemedl.
J1 <tltllı&Toplm
KÖLELİK
30 saniyede tarih
Roma ekonomisi ve yaşa m biçimi,
kölelerin bedava emeklerine dayanıyordu. Erkek
ve kadın köleler vasıflı ve vasıfsız hizmetler
sunuyor, sadece tarlalarda ve madenlerde ırgatlık İLGİLİ KONULAR
yapmakla kalmıyor, aynı zamanda çocuklara ders Bkz.
veriyor, mali hesapları tutuyor ve kolay cinsel VATANDAŞLIK
sayfa 36
tatmin kaynağı işlevi görüyorlardı. Zengin bir
SOSYAL SINIF 8. STATÜ
Romal ı 500 köle sahibi olabilirdi. İmparatorun
sayfa 40
sarayında ise bu rakam muhtemelen 20.ooo'i
ERKEKLER 8. KADINLAR
aşıyordu ve bir köle burada birçok özgür
sayfa 44
vatandaşın ulaşamayacağı güce ve nüfuza sahip
olabilirdi. Köleler, Roma nüfusunun yaklaşık
yüzde 25'ini teşkil ediyordu. Bir kölenin yaşamı 3 SAN İYEDE BİYOGRAFİLER
MARCUS LICINIUS CRASSUS
son derece zor olabilirdi: On binlercesi M.Ö. 115- 53
madenlerde ve taş ocaklarında ölümüne Pompey ve Sezar ile siyasi
ortaklığa giren Romalı general ve
çalıştırılıyordu. Birer mal olarak kabul edilen politikacı
kölelerin herhangi bir hakları ve seslerini çıkartma BÜYÜK POMPEY
şansları yoktu. Birçoğu hayvandan farksız M.Ö.106 1t8
Savaş meydanında üç zafer
muamele görürken, kimilerine de aileden biriymiş kazanan fakat iç sava ş sırasında
kafası kesilerek öldürülen
gibi davranılıyordu . Bazıları özgürlüklerini satın muazzam derecede başarılı
alacak ya da azat edilecek kadar şanslıydılar. Azat Romalı general
edilme, vatandaşlık statüsü kazandırıyordu ancak
azat edilmiş köleler hiçbir zaman hizmetkarlık 30 SANİYEDE METİN
kökenlerinden kurtulamıyorlardı. Birinci kuşak Susanne Turner
azat edi lmişlere tam vatandaşlık hakkı
verilmemişti ve hamilik ilişkileri sayesinde eski
sahipleri onlardan yararlanmaya devam
etm işlerdi. Azat edilmiş deneyimli kölelerin ticari Varlıklı Romalılar
girişimleri son derece başarı lı olabiliyor ve eski köleliği imtiyazlı
köleleri en zengin Romalıların arasına yaşam tarzlarının
sokabiliyordu. dayanağı alan bir norm
olarak görüyorlardı.

J SANiYEDE DAHLllA
Roma vatandaşları
geleneksel olarak soytular
ve plebler olarak ikiye
aynlırdı. Pleblerin sayısı
daha fazlayken. siyasi erk
soyluların elindeydi.
J DAlllUDA GENl$LDIE
Marcus Tullius Cicero, bir
novus lıoıno yani "yeni
adam"dı. Ailesi eques
sınıfına mensuptu ve aile
büyükleri içinde hiç senato
üyesi yoktu: CU™IS
honorum'a ilk adımını
atabilmek için
yararlanabileceti nüfuzlu
bir soyadı veya baAtantıları
da bulunmuyordu. Asker de
olmadıl!ı için mahkeme
salonlarındaki
yeteneklerine bel balladı.
Sözcükler üzerindeki
h3kimiyetl onu M.Ö. 6fte
8o yıl içinde konsül olmayı
ba$ilran ilk yeni adam
yaptı.
'9 () IWı l Topluııı
SOSYAL SINIF &
STATU
30 saniyede tarih
Ant ik Roma'da ya şayan lar eşi t
doğmazlardı. Köle olmak, bazen bir tür "sosyal
ölüm" olarak nitelenirdi ve zengin olmayı başaran
azat edilmiş köleler bile geldikleri aşağı İLGİLİ KONULAR
kökenlerin yaftasını Üzerlerinden hiçbir zaman Bkz.
VATANDAŞLIK
atamazlardı. Fakat tüm vatandaşlar aynı
sayfa 36
mertebeye veya nüfuza sahip değildi : Roma
KÖLELİK
toplumu hiyerarşik bir yapıya sahipti. Vatandaşlar
sayfa 38
ya soylu ya da pleb olarak doğarlardı. Siyasi ve
ERKEKLER & KADINLAR
dini erk asıl olarak soylulara teslim ediliyordu; sayfa 44
sadece pleblerin tribün makamı. onların da siyasi
bir sesi olmasını sağlıyordu. Census ayrıca
aristokrat sın ı fını mal varlıklarına göre senatörler 3 SANİYEDE BİYOGRAFİ LER
GAIUS MARIUS
ve eques olarak ikiye ayırıyordu: bir kimsenin M.0.157 83
eques olarak kabul edilebilmek için 400.000 Romalı general ve yeni adam.
Roma ordusundaki reformlarıyla
sesterce değerinde malı olduğunu kanıtlaması tanınır .
gerekirdi; senatör olabilmek içinse malların ı n MARCUS TULLIUS CICERO
değeri en az 1.000.000 sesterce olmalıydı. Sınıflar M.Ö. 106 lt3
Romal ı hatip, devlet ad a mı,
arası geçiş imkansız olmasa da. zordu. Eques düşünür ve yeni adam
sınıfından senatoya yükselmeyi başaranlara "yeni
adamlar" denirdi. Soylu erkekler ve daha alt
30 SANİYEDE METİN
mertebede olan erkekler birbirlerine hamilik
Susanne Turner
bağıyla bağlıydılar. Hamilik edilenler her sabah
hamilerinin evlerine gider ve salutatio denilen bir
ritüelle bağlılıklarını gösterirlerdi. Hamilik düzeni,
Sınıf, katı bir şekilde
iki taraf açısından da faydalıydı: hamilik edilenler belirlenmişti, yasal
mali ve siyasi destek elde ederken, hamiler sadık alarak dayatılırdı, kılık
bir temsilciler ağına sahip olurlardı. kıyafetle vurgulanırdı.
Vatandaş/ar gücünü ve
sosyal statüsünü ifade
etmek taga için
giyerlerdi.

J SANiYEDE DARALMA
Siyasi ve hane içi iktidar,
erkeklerin elindeydi ancak
kadınlar da bazen Şi1$1rtıcı
derecede bir özgürlüp
sahiplerdi.
Boşanma, Roma
dünyasında görülmeyen bir
durum değildi ancak
imparator Augustus karı/
koca deiiştirınenin ve
bekarlığın önüne geçmeye
çal~m~. senatör sınıfının
evliliğe ve üremeye bağlılık
göstermesini hedeflemiştir.
Çok sayıda çocuk sahibi
olmayı ödüllendiren ve
bekar yaşamayı sürdüren
genç erkekleri cezalandıran
kanunlar getirdi. Hatta zin
yapanları sürgüne
göndererek cezalandırm~
ve maalesef M.Ô. 2 yılında
öz kızını bu suçtan dolayı
sürgüne göndermek
zorunda kalmıştır.
" <tlt.lk lToplııın
ERKEKLER &
KADINLAR
30 saniyede tarih
Roma'n ın geleneksel tarihi,
birçok bakımdan, erkeklerin tarihidir. Romalı
erkekler hem evde hem de dışarıda tek
hakimdiler. Kamusal arenada savaşa giden. İLGİLİ KONULAR
devlet görevlerine ve rahipliğe getirilen, Bkz.
VATANDAŞUK
imparator olarak hükmeden ve tarihi yazanlar
sayfa 36
erkeklerdi. Evde ise ailenin başı paterfamilias'tı
CİNSELLiK
ve patria potestas'ı -ailesi içim ölüm kalım sayfa 46
kararları verme yetkisinin yanı sıra, evin geçimi ve
atalardan beri inanılan tanrılara tapınılması gibi
daha sıradan seçimler yapma- elinde 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
AUGUSTUS
bulundururdu. Erkek ve kız çocuklar, evlendikten M.Ö. 63 -M.S. 14
sonra bile babalarının ömrü boyunca İ l k Roma imparatoru. Çıkardığı
ahlak kanunlarıyla vatandaşların
paterfamilias'ın patria potestas'ı altında kalırlardı. özel hayatları devlet meselesine
İmparatorluk döneminin ilk zamanları itibariyle. dönüşmüştür.
kadınlar babalarının patria potestas'ı altındaydı YAŞLI JUUA
M.Ö 39 M.Ö. 14
ve kocaların ın Üzerlerinde hiçbir hukuki kontrolü
Augustus'un tek kızı. Küçük bir
yoktu; evlilik, bir bakıma. bir güç kazanma adada sürgünde öldü.
kaynağıydı ve kadınlar belirli sınırlarda özgürlüğün
tadını çıkarıyordu . Kadınlar mülk sahibi olup miras 30 SANİYEDE METİN
edinebilir, vasiyet yazabilir ve iş sahibi Susanne Turner
olabilirlerdi. Ancak asla tam vatandaşlık hakkına
sahip olamazlardı; oy kullanma hakları yoktu ve
kamu görevlerine getirilemezlerdi. Sadece
çocukluklarından itibaren soylu aileleri tarafından
iffetli ve dini bir hayata yönlendirilen Vesta
Rahibeleri belirli bir özerklik ve resmi Antik Roma otoerki/ bir
imtiyazlardan yararlanırlardı. Çoğu kadın için toplumdu. Kodınlorın
hayatırı lüııı alanlarında, fırsatlar erkekler rolü ve statüsü
tarafından tanımlandığı ölçüde vardı. babaları veya kocaları
tarafından
tanımlanırdı.

------·-
J SAlllYIDI DAIALMA
Roma dünyasında seks
daha p öniinde olabilir
ancak nomılara ve
kontrollere bugün
oldupıdan daha az tabi
delildi.
r -
J DAllUDA GENl$LDll
Romalı yazarlar. cinaedııs
-awı cinselUk düşkünü,
kendini kontrol edemeyen
biradam- diye
adlandırdıkları, diğer
erkeklerle birlikteyken pasif
bir cinsel rol üstlenebilen
ancak diğer adamların
kanlan söz konusu
olcfulunda
giivenilemeyecek bir erkek
tipini özel olarak
ayıplarlardı. Qnoedi seksi
fazla severdi ve bu nedenle
dilzgiin bir Romalı olmayı
~ -kendilerini
kontrol edememeleri
efemine yOrüM biçimleri,
k011U$11111an ve yOz
ifadelerinde görOIOyordu.
. . () Hlllı l TopluM
CİNSELLİK
30 saniyede tarih
Göründ üğü kada rıyla Roma
dünyasında seks bolca mevcuttu: İmparatorların
çok sayıda partneri vardı (her iki cinsiyetten del,
şairler metreslerinden ilham alıyor, ev sahipleri İLGİLİ KONULAR
duvarlarını erotik imgelerle süslüyorlardı (en Bkz
VATANOAŞLIK
akılda kalıcı olanlardan biri tanrı Priapus'un kendi sayfa 36
kallavi organını elinde tuttuğu bir imge idi);
SOSYAL SIN IF 8. STATÜ
sokaklarda bile duvarlar penis resimleriyle sayfa 40
doluydu. Fakat bunlar, Roma'nın tamamen grup
ERKEKLER 8. KADINLAR
seks partileri. eş değiştirme ve cinsel hezeyandan sayfa 44
ibaret olduğu anlamına gelmiyordu: Bu hikayeler
şüphesiz gerçek olmaktan ziyade fanteziydi.
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
Pudor (utanma, haya) kanunda yüceltilmişti ve MESSALINA
censor'lar cinsel suçlardan dolayı senatörleri M.S. - 22- 48
Claudius'un üçüncü karısı ve
ihraç edebiliyorlardı. Kadınlardan her zaman meş hur bir nemfomanyak
gereken pudicitia'yı (edep, iffet) göstermeleri
ELAGABALUS
bekleniyordu. Pudicitia soylu kadınlar için M .S. ZOS -·222
mutlaka çok daha kolay sergilenen bir şeydi; bir Genç imparator {M.S. 218- 222) .
Yaptığı işlerden ziyade cinsel
fahişenin veya her istendiğinde sahibine karşı sapkınlıklarıyla tanınm ıştır.
cinsel olarak hazır bulunan bir kölenin cinsel
sınırlarını kontrol etmesi neredeyse imkansız bir
30 SANİYEDE METİN
şeydi ; hem erkekler hem de kadınlar için cinsel Susanne Turner
roller sosyal statüye göre kodlanmıştı. Bu
noktada küçük bir uyarıda bulunmakta yarar var:
Romalıların cinsellik anlayışı bizimkine tam olarak Erotizm, Antik Roma
uymuyordu. Romalıların "hetero-• veya •eşcinseı· edebiyatında ve
gibi kimlikleri ifade eden sözcükleri yoktu ve sanatında etkileyici bir
cinsel kimliklerden ziyade cinsel eylemlerle -kimin biçimde temsil edilir
aktif, kimin pasif rol üstlendiği- ualıa çok ancak gerçekte cinsel
ilgileniyor gibi görünüyorlardı. eylemler güç, statü ve
sosyal normlara sıkı
sıkıya bağlıydı.

J SANiYEDE DARALMA
Roma lmparatorluAu'nun
vilayetlerinde~.
zamana ve mekh bağlı
olarak ciddi biçimde farklılık
gösteriyordu: Roma etkisi
bazen ağır basan, bazen de
üstü kapalı olarak kendini
hissettiren bir olguydu.
J DAKiKADA GENiŞLEME
Elimizdeki kanıtlar eksik
olmasına ve dönemine,
yerine göre farklılık
göstermesine rapıen "pax
Romana"nın vilayetlerde
verimlilik ve ticaret, aynı
şekilde mimari ve medeni
yaşamın rahatlıklan gibi
konularda muazzambir
yükselişi beraberinde
getirdlQi sonucuna
vannamak elde d!Qildir.
Galya veya Britanya gibi
~langıçta Roma istilasına
direnen vilayetler zaman
içinde Roma vilayet
yaşamının en zensin
ifadelerinden bazılannı
sergilemişlerdir ancak
Roma barışının bu
getirlleflnin toplumun ne
kadar derinine nüfuz
ettiAlni bilmek güçtür.
. .
ROMA ViLAYETLERiNDE
YAŞAM
30 saniyede tarih
Coğrafi olarak geniş bir alana
yayılan
ve demografik olarak da büyük bir
çeşitlilik gösteren Roma İmparatorluğu,
imparator ve vilayetlerde görevli valiler ya da İLGİLİ KONULAR
uysal "vekil krallar" tarafından yönetilirdi ve Bkz.
İMPARATORLUK DÖNEMİ
huzur, lejyonlar tarafından sağlanırdı. Ancak
sayfa 24
gerçekte bu güçler ince bir çizgiyle ayrılıyor,
İMPARATORLUK & GENiŞLEME
çoğunlukla sorunlu noktalarda yoğunlaşıyor ve
sayfda 26
yavaş iletişim kanalları nedeniyle baltalanıyordu.
TİCARET & SANAYİ
Roma İmparatorluğu'nun büyük kısmı, Roma'yı sayfa 58
gayet uzak bir varlık olarak biliyor ve Roma'nın
gücüyle kanunlar, vergiler, census ve paralar
(İsa'nın 'Sezar'ın hakkı Sezar'a' sözüyle ifade 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
AELIUS ARISTIDES
ettiği gibi) yoluyla ilişkide bulunuyordu . Roma M.S. 117 181
imparatorluk dönemi Roma'sına
etkisi taşrada hissedilebiliyordu zira büyük
övgüler yağdıran Yunanlı hatip
çiftlikler ve verimli çiftçilik yöntemleri uzak Roma
BDUDICCA
pazarlarını doyuruyordu ancak özellikle kentlerde
M.S.61
ve kasabalarda kendine has mimari formlar Roma lceni kavminin simge haline gelmiş
kraliçesi. Romalı kolonicilerin
yaşam biçimini örnekliyordu: sokakları dolduran tacizine uğramasının ardından
kendi ölümünü de beraberinde
forumlar, hamamlar, tiyatrolar ve amfitiyatrolar. getiren bir ayaklanma başlatmıştır.
Ne var ki bunu hangi dereceye kadar
GENÇ PLİN İU S
' Romalılaşma· olarak niteleyebileceğimiz konusu M.S. 61·112
halen hararetli bir biçimde tartışılmaktadır; Roma Bltinya-Pontus vilayetinin Romalı
valisi 1109- mJ; mektupları vilayet
yerel kültürlere nadiren saygısızlık ediyor, daha laşamını anlatır.
ziyade yerli grupları ortak hareket etmeye ve
30 SANİYEDE METİN
ödüllendirmeye meylediyordu. Başarılı soylular Matthew Nicholls
-edebi ve epigrafik kaynaklarımızı yazan kişiler­
buna heyecanla karşılık vermiş, Roma yaşam Mimari kalıntılar
tarzlarının benimserıırı~sinde başı çekmişlerdi
vilayetlerin tamamen
fakat birçok zengin yerel çeşitlili kleri de "Ramalı laştırıldığı "
beraberinde yaşattılar . yönündeki görüşümüzü
çarpıtabilir.

J SANiYEDE DAIALMA
Bir su kemeri ya da
amfitiyatro kadar ıözle
görülür olmasa da, Roma
hukuku imparatorlutun
yapısı ve dev- için en az
bunlar kadar hayatiydi.
J DAKiKADA GENl$LEME
"Adalet, herkese hakkını
verme yönündeki daimi ve
kalıcı arzudur.• Ulpianus
işte böyle yazmıştı .
ÇoRtJnlukla imparatorun
danışmanı olan bahsi geçen
tahsilli jüri üyeleri, yazma
ve 61retme yoluyla hukuku
bir meslek olarak
yerleştirmişlerdir ve
böylelikle hukukun Roma
toplumunun derlnlerine
nüfuz etmesine yardımcı
olmuşlardır. Roma
hukukunun etkisi. Bizans
lmparatorluiu ve
Avrupa'nın ulus devletleri
üzerinde sürrrıiİ$tür. Aync;ı
günümüzde birçok ölrenci
tarafından alınan Roma
hukuku dersleriyle de bu
etki~ini devam
ettirmektedir.
511 ()Hdıl TaııMn
ROMA HUKUKU
30 saniyede tarih
Hukukun üstün l üğü, Roma 'n ı n
gücünün yayılmasının ve mi rasının hayati bir
parçasıydı. Hükümetin faaliyetlerini dile getirmede
ve sosyo-ekonomik ilişkileri yürütmede büyük İLGİLİ KONULAR
önem arz eden Roma'nın hayranlık uyandıran Bkz.
CUMHURİYET DÖNEMİ
hukuki geleneği, giderek büyüyen ve birbiriyle hiç sayfa 20
benzeşmeyen parçalardan oluşan imparatorluk
İMPARATORLUK DÖN EMİ
için ortak bir temel sağlamıştır. Roma, en eski sayfa 24
zamanlarından beri yazılı kanunlarla yönetilmiştir:
Roma forumunda bulunan Lapis Niger ("kara
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
taş"). M.Ö. Altıncı yüzyıl gibi eski bir tarihe
ULPIAN
dayanan kutsal bir kanun içeriyordu. Rejim M.S. 170 -ızS
cumhuriyete dönüşüp de ilk denizaşırı topraklar M.S. Üçüncü yüzyılın ba~larında
imparatorlara dan ı şmanlık yapan
ele geçirilince, açı k ve tutarlı yasalara ve sulh Romalı hukukçu
hakimlerine olan ihtiyaç arttı. M.Ö. yaklaşık 450 1 JUSTIN IANUS
yılına ait ·on İki Levha Kanunları'ndan M.S. - ı.Bz - 565
Bizans İmparatoru {M.S.
Justinianus'un M.S. Al tıncı yüzyıldaki yasaları 527-5651
derleme hareketine kadar, Roma çeşitli özellikleri
bünyesinde barındıran bin yıllık bir hukuk
30 SAN İYEDE METİN
bütününü bir araya toplamıştır. Roma devletinde Matthew Nicholls
siyasi erk, çoğunlukla mahkeme salonundaki
mükemmel avukatlık yetileriyle elde ediliyordu;
Hukuk ve adalet ilkesi,
aralarında valilerin de bulunduğu birçok Romalı
Romo 'nın en büyük
politikacı sulh hakimi olarak davalarda karar da
başarılarındandır ve hem
verirdi. Cumhuriyet döneminin sonlarında ve cumhuriyet hem de
imparatorluk döneminde, tahsilli 'jüri üyeleri· imparatorluk
hukuki görüşlerde, fermanlarda imparatora ve dönemlerinde devam
sulh hakimlerine yardımcı oluyor, birliği ve etmenin yom sıra,
tutarlıl ığı sağlamak adı na kanunlar bütününü Ortoçoğ'do ve
inceleyip, değişiklikler yapıyorlardı sonrasında Avrupo 'nın
hukuk sistemlerine etki
etmiştir.
ROMA' DA ·YAŞAM
 ROMA'DA YAŞAM
SÖZLÜK
de Agri cultura Elimize ulaşan en eski Latince
düz yazı eseri, Yaşlı Cato tarafından kaleme
alınan tarım hakkında bir inceleme. M.Ö. 160
civarında yazılan eser, kölelerin çalıştırıldığı bir
çiftlikten nasıl para kazanılacağını anlatır.
amfitiyatro Gladyatör dövüşleri ve diğer
eğlence etkinlikleri için özel olarak inşa edilmiş,
elips şeklindeki arena. Tiyatro ile
karıştırılmamalıdır.
amfora Şarap, sıvı yağ ve diğer malları taşımak
için kullanılan büyük bir çömlek kap. Amforalar
eski çağlardaki ticaret yolları bakımından
önemli bir delil kaynağı oluşturur.
annona Roma'da yaşayan vatandaşlara
önceleri indirimli, daha sonra ücretsiz olarak
verilen tahıl. İmparatorlar tarafından dağıtılan
"ekmek ve eğlence"nin önemli bir parçasıdır.
Dacia Bugünkü Romanya'da bulunan
doğudaki Roma vilayetlerinden biri. sonunda
Trajanus tarafından fethedilmiştir. Önemli bir
demir cevheri kaynağıdır.
De Medicina Aslında Aulus Cornelius Celsus
tarafından M.Ö. Birinci yüzyılda yazılmış daha
büyük bir ansiklopedinin parçası olan, tıp
hakkındaki sekiz ciltlik Latince inceleme.
denarius (çoğulu: denarii) Roma madeni
para sistemindeki en önemli gümüş para;
temel bir para birimidir.
54 () Rlllllil'da Ya$HI
diyetetik Sağlığa kavuşmak ya da sağlığı
korumak amacıyla, beslenme ve yaşam biçimi
kurallarının dikkatle izlenmesi.
"ekmek ve eğlence " Ponem et circenses,
M.S. İkinci yüzyı l da yaşamış hiciv ustası Juvenal
tarafından. imparatorların Roma'da yaşayan
şehirli nüfusa ucuz gıda ve ücretsiz eğlence
sağlamak suretiyle gösterdiği bonkörlüğü ifade
etmek için ortaya atılan alaycı deyiş.
Galya Günümüzde Fransa. İ sviçre'n in batısı,
İta lya'nın kuzeyi, Belçika. Lüksemburg ve
Almanya'nın batısındaki toprakları kapsayan,
Roma İmparatorluğu hakimiyeti al tındaki bir
bölge. Fethi, M.Ö. 5o'lerde Jül Sezar tarafından
tamamlanmıştır. Bölge birkaç Roma vilayetine
bölünmüştü ve yüzyıllar sonra imparatorluk
yıkılına kadar Roma hakimiyetinde kaldı.
garum Tuzlanmış. fermente edilmiş bal ık
bağırsaklarından yapılan, Romalılar tarafından
çok sevilen bir balık sosu . Yemeklere yoğun
tuzlu bir tat veren garum. imparatorluk
çapında üretilen ve ticareti yapılan önemli bir
yiyecekti (günümüzdeki en benzer çeşni
muhtemelen Tay balık sosudur). Keskin kokulu
bir macun olan allec gibi yan ürünleri de çeşni
vermek için kullanılıyordu.
konsül Roma cumhuriyetinin en yüksek sulh
hakimi; her yıl, birbirlerini denetlemek üzere iki
konsül seçilirdi.
İberya Günümüzde İspanya ve Portekiz'in
bul unduğu bu yarı mada, Pön Savaşları
sırasında Romalılar tarafından fethedilmiş ve
M.Ö. ıg]'de Roma İspanyası olarak çeşitli
vilayetlere ayrılmıştır.
methiye Övgü içeren resmi, gösterişli bir
konuşma.
obelisk Eski Mısırlılar tarafından granitten
oyulan, uzun, giderek incelen, dört kenarlı bir
anıt; birçoğu etkileyici fetih ganimetleri olarak
Roma'ya getiril mişti.
oleokültür Yağ üretmek için zeytin
yetiştirilmesi.
ortogonal lzgaraya benzer kareli düzen;
Roma lıların tarlalar ya da şehirde sokaklar
oluşturmak için kullandığı tipik bir arazi bölme
yöntemi.
pandomim Sözcükler, mimikler, şarkılar ve
danslar içeren, son derece popüler bir Roma
tiyatro eğlencesi.
pleblerin tribünü Geleneksel olarak soylu
olmayan halkın (pleblerin) çıkarlarını
korumaktan sorumlu, Roma devletinin seçilm iş
bir görevlisi.
Pön Savaşları Roma ve Kartaca (Kuzey Afrika
sahilinde kurulmuş güçlü bir rakip devlet)
arasında yaşanan üç yıpratıcı savaş. M.Ö.
Üçüncü ve İkinci yüzyıll arda yapılmış ve M.Ö.
ı46'da Kartaca'nın düşüşü ve yağmalanması ile
sonuçlanmıştır.
sestertius (çoğulu: sestertii) Adi
metallerden yapılmış, yaygın bir Roma sikkesi.
Bir gümüş denarius'un dörtte biri (yaklaşık bir
günlük yevmiye) ya da altın bir aureus'un
yüzde ı'i değerindeydi.
tetrarşi İmparator Diokletianus'un MS 293
yılında yürürlüğe koyduğu , dört imparatorun
bulunduğu sistemin modern adı (İdari olarak
doğu ve batı şeklinde iki kısma ayrılan
i mparatorluğun her bir kısmında bir kıdemli
'Augustus", bir de onun astı olan 'Seza(
bulunuyordu.) .
tiyatro Oyunlar ve pantomimler için inşa
edilmiş, bir sahnesi ve oturma yerleri olan
yarım daire şekl indeki bina. Amfitiyatrodan
farklıd ır .
vali Roma İmparatorluğu'nun bir vilayetini
yöneten yetkili. Genellikle Roma devletinin eski
sulh hakimlerinden seçilirlerdi.
vitikültür Şarap üretmek için asma
yetiştirilmesi.
Sözlük () 55

3 SAN iYEDE DARALMA
Roma. M.Ö. 146'da
Kartaca'yı yok ettiğinde,
Kartaca kültürünün Roma
senatosu tarafından
kurtarılmaya değer görülen
tek ifadesi, Mago'nun
tarıma ilişkin incelemesi
olmuştur.
3 DAKiKADA GENİŞLEME
Roma dönemindeki kırsal
bölgelerin çoğunda yollun
bir nüfus vardı ve tarımsal
faaliyetler ön plandaydı .
Araziler, çiftlikler ve
villalarla doluydu ve düzenli
tarlalar oluşturan
ortogonal ızgaralarla
karakterize edilen Roma
çiftlik sistemi, günümüzde
bazı bölgelerdeki arazilerde
halen görülebilir.
Cumhuriyet döneminde
İtalya şarap ihraç ederken
-bir amfora şarap, Kelt
kabilelerinde bir köleyle
takas edilirdi- daha
sonraları bir milyon
vatandaşını
destekleyebilmek için
büyük miktarda tahıl. şar•rı
ve yal! Roma'ya ithal
edilmeye başlanmıştır.
56 <t Roına'ıbı Y•...,.
TARIM
30 saniyede tarih
Ta rı m , Roma dünyasınd a temel
bir rol oynuyordu. Hem cumhuriyet hem de
imparatorluk döneminde, sosyal statü ve siyasi
organizasyon toprak varlığına dayanıyordu. İLG İ Lİ KONULAR
Seçkin sınıf üyelerinin çoğu, arazilerinin nasıl Bkz.
CUMHURiYET DÖNEMİ
yönetileceği ve hangi ürünlerin yetiştirileceği ile sayfa 20
doğrudan ilgileniyordu; bazıları tarım hakkında
VATANDAŞLIK
incelemeler bile yazmıştır. Para getiren temel sayfa 36
ürünler tahıllar, üzüm ve zeytindi ("Akdeniz
SOSYAL SINIF & STATÜ
üçlüsü") Yetiştiricilik, İtalya'nın büyük kısmında sayfa 40
daha sonraki çağlarda değil, Roma döneminde TiCARET & ENDÜSTRİ
başlamıştır ve Puglia gibi bölgelerde günümüzde sayfa 58
yetişen zeytin ağaçları Romalılar tarafından
dikilen ağaçların soyundan geliyor olabilir.
3 SAN İ YEDE B İYOGRAFİLER
İ mparatorluğun diğer yerlerine yerleşen LUCIUS QUINCTIUS CINCINNATUS
Romalılar, yoğun vitikültür ve oleokültürü de M.Ö. 519-430
beraberlerinde getirmiştir; birkaç nesil boyunca, Erken dönem Roma 'da devlet
adamı ve önemli kişilik; askeri
bu bölgeler (örneğin, Galya ve İspanya) kendi diktatör olarak Roma'yı koruma
çağrısını aldığında mütevazı
ürettikleri şarabı ve yağı birçok yere satıyordu . tarlasını sürmekle meşguldü.
Kapsamlı sulama sistemlerini de içeren MARCUS PORCIUS CATO
mühendislik projeleri, çöl üstü Kuzey Afrika'nın M.Ö. 234-149
Devlet adamı ve tamamı
büyük kısmı gibi yaşanması zor bölgelerde günümüze ulaşan tarım
yetiştiricil iğin gelişmesini sağlamıştır. Sıklıkla, eski hakkındakien eski Latince
incelemenin ide Agri cultura)
çağlarda teknolojik bir durgunluk olduğu yazarı.
varsayılır, ancak arkeolojik araştırmalar Arşimet
burgusunu da içeren sulamaya ve tarım
30 SANİ YEDE METİN
ürünlerinin işlenmesine (tahıl değirmenleri, su Annalisa Marzano
değirmenleri ve şarap ve zeytinyağı presleri)
il işkin yeniliklerin Roma imparatorluğunun büyük Romolılor döneminde
kısm ı na götürül düğünü göstermiştir. tarımda, geçimlik
üretimden talebe bağlı
üretime geçildi.

J SANiYEDE DARALMA
Roma dünyasının her
yerinde işgücünün
standardizasyonu ve
paylaşılması birçok
sektörde hem üretimi hem
de dağıtımı iyileştirmiştir.
J DAKİKADA &EN1$LEME
Uzun mesafeli ticaret,
imparatorluğun sınırlarını
aşarken alınan yüzde 25
oranındaki gümrük vergisi
ile vilayet sınırlarında
alınan yüzde 5'lik vergi,
devletin gelirlerine katkıda
bulunuyordu. Strabo'ya
göre her yı l Kızıldeniz'den
Hindistan'a 120 geminin
gittiği ve elimizdeki
belgelere göre her biri
milyonlarca sesterce eden
son derece değerli
kargoların taşındığı dikkate
alındığında, bu gibi ticaret
vergilerinin devlet
hazinesine önemli bir
katkıda bulunduğu
anlaşılmaktadır.
51 () Roma'da Yı$MI
TİCARET & SANAYİ
30 saniyede tarih
Roma d ünyasında ticaretin rolü
büyüktü; taş ocakları, maden ocakları, çömlek ve
cam yapımından gıda işlemeye ve dokumacılığa
kadar birçok çı karma ve üretim etkinliği ticaretle İLGİLİ KONULAR
bağlantılıydı. Roma kasabalarında dükkanlar ve Bkz.
KÖLELİK
atölyeler vardı : bazen tüm sokaklar belirli sayfa 38
ürünlerin üretimi ve satışı konusunda
TARIM
uzmanlaşıyordu. Çömlekçilik ve tuzlanmış balık, sayfa 56
geniş ölçekli üretim ve ticaret konusundaki ilgi
SİKKELER&. PARA BİRiMi
çekici örneklerdendir. M.Ö. Birinci yüzyıldan sayfa 60
itibaren Arretin yemek takımları (Toscana'daki
eski Arezzo'dan) Roma dünyasında çok popüler
hale gelmiş, İtalya dışında şube atölyeler açılmıştı. 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
DOMITIAN
La Graufesenque'de (Fransa). atölyeler arasındaki M.S. 51-96
Muhtemelen ltalyan şarabının
işbirliği etkileyici sonuçlara neden olmuştur; 24
ihracatını desteklemek amacıyla
akrelik (ıo hektar) yerleşim yerinde 50 ocak ve vilayetlerdeki asma bahçelerinin
sayısını azaltmaya yönelik bir
200 civarında işçi. her mevsim bir milyon kalem kanun koyan imparator (M .S.
81-961
mal üretiyordu Roma mutfağında çeşni olarak
kullanılan balık soslarının (garum, allecl üretimi AULUS UMBRICIUS SCAURUS
faal. M.S. 6o'l1r/ıo' ler
birçok sahil bölgesinde, geniş ölçekli olarak Pompeii'de başarılı bir garum
yürütülüyordu. İspanya'nın güneyinde, Kuzey üretim işletmesine sahip, ürünleri
birçok yere ihraç edilen Pompeii'li
Afrika' da, Sicilya'da, Normandiya'da ve Karadeniz işadamı
çevresinde, sıra sıra taş işi tuzlama fıçıları
bulunduran balık tuzlama fabrikaları mevcuttu.
30 SANİYEDE METİN
Buralarda üretilen ürünler amforalarda Annalisa Marzano
paketlenip kuzeyde Hadrianus Duvarı'na ve
Güney Sahra'daki Garamant yerleşim yerlerine Arkeolojik bulgulor,
kadar imparatorluğun her yerine ihraç ediliyordu. imparatorluğun içerisinde
ve ötesinde son derece
uzak mesafelerde malların
alınıp satıldığını
göstermektedir.

J SANİYEDE DARALMA
Latince · bronz" anlamına
gelen •aes • sözcüğünün,
günlük dilde para anlamına
gelmesi bronzun Roma
para sisteminde her zaman
önemini koruduğunu
göstermektedir.
] DAKiKADA Cit:N1$Lt:Mt:
Ticari değiş· tokuş aracı
olmasının yanı sıra, Roma
sikkeleri, taşıdıkları imgeler
ve yazılar vasıtasıyla halka
mesaj yayma konusunda da
önemli bir rol oynuyordu:
askeri zaferleri,
imparatorluğun inşaat
projelerini duyuruyor ya da
iktidardaki imparatorun
resmini tanıtıyordu. Jül
Sezar, önceki geleneğin
aksine, sikkeler üzerinde
atalarından birinin
portresini değil . kendi
portresini kullanan ilk
imparatorlardan biridir.
le () Rom1'da Y~m
Sİ.KKE~ER & PARA
BiRiMi
30 saniyede tarih
M.Ö. Üçüncü yüzyıla kadar Roma,
resmi ödemelerini darp edilmemiş bronz parçaları
(aes rude) ve dökme bronz külçeleri (aes
signatum) kullanarak yapıyordu. Roma. sikke İLGİLİ KONULAR
basmaya başladığında yakındaki Yunan şehri Bkz.
TİCARET & SANAYİ
Neapolis'in (Napoli) sikkelerini model aldı ve bu
sayfa 58
şehrin darphanesini kullandı. M.Ö. 211 itibarıyla
Roma kendi darphanesine, yüzyıllarca Roma para
sisteminin en önemli birimi olarak kalacak. kendi 3 SANiYEDE BİYOGRAFİLER
IUNO MONETA
darp edilmiş gümüş denarius'una ve daha küçük Tanrıça: tapınağındaki Roma
bronz para birimlerine sahipti. Daha sonraları darphanesi İngilizceye · money·
!para) ve "mint" ldarphane)
Augustus, değeri denarius'a bağl ı altın bir sikke sözcüklerini kazandırmıştır.
(aureus) bastırdı. Ancak Yunan dünyası CARACALLA
M.S. 188- 217
denarius'a değil. gümüş drahmaya dayanan
Oenarius'un değerini önemli
kendi para sistemini korudu ve vilayet ölçüde düşüren ve nominal olarak
iki denarius değerindeki
darphaneleri yerel dolaşım için kendi bronz antoninianus'u bastıran
sikkelerini basmaya devam etti; her büyük imparator
şehirde farklı para birimlerini birbirine OIOKLETIANUS
M.S. 244-311
dönüştüren para değiştiriciler vardı. M.S. Üçüncü İmparator. tetrarşinin kurucusu.
yüzyılda Roma sikkelerinin ağırl ığı ve metal içeriği para sisteminde reform yaparak
gümüş argenteus ile bronz
ciddi biçimde azaldı, bu azalma Konstantin'in follis'ten oluşan iki yeni sikke
bastı rmıştır.
altın solidus'u bastırarak bir parasal sistem
reformu yapmasına kadar sürdü. İmparatorluğun
30 SANİYEDE METİN
erken dönemlerindeki aurei ile denarii'nin kalitesi Annalisa Marzano
ve metal içeriği, bunların bir değiş-tokuş aracı
olarak geniş bölgelerde kabul edilmesine neden
olmuştur: Akdeniz'e baharat ve inci getiren uzun Roma 'nın yaptığı birçok
mesafe ticaretin meyveleri olarak Hindistan'da askeri fetih, sikkeler için
Roma sikkesi gömüleri bulunmu?Lur. gerekli k///t cevher
kaynaklarını kontrol
etme ihtiyacından
kaynaklanmıştır.

J SANiYEDE DARALMA
Eski Roma'da yeme ve
içme: zengin ziyafetleri ve
seks partilerini akla getirse
de. şehir sakinlerinin çoAu
evlerinde yemek yapma
imkanına sahip değildi.
J DAKiKADA CEN1$LEME
imparatorluk döneminde
Roma' nın gıda kaynağı
siyasi açıdan hayati öneme
sahipti (aç insanlar isyan
edebilir). Cumhuriyet
döneminden itibaren
siyasetçiler oy kazanmak
için aylık tahıl dağıtımı
(annona) tesis ettiler. Bu
sistemde dağıtılanlar hiçbir
zaman en fakir insanlara
ulalmıyordu . Daha sonra
buna ~rap ve tuzlanmıl
domuz eti de eklenmiltir.
Ayrıca devlet, tamamen
yağ amforalarından
olLJlmUl 33 metre
yükseklikte yapay bir tepe
olan Roma'daki Monte
Testaccio'nun da gösterdiği
gibi, dı~rıdan zeytinyağı
alımını da destekliyordu
&ı () Roma'da Y~m
YEME & İÇME
30 saniyede tarih
Romal ılar günde üç öğün yemek
yerdi ancak bu öğünlerin içeriği kişinin maddi
durumuna göre değişirdi. Yeme ve içme, dinsel
törenler ile önde gelen vatandaşlar tarafından İLGİLİ KONULAR
halka dağıtılan gıdalara damgasını vurmuştur. Bkz.
SOSYAL SINIF & STATÜ
Roma'da devlet destekli bir tahıl dağıtım sistemi sayfa 40
bile vardı (annona). Hem kişisel hem de halka
TARIM
açık şölenlerde. yemek önemli bir toplumsal role sayfa 56
sahipti; bu tür yemekler. "karada ve denizde,
TİCARET 8. SANAYi
nehirlerde ve havadaki tüm ürünlerin" sayfa 58
sunulduğu. uzun ve ayrıntılı ziyafetler
olabiliyordu. Kişi ne kadar zenginse, konuklarını
J SANİYEDE B İYOGRA FİLER
geniş bir yelpazede pahalı ve ender bulunan
L. LICINIUS LUCULLUS
gıdalar sunmak ya da günlük gıdaları olağandışı M.Ö. 1. yüzyıl
şekillerde hazırlamak suretiyle o kadar etkilemeye Verd i ği zengin ziyafet lerle ünlü
Romalı imparator; lngilizcedeki
çalışıyordu . Aynı zamanda konukla rın sosyal "Lucullan " lmüsrif) sıfatı, bu
imparatorun adından
konumuna göre farklı kalitede yiyecekler ve gelmektedir.
şarapların sunulduğu şölenler. sosyal hiyerarşiyi
NERON
güçlendirmeye de yarıyordu. Ancak sıradan M.S.37-68
Hanların ve misafirhanelerin
Romalılar pişmiş gıdalar için hanlardan ve sokak yalnızca haşlanmış sebze
satıcılarından yararlanıyordu çünkü şehirlerdeki satı labi lmesine yönelik bir kanun
çıkarmıştır.
konutların çoğunda mutfak yoktu. Temel
yiyecekler zeytinyağı. şarap ve ekmek ya da lapa 30 SANİYEDE METİN
şeklinde tüketilen tahıllar ile bunlara ilave edilen Annalisa Marzano
bakliyat, sebze, peynir, yumurta ve bazen de et Romolıların beslenme
ve balıktan oluşuyordu. Ancak kıyı alışkanlık/arı
sanattan ve
yerleşimlerindeki seçenekler biraz daha fazlaydı : M.S. Üçüncü ya da
M.S. 79 yıl ında (Pompeii gibi) Vezüv tarafından Dördüncü yüzyılda
yok edilen bir şehir olan Herculaneum'da y0pıl;:ın Caelius Apicus tarafından
kazılarda, şehir sakinlerinin çeşi tli deniz yazılmış olduğuna
mahsullerini tükettiği anlaşılmıştır. inanılan bir yemek
kitabından anlaşılabilir.

J SANiYEDE DARALMA
Roma takvimi, Jülyen
takvimi ile değiştirilmesine
kadar bir yılın 355 gün
çektiği on iki aylık yılın
resmi ve dinsel çerçevesini
oluşturmuştur.
J DAKiKADA GEN1$LEllE
Sezar'ın Jülyen takvimi
Yunan dünyasının
matematiksel ve
gökbilimsel uzmanlığına
dayanıyordu . Yunanlılar da
Mısır ve Babil
modellerinden birçok şey
öğrenmişti. Sezar'ın halefi
Augustus, Roma'da ibre
olarak bir Mısır obeliskini
kullanan. kamuya açık
devasa bir güneş saati inşa
ederek bu geniş bilgi
birikimini göz önüne
sermiştir. Burada,
Romalıların Doğu
gökbilimine duyduğu
hayranlık, Augustus'un
hükümdarlığının göklerin
devrinde yazılı olduğu
önerisi ile birleştirilmiştir
H <t Romıı'u ~
ZAMAN & TAKVİM
30 saniyede tarih
Roma yılı (M .Ö. 153 yılına kadar
mart ayında başlıyordu, daha sonra ilk ay ocak
olmuştur) kamu işleri için uygun olan ve olmayan
günleri, dini bayramları ve d iğer etkinlikleri İLGİLİ KONULAR
işaretleyen takvimler aracılığıyla yönetiliyordu. Bkz.
İ MPA RATORLU K !. GENİŞLEME
Ayrıca, yazılı resmi takvimlerde A'dan H'ye kadar sayfa 26
harflerle gösterilen sekiz günden oluşan bir
ROMA Vİ LAYETLERi ND E
haftalık döngü vardı. Yıllar içerisinde bu medeni YAŞAM
takvim ile doğal güneş yılı arasında ciddi farklar sayfa 48
oluşmaya başladı. Jül Sezar, M.Ö. 46 yılını 445 TARIM
gün yapıp daha sonra da sağlam gökbilimsel sayfa 56
hesaplamalara dayanan ve Ortodoks kiliseleri
tarafından halen kullanılmakta olan Jülyen
J SANİYEDE BİYOGRAFİLER
takvimi uygulamaya sokarak bu sorunu JÜ L SEZAR
çözmüştü r. Yunanlılar gibi Romalıl ar da M.Ö. - 100- 44
Romalı general. diktatör ve Jülyen
etkinliklerin tarihini sulh hakimlerinin, yani takviminin yaratıcı sı
konsüllerin görev yıllarına göre belirliyordu.
Geleneksel olarak M.Ö. 753 yıl ında gerçekleştiği
kabul edilen Roma şehrinin ku rulmasından 30 SANİYEDE METİN
sonraki yılları sayarak mutlak bir rakamsal tarih Matthew Nicholls
vermek de mümkündü. Zamanı belirtirken gece
ve gündüz 12 eşit saate bölünüyordu. Gün ışığı
Augustus'un
tarihe ve enleme göre değiştiğinden, saatler
hükümranlığının,
mevsimden mevsime ya da farklı yerlerde eşit
göklerin devrince
uzunlukta olmuyordu ama bu pek de önemli desteklendiği fikrini
değil di . Zira çoğu pratik amaç için göreli bir
kuwetlendirmek için
zaman ölçütü yeterliydi ve güneş saatleri de Quintilis ve Sextilis
güneş li Akdeniz çevresinde za manı tutmak için oylarının odları "July"
güvenilir araçlardı. (Temmuz) ve "August"
(Ağustos} olarak
değiştirilmişti (Ju/ius ve
Augustus'ton).

J SANiYEDE DARALMA
Roma lmparatorluğu'nun
her yerindeki şehirler.
pantomimden gladyatör
dövüşlerine ve halka açı k
infazlara kadar birçok
büyük çaplı halk
eğlencesine ev sahipliği
yapıyordu.
J DAKiKADA GEN1$LlM[
Karmaşıklıkları ve ölçekleri
büyüdükçe halka açık
gösteriler tüm Roma
dünyasının minyatür bir
yansıması haline geldiler.
Muhteşem mimari. · ekmek
ve eğlence· siyaseti ile
bağlantılar. kimin nerede
oturabileceğine ilişkin
kurallar ve suçluların
cezalandırılması birlikte ele
alındığında. oyunlarda
geçirilen bir gün, izleyiciyi
eğlendirirken ona Roma
dünyasındaki yerini de
hatırlatan bir deneyim
yaşamasını sağlıyordu.
61 <t Roma'ılıı Y~
EGLENCE & SPOR
30 saniyede tarih
Colosseum'daki gladyatör
dövüşleri, eski Roma'yı tanımlayan resimlerden
biridir. Romalıların geniş çaplı halk eğlencelerin i
çok sevdikleri kesindir ancak bu eğlencelerin İLGİLİ KONULAR
hepsi kan akıtmayı gerektirmiyordu. Her tür Bkz.
VATAN DAŞUK
oyun. siyasi görevlere adaylıklarını koyan kişiler
sayfa 36
tarafından düzenlenen eğlencelerden (gladyatör
KÖLELİK
oyunları için ise ölümüne dövüşlerden) zamanla sayfa 38
evrimleşerek, başarısı bir imparatorun ün
CDLOSSEUM &. CIRCUS
kazanmasına ya da kaybetmesine neden olan, MAXIMUS
son derece karmaşık ve pahalı bonkörlük sayfa 118
gösterilerine dönüştü . Her tür tiyatro gösterisi
-tragedya, komedya, mimik, dans, resitaller-
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
önceleri ahşaptan daha sonra da taştan inşa PRISCUS 8. VERUS
faal. M.S. 1. yüzyıl
edilen yarım daire şeklindeki tiyatrolarda
Colosseum"da dövüşen ilk
düzenleniyordu. Yunan dünyasından alınan gladyatörler.
atletizm yarışmaları arasında boks. güreş ve GAIUS APPI US DIOCLES
Romal ılar tarafından çok sevilen savaş arabası M.S. - 130- 210
Başarı lı bir savaş a rabas ı yarışçısı
yarışları vardı. Bunlar herhangi bir açık alanda olarak bir servet kazanan
yapılabilirdi ama özellikle bu amaçla inşa edilen lspanyol asıllı Romalı.
bir meydan. şehrin zenginliğini ve kültürünü
sergiliyordu. İtalya' da ve imparatorluğun 30 SAN İYEDE METİN
batısında, önceleri halka açık meydanlarda, daha Matthew Nicholls
sonra ise özel eliptik amfitiyatrolarda düzenlenen
dövüş gösterileri özellikle popülerdi ve farklı tipte
Dövüşler, vahşi hayvan
savaşçılar arasındaki gladyatör dövüşlerini de avları ve suçluların bazen
içeriyordu. Büyük masraflarla eğitilen ve efsaneleri yeniden
silahland ırıl an gladyatörler, başarılı ol maları canlandırmaya
halinde muazzam ün ve servet kuzumbiliyordu: zorlanarak infaz
Bir rivayete göre bir savaş arabası yarışçısı olan edilmeleri ölüm
Diocles. insanlık tarihindeki en yüksek ücreti arenasındaki etkinlik/er
kazanan sporcudur. arasındaydı.

J SANİYEDE DARALMA
Romalı hekimler diyetten.
ilaçlardan ve cerrahiden
faydalanarak farklı Yunan
tıp bilgisi ekolleri üzerine
eklemeler yapmışlardır.
J DAKiKADA GENİ$LEME
Hekimler için evrensel bir
eğitim ya da benimsenmiş
bir yeterlilik sistemi
bulunmuyordu. Rakip
düşünce ekolleri ün
kazanmak ve iş yapabilmek
için rekabet ediyordu ve
hekimlerin entelektüel
temeli bugün tıp dışı olarak
kabul edeceğimiz bilim
dallarındaydı . Galen, bir
gladyatör hekimi olarak
çalışmaya başlamıştı (iyi bir
pratik anatomi ve cerrahi
eğitimi) ; hayvanlar üzerinde
incelemeler yaparak ve
genellikle deneyler ile
mantığa dayanarak bir
doktor ve araştırmacı olarak
büyük başarı kazanmıştı.
Ancak aynı zamanda retorik
ile felsefe alanlarında da
eğitim sahibiydi ve dil,
dilbllgisi ve edebiy•t
alanında birçok eser kaleme
almıştı.
711 <t Roma'daı Yapn
TIP
30 saniyede tarih
Eski çağlarda tıp , doktorlar
tarafından uygulanan akılcı, bilimsellik yolundaki
tedaviler ile cerrahlar ve ebelerin pratik
yardımlarından muskalara, büyülere ve kocakarı İLG İ Lİ KONULAR
ilaçlarına kadar uzanan çok geniş bir sağaltıcı Bkz.
Cİ NSELLİK
seçenek yelpazesinin bir parçasını oluşturuyordu. sayfa 46
Bu yelpazenin büyük kısmı geride pek az iz
YEME& İÇ ME
bırakmıştır; eski çağlardaki tıbba ilişkin sayfa 62
kavrayışımız. arkeolojik bulgular ile elimize ulaşan
edebi kayıtlara dayanmaktadır. Birçok alanda
olduğu gibi, tıp alanında da Roma. bilgi birikiminin 3 SANİ YEDE BİYOGRAFİLER
(AULUS] CORNEUUS CELSUS
çoğunu Yunanistan'dan almıştır; Aristo'nun faal. M.S. 1. yüıyıl
bilimsel yöntemi ile Yunanlı hekim Hipokrat'a Kilit öneme sahip tıp tarihi De
M edicina'nın yazan
atfedilen dört vücut 'sıvısından' bahseden (kan,
BERGAMALI GALEN
balgam, sarı safra ve kara safra) eserler özellikle M.S. -130-210
etkiliydi . Romalı hekimler bu gelenek uyarınca Hipokrat'ın ve diğerlerinin
uygulamalarını Roma'ya getiren
eğitim görüp aynı geleneğe eklemelerde Yunan lı hekim ve cerrah
bulunmuşlardır. Celsus, tıbbın yaşam biçimi
("diyetetik"), farmakoloji ve cerrahi olarak
bölümlere ayrılması hakkında yazmıştır. 30 SANİYEDE METİN
İmparatorların hekimi olarak Roma'ya gelen bir Matthew Nicholls
Yunanlı olan Galen, anatomi, tıbbi yöntemler,
fizyoloji ve farmakoloji hakkında Batı tıbbının tüm
tarihi boyunca etkili olacak geniş bir eserler
Eski hekimler bir
bütünü bırakmıştır (bunlar içerisinden yaklaşık 3 miktar bilimsel bilgiye
milyon sözcük elimize ulaşmıştır). Arkeolojik
ve tedavi yeteneğine
bulgular da resmi tamamlamaktadır. Doktor sahiptiler ancak
çantaları; basit neşterlerden forsepslere, dualar, kurbanlar ve
delgilere, sondalara ve spekul umkır<ı kadar çeşitli tanrılara adanan
bronz cerrahi araçlar içerirdi. Anestezi ise o adaklar iyileşmeyi
zamanlar mevcut değildi. umanlar için önemlerini
koruyordu.
 DİL ı. EDEBİYAT
SÖZLÜK
balmumu tabletler Balmumu ile doldurulup
çiftler veya gruplar halinde birbirine bağlanan
ahşap yazı tabletleri çok önemli olmayan
listeler. mektuplar, sözleşmeler ve alıştırmalar
için tercih edilen, silinebilir bir yazı alanı
oluşturuyordu Daha prestijli edebi yazılar
kağıda benzeyen papirüs üzerine yazılıyordu.
controversia Bir öğrencinin farazi bir hukuk
davasında her iki tarafı da savunduğu bir
retorik alıştırması.
Dola Tarihi M.S. 7o'lerde Yaşlı Plinius
tarafından yazılandevasa Latince ansiklopedi.
Sanattan. zoolojiye ve teknolojiye kadar birçok
alanı kapsar.
epik Kahramanlık öykülerinin belirgin bir nazım
ölçüsünde yazılmış mısralardan oluşan uzun
eserler aracılığıyla anlatıldığı eski bir şiir türü.
Etrüsk(ler) Romalıların birçok kültürel, sivil ve
dini uygulamalarını aldıkları Roma'ya komşu bir
uygarlık.
grammaticus Ust sınıftaki Romalıların erkek
çocuklarına, eğitimlerinin ilk aşamalarında dil,
dilbilgisi ve edebiyat dersleri veren profesyonel
öğretmen.
74 () Dil l Edelıiylt
işlek yazı Roma dünyasında genellikle duvar
resimlerinde ve balmumu tabletlerde görülen
bir el yazısı türü.
kitap Roma dünyasında kitaplar. genellikle
kağıda benzer papirüs (Mısır bataklıklarında
yetişen bir bitkinin kökü) sayfalarının birbirine
yapıştırılmasından oluşmaktaydı. Metin.
okuyucu tarafından açılması gereken tomarın
daha kısa yönünde, sütunlar halinde
mürekkeple yazılıyordu. Günümüzde ku llanılan,
yaprakların birbirine diki ldiği "kodeks"
formatındaki kitaplar Roma dünyasında
bilinmiyor değildi ama daha çok not almak için
veya ilginç bir yenilik olarak kullanılıyorlardı; bu
tür kitaplar ancak İ ncil'in yayılması ile
kullanılmaya başlanmıştır . Roma stilindeki bir
kitap, tek bir Yunan oyunu ya da Homer veya
Vergilius'un birkaç kitabına yetecek, yaklaşık
ı500 satır yazı alabiliyordu.
lirik Önce Yunancada, daha sonra da
Latincede örneklerine rastlanan bir şi ir türü;
çeşi tli ölçülerde yazılabilen lirik şiirler aşk ve
kaybedilenler gibi kişisel konulara odaklanırdı.
Metamorphoses (Dönüşümler) Ovidius'un
Roma ve Yunan mitolojisindeki dönüşümler
hakkındaki, 20o'den fazla öyküyü içeren ıs
ciltlik sevilen şii ri.
ölçü Farklı türdeki Latince şiirlere sahip
oldukları stili ve sesi veren, uzun ve kısa
hecelerden oluşan tekrarlanan yapı.
Odes İlk imparator Augustus döneminde
faaliyet gösteren bir şair olan Horace'ın Roma,
yaşam ve aşk hakkındaki lirik şiirlerinden
ol uşan dört ciltlik koleksiyonu.
pedagog Zengin bir ailenin çocuklarını
denetleyerek temel okuma-yazma eğitimlerini
veren bir köle · dadı.·
retor 15 yaşında veya daha büyük Romalı
erkek çocuklara retorik dersi veren bir
öğretmen.
Sibylline Kehanetleri Rivayete göre bir Sibyl'in
(kahin) bulunduğu ve Roma'nın son kralı
tarafından toplanan Yunanca kehanetler
koleksiyonu. Ulusal kriz dönemlerinde, çağlar
boyunca korunan (ve yenilenen) bu
kehanetlere danışılırdı.
suasoria Bir öğrenci nin tarihten ya da
mitolojiden/edebiyattan bir kişiye yönelik öğüt
verme amaçlı bir konuşma yaptığı bir retorik
alıştırması.
sententiae (tekili: sententia) Bir sententia,
medeni hukuk davasındaki nihai karardı;
sözcüğün çoğul biçimi olan sententiae. aynı
zamanda kısa ve özlü, alıntı yapmaya değer bir
deyiş anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Satyrica M.S. Birinci yüzyılda yaşamış yazar
Petronius'un pikaresk, roman benzeri kurgu
eseri; eserin ka hramanı Encolpius'un başından
geçen, kaba saba milyoner Trimalchio ile yediği
akşam yemeği de dahil (kötü) maceraları
anlatır.
On İki Levha Patriklerin yasal tekelini sona
erdirerek Roma hukukunun gel işimini başlatan,
cumhuriyetin erken döneminden (M.Ö. Beşinc i
yüzyılı n ortaları) kalan bir dizi yazıl ı kanun.
tiyatro Oyunlar ve pantomimler için inşa
edi lmiş , bir sahnesi ve oturma yerleri olan
yarım daire şeklindeki bina.
toga Mahkemedeki hat ipler ile yönetim
işlerinde ça lışan diğer Roma vatandaşları
tarafında n giyilen resmi kıyafet Uzun bir yünlü
kumaştan yapılı r ve vücudun etrafı na belirli bir
şekil de sarılırdı.
vakayiname Roma'daki sivil ve dinsel
kurumlara ait basit yıllık kayı tlar. Zamanla daha
karmaşık tarihsel anlatımlar haline
dönüşmüşlerdir.
vernaküler Günlük konuşma dili.
Sözlük et 75

J SANIYIDI DAIALMA
Aslen ltalyan anakarasında
~birçok dilden biri
olan l.atlnce, dilnyadaki en
YIYI'" dillerden biri halini
alarak Roman dUlerinln
bynatını olu$turdu.
J DAKiKADA GINl$LDll
Geniş, iyi kanıtlara sahip bir
gelenete ratmen. Latin
dilinin aynntılarına ilişkin
bilgilerlmizde eksiklikler
vardır. Aym zamanda,
yazılan Latince dilinin
aksine (kullandılı sesler de
dahil olmak üzere),
konuşulan Latinceye ya da
ikisinin arasındaki farklara
dair elimizde gOvenillr bir
kanıt da bulunrnamiktadır.
Latinceden elimize ulaşan
kalıntılar çarpık bir resim
sunınaktadB'; yeni
metinlerin bulunması
yalnızca eski çal
tarlhı;llerlnl delil. Latin dili
tarihçilerini de
heyeclnlandınnaktadır.
LATİNCE
30 saniyede tarih
Ro ma lıla r ve Roma İmpa ratorluğu
ile en yaygın biçimde ilişkilendirilen dil Latincedir.
Ne var ki Latince, Roma İmparatorluğu'nda diğer
birçok vernaküler ve şive ile birlikte, genellikle İ LGİLİ KONULAR
çift, hatta çok dilli ortamlarda kullanılan pek çok Bkz.
ECİTİM & OKURYAZARLIK
dilden biriydi. Latince, İtalik dillerin Latino- sayfa 78
Faliskan grubuna ait bir Hint-Avrupa dilidir.
RETORiK
"Latin" teriminin kendisi, Roma çevresindeki sayfa 82
bölge olan Latium'da yaşayan Latini kabilesinin
OUVAR YAZILARI & RESiMLERİ
adından gelmektedir. Roma'nın genişlemesinin sayfa 90
ardından Latince, İtalyan yarımadasındaki (ve
sonunda da Roma dünyasının batı
3 SANİYEDE Bi YOGRAFİLER
yarıküresindeki) en yaygın dil haline gelmiştir.
LIVIUS ANORON ICUS
M.Ö. Birinci yüzyıldaki "klasik dönemde" yazıldığı M.Ö. z83-zoo
Latince eserler kaleme alan adını
şekliyle Latince yüksek edebiyat ve resmi bildiğimiz ilk yazar ve Roma
yazışmalar için fosilleşmiş biçimde de olsa dramasının kurucusu olduğu
iddia edilen kişi.
yaygınlığını sürdürmüş olmasına rağmen,
imparatorluğun her yanından elde edilen belgesel VARRO
M.Ö.116-z7
kanıtlar (özel mektuplar, duvar resimleri ve diğer Latin dilinin Romalı tarihçisi
resmi olmayan duvar yazıları) dilbilimsel MARCUS TULLIUS CICERO
gerçekliğin aslında ne kadar değiştiğini M.Ö . 100·1tJ
Jül Sezar gibi ideal klasik
göstermektedir. Bu gelişme, konuşulan ya da Latincenin savunucularından
"kaba" Latince aracılığıyla , meşru yavrusu olarak
Roman dillerinin ortaya çıkmasına neden oldu.
Latince uzun süre akademinin ortak dili olarak 30 SANİYEDE METiN
kaldı ve Ortaçağ'dan erken modern döneme Peter Kruschwitz
uzanan kesintisiz bir gelenek olarak Roma Katolik Latince metinler hôlen
kilisesindeki rolünü sürdürdü. akademi çevrelerinde,
tıpta, taksonomide,
hukukta ve kilise
ayinlerinde birincil
öneme sahiptir.

J SANiYEDE DAIALMA
Roma' da eğitim, özellikle de
okuryazarlık, siyasette ve
askeri kadrolarda kademe
atlamanın kapısını açıyordu
ama sürekli bir harcama
gerektirdiğinden sosyal ve
ekonomik farklılıkları
kuvvetlendiriyordu.
J DAKiKADA GENiŞLEME
Yazı, çoğunlukla balmumu
tabletler üzerine sivri uçlu
bir kalemle yazılıyordu;
kalemin düzleştirilmiş ucu
hataları silmek için
kullanılıyordu. Öğrenme
ezbere dayanıyordu,
fiziksel cezalar rutindi. Son
yapılan hesaplamalar,
okuryazarlık oranının
ltalya 'da yüzde 30, Batı
vilayetlerinde yüzde 10
olduğunu saptamıştır;
kadınlar için bu oran çok
daha düşüktü. Ancak yazılı
metinlerin yaygınlığı
dikkate alındığında,
muhtemelen yetecek kadar
"okuma bilmek" olağandı .
71 () Dil l Edelılylt
EGİTİM &
OKURYAZARLIK
30 saniyede tarih
Roma'da eğ itim genellikle evde
sürdürülürdü, bölgesel ya da ulusal bir eğitim
hiçbir zaman olmamıştır. Süregelen Yunan etkisi
altında, doğrudan babaların gözetimi altında İLGİL İ KONULAR
verilen eğitim, zamanla profesyonel Bkz.
RETORİ K
öğretmenlerden de yararlanmaya başladı. M.Ö
sayfa 82
Yedinci yüzyılda uyarlanmış bir Yunan alfabesinin
benimsenmesine karşın, üç yüzyıl boyunca
önemli metinler -rahiplerin vakayinameleri, "On 3 SANİYEDE B İ YOGRAFİLER
İki Levha" (kanunlar) ve "Sibylline Kehanetleri" -
YAŞLI CATO
M.Ö. 231,-149
kutsal ve devlet mülkiyetindeki belgeler olarak Muhafazakar devlet adamı ve
tarım yazarı
kaldı. M.Ö Üçüncü yüzyılın ardından
sömürgelerin artması ve askeri genişleme, yazı HORACE
M.Ö. 65- 8
yazmayı lojistik açıdan önemli bir hale getirdi ve Augustus dönemi şairi
öğrenim statüyü tanımlamaya başladı. Yunanlı
özel öğretmenler ortaya çıktı. Pedagog. alfabe ve
30 SANİYEDE METİN
temel okuma-yazma, daha sonra grammaticus Ounst an Lowe
da edebiyat ve gramer dersleri veriyordu; retor
ise hitabet sanatını öğretiyordu. Latin edebiyatı.
(çift dilli) seçkinler arasında okuryazarlığın artması Romo 'da eğitim yedi
ile ilerledi. Belgeler. özellikle de cumhuriyetin son yaş civarında
başlıyordu. Kızlar 12
dönemlerinden itibaren imparatorluğun can
yaşına gelince
da marı haline geldi: lejyonlar ve vilayetler
eğitimleri son
bültenler, mali kayıtlar ve nüfus sayımları
buluyordu, erkekler ise
aracılığıyla yönetiliyordu; Cato'nun toprak
yirmili yaşlarına kadar
sahipleri için yazdığı kılavuz, gözetmen kölelerin
eğitimlerine devam
okuryazar olduğunu kabul eder; askerler edip bazen özellikle
andıçlardan faydalanıyordu; senato ka rarları Atina'da bulunan
Roıııa'da halka açık yerlere asıl ıyordu: mezar dünyaca ünlü
taşları ve anıtlarda yazıtlar bulunuyordu. eğitmenlerden ders
alarak eğitimlerini
tamamlıyordu.

J SANiYEDE DAIALMA
Dramayı Yunanlılar bulmuş
olabilir ama
mükemmelleştiren
Romalılardır: dramatik
gerilim, çifte konu ve trajik
hüzün hep Roma
buluşlarıdır.
J DAKiKADA GENl$LUH
Drama, "hareket" anlamına
gelen Yunanca bir
kelimedir. Romalılar
oyunları için, "hi~eler"
anlamına gelen "fabulae"
sözcüğünü kullanıyorlardı.
Birçok lngilizce kelime,
kendileri de komşu
kültürlerden ödünç alınmış
Roma tiyatro terimlerinden
gelmektedir. Bunlar
arasında "person" (bir
oyundaki karakter, Etrüsk
kökenli persona
sözcülürıden), •scene•
(aktörlerin kostümlerini
deiiştlrdiği bir yer, "çadır"
anlamına gelen Yunanca
skene sözcüiünden)ve
"hlstrionic" (aktör. Etnisk
dHlndekl ister
sözdlğiindenl sayılabilir.
.. <JDll l ~
TiYATRO
30 saniyede tarih
Roma İmparatorluğu 'n un dört bir
yanında etkileyici tiyatro binalarının harabeleri
bulunmuştur. Öte yandan, Roma şehri, M.Ö.
Birinci yüzyılda Pompey Tiyatrosu'nun açılmasına İLGİLİ KONULAR
kadar kalıcı bir tiyatro binasına sahip değild i. Bu Bkz.
NESİR YAZIMI
gecikme, Roma asillerinin insanları şaşaalı (ama
sayfa 86
eğreti) binalarla etkileme arzusu ile Romalıların
ŞiiR
dramatik performansların siyasi niteliğinden
sayfa 88
aldığı zevk arasındaki gerilimden kaynaklanmıştır.
Çok sayıda insanı bir festivalde toplayıp sonra
kontrolü bir oyun yazarına ya da oyuncu grubuna 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
PLAUTUS
bırakmak tehlikeli bir hamledir. Romalıların büyük M.Ö. 254 184
komedyenlerinden olan Plautus ile Terence alt Romalı komedya yazarı
tabakaların üyelerini temsil ediyordu ve oyunları TERENCE
Roma'nı n aristokrat. erkek egemen toplumuna M.Ö.195-1 59
Romalı komedya yazarı;
meydan okuyordu. Plautus'un düşüp-kalkmalı Shakespeare ve Moliere de dahil
olmak üzere daha sonraki oyun
espri anlayışı ile Terence'in komedya-gerilimi ve yazarları üzerinde büyük etkisi
zorunlu çifte konuyu ortaya koyması Avrupa olmuştur.
dramasını kökten değiştirmiştir. Tragedyanın da SENECA
M.Ö. 4-M.S. 65
Roma sahnelerinde bir yeri vardı. Ancak
Romalı Stoacı filozof, devlet
Roma'nın en ünlü tragedya yazarı olan Neron'un adamı, genç imparator Neron'un
danışmanı ve tragedya yazarı
öğretmeni Seneca, oyunlarının şatafatlı
tiyatrolardan birinde oynandığını görememi ş
olabilir; belki de sahnelenemeyecek kadar 30 SANİYEDE METİN
karmaşıktılar ya da baltalayıcı bir niteliğe Peter Kruschwitz
sahiptiler. Elbette daha kaygısız eğlenceler de
vardı : pandomimciler günümüzdeki stand-up Tiyatro, Roma
performanslarına eşdeğer bir gösteri sunuyordu. yaşamının bir
parçasıydı.Her yıl
kutlanan 200 dini
bayramın çoğunda
oyunlar sahnelenirdi.

J SANIYIDI DAIALllA
Cumhuriyet döneminde iyi
yazılrnış ve iyi yapılan
kOflU$111.Jlar ulusun kaderini
belirliyordu. Ancak
imparatorların Senato'nun
yetkilerini devralmasından
sonra retorıte daha çok bir
sanat dalı olarak değer
verilm~tir.
J DAKiKADA GENl$LEllE
Eski Roma'daki hitabete
ili~kin tartı~malar, beden
dilinin önemini vurgular.
Hatipler (aktörlerin aksine)
yüksek sosyal statüye
sahipti ve kontrolsüz veya
efemine kabul edilen jestler
ya da se tonlarından
kaçınırlardı . Yüz mimikleri
ve el hareketleri vurgu
yapmak açısından temel
öneme sahipti ve bazı
hatipler diprlerinden daha
hararetli bir )ellikle
konu)Ulliu ama çok azı
kollarını omuz hizalarının
üzerine kaldırır ya da
fikirlerini el-kol hareketleri
ile anlatmaya çalışırlardı.
la ~ Dil l Edlblylt
RETORİK
30 saniyede tarih
Yunanca bir sözcük ve kavram
olan retorik, Romalı seçkinlerin temel entelektüel
eğitim aracı haline gelmiştir. Retor, yeteneğini
göstermek ve öğrenci yetiştirmek için geleneksel
İLGİLİ KONULAR
alıştırmalardan yararlanan bir teknisyendi. Bu Bkz.
eğitim biçimi, ilk olarak M.Ö. Beşinci yüzyılda, EGİTiM 8. OKURYAZARLIK
Gorgias ve Antiphon gibi tanınmış Yunanlı sayfa 78
tartışmacıların bir ikna etme aracı olarak NESİR YAZIMI
mantıktan ve anlambilimden yararlanmasıyla sayfa 86
ortaya çıktı. Mimikler ve tonlama gibi performans
unsurları da dikkatle inceleniyordu. Romalılar
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
halka hitaba değer veriyordu; M.Ö. Üçüncü ve APULEIUS
İki nci yüzyıllarda diğer Yunan kültürel hazinelerinin M.S. 125- 180
yanı sıra retorikçiler de ithal ettiler. Halen Gözde hatip ve Latince nesir
yazarı
evrimleşmekte olan iki tür alıştırma konuşması
Roma' da standart haline geldi. Felsefi veya siyasi MARCUS TULLIUS CICERO
M.S. 106- 43
tartışmaları andıran suasoria efsanevi ya da tarihi Romalı hatip, siyasetçi. kuramcı
ve Latince retori~in en büyük
bir kişiye tavsiyelerde bulunuyordu. Agamemnon savunucusu
kızını kurban etmeli midir? Cicero canını kurtarmak
TACITUS
için eserlerini yakmalı mıdır? Daha zorlayıcı bir M.Ö. 56- 117
alıştırma olan controversia, farazi kanunların söz Hitabet alanında bir çalışma
kaleme alan senatör ve tarihçi
konusu olduğu karmaşık bir davaya ilişkin bir rol
yapma konuşmasıydı. Örneğin, tecavüze uğrayan
kadınları kendilerine saldıran kişiyle çeyizsiz 30 SANİYEOE METİN
evlenmek ile o kişiyi idam etmek arasında seçim Ounstan Lowe
yapmaya zorlayan bir kanun olsun. Biri iki kıza
tecavüz etmiş olsun ve kurbanlar farklı seçimler Heykeller, konuşmacıları
yapsın. Adam evlendirilmeli mi yoksa idam mı avuçlarını yukarı
edilmeli? Sententiae'yi -alıntı yapmaya değer, kaldırmış veya
özlü söz benzeri deyişleri- de içeren bu gibi parmakları ile işaret
özenli alıştırmalar ve teknikler seçkin yazarların ve ederken ve her zaman
şairlerin yazma biçimini etkilemiştir. ağırbaşlı devlet adamının
tagasını giymiş bir
şekilde temsil eder.

Roma'da nesir yazımının
ortaya çıkışı iki güdüye
dayanır: kutlama ve ikna
edici konu$1'fli. Retorik
üslubu tarihler. mektuplar
ve romanlar da dMıil tüm
anlatı biçimlerinin sanatsal
nitelilini etkilemiştir.
J DAKiKADA GENiŞLEME
Romalılar nesri, hızlı dikte
gerektiren metinlerde
kullanıyordu: hem Livy'nin
tarihi hem de Cicero'nun
toplu mektupları çoğu
epikten çok daha uzundur.
Siyaset, savaşlar ve önemli
şahsiyetler ahlaki açıdan
ders verici konular olarak
kabul edildlRinden, tarih
yazımı nispeten saygıdeier
bir uifaştı. Felsefi eserler
ile pratik deleri olan
çalışmalar da deierliydi.
Romanları ya da Seneca'nın
Claudius hakkındaki
taşlaması gibi esprili ya da
müstehcen nesir eserlerini
beğendlRini kabul eden bir
Pl@1tirmen bulunmasa da.
bunların okuyucu bulduiu
açıktır.
" () Dil l EdeblyR
NESİR YAZIMI
30 saniyede tarih
Latin dili net ve somut bi r dil
olduğundan, Roma nesir yazımı bilgi ve savları
iletmeye yönelik etkili ve zarif bir araç haline
gelmiştir. Roma şiirinin büyük ölçüde Yunan İ LGİLİ KONULAR
modellerine dayanmasına ve kısmen çeviriler Bkz.
RETORiK
aracılığıyla gelişmesine karşın. nesir yazımının
sayfa 82
yerel kökenleri vardı. Okuryazarlık yaygınlaştıkça
-senato veya mahkemede temel öneme sahip
olan ve seçkinlerin eğitiminde merkezi rol 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
MARCUS TUILLIUS CICERO
oynayan- ikna edici konuşma. ritmik düzenini ve M.Ö.106-43
retorik süslemelerini diğer yazı biçimlerine ödünç Hatip, devlet adamı ve filozof
verdi. Tarihin yanı sıra kişisel başarı kutlamaları YAŞLI PLINIUS
da kısa, sivil 'vakayinamelerden' evrimleşti: M.S. 23-79
Bilgin ve üret ken yazar
generallerin bültenleri, anılar ve cenazelerde
yapılan övgü konuşmaları . Tarihçeler duygusal
tepkiler yaratan, konuşmalarla süslü, incelikli
30 SANİYEDE METİ N
anlatılar haline geldi. Aralarında Suetonius'un Ounstan Lowe
ünlü on iki imparatorun yaşamının da bulunduğu
biyografiler. tarihçelerin yakın akrabasıydı. Antik
çağda roman küçük, mütevazı bir türdü;
Latincede yalnızca melodramatik Yunan
romanslarından daha kaba bir dili olan
Petronius'un Satyrica'sı ile Apuleius'un
Cicero'nun o dönemde
Metamorphoses'ı elimize ulaşabilmiştir. Söz
en iyi Lotince nesir
sanatlarının daha az belirgin olduğu teknik
üslubuno sahip kişi
çalışmalar endüstriler ile bilimleri bir sisteme olduğu kabul
oturtmuştur: Vitruvius'un Mimari Üzerine ve ediliyordu. Hôlen de
özellikle de Yaşlı Plinius'nin ansiklopedik Doğa böyledir: konuşmaları,
Tarihi adlı çal ışmaları, Ortaçağ'<ı ve Rönesans felsefi çalışmaları,
dönemine kadar değerli kaynak eserler olarak hatta özel mektupları
kalmıştır. bile yayımlanmış ve
zevkle okunmuştur.

J SANiYEDE DAULMA
Catallus ile Horace'ın lirik
şiirleri, yazıklıldan günden
beri yOzyıllanlır sayısız
Latin aşıta ive lıaşlcalaıınal
"günü yakalama" ilhamı
vemıl$tir.
J DAllU.DA GENl$Ulll
Roma lirik şiiri kalıcı bir
popülerlik sahibi olınuşu.
lnpiz şiirinde Catallus
ballantısı Andrew
Marvell'in, Thomas
Camplon'un ve Robert
Herrlck'in eserlerinde
görülebilir. Sör Ronald
Stom'un Ad Pyrrham'ı
(ıg5gl Horace'ın tek bir
şiirine ait (derleyicinin
biklill 451 çeviri arasından!
144 çeviriyi toplamaktadır;
bunlardan biri, .lohn Milton
tarafından yapılmş ünlü bir
çeviridir. Daha yakın
dönemde Horace'ın en iyi
bilinen alıntısı carpe dlem,
Olü Ozanlar Oerneii ve
Clueless adh filmlerde
kullanılmıştır.
• () Dl .. E:delılylt
LATİN LİRİK ŞİİRİ --------.
30 saniyede tarih
Yollar, köprüler, su kemerleri ve
kanalizasyonlar Romalıların pratik yönüne ilişkin
yeterli delil oluşturmaktadır fakat Romalılar aynı
zamanda yoğun duygusallık ve hatta -daha eski
İLG İ Lİ KONULAR
öğretilerce inkar edilse de- tutkulu bir romantizm
Bkz.
de sergileyebiliyorlardı. Bu. yalnızca Romalıların NESiR YAZIMI
evlerinin duvarlarında yaptıkları muhteşem sayfa 86
mitolojik sahneleri betimleyen resimlerden değil, ÖLÜM & ÖLÜMDEN SONRA
başta Catullus ve Horace tarafından temsil YAŞAM
sayfa no
edilen, etkileyici Latince lirik şiir bütününden
de anlaşılmaktadır. Catullus'un kaprisli, karşı
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
konulama z ve sadakatsiz metresi Lesbia'ya
GAIUS VALERIUS CATULLUS
(isim Yunanlı lirik şair Lesboslu Sappho'yu M.Ö. - B1t- S4
çağrıştırmaktadır) yazdığı aşk şiirlerinin tonu Tutku ve hakaretin genç şairi
zariften acıklıya ve ağır hakaretlere kadar HORACE
değişmektedir. En ünlüleri arasında, şairin kız M.Ö. 65-8
Odes. Satirler ve diğer şiirlerin
arkadaşının ölen serçesi için yazdığı ağıt ile yazan
hala yapabilecekken aşkın tadına varmaları
için Catullus'un Lesbia'ya yaşamın kısalığını
hatırlattığı ·öpücük" şiirleri olarak bilinen eserleri
30 SANİYEDE METİN
bulunmaktadır Bu hedonistik felsefe, daha Luke Houghton
sonra en büyük Romalı lirik şair olan Horace
tarafından, o günden bu yana anın tadını
çıkarmaya çalışanların düsturu haline gelen carpe
diem ("günü yakala") sözleri ile özetlenmiştir.
Erotik içeriklerinin yanı sı ra, Horace'ın Odes'i
siyasi şiirler, içki şiirleri ve zamanın akıp gidişi ile Önceleri, lirik şiir
şiirin ölümsüzlüğüne ilişkin düşünceler de içerir. müzik eşliğinde
okunmak üzere
yazılırdı; daha uzun
şiirlerin koro
tarafından icra edilmek
üzere yazılmış olması
mümkündür.

J SANiYEDE DAIALMA
Duvar yazılan pahalıdır,
yani iletiyi kıg ve öz
tutmak önemlidir. Bu
nedenle "duvar yazısı"
anlamına gelen Yunanca
sözcük bu kavramı
özetlemektedir: epigram.
J DAKiKADA GEN1$LEME
Duvar resimlerinde,
balmumu tabletlerde ve
benzeri yerlerde görüldüğü
şekliyle Roma el yazısının
("işlek yazı") konunun
yabancısı kişiler tarafından
okunması son derece
zordur. Ancak Romalılann
anıtlarda kullandığı harfler.
okunma kolaylığı nedeniyle
kalıcı haşan kazanmıştır.
Bu durum, özellikle
Augustus hükümranlıAı
döneminde geliştirilen
capitalis quadrata ("köşeli
büyük harf") ve fırça
darbelerini andıran bir anıt
fontu olan actuarla ("hızlı")
için geçerlidir.
to () DH l Edebiyat
DUVAR YAZl~ARI
& RESiMLERi
=--====ı
30 saniyede tarih
Ro malı la r okuma biliyor muyd u?
Araştırmacıların Roma İmparatorluğu'ndaki
okuryazarlık düzeylerine ilişkin görüşleri
karamsardır. Her halükarda, ürettikleri kalıcı
İLGİLİ KONULAR
edebi eserler, mektuplar ve sözleşmeler gibi
Bkz.
günlük özel belgelerden birçok Romal ının LATİ NCE
yazmayı bildiği anlaşılmaktadır. Aynı zamanda, sayfa 76
Roma dünyasında, ilk dönemlerinden Antik ZAFER TAKLARI
çağ'ın sonuna kadar duvar yazılarına ağırlık sayfa ıı6
verilmiştir. Duvar yazıları Panteon, Roma'daki
ünlü zafer takl arı , heykel kaideleri, sunaklar ve
30 SANİYEDE METİN
menzil taşları gibi inşa edilmiş yapı ve anıtları
Peter Kruschwitz
süslüyordu. Senato'nun yasaları ve kararları
bronza işlenip halka açık yerlere konuluyordu ve
askeri diplomalar -Romalıların pasaportları- için
tercih edilen malzeme de metaldi. Mezar taşları
ve cenaze anıtları üzerindeki yazılar Romalıların
atalarının yaşamlarını ve başarılarını hatırlayıp
kutlamasına yardımcı oluyordu. Duvar resimleri
ya da siyasi kampanyalar ya da oyunlara yönelik
boyanmış reklamlar söz konusu olduğunda
yazı, hakikaten, duvarda oluyordu. Ayrıca yazı
yerde (mozaikler ile) ve çatıların tepesindeydi de.
İşin daha karanlık bir yönü de vardı : Büyülerin
tutması için bazen bir tavuk kemiği ne sarılan Romalıların köşeli yo
yazılar toprağa gömülüyordu. İster anıtlar da duvar resminde
için ister özel amaçlı olsun, ister kalıcı değeri kullanılan büyük
bulunsun ister hızlı ku llanıma yönelik olsun, harfleri, Titus Kemeri,
kamusal alanda yazılar Roma dünyasının her Trajan Sütunu ve
yerindeydi. Panteon da dôhil
olmak üzere ki/it Roma
anıtlarının yazıtlarında
tercih edilen yazı
tipiydi.
•.

~
DÜŞÜNCE-& iNI~("
. '<

·•
DÜŞÜNCE & İNANÇ
SÖZLÜK
ateizm Hiçbir tannya inanmama.
Devlet M.Ö. Dördüncü yüzyılda Yunan filozof
Platon tarafından yazılan. adalet kavramını ve
farklı yönetim biçimlerini ele alan. filozof krallar
tarafından yönetilen ideal bir devlet fikrini
ortaya atan eserdir.
dlvl flllus Tanrılaştırılmış üvey babası Jül
Sezar'a atfen imparator Augustus tarafından
benimsenen, daha sonraları çok sayıda
imparatora da verilen ve •tanrılaştırıl~ varlığın
oğlu· anlamına gelen unvan.
Epikürcülük Felsefenin gerçek amacının mutlu
bir hayat sürmek olduğunu öğreten Epikür'ün
öğretisi (M.Ö. Üçüncü-Dördüncü yüzyıllar)
doğrultusunda gelişen bir Yunan felsefesi dalı.
gizem kültü Zaman zaman ölümün ve
doğumun canlandırıldığı ürkütücü ritüellerle
inananlarına kozmosun sırlannı ifşa etmeyi
taahhüt eden ve gizli ·sırları· öğreten bir tür
Roma dini. Bu tür kültler yoğun bir gizlilik
ortamında geliştikleri için ritüellerinde tam
olarak ne yapıldığının ayrıntıları az
bilinmektedir.
henotelzm Tek bir tanrıya inanıp iman ederken
diğer yandan başka tanrıların da olabileceğini
kabul etmek.
hipodrom Meydanlar için kullanılan, aynı
zamanda savaş arabası yarışlarının yapıldığı
arena anlamına gelen Yunanca terim.
hükümdar kültü Roma lılar, hayatta olan
hükümdarlar da dahil olmak üzere insanlara
kurbanlar ve ilahi payeler sunma fikrini
Yunanlılardan almışlardır. İ mparatorlar
zamanında bu uygulama iyice yayılmıştır. "İyi "
imparatorlar, imparatorluk merkezinde ilahi
payeler kullanmaktan kaçınmış, yalnızca kendi
"numen'leri" veya "genius'larına· kurban
sunulmasın ı teşvik etmiştir. Diğer taraftan
taşralılar ve hatta bütün insanlar ölümleri ve
tanrılaştırılmalarının ardından onlara açıkça
tapınmıştır.
Kehanet Üzerine M.Ö. 44 yılında Cicero
tarafından yazılan, rüyaların, kehanetlerin,
işaretlerin ve alametlerin yorumlanmasına dair
açıklama lar içeren, iki ciltlik felsefi eserdir.
kurban Antik dünyada çok yaygı n olan,
çoğunlukla karşılığında bir lütuf görmek
umuduyla bir tanrıya bir şey sunma geleneği.
Boğa gibi en pahalı kurbanlar, zenginliğin ve
tanrıya duyulan saygının önemli bir ifadesiydi
ve büyük bir et ziyafeti yapılmasını
sağlayabilirdi. Diğer taraftan daha önemsiz
tanrılara pasta veya çiçek gibi daha mütevazı
şeyler de sunulabilirdi.
kült Ritüeller, sunular, kurban ve ibadet
aracılığıyla bir tanrıya gösterilen, bire bir
anlamıyla "ilgi.•
lectlstemlum Yemek yerken uzanılan
kanepelerin yukarısına imgeleri yerleştirilmiş
tanrıları memnun etmek için yapılan bir ziyafet.
monoteizm Tek bir tanrıya inanıp iman
ederken başka bir tanrının varlığını reddetmek.
numen Bir tanrının veya kendisi tanrı olmayan
ama ilahi bir kudrete sahip olan imparatorun
·ortaya koyduğu iradesi.· Hayattaki bir
imparatorun numen'i veya genius'una (ilahi
yapısına) tapınmak, Romalılar için hükümdar
kültünün tuhaf yönlerini dengelemenin incelikli
bir yoluydu. Yine de zamanla o etkiler azaldı ve
imparatorluğun büyük kısmında bir daha güç
kazanamadı.
politeizm (çoktannalık) Birden çok tanrıya
inanmak ve tapınmak.
prlnclpatus Roma'nın ilk imparatoru veya
princeps'i (kabaca 'birinci vatandaş' anlamına
gelen Latince bir sözcük) Augustus tarafından
kurulan, tek kişilik hükümranlık sistemi.
senkretizm Ortak özellikleri olduğu düşünülen
farklı tanrıların (örneğin Roma tanrıları ve yerel
tanrıların) birleştirilmesi. Buna örnek olarak
İngiltere'nin Bath kentindeki Sulis-Minerva
verilebilir. Dinsel bütünl eşmenin önemli bir
unsurudur.
Stoacılık Yunan felsefesinin bir kolu (aslen
M.Ö. 334 - M.Ö. 262 yılları arasında Atina'da
bir filozof olan Zenon tarafından bir ·stoada'
veya sıra sütunların arası nda öğretilmiştir) .
Zenon'un yalın ve katı etik öğretileri, erdemin
ve öz disiplinin önemini vurgular.
tanrılar Muazzam Olimpos panteonundan ev
sunakları ve yol ayrımlarına kadar Roma
dünyasının her yerinde mevcut olan sayısız
tanrı.
tapınak Bir veya birden çok tanrıya ithaf
edilen, bir kült. sunu ve kurban yeri olarak
kullanılan bir yapı.
tetrarşi İmparator Diokletianus'un MS 293
yılında yü rürl üğe koyduğu, dört imparatorun
bulunduğu sistemin modern adı (İdari olarak
doğu ve batı şeklinde
iki kısma ayrılan
imparatorluğun her bir kısmında bir kıdemli
·Augustus·, bir de onun astı olan ·sezar"
bulunuyordu.)
Sözlük() 95
 ROMA
PANTEONU
30 saniyede tarih
Panteon, "bütün tanrıl a r"
anlamı na gelen Yunanca bir kelimedir ve
genellikle 12 Olimposlu adıyla anılan tanrılara
atfen kullanılır. Roma panteonunun bu 12 İLGİLİ KONULAR
1 SANiYEDE DAHLMA
Roma panteonunda tanrının Roma 'versiyonu' olduğu düşünülebil ir. Bkz.
İTHAL TANRILAR
yalnızca Jüpiter ve Venüs Örneğin , Roma tanrıçası Venüs, Yunan tanrıçası
gibi ünlil tanrılar delil. Afrodit'in karşılığıdır. Bu 12 tanrı. Titus Livius'un
gübre ve dl$kı tannsı İMPARATOR KÜLTÜ
Sterculius gibi pek de hoş M.Ö. 21ide söz konusu tanrılar onuruna sayfa 104
olmadıkları düşünülebilecek düzenlenen bir lectisternium'a, yani tanrıların
tamlarda benimsenmiştir. heykelleri önünde gerçekleştirilen ayin
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
niteliğindeki bir ziyafete dair anlatısında grup
1 DAKiKADA GEfıll$UllE LİVİUS
olarak ele alınır. Tanrılar bir erkek-bir kadın olacak M.Ö. 59 - M.S. 17
Roma panteonuna yönelik
Kuruluşundan kendi çağına kadar
olarak bilhassa felsefeciler şekilde eşleşerek otururlar: Jüpiter ve Juno, Ro ma'nın bütün tarihini yazan
arasında yaygın olan bir Neptün ve Minerva. Mars ve Venüs, Apollon ve tarihçi
diğer yaklaşım, en üstün
Oiana, Vulcan ve Vesta, Merkür ve Ceres. Roma AUGUSTUS
olduğu düşünülen (ve Jüpiter M.Ö. 63 - M.S. ,,.
olarak adlandınlabilecek) bir panteonu ifadesi aynı zamanda 'bütün Roma
M.Ö. 31'de principate dönemini
tanrının varlıAında ısrarcı tanrıları' anlamına da gelir ki bu tanrıların sayısı başlatan , Roma'nı n ilk
imparatoru
olmak, ancak ikincil öneme hayal edilemeyecek kadar çoktur. Gerek
sahip (eski Yunancadan tanrılaştırılmış imparatorlar, gerekse Romalılar
hareketle daimon v~a
türüm olarak tarafından benimsenen 'yabancı' tanrılar bu 30 SANİYEDE METİN
adlandırılabilecek) başka sayının artmasına katkıda bulunmuştur . Birden Ailsa Huni

tanrıların da vartıAını kabul fazla tanrıya inanan Romalılar ayrıca belirli

etmek şeklindedir. Bu tür bir
inanca çoAunlukla Yunanca
tek tanrıya inanmak
anlamına gelen henoteizm
adı ven11r. Henotelzm. yine
Yunancada sadece ve sadece
tek bir tanrıya inanmak
anlamına ııeltn
monoteizmden farklı
tutulmuştur.
ed ilmiştir.
durumlara özgü çok sayıda tanrıya da
Romolı/or, Jüpiter'in
tapınmışlardır. Umudun vücut bulmuş hali olan başını çektiği ona
Spes, doğum tanrıçası Lucina ve gübre tanrısı Roma tanrılarına
Sterculius böylesi tanrılardır. Panteon aynı
topluca hitap etmek
zamanda meşhur bir Roma tapınağını n adıdır; bu için Yunancadaki
tapınak Augustus döneminde ve muhtemelen sözcüğü benimsediler.
' bütün tanrıldıı' onurlandırmak için inşa Aynı adla anılan
tapınak, "bütün
tanrılara" adanmış
olabilir.

J SANIYIDI DAULMA
Romalılar. imparatorlukları
bilyilrken keşfettikleri yeni
tanrıları da alenen
benimsediler. Ne kadar çok
tlnnlan olursa o kadar iyi
olduiıı inancındaydılar.
J DAKiKADA GUll$Lllll
Yabancı tanrıları
benimsemeleri. Romalı
çoktanrıcılan dlnt açıdan
şa$ırtlCI blc;lmde~lü
gibi gösterebihr ancak yeni
tannlara açık olmalanndan
devletin faydatandılını
dü$iinınek de mümkündür.
Romalıların Antikçal'da
dünyaya hükmetmesinin
nedeninin tüm tanrılara
tapınan tek~ olmaları
oldu8U da zııman :r.aınan
dile ptirllir. ômeiın
Kibele, siyasi rakibi
Kartaca'ya kar$I Roma'ya
avantaj~
iddia eden bir dini metne
başvı.ulmaından sonra
bupkil 1liıtdye'den M.0.
204'te ithal edilmiştir.
İTHAL TANRILAR
30 saniyede tarih
Roma dünyasında o kadar çok
tanrı vardır ki Roma' da yazılmış bir romandaki
Quartilla adlı karakter 'yolda yürürken bir tanrıya
çarpma ihtimaliniz, bir insana çarpma ihtimalinizle İ LGİLİ KONULAR
aynıdır' diye bir espri yapar. Fetihlerle topraklarını Bkz.
büyüten devletlerin çoğunun aksine Romalılar İMPARATORLUK VE BÜYÜME
sayfa 26
karşılaştıkları yabancı kültleri ve tanrıları,
ROMA PANTEONU
bu kültler ve tanrılar 'Romalı olmakla' hiç
sayfa 96
bağdaşmasa bile yıkıp geçmek yerine kendi
HIRİSTİYANLIK
tanrıları gibi benimsedikleri için Quartilla'nın nereli
sayfa 100
olduğunu anlamak hiç de zor değil. Doğu 'dan
ithal edilen bir tanrı olan Mithras, mermer
rölyeflerde tepesi sivrice bir Frig şapkası takmış 3 SANİYEDE BİYOGRAFİ LER
OVİDİUS
biçimde betimlenir. Kibele ise ithal edilmiş önemli M.Ö. 43 - M.S. - 18
bir tanrıçadır; onun adına hadı m edilmiş rahiplerin Eserleri birer klasik mitoloji
kaynağı olarak son derece etkili
tef eşl iğinde ağır ağır yürüyüp kendilerinden olan Romalı şair
geçerek gerçekleştirdikleri geçit töreni, Romalı TİYANALI APOLLON
pek çok izleyiciyi şoka uğratmıştır. D iğer tanrılar M.S. 1. yüzyıl
Küçük Asya'daki Roma vilayeti
Roma kültürüne yabancı bir tanrıyla Romalı bir Kapadokya'dan bir hatip ve
tanrının bütünleşmesi anlamına gelen senkretizm filozof
süreci aracılığıyla girmiştir. İngiltere'nin Bath TITUS FLAVİUS JOSEPHUS
kentinde tapınıla n Sulis Minerva, Kelt tanrısı M.S. 37- 100
Romalı Yahudi bilgin, tarihçi ve
Sul ile Roma tanrıçası Minerva'nın birleşimidir. azizlerin biyografilerini yazan bir
biyografi yazarı
Bu şekilde vücut bulmuş olan bir diğer tanrı
Hermanubis, Romalıların muhayyilesinde daha
30 SANİYEDE METİ N
büyük zorluklar yaratmıştır. Bu tanrının gövdesi, Ailsa Hunt
haberci tanrı Hermes'in gövdesiyken başı, çakal
Romalıların farklı
başlı M ısır tanrısı Anubis'in başıd ı r. Romalıları yeni
tanrıları aynı varlığın
t;ınrılar benimsemekten alıkoyan çok az şey vardı farklı formlarıolarak
ama tapınanları, diğer tanrılara karşı hoşgörüsüz görmeleri onları bir
olan Yahudi ve Hıristiyan tanrıları gibi tanrılara arada tutan unsurlardan
düşmanca davranılabiliyordu biri olmuştur.

J SANIYUI DAIAUll
ilkbaşta hor pülen bir
azınlık olan Hıristiyanlar o
plerde iıç yüz yıl sonra
bir Hıılstlyanın Roma
düırjasına hüluııedecqlnl
akıllannın uanlan blle
geçiremezlerdi.
J DMllClDl GDll$Lllll
Romalı Paganlar doial
olarak Hk başta
Hırlstlyanhp. Yahudlliiin
bir mezhebi olduiunu
düşilndü. Romalılar kısmen
Yahudilerin yalnızca tek bir
tanrıya iman etmekte
ısrarcı olmaları nedeniyle
ıaun süredir YalıudiHle
~ve Yalıudihlde
ilgili önyqılannı
Hıristiyanlıla da yansıttılar.
Omepı, ROlllllı Pasanfar
Yahudileri Kudiis'teki
tapınakta bir . . .
tapınmakla suçlardı. Bu
hakambir~
çarmıha gertlmi$ bir '1'ie
taptMıaSınl pteren
çarpıcı bir Roma dwar
resminde de yinelenmişti.
HIRISTIYANLIK
30 saniyede tarih
Roma İ mparato rlu ğu'nda ki
Hıristiyanları, arenada aç aslanlara yem edilmek
gibi korkunç bir sona sürükleyen neydi?
Hıristiyanlar, dini vecibelerini ilk başta kiliselerde
İLGİLİ KONULAR
değil, kendi evlerinde yerine getiren, azınlıktaki Bkz.
bir dini grup olarak ürkütücü söylentilerin KONSTANTİN
sayfa 102
yayılmasına karşı savunmasızlardı. Örneğin,
ÖLÜM VE ÖLÜMDEN SONRAKİ
İsa'nın "kanını" ve "etini" yeme ayini olan
YAŞAM
komünyon, yamyamlık olarak yorumlanmıştır. sayfa no
Daha da ilginci, Hıristiyanlar çoğu kez ateist
MEZARLAR
olarak görülmüştür. Yalnızca tek bir tanrıya sayfa 132
inanmakta ve ibadet etmekte ısrar etmeleri
nedeniyle Hıristiyanlar, ilahi gazaplarını devlete 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
PAVLUS !ASLEN ŞAUL)
yöneltebilecek tanrıları tehlikeli bir biçimde M.S. 1. yüzyıl
küçümseyen kişiler olarak değerlendiriliyorlardı. Yahudi iken H ıristiyan olup
Akdeniz dünyasında vaazlar
Yine de Hıristiyanlı k, pek çok kişi için fazlasıyla vermek suretiyle misyonerlik
yapmıştır.
ilgi çekiciydi. M.S. 312'de Roma dünyasına
Hıristiyan bir imparator olan Konstantin
hükmetmiş, onun döneminde Hıristiyanlık hızla
30 SANİYEDE METİN
yayılmıştır. Hıristiyanlık inancını benimseyenlerin
Ailsa Hunt
ölümden sonra diri leceği vaadinin elbette bunda
büyük etkisi olmuştur. Roma' da Hıristiyan
mezarlarının duvarlarındaki imgelerin, örneğin bir
balinanın karnından kurtarılan Yunus tasvirinin bu
vaadi temsil ettiği düşünülmektedir. Hıristiyanlık,
Roma'daki köleler ve kadınlar gibi "mazlum"
Hıristiyanlar
gruplara ideolojik olarak çekici gelmiş olabilir.
Romalılardan
Pavlus'un bir mektubundaki meşhur bir pasajda
düşmanlık görüyordu
kölelerle hürler, kadınlarla erkekler arasında ve onları aslanlara yem
hiçbir fark olmadığı savunulur ki bu ifadeler çok etmek, Romalılar için
tartışılmıştır. (o zamanlar) bir
eğlence şekliydi.

J SANIYIDI DAIALMA
Roma imparatoru,
tıenzersız bir güce ve
makama sahipti. iqıarator
kültü, cn.ı bu denli farlclı
kılan ve bir tekilde "bir
ölilmlOden fazlası" haline
aetiren sebepleri
açıklamanın bir yolu oklu.
J DAlllADA GU11$UMI
Bir imparatoru gilrilp ona
dokunan pek çok ~nin.
onun tanrı olamayacalı
konusunda ikna ofdulunu
düşünmemiz mümkündür.
Ne vıır ki Romalılar,
imparatorun "halihazırda
tanrı• oldutuna pozitif
anlamda vurgu
yapıyorlri. Apollon fbi
ııeçıni$te kalmş bir
tanndansa. Auptus fbi
·p 6nilnde"bir tanrıya
tııpmılk onlara daha
anlamlı gellyonlu.
lıııparatorı. içinse dunım
nUıtemelen farlclıydı.
Vesplslan'ın iifflm
d6$elinde. "Ah hayır,
samrmı tlnrı oluyonım.•
diye espri yaptılı rivayet
tdillr.
. .. ..
iMPARATOR KULTU
30 saniyede tarih
M.Ö. 44'te Jül Sezar onuruna
yapılan cenaze oyunl arında bir kuyrukluyıldız
gökyüzünü uçtan uca kat edince birçok kişi
bunu, ölen diktatörün tanrıl ık mertebesine İLGİLİ KONULAR
eriştiği şeklinde yorumladı. Çok geçmeden, Bkz
Sezar'ın evlatlığı ve Roma'nın ilk imparatoru JÜL SEZAR
sayfa 22
Augustus, bastırdığı paralarda kendini 'tanrının
İMPARATORLUK DÖNEMİ
oğlu' (divi filius) olarak sunmaya başladı.
sayfa 24
Augustus'un tebaası, kendisiyle siyasi ittifak
SİKKELER & PARA Bİ RİMİ
içerisinde olduklarını imparatora göstermek ve
sayfa 60
onun eşsiz siyasi iradesine biat etmek konusunda
pek hevesliydi. Bunu yapmanın yollarından
biri de bir şekilde imparatorun kutsallığına 3 SAN İY EOE B İ YOGRAFİ LER
JÜL SEZAR
vurgu yapacak biçimde dini söylemlerden ve M.Ö. 100 - M.Ö. 44
eylemlerden faydalanmaktı. Bu bağlamda önceki Romalı siyasetçi ve diktatör
iki yüzyılda Yunan krallarına atfedilen hükümdar AUGUSTUS
kültü, işe yarar bir model olarak ön plana M.Ö. 63 - M.S. 14
Roma principatus'unu kurdu ve
çıkıyordu. Yine de Augustus'un ilahi statüsünün Roma'nın ilk imparatoru oldu.
ne olacağı konusunda tereddütler vardı. Bugünkü
NERON
Fransa'da bulunan Narbo şehrinde yaşayanlar, M.S. 37 - 68
Roma'nın beşinci imparatoru.
doğrudan Augustus'un şahsı için değil. ' ilahi Delili ği ve zalimli~iyl e hatırlanır.
ruhu' (numen) için bir sunak yaptılar. Ne var ki
Augustus'tan sonra bu ihtiyatlılık büyük ölçüde
ortadan kalktı ve imparatorluk ailesinin giderek
artan sayıda üyesine çok daha sık bir şekilde 30 SANİYEOE METİ N
Ailsa Huni
kurban sunulmaya veya tapınılmaya başlandı.
Örneğin, Neron'un karısı Poppaea doğum
İmparator kültü,
yapınca rahipler sağlıklı doğum için şükürlerini
insanların imporotorloro
sunmak üzere kı ırh;:ın l;:ır kP<;tiler; bebek dört siyasi ve dini olarak
aylıkken ölünce ise tanrılaştırıldı ve adına bir boğ/anmasını sağlıyordu
tapınak inşa ettirilip o tapınağa rahipler atandı. ve imparatorluğun
birleştirici faktörüydü.

1 SANIYIDI DAIALMA
Roml clünyasındl uzııktakl
yıldızlar olsun, lwrbiıı
edilen bir koyllıun le;
cııpılan olsun. pek çok
~ tmanlan mesajlar
pnek mlriündli.
J DAKiKADA GDl$LDll
AstroloJI ve kehanet
51111tları herkes için ikna
edici delildi. Romah amiral
C1audius Fulcher, sunu
tahıllarım yemek istemeyen
kutsal tavuklarını
ııoverteden denize atmıJ,
"Yemiyorlarsa içerler"
demiJ, sonrasında saYaJ1
kaybetm!Jtlr. Clcero,
~ Oıerine adlı
diyakılunda hayvanlann
davranl$lanndan ilahl
mesajlar çıkarmaya
çalşanlarll üy eder.
"Platon'un Devlet adı
eserinin tıendelci niishıısını
fareler kemirse devletin
büyiik bir tehlike altında
oldutunu mu düJilıımeın
preldr? Neticede
keınlrmek. farelerin asli
ı,ıc:ttr• diye espri yapar.
ASTROLOJİ &
KEHANET
30 saniyede tarih
Astroloji bugün pek çok ki şinin
hayatında, günlük gazetede okudukları burç
yorumlarından daha fazla yer tutmaz. Oysa
Roma dünyasında astroloji, t oplumun tüm İLGİLİ KONULAR
kesimlerinde popülerdi. İmparator Tiberius, Bkz.
saray astroloğu Thrasyllus'a çok fazla bel KURULUŞ
sayfa 16
bağlamasıyla ünlüydü. Diğer taraftan astrolojik
ROMA'NIN KONUMU
alametler. tanrı Mithras'ın son derece yaygın
sayfa 18
olan gizem kültüne inanan sıradan Romalılar
için de önemliydi. Örneğin, Roma'daki bir DUVAR YAZILARI VE
RESiMLERi
Mithras tapınağındaki bir duvar yazısında koç sayfa 90
burcunu temsil eden Aries'ten bahsedilmekteydi.
Benzer şekilde kehanet de Roma' da günlük 3 SANİYEDE B İYOGRAFİLER
CİCERO
siyasi hayatın yaygın bir unsuruydu. Kehanet, M.Ö. 106 - M.Ö. 43
kuşların davranışları, kurban edilen hayvanların Romalı hatip, siyasetçi ve fe lsefi
eserler vermiş yazar
iç organlarının görünümü gibi ilahi mesajları
okumayı da içermekteydi. Devlet rahipleri, Ti BERiUS
M.Ö. 42 - M.S. 37
siyasetçiler belirli davranışları ortaya koymadan Roma'nın ikinci imparatoru (M.S.
önce bu gibi yöntemler aracılığıyla tanrıların 14 - M.S. 37 arasında hüküm
sürmüştür)
iradesini "sınamak " için görevlendirilirdi.
Mitolojiden meşhur bir örnekte ilk Romalılar 30 SANİYEDE METİN
Romulus ve Remus, bu şeki lde bir siyasi karar Ailsa Huni
verir. Roma'yı hangi tepe üzerinde kuracaklarına
dair bir mücadeleye tutuşan Romulus ve Remus,
kendi seçtikleri tepelerden kuşları gözlemleme Alametleri gözlemlemek,
Romalıların
kararı alırlar. Romulus 12 akbaba görür, Remus
meşgalelerinden biriydi.
ise yalnızca 6. Bu da Romulus'un kararının nihai
Müneccimler, siyasi
karar olacağı anlamına gelir. veya askeri bir adımın
tanrılar tarafından
onaylanıp
onaylanmadığını
söylerdi.

J SA•IYDI DAIALMA
Romalılara ıııre felsefe,
insana evrenin dcılasn.
evrende vilıtlni nasıl
geçlrebllecetn"' zaman
zaman ondan nasıl uzak
kilacaiım 6lretir.
J DAKllADA Gnlp.11111
Roma felsefesi Yunan
felsefesine çok şey
borçludur. Ömeiin
Epikürcüler. isimlerini
Lııcretius'un "Evrenin
Yapısı Üzerine• adı enfes
~yan ilahi bir figür
olarak tasvir ettijl Yunan
Epikür'den almışlardır.
Lucretlus bu şiirinde
l.atlncenin •yo1ısu11utuıuı•
Yunan felsefesi
kavramlannı kolayca ve
tam olarak dile setJrmesinl
~s6yleyerek
dert yanar.
FELSEFE
30 saniyede tarih
Stoacı lı k ve Epikürcülük, Roma
dünyasında popüler olan pek çok felsefe kuramı
arasında en önde gelen ikisiydi. Köleyle hür
arasındaki ayrıma dayanan bir toplumda Stoacı lar
İLGİLİ KONULAR
hepimizin duygularımızın kölesi olduğunu Bkz.
savunuyorlardı. Bilhassa ölüm döşeğinde KÖLELİK
sayfa 38
yıkıcı duyguların üstesinden gelip iç huzura
erişmek için öz kontrolü geliş tirmek, Stoacı etik ÖLÜM VE ÖLÜMDEN SONRA
YAŞAM
kurallarının merkezinde yer almaktaydı. Başka sayfa ııo
çaresi kalmayan bir gladyatörün tuvalet süngerini
boğazına sokmak suretiyle soğu kkanlılıkla kendini 3 SANİYEDE B İYOGRAFİLER
LUCRETİUS
boğarak öldürmesi gibi ·asil" intiharlar hakkındaki
M.Ö. 1. yüzyıl
anekdotları ahlaki açıdan değerlendirmek "Evrenin Yapısı Üzerine" isimli epik
şiiri
yazan Epikürcü filozof
popülerdi. Ne var ki Stoacılık sadece bir hayat
tarzı ile ilişkili değildi. Stoacılar, insanoğlunun EPİKÜR
M.Ö. 341 - M.Ö. 270
ruhuyla bezenmesi gibi ilahi unsurlarla bezenmiş Epikürcülük ekolünün kurucusu
olduğunu iddia ettikleri dünyanın doğası nı da Yunan filozof. İyi bir yaşamın nasıl
sürülebileceği. acı çekmeden nasıl
öğretmişlerdir. Epikürcüler bu noktada ayrışır; yaşanabileceği ve insan
toplumunun ortaya çıkardıklarmın
onlara göre dünya, atomlardan ve boşluktan keyfinin nasıl sürülebileceği
soru larına yanıt aramı ştır.
ol uşur. Onların etik öğretisi, zevkin en önemli
değer olduğu ama bunun, karşıtlarının iddia
ettiği üzere, sürekli bedensel zevklere gark 30 SANİYEDE METİN
olmak anlamına gelmediği şekli ndedir. Örneğin Ailsa Hunı
Lucretius, duygusuzca yapılan seksin en iyisi
olduğunu öğreti r. Zira Epikürcüler, zevke
ulaşmanın duygu ve korkulardan, bilhassa ölüm
Romalı yozorlorın
korkusundan ve daha çok tartışmaya mahal
benimseyip uyum
verecek biçimde tanrı korkusundan arınmakla
soğlodığı Yunan
mümkün olabi leceğine inanır. felsefesi doktrinleri,
Batı felsefesinin de
büyük ölçüde temelini
oluşturmuştur.

J SANIYIDI DAIALllA
Antik Roma'da öh1m. ki$isel
inanca lıalh olarak. özünde
bir ba$1aııeıç ve bir son
olarak görülebilir veya
IJ6rülmeyebilirdl.
J DAKllADA GUll$LDll
Ölümden sonraki yaşamın
yapısı tıelimz olduitJndan
Romalı pek çok şair, edebi
ölilmsüzlüieulaşınaya
çalıJtı. Horatlus, yazdığı
şiirlerle tunçtan daha kalıcı
bir anıt diktllini ve bu
yüzden asla ölmeyeceğini
söyleyerek övünür. Ovldius,
Metamorphoses adlı
eserini. pirlerinin daima
okunacaiını s6yleyip
b6bürtenerek bitirir. Bunu.
harib $ilrinin son ve
muzaffer sözcüiünü
"Yaşayacatıml • anlamına
gelecek $lklkle yazarak
yapar.
,,. () INlfOıa l lıı.ıç
.. .. .. ..
OLUM & OLUMDEN
SONRA YA AM
30 saniyede tarih
Roma mezar ta şların ın önemli bir
kısmında "NF F NS NC" ifadeleri yazılıdır. Bunlar,
Latince "Yoktum, var oldum, yok olacağım,
umurumda değil" ifadesinin kısal tmasıdır. Bu İLGİLİ KONULAR
esprili mezar taşları, ölümün bizim için önemli Bkz.
LATİNCE LiRiK ŞİİR
olmad ığında ısrar eden Lucretius gibi filozofların
sayfa 88
en sevdiği ifadeyi barındırıyor olsa gerek.
DUVAR YAZILARI VE
Lucretius, mezar taşları argümanıyla olduğu gibi RESİMLERİ
"simetri argümanıyla" da ünlüdür; bu argümanda sayfa 90
şu soru sorulur: Doğmadan önce canlı MEZARLAR
olmamamız bizi alakadar etmemişse, öldükten sayfa 132
sonra yok olmamız bizi neden endişelendirsin?
J SANİYED E BiYOGRAFİLER
Bununla birlikte pek çok insan, ölümden sonraki
LUCRETİUS
yaşam konusunda açık bir endişe taşıyordu: M.Ö. 1 . yüzyıl
·Evrenin Yapısı Üzerine'" isimli
Binlerce Roma mezar taşı yazısı, "yeraltı
epik jiiri yazan filozof
dünyasın ı n tanrılarına" ithafen yazılmıştı r.
VERGILIUS
Vergilius. Aeneis adlı eserinde, bu yeraltı M.Ö. 70 - M.Ö. 19
dünyasının çok bilinen bir tablosunu çizer; Baılıca üç eseri Çoban Şiirleri,
Köy Şiirleri ve Aeneis olan şair
günahkarlar işkence görmektedir. örneğin Sisifos
kayasını yokuş yukarı itmekte ancak kutsanmış
ruhlar Elysium'da keyif sürmektedir. Ölümden
sonra yaşam kavramı, Antik Romalıların JO SAN İY EDE METİ N
benimsediği gizem kültlerinde de önemli bir yere Ailsa Hunt
sahiptir ancak bu kültler gizli ve gizemli
tutulduğu için haklarında pek bir kanıt yoktur. Bu
kanıtların bir kısmı, insanların inançlarına dair Toplumun her
kışkırtıcı birer iz bırakır. Buna örnek olarak, İsis kesiminden Romolılor
kültünü benimsemiş birinin yeraltı tanrıl arından, için rölyef oymolorı ve
ölmüş karısını "soğuk suyla' yıkayarak köşeli büyük harflerle
diriltmelerini istediği bir yazıt verilebilir. yozılon yozı, ölmüş aile
üyelerini ve arkadaşları
anmak için birer araçtı.
MiMARİ, ANITLAR &SANAT
SÖZLÜK
bazilika Bir Roma şehrinin forumunda sıklıkla
rastlanan, banka işlemleri, mahkemeler ve
diğer günlük işler için kullanılan. sütunlarla
ayrılmış koridorlu salonlar.
beton Mimariye Roma'nın yaptığı en büyük
katkılardan biri; her şeklin verilebileceği, su
altında bile donması sağlanabilen çok amaçlı.
sağlam bir madde.
cella Bir Roma tapınağında, içinde bir tann
veya tanrıçanın heykelinin bulunabileceği iç
oda.
columbariı Tam anlamı 'güvercinlikler;·
Roma'nın yoksul ve orta halli sakinlerinin
yakıldıktan sonra küllerinin konduğu kapların
saklanması için duvarları boyunca oyuklar
bulunan mezar odaları.
Dor düzeni Sade bir başlıkla sonlanan heybetli
yivli sütunlardan oluşan, sütun pervazı frizinin
metope paneller ve triglif adı verilen oluklu bir
süslemeyle bölmelendiği bir sütun düzeni.
düzenler Sütunlar ve bunların başlıkları ve
pervazlarından meydana gelen mimari stiller.
Bir düzenin seçilmesi (bu genelde Dor. ion ya
da Korint düzeni olurdu) birtakım biçim ve
orantı kurallarını da beraberinde getirir ve
binanın ' ritmini' ya da genel stilini belirlerdi.
" ekmek ve eğlence" panem et circenses.
im pa ratorların Roma' da yaşayan şehirli nüfusa
ucuz gıda ve ücretsiz eğlence sağl amak
suretiyle gösterdiği bonkörlüğü ifade etmek
için kullanılan deyiş.
fresk Doğrudan ıslak alçı üzerine yapı lan duvar
resmi şekl indeki süsleme. Roma evlerinde
sıklıkla mitolojik sahneleri veya mimari bakış
açılarını resmeden freskler bulunurdu.
İon düzeni Başlıkl arının köşelerinde kıvrımlı
volütler bulunan, sütunları Dar düzeninden
yüksekliklerine oranla daha ince olan bir
mimari düzen.
katakomblar M.Ö. İkinci yüzyıldan itibaren,
Roma çevresinde çoğunlu kla Hıristiyan ve
Yahudi toplu l ukları tarafından kayalara
oyularak yapılan yaygın yeral tı mezarı dehlizleri
ağı.
Kompozit düzen Korint düzeninin Roma'daki
çeşid i , bu düzenin yaprak figürlerini İon
düzeninin kıvrımlı volütleriyle bi rleştirir.
Korint düzeni Oyma kenger yaprağı dizileri
biçimindeki figürlerle süsl enmiş gösterişl i
başlıkları kolayca fark edilen bir sütun düzeni.
Gösteri şi ve zenginliği ifade etmesi nedeniyle
Romalı mimarlar tarafından tercih ed ilmiştir.
manes Antik Roma'da ölülerin ruhları; manes,
merhumların "hayaleti" veya "silueti" gibi bir
anlama geliyor olabilir.
Mimarlık Onrine Augustus devri mimarı
Vitruvius tarafından yazılmış, mimarlık uzerine
on kitaptan oluşan ilmi eser. Teori, malzemeler.
inşa araçları, kamusal ve özel binaların inşası ve
askeri teknoloji konularını kapsar
mozole Bir kişi veya hanedan için inşa edilen
görkemli anıt mezar. Adını antik dünyanın yedi
harikasından biri olan, Kral Mausolus'un
Halicamassus'taki !Bodrum) mezarından alır.
payanda Bir tonoz çatının ağırlığını taşıyan
destek parçalan !sütunlardan daha heybetlidir).
podyum Bir tapınak veya başka bir yapının
üzerinde durabileceği, bu yapıyı zemin
seviyesinden yükselten platform.
sütun Dikey. yük taşıyıcı direkler; klasik
mimarinin temel birimi, zamanla gelişerek
değişik düzenler edinmiştir.
sütun başlıfı Gövde ile sütun pervazının alt
parçası !baştaban) arasında yer alan, en ustteki
sütun elemanı. Dor, İon ve Korint düzenlerini
birbirinden ayırmanın en kolay yolu sütun
başlıklarına bakmaktır.
sütun pervazı Klasik bir binada sütun
başlıklarının üzerinde yer alan yatay üst yapı.
Her bir düzende bu parçanın yüzeyleri için bir
süsleme biçimi belirlenmiştir.
templum Teknik açıdan tam bir tapınak binası
olmasa da, kutsal bir ritüelle açılan ve içinde bir
mabedin bulunabileceği alan.
tesserae Bir mozaik oluşturmak üzere belli
düzenlerde döşenen. taş veya camdan yapılma
küçük küpler.
Toskan düzeni Oor benzeri sade, basit bir
sütun düzeni.
Triumphatores Triumphator, •triumph" adı
verilen ve askeri ve politik başarının en üst
düzey kutlama merasimi olan görkemli bir
zafer yürüyüşü için hak kazanan muzaffer bir
Romal ı generale verilen unvandı.
veristik Gerçeği olumsuz yanlarını örtmeden
bütün ayrıntılarıyla verme fikrini vurgulayan,
otoriteye işaret etme amacıyla yaşlanma
belirtilerini göstermenin tercih edildiği bir
Roma büst üslubu.
Sözlük () 115

J SANIYI DI DAIAUIA
Romalı milllll'far Yunanların
sOtun dOzenlerlni llmış.
flkat onlan kendi estetik
amaçlarına uydurnk
Toskan ve ICoınpcızlt
düzenler albl yeni fumılar
ortaya çıkaımı$1aıdtr.
J DAllKADA GDl$LDll
R1111111lı mimarlar dekoratif
sütun dizilerini bütün yapı
çeşitlerinde kulanmı$1ardır
·çeşmelerde, geçitlerde ve
özellikle de tiyatroda sahne
arkasında. Colosseuın
bunun i)'i bir 6rnejldtr:
buradaki "g6ınıne" y.ınııı
sOtunlar y;ılııızca yüzey
dekamyonudur. yapısal bir
amaçlan yoktur VI! revildı
üç btın her birinde farldı
bir clilzen IToskan. lon veya
Korintl lwlanılınştır.
Birçok binD ise ışılı VI!
&6lae kullnımı. renkli
mermerler VI! spiral yivler
Bibi ÖZIÜ" efektlerle
gönellllı~.
SÜTUN DÜZENLERİ
30 saniyede tarih
Atina'daki Partenon gibi Yunan
tapı nakları , görsel dillerini tamamen değişik
sütun "düzenlerinin' orantıları ve süslemeleri
üzerine kurarlar (yani, sütun ve onun bağlı
İLc;İLİ KONULAR
olduğu üst yapı ya da 'pervaz' üzerine). Romalı Bkz
mimarlar da bu mirasa ve her bir düzenin COLOSSEUM & CIRCUS
MAXIMUS
oluşturuluşuna hakim olan kurallara önem
sayfa 118
vermişlerdir: sağlam, maskülen Dor düzeni; ince,
TAPINAKLAR
feminen İon düzeni (Vitruvius bu düzenin kıvrımlı sayfa 120
başlıklarının bir kadının "zarif kıvırcık saçlarını'
ZAFER TAKLARI
andırdığını yazar); oyma kenger yaprakları ile sayfa 126
diğerlerinden daha gösterişli Korint düzeni.
Özellikle Korint düzeni ile onun yakın akrabası
olan Kompozit düzen, Romalıların ayrıntılara olan 3 SANİYEDE BİYO[;RAFİLER
ŞAMLI APOLLODORUS
sevgisine hitap etmiştir. Ayrıca tamamen simetrik faal. M.S. z. yüzyıl
olma avantajına sahip ol maların ın sonucunda Yunan mühendis ve Trajanus'un
baş m i marı.
da bütün yapı çeşitleri için kullanışlıdırlar. Bu
sebeple, Romalı mimarlar bu düzenlerden fazlaca
30 SANİYEDE METİN
yararlanmış ancak sütunu da kademeli olarak
Matthew Nicholls
köklerinden çok daha öteye taşımışlardır. Yunan
mimarisinde sütun, binanın çatısının ağırlığını
temele aktaran yapısal bir elemanken; Roma Sütunun dekoratif ve
şatafatlı bir unsur
mimarisinde ağırlığı taşıyan çoğunlukla heybetli
olarak kullanımı,
beton payanda ve tonozlar olmuş, sütunların
veya sütun elemanlarının da aslında hiçbir şeyi Vitruvius ve onun gibi
taşımayan ve giderek karmaşıklaşan dizilişlere
sadelik yanlısı diğer
sahip dekoratif ayrıntılar olarak kullanılabilmesi
mimarların
hoşnutsuzluğuna
sağlanmıştır.
rağmen, Roma
mimarisinin kendine
özgü bir görsel kimliğe
sahip olduğu anlamına
gelmekteydi.

J SAlllYDI DA1AU1A
Cilaclyatilr clilvi)şllrl ve
araba,...... için inp
edilmiş a&kemli
stadyumlar, lmpntGrfann
Roma'dil bu oyunların
popOlerlillnl pllştlrmek için
yaptıklarını pteı ıııektedlr.
J DAlllW GINi$Lllll
"Colosseum" adı. imparitor
Neron'un devasa bir
~.yani
"Colossus"tan gelmektedir.
Neron'un devrilmesinden
sonra bu heykel~
tanrısının biçlnn
scılcıılmuş ve adı dil
yBınındakl. A!Sllll adı
F1avian Aınfltıyatrosu olan
devna stadyuma
verllmiştlr. ~
şalrlerl pev blllnclyle
luındllerlneefeıa
~lmparıtorlan
iivmılş fakat daha teldlfslı
bir llslubıı sahip oları ilk
1"ri CMdlus. Clrcus'un
sılu$*~~1ıız
tavllmak için iyi bir'lf!I
oldı4unu~·
COLOSSEUM &
CIRCUS MAXIMUS
30 saniyede tarih
Eğlence amacı na yönelik olarak
inşa ed ilmiş yapılar, Romalı liderlerin şehir
nüfusunu hoşnut tutmak için 'ekmek ve
eğlence· sağlama görevini ne kadar ciddiye
İLGİLİ KONULAR
aldığını göstermektedir. Roma'nın gladyatör Bkz.
dövüşleri (Colosseum) ve iki tekerlekli araba ECLENCE &. SPOR
yarışları için (Circus Maximus) inşa edi l miş yapıları,
sayfa 68
gereğine uygun biçimde bu yapıların dünya
üzerindeki en büyük ve en güzel örnekleriydi. 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
Colosseum, Roma'nın ilk amfitiyatrosu değildir CALIGULA
M.S. 12- 1+1
ancak M.S. 7o'li yıllarda inşa edilmesinin hemen Araba yarışına olan düşkü nlüğü
nedeniyle kötü bir şöh rete sahip
ardından klasik mertebesine yükselmiştir. Oval
olan imparator (hüküm sürdüğü
arenası dövüşçülerin, hayvanların ve arena yıllar M.S. 37-41). Bu düşkünlüğü
öyle bir düzeydeydi ki bir keresinde
malzemelerinin tutulduğu karmaşık yeraltı bir atı konsül yapmaya çalışmıştı.
odal arının üzerinde yer al ı r; yerüstündeki oturma
düzeni de Roma'nın toplumsal yapısını yansıtırdı: 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
ne kadar önemliyseniz aksiyona o kadar yakın
otururdunuz. Askeri bir deha olan imparator
Vespasian tarafı ndan Neron'un hal kın nefret
ettiği sarayının yerine inşa edilen bu 50 ooo'den
fazla koltuklu stadyum, yeni hanedanın halka
yakınlığını ve coşku dolu Roma zevklerini
simgeleyen, özenle atılmış popülist bir adımdı. Romo 'nın halk
Colosseum yakınındaki Circus Maximus da, gösterilerinin ve
eğlencelerinin
Palatino ve Aventine tepeleri arası ndaki uzun
sahnelendiği bu iki en
ve dar vadiye kurulmuştur. M.S. İkinci yüzyılda
büyük etkinlik olanı,
Circus Maximus, yarışların ne kadar popüler
halkın boş vakitlerini
olduğunu yansıtacak şekilde, çeyrek milyon
geçirmesinde merkezi
i71Pyiriyi taşıyabilmesi için defalarca yeniden inşa öneme sahiptir ve
edilmiş haldeydi imparatorluk çapında
benzeryapılar için
örnek teşkil etmiştir.

J SANIYIDI DAIAUIA
Taıpınaldar, Roma'nın
koruyucu tannllnlıa ibadet
için ıtıtıtamıı. &öz alıcı
kamusal blnalir
~-
J DAlllllADA Gllll$Ulll
Romalı mimarlar aeleneksel
tapınak lılçimlerl Ozerinde
deneyler yapabiliyordu.
Roma'da bulunan. tüm
tannlara adanmış Panteon
bunun güzel bir ömeildir:
Bina önden bakıldıtvııfa
sütunlu sundurmasıyla
alışıldık bir tapınaiı andırır.
Ancak dikdörtpnsel
cella'mn yerinde halen
dünyanın en büyük betan
kubbelerinden biri ıQn
yapıyı tlllYllll naımam bir
yuwrllk alan yer
almaktadır: o zamanlnı
yazarlannılıın biri bınıln
Kök lwlıbeyi andırdıtını
~. Ba$bblrçok
tapınak aftı!, bınsı da
ııms. d6n0ştürillerek
korunmuştur.
TAPINAKLAR
30 saniyede tarih
Din, Roma dünyasında kamusal
ve özel alanlara işlem iş durumdaydı. Evlerde, iş
yerlerinde ve kavşaklarda mabetler ve sunaklar
bulunurken, bazı kültlerin taraftarları (örneğin
İ LGİLİ KONULAR
Mithras'ınkiler) kapalı, gizli odalarda toplanırdı. Bkz.
Asıl ta nrılar içinse daha somut, kamusal binalar SÜTUN DÜZEN LE Rİ
sayfa 116
gerekliydi Latince ' templum' kelimesi, aslında
'kutsanmış alan' anlam ına gelmektedir; örneğin, FORUM
sayfa 122
senatonun toplandığı yerler templum olmak
zorundaydı. Ancak genel olarak baktığı mızda , BETON 8. TONOZ
sayfa 152
İngilizce 'deki ' temple' yani ' tapınak' kelimesi
tanrıların onurlandırılması ve onlara ibadet için
dikilmiş kamusal b ina ları nitelemektedir. Zaman 3 SAN İYEDE B İYOGRAFİLER
HADRIANUS
ve mekandaki değişikliklerle geçirdikleri birçok M.S. 117-138
değişimle beraber bu binalar fark edilebilir bir Panteon'un inşasına nezaret
eden imparator.
mimari şablona uyarlar. Romalılar, Yunanl ıların
sundurma lı, bir iç oda veya cella'ya ve taş NUMA POMPILIUS
ö. M.Ö . 673
sütun sıralarıyla desteklenen bir çatıya sahip Romal ıları n şehrin antik dinsel
dikdörtgensel bina örneğin i takip etmişlerdir. törelerinin çoğunu
daya n dırdıkla rı,
efsanevi ikinci
Etrüsklü komşularından da tapınağı çok Ro'!'a kralı !hüküm sürdüğü yı llar
M.0. 715-673)
basamaklı bir merdivenle çı kılan, ön tarafında
genelde kurbanlık sunağı bulunan yüksek bir
podyum üzerine kurma fikrini ve bu dramatik 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
mimariden yararlanılan dini ritüelin büyük bir
kısmını a lmışlard ır. Bunun gibi kutsal binalar
Roma kentlerine kendi mimari karakterlerini
Tapınak, M.S.
vermekteydi: Sadece Roma'da Forum dahilinde
Dördüncü yüzyılın
birçok tapınak bulunmaktaydı ve hemen
sonlarına kadar dini
bitişiğindeki Cıpitol Tepesi'nde Jupiter Optimus
ibadetin odak noktası
Maximus'un büyük tapınağı şehri tepeden olmuştur ve klasik
görürdü. mimarinin en ikanik
örneklerinden biridir.

1SA•IYIDI1A1AWA
Fonım. lılr Roma kentinin
. , . . tlplnlldln w
kaınusll blıı.ı.mı
lılnndıran-ııatydi.
J DAllUDAGD1"'8H
llıitanya'dan Afrika'p.
Roma şelıiıterlnln blblnde
hep bir forum yer ıılmıltır.
Roma Fonınu'nun pece
iyi korunmuJ üst
katmanları, fonımun
ııeHşlm pçmlJlnin
anlaşılmasını zor
kılmaktadır. Vilayet
klntlertnin çııtuıılııkla
Roma'dan model alınarlk
lnJa edilmiş f-*nn
lncelenınesl. lıizlm Roma
Fcııurıl.ı'nun nasıl 11111$ılıp
taklit edlldlllııl--­
yrimcı olmalıtadır.
l.aıııinla. Flımpell atııı hnlı
v!llJ9l lıaıtleri. lama
6mlllni~
fon.lllllnm - trlflllne
lclpatmı$. cfatnık tbrl
...nlilderl ortadan
kaldınıış walanı
lmpıntaıU ı.,ıı.ııerı.
lllltlln Vll~
dcıldurınulllrd
FORUM
30 saniyede tarih
En erken evresinde Roma,
tepelerin üzerine kurulmuş bir köyler kümesiydi.
Bu köylerde yaşayanl ar buluşmak, iş yapmak
ve ölülerini gömmek için merkezi bir alana İLGİLİ KONULAR
ihtiyaç duyuyorlardı ve bunlar için bu tepelerden Bkz
dördünün çevrelediği bataklık alanda karar K URULUŞ
sayfa 16
kıldılar. Roma genişledikçe, M.Ö. Yedinci yüzyılda
bu bataklık kurutulup taşla döşendi ve üzerine ilk TAPINAKLAR
sayfa 120
anıtlar, tapınaklar ve kamusal binalar dikilmeye
başlandı. Böylece, bu alan şehrin ticari, kamusal,
siyasal ve dini yaşamının merkezi haline geldi. 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
Roma'nın boyutları, zenginliği ve başkent olma AUGUSTUS
M.O. 63 M.S. 14
hissi arttıkça, daha görkemli kamu binalarına Roma'nın ilk imparatoru, ana
Forum'u yen i lemiş, Sezar' ın
yer açmak için dükkanlar ve evler kademeli "'imparatorluk Forumu·nu
olarak yıkıldı. Yunan doğusunun ihtişamlı kraliyet tamamlam ış ve bir başka forum
daha ekle m işt ir .
şehirleriyle olan temaslar, M.Ö. İkinci yüzyı ldan
itibaren Yunan tipi "bazilika"ların, yani Forum'un 30 SANİYEDE MET İ N
uzun kenarlarında yer alan, banka işleml eri, Matthew Nicholls
mahkemeler ve kamu işleri için kullanı lan sıra
sütunlu salonların inşa edilmesine yol açtı.
Cumhuriyetten imparatorluğa geçiş, beraberinde
bir başka değişim daha getirdi. Jül Sezar'ın
başlattığı ve varisi ilk imparator Augustus
tarafından tamamlanan şatafatlı bir yeniden
inşa planı görünümündeki değişiklikler, aslında
Forum'un yeni hanedanı onurlandıracak anıtsal
Roma Forumu, şehrin iş
bir bölgeye dönüştü rülmesini ve hanedanın
etkinlikleri ile ticari ve
burada gerçekl eşen her tür etk inliğin odak
dinsel etkinliklerin ve
noktasında olmasını sağlamıştır. mahkemelerin
idaresinin
gerçekleştirildiği
toplumsa/ merkeziydi.

J SANIYDI IAllALllA
llellrpı ve 6aemll yerlerde
iııp den. etklıe,tcl
~ ıafertaldln.
mım.tnkı pteri$11
imUnlltı 9lyelllıde
Roına'ıwı ur.terini
anıtla$tımıı$tı.
J DAllUDA GDll$1.1111
Roına'da. Colosseuın'un
y-mld Kanstantin Takı,
özel bir öıwM sahiptir.
M.S. JIS yılında
Koostantln'ln dş bir
düşmana kar$I delll de le;
savaşta elde ettlll ıahri
lllllllk l9n dildlmııslyle ilk
andan ltlınn kıdlan
esrıttml$ö'. Çalılılukll
clahleslıl~
anıtllnndan
pnllerll~
**' inal
süslemelııırl, llrtc.Mıııdeııı
~dahlllllllt~
heyWerle tan11ıılaıınııp.
eu.-.~
birlf mlyıl. yobldahl
•reıı11st1ı.• olan ldasllc
saııatınsonıftlll-­
Vlylı ytıli~
~*ıtııııımuf
ZAFER TAKLARI
30 saniyede tarih
Belirli bir yerin anıtlaştırı l ması
veya işaretlenmesi dışında işlevsel bir amacı
bulunmayan zafer takı, göze çarpan biçimde
Romalı bir yapıdır. Takların askeri başarı ve İLGİLİ KONULAR
imparatorluğun gücü ile bağlantılı görülmesi ve Bkz.
FORUM
heykel platformu olmaya ve rölyef oymalarına sayfa 122
uygunlukları, onları Roma'nın hükümdarları
HEYKELLER
arasında ve daha sonraki çağlarda popüler sayfa 130
kılmıştır. Londra'daki Marble Arch ve Paris'teki Arc
MEZARLAR
de Triomphe, Roma takı örnek alınarak inşa sayfa 132
edilmiş yapılardır. Zafer takları, kazandığı zafer ile
en yüce onurlandırma olarak görülen zafer
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
yürüyüşününe hak kazanan generallerin bu
TITUS
yürüyüşü gerçekleştirdiği, şehir boyunca uzanan M.S. 39- 81
Roma Zafer Yolu'nun üzerinde yer alırdı. Şan ve Titus Tak ı ile anıla n ordu
komu tanı (daha sonra imparator
şöhretlerini n kalıcı bir kaydını bırakmak isteyen oldul
Triumphatorlar -Augustus'tan sonra bu unvan SEPTIMIUS SEVERUS
daima imparatorlara ve onların ailelerine M.S. 145- 211
Roma'nm ayakta kalan ikinci
verilmiştir- bu yol üzerine zaferlerinden sahnelerle zafer takı ile anılan, ilk Afrika
kökenli Roma imparatoru
süslenmiş ve onları meşhur selefleriyle birleştiren
taklar diktirebiliyorlardı. Zamanla, bu taklar anıtsal KONSTANTIN
mimarinin daha geniş repertuvarının bir parçası
M .S. 272 ·337
İlk Hıristiyan imparator;
haline gelerek anayolların ve köprülerin başlangıç Konstantin Takı. Roma'nm ayakta
kalan ta klarından en yakın tarihli
ve bitiş noktalarını, dini açıdan önem taşıyan o lanıdır.
yerleri ve sınır noktalarını belirtmek üzere
kullanılmıştır. Savaşların, tanrılaştırmaların, 30 SANİYEDE METİN
Matthew Nicholls
tanrıların ve zafer yürüyüşlerini n oyma rölyefleriyle
kaplı, üzerlerinde heykeller bulunan zafer takları, Askeri bir zaferi
imparatorluğun gücünü gururla yan~ıtrrıdkldyı.Jıld r. taçlandırmak için bir
yola görkemli bir zafer
takı yapmaktan daha
güzel ne olabilir ki?

1
ı SHIYEDI DAULllA
Desenler ve resimler
halinde~ A$ veya
carnlanlan yapılan
mozııilder. Roma'da YIYll'"
olarak kullanılan bir zemin
kaplamasıydı.
1
i DAKllWIA GDll$&JMI - basit haliyle mozaik, uzun ömürlü ve gayet
Mozaik çoloolukla seri
üretimle elde edilen ve
özellikle prestijli olmayan
bir zemin kaplaması
olmasına rajmen,
piyilSillllrl üst ucunda
ıı• sanat eserleri
yaratmak için de
kullanılabiliyordu. Bunun
ünlü 6melderl olarak
~su içen 8iMt'cln
imgelerini veya yemek
odalan için bir p
yanılsaması olarak zenain
bir ziyafetin lıalıntılnıı
ptawı ·s111nmem1ş 'Jlf"
moı.aillni vereblllrlz.
MOZAiK
30 saniyede tarih
Roma l ıla r, başka birçok sanat
biçimi gibi mozaik fikrini de en az M.Ö. Beşinci
yüzyıldan beri çakıl taşları ve daha sonra renkli
mermer ve taşlardan özel olarak kesilmiş
İLGİLİ KONULAR
küplerden (tesserae) mozaikler döşemekte Bkz
olan Yunanlılardan almıştır. Roma'nın oldukça HAMAMLAR& MERKEZİ
ISITMASİSTEMİ
gelişmiş şehirleri ve binaları. şık süslemelere
olan düşkünlüğü ve ticaret ağlarının Akdeniz'i
boydan boya saracak kadar geniş olması. 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
mozaiğin çok daha yüksek bir karmaşıklık ve BERGAMALI SOSUS
faal. M.Ö. 2. yüzyıl
estetik seviyesine erişmesini sağlamıştır. En
hesaplı bir zemin kaplamasıydı. Binlerce
Yaşlı Plinius tarafından
isimlendirilen Yunan mozaik
sanatçısı : gerçekçi, resimsi
çalışmaları ile tanınır.
tesseradan oluşan mozaik. geniş bir odayı
yoğun kullan ı ma dayanıklı ve su geçirmez 30 SANİYEDE METİN
Mat thew Nicholls
geometrik şekillerle kaplayabilirdi, bu açıdan
da Roma şehirlerindeki binlerce hamam için
idealdi. Farklı zamanlarda farklı yerlerde çeşitli
mozaik biçimleri moda olmuştur: İmparatorluk
Roması'nda ve İtalya'da siyah beyaz geometrik
şeki llere sıklıkla rastlanı rken. vilayetlerdeki birçok
atölye (özellikle kuzey Afrika'dakiler) tanrıları.
insanları, gladyatörleri. araba yarışlarını ve bolca
Titizlikle yaratılan
sebze ve meyve ve daha başka bir sürü şeyi
içeren resimler halindeki göz kamaştırıcı ve renkli mozaikler gerçekçi
mozaikler üzerinde bir beğeni edinmişlerdi. renk ve gölge efektleri
oluşturmak için
Özellikle renkli camın kullanıldığı. deniz kabuğu
tesseralardan
ve başka şeyleri n de eklendiği mozaikler ayrıca
yararlanır. Bazı yer
duvarları , çeşme oyuklarını ve hatta Roma villaları
mozaiklerinin bir
ve bahçelerindeki tavanları bile dekore etmede mi/yandan fazla küçük
kullanılabilirdi. parça içerdiği
keşfedilmiştir.

J SHIYIDI DAIALllA
Gerçekçi heykeller Rami
dünyasında bolca
bulunmlktaydıı sobklar ve
kamu binaları, özel mülkler
ve bahçeler onlarla
doluydu.
------
J DAKIUDA GU.1$1.1111
Bütün heykeller ünlü
kişilere alt cleilldi. Zengin
Romalılar, Yunanlı "eski
ustaların" elinden çıkma ya
da en azından bunların
makul kopyaları olan tann
ve mitolojik figür
heykellerinin peşinde
koşanlı. Yunan bronz
heykellerinin çoiundan
yalnızca Romalılann kopya
ve çejitleıneleri sayesinde
habenlarız. Gerçek
boyutlulardan çok daha
lıüyiik olanlara ve küçük
bahçe sllsleıtne kadar,
bütün zevklere ve bütçelere
uyaun heykeller .ut ancak
çotıı lcŞinln yaptıracaiı tek
heykel mezarlarının
üarindekl büst olurdu.
H~YKELLER & 1
BUSTLER
30 saniyede tarih
1
Romalılar hem yaşayanları hem de
ölüleri anmaya büyük bir merak duyarlardı. Bir
kişinin büstünün uygun bir yere dikilmesi -örneğin
bir şehrin politikacısının ya da imparatorunkinin
İLGİLİ KONULAR
şehrin forumuna veya bir yazarınkinin bir Bkz
kütüphaneye- Roma toplumunun en yüksek onur MEZARLAR
sayfa 132
ve başarı ifadelerinden biriydi. Zamanla, Roma
şehirlerinden birçoğu, insan sakinlerinin yanı sıra
ı
mermer ve bronz figürlerden oluşan, yörede ve 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
imparatorluk çapında ünlü kişileri gösteren ve PRAKSITELES
faal. M.O. 4 yüzyıl
hırslı kimselerin, aralarına katılmak isteyeceği bir Yunan dünyasının en ünlü
heykeltıraşı, daha sonra işleri
büst ve heykel nüfusuna da sahip olmuşlardır.
Romalılar tarafından değerli
Romalıların büst sanatına olan bu tutkusunun, koleksiyon eşyaları olarak
görülmüşt ür.
soylu evlerinde meşhur ataların mezar büstlerinin
sakl anı p aile içindeki cenazelerde bu büstlerin
ASINIUS POLLIO
M.Ö. 75- M .S. 4
soyun uzunluğunu ve başarısını göstermek Romalı politikacı, hatip ve heykel
koleksiyonunu halka açan ilk kişi
için sergilenmesi geleneğinden doğmuş olması
mümkündür. Belli başlı görünüş özelliklerine ahlaki YAŞLI PLINIUS
M.S. 23 - 79
değerler atfetme eğilimi de büstlerin sadece (en Romalı ansiklopedi yazarı;
iyi olanlarının kesinlikle yaptığı gibi) 'gerçekçi' heykeller hakkındaki bilgimizin
çoğunun temelini onun işleri
görünmenin yanında ideolojik fikirler de ifade oluşturur.
edebildiği anlamına gelmektedir. Cumhuriyetçi
30 SAN İ YEDE METİN
devlet adamlarının sayısız 'veristik' büstünde Matthew Nicholls
olduğu gibi yaşlı ve kırışıklı ya da Augustus gibi
sonsuz bir gençliğe sahip; ilk imparatorlar gibi
temiz tıraşlı veya M.S. İkinci yüzyıldaki imparator Yunan dünyasının
hünerli mermer ve
Hadrianus gibi sakallı; çıplak ya da askeri, sivil
bronz işçileriyle olan
veya dinsel kıyafetlere bürünmüş şekilde görünme
temaslar, Romalıların
gibi >e~iıııleı, görsel olarak kodlanmış bir mesajlar
gerçekçi heykellere
ve ahlak kuralları sisteminin oluşmasına katkıda o/on tutkusunun
bulunmuştur. gelişmesinde rol
oynamıştır.

L
J SANIYIDI DAIALMA
·-
Her dönem önem arz eden
mezarlar aynı zamanda
statü VI! zenainllllrı uyauıt
bir ifadesi oı.ak son bir
kez VI! kaha bir $l!kilde
hava atma lmUnı
sunmaktaydı.
L-
J DAllUDA GENl$Lllll
- kule gibi dikkat çekici tasarımlar, önde gelen ailelerin
ÖIOlerin dünyası modadan
ya da siyasetten bapnsız
dl!Qildi. Ölünün isminin, aile
ilişkilerinin ve mevki ya da
mes1e11nın yer aklıRı
yazıtlar pıi bazı mezar
özellikleri varlı8fnı hep
korumuştur. Roma'mn
erken zamanlarında
pnmeden yakmaya
geçihniş, daha 50111'a M.S.
ikinci yüzyıldan Üçüncü
yüzyıli kadar gömmeye
seri dönülmü$tüı'.
Auaustus'un devasa
mozolesi, ııöster1$11 mezar
mimarisine son veımŞ ve
soylu ailelerin lmparatoı1a
yanşmakla suçlinmanılk
için daha basit tasanmlan
tercih etmek zorunda
lıalmasına neden~·
1JI () MlıArl, Aıııtllr l s-t
'
:
1
MEZARLAR
..
30 saniyede tarih
Şehir sınırları içinde ölülerin gömülmesi
yasak olduğu için, Roma şehirlerine giden yolların
kenarlan mezarlarla doluydu. Roma yaşamının büyük
kısmında olduğu gibi, bu da statü ve zenginlik İLG İ Lİ KONULAR
-
sergilemenin bir yoluydu: İşlek anayolların yanında Bkz.
DUVAR YAZILARI 8. RESiMLERİ
göze çarpan defin alanları, büyük, dikkat çekici sayfa 90
mezarlar ve antik tarihçiler için hayati öneme sahip,
ÖLÜM & ÖLÜMDEN SONRA
başanlı bir hayatı detaylarıyla anlatan yazıtlar en
YAŞAM
ihtişamlı mezarların özelliklerindendi ve bu özellikler, sayfa 110
toplum düzeyinde aşağı inildikçe kaynaklar elverdiği -
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
ölçüde taklit edilirdi. Zengin oymalar ile piramit ve
AUGUSTUS
M.Ö. 63- M.S. 14
yüksek mevkiler için yarıştığı cumhuriyet Roması'nın Roma'nın ilk imparatoru
son zamanlarında oldukça yaygındı. Amaç ölüleri .....,
anmak ve ruhlarına (manes) aileleriyle bir arada
30 SANİYEDE METİN
olabilecekleri, ayinlerde kendilerine sunulan yiyecek Matthew Nicholls
ve içeceklere erişebilecekleri bir mesken vermekti.
Ölünün yaşamını biraz da olsa anmak da başka bir
amaç olarak görülebilir: Mezarların birçoğu sahibinin
mesleği veya zanaatını da betimlemektedir Yine de
ölümde bile bu kadar lüks içinde olmaya herkesin
gücü yetmiyordu. Yoksullar ve hatta bazı köleler,
cenaze kulüplerinde bir araya gelip columbaria
Roma 'nın
('güvercin yuvası' mezarlıklar) için kendi aralarında
mezarlıklarında hem
para topluyorlardı, daha sonraki zamanlarda da
zenginlerin hem de
Hıristiyanlar ve Museviler yeraltındaki yaygın
yoksulların cenazeleri
katakomb ağını kazmışlardır: Varoluş ve ölümden
bulunur ancak
sonraki yaşamın doğası hakkındaki inançlar çok zenginlerin mezarları
çeşitli olsa da, doğru düzgün bir ebedi istirahatgah gösterişli mimarileri ve
bütün Romalılar için büyük bir önem taşımaktaydı. yazıtlarıyla bariz
biçimde ölçüyü
kaçırabilmektedir.
 . . et
BiNALAR & TEKNOLO:JI
"· z ıs:- "'
'

..
 BiNALAR l TEKNOLOJİ
SÖZLÜK
askeri terimler Roma ordusunun yapısı ve
gücü dönem dönem değişmiştir ancak Roma
İmparatorluğu tarihinin büyük kısmı boyunca
savaş meydanına 30 lejyon halinde çıkmıştır.
Her lejyonda ağır zırhlı lejyoner piyadeler ile
Roma'nın müttefiklerinden toplanmış, çeşitli
silahlara ve taktiklere hakim, Roma vatandaşı
olmayan yardımcı birlikler vardı. Her lejyonda
rütbeli subaylardan oluşan ufak bir kurmay
heyeti ile bir dizi taktiksel alt birlik vardı : on
müfrezenin her biri (normalin iki katı
büyüklükteki birinci müfreze hariç) centurion
denilen komutanların idaresindeki 80 askerlik
altışar centuria'dan oluşurdu. Lejyonerler
arasındaki en küçük organize birlik, aynı
çadırda kalan ve sekiz askerden oluşan
contubernium'du ve her birine bir decanus
komuta ederdi. Bu sistem, yoldaşlığı
geliştirmeye ve birlik ve lejyona sadakat
duygusunu pekiştirmeye yardımcı olurdu.
atrium Roma'da kır evlerinin ön kısmını
oluşturan, dört köşeli kabul salonu; odalar
buraya bakardı ve ortasında yağmur suyunun
toplandığı bir havuz bulunurdu.
ballista, carroballlsta Burulma sistemi
mantığıyla çalışan, demir uçlu bir çubuğu ya da
taşları yüzlerce metre öteye fırlatabilen bir ağır
silah çeşidi. Koçbaşları ve kuşatma kuleleriyle
beraber bir kuşatma silahı olarak da
kullanılabilirdi. Carrobalista bunun atlarla
çekilen bir çeşidiydi.
1J1 () ...... l Tebolajl
beton Mimariye Roma'nın yaptığı büyük
katkılardan biri; her şeklin verilebileceği, su
altında bile donması sağlanabilen çok amaçlı,
sağlam bir madde.
caldarium Bir Roma hamamının en sıcak
odalarından biri; cehennemlikler ve duvar
kanalları ile ısıtılırdı.
Cloaca Maxima Forum bölgesinin bataklıklarını
Tiber Nehri'ne tahliye etmek için M.Ö. Altıncı
yüzyılda inşa edi lmiş, Roma'nın ana
kanalizasyonu.
cursus publicus İlk imparator Augustus
tarafından vilayetler ile başkent arasındaki
bağlantıları hızlandırmak için oluşturulan,
Roma'nın resmi ulak ve kuryeler sistemi.
Roma'nın kusursuz yol ağı üzerinde bulunan
ara istasyonlar sayesinde, çok önemli bir mesaj
günde 80 km'ye kadar yol alabiliyordu.
çevreleme duvarı Kuşatılmış
bir şehrin
etrafında, kuşatan ordunun gücünü artırmak
için yapı lan tahkimat.
hidrolik eğim Bir su kemerinin ideal eğimi;
dağdaki bir kaynaktan şehre suyun çok hızl ı ya
da çok yavaş akmadan taşınmasını sağlamak
için Romal ı mühendisler tarafından
hesaplanırdı. Bu hesaplama arazinin uygunsuz
olduğu koşullarda uzaktan gözlem yoluyla
genellikle şaşırtıcı bir hassasiyet ve doğrulukla
gerçekleştirilirdi.
insula (çopluı insulael Antik Roma'daki en
yaygın konut biçimi olan çok katlı bir apartman
bloğu. Birinci kattaki dükkan ve restoranlar
sokağa açılır, bunlann üzerinde de apartman
daireleri bulunurdu.
kuptma silahlan Romalı mühendisler, ballista
ve carroballista ile beraber yüksek kuleler ve
çevreleme duvarlan da inşa edebiliyor ve
düşman savunmalarını aşmak için koçbaşları
kullanabiliyorlardı.
merkezi ısıtma Bir fırından gelen sıcak havanın
asma beton zemini taşıyan sütunlardan ve
duvardaki kutu şeklindeki seramik fayanslardan
geçirilerek kullanıldığı. cehennemlik de denilen
bir ısıtma sistemi. Genellikle hamamlarda ve
zenginlerin evlerinde kullanılırdı.
palaestra Genelde bir gimnazyum ya da
hamamda bulunan, güreş ve diğer fiziksel
egzersizler için kullanılan, etrafı çevrili avlu.
ponza Çok hafif bir volkanik taş.
pozzolana (puzolanl Romalılar tarafından
beton üretiminde kireçle karıştırılarak kullanılan
bir volkanik toz.
sifon Su kemerindeki suyun yukarı doğru
akmasını sağlamak için kullanılan bir alet:
Romalı mühendisler doğru hidrolik eğime
dönmek için kurşun borularda basınç altında
bulunan suyu yönlendirerek vadinin bir
kenarında aşağı. diğer kenarında yukarı doğru
akmasını sağlayabiliyorlardı.
thermae Bir Roma hamamı; genellikle
Roma'daki en büyük hamam tesislerine verilen
ad. Bu tesisler yıkanma, gezinti, spor ve daha
birçok şey için alanlar barındıran gerçekten
devasa yapılardı.
tonoz Kemerli bir tavan ya da çatı. Roma
tonozları betondan inşa edilirdi ve şekilleri
basit yarımdairesel beşik tonozlardan, kesişim li
ve karmaşık tasarımlara kadar uzanırdı.
tubuli ısıtmalı odaların duvarlarına fırından
gelen sıcak havayı çekmek için monte edilen,
içi boş kutu şeklindeki fayanslar.
villaRomalıların görece mütevazı kır evlerinden
zenginlerin malikanelerine kadar uzanan
binalar için kul landıkları, ev anlamına gelen
kelime.
Sözlük() 137

J SA•IYUI DAIALMA
lsluıçya'dan Afrib'y. ve
Surlye'ye. Roma ordıısının
ııüçlü ve dünnll kaleleri,
lejyonllnn Vlllıtıwı
simpsl o1rnı4tur.
J ıwıluDA Glll1$1ml
lmparatıırfuiı.rı erken
evrelerinde, toprak ve odun
yapılardan ln$i edilen
geçici veya 1:1$tan, daha
kalıa Roma kalelert,
hareketli ve akına birlikler
tarafından genellikle
hirelı3t üssü olarak
lwlllnılııdı. imparatorfulun
sınıılannın daha kesin ve iç
siyasetinin daha sallantıh
hale plılill M.S. Üçflncü
yOıyddln itibaren. bleler
Onrlerlnde ııtır s8ah
platfurmlln bulınn çıkılı
kuleler gibi daha lncellldl
savuıma6nleınleri
edlnrnl$tlr. Roma savuıma
mlınlrislnln son büy(ilı
bapnsı, imparltor
Tlıeodoslus tarafından
Koııstlııthıapolis etrafına
ln$i ettlrlfen ve 1453'telıl
~kadir "'1re
hizmet eden suıllrdır.
1J1 <t..,, TllıınoloJI
TAHKİMATLAR
30 saniyede tarih
Roma ordusunun imparat orluk
çapında neredeyse birbirine eş olan tahki matları.
diğer birçok başarılı ordu gibi bu ordunun da
rutini ve düzeni sevdiğini göstermektedir. M.S. İLGİLİ KONULAR
Birinci ve İ kinci yüzyıl l arın klasik Roma kaleleri Bkz.
ROMA LEJYONU
·oyun kağıdı" adı verilen bir kuruluş düzenine
sayfa 28
sahipti: düzenli bir sokak ağını saran, kenarları
ROMA LEJYONERİ
yuvarlatılmış bir dikdörtgen oluşturan hendek ve
sayfa 30
surlar. Ordunun çeşitli elemanları da bu
HAMAMLAR & MERKEZi
sokaklardaki uygun yerlere yerleşirlerdi - ISITMA
merkezdeki karargah, bir revir, depolar ve sayfa 146
atölyeler ile çeşitli piyade ve süvari birimleri için
kışla blokları. Ocaklar ve foseptik çukurları 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
PSEUDO·HYGINUS
askerlerin günlük ihtiyaçlarını karşılamasına yarar, M.S. - 3. yüzyıl
De Munitionibus Castrorum
uzun süreli kalelerde de bir hamamla temizlik ve
başlıkl ı,
bir Roma ordug3h ı ndaki
istirahat sağlanırdı. Bu kampların kurallı yerleşimi. yaşamı anlatan eserin yazarı na
geleneksel olarak verilen isim.
Pseudo-Hyginus gibi yazarlar tarafından kaleme
alınan bir askeri bilimin gelişmesine neden oldu.
Daha geç dönemlerdeki Roma kaleleri,
30 SANİYEDE METİN
imparatorluğun düşmanları ciddi bir tehlike
Matthew Nicholls
haline geldikçe savunma kapasitelerini iyice
yükselttiler. Roma'nın genişlemesi yavaşlayınca
da, sınırları kesinleşmeye ve Hadrianus Duvarı
gibi uzun ve çizgisel tahkimatlarla işaretlenmeye
Geçici kamplar veya
başladı; bu duvarların gerçek işlevleri -askeri
kalıcı kaleler olsun,
engeller mi yoksa gümrük bariyerleri mi oldukları­ bölge savunmasında
halen tartışılmaktadır. M.S. Üçüncü yüzyılın kullanılan yapılar
sorı l arından itibaren, Roma da dahil olmak üzere hemen her zaman
imparatorluğun şehi rleri heybetli duvarlarla hendekler, surlar ve
çevrel enmiş ancak sonuçta bu duvarlar kazıklı çitlerden oluşan
barbarlara karşı koyamamıştır. geometrik bir dizilişle
kurulmuştur.

J SANiYEDE DARALMA
Roma'nın askeri
mühendisleri. gellşmŞ
ku$atına silahlan ve atır
silahlar ge1Ştil'l11İ$ ve
bunların uygun ~ide
kullanılmasını sallamak için
teknik eserler yazınışlanlır.
J DAKiKADA GDll$Lllll
Bir ipin ya da bir hayvanın
kas telinin burulmasıyla
elde edilen potansiyel
enerji, bir nesnenin yüksek
hızla fırlatılması için
kullanılabilirdi. Romalı
mühendisler, demir bir
çerçeve üzerine oturtulm111
ikili bir burma mekanizması
ve gerilerek arbya
oturtulm1J1 bir Yit/ kirişinin
ballı olduiu uzun kollardan
korkutucu ballistayı elde
etmşıerdl. Bu silah~
birliklerini uzak
mesafelerden onlar Roma
askerleriyle temasa
ııeçemeden vurarak
demoralize edebiliyordu.
Standa~tınlmış. kolay
dellştlrllen parçaları ve
taşınabilirllll öngllnın
tasarımı. tipik Romalı
etkisinin bir ömeliydi.
149 <J llllllllr l TekncıloJI
AGIR SİLAH~AR &
KUŞATMA SiLAHLAR!
30 saniyede tarih
Roma ordusu ağı r si la h la rı ve
kuşatma silahlarını iyi değerlendirmiştir. Bu
silahlar rakip Yunan krallıklarının mühendisleri
tarafından M.Ö. Dördüncü yüzyıldan itibaren İLGİLİ KONULAR
geliştirilmiştir. Burulma mantığıyla çalışan ağır Bkz.
ROMA LEJYONERİ
silahlar. basit taşlar veya yanan nesneler gibi sayfa 30
şeyleri kayda değer bir menzil. güç ve isabetlilik
TAHKİMATLAR
ile fırlatabiliyorlardı. İmparatorluk döneminde sayfa 138
Roma lejyonları. savaş alanında piyade desteği
olarak hareketli ve ok fırlatan ballistalar lordu
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
yazarı Vegetius'a göre bunlardan her lejyonda 55
TITUS
adet bulunurdu) ve uzun süren kuşatma M.S. 39 81
harekatlarında ağır koşullara dayanıklı. taş fırlatan Kudüs'ü başarılı bir şekilde ele
geçiren kumandan !daha sonra
mancınıklar kullanmaktaydılar. Böyle kuşatmalar imparator olmuştur). imparator
Vespasian'm oğlu ve varisi.
etkileyici askeri mühendislik becerileri
gerektirmekteydi. Örneğin, M.S. 70 yılında bir JOSEPHUS
M.S. 37 100
Yahudi ayaklanmasını bastırmak için Kudüs'ü M.S. 6o'lı yıllardaki isyanın lideri
olan Yahudi aristokrat:
kuşatan Titus kumandasındaki Roma ordusu. Romalıların tarafına geçip
şehrin savunma duvarlarına güvenli erişimi müstakbel imparator olan
general Vespasian'ın yükselişini
sağlayacak kuşatma kuleleri ve duvarları yıkmak öngürmüş ve (aslında bir
ödüllendirme olarak) Roma'ya
için mancınıklar ve koçbaşları yapmıştı. Onuncu sürgüne yollanıp burada savaş ve
Yahudi halkı tarihçeleri yazmııtır.
lejyon. asilerin son kalesi olan Masada' da,
kalenin üzerine kurulu olduğu sarp yamacın
etrafına bir çevreleme duvarı çekmiş ve savaş 30 SANİYEDE METİN
makinelerini asilerin savunma alanına çıkarmak Matthew Nicholls
için 115 metre yüksekliğe sahip bir kuşatma
rampası inşa etmişti: Yazar Josephus, kalenin İsabetli ve ölümcül
hayatta kalan sakinlerinin Romalı askerlerin eline olan mekanik Roma
geçmekteı ı~e topluca intihar ettiklerini kayda silahları, antik dünya
geçmiştir. teknolojisinin en üst
noktasını temsil
etmektedir.
VITRUVIUS
Vitruvius. Jül Sezar'ın emrindeki
bir askeri mühendis ve saha mimarıydı. Hayatı
veya kariyeri hakkında çok az şey bilinmektedir
(hatta tam adı kaybolmuştur) ancak hem kendi
deneyimleri hem de önceki Yunan ilmi
eserlerinin üzerine kurulu kitabı De Architectura
("Mimarlık Üstüne") halen yaşamaktadır. Bu
eser, Vitruvius'un hamisi ve ilk imparator olan
Augustus'un kendisine sadık aristokratların
yardımıyla Roma şehrini "tuğladan mermere"
çevirdiği dönemde yazılmıştır.
Vitruvius'a göre. bir mimarın birçok farklı
alanda yetkinlik göstermesi gerekliydi; bu
nedenle de bu ufuk açıcı çalışması büyük ölçüde
(bu eserde yer almasalardı varlıklarından
haberdar olamayacağımız) Yunan modellerinin
üzerine kurulmuş, matematik, felsefe ve bilim
üzerine içgörüler de muhafaza etmektedir -
buradan kendisinin inşaat alanlarında
kullanılacak pratik bir kılavuz yazmak yerine
Yunan kültürüne aşina olan Romalı okurlara
mimarlığın uygulanışı ve değerlendirilişini
entellektüel açıdan açıklamayı amaçladığını
görebiliriz.
Vitruvius'un on kitaptan oluşan eseri,
mimarın eğitimi ve entelektüel açıdan
biçimlenişi, şehir planlama. inşaat malzemeleri.
çeşitli bina kategorileri (dini. özel ve kamusal).
dekorasyon. su temini. matematik ve geometri
alanlarını kapsar ve onuncu kitapta da mancınık
ve vinç gibi askeri ve sivil makinelerin tasarımı
anlatılır.
De Architectura. Ortaçağ ve ötesinde
kopyalanarak yayılırken. eserin içindeki orijinal
çizimler kaybolmuştur. Bu sınırlandırma ve
Vitruvius'un karmaşık metinlerinin resimler
olmadan yorumlanmasının zorluğu. eserinin
Rönesans mimarları ve düşünürleri için kutsal
kitap mertebesine yükselmesine engel
olmamıştır; onlar da Vitruvius'un "sağlamlık,
kullanışlılık ve güzellik" konularındaki ısrarını ve
insan vücudunda sabit orantılar bulunduğu
fikrini izlemişlerdir.
Daha sonraları. arkeologlar Roma binalarının
kalıntılarını incelemeye başladıkça. Vitruvius'un
fikirlerinin Roma mimarisindeki asıl modalar ve
zevklerde ne kadar vücut bulduğunun ya da
bunlara ne kadar ters düştüğünün görülmesi de
mümkün hale gelmiştir. Kendisi beton,
gösterişli tiyatro mimarisi ve mimari freskler
gibi "modern" gelişmelerin bir kısmının
farkındaydı ve bunlara itimat etmeme ya da
bunları onaylamama eğilimindeydi . Ancak
çağdaşları ve daha sonraki Romalı yapı ustaları
ona çok da aldırış etmeyerek giderek daha da
gösterişli hale gelen ve görse Vitruvius'u
dehşete düşürecek yapıları benimsemişlerdir.
Bu sebeple. Vitruvius'un eserinin Roma'daki
mimarlık uygulamalarının kapsamlı ve tarafsız
bir gözlemi değil de. belirli bir zamanın ve
algının ürünü olarak görülmesi daha uygun
olacaktır.
Matthew Nichal/s
Vitruvius t ı43
 KONUTLAR
30 saniyede tarih
Günümüzde o l duğu gibi, Roma
dünyasında da konutlar insanların temel barınma
ihtiyacını karşılarken aynı zamanda kişisel
1
J SANIYIDI DARALMA zevklerin ifade edilmesi için bir alan ve statü İLGİLİ KONULAR
Lüks villalardan dar göstergesiydi. Romalı soylular, prestijli Palatino Bkz
dairelere, Romakonutları ROMA VI LAYETLE RİND E
Tepesi üzerindeki ve Forum yakınlarındaki evler
imparatorluk genelindeki YAŞA M
ile kı rsal alanlarda lüks barınma olanaklarıyla sayfa 48
hayatın ç~itllliAini hem
yoksulluk hem de zen&infik bahçeleri ve verimli tarlaları bi rleştiren MOZAİ K & FRESK
açısından yansıtmaktaydı. malikaneleri tercih ederdi. İmkan ları daha kısı tlı sayfa 128
olan Romalıların daha küçük mülkleri, edebi
J DAKiKADA GINl$LEME
kayıtlarda doğal olarak daha az göze
"Tipik" bir Roma evindeki 3 SANİY EDE BİYOGRAFİLER
hayat konusundaki çarpmaktadır. İlk iyi örnekler, merkezi bir atrium LUCULLU s
anlayışımız, birtakım ya da giriş koridorunun etrafında bulunan odalar M.Ö n 8 57
faktörler nedeniyle Lüks villalarıyla ve efsanevi
ve bazen bunların da dışında duvarlarla çevrilmiş Lucullus Bahçeleri ile ü nlenmiş
sınırlıdır. Roma
politikac ı ve konsül
imparatorluğu geniş bir
bir bahçeden oluşan, basit villa tarzı evlerin geniş
mekana ve zamana bir boyut, prestij ve lüks düzeyini kapsadığı TRIMALCHIO
M.S.1 yllzyıl
yayılmış, çok farklı Pompei'den gelmektedir. Küçük evler
Pet ronius 'un Satyrica'sında k i
zenginlik düzeyleri içeren kendilerinden daha büyük evlerin özelliklerini kurmaca bir karakter: evi köt ü
bir yapıdadır. Günümüze zevk sahi bi ol manın somut bir
ulaşan edebi kayıtlar
taklit etmekte, daha büyük evler de yakındaki örneği olarak alay konusu edilen,
milyoner bir azat edilmiş köle
genelde kendi evlerine Napoli Körfezi'nde yer alan lüks aristokrat
yoğunlaşıp yoksulların ya villalarını örnek almaktaydı. Sahiplerinin gücünün
da Roma dışındakilerin
yettiği evlerde bulunan mitolojik ve edebi 30 SANİ YEDE METİN
yaşam koşullarını göz ardı
eden ve kendileri de konuları betimleyen mozaik ve fresk gibi lüks Matthew Nicholls

çoiunlukla zengin dokunuşlar, sanat ve kültür dünyası nı

Romalılar olan yazarlardan
İmpara torların inziva
çağrıştırmaktaydı. Roma gibi daha yoğun nüfuslu
çıkmıştır. evlerinden (örneğin,
ve büyük şehirlerdeyse mülk sahipleri binalarını
Hadria nus'un villasındaki
dikey olarak inşa eder ve insulae olarak bilinen yapay ada) yoksulların
çokkatlı tuğladan bloklar oluştururlardı. sıkışık üst kat dairelerine,
Roma konutları varlık
durumu ve mekôna bağlı
o/orak büyük çeşitlilik
144 CJ 8lnlllr l T.ımolojl göstermekteydi.

J SANiYEDE DARALMA
"SaAlam kafa saAlam vücutta
bulunur.· Muhteşem Roma
hamamları, şehir sakinlerinin
göz kamaştırıcı, sanatla dolu
alanlarda temizlenmelerini
sağlamıştır.
J DAKiKADA GEN1$LEME
Türk hamamlarında olduğu
gibi, Roma hamamlarının
da en temel aktivitesi
sıcaklığı giderek artan
odalarda terledikten sonra
soğuk suya atlayarak
temizlenmekti.
Hamamlarda bu zevkli ve
(büyük ihtimalle) sağlıklı
aktivitenin yanı sıra,
rahatlamak ve dinlenmek
için bahçeler, üstü açık
avlular (palaestrael. spor
tesisleri, heykel galerileri.
kütüphaneler gibi birçok
imk3n bulunmaktaydı.
Şehirlerde bütün bir
mahalleyi kaplayan bu
görkemli tesisler. ortalama
bir Romalının bir
aristokratın özel villasında
bulunabilecek bütün
lükslerden yararlanmasını
sağlamayı amaçlamaktaydı.
14' () lliMllr l Tekııolojl
HAMAM.1-AR &
MERKEZi ISITMA
30 saniyede tarih
Yıkanmak Roma imparatorluğu'nun şehir
yaşamında merkezi bir rol oynamaktaydı. Roma
gibi şehirlerde yüzlerce küçük özel hamam
bulunsa da. hamam mimarisi doruk noktasına art İLG İ Lİ KONULAR
arda gelen imparatorların inşa ettirdiği. halka açı k Bkz.
YOLLAR
devasa thermae ile ulaşmıştır. Bu hamamlara
sayfa 148
zemin teşkil eden de Romalıların geliştirdiği
SU KEMERLERİ!.
birkaç teknoloji olmuştur. Tonozlu beton KANALiZASYONLAR
mimarinin geliştirilmesi geniş ve yüksek iç alanları sayfa 150
mümkün kılmış. aynı zamanda da normalde çatı BETON !. TONOZ
malzemesi olan ve buharlı ortamda çürüyecek sayfa 152
olan kerestenin kullanımından da kaçınılmasını
sağlamıştır . Banyoları , havuzları ve çeşmeleri 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
SERGIUS ORATA
beslemek için su kemerleri ile bol miktarda su M.Ö. 1 yüzyıl
taşınırdı. Roma'nın ulaşım sistemleri Konfor amaçlı hidrolik
mühendisliği alanında
i mparatorluğun her yerinden büyük miktarlarda uzmanlaşmış Roma Cumhuriyeti
mühendisi; istiridye yetiştirmek
dekoratif mermer ve ısıtma için yakıt tedariğini için kullanılan yapay havuzlan ve
ısıtmalı yüzme havuzlarının
sağlamıştı r; ısıtma ise ocaklarla ısıtılan havayı mucidi
tuğla ya da kiremit yığınları ile askıda tutulan
zeminlerin altında dolaştıran "merkezi ısıtma· 30 SANİYEDE MET İN
sistemlerinin gelişti ril mesi ile mümkün olmuştur. Matthew Nicholls
Daha sonra, ısının sıcak odaların (caldaria)
duvarlarına da özel içi boş tuğlalar (tubuli)
yardımıyla dağılması sağlanmıştır. Benzer
sistemlere en zengin evlerde ve halk
hamamlarında da sıkça rastlanılırdı; bu
Yunan gimnozyumu
hamamlarda su. ocaklar ile büyük. kurşun temel alınarak
kazanlarda ısıtılarak farklı sıcaklı klardaki sularla geliştirilen Roma
yıkanma imkanı sağlanmıştır. hamamı, buna bol bol
akan sıcak su ile lüks
dekorasyon zevklerini
eklemiştir.
 YOLLAR
30 saniyede tarih
Her yol Roma'ya çıkar . Şehrin ve
J SANiYEDE DARALMA
Roma yolları sadece
ordunun kullanımı için
değildi, fikirlerin,
kanunların ve kültürün
taşınması ile Romalı ya~m
tarzının vilayetlere
yayılmasını da sağlardı.
J DAKiKADA GENiŞLEME
Romalıların düz bir
güzergaha bağlı kalma
konusundaki kararlılıkları
büyüleyici mühendislik
ba~rılarına yol
açabilmekteydi. Alplerdeki
gibi dağ güzerg3hlarında
yol yapımı için dağdan
yüksekliği 18 metreyi bulan
parçalar kesilebiliyor ve
benzer yükseklikte istinat
duvarları ve sekiler in~
edilebiliyordu. Bu yolların
başlangıç ve bitiş
noktalarım anıtlaştırıp
i~retlemek için sıklıkla
görkemli taklar i~ edilirdi.
Rimini'deki takın üzerinde
bulunan yazıt, imparator
Augustus'u "planlaması ve
otoritesi ile ltalya'daki
birçok yolun devamlılığını
sağladığı" için övmektedir.
14' et BiMlar l Telınolojl
imparatorların imparatorluğun uzak vilayetleri
üzerindeki gücü ve ekonominin canlılığı,
imparatorluğun insanları, ürünleri ve bilgiyi hızla İLGİLİ KONULAR
ve güvenli bir biçimde taşıyabilmesine bağlıydı. Bkz
ROMA VİLAYETLERİNDE
Düz ve direkt yollar tercih edilirdi; bu şekilde
YAŞAM
savaş hallerinde askerlerin geçişi hızlandırılırdı ve sayfa 48
aynı zamanda, su kemerleriyle de yapıldığı gibi,
TİCARET g. SANAYİ
Roma'nın doğa ve insan coğrafyası üzerindeki sayfa 58
üstünlüğü gösterilmiş olurdu. Romalılar SU KEMERLERi 8.
bu düz yolların güzergahlarını başlangıç ve KANALİZASYONLAR
bitiş noktalarından gözlem yoluyla, arazinin sayfa 150
ve jeolojinin kısıtlamalarını da göz önünde
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
bulundurarak ve kayda değer bir beceriyle APPIUS CLAUDIUS CAECUS
hesaplamaktaydılar. Güzergah belirlendikten M.O. 340 z73
M.Ö. 312 yılında Roma'nı n en eski
sonra da, yollar denenip onaylanmış bir formüle karayollarından biri olan Appian
Yolu'nun ilk k ı smının inşasmdan
göre inşa edilirdi Yol boyunca bir hendek sorumlu olan Roma lı sulh h3kimi
kazılır ve bu hendek sıkıştırılmış kaba çakıllarla
TRAJANUS
doldurulurdu. Yol yüzeyi da daha ufak çakıllar M.S. 53 117
ve çokgen biçimli dayanıklı bazalt bloklarla Orta Doğu'daki Via Nova
Traiana'yı da içeren geniş çaplı
döşenirdi; suyun tahliyesi için yola bombe yol yapım projelerinin sahibi olan
imparator (hüküm sürdüğü yıllar
verilirdi ve bordür taşları, kilometre taşları ve M.S. 98-117)
şehirlerde de kaldırımlar ve basamaklar da
eklenirdi. Yüksek yerlerden geçen yollar, setler,
30 SANİYED E METİN
köprüler, viyadükler ve hatta tüneller de tahliye
Matthew Nicholls
kanalları ve hendeklerle inşa edilebilmekteydi
Roma yolları iki arabanın yan yana durabileceği
İmparatorluğun geniş
genişlikte i nşa edilirdi ve üzerlerinde cepler çaplı yol yapım
ve dinlenme duraklorı da bulunurdu - resmi programı, kendisine
yazışmaların taşınması için imparatorluk modern zamanlara
ulaklarından oluşan bir sistem de mevcuttu. kadar aşılamayan bir
iletişim ağı sağlamıştır.

J SANiYEDE DARALMA
Romalılar bizim için neler
yapmadı ki? Bol su ve
yeraltındaki tahliye kanalı
ağı, Roma
imparatorluAumın
uygarlaştırma gücünün iyi
örnekleridir.
J DAKiKADA G!Nl$LDIE
Roma su kemerleri şehir
genişlemesinin ve halk
sağlığının yararlı araçları
mıydı, yoksa şehirleri
çeşmeler ve hamamlar gibi
boş zevklerle donatmak
için tasarlanmış gösteriş
projeleri miydi? Bu iki
görüşü de savunanlar
olmuştur ancak modem
araştırmalar Romalıların
inşa ettiği kanalları. sıra
kemerleri. sarnıçları.
çökeltme havuzlarını,
vanaları, su borusu ağlarını
ve sifonları şehirlerin
uygarlaşma sürecinde
önemli ve üst düzey dönüm
noktalan olarak ele
almaktadır.
150 () Binalar l Teknoloji
SU KEMERLERi &
KANALİZASYONLAR
30 saniyede tarih
Su şebekes i ile sağla nan akan su,
bir Roma şehrinin kendine has özelliklerinden
biriydi. Şehir nüfusunun ihtiyacı nehirlerden,
sarn ıçlardan ve kuyulardan elde edilen suyla
İLGİLİ KONULAR
karşılanamayınca. uzak mesafelerden su taşımak Bkz.
için su kemerleri inşa edildi. Bütün bir manzara HAMAMLAR 8. MERKEZİ
ISITMA
boyunca uzanan su kemerlerinin görüntüsü sayfa 146
halen Romal ıların mühendislik alanındaki
uzmanlıklarının bir göstergesidir. İmparatorluğun 3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
ilk ve etkileyici bir uzunluğa (16 km) sahip su TARQUINIUS PRISCUS
M.Ô. 616-579
kemeri, M.Ö. J12 yılında inşa edilmişti. Yüzyıllar Roma ' nın efsanevi beşinci kra l ı ;
Roma 'nın "Dev Kanalizasyonu"
geçtikçe şehre birkaç tane daha su kemeri olan Cloaca Maxima üzerindeki
eklendi; bunlar daha çok yeraltından gelip çalışmalar onun hükümdarlığında
gerçekleştirilmiştir.
Roma'ya yaklaştıkça sıra kemerler ile yerden
uygun bir yüksekliğe çıkarılıyordu. Dağıtım
30 SANİYEDE METİ N
kulelerinden basınçlı kurşun borular yardımıyla Matthew Nicholls
kamusal ve özel binalara su veriliyordu (varlıklı
vatandaşlar kendilerine ait su depoları satın ala-
biliyordu; yoksullar için de sayısız sokak çeşmesi
mevcuttu). Kullanılmış suyun da uzaklaştırılması
gerekliydi: Romalılar M.Ö. Yedinci yüzyılda Forum
alanının tahliyesi için yapılan Cloaca Maxima ile
başlayarak atıkların şehirden uzaklaştırılması için
tahliye kanalları inşa ettiler. Sokak seviyesinin
altında atık taşıyan kapalı tahliye kanalı hatları
Su şebekesi, bina içi
bazı Roma şehirlerini gayet hoş ve hijyenik hale
tesisat ve kanalizasyon
getirmiştir. Yine de hırslı politikacıların zaman
sistemleriyle birlikte,
zaman daha göz önünde olan anıtların yerine
su kemerleri Roma
bun ların inşasına önem veı rııeleri konusunda
mühendisliğinin
uyarılması gerekmiştir. mirasları olarak
günümüzde varlığını
sürdürmektedir.

J SANiYEDE DARALMA
Ucuz. esnek ve heybetli
temellerin veya duvarların
yapımında kullanılabilme
özelliğine sahip olan beton,
Roma mimarisini ve i~at
yöntemlerini değiştirmiştir .
J DAKiKADA GEN1$LEllE
Beton. Yunanların taş
mimarisinden daha ağır
yükleri taşıyıp daha geniş
alanlarda heybetli ve
karmaşık bağımsız binaların
inşasını mümkün kılmıştır.
Agrega olarak ponza taşı
kullanarak yapının üst
kısımlarını hafifleten ve
kabakların yivli kıvrımlarını
taklit eden mimarlar. kubbe
tasarımlarında giderek
daha da cüretkar
olmuşlardır. Eğer saray
mimarının kendisine · gidip
balkabağı çizmesini"
söyleyerek başından
savdığını anlatan öykülere
inanırsak, imparator
HadriJnus bile bu konuda
şansını denemiş olabilir.
1sa CJ Billlt.r l Telınolojl
BETON & TONOZ
30 saniyede tarih
Betonun geli şti ril mesi , ya p ıla rı n
daha hızlı ve ekonomik biçimde inşa edilmesini
ve yeni bina çeşitlerini mümkün kıl arak mimariye
Roma'nın yaptığı büyük katkılardan biri olmuştur. İLGİLİ KONULAR
Roma betonu, ilk hallerinde çimento harcına Bkz
COLOSSEUM 8. CIRCUS
katılan yumruk büyüklüğündeki taş parçalarının MAXIMUS
('agrega') ve dayanıklılık ve yoğunluk veren sayfa 118
kumlu bir volkanik kül olan puzolan ile HAMAMLAR & MERKEZi
karıştırılmasından oluşuyordu. Romalı yapı ISITMA
sayfa 146
ustaları. M.Ö. Üçüncü yüzyıldan itibaren betonu
yaygın olarak kullanmış ve farklı astar
3 SANİYEDE BİYOGRAFİLER
malzemeleri denemişler ancak M.S. Birinci ŞAMLI APOLLODORUS
yüzyılda Roma dışındaki tuğla ocaklarında bol faal. M.S. z. yiızyıl
Ant ik Yunan Suriye'sinden gelen
miktarda üretilmekte olan tuğlaları düzenli olarak mühendis ve mimar; Traj anus
kullanmaya başlamışlardır. Etkili inşaat sistemleri.
dönemindeki en güzel binaların
çoğu onun eseridir. betonlu
malzemelerin taşınması, tuğla imalatı, betonun i nşaatın ve tonozun da ustasıd ı r.
karılması ve sıvanması gibi vasıfsız ve yarı vasıflı
işlerden elde edilen verimi en üst düzeye
çıkararak, Romalıların devasa, neredeyse yıkılmaz
30 SANİYEDE METİN
binaları rekor sayılabilecek sürelerde inşa Matthew Nicholls
etmesini sağlamıştır: Örneğin Caracalla Hamamı
yaklaşık altı yılda tamamlanmıştı. Beton kuruyup
sertleştikten sonra çıkarılan tahtadan bir kemer
kalıbının üzerine sıvanan beton tonoz, Roma
mimarisine özgü bir araçtır. İlk basit kubbelerden Romalıların beton
Panteon ve imparatorluk hamamları gibi geniş üretme becerisi,
çaplı olanlara ve usta işi şemsiye ve balkabağı heybetli limonlar, uzun
biçimli tonozlara kadar, tonozlar Yunan lılardan köprüler ve yüksek,
alınan heyl.ıı:Lli ve çizgisel yapılara kıvrımlı iç tonozlu çatılar gibi
hacimlerden oluşan bir mimari eklemiştir. farklı mimari formların
ortaya çıkmasına
önayak olmuştur.
 KAYNAKLAR

KİTAPLAR

Ancient Literacies: The Culture of Reading in The Oxford History of the Classico/ World
Greece and Rome John Boardman, Jasper Griffin and Oswyn
William A. Johnson and Halt N. Parker Murray
(Oxford University Press, 2009) (Oxford University Press, 1986)

Augustus: Jmage and Substance Roman Oec/amation

Barbara Levick Michael Winterbottom
(Longman/Pearson, 2010) (Bristol Classical Press, 1998)

The Cambridge Companion ta Ancient Roman Eloquence: Rhetoric in Society ond

Rhetoric Literoture
Eric Gunderson William J. Dominik
(Cambridge University Press, 2009) (Routledge, 1997)

Classics: A Very Short lntroduction Roman Historiogrophy· An lntroduction ta its

Mary Beard and John Henderson
(Oxford University Press, 2000)
Latin Fiction: The Latin Novel in Context
Heinz Hofmann
(Routledge, 1999)
The Legacy of Rome: A New Appraisal
Richard Jenkyns
(Oxford University Press, 1992)
Literote Educotion in the Hel/enistic and
Roman Worlds
Teresa Morgan
(Cambridge University Press, 1998)
Basic Aspects and Oevelopment Andreas
Mehl and Hans-Friedrich Mueller
(Wiley-Blackwell Publishing, 2011)
Roman Jmperial Architecture
J.B. Ward-Perkins
(Yale University Press, 1994)
Roman Villas in Central Jtaly
Annalisa Marzano
(Bri ll, 2007)
Rome. An Oxford Archaeologicol Guide
Amanda Claridge
[Oxford University Press, 2010)

ısı. () Kaynaklar
MAKALELER WEB SİTELERİ

Houghton, L. (2013) Ovid, remedia amoris 95: Antik Çağ Belgeleri Çalışmaları Merkezi
uerba dat omnis amor. Classical Quarterly, 63 www.csad .ox.ac.uk
(1) pp. 447-449
Roma'nın antik mermer haritası projesine dair
Hunt, A. (2012) Keeping the memory alive: web sitesi
the physical continuity of the ficus Ruminalis www. formaurbis.stanford .edu
in Bommas, M., Harrisson, J. & Roy, P. (eds.)
Memory and Urban Religion in the Ancient Antik Roma'nın Liman Şehri
World (Landon) pp. ııı -128 www.ostia-antica.org

Kruschwitz, P., Campbell , V.. and Nicholls, M.
(2012) Menedemerumenus: tracing the routes
of Pompeian graffiti writers. Tyche, 2].
pp. 93-ııı
Lowe, O. Always Already Ancient: Ruins in
the Virtual World in Kretschmer, M.. Thorsen,
T.S, & Wahlgren, S, (eds.1. Virtual Worlds of
Classics: A Guide (Tapir: 2012) pp. 53- 90
Marzano, A. (2013) Agricultural production in
the hinterland of Rome: wine and olive oil. in
Bowman, A.K. and Wilson, A.I. (eds.) The
Roman agricultural economy: organisation,
investment and production. Oxford University
Press, Oxford, pp. 85-106
Nicholls, M. Galen and libraries in the Peri
Alupias, Journal of Roman Studies. 101.
pp. 123-142
Özgün dilleri ve tercümeleriyle çeşitli antik
çağ metinleri ve daha eski pek çok referans
eserin arama yapılabi l ecek şeki lde
düzenlenmiş sürümleri
www. penelope .uchicago.edu/Thayer/ E/
Roman/home
Yunan-Roma dünyasında tarih, edebiyat ve
kültüre dair çevrimiçi kaynak
www.perseus.tufts.edu
Pompei fotoğraflarından oluşan geniş bir
koleksiyon
www.pompeiiinpictures.com
Matthew Nicholls'ın dijital modelleme projesi
www.reading.ac.uk/classics/research/
Virtual-Rome.aspx
Roma su kemı>rleri
www.romanaqueducts.info

Kaynaklar () 155
- KATKIDA BULUNANLAR
EDİTÖR
Dr Matthew Nicholls eğitimini Oxford
Üniversitesi'nde tamamlamıştır ve Reading
Üniversitesi'nde Klasik Antik Çağ Bölümü'nde
kıdemli öğretim üyesidir. Roma dünyasında
kitaplar, kütüphaneler, şehirler ve anıtlar
konusunda uzmanlık sahibidir. Reading
Üniversitesi'nin Roma Şehri yüksek lisans
programını yönetmektedir ve ayrıca antik
şehrin bütününü yansıtan bir dijital model
üzerinde çalışmaktadır.
Luke Houghton Glasgow ve Cambridge
Üniversiteleri ile University College London'da
Latince, Yunanca ve Klasik Antik Çağ dersleri
vermiştir. Roma'daki British School ve
Londra'daki Warburg Enstitüsü'nde konuk
öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. Roma
şiiri ve Roma şiirinin sonraki sanat ve edebiyat
dönemlerinde (bilhassa geç Orta Çağ ve
erken Rönesans dönemlerinde) algılanması
ile ilgili makaleleri, notları ve incelemeleri
yayınlanmıştır. Houghton, şair Horatius ve
Rönesans dönemi Latin şiiri üzerine kitapların
editörlüğünü yapmıştır
Ailsa Hunt Cambridge'deki Fitzwilliam
College'da Klasik Antik Çağ alanında lsaac
Newton araştırma görevlisidir. Başlıca
araştırma alanı, Roma dinidir. Ailsa aynı
zamanda yıllık olarak yayınlanan Tellus
dergisinin editörüdür
156 <t Katkıda Bulunanlar
Peter Kruschwitz Reading Universitesi'nde
Klasik Antik Çağ profesörüdür. Latin
dilbilimi, Roma ölçü birimleri, Latince nazım
yazıtları (Carmina Latina Epigraphica adı
verilen eser). Roma komedyası (bilhassa
Plautu~ ve Terentius) ve Pompei ve
Herculaneum duvar yazıtları konusunda
önde gelen uzmanlardan biridir. Peter
daha önce Berlin-Brandenburgische
Akademie der Wissenschaften'da Corpus
lnscriptionum Latinarum araştırma
görevlisi olarak çalışmış, ardından Oeulsche
Forschungsgemeinschaft'tan prestijli, iki yıl
süreyle Emmy Noether bursunu kazanmıştır
Oxford All Souls College'da konuk öğretim
üyeliği yapmıştır . Royal Historical Society
(Kraliyet Tarih Derneği) üyesidir.
Dunstan Lowe Kent Üniversitesi'nde Latin
Edebiyatı öğretim üyesidir. Roma kültürü ve
edebiyatıyla ilgili, bilhassa Vergilius, Ovidius
ve Augustus döneminin diğer şairleri hakkında
çeşitli çalışmaları yayınlanmıştır. Çağdaş
popüler kültürün antik çağa nasıl tepki verdiği
konusuna, bilhassa bilgisayar oyunları gibi yeni
ortam türlerine ilgi duymaktadır. Lowe, (Kim
Shahabudin ile birlikte) Classics far All: Re-
Presenting Antiquity in Mass Cultural Media
(Cambridge Scholars Publishing, 2009) isimli
kitabın editörlüğünü yapmıştır.

Annalisa Marzano Reading Üniversitesi
Klasik Antik Çağ Bölümü'nde Antik Çağ Tarihi
profesörü, Society of Antiquaries of Landon
[Londra Antik Çağ Kalıntıları Derneği) üyesi ve
Royal Historical Society üyesidir. İlgi duyduğu
araştırma alanları, Roma 'nın sosyal ve ekonomik
tarihi ve Roma arkeolojisidir. Marzano; İtalya,
Libya ve Mısır'daki Etrüsk, Yunan ve Roma
yerleşimlerinde pek çok arkeolojik projede
yer almıştır. Roman Villas in Central ltaly
[Orta ltalya'da Roma Villaları] (Brill, 2007) ve
Harvesting the Sea: The Exploitation of Marine
Resources in the Roman Mediterranean [Deniz
Hasadı: Roma Döneminde Akdeniz' de Deniz
Kaynaklarının Kullanımı] (OUP, 2013) adlı iki
monografın yazarıdır. Reading Üniversitesi'nde
Antik Çağ Deniz Ticareti yüksek lisans
programını yönetmektedir.
Susanne Turner Cambridge'deki Klasik
Arkeoloji Müzesi'nin kuratörüdür. Klasik
heykel sanatına ve bu sanatın erkek veya
kadın, zengin veya yoksul, antik veya modern
takipçilerine özel bir ilgi duymaktadır.
TEŞEKKÜRLER
RESİM HAKLARI
Yayıncı, bu kitapta kullanılan gorse llerııı
röprodüksıyonuna izin verme n ezaketını
göstermelerinden ötüru aşağı dakı kışi ve
kurumlara teşekkuru bir borç bılir Teşekkür
kısm ı nda her bir görselin hak sahiplerine yer
vermek için elimizden geleni yapmış olmakla
birlikte istemeden atladığımız kişi veya kurumlar
varsa peşinen özür dileriz.
Kaynağı ayrıca belirtilmeyen bütün görseller
Shutterstock, lnc./www.shutterstock.com ve
Clipart lmages/www.clipart.com adreslerinden
alınmıştır.
8orghese Collection: 124.
Corbis//\raldo de Luca: 89TL.
Alberto Fernandez Ferndndez: 45C.
Flickr/lessi: 45.
A Hunter Wright: 84 .
Remi Jouan 79.
Matthias Kabe! 31R.
Jaakko 1uttinen:119
Marie-Lan Nguyen: 97, lO;>, 111, 131.
Matthew Nicholls: 81, 13).
Till Niermann: 25, 47, 8).
Pascal Radigue: 39B.
Wolfgang Sauber: 64
Davıd Shankbone ı39.
Ulysses K. Vestal: Bı.
Walters Art Museum: ıoı8
Wıkıpedia/8asilıo ;>7(. 8ertramz· 278; Carlomorino
1058: Godotı3 141: Pippo-b: 133: Sailko: 21L. 63, 83,
ıo5C. Shakko: 21R, 79; WKııight94 · 77; Zanner 29
Katkı da Bulunınlır ' 1'ıf
 DİZİN

A C- Ç
Aeneas 14, 16, 85
Aeneis 14, 85, 110
Amfitiyatrolar 48, 54, 68, 118
Apuleius 82, 86
Aristo 70
Augustus
Claudian imparatorluk
hanedanı 9
Aeneas'ın soyundan
gelmesi 85
Dıvi filius 94. 104
İlk imparator 42-43, 95
cursus publicus haberci
ve kurye servisini
kurması 136
altın sikke 60
Aventine Tepesi 18, 118
Azat edilmişler 34, 38, 40
Aziz Pavlus 100
B Dide, Kartaca Kraliçesi 85
Balık 58
Bergamalı Galen 70
Berlioz, Hector 85
Boudicca 26, 48
Caligula 9, 24
Calgacus 26
Capitoline Tepesi 18, 120
Caracalla 9, 60
Caracalla Hamamları 152
Catullus 88
Celsus, Aulus Cornelius 70
Cicero, Marcus Tullıus 40, 76,
82, 86, 94. 106
Circus Maximus 118
Claud ı us 124
Cloaca Maxima (kanalizasyon)
18, 136, 150
Colosseum, Roma 68, 116, 118
Cumhuriyet 8, 20. 24, 50
Çömlek yapımı 58
o Hamamlar 48, 136-37, 146,
Dacia 14
Dante 85
Devlet (Platon) 15, 106
Diocletıanus 9, 24, 60
Domitianus 9, 58
Düzenler, mimari 114-115, 116
E değiştirmesi 103
Eboracum (York) 103
ekmek ve eğlence 54, 68,
114, 118
Cpikür ve Epikurcülük 94. 108
Eques, equites 34, 40
Eşcinsellik 46
Etrüskler 74, 120
F
Fahişeler 46 Josephus 140
Juvenal 54
G Jül Sezar
Gaius Marius 28, 30, 40 Aueustus'un üvey babası
Galya Savaşları, 23 94
Galya 14, 2). 26, 54 general, diktatör 20, 22-23,
Genç Plınius 48, 64-65 26
Gizem kültleri 94, 106, 110 Jülyen takvimi 66
Gladyatörler ve gladyatör öldürülmesi, 15 Mart 8
dovüşleri 68, 118 Roma 'yı baştan inşa etmesi
Gladius 14, 30 122
Grup seks ve cinsel özgürlük Julyen takvımi 66
46
K
H Kadınlar 44, 46, 125
Hadrianus ve Hadrianus Kartaca ve Kartacalılar 8, 26,
Duvarı 6, 9, 58, 120, 138, 152 55, 56, 85, 98
Kibele 98
152 Kleopatra 23
Hekimler 70 Konstantin 9, 26, 60, 102-3,
Herculaneum 62 126
Hipokrat 70 Konstantinopolis 9, 24, 102,
Hitabet 82 138
Hıristıyanlar ve Hıristiyanlık Konsül 14, 20
katakomblar 114, 132 Koleler ve kölelik 38, 40, 46,
Konstantin'in din 65, 108
Kudüs 103, 140
Horatius 43, 74, 78, 88, 110
Hukuk ve hukuk sistemi 50,
75, 78
iberya ıı,, 55
İznik Konsili kararları 103

158 () Dizin
L p S-Ş u
Latium 15, 16. 76 Palatine Tepesi 16, 18, 118, 144 Saeptimnntium festivali 15. 18 Ulpianus 50
Lejyonlar ve lejyonerler 14, Panteon (Roma'daki yapıJ 90. Scipio Afrıcanus 26
28, 30, 132. 138, 140 96, 120, 152 Scutum 15. 30 v
Livius 30, 96 Patrikler 35, 40. 75 Senato ve senator 20, 40 Vatandaşlar ve vatandaşlık
Lucretıa 20 Pax Romana 48 Seneca 80 28, 34, 36
Lucretius 108, ıı o Pilum (mızrak) 15, 30 Spartacus 38 Vergılıus 14, 26, 30. 43. 84 5,
Plautus 80 Sosyal Savaş 36 110
M Plebler 20. 35. 40, 64 Stoacılık 95, 108 Vespasıan 9. 104, 118. 140
Milton, John 85, 88 Pleblerin tribünü 55, 64 Su kemerleri 146. 150 Vesta Bakırelerı 35. 411
Mithras kültü 98, 106. 120 Polybios 20 Suç ve suçlular 68 Sulis Vesuvı us 62. 64. 65
Pompeii 62. 144 Mınerva 95. 98 Via Appia 148
N Pompey 8 Süvari 14, 28 Vıminal Tepesi 18

Napoli 60. 1411 Priapus 46 Şarap ve asma bahçelerı Vıt ruvıus 86. 115, 116, 142 ı1 ı
Neren 9, 62. 65, 80. 104, 118 Pön Savaşları 8, 15, 26, 55 58, 62
Numen 94, 104 Purcell, Henry 85 y
T Yaşlı Cato 54. 78
o Q Tacitus 26, 65, 82 Yaşlı Plinıus 74. 86, 128, ı30
Ordu bkz. Lejyonlar ve Quıntilian 65 Tarquinius Priscus 18, 150 Yollar 148
lejyonerler Quirinal Tepesi 18 Tarquinius Superbus 20
Ostia 18 Terence 80
Ovidius 74, 85, 98, 110, 118 R Tiyatrolar 48, 55, 68. 80,
Romulus ve Remus 16, 106 116.143
Rubicon Nehri 15, 23 Tiber Nehri 18, 102, 136
Tiberius 9, 106. 124
Tıtus 140

Toga 40, 75
Trajanus 9, 24, 26, 30, 54.
64, 116, 148, 152
Truva 85
Tribün 20

Dizin •• o fi
SERİNİN DİCER KİTAPLARI
30 Saniyede serisi; Ekonominin, Felsefenin, Psikolojinin,
Siyasetin, Dünya Dinlerinin, Mimarlığın en bilinen 30 SANİYEDE
FELSEFE :::::::;.....
50 teorisini/öğretisini, Antik Mısır'ın tarihe ve uygarlığa
yapmış olduğu 50 en önemli katkıyı ve Leonardo da
Vinci'nin sanata ve bilime yaptığı 50 en önemli katkıyı ele
alıyor ve onları iki sayfa, 300 kelime ve bir resmi aşmadan ,
yarım dakika içinde açıklamayı 'ba,arıyor' .

Ekonomi, Felsefe, Psikoloji, Siyaset, Dünya Dinleri,

Mimarlık, Antik Mısır ve Leonardo gibi 'zorlu' konuları
---
anlamak birdenbire çok daha eğlencel i hale geliyor ve çok
daha faz la anlam ifade ediyor.
Ev ha nımlarından üniversite öğrencilerine,
üst düzey yöneticilerden akademisyenlere
herkesin okuması gereken eserler!
Elinizden bırakamayacaksınız .

@ --
30SANİYEOE
SİYASET ::,:';::=

:::..-

-·-

1-