‫د ايمان تعريف‬

‫ايمان په لغت کې باور ‪ ،‬يقين ‪ ،‬تصديق او امن ته وٻلی کيږي ‪ ،‬ډاډ او اطمېنان ته وٻل‬
‫کيږي ‪ ،‬او په شرعي اصطالح کې فقھاو د ايمان جامع تعريف داسې کړی دی ‪:‬‬
‫ح ‪ ،‬يَ ِزي ُد بِالطاعَت ِه َو اَ‬
‫الجوا ِر ِ‬
‫ان ‪َ ،‬و َع َمل بِ َ‬
‫س ِ‬‫ب ‪َ ،‬و قَول بِا لل َ‬ ‫اال يمانُ ھُ َو َع ْقد بِالقل ِ‬
‫صيَت ِه ‪.‬‬ ‫ع َما ِل الصالِ َحت ِه‪ ،‬ويَنقُ ُ‬
‫ص بِال َمع ِ‬
‫ايمان پر زړه باندې باور‪ ،‬تصديق ‪ ،‬يقين ‪ ،‬پر ژبه اقرار او په اندامونو باندې شرعي‬
‫عمل ته ويل کيږي ‪ ،‬په طاعت او نورو نېکو اعمالو سره ايمان زياتيږي ‪ ،‬غوره‬
‫عقيده په معصيت او ګناه کولو سره کميږي‪.‬‬
‫د ايمان ډولونه‬

‫ايمان په دوه ډوله دى ‪.‬‬

‫ايمان تفصيلي او ايمان اجمالي ‪:‬‬
‫ھغه شيان چې بيان يې په اجمالي توګه شوى او په يقيني او قطعي توګه له دين څخه‬
‫دي اجمالي ايمان راوړل فرض دي ‪,‬او ھغه څه چې تفصيلي ذكر يې شوى او په يقيني‬
‫او قطعي توګه له دين څخه دي تفصيلي ايمان ورباندي راوړل فرض دي ‪.‬‬

‫اجمالي ايمان ‪:‬‬

‫آمنت باﷲ كماھو باسمائه وصفاته وقً ُ‬
‫بلت جميع احكامه‬
‫ژباړه ‪ :‬ايمان مې راوړى په خدای جل جالله لكه څنګه چې دا ايمان فرض دى په‬
‫نومونو دخدای او فرض دى دا ايمان راوړل په صفتونو دخدای جل جالله او منلي دي‬
‫ما ټول احكام دخدای جل جالله ‪.‬‬

‫تفصيلي ايمان ‪:‬‬

‫آمنت باﷲ ومالئكته وكتبه ورسله واليوم اآلخر والقدر خيره وشره من ﷲ التعالى‬
‫والبعث بعدالموت‬
‫ژباړه ‪ :‬ايمان مې راوړى په خدای جل جالله چې يو دى اوايمان مې راوړى په پرښتو‬
‫دھغه چې شته او ھغه خدای جل جالله پيدا كړي او ايمان مې راوړى په كتابونو‬
‫دخدای جل جالله چې دھغه له لورې رانازل شوي اوايمان مې راوړى په رسوالنو‬
 ‫دخدای جل جالله چې دھغه له لورې رااستول شوي او ايمان مې راوړى په وروستۍ‬
‫ورځ )دقيامت چې شته او راتلونكی دی ( او ايمان مې راوړى پدې چې اندازه دښيګڼې‬
‫او نه ښيګڼې دﷲ تعالى له لورې ده او ايمان مې راوړى پدې چې له مړينې وروسته بيا‬
‫ژوندون شته ‪.‬‬
‫د ﷲ تعالی نومونه او صفات‬

‫د ﷲ تعالی د ھغو مبارکو نومونو او صفاتو شمېر چې په قرآن کريم کې مذکور دي‬
‫نبي کريم صلی ﷲ عليه وسلم نھه نوي )) يو کم سل (( ښودلي دي ‪.‬‬

‫ك ‪ْ ،‬القُ ﱡدوسُ ‪ ،‬ال ﱠسالَ ُم ‪ْ ،‬ال ُم ْؤ ِم ُن ‪،‬‬ ‫ﱠحي ُم ‪ْ ،‬ال َملِ ُ‬‫ﷲُ الﱠ ِذي ال إلَهَ إالَ ھُ َو الرﱠحْ َم ُن ‪ ،‬الر ِ‬ ‫ھُ َو ﱠ‬
‫ص ﱢو ُر ‪ْ ،‬ال َغفﱠا ُر ‪ْ ،‬القَھﱠا ُر ‪،‬‬ ‫ئ ‪ْ ،‬ال ُم َ‬ ‫ار ُ‬ ‫ق ‪ْ ،‬البَ ِ‬ ‫ْال ُمھَ ْي ِم ُن ‪ْ ،‬ال َع ِزي ُز ‪ْ ،‬ال َجبﱠا ُر ‪ْ ،‬ال ُمتَ َكبﱢ ُر ‪ْ ،‬ال َخالِ ُ‬
‫ق ‪ْ ،‬الفَتﱠا ُح ‪ ،‬ال َعلِي ُم ‪ْ ،‬القَابِضُ ‪ْ ،‬البَا ِسطُ ‪ْ ،‬ال َخافِضُ ‪ ،‬الرﱠافِ ُع ‪ْ ،‬ال ُم ِع ﱡز ‪،‬‬ ‫ْال َوھﱠابُ ‪ ،‬ال ﱠر ﱠزا ُ‬
‫يف ‪ْ ،‬ال َخبِي ُر ‪ْ ،‬ال َحلِي ُم ‪ْ ،‬ال َع ِظي ُم ‪ْ ،‬ال َغفُو ُر‬ ‫صي ُر ‪ْ ،‬ال َح َك ُم ‪ْ ،‬ال َع ْد ُل ‪ ،‬اللﱠ ِط ُ‬ ‫ال ُم ِذلﱡ ‪ ،‬ال ﱠس ِمي ُع ‪ْ ،‬البَ ِ‬
‫يث ‪ْ ،‬الح ِسيبُ ‪ْ ،‬ال َجلِي ُل ‪ْ ،‬ال َك ِري ُم ‪ ،‬ال ﱠرقِيبُ ‪،‬‬ ‫‪ ،‬ال ﱠش ُكو ُر ‪ْ ،‬ال َعلِ ﱡي ‪ْ ،‬ال َكبِي ُر ‪ْ ،‬ال َحفِيظُ ‪ ،‬ال ُم ِغ ُ‬
‫ق ‪ْ ،‬ال َو ِكي ُل ‪ْ ،‬القَ ِويﱡ‬ ‫ث ‪ ،‬ال ﱠش ِھي ُد ‪ْ ،‬ال َح ﱡ‬ ‫ْال ُم ِجيبُ ‪ْ ،‬ال َوا ِس ُع ‪ْ ،‬ال َح ِكي ُم ‪ْ ،‬ال َو ُدو ُد ‪ْ ،‬ال ُم ِجي ُد ‪ْ ،‬البَا ِع ُ‬
‫ميت ‪ْ ،‬ال َح ﱡي ‪،‬‬ ‫ئ ‪ْ ،‬ال ُم ِعي ُد ‪ْ ،‬ال ُم ِ◌ ُ‬ ‫ئ ‪ْ ،‬ال ُمحْ يِ ُئ ‪ْ ،‬ال ُم ْب ِد ُ‬ ‫ص ُ‬ ‫ين ‪ْ ،‬ال َولِ ﱡي ‪ْ ،‬ال َح ِمي ُد ‪ْ ،‬ال ُمحْ ِ‬ ‫‪ْ ،‬ال َمتِ ُ‬
‫ص َم ُد ‪ْ ،‬القَا ِد ُر ‪ْ ،‬ال ُم ْقتَ ِد ُر ‪ْ ،‬ال ُمقَ ﱢد ُم ‪ْ ،‬ال ُمؤَ ﱢخ ُر ‪،‬‬ ‫ْالقَيﱡو ُم ‪ْ ،‬الوا ِج ُد ‪ْ ،‬ال َما ِج ُد ‪ْ ،‬ال َوا ِح ُد‪،‬احد ‪ ،‬ال ﱠ‬
‫األ ﱠو ُل ‪ ،‬اآل ِخ ُر ‪ ،‬الظﱠا ِھ ُر ‪ْ ،‬البَا ِط ُن ‪ْ ،‬ال َوالِي ‪ْ ،‬ال ُمتَ َعالِي ‪ْ ،‬البَرﱡ ‪ ،‬التﱠاﱠابُ ‪ْ ،‬ال ُم ْنتَقِ ُم ‪ ،‬ال َعفُ ﱡو ‪،‬‬
‫وال َجالَ ِل َو اإل ْك َر ِام ‪ْ ،‬ال ُم ْق ِسطُ ‪ْ ،‬ال َجا ِم ُع ‪ْ ،‬ال َغنِ ﱡي ‪ْ ،‬ال ُم ْغنِي ‪،‬‬ ‫ك ‪ُ ،‬ذ ْ‬ ‫ك ْال ُم ْل ِ‬‫وف ‪َ ،‬مالِ ُ‬
‫ال ﱠر ُؤ ُ‬
‫ث ‪ ،‬ال ﱠر ِشي ُد ‪،‬‬ ‫ار ُ‬ ‫ْ‬
‫اق ِ◌ي ‪ ،‬ال َو ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ال َمانِ ُع ‪ ،‬الضﱠا ﱠر ‪ ،‬النﱠافِ ُع ‪ ،‬النﱡو ُر ‪ ،‬الھَا ِدي ‪ ،‬البَ ِدي ُع ‪ ،‬البَ ِ‬
‫صبُو ُر‬ ‫ال ﱠ‬
‫اسماني کتابونه او صحيفې‬

‫اب (سورة البقرة‪ 87‬آيت ‪.‬‬ ‫تورات په موسى عليه السالم ) َولَقَ ْد آتَ ْينَا ُمو َسى ْال ِكتَ َ‬
‫انجيل په عيسى عليه السالم ) َوقَفﱠ ْينَا بِ ِعي َسى ا ْب ِن َمرْ يَ َم َوآتَ ْينَاهُ ْ ِ‬
‫اإلن ِجي َل( سورة الحديد‪27‬‬
‫آيت ‪.‬‬
‫زبور په داود عليه السالم ) َوآتَ ْينَا دَا ُوو َد َزبُوراً }‪{55‬سورة االسراء ‪.‬‬
‫قرآن په حضرت محمد صلى ﷲ عليه وسلم رانازل شوى ‪.‬‬
‫ھمداراز دوتلي مفسر عالمه آلوسي بغدادي رحمه ﷲ له وينا سره سم د صحيفو شميره‬
‫سل ده چې پنځوس يې په حضرت شيث عليه السالم نازلې شوې وې ‪ .‬ديرش يې په‬
‫ادريس عليه السالم نازلې شوې وې ‪.‬لس يې په حضرت ابراھيم عليه السالم نازلې‬
‫شوې اونورې لس يې په حضرت موسى عليه السالم دتورات تر نزوله مخکې نازلې‬
‫شوې وې ‪ .‬وﷲ تعالى اعلم باالصواب‬
 ‫اولــه ‪ :‬كلـمـ ْه طـيبـه‪:‬‬
‫الاِلـهَ اِالﷲُ مـ ُ َح ّمـ َ ٌد ﱠر ُسـو ُل ﷲِ‬
‫له خداى تعالى نه پرته بل دعبادت وړ )معبود( نشته محمد‪e‬دﷲ رسو ل دى ‪.‬‬

‫دوھــمه ‪ :‬د شـھادت كلــمـه‬

‫ً‬
‫ك لَـهُ َواَشھـ َ ُد اَنَ ُمـ َحـ ﱠمداعَـب ُده و َ َرسـُولـُه‬ ‫ـري َ‬‫اَشھـ َ ُد اَنَ ال الـهَ اال ﷲُ َوحـ َدهُ ال َش ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬زه شاھدي وركوم چې دﷲ نه پرته بل خداى دعبادت وړ نشته ھغه يو دى‬
‫سيال نه لري‪ ،‬اوداشاھدي وركوم چې محمد ‪ e‬يي بنده او رسول دى‪.‬‬
‫دريــمـه ‪ :‬د تـمجــيد كلــمــه‬
‫الحو َل َوال قُ ﱠوۍ اِال بِا‰ِ ال َعلي ال َع ِظيم‬ ‫سُب َحانَ ﷲِ َوالـ َحم ُد‰ِ َوال اِلَهَ اِالﷲُ َوﷲُ اَكبَر َو َ‬
‫ژباړه ‪ :‬خداى پاك دى ستاينې ھغه لره دي له خدايه پرته دعبادت وړ بل ذات نشته ‪،‬‬
‫خداى لوى دى له ګناوو دساتنې اود نيكو كارونو دكولو توفيق يواځې ھغه وركوي‬
‫ھغه دلويي او شوكت څښتن دى ‪.‬‬
‫څــلـورمـه ‪ :‬دتـوحيـد كلـمـه‬
‫وت اَبداً‬‫يت وھو ح ّي ٌ ال يَ ُم ُ‬ ‫ك َولَهُ الـ َحم ُد يُحيِى َويُ ِم ُ‬ ‫الاِلَهَ اِالﷲُ َوح َدهُ ال َش ِريكَ لَهُ‪ ،‬لَهُ ال ُمل ُ‬
‫الل َواالك َر ِام بِيَ ِد ِه الـ َخير َوھُ َو َعلَى ُك ﱢل َشي ٍء قَ ِدير ‪.‬‬ ‫اَبداً ُذوال َج ِ‬
‫له خدايه پرته دعبادت وړ بل ذات نشته ‪ ،‬سيال نه لري پاچاھي اوستاينې ھغه لره دي‪،‬‬
‫ژوندي كول اومړه كول يې په واك كې دي ‪ ،‬تل ترتله به ژوندى وي‪ ،‬دعزت اوشوكت‬
‫څښتن دى او ښېګڼه يې په واك كې ده ‪ ،‬په ھرڅه قادر دى ‪.‬‬
‫پنـځـمـه كلـمـه ‪ :‬د استـغـفا ر كلـمـه‬
‫ﱠ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ب اَذنَبتُهُ َع َمدا اَو َخطا ِس ّرا اَوعَالنِيَۍ َواَتُوبُ الَي ِه ِمنَ الذن ِ‬
‫ب‬ ‫ﷲ َربﱢي ِمن ُكلﱢ َذن ٍ‬ ‫اَستَغفِ ُر َ‬
‫ف◌َ ا ُر‬‫ب و َغ ﱠ‬ ‫ب َو َستﱠا ُر ال ُعيُو ِ‬ ‫نت ع َّال ُم ال ُغيُو ِ‬ ‫ب ال ﱢذي ال ا َعلَ ُم اِنﱠكَ اَ َ‬ ‫ال ِذي اَعلَ ُم َو ِم ﱠن ﱠ‬
‫الذن ِ‬
‫ب َوال َحو َل َوالقُ ﱠوۍ اِال بِا‰ِ ال َعلّ ِى ال َع ِظيم ‪.‬‬ ‫ال ﱡذن ُو ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬زه له ھغه ذاته بښنه غواړم چې زما خداى دى‪ ،‬له ھرې ھغې ګنا څخه چې په‬
‫قصداويا مې په ھېره سره كړې وي ‪ ،‬دھغه په درباركې له ھرې ګناڅخه چې ماته‬
‫معلومه وي اويا نه وې توبه باسم‬
‫په تحقيق سره خدايه ! په پټو رازونو خبر يې ! دعيبونو پټوونكى‪ ،‬دګناوو بښونكى يې‬
‫! له ګناڅخه دساتنې اوښوكارونودكولو توفيق يواځې ته وركوې! په تحقيق سره دلويي‬
‫اوشوكت څښتن يې !‬
‫شپــږمــه ‪ :‬لـه كفـره دبـې زارۍ كلـمـه‬
‫ك لِما ال اَعلَ ُم بِ ِه تُبـ ُ‬
‫ت‬ ‫ً‬
‫ك بِكَ َشيا َواَنَا اَعلَ ُم بِ ِه َواَستَغـفِ ُربِ َ‬ ‫ك ِمنَ اَن ا ُ ِ‬
‫شر َ‬ ‫اَللـﱠھُ ﱠم اِنﱢي اَ ُعـو ُذبِ َ‬
‫ب َوال ِغـيبَۍ َوالبـِدعَـۍ َوالنَ ِمـي َمۍ َو الفَـوا ِح ِ‬
‫ش‬ ‫ك َوال َكـ ِذ ِ‬ ‫ـفر َوالـ ِشر ِ‬‫برات ِمنَ ال ُك ِ‬
‫عَنـهُ َوتـ َ ُ‬
‫ـح ﱠمـ ٌد ﱠرسُـو ُل ﷲِ‬ ‫مت َواَقُـو ُل ال اِلَهَ الِالﷲ ُم َ‬ ‫صي ُكلﱢھَا َواَسلَ ُ‬ ‫َوالبُھـتَا ِن َوالـمعا ِ‬
‫خدايه ! زه پرتا پنا غواړم له دې څخه چې له تاسره بل څه سيال وګڼم اوزه پرې‬
‫پوھيږي اوله ھغه شرك څخه چې پرې نه پوھيږم خدايه تاته توبه باسم له ھر كفر‪،‬‬
 ‫شرك‪ ،‬درواغو‪ ،‬غيبت ‪ ،‬بدت‪ ،‬چغل خوري‪ ،‬سپكوسپورو‪ ،‬تور لګولو اوټولو ګناوو‬
‫څخه‪ ،‬اوماايمان راوړى اووايم چې ‪ :‬له خداى تعالى نه پرته بل دعبادت وړ )معبود(‬
‫نشته محمد‪e‬دﷲ رسو ل دى‬

‫اسالم له پنځو شيانو جوړدى‬

‫لومړى ‪ :‬اقراراو باور كول دي پدې چې خدای جل جالله شته او يو دى او حضرت‬

‫محمدصلى ﷲ عليه وسلم يې رسول او پيغام وړونكى دى او ھغه څه چې رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم دخدای جل جالله له لورې راوړي ريښتيا او حق دي ‪.‬‬

‫دوھم ‪ :‬لمونځ كول ‪,‬نو ھغه سړى چې دلمانځه له فرضوالي منكر وي كافر بلل كيږي ‪,‬‬
‫او ھغه څوك چې فرض والى يې مني خو كوي يې نه ھغه ته فاسق ويل كيږي ‪.‬‬

‫دريم ‪ :‬درمضان دمياشتې روژې نيول ‪,‬نو ھغه څوك چې درمضان دمياشتې فرضوالى‬
‫نه مني كافر دى ‪ ,‬او ھغه څوك چې فرض يې بولي مګر نيسي يې نه ھغه ته فاسق ويل‬
‫كيږي ‪.‬‬

‫څلورم ‪ :‬دزكوة وركول ‪ ,‬نو ھغه څوك چې دزكوة فرضوالى نه مني كافر دى ‪ ,‬او ھغه‬
 ‫څوك چې فرضوالى يې مني مګر وركوي يې نه ھغه ته فاسق ويل كيږي ‪.‬‬

‫پنځم ‪ :‬دحج كول په ھغه چا چې دالرې وس او ځواك ولري ‪ ,‬نو ھغه څوك چې دحج‬
‫له فرضوالي منكر وي كافر دى ‪ ,‬او ھغه څوك چې فرض والى خو يې مني مګر له‬
‫ځواك درلودلو سربيره يې نه ادا كوي فاسق دى ‪.‬‬
‫وﷲ تعالى اعلم باالصواب‬
‫څلويښت ژباړل شوي نبوي صلى ﷲ عليه وسلم حديثونه‬

‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم فرمايلي چې ‪ :‬څوك ھم زما څلويښت داسې حديثونه ياد‬
‫كړي چې دھغه په ديني چارو كې په كارراشي نو ھغه به عالم ګڼل كيږي ‪ ,‬له شھيدانو‬
‫سره به راپورته كول كيږي ‪,‬دقيامت په ورځ به زه پخپله دھغه دايماندارۍ شاھد يم ‪ ,‬او‬
‫دھغه سفارش به كوم ‪ ,‬اوورته ويل كيږي به چې ‪ :‬دجنت له كومې دروازې وغواړي‬
‫نو جنت ته تالی شې ‪.‬‬
‫پدې حديثونو كې الندې موضوعګانې څيړل شوي ‪:‬‬

‫‪ 1-‬دځان او كالو پاكي ‪-2..............‬دوخت ساتنه ‪-3......................‬سادګي غوره‬

‫كړئ‬
‫‪- 4‬بسپنه غوښتل ‪-5..........................‬دګاونډي حقونه‪ - 6..................‬حالله ګټه‬
‫‪-7‬ښندنه اوقرباني‪-8.........................‬استقالل‪ -9................................‬يووالى‬
‫‪-10‬دكينې بدوالى‪--11........‬له مور پالر سره چلند‪-12........‬له خپلوانو سره چلند‬

‫‪ -1‬دځان او كالو پاكي ‪:‬‬

‫‪-1‬الطھور شطر االيمان ‪) .‬مسلم(‬

‫ژباړه ‪:‬پاك صاف ګرځيدل نيمايي ايمان دي ‪.‬‬
‫‪-2‬غسل يوم الجمعة واجب على كل محتلم وان يستن وان يمس طيبا ‪) .‬بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬دجُمعې په ورځ المبل دھر ځوان لپاره اړين دي ‪,‬ھغه ته ښايي چې غاښونه په‬
‫مسواك پاك كړي او خوشبويي ولګوي ‪.‬‬

‫‪ -2‬دوخت ساتنه ‪:‬‬

 ‫‪-3‬الصلوة على وقتھا )بخاري (‬
‫ژباړه ‪:‬پخپل مھال لمونځ كول )ﷲ تعالى ته ترټولو كارونو غوره دى (‬
‫‪ -4‬صل الصلوة لوقتھا )مسلم(‬
‫ژباړه ‪ :‬لمونځ په خپل وخت ادا كوه ‪.‬‬
‫‪-5‬الصلوة اذا اتت ‪ ,‬والجنازة اذا حضرت ‪,‬وااليم اذا حضرت لھا كفوا ‪) .‬ترمذي (‬
‫ژباړه ‪) :‬پدې دريو كارونو كې ھيڅكله ځنډ كول نه دي پكار ( لمونځ چې وخت يې‬
‫راشي ‪,‬جنازه چې مخې ته موجوده وي ‪ ,‬او دكونډې نكاح كله چې ھغې ته خاوند‬
‫پيداشي ‪.‬‬
‫‪-6‬يعمل بنفسه فينفع نفسه ويتصدق )بخاري (‬
‫ژباړه ‪) :‬په سړي باندې الزمه ده چې( چې دخپلو مټو په زور ځانته ګټه ورورسوي او‬
‫صدقه وركړي ‪.‬‬
‫‪-7‬ما اكل احد طعاما خيرا من ان يأكل من عمله وان النبي ﷲ داود كان يأكل من عمل‬
‫يده )بخاري (‬
‫ژباړه ‪ :‬څوك چې دخپلو مټو په زور كار كوي او خوراك برابروي او خوري يې نو تر‬
‫ھغه ښه خوراك نشته ‪,‬او دﷲ تعالى نبي حضرت داود عليه السالم به دخپل الس ګټه‬
‫خوړله ‪.‬‬

‫‪ -3‬سادګي غوره كړئ ‪:‬‬

‫‪-8‬من لبس الحرير في الدنيا لم يلبسه في اآلخرة )بخاري (‬

‫ژباړه ‪:‬څوك چې په نړۍ كې وريښم واغوندي نو ھغه ته به دآخيرت په ورځ نه‬
‫وراغوستل كيږي ‪.‬‬
‫‪-9‬البسوا ثياب البيض فانھا اطھر واطيب )ترمذي(‬
‫ژباړه ‪:‬سپين كالي اغوندئ ځكه چې ھغه خورا ښې او پاكې وي ‪.‬‬
‫‪-10‬من لبس ُشھرة في الدنيا البسه ﷲ ثوب مذلة يوم القيامة )ترمذي(‬
‫ژباړه ‪:‬كه چا د ُشھرت په بڼه كوم كالي واغوستل ‪ ,‬نو دقيامت په ورځ به ﷲ تعالى ھغه‬
‫ته دذلت او رُسوايي كالي وراغوندي ‪.‬‬

‫‪-4‬بسپنه غوښتل ‪:‬‬

‫‪-11‬اليد العليا خير من يدالسفلى ‪,‬اليد العليا ھي المنفقة السفلى ھي السائلة )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬پورتنى الس تر النديني الس غوره وي ‪,‬پورتنى الس خرڅ كوونكى او الندينى‬
‫الس بسپنه غوښتونكى وي ‪.‬‬
‫‪-12‬والذي نفسي بيده الن يأخذ احدكم احبله فيحتطب على ظھره خير له من ان يأتي‬
 ‫رجال فيسأله اعطاه او منعه )بخاري (‬
‫ژباړه ‪ :‬په ھغه ذات لوړه دچا په واك كې چې زما روح ده كه يو سړى رسۍ واخلي او‬
‫دلرګيو بار پخپله شا راوړي دا غوره دى تر ھغه چا چې له بل نه بسپنه غواړي نو كه‬
‫دھغه زړه وغواړي نو وركوي يي او كه يي ونه غواړي نو نه يي وركوي ‪.‬‬
‫‪ -13‬ال تسألواالناس شيئا )بخاري (‬
‫ژباړه ‪:‬تاسې به له ھيچا نه بسپنه نه غواړئ )دادبيعت يو شرط وو ( ‪.‬‬

‫‪-5‬دګاونډي حقوق ‪:‬‬

‫‪-14‬ال يمنع جار جاره ان يغرزخشبه في جداره )بخاري(‬

‫ژباړه ‪ :‬ھيڅ ګاونډی دې بل ګاونډی د ده په ديوال باندي دلرګي له ښودلو نه منع كوي ‪.‬‬
‫‪ -15‬مازال جبريل يوصيني باالجار حتى ظننت انه سيورثه )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬دګاونډي په ھكله ماته جبرائيل دومره وينا وكړه چې آن ګمان مې وكړچې‬
‫ګاونډی به زما وارث )ميراث خور( كړي ‪.‬‬
‫‪ -16‬وﷲ اليؤمن وﷲ اليؤمن قيل ومن يا رسول ﷲ !قال الذي اليأمن جاره بوائقه‬
‫)بخاري(‬
‫ژباړه ‪ :‬په خدای سوګند ھغه سړى ايمان درلودونكى نه دى ‪ ,‬په خدای لوړه ھغه سړى‬
‫ايمان درلودونكى نه دى ورڅخه وپوښتل شول چې څوك اى رسول ﷲ ؟ رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم وفرمايل ‪ :‬ھغه څوك چې دھغه له ضررونو څخه دھغه ګاونډي بې‬
‫غمه نه وي ‪.‬‬
‫‪-17‬من كان يؤمن با‰ واليوم اآلخرفال يؤذجاره )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬څوك چې په خدای او دآخيرت په ورځ ايمان لري نو ھغه دې ګاونډي ته ربړ‬
‫يا تكليف نه رسوي ‪.‬‬
‫‪-18‬ال تحقرن جارة لجارتھا ولو فرسن شاة )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬ھيڅ يوه ګاونډۍ ښځه دې خپلې بلې ګاونډۍ ته د ُوزې دپښې په ډالۍ كولو كې‬
‫نه شرميږي ‪.‬‬

‫‪- 19‬اذا طبخت مرقة فاكثر ماءھا وتعاھد جيرانك )مسلم (‬

‫ژباړه ‪:‬كله چې ته شوروا پخه كړې نو اوبه يې ډيرې كړه او دخپل ګاونډي خيال ساته‬
‫‪.‬‬

‫‪ 6-‬حالله ګټه ‪:‬‬

‫‪-20‬يأتي على الناس زمان اليبالي المرء مااخذ منه ا من الحالل ام من الحرام )بخاري(‬

‫ژباړه ‪:‬په خلكو باندې داسې زمانه ھم راتلونكې ده چې سړى به ھيڅ فكر نه كوي چې‬
 ‫داشى ده ته له روا الري الس ته ورغلى كه له حرامې الري ‪.‬‬
‫‪ -21‬ان ﷲ طيب اليقبل ﷲ اال الطيب ‪,‬وان ﷲ امر المؤمنين بما امر به المرسلين فقال‬
‫يايھاالرسل كلوا من الطيبات واعملوا صالحا وقال تعالى يايھا الذين آمنوا كلوا من‬
‫الطيبات ما رزقناكم ثم ذكر الرجل يطيل السفر اشعث اغبر يمد يديه الى السماءيا رب يا‬
‫رب ومطعمه حرام و ملبسه حرام وغذي بالحرام فانى يستجاب لذلك )مسلم (‬
‫ژباړه ‪:‬ﷲ تعالى سپيڅلى دى اوسپيڅلتيا خوښوي ‪,‬ﷲ تعالى مسلمانانو ته ھم دھغه څه‬
‫حكم كړى دكوم څه حكم چې يې رسوالنو ته كړى وو ‪,‬ﷲ تعالى فرمايلي ‪ :‬اى رسوالنو‬
‫پاك شيان خورئ او ښه عملونه كوئ ‪,‬او فرمايلي يې دي ‪ :‬اى مسلمانانو ‪:‬ھغه څه چې‬
‫مونږ تاسې ته دركړي له ھغوی نه حالل شيان خورئ ‪,‬له ھغه وروسته رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ديوه داسې چا ذكر وكړ چې لوی سفر كوي ‪,‬پريشان حاله وي ‪,‬په‬
‫ګرد لړلي دواړه السونه داسمان لور ته پورته كوي او وايي اى پالونكي ! اى پالونكي !‬
‫ليكن دھغه خوراك ‪,‬څښاك ‪,‬لباس او غذا ھرڅه حرام وي ‪ ,‬نو دھغه دعا به خاوري‬
‫قبوله شي ؟‬
‫‪-22‬من تصدق بعدل تمرة من كسب طيب وال يقبل ﷲ االالطيب فان ﷲ يتقبلھا بيمينه ثم‬
‫يربيھا لصاحبھا كما يربي احدكم فلوه حتى تكون مثل الجبل )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬څوك چې له حاللې ګټې ديوې ُخرما په پرتله صدقه وركړي او ﷲ تعالى خو‬
‫حالل قبلوي ‪ ,‬او خدای جل جالله ھغه صدقه پخپل ښي الس قبلوي ‪,‬او دمال دڅښتن‬
‫لپاره يې داسې پالي لكه له تاسې نه چې څوك سخوندر پالي تر دې چې )خدای جل‬
‫جالله دھغې صدقې اجر ( دغره برابركړي ‪.‬‬
‫‪-23‬طلب كسب الحالل فريضة بعد الفريضة )شعب االيمان (‬
‫ژباړه ‪) :‬له نورو ( فرايضو وروسته دحالل رزق لټه فرض ده ‪.‬‬

‫‪-7‬ښندنه او قرباني ‪:‬‬

‫‪-24‬رباط يوم في سبيل ﷲ خير من الدنيا وما عليھا )بخاري(‬

‫ژباړه ‪:‬دخدای جل جالله په الره كې يوه شپه پھره داري كول تر ټولې نړۍ او دھغې‬
‫له ټولو سامانونو نه غوره دي ‪.‬‬
‫‪-25‬ابني ھذا سيدولعل ﷲ ان يصلح به بين فئتين من المسلمين )بخاري(‬
‫ژباړه ‪:‬زما دا ځوی )حسن رضي ﷲ عنه ( سردار دى ‪ ,‬ليرې نه ده چې لوی خدای د‬
‫ده په الس دمسلمانانو ددوو لويو غورډلو تر منځ سوله راولي ‪.‬‬
‫‪-26‬اماطة االذى عن الطريق )بخاري(‬
‫ژباړه ‪) :‬دايمان تر ټولو وړه درجه( له الرې نه دربړوونكو څيزونو لرې كول دي ‪.‬‬
 ‫‪-8‬استقالل ‪:‬‬

‫‪-27‬ادومه وان قل )بخاري(‬

‫ژباړه ‪) :‬دخدای جل جالله ( په نزد ھغه كار ترټولو ډير غوره دى چې لږ وي خو تل‬
‫وي ‪.‬‬

‫‪-28‬مه عليكم بما تطيقونفو ﷲ اليمل ﷲ حتى تملوا وكان احب الدين اليه ما داوم عليه‬
‫صاحبه )بخاري(‬
‫ژباړه ‪ :‬پر تاسې اړينه ده چې له خپل ځواك سره سم كار وكړئ ‪ ,‬په ﷲ تعالى لوړه ده‬
‫چې خدای جل جالله نه ستړى كيږي) )داجر په وركولو كې( تر څو تاسې ستړي نه‬
‫شئ ‪.‬‬
‫‪-29‬قل آمنت با ﷲ ثم استقم )مسلم (‬
‫ژباړه ‪ :‬ووايه چې ما په خدای ايمان راوړى او بيا )پخپله دې خبرې ( ټينګ اوسيږه ‪.‬‬

‫‪-9‬يووالى ‪:‬‬

‫‪ -30‬ماانا عليه واصحابي )حاكم(‬

‫ژباړه‪) :‬جنتي ( ھغه دى چې زما او زما دملګرو په الره عمل كوي ‪.‬‬
‫‪ -31‬من فارق الجماعة ِشبرا فقد خلع ربقة االسالم من عنقه )ابوداود(‬
‫ژباړه ‪ :‬څوك چې ديوې لويشتې په پرتله له خپلي ټولۍ نه جال شي نو ګواكې ھغه له‬
‫خپلې غاړې نه داسالم كړۍ لرې كړه ‪.‬‬
‫‪-32‬انه سيكون ھنات وھنات فمن اراد ان يفرق امر ھذه االمة وھي جميع فاضربوه‬
‫باالسيف كائنا من كان )مسلم(‬
‫ژباړه ‪ :‬ډير نژدې به شر او فساد جوړ شي نو كه څوك وغواړي چې پدې امت كې‬
‫جاللوالى راولي حال دا چې امت سره يوځای وي نو ھغه ووژنئ كه ھغه ھر څوك‬
‫وي ‪.‬‬

‫‪-10‬دكينې بدوالى ‪:‬‬

‫‪-33‬وال تحاسدوا ‪.‬‬

‫ژباړه ‪ :‬او پخپل منځ كې كينه مه سره كوئ ‪.‬‬
‫‪ -34‬دب اليكم داءاالمم قبلكم الحسدوالبغضاء ھي الحالقة ال اقول تحلقوا الشعر ولكن‬
‫تحلقواالدين )ترمذي(‬
‫ژباړه ‪ :‬په تاسې كې به ھغه ناروغي راشي كومه چې په پخوانيو خلكو كې وه ‪ ,‬يعنې‬
‫كينه او بغض ‪,‬دا خرييونكي ده ‪ ,‬زه دا نه وايم چې ھغه ويښتان خريي بلكه ھغه دين له‬
 ‫منځه وړي ‪.‬‬
‫‪- 35‬اياكم والحسد فان الحسد يأكل الحسنات كما تأكل النار الحطب )ابو داود(‬
‫ژباړه ‪ :‬له كينې نه ډډه وكړئ ‪,‬ځكه چې كينه نيكي داسې خوري لكه اور چې لرګي‬
‫خوري ‪.‬‬

‫‪-11‬له مور پالر سره چلند‪:‬‬

‫‪-36‬الكبائر االشراك باﷲ وعقوق الوالدين )بخاري (‬

‫ژباړه ‪:‬لويې لويې ګناوې دادي ‪ :‬له ﷲ تعالى سره شريك نيول ‪,‬او دمور پالر نافرماني‬
‫كول ‪.‬‬
‫‪-37‬وال تعقن والديك وان امراك ان تخرج من اھلك ومالك )مسند احمد(‬
‫ژباړه ‪:‬او دخپل مور پالر دامر سرغړونه مه كوئ كه څه ھم ھغه تاسې ته ووايي چې‬
‫له خپل اھل او عيال او شتمنۍ نه لرې شه ‪.‬‬

‫‪-12‬له خپلوانو سره چلند‪:‬‬

‫‪ -38‬من احب ان يبسط له في رزقه وينسأله في اثره فليصل رحمه )بخاري(‬

‫ژباړه ‪ :‬كه څوك دعمرزياتوالى اودرزق فراخي غواړي نو له خپلوانو سره دې ښيګڼې‬
‫كوي ‪.‬‬

‫‪ -39‬ال تنزل الرحمة على قوم فيھم قاطع رحم )شعب االيمان (‬
‫ژباړه ‪ :‬په ھغه قوم رحمت نه راښكته كيږي په چا كې چې خپلوي پريښودونكى‬
‫موجودوي ‪.‬‬

‫‪- 40‬ال يدخل الجنة منان والعاق والمدمن خمر )نسائي(‬

‫ژباړه ‪ :‬احسان باروونكى ‪,‬او دمور پالر نافرماني كوونكى ‪ ,‬او شراب څښونكى دا‬
‫درې واړه به جنت ته نه ځي ‪.‬‬
‫صلی ﷲُ علي ِه َو َسلم ژوندليک ) لومړۍ برخه (‬
‫د حضرت محمد مصطفی َ‬
‫په دې برخه کې لوستی شئ ‪:‬‬
 ‫دنبوي نسب لړۍ‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم زيږيدنه‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مباركه څيره‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم لباس‬

‫دنبوي نسب لړۍ‬

‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ټبر د عرب په بنو اسماعيل كې دقريشو دقبيلې دھاشم له‬
‫كورنۍ څخه دى چې دنسب لړۍ يې داده ‪:‬‬
‫محمد بن عبدﷲ بن عبدالمطلب بن ھاشم بن عبدالمناف بن قصى بن كالب بن كعب بن‬
‫لؤى بن غالب بن فھر بن مالك بن نضر بن كنانه بن خزيمه بن مدركه بن الياس بن‬
‫مضر بن نزار بن معد بن عدنان ‪.‬‬
‫له تاريخي رواياتو څخه څرګنديږي چې له عدنان څخه تر حضرت اسماعيل عليه‬
‫السالم پورې دڅلويښتو پلرونو واټن دى خو په ھمدې منځ كې ټول نومونه ثبت شوي‬
‫نه دي ځكه عربو به په لرې ليكونو كې يواځې وتلي نومونه يادول ھغه نومونه چې له‬
‫عدنان څخه تر اسماعيل عليه السالم پورې ثبت شوي دا دي ‪:‬‬
‫عدنان بن عدو بن المقوم بن تارح بن يثحب بن يعرب بن ثابت بن اسماعيل بن ابراھيم‬
‫عليھما السالم ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم زيږيدنه‬
‫ديوه وتلي مصري ھيئت پوھاند محمود پاشا فلكي د رياضي له څيړنې سره سم رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دربيع االول په نھمه نيټه ددوشنبې په ورځ چې د‪ 571‬م كال‬
‫داپريل دمياشتې له شلمې نيټې سره سمون خوري زيږيدلى ‪ .‬پالر يې تر پيدايښت له‬
‫مخې وفات شوى وو ‪ ,‬او عبدالمطلب ورباندې محمد نوم كيښود‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته دوه درې ورځې بي بي آمنې ‪,‬بيا دابو لھب وينځې‬
‫)ثوبيي( او وروسته حليمې سعديي تى وركړ ‪ ,‬دعربو دا دود ووچي خپل ماشومان به‬
‫يې له ښاره دباندې ښځو ته دشيدو وركولو لپاره ورسپارل ‪,‬او په دې كې دا ګټه وه چې‬
‫يوخو به ماشومانو دعربي ژبې سوچه لھجه زده كوله او بل داچې دعربو ځانګړتياوې‬
‫به پكې راتلې په ھمدې موخه به دكليو ښځې په كال كې دوه ځله ښار ته راتلې‬
‫اوماشومان به يې وړل ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له پيدايښت څخه څو ورځې وروسته دھوازن كورنۍ‬
‫ښځې ښار ته راغلې چې په دوی كې يوه ھم حليمه وه ‪ ,‬حليمې بل ماشوم پيدا نكړای‬
‫شو ‪,‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مور بي بي غوښتل تر څو خپل زوی ورته‬
‫وسپاري حليمې سره له دې چې دھغوی دبې وزلۍ او دماشوم ديتيمتوب له كبله دڅه‬
‫شي تمه نه درلوده ‪,‬خو تر تش الس تللو ورته ښه وبريښيدله او ماشوم يې له ځان سره‬
‫واخيست‬
 ‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ھلته دبني سعد )ھوازن( په كورنۍ كې دوه كاله پاتې‬
‫شو‪,‬خو كله چې حليمې سعديي ھغه ښار ته راوست نو د)وبا( ناروغي ګډه وه نو بي بي‬
‫آمنې ورته وويل چې محمد صلى ﷲ عليه وسلم بيا له ځانه سره بوځه ‪,‬حليمې سعديې‬
‫ومنله او په يوه روايت رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ھلته تر شپږو كلونو پورې پاتي‬
‫شو‪.‬‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مباركه څيره‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم قد منځنى ‪ ,‬غړي برابر ‪ ,‬رنګ سور او سپين ‪ ,‬تندى‬
‫پلن ‪ ,‬وروځي سره نښتي ‪ ,‬پزه يې دنګه او لوړوالي ته مايله وه ‪,‬مخ يې ډير غوښن نه‬
‫وو ‪,‬خوله يې څه ناڅه غټه ‪,‬او غاښونه يې سره بيل بيل وو‪,‬غاړه يې دنګه اوسريي‬
‫غټوالي ته مايل وو ‪,‬سينه يې پراخه ‪,‬دسر ويښتان يې نه ډيرتاو راتاو او نه بيخي نيغ‬
‫نيغ وو‪,‬مباركه ږيره يې ګڼه وه ‪,‬سترګې يې تورې ‪ ,‬باڼه يې لوی او اوږده وو ‪ُ ,‬ولي يې‬
‫غوښن ‪,‬او دوږو ھډونه يې لوی وو‪ ,‬په سينه مباركه يې تر نامه پورې دويښتانو يوه‬
‫نرۍ ليكه وه ‪ ,‬په اوږو اوليڅو يې ويښتان وو ‪ ,‬دالسونو ورغوی يې غوښن او پلن وو‬
‫‪,‬څنګلي يې اوږدې او پوندې يې نازكې وې ‪ ,‬دپښو دتلو منځ يې داسې خالي وو چې تر‬
‫الندې به يې اوبه تيريدالی شوې ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم د ُوليو په منځ كې دكوترې دھګۍ په كچ دنبوت )مھر(‬
‫ټاپه وه ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به ډير ګړندى ګرځيده ‪,‬خبرې به يې په دمه دمه‬
‫كولې ‪ ,‬كه به يې دكومې خبرې مطلب تاكيدكول وو نو ھغه خبره به يې په بيابيا‬
‫تكراروله ‪,‬غږ يې لوړ وو ‪ ,‬دخبرو په مھال به يې اكثر اسمان ته كتل ‪,‬رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم به ډير لږخندل ‪,‬او چې خندا به ورغله نو موسكى به شو ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم لباس‬
‫په نبوي لباس كې كومه ځانګړتيا نه وه ‪,‬عام كالي يې له څادر ‪,‬كميس او لنګ څخه‬
‫عبارت وو ‪,‬يو روايت راغلى چې يو پرتوګ يې اخيستى وو او دا شوني ده چې‬
‫اغوستى به يې وي ‪.‬‬
‫ډيرى مھال به يې توره پګړۍ په سر كوله ‪,‬پګړۍ به په خولۍ برسيره تړله ‪,‬خولۍ به‬
‫يې ساده اوټيټه وه ‪,‬شمله به يې كله )په ښي اوږه‪-‬ځكه خو ھم كيڼ لورې ته دشملې‬
‫پريښودل له شرعي پلوه بدعت بلل شوي( او كله ھم دوليو په منځ كې پرته وه ‪,‬او كله‬
‫به يې تر غاړه تاووله ‪.‬‬
‫يمني څادر يې ډير خوښ وو ‪,‬چې ھغه به كرښې درلودې ‪ ,‬شامي عبا )چوپانه( يې ھم‬
‫استعمال كړې ده ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به كله كله قيمتي او ښكلې جامې ھم‬
‫اغوستې ‪,‬په رنګونو كي يې )سپين( رنګ خوښ وو سور رنګ يې نه خوښاوه ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به ښه بوی ډير خوښيده ‪ ,‬د)سكته (په نوم عطر به يې‬
‫ډير استعمالول ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دموزو پښو كولوډيرخوی نه درلود‪ ,‬خو‬
 ‫كومې دڅرمنې موزې چې نجاشي ورته راليږلې وې ھغه يې استعمال كړې وې‬
‫‪,‬معموال به يې څپليو ته ورته پڼې )موچڼې( په پښو كولې ‪.‬‬
‫نبوي بستر يوه څرمن وه ‪ ,‬چې د ُخرما له پاڼو څخه ډكه شوې وه ‪,‬او كټ يې په بوڼ‬
‫اُوبدل شوى وو‪.‬‬
‫د)محمدرسول ﷲ ( په نوم دسپينو زرو په ګوتې كې يو مھر كندل شوى وو چې دټاپې‬
‫لګولو په مھال به يې دښي الس په ګوته كوله ‪,‬رسول اكرم صلى ﷲ عليه وسلم په‬
‫جنګونو كې خول او زغره ھم استعمالوله ‪ ,‬داُحد په وتلي جګړه كې يې دوه زغري‬
‫اچولې وې ‪.‬‬

‫صلی ﷲُ علي ِه َو َسلم ژوندليک ) دوھمه برخه (‬

‫د حضرت محمد مصطفی َ‬
‫په دې برخه کې لوستی شئ ‪:‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ذاتي ځانګړتياوې‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نبوي ځانګړتياوې‬

‫‪-‬نبوي ځانګړتياوي ‪:‬‬

‫داځانګړتياوې دوه ډوله دي ‪ :‬ذاتي او نبوي‬
‫ذاتي ځانګړتياوې ھغه دي چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته دامت په مقابل كې‬
‫وركړل شوي دي ‪ ,‬او نبوي ځانګړتياوې ھغه دي چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ته دنورو انبياوو په مقابل كې وركړل شوي دي ‪.‬‬

‫الف‪ -‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ذاتي ځانګړتياوې ‪:‬‬

‫نبوة او دنبوة لوازم لكه وحي ‪,‬الھي انباء ‪ ,‬دحضرت جبرايل عليه السالم راتلل ‪,‬او‬
‫داحكاموتنسيخ ‪ ,‬داټول ھغه څه دي چې دامت افرادو ته ندي وركړل شوي ‪.‬بلكه دامت‬
‫افرادو ته يواځې ريښتينى خوب ‪,‬كشف او الھام پاتې دي ‪.‬‬
‫عام مسلمانان پدې شرط چې عدل وساتلی شي يواځې څلور ښځې په نكاح كوالی شي‬
‫خو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم تر څلورو زياتې ميرمنې ھم په نكاح اخيستې شوې‬
‫‪.‬‬
‫عام مسلمانان كوالی شي چې داھل كتابو له ښځو سره نكاح وكړي خو رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ته دا اجازه نه وه او داځانګړتيا يو قيد وو ‪.‬‬
‫رسول اله صلى ﷲ عليه وسلم ته دا اختيار وركړل شوى وو چې په موجوده نھو‬
‫بيبيانو كې څلور ځان ته ورنژدې كړي او نورې سره له دې چې دپيغمبر صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم دنكاح شرف يې درلودخو له ځان څخه يې لرې كړې اوپدې غوراوي كې‬
‫يې رد او بدل ھم كوالی شو ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم تر وفات وروسته دھغه پاكې بيبيانې ھيچا ھم نشوای په‬
‫نكاح كوالی ‪.‬‬
‫دشپې لمونځ )تھجد( دعام امت لپاره مستحب دى خو په رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫فرض وو ‪.‬‬
‫دڅاښت لمونځ په رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دفرض لمانځه په څير واجب االدا وو‬
‫‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به دمازديګر تر لمانځه وروسته ھم دوه ركعته لمونځ‬
‫كاوه خو امت ته تر مازديګر وروسته او تر ماښام له مخه لمونځ كول روا ندي ‪.‬‬
‫دامت لپاره پر له پسې)بې له روژه ماتي كولو( روژه نيول نه دي روا ‪,‬خو رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم به څو ورځېپه پرله پسېتوګه پرته له ماتولو روژه نيوله ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اودټول اھل بيت لپاره دزكوة دمال خوړل ناروادي ‪.‬‬

‫ب ــ درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نبوي ځانګړتياوې‬

‫له حديثو څخه څرګنديږي چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نبوي ځانګړتياوٻپه‬
‫الندٻډول دي ‪:‬‬

‫رعب او نصرت ‪:‬‬

‫تر رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وړاندٻدنبيانو مادي ځواك لږ وو‪ ,‬او كه به دحضرت‬
‫موسى او حضرت داود او حضرت سليمان عليھم السالم په څير نبيانو مادي ځواك‬
‫درلودھم مګر رعب ورسره نه وو‪ ,‬خو له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دمادي‬
‫ځواك ترڅنګ دومره رعب ھم وو چې ډير زورور خلك پرته له جګړې كولو څخه‬
‫دتسليمې کړۍ ته راغلل ‪.‬‬

‫دسجدې عام ځای ‪:‬‬

‫تر رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دمخه نبيانو قرباني او عبادت له ځانګړيو ځايونو‬
‫پرته بل چيرې نه وو روا‪ ,‬خو درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دين په ځانګړو ځايونو‬
‫پورې ندى تړلى ‪,‬ھر ځای سجده ‪,‬دعا او قرباني كيږي ‪.‬‬

‫دپيروانو ډيرښت ‪:‬‬

‫ډيرى انبيا عليھم السالم داسې تير شوي چې دامتونو شميره يې دګوتو تر شمير نه ده‬
‫اوښتې ‪ ,‬خو محمدي امت آن درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په ژوند كې دومره ډير‬
‫وو چې دحجة الوداع په مھال نژدې سل زره كسان درسول ﷲ شاو خوا راټول وو‬
‫اودلبيك اللھم لبيك نارې يې وھلې ‪.‬‬
 ‫عامه بلنه ‪:‬‬
‫پخوانيو نبيانو به يواځې يوه قوم يا يوه ھيواد يا ديوه مھال لپاره مبعوث كيدل خو‬
‫دمحمدي رسالت لمن له انسانانو څخه پرته آن تر پيريانو ھم واوښته او پيريانوته يې‬
‫ھم سمې الري ته دراتلو بلنه وركړه ‪.‬‬

‫جوامع الكلم ‪:‬‬

‫پخواني كتابونه او صحيفې يو ھم جامعيت نه لري ‪,‬په ځينو كې يواځې دقومونو تاريخ‬
‫دى ځيني يې بيا دعقيدې برخې بيانوي او ځينې نور يې ھم داسې درواخله خو‬
‫قرآنكريم ھغه يواځينى جامع كالم دى چې د دين او دنيا ټول ګوټونه يې روښانه كړي‬
‫‪,‬عقايد ‪,‬اخالقيات ‪,‬اومعامالت ھرڅه پكې شته ھرچا څه ترې ايستلي كه څه ھم‬
‫دقرآنكريم ډيره برخه مباركوحديثو واضحه كړې خو بيا يې ھم باريكۍ پاتې دي ‪.‬‬

‫ددين پوره والى ‪:‬‬

‫الھي دين چې له آدم عليه السالم څخه رانيولی بيا تر حضرت محمد صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم پورې يودين وو او دانبياوو له خوادھمدې يوه دين اصولو ته بلنه كيدله ھمدا دين‬
‫دحضرت محمد صلى ﷲ عليه وسلم په بعثت او بلنه سره بشپړشو ‪.‬‬

‫دنبوت پای ته رسيدل ‪:‬‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په سپيڅلي ذات ټول پيغمبرانه نعمتونه پای ته ورسيدل‬
‫‪,‬او دنبوت لړۍ ھم پای ته ورسيدله ‪,‬اوپدې ډول نو نړيوال دبل پيغمبر دراتګ له‬
‫انتظار څخه خالص شول ‪.‬‬

‫تلپاتې معجزه ‪:‬‬

‫دنوروانبياوو معجزې دھمھغه مھال لپاره وې ‪,‬خو محمدي معجزه دتل لپاره ده ‪.‬كه‬
‫قرآنكريم په ھغه مھال دعربو دادب او شاعرۍ په ډګر كې معجزه وه ‪,‬خو نن دژوند په‬
‫ھر ډګر كې معجزه ده ‪ ,‬دانساني ماغزو نوې الس ته راوړنه )كمپيوټر( ھم نن نارې‬
‫وھي چې قرآنكريم يوه معجزه او له ھر ډول الس وھنې څخه خالص يو كتاب دى ‪.‬‬

‫دشفاعت كولو مقام محمود ‪:‬‬

‫په ھغه ورځ چې انسانان دمايوسۍ په حالت كې حضرت آدم عليه السالم ‪,‬حضرت نوح‬
‫عليه السالم ‪,‬حضرت ابراھيم عليه السالم ‪ ,‬حضرت موسى عليه السالم ‪,‬او حضرت‬
‫عيسى عليه السالم ته ورشي اودشفاعت غوښتنه ترينه وكړي ‪ ,‬ھر يوبه خپل خپل عذر‬
‫ورته ووايي او په نفسي نفسي نارو به سر وي خو چې ددواړو كونو سردار محبوب‬
‫رب العالمين حضرت محمد مصطفى صلى ﷲ عليه وسلم ته ورشي نو رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم به دلوی پالونكي په درباركې عرض وكړي ‪ ,‬دخدای جل جالله له‬
‫لورې به ورته دشفاعت كولو اجازه وركړل شي او دې ته مقام محمود ويل كيږي دكوم‬
‫چې له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دقرآنكريم په سورة اسراء كې ژمنه شويده ‪.‬‬
‫صلی ﷲُ علي ِه َو َسلم ژوندليک ) دريمه برخه (‬
‫د حضرت محمد مصطفی َ‬
‫په دې برخه کې لوستی شئ ‪:‬‬

‫الف‪ -‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم پاكي بيبياني‬

‫‪ -١‬ام امؤمنين حضرت بي بي خديجه)رضي ﷲ عنھا(‬

‫‪ ٢‬ـ ام المؤمنين حضرت بي بي سوده )رضي ﷲ عنھا(‬
‫‪ ٣‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي عايشه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ٤‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي حفصه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ٥‬ــ ام المؤمنين حضرت زينب رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ٦‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي اُم سلمه )رضي ﷲ عنھا(‬
‫‪ ٧‬ــ ام امؤمنين حضرت بي بي زينب رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ٨‬ــ ام المؤمنين حضرت بي بي جويريه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ٩‬ــ ام المؤ منين حضرت ام حبيبه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ١٠‬ــ ام المؤمنين حضرت بي بي ميمونه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ١١‬ــ ام المؤمنين حضرت صفيه رضي ﷲ عنھا‬
‫‪ ١٢‬ــ حضرت ماريه قبطيه رضي ﷲ عنھا‬

‫ب‪ -‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اوالدونه‬

‫قاسم حضرت زينب رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت رقيه رضى ﷲ عنھا‬
‫حضرت ام كلثوم رضى ﷲ عنھا‬
‫دجنتي ښځو سرداره حضرت فاطمة الزھرا رضى ﷲ عنھا‬
‫ابراھيم‬

‫‪ -١‬ام امؤمنين حضرت بي بي خديجه)رضي ﷲ عنھا(‬

‫دپالرنوم يې خويلد او دمورنوم يې فاطمه وو‪ .‬دبي بي خديجې كورنۍ دقصې په پشت‬
‫كې له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره يوځای كيږي‪.‬‬
‫بي بي خديجه رضي ﷲ عنھا دقريشو يوه مشھوره ‪,‬ھوښياره ‪,‬پاك لمنه او شتمنه ميرمن‬
‫وه ‪ .‬دغه مباركه بي بي په لومړي سركي دزراره زوى ابوھاله ته واده شوي وه ‪ .‬له‬
‫ھغه نه يى دوه بچيان وو چې ديوه نوم يې ھند اودبل داحارث وو‪.‬حارث ھغه څوك وو‬
‫چې دقريشوپه الس په حرم كې په شھادت ورسول شو‪ .‬ھغه داسې چې كله په رسول‬
 ‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ګوزارونه كيدل نوموړى يى مخې ته ودريد‪ .‬دخدای د دين د‬
‫دښمنانو دتورو ګوزارونه يې په خپل بدن واخستل او له آنحضرت صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫نه يې دخپل ځان په بيه دفاع وكړه ‪ .‬چې دخپلې دغې قربانۍ له امله يې داسالم په الره‬
‫كې دلومړني شھيد تل پاتې وياړپه برخه شو‪.‬‬
‫ھندبيادفصاحت اوبالغت په ډګركې ښه نوم درلود ‪ .‬داحاديثوپه كتابونوكې درسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم مباركه څيره دھمده په روايت ترمونږ پورې رارسيدلې ده ‪.‬‬
‫دابوھاله له مړينې وروسته حضرت بي بي خديجة رضي ﷲ عنھا دعتيق بن عائذپه‬
‫نكاح كې وه ‪.‬‬
‫له ھغه نه يى يوازې يوه لور درلوده ‪ .‬دعتيق ترمړينې وروسته بيادغه پاكه بي بي‬
‫دحضرت محمد مصطفى صلى ﷲ عليه وسلم په نكاح كې راغله ‪.‬‬
‫دغې مباركې بي بي له رسول ﷲ صلى ﷲ عيله وسلم سره پنځه ويشت كاله تيركړل ‪.‬‬
‫له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم څخه دبي بي مباركي شپږ اوالدونه وشول ‪.‬‬
‫دوه ھلكان چې آن په كوچنيوالي كې وفات شول او څلورلوڼې چې نومونه يې دادي ‪:‬‬
‫فاطمه‪ ,‬زينب ‪ ,‬رقيه‪ ,‬اُم كلثوم ‪.‬‬
‫ددغې مباركې بي بي په ژوندكې دخدای جل جالله نازولې پيغمبر له بل چاسره نكاح‬
‫ونكړله ‪ .‬بي بي خديجه رضى ﷲ عنھا دبعثت په لسم كال وفات اوپه حجون نومې ځای‬
‫كې خاوروته وسپارل شوه‪.‬‬

‫‪ ٢‬ـ ام المؤمنين حضرت بي بي سوده )رضي ﷲ عنھا(‬

‫دبي بي سودې رضي ﷲ عنھا شمارله لومړنيو مسلمانانو كيږي ‪ .‬دې ھغه مھال له خپل‬
‫ميړه سكران بن عمرو سره حبشې ته ھجرت وكړ‪ .‬يو روايت دادى چې سكران په‬
‫حبشه كې مرتد شو اوعيسويت ته واوښت ‪ .‬بي بي سودې ورنه طالق واخيست اومكې‬
‫ته بيرته راغله سكران ھماغلته په حبشه كې مړ شو ‪.‬‬
‫بل روايت دادی چې سوده رضي ﷲ عنھا دسكران په ملتيا مكې ته راغله اوڅو ورځې‬
‫وروسته سكران وفات شو‪ .‬له سكران څخه دسودې رضي ﷲ عنھا يو زوى وو چې‬
‫عبدالرحمان نوميده او دجلوالء په وتلې جګړه كې په شھادت ورسيد‪.‬‬
‫داُم المؤمنين بي بي خديجې رضي ﷲ عنھا له وفاته وروسته دسودې رضي ﷲ عنھا‬
‫دپالرزمعه په خوښه اوشته والي كې ددې نكاح له حضرت رسول اكرم صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم سره وشوه ‪.‬‬
‫دغه مباركه بي بي دلوړې ونې او خورا ښې تنې ميرمن وه ‪ .‬لوى خدای جل جالله‬
‫ورسره ددغو اوصافو ترڅنګ فياضي ‪ ,‬سخاوت ‪ ,‬اطاعت اوفرمانبرداري ھم ورپه‬
‫برخه كړې وه ‪.‬‬
‫داُم المؤمنين سوده رضي ﷲ عنھا دوفات په كره نيټه كې اختالف دى خو داخبره‬
‫باوري ده چې دحضرت ُعمر رضي ﷲ عنه دخالفت پرمھال الژوندۍ وه ‪.‬‬
 ‫‪ ٣‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي عايشه رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت بي بي عايشه رضي ﷲ عنھا دمسلمانانو دلومړني خليفه او درسول ﷲ صلى‬

‫ﷲ عليه وسلم دغار دملګري حضرت ابوبكرصديق رضي ﷲ عنه لور وه ‪ .‬دمور نوم‬
‫يې زينب وو او داُم رومان په نامه ياديدله ‪ .‬حضرت بي بي عايشه رضي ﷲ عنھا‬
‫دبعثت په څلورم كال زيږيدلې اوپه شپږكلنۍ كې يې له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه سره‬
‫نكاح شويده ‪.‬‬
‫يو روايت دادى چې ددې دنكاح غوښتنه پخپله پيغمبرصلى ﷲ عليه وسلم كړې وه ‪.‬‬
‫خوديوه بل روايت له مخې ويل شوي چې كله دخدای جل جالله نازولې استازې صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم حضرت بي بي سوده په نكاح كړه نوحضرت ابوبكرصديق رضي ﷲ‬
‫عنه پيغمبرصلى ﷲ عليه وسلم ته عرض وكړچې عايشه لومړنۍ انجلۍ ده چې له‬
‫مسلمان پالره زيږيدلې نوكه تاسې يې په خپله نكاح مشرفه كړئ!!!‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې عايشه الوړه انجلۍده خو حضرت‬
‫ابوبكرصديق رضى ﷲ عنه ورته وويل چې خيردى دواده لپاره به يې زه صبروكړم‬
‫ترڅو لويه شي ‪.‬‬
‫آنحضرت صلى ﷲ عليه وسلم داخبره ومنله ‪ .‬دغه بي بي ترنبوي ھجرت وروسته‬
‫دنھو كلونو په ُعمر واده كړى شوه ‪.‬‬
‫له عايشې رضي ﷲ عنه نه ډيرى نبوي احاديث روايت كړل شويدي ‪ .‬دحديثو ځيني‬
‫څيړونكي پدې باوردي چې په شرعي احكامو كې له دې څخه څلورمه برخه روايتونه‬
‫شويدي ‪ .‬نوموړې بي بي ته خدای پاك بيسارى ذكاوت ورپه برخه كړى وو‪ .‬ھغې‬
‫دتفسير ‪ ,‬حديثو ‪ ,‬دشريعت په اسرارو ‪ ,‬خطابت ‪ ,‬ادب او دنسبونو په فن كې لوى الس‬
‫درلود ‪.‬‬
‫دحضرت ابوبكر ‪,‬حضرت ُعمر اوحضرت عثمان رضي ﷲ عنھم دخالفت په‬
‫پيرونوكې يې فتواګانې وركولې ‪ .‬حضرت عايشې رضي ﷲ عنھا نھه كاله له رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره تيركړل ‪ ,‬دپاك رسول صلى اللله عليه وسلم دوفات‬
‫پرمھال دھغې ُعمراتلس كاله وو‪.‬‬
‫په اوه پنځوسم ھجري كال كې نژدې دشپږشپيته كلونو په ُعمر وفات شوه اود دې له‬
‫وصيت سره سم په جنت البقيع كي دشپې خاوروته وسپارل شوه ‪.‬‬
‫قاسم بن ُمحمد‪ ,‬عبدﷲ بن عبدالرحمن ‪ ,‬عبدﷲ بن عتيق ‪,‬عبدﷲ بن زبير او ُعروه بن‬
‫زبير رضي ﷲ عنھم قبرته ورښكته كړه ‪.‬دجنازې لمونځ يې دحضرت ابوھُريرة رضي‬
‫ﷲ عنه په امامت كې ترسره شو‪ .‬دغه مھال نوموړى دمروان بن حاكم له لوري‬
‫دمدينې منورې والي وو‪.‬‬

‫‪ ٤‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي حفصه رضي ﷲ عنھا‬

 ‫دغه بي بي داسالم د دوھم خليفه حضرت ُعمر رضي ﷲ عنه لور وه ‪ .‬په لومړي‬
‫سركې دحضرت خنيس بن خذافة رضى ﷲ عنه په نكاح كې وه ‪ .‬خو ھغه دبدرپه‬
‫غزاكې شھيد شو او بي بي مباركه كونډه شوه ‪ .‬حضرت ُعمر رضي ﷲ عنه له‬
‫حضرت ُعثمان رضي ﷲ عنه نه وغوښتل چې له ھغې سره نكاح وكړي خو ھغه ونه‬
‫منله ‪ .‬حضرت ُعمر رضي ﷲ عنه خورا غمجن شو او رسول ﷲ مبارك ته يې ګيله‬
‫وكړه ‪ .‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ددې لپاره چې ھغه خوشاله ساتلې وي دځان له‬
‫لورې يې ورته له بي بي حفصې رضى ﷲ عنھا سره دنكاح ست وكړ ‪ .‬ھماغه وو چې‬
‫له پاك رسول سره يې نكاح وشوه ‪.‬‬
‫بي بي حفصه رضي ﷲ عنھا په نبوي حرم كې يوازينۍ لوستې ميرمن وه او درسول‬
‫ﷲ په ژوندكې يې دځان لپاره پخپل الس قرآنكريم ليكلى وو‪.‬‬
‫دغه بي بي دحضرت اميرمعاويه رضي ﷲ عنه دخالفت په پيركې د‪ 95‬كلونو په‬
‫ُعمروفات شوه ‪ .‬دجنازې دلمانځه امامت يې دمدينې منورې دھغه وخت حاكم مروان‬
‫بن حكم وكړ ‪ .‬دغې مباركې بي بي خپل ټول مال جايداد دخدای په الره كې خيرات‬
‫كړى وو ‪.‬‬

‫‪ ٥‬ــ ام المؤمنين حضرت زينب رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت زينب رضي ﷲ عنھا لومړى دعبدﷲ بن جحش رضى ﷲ عنه په نكاح كي وه‬
‫كله چې حضرت عبداللھرضى ﷲ عنه د احد په غزاكې شھيدشو نو رسول ﷲ صلى اله‬
‫عليه وسلم په نكاح كړه ‪,‬خو دوه درې مياشتې وروسته وفات شوه ‪.‬‬
‫دجنازې لمونځ يې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اداكړ ‪ ,‬اوپه جنت البقيع كې خاورو‬
‫ته وسپارله شوه ‪ ,‬دوفات په مھال ديرش كلنه وه ‪.‬حضرت زينب رضي ﷲ عنھا دوھمه‬
‫ميرمنه وه چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په ژوند وفات شوه ‪,‬څنګه چې به‬
‫حضرت زينب رضي ﷲ عنھا مسكينانو او بې وزلو ته ډوډۍ وركوله او نوره مرسته‬
‫به يې ورسره كوله ځكه نود ام المساكين په نامه ھم ياديدله ‪ .‬رضي ﷲ عنھا وعنھن ‪.‬‬

‫‪ ٦‬ــ اُم المؤمنين حضرت بي بي اُم سلمه )رضي ﷲ عنھا(‬

‫ددغې پاكې بي بي خپل نوم ھند ‪ ,‬دپالرنوم يې سھيل اودمورنوم يې عاتكه وو‪.‬‬
‫نوموړې په لومړني سركې دخپل اكا د زوی او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫درضاعي ورور عبدﷲ بن عبداالسدپه نكاح كې وه ‪ .‬نوموړې له خپل ميړه سره‬
‫يوځای حبشې ته ھجرت وكړ ‪ .‬ھلته يې دسلمه په نوم زوی وزيږيد‪ .‬وروسته مكې ته‬
‫راغله اوبيايې دلومړنيومسلمانو ميرمنو په كتاركې مدينې منورې ته ھجرت وكړ‪ .‬ميړه‬
‫يې عبدﷲ دخپل وخت له وتليو آس زغلونكو شميرل كيده ‪.‬دبدر او اُحدپه غزاګانو كې‬
 ‫يې برخه اخيستې وه ‪ .‬داُحدپه جګړه كې دخوړلوټپونو له امله يې دھجرت په څلورم‬
‫كال سترګې له نړۍ پټې كړې ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دھغه دجنازې پرمھال نه تكبيرونه وويل ‪ .‬له لمانځه‬
‫وروسته چا ترې وپوښتل چې يارسول ﷲ تيروتنه خوبه مو نه وي كړي؟‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې ابوسلمه دزرو تكبيرونو حق درلود ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وروسته اُم سلمه ته دنكاح وړانديز وكړ خو ھغې عذر‬
‫ووايه ‪ .‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته يې وويل چې يو خو زه خوراقھرجنه ميرمن‬
‫يم ‪ ,‬ډيراوالدونه لرم ‪,‬او بله داچي ُعمر مې ډيردى ‪ .‬خورسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ددغو عذرونو سربيره له ھغې سره نكاح وكړه ‪.‬‬
‫نوموړي يوه پوھه اوھوښياره ميرمن وه ‪ .‬دحديثونو له مخې دغه بي بي له عايشې‬
‫رضي ﷲ عنه نه وروسته دافضليت دوھمه درجه لري ‪ .‬اُم سلمه رضي ﷲ عنھا د‪84‬‬
‫كلونوپه ُعمر ترټولوبيبيانو وروسته وفات شوه‪ .‬دجنازې لمونځ يې حضرت ابوھريره‬
‫رضى ﷲ عنه اداكړ‪.‬‬

‫‪ ٧‬ــ ام امؤمنين حضرت بي بي زينب رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت زينب رضي ﷲ عنھا درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دترور لور وه ‪ ,‬دا بي‬
‫بي لومړى حضرت زيد رضي ﷲ عنه ته واده شوې وه ‪,‬خوداچې حضرت زيد رضي‬
‫ﷲ عنه يو آزاد شوى مريی وو نو ځكه ورسره ددې وخت نه تيريده ‪,‬حضرت زيد‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په خوښه دې ته طالق وركړ‪,‬وروسته ورسره رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نكاح وكړه ‪.‬‬
‫دنكاح په مھال يې عمر ‪ 35‬كاله وو ‪,‬دا دومره پرھيزګاره ميرمن وه چې كله ورته‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دنكاح پيغام ورواستاوه نودې په ځواب كې ورته وويل‬
‫چې زه به استخاره وكړم ‪,‬ھمداراز كله چې په ام المؤمنين حضرت عايشې صديقې‬
‫پسي بھتان وويل شو نو حضرت زينب رضى ﷲ عنھاسره له دې چې دحضرت‬
‫عايشې رضي ﷲ عنھا بَن وه دحضرت عايشې په اړه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ته وويل چې ‪ :‬زه دعايشې له ښو اخالقو پرته په بل ھيڅ شي نه يم خبره ‪.‬حضرت‬
‫عايشې رضي ﷲ عنھا ھم دزينب په فياضي داسې اقرار كړى چې ‪ :‬زينب رضي ﷲ‬
‫عنھا ډيره قانعه او دفياض طبيعت ميرمن وه ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم پاكو بيبيانو ته ويلي وو چې له تاسي څخه به ډير ژر‬
‫ھغه څوك له ما سره يوځاي شي )تر ما وروسته به ژر وفات شي ( چې دھغې السونه‬
‫اوږده وي ‪,‬پاكو بيبيانو به خپل السونه سره كچل ‪,‬خو پدې استعاره كي دحضرت زينب‬
‫رضى ﷲ عنھا فياضي او سخا ته اشاره وه ‪ ,‬دې به پخپل الس پيسې بياموندلې او ھغه‬
‫به يې دخداي جل جالله په الره كې خرڅ كولې ‪ .‬ھمدا نبوي وړاندوينه دحضرت زينب‬
‫رضي ﷲ عنھا په اړه ريښتيا شوه او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له وفاته وروسته‬
 ‫په بيبيانو كې حضرت زينب رضي ﷲ عنھا ترټولو لومړۍدھجرت په شلم كال دخپل‬
‫عمر په ‪ 53‬كلنۍكي وفات شوه ‪.‬‬
‫حضرت زينب رضي ﷲ عنھا پخپل الس كفن او نور لوازمات برابر كړي وو ‪,‬خو‬
‫ورسره يې دا وصيت ھم كړى وو چې يوكفن دي حضرت عمررضى ﷲ عنه ھم‬
‫راكړي او بيا دي له دې دوو نه يو خيرات كړل شي ھماغسي وشو ‪,‬دجنازې لمونځ يې‬
‫حضرت عمررضي ﷲ عنه ادا كړ‪,‬حضرت اسامه رضي ﷲ عنه‪,‬محمدبن عبدﷲ بن‬
‫جحش عبدﷲ بن ابي او احمد بن جحش قبر ته ښكته كړه ‪ .‬انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫‪ ٨‬ــ ام المؤمنين حضرت بي بي جويريه رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت جويريه رضي ﷲ عنھا دحارث بن ضرار لور وه ‪,‬حارث دبنو مصطلق‬
‫دكورنۍ مشر وو ‪,‬حضرت جويريه لومړى دمسافع په نكاح كې وه ‪,‬ھغه دبنو مصطلق‬
‫يا مريسيع په غزا كې مړشو ‪,‬په نوموړې جګړه كې مسلمانانو ته ډيرى مرييان او‬
‫مينځې په الس ورغلل ‪,‬جويريه رضي ﷲ عنھا دثابت بن قيس په برخه شوه ‪,‬خو‬
‫جويريي دنھو اوقيو سرو زرو په بدل كې دمكاتبت تړون وكړ ‪,‬ھغه ھم راضي شو‬
‫‪,‬جويريه رضي ﷲ عنھا درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضور ته راغله او دمرستې‬
‫غوښتنه يې ورڅخه وكړه ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې كه زه‬
‫دابيه پرې كړم او تا په نكاح كړم نو ښه به نه وي ؟ جويريي داخبره خوښه كړه ‪,‬رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په ھغې اندازه سره زر وركړل او دايي ازاده بيا يې په نكاح‬
‫كړه ‪.‬‬
‫دھمدې نكاح له بركته دجويريي رضي ﷲ عنھا دكورنۍ ټول غړي مرييونه او مينځي‬
‫ازادي شوې ‪,‬ځكه چې صحابۀ كرامو وويل چې دا كورنۍ درسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم خسرګنۍ شوه ځكه يې نو ټول ازاد كړل ‪.‬‬
‫حضرت جويريه رضي ﷲ عنھا دھجرت په پنځوسم كال د‪ 65‬كلونو په عمر وفات او‬
‫په جنة البقيع كي خاورو ته وسپارل شوه ‪ .‬انا ‰ وانا اليه رجعون ‪.‬‬
‫‪ ٩‬ــ ام المؤ منين حضرت ام حبيبه رضي ﷲ عنھا‬

‫ددې بي بي نوم رمله او كنيت يې ام حبيبه وو ‪,‬دابو سفيان لوروه ‪,‬تر بعثت ‪ 17‬كاله‬
‫وړاندي زيږيدلې وه ‪,‬ام حبيبه رضي ﷲ عنھا لومړى عبدﷲ بن جحش ته واده شوې وه‬
‫‪,‬دواړه مسلمانان او حبشې ته مھاجر شول ‪,‬عبدﷲ ھلته عيسايي شو خو داپه اسالم پاتې‬
‫شوه ‪,‬ددين داختالف له امله عبدﷲ ام حبيبي ته طالق وركړ‪.‬‬
‫دھجرت په اووم كال رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم يو تن )عمر بن اميه( نجاشي ته‬
‫واستاوه ‪,‬څو ام حبيبې ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دنكاح پيغام ورورسوي‬
‫‪,‬نجاشي خپله مينځه ابرھه ور واستوله ‪,‬حضرت ام حبيبې رضي ﷲ عنھا داپيغام قبول‬
‫كړ ‪,‬او ددې خبردزيري دوركولو په ډول يې ابرھه ته دسپينو زرو دوه بنګړي او دوه‬
 ‫ګوتمنۍ)انګشتري( وركړې ‪.‬‬
‫نجاشي دحضرت جعفررضي ﷲ عنه اونورو مسلمانانو په ګډون دا نكاح وتړله‬
‫‪,‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له لوري يې ورته څلور سوه ديناره مھر وټاكه او‬
‫دوليمې ډوډۍ ھم نجاشي وركړه ‪.‬‬
‫ام حبيبې رضي ﷲ عنھا دمھر له روپو څخه پنځوس ديناره ابرھه ته وركړل خو ھغې‬
‫بنګړي او داپيسې بيرته وركړې او ورته ويي ويل چې ‪:‬زه پاچا له دې شيانو منع كړي‬
‫يم ‪.‬‬
‫په دوھمه ورځ نجاشي ورته عود‪,‬زعفران اونور شيان واخيستل او ور وايې استول‬
‫‪,‬خو كله چې له شرحبيل بن حسنه سره مدينې منورې ته راغله نو ھغه ھرڅه يې له‬
‫ځانه سره رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته راوړل ‪.‬‬
‫ام حبيبه رضي ﷲ عنھا دھجرت په ‪ 44‬كال په مدينه منوره كي وفات شوه ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫‪ ١٠‬ــ ام المؤمنين حضرت بي بي ميمونه رضي ﷲ عنھا‬

‫حضرت ميمونه رضي ﷲ عنھا چې دپالر نوم يې حارث او دمور نوم يې ھند اووتلې‬
‫ميرمن وه ‪,‬ميمونه رضي ﷲ عنھا دحضرت عباس رضي ﷲ عنه دميرمني خوروه‪,‬او‬
‫نوري اوه خويندي يې ھم دقريشو دسردارانو په نكاح كي وې ‪,‬دنبوي عمرې )اووم‬
‫ھجري كال(دعمرې تر اداكولو وروسته دحضرت عباس رضي ﷲ عنه په تشويق‬
‫دحضرت ميمونې رضي ﷲ عنھا نكاح له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره وشوه ‪.‬‬
‫پدې نكاح كې له سياسي پلوه لويه موخه داوه څو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫دقريشو له ډيرو كورنيو سره خپل شي په ھغوي كي حضرت خالد بن وليد رضي ﷲ‬
‫عنه ھم وو چې ال يې اسالم نه وو راوړى ‪,‬چې خورا ماھرجنګيالى او دحضرت‬
‫ميمونې رضي ﷲ عنھادوراره توب له امله دھمدې بي بي په الس روزل شوى وو‬
‫‪.‬ددې نكاح له امله له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دخپلوي په تار وپييل شو چې‬
‫ھمدا خپلوي دنوموړي دمسلمانيدو المل وګرځيدله ‪.‬‬
‫حضرت ميمونه رضي ﷲ عنھا لومړى مسعود بن عمرو ثقفي ته واده شوه ‪,‬كله چې‬
‫ھغه طالقه كړه نو بياابو درھم بن عبدالعزى ته واده شوه ‪,‬دھغه تر مړينې وروسته‬
‫حضرت رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په نكاح كړه ‪.‬‬
‫حضرت ميمونه رضي ﷲ عنھا دھجرت په يو پنځوسم كال په سرف نومې ځای كې‬
‫وفات شوه ‪,‬چيري چې يې دنكاح خطبه ويلی شوې وه ‪,‬دجنازي لمونځ يې دخپلي خور‬
‫زوي )خوريي( حضرت عبدﷲ بن عباس رضي ﷲ عنه اداكړاو ھمھغه قبر ته ښكته‬
‫كړه ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪ .‬رضي ﷲ عنھا وعنھن ‪.‬‬
 ‫‪ ١١‬ــ ام المؤمنين حضرت صفيه رضي ﷲ عنھا‬
‫دنوموړې نوم زينب ‪,‬دپالر نوم يې حيي بن اخطب ‪,‬او دمور نوم يې ضره وو ‪ .‬كله‬
‫چې په عربو كي دامام يا پاچا په نوم له ولجې څخه كومه ښه برخه بيله شوه ھغه به‬
‫دصفيي په نوم ياديدله ‪,‬حضرت زينب رضي ﷲ عنھا په ھمدې توګه دخيبر په وتلي‬
‫غزا كي درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په نكاح كي راغله ‪,‬ځكه خو ھم دصفيي په‬
‫نامه ياديدله ‪.‬‬
‫دحضرت صفيي رضي ﷲ عنھا پالر دبنو نضير ديھودانو رئيس ‪,‬او مور يې دبنو‬
‫قريضه ديھودانو دمشر لوروه ‪,‬صفيه لومړى سالم بن مشكم ته واده شوه ھغه طالقه‬
‫كړه بيا كنانه بن ابي الحقيق په نكا ح كړه ‪,‬كنانه دخيبر په غزا كي ووژل شو او صفيه‬
‫بندي شوه ‪,‬كله چې دخيبر دجنګ بنديان راټول كړاي شول نو حضرت دحيۀ كلبي‬
‫رضي ﷲ عنه حضرت رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته عرض وكړ چې يوه مينځه‬
‫وركړي ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته وفرمايل ورشه يوه خوښه كړه ‪,‬دحيۀ كلبي‬
‫رضي ﷲ عنه صفيه خوښه كړه چې پدې كې يو صحابي رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم ته ورغى او عرض يې وكړ چې تاسي دبنو نضير او بنو قريضه يھودو رئيسه‬
‫حضرت دحيۀ كلبي ته وركړه ؟ ھغه يواځي له تاسو سره ښايي ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت دحيه رضي ﷲ عنه ته يوه بله مينځه وركړه او‬
‫صفيه يې ازاده او بيا يې نكاح ورسره وكړه ‪,‬چې دخيبر په الره په صھبا نومي ځاي‬
‫كي يې دواده مراسم تر سره شول ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له حضرت صفيي سره خورا مينه درلوده ‪,‬يوه ورځ يې‬
‫وليده چې صفيه ژاړي نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورڅخه وپوښتل ولي ژاړې ؟‬
‫صفيي ورته وويل چې عايشه او زينب رضي ﷲ عنھما وايي چې مونږ په ټولو‬
‫بيبيانوكي غوره يو مونږ درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره په نكاح سر بيره دھغه‬
‫دتره لوڼې ھم يو ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې ‪:‬تاھغوي ته ولي ونه ويل چې‬
‫حضرت ھارون عليه السالم زما پالر ‪,‬حضرت موسى عليه السالم زما تره او حضرت‬
‫محمد صلى ﷲ عليه وسلم زما خاونددى ‪,‬نو په څه شي تاسي له ماڅخه ښې كيدالی‬
‫شي ؟‬
‫حضرت صفيه رضي ﷲ عنھا دھجرت په پنځوسم كال وفات شوې او دجنت البقيع په‬
‫ھديره كې خاورو ته سپارل شوي ده ‪ .‬انا ‰ وانان اليه راجعون ‪ .‬رضي ﷲ عنھا‬
‫وعنھن ‪.‬‬

‫‪ ١٢‬ــ حضرت ماريه قبطيه رضي ﷲ عنھا‬

 ‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دليك په ځواب كې دمصر مقوقس دوه انجونې )ماريه‬
‫او نسرين( ھم له نورو سوغاتونو سره يوځای را واستولې ‪ ,‬او په ليك كي يې ليكلي وو‬
‫چې دادواړه دقبطيانو وتلې انجونې دي ‪.‬‬
‫ھغوی درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضورته تر راتلو دمخه ال مسلمانې شوې وې ‪,‬‬
‫څنګه چې دا انجونې دواړه سره خويندې وې ‪,‬ځكه نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ماريه ځان ته او نسرين حضرت حسان رضى ﷲ عنه ته په نكاح وركړه ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ديوه زوی ابراھيم مور ھم ھمدا ماريه قبطيه رضى ﷲ‬
‫عنھاوه ‪ .‬رضى ﷲ عنھا وعنھن ‪.‬‬

‫ب‪ -‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اوالدونه‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم داوالدونو په شميره كي اختالف دى خو په كوم روايت‬

‫چې اتفاق راغلى په ھغه كي درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اوالد شپږ ښودل شوى‬
‫‪,‬دوه زامن او څلور لوڼي ‪,‬خو ابن اسحاق دطاھر او طيب په نامه ھم درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم دوه نور زامن ياد كړي دي ‪ .‬يو روايت ال داھم دى چې دسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم څلور لوڼي او اته زامن وو ‪ .‬دااتفاقي خبره ده چې له ابراھيم نه پرته‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نور ټول اوالدونه له ام المؤمنين حضرت خديجې‬
‫رضى ﷲ عنھا څخه زيږيدلي وو ‪.‬‬

‫قاسم‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مشر زوي قاسم نوميده چې تر بعثت يوولس دوولس‬
‫كاله وړاندي زيږيدلى وو ‪,‬او په كوچنيتوب كي وفات شوى دى ‪,‬قاسم ته په نسبت كولو‬
‫سره درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم كنيت ابو القاسم وو او دا كنيت يې ډير خوښيده‬
‫‪,‬د)څه مھال لپاره يې (ددې كنيت له ښودلو څخه نور خلك راګرځولي وو ‪.‬‬

‫حضرت زينب رضي ﷲ عنھا‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په لوڼو كې زينب مشره او تر بعثت لس كاله وړاندې‬
‫زيږيدلې وه ‪ ,‬حضرت زينب رضى ﷲ عنھا دخپل خاله زوی ابوالعاص ته واده شوې‬
‫وه ‪,‬ابو العاص چې دبدر په جنګ كې بندي شو ژمنه ورڅخه واخستل شوه چې زينب‬
‫به مدينې ته راولي او دژمني دتر سره كولو په موخه پريښودل شو ھغه خپله ژمنه‬
‫پوره كړه او زينب رضى ﷲ عنھا يې له خپل وروركنانه سره مدينې ته راواستوله په‬
‫الر كې قريشو بريد ورباندې وكړاو ھبار بن اسود په نيزه ووھله چې زينب رضى ﷲ‬
‫عنھا په ځمكه ولويده چې دھمدې پيښي له امله يې حمل ھم تاوان شو ‪.‬‬
 ‫دابو سفيان په منځګړيتوب دا جګړه پاي ته ورسيده او كنانه باآلخر زينب رضى ﷲ‬
‫عنھا حضرت زيدرضى ﷲ عنه ته چې په ھمدې موخه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫را استولى ووپه الره كي وسپارله اوھغه له ځانه سره مدينې ته بوتله ‪.‬‬
‫ابو العاص بيا په يوه سريه كې ونيول شو ‪,‬كله چې يې مدينې ته راوست نو حضرت‬
‫زينب رضى ﷲ عنھا ورته پناه وركړه ‪,‬بيا مكې ته والړ خپل حسابونه يې خالص كړل‬
‫‪,‬اسالم يې ومانه او بيرته مدينې ته راغى او دزينب رضى ﷲ عنھا نكاح بيا ورسره‬
‫نوي شوه ‪.‬‬
‫حضرت زينب دھجرت په اتم كال وفات شوه حضرت سودې حضرت ام سلمې او‬
‫حضرت ام ايمن رضى ﷲ عنھن ورته غسل وركړ ‪,‬ددواړو نړيو سردار رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم يې دجنازې لمونځ اداكړ‪,‬او حضرت ابوالعاص رضى ﷲ عنه قبر‬
‫ته ورښكته كړه ‪,‬‬
‫حضرت زينب رضى ﷲ عنھا يو زوي علي او يوه لور امامه درلوده ‪,‬علي په‬
‫ماشومتوب كي وفات شو خو په بل روايت په يرموك كي شھيد شو ‪.‬له امامه سره‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم خورا مينه درلوده آن تردې چې په لمانځه كي به يې په‬
‫اوږو سپروله ‪,‬دحضرت فاطمې رضى ﷲ عنھا تر وفات وروسته امامه حضرت علي‬
‫رضى ﷲ عنه ته په نكاح شوه ‪ ,‬چې دحضرت علي رضى ﷲ عنه له شھادته وروسته‬
‫بيا امامه حضرت مغيره رضى ﷲ عنه ته په نكاح شوه ‪ .‬په يوه روايت دامامه يو‬
‫كوچنى ديحيي په نوم و خو بل روايت بيا وايي چې امامه اوالدونه نه درلودل امامه‬
‫دمغيره رضى ﷲ عنه كره وفات شوه ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫حضرت رقيه رضى ﷲ عنھا‬

‫حضرت رقيه رضى ﷲ عنھا ھم تر بعثت له مخه زيږيدلې وه ‪,‬لومړۍ نكاح يې دابو‬
‫لھب له زوی عتبه سره شوې وه ‪ ,‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم بله لور حضرت ام‬
‫كلثوم رضى ﷲ عنھا ھم دابو لھب نږور وه ‪,‬خو له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره‬
‫ددښمني له امله ابو لھب خپل دواړه زامن ددې بيبيانو طالقولو ته اړايستل ‪,‬او ھمداسي‬
‫وشول ‪.‬‬
‫حضرت رقيه رضى ﷲ عنھا وروسته حضرت عثمان رضى ﷲ عنه ته په نكاح شوه‬
‫‪,‬او ورسره يوځای يې حبشې ته ھجرت وكړ ‪ ,‬بيا مكې ته راغلل او مدينې ته مھاجر‬
‫شول ‪,‬حضرت رقيه رضى ﷲ عنھا دبدر دغزا په مھال ناروغه او وفات شوه‪,‬ددې‬
‫دناروغي له امله حضرت عثمان رضى ﷲ عنه دبدر په غزا كي او دبدر دغزا له كبله‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ددې بي بي په جنازه كي ګډون ونه كړاي شواي ‪.‬‬
‫دحضرت رقيي رضى ﷲ عنھا په حبشه كي يو ماشوم زيږيدلى وو چې عبدﷲ نوميده‬
‫او په شپږ كلنۍ كي وفات شو ‪ .‬اللھم اجعله لنا شافعا ومشفعا ‪.‬‬
 ‫حضرت ام كلثوم رضى ﷲ عنھا‬

‫حضرت ام كلثوم رضى ﷲ عنھا دحضرت رقيي رضى ﷲ عنھا تر وفات وروسته‬
‫دھجرت په دؤيم كال حضرت عثمان رضى ﷲ عنه ته په نكاح شوه ‪,‬شپږ كاله وروسته‬
‫دھجرت په نھم كال دشعبان په مياشت كي وفات شوه ‪,‬دجنازې لمونځ يې دپالونكي‬
‫څښتن محبوب حضرت رسول اكرم صلى ﷲ عليه وسلم ادا كړ ‪,‬حضرت علي رضى‬
‫ﷲ عنه ‪,‬حضرت فضل بن عباس رضى ﷲ عنه او اسامه رضى ﷲ عنه قبر ته ښكته‬
‫كړه ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫دجنتي ښځو سرداره حضرت فاطمة الزھرا رضى ﷲ عنھا‬

‫حضرت فاطمة الزھر رضى ﷲ عنھا تربعثت وړاندي زيږيدلي او دھجرت په دوھم‬
‫كال حضرت علي رضى ﷲ عنه ته ورواده شوه ‪,‬دحضرت فاطمې رضى ﷲ عنھا‬
‫لپاره حضرت علي رضى ﷲ عنه خپله زغره په ‪ 480‬درھمه خرڅه كړه او ھغه پيسې‬
‫يې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضورته راوړې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫حضرت بالل رضى ﷲ عنه ته امر وكړ تر خوشبويي راوړي بيا نكاح سره وتړله شوه‬
‫‪.‬‬
‫دواده په ورځ رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت فاطمې رضى ﷲ عنھا ته يو كټ‬
‫‪,‬يوه بستره ‪,‬يوڅادر ‪,‬دوه ميچني او يو مشك وركړل ‪ .‬تر واده وروسته حضرت علي‬
‫رضى ﷲ عنه او حضرت فاطمة الزھرا رضى ﷲ عنھا له نبوي حرم څخه دباندې په‬
‫يوه ګوښه كوركې اوسيدل ‪.‬‬
‫دحضرت فاطمې رضى ﷲ عنھا پنځه ماشومان شوي ‪ :‬حسن ‪,‬حسين ‪,‬محسن ‪,‬ام كلثوم‬
‫او زينب ‪,‬محسن په وړوكتوب كي وفات شو ‪.‬‬
‫دجنتي ښځو نوموړې سرداره دنھه ويشتو كلونو په عمر دھجرت په يوولسم كال‬
‫دروژې په مياشت كې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم تر وفات شپږ مياشتي وروسته‬
‫وفات شوه ‪.‬دحضرت فاطمې رضى ﷲ عنھا دوفات خبر رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم دخپل وفات په مھال داسي وركړى وو ))په ما پسي به ته ژرراشې(( ‪ .‬انا‰ وانا‬
 ‫اليه راجعون ‪.‬‬

‫ابراھيم‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وروستى زوى ابراھيم دى ‪,‬دھجرت په اتم كال د ذى‬
‫الحجې په مياشت كې زيږيدلى ‪,‬حضرت ماريه قبطيه رضى ﷲ عنھا به په عاليه نومې‬
‫ځای كې اوسيدله ابراھيم ھم ھلته زيږيدلى خلكو به وروسته ھغه ځای د ) ابراھيم‬
‫مشربه( بلله ‪.‬‬
‫په رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم باندې دابراھيم زيرى ابو رافع وكړ‪,‬په زيري كې‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته يو مريي وركړ ‪.‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په‬
‫اوومه ورځ دابراھيم عقيقه وكړه ‪,‬دده دويښتانو په كچ سپين زر يې خيرات كړل ‪,‬او‬
‫نوم يې ورباندي ابراھيم كيښود ‪.‬‬
‫دابراھيم لومړۍ دايه دحضرت ابو رافع ميرمن بي بي سلمى وه ‪ ,‬بيا رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم نوموړى ام سيف ته وسپاره چې دمدينې په شاو خوا كي اوسيدله ‪ ,‬رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به دام سيف كورته دابراھيم دليدو لپاره ورتلو ‪,‬ھغه به يې په‬
‫غيږ كي نيولو مينه به يې ورسره كوله او ښكلولوبه يې ‪.‬‬
‫ابراھيم دام سيف په كور كي وفات شو ‪,‬دوفات په مھال د دوو مياشتو او لسو ورځو وو‬
‫‪,‬دزنكدن په مھال يې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم څنګ ته ناست وو ‪,‬دجنازې لمونځ‬
‫يې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم اداكړ ‪ ,‬حضرت فضل بن عباس رضى ﷲ عنه او‬
‫حضرت اسامه بن زيد رضى ﷲ عنه قبر ته ښكته كړ ‪.‬‬
‫اللھم اجعله لنا شافعا ومشفعا ‪.‬‬
‫صلی ﷲُ علي ِه َو َسلم ژوندليک ) څلورمه برخه (‬ ‫د حضرت محمد مصطفی َ‬
‫په دې برخه کې لوستی شئ ‪:‬‬

‫دبدر وتلې غزا‬

‫د بني قينُعاع غزا‬
‫داحد وتلې غزا‬
‫دبئر معونه پيښه‬
‫درجيع پيښه‬
‫دبنو نضيرشړل‬
‫دخندق غزا‬
‫دبنو قريظه پای‬
‫دا خبره ډيره اختالفي ده چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په څو غزاګانو كې ګډون‬
‫كړى وو څوك ‪ 27‬څوك ‪ 20‬او څوك يې بيا ‪ 18‬ښيي چې مونږ له ھغوی څخه الندې‬
‫يوڅو غزاګانې را اخلو ‪:‬‬

‫دبدر وتلې غزا ‪:‬‬

‫دھجرت په دوھم كال درجب مياشت وه چې مسلمانانو دكفارو په يوه تجارتي قافله‬
‫باندې چې دابو سفيان په مشرۍ كې له شام نه مكې ته راروانه وه دبريد كولو تابيا‬
‫ونيوله ‪ 313‬تنه مجاھدين چې ‪ ٧٤‬تنه پكې مھاجر او نور يې انصار وو درسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم په ملتيا دزرو تنوكفري لښكرو چې له ھغه مھال سره سم دھرډول‬
‫جنګي ساز او سامان په درلودلو سره جګړې ته چمتو ووله مدينې څخه د باندې‬
‫دمقابلې لپاره راووتل ‪.‬‬
‫درمضان المبارك په اوولسمه ورځ دواړه لښكرې سره مخامخ شوې ‪,‬خو ترجنګ په‬
‫مخته شپه كې باران وشو ‪,‬دمسلمانانو د لورې شګلنه ځمكه كلكه اودمشركانو د لورې‬
‫ځمكه خټې شوه ‪,‬په ھمدې شپه صحابۀ كرام بې غمه ويده شول ‪,‬خو رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم ټوله شپه له ﷲ تعالى سره په راز او نياز كې رڼه تيره كړه ‪ ,‬دقريشو‬
‫لښكر ته ارام ورپه برخه نه شو ‪,‬سھار دومره زړه نازړه وو چې دمسلمانانو لښكر‬
‫ورته په سترګو ډير ښكاريده ‪,‬جګړه پيل شوه ډير ژر دقريشو مشران ووژل شول ‪,‬او‬
‫لښكرې يې زړه ماتي او تيښته پرې ګډه شوه ‪ ,‬دقريشو له لورې اويا تنه چې ډيرى يې‬
‫مشران وو ووژل شول او ھمدومره بنديان شول ‪,‬له مسلمانانو څخه څوار لس تنه‬
‫شھيدان شول چې شپږ تنه پكې مھاجر او اته تنه انصار وو‪,‬پدې ډول دا خونړۍ جګړه‬
‫دمسلمانانو په بري سره پای ته ورسيدله ‪.‬‬

‫د بني قينُعاع غزا ‪:‬‬

‫څنګه چې دمدينې منورې ډيرى اوسيدونكي يھودان ووپه دوی كې بني قينقاع ‪,‬بني‬
‫نضير او بني قريضه غټې كورنۍ وې ‪ ,‬د بني قينقاع دكورنۍ خلكو زرګري كوله ‪,‬او‬
‫په نورو يھودانو كې دوی زړه ور او جنګيالي وو ‪,‬له دې كبله لومړى دوی دجګړې‬
‫داعالن جرأت وكړ‪ ,‬او دپيغمبر صلى ﷲ عليه وسلم له لورې ورسره شوى تړون يې‬
 ‫مات كړ ‪ ,‬دبدر دجنګ په شپو كې نوموړې كورنۍ خپله كينه ښكاره كړه ‪,‬او ګړبړ يې‬
‫جوړ كړ ‪,‬ورسره داپيښه ھم وشوه چې يوه مسلمانه ميرمنه ديھودو ھټۍ ته ورغله ‪,‬‬
‫ھغوی د دې ميرمنې بې پتي وكړه ‪,‬يو مسلمان چې ھلته والړوو ھغه يھودي يې وواژه‬
‫‪ ,‬او يھودو بيا ھغه مسلمان شھيد كړ ‪.‬‬
‫كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم خبر شو نو ورغى او يھودانو ته يې وفرمايل ‪:‬‬
‫ای له خدايه وويريږئ داسې ونه شي لكه دبدر په خلكو چې وشول او په تاسې عذاب‬
‫راښكته شي ‪ .‬يھودانو په ځواب كې ورته وويل ‪ :‬مونږ قريش نه يو ‪,‬كه له مونږ سره‬
‫مو شخړه پيښه شوه نو مونږ به تاسو ته وښيو چې جنګ څه ته وايي ؟ كله چې ديھودو‬
‫له لورې تړون مات شو ‪ ,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ھم دې ته اړشو چې له دوی‬
‫سره جنګ وكړي ‪.‬‬
‫يھودان يې كالبند كړ او دا كالبندي تر پنځلسو ورځو اوږده شوه ‪ ,‬وروسته په دې‬
‫راضي شول چې ھره پريكړه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وكړي مونږ يې منو‬
‫‪,‬عبدﷲ بن ابي چې د دوی سوګندي وو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته وويل چې‬
‫دوی دې جالوطنه شي ‪,‬ھماغه وو چې دايھود چې اووه سوه تنه وو او دريو سوو تنو‬
‫پكې زغرې اغوستي وې دھجرت په دوھم كال د)وړوكي اختر( په مياشت كې دشام‬
‫اړوندې سيمې )اذرعات( ته وشړل شول ‪.‬‬

‫داحد وتلې غزا ‪:‬‬

‫دبدر په غزا كې چې كله قريشو ماتې وخوړله او ډيرى مشران يې دجنګ په ډګر كې‬
‫ووژل شول ‪,‬نو دوی ھم دكسات اخستلو لپاره ھلې ځلې پيل كړې ‪,‬ھغه تجارتي كاروان‬
‫چې دابو سفيان په مشرۍ له شام څخه راغلى وو ‪,‬ټوله ګټه يې دجنګ په تياري خرڅه‬
‫كړه ‪.‬‬
‫حضرت عباس رضى ﷲ عنه چې مسلمان شوى وو‪,‬خوال ھم په مكه كې اوسيده ‪ ،‬ديو‬
‫ليك له الرې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ددې لښكر له څرنګوالي نه خبر كړ‬
‫‪,‬رسول ﷲ صلى اله عليه وسلم ھم دحال احوال معلومولو لپاره څوك واستول ‪,‬ھغوی‬
‫خبر راوړچې قريش احد ته نژدې رارسيدلي دي ‪ .‬احد دمدينې شمال لورې ته يو نيم‬
‫ميل لرې پروت د يو غره نوم دى ‪.‬‬
‫له ډيرى صحابۀ كرامو سره تر مشورې كولو وروسته رسول ا ‰ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫دھجرت په دريم كال دشوال په مياشت كې دجمعې په مباركه ورځ له يوزر تنه نبوي‬
‫لښكرسره له مدينې نه دباندې ووت ‪,‬خو دمنافقينو مشر عبدﷲ بن ابى ابن سلول له خپلو‬
‫دريو سوو ملګرو سره بيرته راستون شو ‪,‬نو له دې امله رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫سره اووه سوه تنه پاتې شول ‪,‬چې په ھغوی يواځې سلو تنو زغرې درلودې ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم داحد غره تر څنګ لښكر دا شان برابر كړ چې شايي‬
‫غره ته شوه ‪,‬اودلښكر صفونه )مقدمه ‪ ,‬ميمنه ‪,‬ميسره ‪,‬اوخلفيه ( يې تيار كړل او‬
‫قومندانان يې معلوم كړل ‪ .‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم پنځوس تنه دحضرت عبدا ‰‬
‫بن جبير رضى ﷲ عنه په مشرۍ دغره دھغه كنډَو دساتلو لپاره وګمارل چيرې چې‬
‫دشا له لورې دقريشو دبريد ويره وه ‪,‬او ورته ويې فرمايل ‪ :‬كه په مونږ ھرڅه كيدل‬
‫خو چې تاسې ھغه ځای پرې نږدئ ‪,‬جنګ په پيل كې ځان ته ځانته وو ‪,‬خو وروسته‬
‫صفونه سره ګډشول ‪,‬دقريشو بيرغ وړونكي په يو بل پسې ووژل شول ‪ ,‬حضرت علي‬
‫او حضرت ابو دجانه رضى ﷲ عنھما ھم ددښمن په لښكر كې الرې جوړې كړې ‪ ,‬څو‬
‫د دښمن پښې سستې او تيښتې ته اړشول ‪,‬خو مسلمانانو په غنيمت ټولولو الس پورې‬
‫كړ واو دغره دكنډو ساتونكو چې ھمدا حال وليد ‪,‬نو پوه شول چې مسلمانان بريالي‬
‫شوي او دغنيمت غونډولو مھال دى ‪,‬كه څه ھم حضرت عبدﷲ بن جبير رضى ﷲ عنه‬
‫ورته دنه تللو ډير وويل ‪,‬خوھغوی الړل يواځې حضرت عبدﷲ بن زبيررضى ﷲ عنه‬
‫له لسو تنو سره پاتې شو ‪,‬كله چې خالد بن وليد )چې ھغه مھال ال نه وو مسلمان شوى‬
‫اودكفارو له لورې راجنګيده ( ھغه كنډو خالي وليد نو له نورو سپرو سره په ھماغه‬
‫كنډو راواوښت ‪ ,‬كوم كسان چې ھلته پاتې وو ھغوی شھيدان كړل ‪,‬او دجنګ ډګرته يې‬
‫ځان راورساوه ‪,‬قريش يې بيرته سره راټول او نوى جنګ پيل شو ‪ ,‬مسلمانانو چې‬
‫دغنيمت غونډولو له امله وسلې له ځانه لرې كړې وې ‪ ,‬دومره وارخطا شو چې خپل‬
‫او پردي يې نه پيژندل ‪,‬په ھمدې وارخطايۍ كې څو تنه مسلمانان پخپل منځ كې‬
‫شھيدان شول ‪.‬‬
‫جنګ دومره تيز شو چې آن درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په ښكلي رخسار ھم دوينو‬
‫الرې جوړې شوې ‪,‬او داغږ پورته شو چې محمد صلى ﷲ عليه وسلم شھيد شو ‪,‬خو‬
‫څو تنه وو چې له خپل ځانونو يې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دساتلو ډال‬
‫جوړكړى وو ‪.‬‬
‫په نوموړي جنګ كې اويا تنه مسلمانان شھيدان شول ‪,‬چې ډير يې انصار وو ‪,‬درسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم تره حضرت حمزه رضى ‰ عنه ھم دشھيدانو دكاروان ملګرى‬
‫وو ‪ ,‬چې ھندې )دابو سفيان ميرمنې (دحضرت حمزه رضى ﷲ عنه نس څيرې او‬
‫ځيګر يې را وايست او خوله يې پرې ولګوله ‪) .‬علماوو ليكلي چې كله ھندې ايمان‬
‫راوړ نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې ماته مه رامخامخ كيږه ‪,‬ھغه‬
‫ووچي ھندې به چيري رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وليدنو الره به يې ورڅخه چپوله‬
‫( دجنګ په پای كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم څو تنه وټاكل ترڅو ددښمن څارنه‬
‫وكړي ‪ ,‬پخپله رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ھم دوھمه ورځ آن تر اتو ميلو پورې‬
‫ددښمن څارنه وكړه ‪ .‬ھمدا جنګ وو چې دمسلمانانو دبې وزلي توب او تش السي له‬
‫امله ‪,‬دحضرت مصعب بن عمير رضى ﷲ عنه شھيد وجود نيم په كفن او نيم په وښو‬
‫پټ كړای شو ‪.‬‬
‫كه څه ھم داحد په غزاكې مسلمانانو ته دسر ډير تاوان ورسيده ‪,‬خو ماتې يې خوړلې نه‬
‫ده ‪,‬ځكه له جنګ پلوه دماتي دوه شرطونه دي ‪ (١ :‬داچې دھغه ھيواد خاوره ونيسي ‪(٢‬‬
‫دا چې دھغه ھيواد پوځ ورك كړي ‪.‬‬
 ‫خو مشركانو نه مدينه ونيوله او نه يې دمسلمانانو پوځ ورك كړ ‪,‬ځكه په ھماغې ورځ‬
‫داسالمي لښكر اوياتنه صحابۀ كرام رضى ﷲ عنھم ددښمن دڅارنې لپاره روان شول ‪.‬‬
‫دبئر معونه پيښه ‪:‬‬

‫دھجرت په څلورم كال دصفر په مياشت كې ‪,‬دكالب دكورنۍ مشر ابو براء رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ته راغى او عرض يې وكړچې ‪ :‬له ما سره يوڅو تنه وليږه ترڅو‬
‫زما قبيلې ته داسالم بلنه وركړي ‪ .‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل ‪ :‬زه‬
‫دنجد له لورې په ويره كې يم ‪,‬ابو براء وويل ‪:‬دھغه ځای دخلكو ضامن زه يم ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ويره ځكه وه چې عامر بن طفيل دنجد دسيمې مشر‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته ويلي ووچې ‪ :‬زما او ستا تر منځ درې خبرې دي ‪,‬‬
‫لومړى داچې ‪ :‬دكليو او بانډو مشري به ستا وي ‪,‬او دښارونو مشربه زه يم ‪,‬دوھم‬
‫داچې ترخپل ځان وروسته ما خليفه كړه ‪,‬كه دانه منل كيږي نودريمه خبره داچې ټول‬
‫غطفان به راټول او سخت بريد به درباندې وكړي ‪.‬‬
‫كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له ابو براء سره اويا تنه صحابۀ كرام واستول‬
‫‪,‬او ھغوی بئر معونه نومې ځای ته ورسيدل ‪ ,‬نو دحضرت حرام بن ملحان رضى ﷲ‬
‫عنه په الس يې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ليك ھمدې عامر ته واستاوه عامر‬
‫حرام رضى ﷲ عنه شھيد كړاو له شاو خوا كورنيو نه يې يولښكر تيار كړ ‪,‬عامر له‬
‫ھمدې لښكر سره دبئر معونه په لورې راروان شو ‪,‬صحابۀ كرام رضى ﷲ عنھم‬
‫دحضرت حرام رضى ﷲ عنه دراتلو په ھيله وو خو داچې ځنډ يې وكړ نو ورپسې‬
‫روان شول ‪,‬په الره دعامر له لښكر سره مخامخ شول ‪,‬دعامر لښكر دوی ټول ونيول‬
‫او ھلته يې شھيدان كړل ‪,‬خو يو تن عمرو اميه ترې ژوندى پاتي شو ‪,‬او ھغه ھم داسې‬
‫چې عامرورته وويل چې زما مور ديوه مريي دازادولو نذر منلى وو نو زه تا ازادوم ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم چې له نوموړې پيښې خبرشو نو ډير وغميده ‪,‬او يوه‬
‫مياشت يې دسھار په لمانځه كې دې تيرى كوونكو ته ښيراوې كولې ‪.‬‬
‫درجيع پيښه ‪:‬‬

‫دبير معونه له پيښې سره نژدې درجيع پيښه ھم يوه زړه دردوونكې پيښه ده ‪.‬‬
‫دعضل او قاره دكورنيو څو تنه راغلل او رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته يې عرض‬
‫وكړ چې له مونږ سره يوڅو تنه دتبليغ لپاره وليږه ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ورسره دحضرت عاصم بن ثابت په مشرۍ لس تنه صحابۀ كرام واستول ‪,‬كله چې دا‬
‫مبلغين رجيع نومې ځای ته ورسيدل نو دې كسانو ورسره ټګي وكړه ‪,‬اودبنو لحيان‬
‫كورنۍ يې ولمسوله ترڅو دا مبلغين شھيدان كړي ‪,‬ھغه وو چې دبنو لحيانو دوه سوه‬
‫كسان ورپسې راووتل خو دا مبلغين ورڅخه يوې غونډۍ ته وختل ‪,‬كفارو ورته وويل‬
‫راښكته شئ مونږ تاسې ته پناه دركوو ‪,‬حضرت عاصم رضى ﷲ عنه ورته وفرمايل‬
‫‪:‬مونږ له كفارو څخه پناه نه غواړو جګړه ونښته او دامبارك مبلغين شھيدان شول‬
 ‫‪,‬يواځې دوه تنه حضرت ُخبيب او حضرت زيد رضى ﷲ عنھما دكفارو په خبره‬
‫تيروتل ‪,‬او له غونډۍ څخه راښكته شول ‪,‬دښمنانو دھغوی مټې وروتړلې او مكې ته يې‬
‫بوتلل‬
‫څنګه چې حضرت ُخبيب رضى ﷲ عنه داحد په جنګ كې حارث نومې كافر وژلى وو‬
‫‪ ،‬نو نوموړى ھم دحارث زامنو واخيست ‪,‬څو يې دخپل پالر په كسات كې ووژني ‪,‬كله‬
‫چې دې كسانو حضرت ُخبيب رضى ﷲ عنه دوژلو په موخه دحرم له پولو څخه‬
‫دباندې بوتلو ‪,‬نو حضرت ُخبيب رضى ﷲ عنه ورته وفرمايل ‪ :‬اجازه راكړئ چې دوه‬
‫ركعته لمونځ وكړم ‪ ,‬وژونكو ورته اجازه وركړه ‪,‬حضرت ُخبيب رضى ﷲ عنه دوه‬
‫ركعته لمونځ اداكړ اوورته وويل ‪ :‬زما زړه غوښتل چې ډير لمونځ وكړم خو ستاسې‬
‫به داخيال شي چې له مرګه ويريږي )ځكه نو په ھمدې دوو ركعتونو بسنه كوم ( ‪.‬‬
‫له ھمدې مھال راپديخوا چې څوك وژل كيږي نو تر وژل كيدو مخه دوه ركعته لمونځ‬
‫اداكول ورباندي سنت بلل شوي ترڅو دحضرت خبيب رضى ﷲ عنه داياد په امت‬
‫محمدي كې ديوه ښندونكي دښندوينې د عالمې په توګه تر قيامته پورې جاري پاتې شي‬
‫‪.‬‬
‫دشھادت نه لږ وړاندې حضرت ُخبيب رضى ﷲ عنه داشعر ووايه ‪:‬‬
‫ع‪.‬‬ ‫صر ِ‬‫‰ َم َ‬ ‫ق كانَ ِ ِ‬ ‫لست اُبالِي ِحينَ اُقتَ ُل ُمسلِ ًما ‪ ..............‬على اَ ِ‬
‫ي ِش ٍ‬ ‫ُ‬
‫ُبارك على اوصا ِل ِشل ٍو ُم َم َز ِ‬
‫ع‪.‬‬ ‫ت ا ِاللَه ِ َواِن يَ َشأ‪ .............‬ي ِ‬
‫وذالك في ذا ِ‬
‫ژباړه ‪:‬كله چې زه دپالونكي څښتن په الره كې وژل كيږم نو بيا ھيڅ پروا نلرم چې په‬
‫كوم اړخ به ووژلى شم ‪.‬او كه خدای وغواړي نوزما په غوڅو اندامونواو بندونو به‬
‫بركت وكړي ‪.‬‬
‫حضرت زيد رضى ﷲ عنه بيا صفوان بن اميه دوژلو لپاره واخيست ‪,‬دھغه دوژلو پر‬
‫مھال دقريشو ډيرو مشرانو دھغه ننداره كوله ‪ .‬كله چې وژونكي توره راواخيسته ‪,,‬ابو‬
‫سفيان وويل ‪:‬ريښتيا ووايه ! كه پدې مھال كې ستا په ځای محمد )صلى ﷲ عليه وسلم(‬
‫وژل كړل شوى وای نو داكاربه تا خپله نيكمرغي نه وه ګڼلې ؟‬
‫حضرت زيد رضى ﷲ عنه ورته وويل ‪ :‬زما دې په خدای جل جالله لوړه وي ‪,‬چې زه‬
‫پدې خبره ھم سر وركولو ته تيار يم چې دمحمد صلى ﷲ عليه وسلم په پښه كې اغزى‬
‫والړ شي ‪ ,‬په ھمدې مھال كې دصفوان مريي )نسطاس ( دھغه سر وواھه ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬
‫دبنو نضيرشړل ‪:‬‬

‫له يھودانو سره داتړون ھم شوى وو چې كه دكومې وينې بيه دمدينې په ھستوګنو راتله‬
‫نو ھره كورنۍ به خپله ونډه وركوي ‪,‬كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم د دوو تنو‬
‫دوينې دبيې دوركولو لپاره بنو نضير ته ورغى ‪ ,‬نو كه څه ھم په ښكاره ډول خو‬
‫يھودانو دا غوښتنه ومنله ‪,‬خو په پټه يې يو سړى چې عمرو بن حجاش نوميده ‪,‬دخونې‬
‫دوھم پوړته خيژولى وو ‪,‬او ورته ويلي وو چې محمد )صلى ﷲ عليه وسلم (دھمدې‬
 ‫خونې سيوري ته والړدى ‪,‬له ھغه بامه ډبره ورباندې راواچوه ترڅو ووژل شي ‪,‬خو‬
‫رسو ل ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته دا دسيسه كشف شوه اوپه سمالسي ډول مدينې ته‬
‫والړ ‪.‬‬
‫ھمداراز بنو نضير له قريشو سره دمسلمانانو په خالف په يوه بله دسيسه كې ھم ګډون‬
‫درلود چې دمسلمانانو پټ ځايونه يې ورته ښودلي وو ‪,‬سربيره پر دې ديھودو ھمدې‬
‫قبيلې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته يو پيغام ھم رااستولى وو چې له ديرشو كسانو‬
‫سره راشه او مونږ به ھم ديرش تنه پوھان درولو ‪,‬كه ھغوی ستا خبرې ومنلې نو‬
‫مونږبه ھم اسالم راوړو ‪.‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته دا څرګنده وه چې دوی‬
‫دبغاوت ھوډ كړى ‪,‬نو په ځواب كي يې ورته وويل ‪ :‬تر څو تاسې له ما سره يو بيل‬
‫تړون نه وي كړى زه په تاسې باور نلرم ‪.‬بنو نضير دتړون له كولو په شا شول ‪,‬سره‬
‫له دې چې د دوی ديني ورونو )بني قريظه (ھمداسې تړون كړى وو ‪.‬‬
‫بل ځل يې بيا رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته پيغام راوليږه چې ته ھم درې كسان‬
‫راوله مونږ به ھم درې كسان پوھان درولو نو كه ھغوی ستا خبر ومنله نو مونږ به ھم‬
‫اسالم راوړو ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دھغوی دا خبره ومنله ‪,‬خو په الره چا‬
‫خبر وركړ چې يھود توري په الس درته والړاوستا دوژلو اراده لري ‪.‬‬
‫دبنو نضيروددې شرارتونو المل داوو چې يو خو ددوي كالوي ډيري كلكي وې او له‬
‫جنګ څخه نه ويريدل ‪ ,‬اوبل دوي ته دمنافقينو مشر عبدﷲ بن ابى ټټر وھلى وو چې‬
‫دچا خبره مه منۍ كه جګړه ونښته نو بني قريضه به ھم ستاسي مالتړ وكړي او زه به‬
‫ھم له دوو زرو كسانو سره ستاسې مالتړ ته درودانګم ‪.‬خو كله چې اسالمي لښكر‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په امر د دوی كالګانې محاصره كړې نو نه يواځې‬
‫داچې بنو قريضه يې مالتړ ونه كړ بلكه دمنافقينو رئيس عبدﷲ ھم په ښكاره ډول له‬
‫مسلمانانو سره دجګړې كولو ځواك نه درلود ‪.‬‬
‫محاصره پنځلس ورځې اوږده شوه ‪,‬په پای كې بنو نضير پدې راضي شول چې‬
‫ھرڅومره سامان په اوښانو وړای شي ھغه دې يوسي او له مدينې څخه دې جال وطن‬
‫شي ‪.‬‬
‫ديھودو دنوموړې كورنۍ ډير كسان خيبر ته والړل ‪,‬او په ھغوی كې سالم بن ابي‬
‫الحقيق ‪,‬كنانه بن الربيع ‪,‬او حيي بن اخطب غوندي يھودي سرداران ھم وو ‪,‬چې په‬
‫خيبر كې يې دومره درناوى وشو ‪,‬چې دخيبريھودانو ھم دوی دخپلو مشرانو په توګه‬
‫ومنل ‪.‬‬
‫دھجرت په څلورم كال دربيع االول په مياشت كې بنو نضير وشړل شول ‪,‬او مسلمانانو‬
‫ته له دوی څخه پنځوس زغرې ‪,‬پنځوس خولونه ‪,‬او درې سوه څلويښت توري په‬
‫غنيمت پاتې شوې ‪ .‬والحمد ‰ على ذلك ‪.‬‬
 ‫دخندق غزا ‪:‬‬

‫كله چې بني نضير له مدينې نه ووتل ‪,‬نو داسالم پر خالف يې په يو لوی سازش الس‬
‫پورې كړ ‪ ,‬لومړى د دې يھودو مشران مكې ته والړل او قريشو ته يې وويل ‪ :‬كه‬
‫تاسو راسره مرسته وكړئ نو مونږ به دمسلمانانو جرړې وباسو ‪,‬قريشو ھمدا ورځ‬
‫غوښتله ‪ .‬دھمدې ليدنو كتنو پايله دا شوه چې قريشو خپل او يھودو خپل سوګندي سره‬
‫راټول كړل ‪,‬څو تر ‪ 24000‬ډير پوځ په مدينه باندې دبريد كولو لپاره چمتو شو ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم چې خبر شو نو له صحابۀ كرامو سره يې مشوره وكړه‬
‫‪,‬دحضرت سلمان فارسي رضى ﷲ عنه په رايه دخندق په كندلو پريكړه وشوه ‪,‬دمدينې‬
‫ښار دريو لورو ته كالګانې او ونې درلودې خو شمال لورې خالص وو‪,‬ھمدې لورې‬
‫ته دخندق په كندلو پيل وشو ‪.‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دخندق نقشه پخپله وښودله‬
‫‪,‬په اوسني حساب دا خندق شپږ كلو متره اوږد او پنځه شرعي ګزونه كډى وو‪.‬‬
‫دھجرت په پنځم كال د ذي قعدې د مياشتې په اتمه نيټه دخندق كار پيل شو ‪,‬رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ھرو لسو تنو ته لس ګزه ځمكه دكندلو لپاره معلومه كړه ‪,‬او پخپله‬
‫ھم په كار لګيا وو ‪,‬صحابه و به دكار په ترڅ كې دا ترانه ويله ‪:‬‬
‫نحن الذين بايعو ا محمدا ‪....................‬على الجھاد ما بقينا ابدا ‪.‬‬
‫مونږھغه كسان يوچي له محمد صلى ﷲ عليه وسلم سره مو تر خپله ژونده پورې‬
‫دجھاد كولو بيعت كړى ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به ورته په ځواب كي دادعابدرګه كوله ‪:‬‬
‫اللھم ال اجر اال اجر اآلخرة ‪.................‬فاغفر االنصار والمھاجرة ‪.‬‬
‫اجرخو دآخيرت غوره دى نو اى خدايه ته بښنه وكړه انصارو اومھاجرو ته ‪.‬‬
‫كه څه ھم دوي به دلوږي له كبله په نسونو پوري كاڼي تړلي وو ‪ ,‬خو بياھم دخندق كار‬
‫په شلو ورځو كي د دريو زرو تنوپه مباركو السونو پاي ته ورسيده ‪.‬‬
‫مسلماني ميرمنې او ماشومان دښار خوندي كالګانو ته بوتلل شول ‪,‬او ھلته دبنو قريظه‬
‫ديھودو دبريد له ويرې دوه سوه تنه دحضرت سلمه بن االكوع رضى ﷲ عنه تر‬
‫مشرۍ الندې سنګري شول ‪,‬نور لښكر د)سلع ( نومې غونډۍ په لمن كې مورچې‬
‫ووھلې ‪ .‬دمسلمانانو په لښكر كې ځينې منافقين ھم وو ‪,‬چې په يوه او بله بھانه به يې‬
‫اجازه غوښتله ‪,‬او دلښكر له صفونو څخه به وتل ‪,‬اودنورو يھودو په لمسون بنو قريظه‬
‫ھم دمسلمانانو په مقابل كې ودريدل ‪.‬‬
‫كله چې دابو سفيان په مشرۍ دكفارووسله وال لښكر په خورا جوش او جذبه مدينې ته‬
‫راورسيدل نو له خندق سره مخامخ ھك پك پاتې شول ‪ .‬دخندق خوا ته يې خيمې‬
‫ووھلې ‪,‬او له ھغه ځايه به يې غشي ويشتل ‪,‬خو دوه ځلې سخته نښته ھم وشوه ‪,‬يو‬
‫ورځ داسې چې دكفارو مشرانو ديوې يوې ورځې دجګړې لپاره ټټرونه ووھل ‪,‬او ھره‬
‫ورځ به يې بې شميره غشي دمسلمانانو په لورې ويشتل ‪.‬‬
‫دوھم ځل دتيري كوونكي لښكر وتلي اتالن له خندق څخه راپورې وتل ‪,‬او دننه لورته‬
‫په جګړه لګيا شول ‪,‬په دوی كې عمرو بن عبدود ‪,‬نوفل او ضرار ھم وو ‪,‬خو د دوی په‬
‫مقابل كې حضرت علي او حضرت عمر رضى ﷲ عنھما په خورا ميړانه وجنګيدل‬
‫‪,‬عبدود او نوفل ووژل شول او ضرار په تيښته بريالى شو ‪ .‬دا ورځ خورا سخته ورځ‬
‫وه ‪,‬مشركينو له ھر لورې غشي ويشتل ‪,‬په ھمدې ورځ له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم څخه پرله پسې څلور لمونځونه قضا شول ‪,‬ځكه دغشو دباران له كبله ھيچا ھم له‬
‫خپل سنګر څخه سر نه شوای راپورته كوالی ‪ ,‬څومره چې جګړه اوږديدله ھغومره‬
‫كفار وارخطا كيدل ‪,‬ځكه د څلرويشت زره پوځ توښه اوخرڅ مخ په تماميدو وو ‪.‬‬
‫دپالونكي څښتن په قدرت يوه شپه داسې باران او ږلۍ ووريده چې دمشركينو دخيمو‬
‫مراندې يې غوڅ ‪,‬او دخوراك څښاك لوښي يې په بل لورې ورته واړول ‪,‬په ھمدې‬
‫حال كې مشركين په دې ويره كې وو چې مسلمانان بريد ونه كړي ‪,‬نو په سبا يې دماتي‬
‫او بيرته تلو نغاره وغږوله ‪,‬پدې توګه له يوې مياشتې محاصر ې څخه وروسته مدينه‬
‫له كالبندۍ څخه خالصه شوه ‪,‬د دې تيري كوونكي لښكر په وارخطايۍ كې دنعيم ابن‬
‫مسعود اشجعي كردار ھم دستاينې وړدى ‪.‬‬
‫ابن مسعود يو غطفاني رئيس وو ‪,‬نوموړى مسلمان شوى وو خو يھود او قريش‬
‫ورباندې خبر نه وو‪,‬او ده ورسره اړيكې درلودې ‪ ,‬ابن مسعود بنو قريظه يھودوته چې‬
‫ال په مدينه كې وو وويل ‪ :‬تاسې او مسلمانان ديوه ښار اوسيدونكي ياست ‪,‬كه قريش او‬
‫نور يھود ماتې وخوري نو ستاسي ژوند سختيږي ‪,‬ددې لپاره چې قريش تل در سره‬
‫مرسته ولري له ھغوی څخه څو تنه يرغمل كينوئ ‪,‬بيا قريشو ته ورغى او ورته ويې‬
‫ويل ‪ :‬بنو قريظه په تاسو باور نلري ھغوی وايي كه تاسو له مونږ سره په ژمنه‬
‫والړياست نو څو تنه راسره ګ َرو )يرغمل( واوسئ ‪.‬‬
‫قريشو چې داخبره واوريدله په بنو قريظه پې باوره شول ‪,‬او دازموينې لپاره يې ترې‬
‫وغوښتل څو د شنبې په ورځ په مسلمانانو بريد وكړي ‪,‬يھودو مخالفت وكړ چې پدې‬
‫څه سره د دوې تر منځ بې باوري الھم ډيره او دقريشو مال سسته شوه ‪.‬‬
‫دخندق دجنګ دوھم نوم احزاب ھم دى ‪,‬ځكه پدې جنګ كې دعربو او يھودو ډيرو‬
‫كورنيواو ډلو ټپلو ګډون كړى وو‪,‬پدې جنګ كې شپږ تنه مسلمانان شھيدان او اته تنه‬
‫مشركين ووژل شول ‪,‬خو د)اَوس (دكورنۍ مشر او دانصارو يو غښتلى مټ حضرت‬
‫سعد بن معاذرضى ﷲ عنه پدې جنګ كې ټپي اوڅوورځې وروسته دھمدې ټپ له امله‬
‫په شھادت ورسيده ‪ .‬انا‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫دبنو قريظه پای ‪:‬‬

 ‫له يھودو سره چې كوم تړون شوى وو نو بنو قينقاع ھغه دبدر او بنو نضير داحدپه‬
‫ورځ مات كړ‪ ,‬له ھمدې كبله دادواړه يھودي كورنۍ له مدينې څخه جال وطنې شوې‬
‫‪.‬بنو قريظه دخندق غزا په پيل كې دمسلمانانو لورې ونيو ‪,‬دجنګ په جريان كې يوه‬
‫يھودي ځان ھغه كالوو ته ورساوه چيرې چې مسلمانې ميرمنې او ماشومان اوسيدل‬
‫‪,‬ھلته حضرت حسان رضى ﷲ عنه پھره كوله ‪,‬خو داچې په جنګ كې ديوې پيښې له‬
‫كبله يې ونه شوای كوالی ھغه يھودي ووژني ‪,‬حضرت صفيي رضى ﷲ عنھا‬
‫دحضرت حمزه رضى ﷲ عنه خور بي بي ھغه يھودى وواژه ‪,‬توره يې ترې په‬
‫غنيمت كې واخيستله اوسر يې دكال شاته وغور ځاوه ‪ ,‬يھود پوه شول چې دلته ھم‬
‫وسله وال كسان شته ځكه يې نو بريد ونكړ ‪.‬‬
‫دجنګ په مھال كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دبنو قريظه يھودوته حضرت سعدبن‬
‫معاذ او حضرت سعد بن عباده رضى ﷲ عنھما ورواستول ‪,‬څو ھغوی ته ليكل شوى‬
‫تړون ورياد كړي ‪,‬خو ھغوی وويل محمد څوك دى او تړون يې څه شى دى ؟‬
‫ځكه نو دې يھودو دخندق په جنګ كې عمال برخه واخيسته ‪,‬او دماتي پر مھال يې ھم‬
‫داسالم لوی دښمن ‪,‬دبنونضير دجالوطن شوو يھودو مشر ُحيَي بن اخطب له ځانه سره‬
‫راوست ‪ُ ,‬حيَي بن اخطب دجالوطنۍ په مھال ژمنه كړې وه چې دمسلمانانو په خالف‬
‫به دچا مرسته نه كوي ‪,‬خو په نوموړي جنګ كې يې نه يواځې داچې دقريشو مرسته‬
‫يې وكړه بلكه دمسلمانانو حليف )سوګندي( يھود بني قريظه يې ھم جنګ ته ولمسولو ‪.‬‬
‫دخندق دجګړې په پای كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم امر وكړ چې وسلې مه ږدئ‬
‫او په بنو قريظه بريد وكړئ ‪,‬دلښكر په وړاندې حضرت علي رضى ‰ عنه دھغوی‬
‫كالګانو ته ور سيد‪,‬كه بنو قريظه بيا ھم د روغې جوړې الره نيولې وای شوني وه چې‬
‫امان يې موندلى وای ‪,‬خو دوی دجنګ تياري نيولې وه ‪,‬او دحضرت علي رضى ﷲ له‬
‫رسيدو سره سم يې د رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په شان كې ستغې سپورې وويلې ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په امر يې كالګاني محاصره شوې ‪,‬او دا محاصره تر‬
‫يوې مياشتې اوږده شوه ‪,‬په پای كې يھودو وويل ھره پريكړه چې سعد بن معاذ رضى‬
‫ﷲ عنه وكړي مونږ يې منو ‪),‬ھغه مھال حضرت سعد بن معاذ رضى ﷲ عنه زخمي‬
‫وو شھيد شوى ال نه وو ‪ ( ,‬يھودو فكر كاوه چې له سعد رضى ﷲ عنه سره د ھغوی د‬
‫نيكيو له امله چې ښايي په يوه مھال به يې ورسره كړې وي له كبله ممكن حضرت‬
‫سعد د دوی په ګټه يوه پريكړه وكړي خو داسې ونه شول بلكه ‪ :‬حضرت سعد بن‬
‫معاذرضى ﷲ عنه پريكړه وكړه چې دبنو قريظه يھودو جګړه مار كسان دې ووژل‬
‫شي ‪,‬ښځي او ماشومان دې بنديان او مال دې غنيمت ونيول شي ‪.‬‬
‫داپريكړه حضرت معاذ رضى ﷲ عنه دتورات له حكم سره سمه وكړه ‪,‬رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ته به چې په ھغه مھال كومه خبره ښكاره نه وه راغلې نو دتورات‬
‫احكام يې عملي كول ځكه يې نو پدې پريكړې سره حضرت سعدرضى ﷲ عنه ته‬
‫وويل چې تايوه اسماني پريكړه وكړه ‪ .‬د بنو قريظه يھودو دا پريكړه ومنله او ځانونه‬
‫يې دوژلو ځای ته حاضر كړل ‪ ,‬ددې پريكړې په كولو سره دبنو قريظه مسأله پای ته‬
 ‫ورسيده ‪.‬‬
‫صلی ﷲُ علي ِه َو َسلم ژوندليک ) پينځمه برخه (‬
‫د حضرت محمد مصطفی َ‬
‫په دې برخه کې لوستی شئ ‪:‬‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ناروغي ‪،‬‬

‫وفات‬
‫تجھيز او تكفين‬

‫ناروغي ‪:‬‬

‫دچھار شنبې په ورځ چې دصفر دمياشتې اتلسمه يا نولسمه نيټه وه ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم جنت البقيع ته چې دعامومسلمانانو ھديره وه والړ ‪,‬كله چې له ھغه ځايه‬
‫راستون شونو ناروغه شو‪,‬دحضرت ميمونې رضى ﷲ عنھا كره يې شپه تيره كړه ‪,‬د‬
‫دوشنبې په ورځ درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ناروغي زياته شوه ‪ ,‬او دنورو بيبيانو‬
‫په خوښه دحضرت عايشې رضى ﷲ عنھا كره والړ ‪,‬ترڅو پورې چې يې دګرځيدو‬
‫ځواك درلود نو مسجد ته به يې تشريف وړلو ‪,‬وروستنى لمونځ دماښام لمونځ وو چې‬
‫مسلمانانو په رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم پسې ادا كړ‪ .‬دامھال درسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم سر خوږيده او تړلى يې وو ‪,‬ھمدا شپه ماخوستن وار په وار بې ھوښي‬
‫ورباندې راتله ‪,‬او امر يې وكړ چې حضرت ابو بكر صديق رضى ﷲ عنه دې لمونځ‬
‫وركړي ‪.‬‬
‫بله ورځ ماسپښين درسول ‰ صلى ﷲ عليه وسلم ناروغي يوڅه كمه وه ‪,‬غسل يې وكړ‬
‫‪,‬د حضرت عباس او حضرت علي رضى ﷲ عنھماپه اوږو باندې يې ځان تكيه‬
‫كړاوجُومات ته والړ ‪,‬ھلته دابو بكر رضى ﷲ عنه په امامت لمونځ والړوو ‪,‬چې دھغه‬
‫ترڅنګ كيناست او خلكو ته يې لمونځ وركړ ‪,‬وروسته يې يوه لنډه خطبه وويله‬
‫‪,‬دادرسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وروستۍ خطبه وه چې پكې يې وفرمايل ‪:‬‬
‫)خدای جل جالله يوه بنده ته واك وركړى چې د ُدنياوي نعمتونو اوياھم دخدای له لورې‬
‫داُخروي نعمتونو له منځ نه يوخوښ كړي‪ .‬بنده ھغه شيان دځان لپاره غوره كړل چې‬
‫له آخرت سره اړيكې لري‪.‬‬
‫حضرت ابوبكر صديق رضى ﷲ عنه وژړل ځكه پوه شو چې ھغه بنده پخپله رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دى ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دابوبكر صديق رضى ﷲ‬
‫عنه په اړه وفرمايل ترټولو زيات چې زه دچا له شتمني او ملګرتيا څخه خوښ يم ھغه‬
‫ابوبكر دى ‪(.‬‬
‫ھمداراز يې په خطبه كې دانصارو په ھكله وفرمايل ‪) :‬اى خلكو زه دانصارو په ھكله‬
‫تاسې ته وصيت كوم ‪,‬عام مسلمانان به ډيريږي خو انصاربه دومره لږ شي لكه په‬
‫خوړو كې مالګه ‪,‬انصارو خپله دنده تر سره كړه ‪,‬اوس په تاسو دھغوی دپور پرې‬
‫كول فرض دي ‪,‬انصار زما په وجود كي دمعدې په څير دي ‪,‬ھرڅوك چې ستاسو دګټو‬
‫او تاوان واكدار )خليفه( وي نو دھغه دا دنده ده چې كه ھرڅوك په انصارو كې ښه وي‬
‫ومني ‪,‬او كه له چا څخه كومه تيروتنه شوي وي نو ھغه دې وبښي ‪( .‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ترناروغتيا يوه ورځ وړاندې حضرت اسامه رضى ﷲ‬
‫ته امر كړى وو چې دروميانو جګړې ته الړشي ‪,‬خو دھغه له قوماندې څخه دنوموړي‬
‫دځواني له كبله شكايت وكړ ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په دې اړه پخپله خطبه كې‬
‫وويل ‪) :‬كه داسامه په سردارۍ تاسې نيوكه لرئ نو دده دپالر په سردارئ ھم تاسې‬
‫نيوكې كولې زما دې په سپيڅلي خدای لوړه وي چې اسامه د دې دندې حقدار او‬
‫مستحق دى ‪ ,‬ھغه په ما ډير ګران دى ‪,‬او تر دې وروسته به ھم په ما ګران وي ‪(.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دخطبې په ترڅ كي داھم وفرمايل ‪) :‬دحالل او حرام‬
‫نسبت دې ماته نه كيږي ‪,‬ما ھغه څه حالل كړي چې ھغه خدای جل جالله پخپل كتاب‬
‫كې حالل كړي ‪,‬او ما ھغه څه حرام كړي چې خدای جل جالله حرام كړي دي(‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دا ھم وفرمايل چې ‪) :‬اى دخدای دپيغمبر لورې فاطمې‬
‫! او اى دخدای دپيغمبر عمې صفيې! دخداى او آخرت لپاره څه عمل وكړئ زه تاسې‬
‫له خدای جل جالله څخه نشم خالصوالی (‪ .‬د نوموړې خطبې له ويلو وروسته رسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم بيرته دحضرت عايشې رضى ﷲ عنھا كورته تشريف يووړ ‪,‬‬
‫دناروغتيا په نا كرارۍ كې نبوي ذات ته ورپه يادشول چې څه اشرفۍ يې له بي بي‬
‫عايشې سره ايښې وې ھغه يې راوبلله اوورته ويې فرمايل ‪) :‬عايشې! ھغه اشرفۍ‬
‫چيرې دي ؟ محمد)صلى ﷲ عليه وسلم ( به له خدايه جل جالله سره پداسې حال كې‬
‫وويني چې دی په ھغه بد ګمانه وي ‪ ,‬الړه شه او ھغه دخدای جل جالله په الره كې‬
‫خيرات كړه ‪( .‬‬

‫ددوشنبې په سھار چې درسول ﷲ صلى اله عليه وسلم دناروغتيا ديارلسمه شپه وه چې‬
‫رسول ‰ صلى ﷲ عليه وسلم دخپل كور له وره )دروازې( نه پرده پورته كړه ‪,‬ويې‬
‫ليدل چې خلك په لمانځه والړدي ‪,‬ډير خوښ اوموسكى شو ‪,‬حضرت ابوبكر صديق‬
‫رضى ﷲ عنه فكر وكړ چې رسول ﷲ صلى اله عليه وسلم لمانځه ادا كولو ته راځي‬
‫ځكه يې نووغوښتل چې شاته شي ‪,‬خو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په اشاره پوه كړ‬
‫چې لمونځ وركړي ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم بيرته حجرې ته ننوت ‪,‬دا ھغه‬
‫وروستنۍ ليدنه وه چې صحابۀ كرامو له نبوي سپيڅلي څيرې نه وكړه ‪.‬‬

‫دوفات كال ‪:‬‬

‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به ھر كال دروژې په مياشت كې لس ورځې په اعتكاف‬
‫كي تيرولې ‪,‬خو په ورستنۍ روژه كې شل ورځې په اعتكاف كې كيناست ‪,‬رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم به ھر كال دروژې په مياشت كې يوځل دحضرت جبرايل عليه‬
‫السالم له خولې نه قرآنكريم اوريده ‪,‬خو د ورستني كال په روژه كې يې دوه ځلې‬
 ‫واوريده ‪.‬‬
‫دوروستني حج او په ځينو نورو خطبو كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ځيني داسې‬
‫خبرې كړې وې چې ھغه دمړينې يادونه وه ‪,‬لكه چې دحج په وروستۍ خطبه كې يې‬
‫وفرمايل ‪) :‬زه ددې خبرې ھيله نلرم چې په راتلونكي كال كې له تاسې سره وليدالی‬
‫شم ‪,‬ښايي تر دې وروسته حج ونه كړای شم ‪( .‬‬
‫دحج دفريضې داداكولو ترراتګ وروسته رسو ل ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم داحد‬
‫دشھيدانو ھديرې ته ورغى ‪,‬او ھلته يې ھم داسې خطبه وويله چې ګواكې څوك له‬
‫مړواو ژوندو سره په مخه ښه كوي ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دصفر دمياشتې په‬
‫اولسمه يا اتلسمه نيټه حضرت اسامه بن زيد رضى ﷲ عنه ته وفرمايل ‪) :‬ته له لښكر‬
‫سره الړشه او له ھغو شريرو خلكو څخه دې دپالر كسات واخله ‪ ( .‬دموته په وتلي‬
‫جنګ كې حضرت زيد رضى ﷲ عنه شھيد كړای شوى وو ‪,‬ځكه نو رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم حضرت اسامه بن زيد رضى ﷲ عنه ته ھلته دبيا تللو امر وكړ ‪.‬‬

‫وفات‪:‬‬

‫څومره چې ورځ پخيدله په رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم بې ھوښي ډيريدله ‪,‬درسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دزړه ټكړې حضرت بي بي فاطمې رضى ﷲ عنھا چې دا‬
‫ناكراري وليدله نوپه ژړا يې وويل ھای زما دپالرنا كراري ‪.‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم ورته وفرمايل ‪) :‬ستا پالر به تر دې ورسته نا كراره نه شي ‪( .‬‬
‫دناروغۍ په نا كرارۍ كې به ھم درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له مباركې خولې نه‬
‫داتور ي اوريدل كيدل ‪) :‬مع الذين انعم ﷲ عليھم ( او يا دا )اللھم بالرفيق االعلى ( ‪ ,‬تر‬
‫غرمې وروسته درسول ‰ صلى ﷲ عليه وسلم په مباركه سينه كې غږ پيداشو ‪,‬او پدې‬
‫مھال يې شونډې ښوريدلې او داتوري ورڅخه اوريدل كيدل )الصالة وما ملكت ايمانكم‬
‫( يعنې دلمانځه او مرييونو خيال ساتئ ‪,‬په وروستنۍ شيبه كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم الس پورته كړ ‪,‬په ګوته يې اشاره وكړه او درې ځلې يې وويل ‪) :‬بالرفيق االعلى‬
‫‪,‬بالرفيق االعلى ‪,‬بالرفيق االعلى ( په ھمدې وينا كې يې السونه ځوړند شول ‪,‬سترګې‬
‫يې دبام په لورې نيمكښه پاتې شوې او سپيڅلی روح يې قدسي عالم ته والوته ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬

‫تجھيز او تكفين‪:‬‬

‫دسې شنبې ورځ د تجھيز او تكفين ورځ وه حضرت علي رضى ﷲ عنه ‪,‬فضل بن‬
‫عباس رضى ﷲ عنه ‪,‬او حضرت اسامه بن زيد رضى ﷲ عنه غسل وركړ ‪,‬په ھمدې‬
‫مھال كې حضرت عباس رضى ﷲ عنه ھم حاضر وو ‪,‬او يو انصاري حضرت اوس‬
 ‫بن خولې رضى ﷲ عنه اوبه راوړې ‪,‬دكفن لپاره دسپڼسيو درې سپينې ټوټې غوره‬
‫شوې ‪.‬‬
‫تر غسل او كفن وروسته دا پوښتنه راپيدا شوه چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم به په‬
‫كوم ځای كې خاوروته سپارل كيږي ؟ حضرت ابو بكر صديق رضى ﷲ عنه وويل‬
‫‪:‬انبيا چې چيرې وفات شي ھلته خاورو ته سپارل كيږي ‪,‬په ھمدې خبره اتفاق راغى او‬
‫په كوم ځای كې چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وفات شوى وو په ھماغه ځای كې‬
‫دقبر كنلو كار پيل شو ‪ ,‬داځای دحضرت عايشې رضى ﷲ عمھا داوسيدلو خونه وه‬
‫‪,‬دقبر په سرھم خبره راپورته شوه ‪,‬ځكه حضرت ابو عبيده بن جراح رضى ﷲ عه به‬
‫دمكې دخلكو په څير بغلي قبرونه كيندل ‪,‬او حضرت ابو طلحه رضى ﷲ عنه به بيا‬
‫دمدينې دخلكو په دود لحدي قبرونه ايستل ‪,‬نو دا خبره كيدله چې اوس څوك او څه ډول‬
‫قبر وكندي ؟‬
‫حضرت عمر رضى ﷲ وويل ‪ :‬په ھمدې دواړو اصحابو پسې څوك واستوئ ‪,‬ھر يو‬
‫چې لومړى راغى ھغه دې دخپلې خوښې قبر وكندي ‪,‬په دواړو صحابه و پسې سړي‬
‫واستول شول ‪,‬حضرت ابو ُعبيده بن جراح رضى ﷲ عنه په كور كې نه وو ‪,‬حضرت‬
‫ابو طلحه رضى ﷲ راغى او لحدي قبر يې جوړكړ ‪ ,‬څنګه چې دقبر ځمكه نمجنه وه‬
‫نو ھغه بستر يې پكې وغوړاوه په كوم كې چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وفات‬
‫شوى وو ‪.‬‬
‫كله چې جنازه تياره شوه نو خلك دلمانځه لپاره رامات شول ‪,‬خونې ته وار په‬
‫وارورننوتل او لمونځونه يې كول ‪,‬دالمونځونه پرته دچا له امامت نه ترسره شول‬
‫‪,‬لومړى نارينه و بيا ښځينه و او ورپسې كوچنيانو دجنازې لمونځونه ادا كړل ‪.‬درسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مبارك جسد حضرت علي مرتضى رضى ﷲ عنه ‪,‬حضرت‬
‫فضل بن عباس رضى ﷲ عنه ‪,‬حضرت اسامه بن زيد رضى ﷲ عنه ‪,‬او حضرت‬
‫عبدالرحمن بن عوف رضى ﷲ عنه قبر ته ښكته كړ ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬
‫حضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه‬
‫نوم يې عبدﷲ ‪ ،‬كنيت يې ابوبكر ‪ ,‬صديق او عتيق يې لقبونه وو ‪ .‬دپالر نوم يې عثمان‬
‫كنيت يې ابو قحافه او دمور نوم يې سلمى او ام الخير يې كنيت وو ‪.‬‬
‫دپالر دلورې د نسب پوره كړۍ يې داده ‪ :‬عبدﷲ بن عثمان بن عامر بن عمرو بن كعب‬
‫بن سعد بن تيم بن ُمره بن كعب بن لوئ القرشي التميمي ‪.‬‬
‫او دمور دلورې دنسب كړۍ يې په دا ډول ده ‪ :‬ام الخير بنت صخر بن عامر بن كعب‬
‫بن سعد بن تيم بن ُمره ) طبقات ابن سعد قسم اول دريم ټوك‪ 119‬مخ( پدې ډول‬
‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه نسب دمور او پالر دواړو له لورې په شپږم‬
‫پشت درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له نسب سره يو ځای كيږي ‪.‬‬

‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه پالر‬

 ‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه پالر ابو قحافه عثمان بن عامر دمكې له‬
‫شرفاوو څخه او دډير عمر سړى وو ‪ ,‬په پيل كې ھغه ھم داسالم غورځنګ ھسې يوه‬
‫ټوكه بلله له ھمدې كبله حضرت عبدﷲ وايي كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ھجرت وكړ نو زه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په لټه كې دحضرت ابوبكر صديق‬
‫رضي ﷲ عنه تر كوره راورسيدم ھلته ابو قحافه موجود وو ھغه حضرت علي رضي‬
‫ﷲ عنه پدې الره دتيريدو په مھال ليدلى وو نو ډير دغصې په حالت كې يې وويل چې‬
‫دې ھلكانو زما زوی ھم خراب كړ ) االصابه ‪ 4‬ټوك ‪221‬مخ (‬
‫ابو قحافه دمكې تر فتحې پورې پخپل پالرني مذھب والړوو دمكې تر فتحې وروسته‬
‫يوه ورځ رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په مسجد كې تشريف درلود چې ابوبكر له خپل‬
‫پالر سره يو ځای درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ليدو ته راغى ‪,‬كله چې درسول ﷲ‬
‫سترګي پرې ولګيدې نو ويې فرمايل اى ابوبكره تا )دلته په راوستو سره(خپل پالر‬
‫ولې وځوراوه زه به ورغلى وم ‪,‬كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دابو قحافه‬
‫سپين ږيرتوب وليد نو دابو قحافه په حالت يې رحم راغى او خپل دشفقت الس يې‬
‫دھغه په سينه ورتير كړ او دښو او مباركو تورو تلقين يې ورته وكړ او په اسالم يې‬
‫مشرف كړ ھغه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له رحلته وروسته دابوبكر رضي ﷲ‬
‫دخالفت زمانه ھم وليده اوپه ‪14‬ھجري كال كې د‪ 97‬كلونو په عمر مړشو ‪) .‬اصابه ‪4‬‬
‫ټوك ‪ 222‬مخ (‬

‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه مور‬

‫حضرت ام الخير سلمى بنت صخر رضي ﷲ عنھا له ھغو كسانو نه شمير ل كيږي چا‬
‫چې په پيل پيل كې داسالم حق مذھب قبول كړ‪,‬تردې له مخې يواځې ‪ 39‬كسانو اسالم‬
‫راوړى وو او ھغوی ھم په جار دخپل اسالم ښكارندوينه نشوا كوالی اونه يې ھم‬
‫داسالم بلنه په ښكاره ډول كوالی شوا‪ .‬حضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه چې يو‬
‫ځل له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم څخه اجازه وغوښته او مشركين يې په جار سره‬
‫اسالم ته راوبلل نو مشركينو ھغه سخت وواھه خو په دې ربړ سربيره حضرت ابو‬
‫بكر صديق رضي ﷲ عنه دخپل كور غړو ته داسالم بلنه وركوله ھماغه وو كله چې‬
‫سھار شو نو له خپلې مور سره دارقم بن ارقم رضي ﷲ عنه كورته درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم ليدو ته راغى او عرض يې وكړ چې اى دخدای رسوله ! زما مو ر‬
‫حاضره ده ھغې ته دحقې الرې الرښوونه وكړئ ‪ :‬نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ھغې ته داسالم راوړو بلنه وركړه او ھغه په اسالم باندې مشرفه شوه ) االصابه ‪8‬‬
‫ټوك ‪ 229‬مخ ( حضرت ام الخير ھم دډير عمر ښځه وه دحضرت ابو بكر صديق‬
‫رضي ﷲ تر خالفته پورې ژوندۍ وه ليكن له خپل خاوند نه مخكې مړه شويده ‪) .‬‬
‫االصابه له طبراني (نه ‪.‬‬
 ‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه حليه‬

‫حضرت ابوبكرصديق رضي ﷲ عنه ډير دنريو اندامونو څښتن وو ‪,‬څھره يې لغږوښي‬
‫او غنم رنګى وو ‪ ,‬تندى يې لوړ او پراخ وو ‪ ,‬سترګې يې ور ننوتلي وې او په ويښتانو‬
‫به يې دنكريزو خضاب لګاوه ‪.‬‬

‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه مېرمنې او اوالدونه‬

‫حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه په مختلفو مھالونو كې له يوه نه ډير ودونه‬
‫كړي وو ‪.‬له كومو ميرمنو نه چې يې اوالدونه شوي دھغوی نومونه دادي ‪:‬‬
‫قتيله يا قتله ‪ :‬له دې څخه يې حضرت عبدﷲ او حضرت اسماء رضي ﷲ عنھماپيدا شو‬
‫‪.‬‬
‫ام رمان ‪ :‬دادام المؤمنين حضرت عايشې او حضرت عبدالرحمن رضي ﷲ عنھما مور‬
‫وه ‪.‬‬
‫اسما ‪ :‬له دې څخه محمد بن ابي بكر پيدا شو ‪.‬‬
‫حبيبيه بنت خارجيه ‪ :‬دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه ترټولو كشره لور) ام‬
‫كلثوم (له ھمدې نه پيدا شوې وه ‪.‬‬

‫دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه ژوند‬

‫حضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه له اسالم څخه تر مخه يو بډای سوداګر وو چې‬
‫په ديانت ‪,‬ريښتنولۍ او امانت ساتلو كې يې وتلى نوم درلود ‪ .‬د مكې اوسيدونكو به‬
‫دھغه دعلم ‪ ,‬تجربې او ښو كړو وړو له امله دھغه ډير عزت كاوه ‪.‬دجاھليت په زمانه‬
‫كې به د خون بھا مال دحضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه په كور كې يوځاي كيده‬
‫كه به دبل چا كره يوځای شو نو قريشو به ھغه مال نه مانه ‪).‬كنزالعمال ‪ 6‬ټوك ‪313‬‬
‫مخ ( دجاھليت په زمانه كې ھم ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه له شرابو نه ھمداسې بد‬
‫وړل لكه داسالم په زمانه كې ‪ ,‬اوويل به يې چې دشراب څښل دانسان عزت ته زيان‬
‫رسوي ‪.‬‬
‫له حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه سره له ډيره وړوكوالي درسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم مينه وه او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دملګرو په ټولۍ كې ګډ وو‪.‬‬
‫دسوداګرۍ په ډيرو سفرونو كې به ھم له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره ملګرى‬
‫وو )پورتنۍ حواله( كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نبي وټاكل شو نو ھغه په‬
‫پټه خپل ټول مخلصين او درازملګري پدې حقيقت خبر كړل نو حضرت ابو بكر‬
‫صديق رضي ﷲ عنه ترټولو لومړی سړی وو چې د رسو ‰ صلى ﷲ عليه وسلم سره‬
‫دبيعت كولو لپاره يې الس ور اوږد كړ ‪.‬كه څه ھم ځينو مؤرخينو ليكلي چې تر ټولو‬
 ‫مخکې حضرت خديجې رضي ﷲ عنھااسالم راوړ ځينو بيا حضرت علي رضي ﷲ‬
‫عنه ليكلى ځينو حضرت زيد بن ثابت رضي ﷲ عنه ليكلى ليكن له ډيرو اثارو او‬
‫داليلوڅخه دا په ډاګه كيږي چې تر ټولو مخکې حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه‬
‫اسالم راوړى ‪ ,‬او ددې نورو اثارو او احاديثو تطبيق څيړونكو څه پدې ډول كړى چې‬
‫‪ :‬په ښځو كې ام المؤمنين حضرت خديجې رضي ﷲ عنھا لومړى اسالم راوړى ‪ ,‬په‬
‫ماشومانو كې حضرت علي رضي ﷲ عنه ‪,‬په غالمانو كې حضرت زيد بن ثابت‬
‫رضي ﷲ عنه او په ازادو او بالغو سړو كې بيا حضرت ابو بكر رضي ﷲ عنه تر‬
‫ټولو ړومبى په اسالم باندې مشرف شوى دى ‪ .‬فتح الباري ‪7‬ټوك ‪ 130‬مخ ‪.‬‬
‫دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه له مسلمانيدو سره سم داسالم دپر مخ تللو لړۍ‬
‫پيل شوه او دحضرت عثمان بن عفان ‪ ,‬حضرت زبير بن عوام‪,‬حضرت عبدالرحمن بن‬
‫عوف ‪ ,‬حضرت سعد بن ابي وقاص ‪ ,‬حضرت طلحه بن عبدﷲ ‪,‬حضرت عثمان بن‬
‫مظعون ‪ ,‬حضرت ابو عبيده ‪,‬حضرت ابو سلمه ‪,‬حضرت خالد بن سعيد بن العاص‬
‫رضي ﷲ عنھم په څيرجليل القدره خلک ھم دحضرت ابوبکرصديق رضي ﷲ عنه‬
‫دزٻارايستلو په پايله كي مسلمانان شول ‪.‬‬
‫حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه په خپل كور كې دلمانځه كولو لپاره يو ځانګړى‬
‫مسجد جوړ كړى وو چې ډير په عاجزۍ او خشوع وخضوع سره به يې لمونځ پكې ادا‬
‫كاوو ‪ ,‬صديق رضي ﷲ عنه ډير زړه نرمى انسان وو ‪,‬كله چې به يې دقرآن كريم‬
‫تالوت كاوو نو له سترګو څخه به يې اوښكې بھيدلې آن تردې چې خلكو به دھغه‬
‫ژړااوريدله او ټول به رايو ځای شول او له دې اثر درلودونكي منظر څخه به ډير‬
‫متاثر شول ‪ .‬بخاري باب ھجرة النبي واصحابه ‪.‬‬
‫حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه به دخدای په الره كې ډير مالونه وركول په‬
‫سنه ‪ 9‬ھجري كې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دغزوۀ تبوك دتيارۍ لپاره دخدای جل‬
‫جالله په الره كې دمالونو دوركولو اعالن وكړ نو حضرت عمر رضي ﷲ عنه دخپل‬
‫كور نيمايي مال دخدای په الر كې دوركولو په بڼه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫حضورته راوړ او دا ګمان يې وكړ چې كيدای شي نن زه په نيك كار كې حضرت ابو‬
‫بكر صديق رضي ﷲ عنه ته ماتې وركړم خو حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه‬
‫دخپل كور ټول مال راوړ او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مخې ته يې كيښود ‪,‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له حضرت عمر څخه وپوښتل چې تا خپل اوالدته څه‬
‫پريښودل؟ نو حضرت عمر وفرمايل چې نيمايي مال مې اوالد ته پريښود او نيمايي‬
‫مې دخدای جل جالله په الر كې د صدقه كولو په نيت ستاسې حضورته راوړ ‪ ,‬بيا يې‬
‫له ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه څخه وپوښتل چې تا خپل اوالدته څه پريښودل؟ ھغه‬
‫ورته وفرمايل ‪ :‬چې اى دخدای رسوله ! ما چې څه په كور كې درلودل نو ھغه مې‬
‫ټول ستاسې حضورته راوړل ‪ ,‬اوويي فرمايل چې كور مې ﷲ تعالى او دھغه رسول‬
‫ته پريښود )ھغه به له خپله درباره زما روزي راكوي ( دحضرت ابو بكر صديق‬
‫رضي ﷲ عنه دا وينا درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ډيره خوښه شوه او دحضرت ابو‬
‫بكر صديق ستاينه يې وكړه ‪,‬نو حضرت عمر رضي ﷲ عنه وايي چې ما له ځان سره‬
‫وويل چې ريښتيا ھم په نيكو كارونو كي تر حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه‬
‫وړاندې کيدل اسان كار نه دى ‪ .‬ترمذي مناقب ابو بكر رضي ﷲ عنه ‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم چې تر ټولولومړى دمسجد دجوړولو لپاره دكومې‬
‫ځمكې انتخاب كړى وو ھغه ديتيمانو وه نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نه غو ښتل‬
‫چې ديتيمانو په ځمكه مسجد جوړ كړي خو حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه‬
‫دھغې ځمكي قيمت ھغو يتيمانو ته وركړ او درسول ا ‰ صلى ﷲ عليه وسلم له رايې‬
‫سره سم په ھماغې ځمكې مسجد جوړ شو ‪ .‬فتح الباري ‪7‬ټوك ‪ 193‬مخ ‪.‬‬

‫دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه ځانګړتياوې‬

‫‪-1‬حضرت ابو بكررضي ﷲ عنه يو له ھغو لسو كسانو څخه وو چې په نړۍ كې ورته‬
‫د رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له لورې دجنتي توب زيرى وركړل شوى وو ‪.‬‬
‫‪ -2‬داسالم دلومړي خليفه په توګه وټاكل شو ‪.‬‬
‫‪ -3‬په بالغو نارينه و كې ترټولو لومړى په اسالم باندې مشرف شو‪.‬‬
‫‪ -4‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دخسرتوب وياړ ورپه برخه شو ‪.‬‬
‫‪ -5‬په غار حرا كې له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دملګرتوب له كبله ورته‬
‫د)يارغار( دلقب اخيستلو شرف حاصل شو ‪.‬‬

‫په الندې غزاوو كې حضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه فعاله ونډه اخيستې وه‬

‫‪ -1‬غزوۀبدر ‪-2‬غزوۀ احد ‪-3‬غزوۀ بني مصطلق ‪-4‬واقعۀ حديبيه ‪ -5‬امارت حج ‪.‬‬

‫دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه وفات‬

‫كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له دې نړۍ څخه دآخيرت په لورې سفر وكړنو‬
‫دمرتدينو او په دروغو دنبوت ددعوې كوونكو يو سيالب راپورته شو له بله پلوه ځينو‬
‫مسلمانانو دزكوة له وركړې څخه ھم ډډه وكړه نو دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ‬
‫عنه دخالفت ډيره برخه له ھغوی سره په مقابله تيره شوه ايله څه باندې دوه كاله وتلي‬
‫وو او له داخلي فتنو څخه خالصون او دفتوحاتو پيل شوى وو چې حضرت ابو بكر‬
‫صديق رضي ﷲ عنه دمرګ په مرض اخته شو ‪ .‬حضرت عايشه صديقه رضي ﷲ‬
‫عنھا وايي چې په يوه سړه ورځ حضرت ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه والمبل او له‬
‫ھغه وروسته يې سخته توده تبه پيل شوه چې نژدې ‪ 15‬ورځې يې دوام درلود دمرض‬
‫په مھال يې وپوښتل چې نن كومه ورځ ده ؟ ورته وويل شو چې نن دو شنبه ده ‪ ,‬بيا يې‬
‫وپوښتل چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په كومه ورځ وفات شو ؟ ورته وويل شو‬
‫چې ددوشنبې په ورځ نو ويې وفرمايل چې زه ھم ھيله لرم چې په ھمدې نن شپه دخپل‬
‫اجل بلونكي ته ښه راغالست ووايم ھماغه وو چې دسه شنبې په شپه د‪ 63‬كالو په عمر‬
‫په ‪ 13‬ھجري كال دجمادى االولى په پای كې د تل پاتي نړۍ په لورې مسافر شو ‪ .‬انا‬
‫‰ وانا اليه راجعون ‪.‬‬
‫له وصيت سره سم يې د شپې په مھال دكفن او دفن تياري وشوه ‪ ,‬خپلې ميرمنې‬
‫حضرت اسماء بنت عميس رضي ﷲ عنھا ورته غسل وركړ ‪ ,‬حضرت عمر فاروق‬
‫رضي ﷲ عنه يې دجنازې لمونځ اداكړاو حضرت عثمان ‪,‬حضرت طلحه ‪,‬حضرت‬
‫عبدالرحمن بن ابي بكر ‪ ,‬او حضرت عمر فاروق رضوان ﷲ تعالى عليھم اجمعين قبر‬
‫ته ورټيټ كړ او پدې طريقه سره درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دژوندوني ملګرى‬
‫دتلپاتې ملګرتيا په بڼه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په خوا كي خاورو ته وسپارل‬
‫شو او پدې څه كولوسره له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دنيوي مينې په پايله كې‬
‫حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه داخروي ملګرتوب لپاره له رسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫علي وسلم سره يوځای جنت ته ننووت ‪.‬‬
‫رضي ﷲ عنھم ورضوا عنه ‪.‬‬
‫حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه‬
‫نوم يې عمر كنيت يې ابو حفص او لقب يې فاروق وو ‪ ,‬دپالر نوم يې خطاب او دمور‬
‫نوم يې ختمه وو ‪.‬دنسب پوره كړۍ يې داسې ده ‪:‬‬
‫عمر بن الخطاب بن نفيل بن عبدالفرى بن رباح بن عبدﷲ بن قرط بن رزاح بن عدي‬
‫بن كعب بن لوئ بن فھر بن مسالك ‪.‬‬
‫دعدي دوھم ورور ُمره وو چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له نيكونو نه شميرل‬
‫كيږي ‪,‬له ھمدې امله دحضرت عمر رضي ﷲ عنه نسب په اتم پشت له رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم سره ګډيږي ‪.‬‬
‫حضرت عمر رضي ﷲ عنه له نبوي ھجرت څخه څلويښت كاله دمخه دې نړۍ ته‬
‫سترګې پرانيستې ‪ .‬دځوانۍ عمر يې په شريفوعربوكې دوتلو زده كړولكه دنسب دزده‬
‫كړي ‪,‬سپه ګري ‪,‬پھلواني ‪,‬او خطابت غوندې دشريفانه اعمالوپه كولوكې تير كړاو پدې‬
‫علومو كې يې وتلى نوم او لوړ مقام تر السه كړ ‪.‬‬
‫له نوموړوعلومو سره سره حضرت عمر رضي ﷲ عنه ليك لوست ھم زده كړ ‪,‬ځكه‬
‫خو ھم دھغه شمير له ھغو كسانو نه كيږي كوم چې آن دجاھليت په مھال يې ليك لوست‬
‫زده كړی وو‪.‬‬
‫ھغه به دجاھليت په زمانه كې ھم دخپل فكري تدبر ‪,‬سالم عقل او لوړې حوصلې‬
‫درلودو له امله په ټولو مھمو مسائلو كي دقريشو دسفير او دريم ګړي په توګه ټاكل كيده‬
‫او دخپل خدای وركړي معامله فھمۍ او تجربې له امله به يې ډيرې لويې لويې مسئلې‬
‫په خورا لږه موده كې حل او فصل كولې ‪.‬‬
‫دحضرت عمر رضي ﷲ عنه دعمر اووه ويشتم كال وو چې دعربو دجاھليت په تورو‬
‫ډګرونو داسالم روڼ لمر وځليده ‪,‬او دمكې له ھرې درې نه دتوحيد ازانګې خپرې‬
 ‫شوې ‪ ,‬د نورو مشركينو په څير حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه ته ھم دتوحيد دې‬
‫اوازونو خوند نه وركاوه اوتل به د داسې اوازونوله اوريدو څخه په غصه كيدو ‪ ,‬او‬
‫دې اوازونو ته به يې دكركې په سترګه كتل ‪ ,‬آن تردې چې دخپلې كورنۍ يوه مينځه‬
‫)بسينه( يې داسالم دراوړلو له امله دسزا وركولو په توګه دومره ووھله چې مرګ ته‬
‫يې نژدې كړه ‪.‬‬
‫دجاھليت په مھال دحضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه داسالم دښمنۍ په اړه د‬
‫سيرپوھانو له لورې دحضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه يوه وتلې كيسه ليكل شوې‬
‫چې رانقلول يې اړين بولم ‪:‬‬

‫" كله چې حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه وليدل چې اسالم ورځ په ورځ مخ په‬
‫وړاندې روان دى نو فكر يې وكړ چې داسالم دوركولو لپاره دحضرت رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم )وژل( ډير ضروري دي نو دھمدې ناوړې موخې د پوره كولو‬
‫لپاره يې خپله توره تر مال وځړوله او راروان شو‪ .‬كله چې يې څه سفر وكړ نو په‬
‫الره كې له نعيم بن عبدﷲ سره مخامخ شو‪ ,‬ھغه چې دده حالت وليدنو پوښتنه يې ځنې‬
‫وكړه چې خير خو به وي ؟ حضرت عمررضي ﷲ عنه ورته وويل چې غواړم‬
‫دحضرت محمد )صلى ﷲ عليه وسلم( فيصله وروكړم په ھمدې موخه له كوره راوتلى‬
‫يم ‪.‬‬
‫نعيم ورته وويل چې ته لومړى دخپل كورخبر واخله ستا خور او خاونديې دواړه‬
‫مسلمانان شوي ‪ ,‬حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه چې دا واوريدل نو راستون شو‬
‫اودخپلې خور كورته په داسې حالت كې راورسيدو چې ھغې دقرآنكريم تالوت كاوه ‪,‬‬
‫خوكله چې يې دحضرت عمررضي ﷲ عنه دقدمونو غږ واوريده نو پټه خوله شوه او‬
‫قرآني ورقې يې پټ ځای كيښودې ‪.‬‬
‫خوحضرت عمررضي ﷲ عنه ددې غږ اوريدلى وو نو ورڅخه ويي پوښتل چې دا‬
‫اواز دڅه شي وو؟ خور يې ورته وويل دھيڅ شي ھم نه وو ‪ ,‬حضرت عمرفاروق‬
‫رضي ﷲ عنه ورته وويل چې زه خبر شوى يم چې تاسې دواړه )مرتدان( شوي ياست‬
‫؟ له دې وينا سره سم حضرت عمر رضي ﷲ عنه دخپلې خور له خاوند سره الس او‬
‫ګريوان شو كله چې يې خور خالصي ته راغله نو ھغه يې ھم دومره ووھله چې آن‬
‫ويني يې پرې وبھولې ‪.‬‬
‫خو له دې وھلو سره نه يواځې داچې ددې دواړو له اسالم سره په مينه كې كوم كمى‬
‫رانغى بلكه خور يې ورته وويل عمره ‪ :‬چې څه كوالی شې ويې كړه اسالم اوس‬
‫زمونږ په زړه او د وينو په رګونو كې ځای نيولى چې ھيڅ د وتو الر يې نشته ‪ .‬دخور‬
‫دې تورو دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه په زړه كې ډير اثر وكړ او د ورورولۍ‬
‫له احساس نه په ډكو كتلو سره يې خپلې خورته وكتل چې ويې ليدل دھغې له زخمونو‬
‫نه دسرې وينې دارې وھي نو زړه يې نور ھم نرم شو او خپلې خور ته يې وويل چې‬
‫تاسې چې څه تالوت كول ھغه ماته ھم راوښاياست ھماغه وو چې خور يې فاطمې‬
 ‫ورته دقرآنكريم اجزا په مخكې كيښودل نو دسورة الحديد دا آيت شريف )سبح ‰ مافي‬
‫السماوات وما في االرض( ليكلى وو او له دې يوه يوه توري څخه دھغه په زړه كې‬
‫دومره رعب ډيريدو چې كله د)آمنوا باﷲ ورسوله( آيت ته ورسيد نو بې اختياره يې‬
‫چغه كړه چې )اشھدان الاله االﷲ وان محمدا رسول ﷲ( ‪.‬‬
‫دا ھغه مھال وو چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دصفا ترغره الندې دارقم بن ارقم‬
‫رضي ﷲ عنه په كور كې تشريف درلود ‪,‬حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه چې كله‬
‫ھلته ورغى نو دروازه يې ور وټكوله څنګه چې دحضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه‬
‫توره په الس كې وه نو ځينې صحابۀ كرام ده ته دننه داجازې وركولو په اړه متردد‬
‫شول ‪,‬ليكن حضرت حمزه رضي ﷲ عنه وويل چې راپرې يې ږدئ كه ھغه مخلصانه‬
‫راغلى وي نو ډيره ښه او كه يې نيت خراب وي نو پخپله توره به يې سر ور پرې كړم‬
‫‪,‬كله چې حضرت عمر رضي ﷲ عنه پښه دننه كيښودله نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم ورته رامخكې شو او له لمنې نه يې ونيو او ورته ويې وفرمايل وايه عمره په‬
‫كومه موخه راغلى يې ؟‬
‫حضرت عمررضي ﷲ عنه چې دنبوت دغه له جالله ډك غږ واوريدو نو په رپيدا شو‬
‫او په ډيره عاجزۍ سره يې وويل )ايمان راوړلو ته راغلى يم( ددې تورو له اوريدو‬
‫سره سم رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په بې اختياره توګه د)ﷲ اكبر( دومره زوروره‬
‫ناره وكړه چې شاوخوا ټول غرونه دھغه له اوازه ولړزيدل ‪.‬‬
‫سيرة النبي ‪ 1‬ټوك ‪ 210-209‬مخونه داسدالغابې وابن عساكر ‪,‬او كامل ابن اثير په‬
‫حواله ‪.‬‬
‫ھمدا روايت له لږ بدلون سره دار قطني ‪,‬ابو يعلى‪,‬حاكم او بيھقي ھم له حضرت انس‬
‫رضي ﷲ عنه څخه روايت كړى ا وھغوی دسورة حديد په ځای دسورة طه دآياتونو‬
‫ذكر كړى ‪.‬‬

‫دقريشو دوو لويو لويو سردارانو ته ‪ -1‬ابو جھل او‪ -2‬حضرت عمررضي ﷲ عنه ته‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم پدې تورو سره دعا كړيوه چې ‪:‬‬
‫??اللھم اعز االسالم باحدالرجلين اما ابن ھشام واما عمر بن الخطاب ‪ ,,‬اى خدايه اسالم‬
‫ته دقريشو له دوو سړو نه په يوه سړي سره عزت ور وبښه يا په ابن ھشام )ابو جھل(‬
‫يا په عمر بن الخطاب ‪ .‬درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دھمدې دعا بركت وو چې‬
‫حضرت عمر رضي ﷲ عنه داسالم سپيڅلى دين ومانه اوزړه يې دشريعت په حقو‬
‫الرښوونو سپين وځليده ‪.‬‬

‫عامو مؤرخينو او سيرت پوھانو ليكلي چې دنبوة په اووم كال حضرت عمر رضي ﷲ‬
‫عنه اسالم راوړ او تردې دمه نژدې نھه ديرشو كسانو ايمان راوړى وو چې حضرت‬
‫عمررضي ﷲ عنه يې څلويښتم تن شو ‪.‬‬
‫كله چې دحضرت عمررضي ﷲ عنه داسالم راوړو خبره قريشو ته ورسيده نو ھغوی‬
 ‫ډير وځوريدل او ويل به يې چې )صبا عمر( ??عمر بې دينه شوى ‪ -‬نعوذباﷲ‪,,‬‬
‫بخاري‪-‬اسالم‬

‫دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه حليه‬

‫حضرت عمر فاروق رضي ﷲ غنم رنګى سړى وو وسر يې برابر وو نه غټ نه‬
‫وړوكى ‪,‬دغامبورو غوښه يې لږ وه ‪ ,‬ږيره يې ډيره ګڼه بريتونه يې غټ غټ او قديې‬
‫ډير لوړ وو آن تردې چې د ډيرو خلكو په منځ كي به ھم له ورايه څرګنديده ‪.‬‬

‫ميرمنې او اوالدونه يې‬

‫حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه په مختلفو مھالونو كې له يوه نه ډير ودونه كړي‬
‫وو‪,‬چې تفصيل يې په الندې توګه بيانيږي ‪:‬‬
‫زينب ‪-‬دعثمان بن مظعون خور په مكه كې مسلمانه او ھم ھلته په حق ورسيده‪.‬‬
‫قريبه بنت ميته المخزومي ?داسالم دنه منلو له امله يې طالق وركړ‪.‬‬
‫مليكه بنت جرول‪-‬داسالم دنه منلو له امله يې طالق وركړ‪.‬‬
‫عاتكه بنت زيد‪ -‬ددې نكاح لومړى له عبدﷲ بن ابي بكررضي ﷲ عنھما سره شوې وه‬
‫خو وروسته بيا دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه په نكاح كې راغله ‪.‬‬
‫ام كلثوم ‪-‬چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم لمسۍ او دفاطمې رضي ﷲ عنھا لور وه‬
‫حضرت عمر فاروق له نبوي كورنۍ سره دتړاو پيداكولو په بڼه په ‪ 17‬ھجري كال كي‬
‫د‪ 40‬زره مھر په بدله په نكاح كړه ‪.‬‬

‫اوالدونه يې‬

‫دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه په كورنۍ كې حضرت حفصه رضي ﷲ عنھا‬
‫ځكه ترټولو غوره وه چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په زوجاتو مطھراتو كې ګډه‬
‫وه ‪,‬له ھمدې كبله حضرت عمررضي ﷲ عنه خپل كنيت ھم دھغې په نامه ايښى وو ‪.‬‬
‫دنارينه اوالدونو نومونه يې دادي ‪ :‬عبدﷲ ‪,‬عبيدﷲ‪,‬عاصم ‪,‬ابوشحمه ‪,‬عبدالرحمن‬
‫‪,‬زيد‪,‬او مجير ‪,‬پدې واړو كي عبدﷲ ‪,‬عبيدﷲ او عاصم دخپل علم‪ ,‬فضل ‪,‬كرم او نورو‬
‫ځانګړتياوو له كبله ډير وتلي دي ‪.‬طبقات ابن سعد تذكرۀ عمر بن الخطاب رضي ﷲ‬
‫عنه ‪.‬‬

‫دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ځانګړتياوې‬

 ‫‪-1‬حضرت عمررضي ﷲ عنه يو له ھغو لسو كسانو څخه وو چې په نړۍ كې ورته‬
‫دسول ﷲ صلى ﷲ علي وسلم له لورې دجنت زيرى وركړل شوى وو ‪.‬‬
‫‪-2‬حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دخسرتوب‬
‫وياړ ورپه برخه شوى وو ‪.‬‬
‫‪-3‬حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ته په لومړي ځل داميرالمؤمنين لقب وركړل‬
‫شو ‪.‬‬
‫‪-4‬حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ته داسالم ددوھم خليفه وياړ ورپه برخه شو ‪.‬‬
‫‪-5‬په ډيرى احكامو كې دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه رايه له قرآنكريم سره‬
‫موافقه وه لكه دښځو دپردې مسئله او داسې نور ډير مسائل ‪.‬‬
‫‪ -6‬ډيرى فتوحات دحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه په زمانه كي وشول ‪.‬‬

‫دحضرت عمررضي ﷲ عنه له مسلمانيدو سره سم داسالم يوه نوې دوره پيل شوه‬
‫‪,‬تردې دمه څه لږ ډير څلويښت تنه مسلمان شوي وو نوداخو پريږده چې په ښكاره ډول‬
‫چا خپل مذھبي عبادات نشو ادا كوليي بلكې چاته د خپل اسالم ښكارندوينه ھم له ويرې‬
‫خالي نه وه خو پداسې حالت كې يواځې حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه وو چې‬
‫ټول مشركين يې رايوځای كړل او په لوړ آواز يې ھغوی ته دخپل اسالم راوړو‬
‫خبروركړ‪.‬‬
‫مشركينو ته پدې څه خوراربړ ورسيد او غوښتل يې چې حضرت عمررضي ﷲ عنه‬
‫ته زيان ورسوي خوعاص بن وائل چې دحضرت عمررضي ﷲ عنه ماماكيده حضرت‬
‫عمر رضي ﷲ عنه ته دپناه وركولو بلنه وركړه ‪,‬حضرت عمررضي ﷲ عنه چې‬
‫دمسلمانانو مظلوميت پخپلو سترګو ليدلى وو نو دعاص ابن وائل دپناه وركولو بلنه يې‬
‫په سختۍ سره رد كړه اوله مشركينو سره يې دمخامخ مقابلې كولو الرغوره وبلله‬
‫تردې چې دمسلمانانو له يوه لښكر سره يې په كعبه شريفه كې لمونځ ادا كړدالومړى‬
‫ځل وو چې حق په ښكاره ډول په باطل باندې غالب شو او دحضرت عمرفاروق‬
‫رضي ﷲ عنه ددې كړنې له امله ھغه ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له لورې‬
‫دفاروق لقب وركړل شو ‪ .‬ابن سعدجزء دريم ټوك ‪ 193 1‬مخ ‪.‬‬

‫څنګه چې دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه په زمانه كې فتوحات پيل شوي وو‬
‫نو دحضرت عمر رضي ﷲ عنه په زمانه كې دفتوحاتو لړۍ نوره ھم اوږده شوه او‬
‫دځمكې ښه ډيره برخه داسالمي حكومت تر ولقې الندې راغله مونږ په لنډه توګه‬
‫يواځې دمفتوحه سيمو دنومونو په اخستلو بسنه كوو ‪:‬‬
‫كه څه ھم دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه په زمانه كي دعراق بانفيا‪,‬كسكراو‬
‫حيره سيمې دحضرت خالد بن وليد رضي ﷲ عنه په الس فتحه شوې وې خو دھغه له‬
‫وفاته وروسته بيرته دغې سيمې دمسلمانانو له السه ووتلې خو دحضرت عمر فاروق‬
 ‫رضي ﷲ عنه په زمانه كې په نورو سيمو سربيره دغه سيمې بيرته فتحه شوې ‪,‬‬
‫دقادسيي خونړۍ جګړه ھم دحضرت عمررضي ﷲ عنه په زمانه كې وشوه ‪,‬او‬
‫دكسرى دكورنۍ درفش كادياني دتل لپاره سرچپه او داسالم سپين بيرغ دتل لپاره‬
‫دايران په خاوره ورپيده ‪.‬‬
‫له دې سره سره مسلمانانو په بابل ‪,‬كوفي ‪,‬بھره شير ‪ ,‬او پخپله په نوشيرواني پالزمينه‬
‫مدائن باندې ھم قبضه وكړه ‪ ,‬چې له دې وروسته بيا ايرانيانو دجلوالء سيمه دخپل‬
‫پوځي مركزپه توګه وټاكله چې له څو مياشتو محاصرې وروسته اسالمي لښكر جلو‬
‫الء ھم فتحه كړه ‪.‬‬
‫شام او دمشق ھم دحضرت خالد بن وليد رضي ﷲ عنه اوديرموک ميدان‬
‫‪,‬حمص‪,‬الذقيه دحضرت ابوعبيده اونورو صحابۀ كرامورضوان ﷲ تعالى عليھم‬
‫اجمعين ترپوځي مشرۍ الندې دحضرت عمررضي ﷲ عنه په زمانه كې فتحه شوي ‪.‬‬
‫دبيت المقدس سپيڅلې ځمكه ھم دحضرت عمر رضي ﷲ عنه په زمانه كې داسالمي‬
‫لښكر دسرتيري مجاھد حضرت عمرو بن العاص رضي ﷲ عنه او حضرت ابو عبيده‬
‫رضي ﷲ عنه ترپوځي مشرۍ الندې دمجاھدو ځواكونو تر الس الندې راغله ‪.‬‬
‫ھمدارازمصر ‪ ,‬اوورته نورې سيمې ھم دحضرت عمرو بن العاص رضي ﷲ عنه تر‬
‫مشرۍ الندې دحضرت عمررضي ﷲ عنه په زمانه كې فتحه شوې ‪.‬‬
‫په الندې غزاوو كې حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ګډون كړى وو ‪:‬‬
‫دبدر وتلې غزا ‪ ,‬داُحًد وتلې غزا ‪ ,‬دخيبر په پيښه كې كې ھم حضرت عمررضي ﷲ‬
‫عنه ګډون درلود ‪ ,‬دمكې له فتحې وروسته دھوازن په نښته كې چې په غزوۀ حنين‬
‫باندې شھرت لري ھم حضرت عمر رضي ﷲ عنه سرلښكر وو ‪,‬په حجة الوداع كې‬
‫حضرت عمرفاروق رضي ﷲ عنه له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره ملګرى وو‬
‫‪,‬ھمداراز دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه په زمانه كې چې څه پيښې شوي‬
‫نژدې په ټولو كې حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه ګډون كړى وو ‪.‬‬

‫دشھادت پيښه يې‪:‬‬

‫دمغيره بن شعبه يو فارسي غالم چې فيروز نوميده او ابو لؤلؤ يې كنيت وو حضرت‬
‫عمر فاروق رضي ﷲ عنه ته راغى او دخپل آقاګيله يې ورته وكړه " چې ھغه په ما‬
‫خورا ډير محصول ټاكلى ‪ ,,‬خو څنګه چې دابولؤلؤدا ګيله بې ځايه وه ځكه نو حضرت‬
‫عمرفاروق رضي ﷲ عنه ورته وفرمايل چې ته خو كسب كوونكى سړى يې په تا دا‬
‫محصول ډير نه دى ابو لؤلؤدحضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنه پدې خبره ډير خپه‬
‫او په قھر شو ھماغه وو چې دسھار دلمانځه په مھال يې په حضرت عمر فاروق‬
‫رضي ﷲ عنه دخنجر شپږ پرله پسې وارونه وكړل ‪,‬نو حضرت عمر رضي ﷲ عنه‬
‫دزخمونو دورپيښيدو له امله ولويده او دلمانځه د اداكولو لپاره حضرت عبدالرحمن بن‬
‫عوف رضي ﷲ عنه مخكې شو ‪.‬‬
 ‫دابو لؤلؤدخنجر زخمونه ډير كاري وو ځكه نو درې شپې وروسته حضرت عمر‬
‫فاروق رضي ﷲ عنه دمحرم په لومړۍ نيټه دھفتې په ورځ په ‪ 24‬ھجري كال كې‬
‫دشھادت لوړ مقام ته ورسيد‪ .‬او دخپل محبوب صلى ﷲ عليه وسلم په خوا كې خاورو‬
‫ته وسپارل شو ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون‬

‫حضرت عثمان )ذوالنورين( رضي ﷲ عنه‬

‫نوم يې عثمان ‪,‬ابو عبدﷲ او ابو عمر يې كنيت ‪,‬او ذوالنورين يې لقب وو ‪.‬‬
‫دپالر نوم يې عفان او دمور نوم يې اروى وو ‪,‬دپالر له لورې يې دنسب پوره لړۍ‬
‫داسې ده ‪:‬عثمان بن عفان بن ابي العاص بن اميه بن عبد شمس بن عبد مناف بن قصى‬
‫القرشي ‪.‬‬
‫او د مور له لورې يې د نسب پوره لړۍ پدې ډول ده ‪:‬اروى بنت كريز بن ربيعه بن‬
‫حبيب بن عبد شمس بن عبد مناف ‪ ,‬پدې ډول حضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه‬
‫دنسب په پنځمه كړۍ له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره يوځای كيږي ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه دمور مور )انا( بيضاء ام الحكيم دحضرت‬
‫عبدﷲ بن عبدالمطلب سكه خور اودرسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ترور وه ‪,‬له دې پلوه‬
‫حضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه دمور له لورې له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم سره د قريشي توب په خپلو ي ھم تړل كيږي ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه كورنۍ دجاھليت په زمانه كي ھم دعربو په‬
‫منځ كې ډيره محترمه كورنۍ ګڼل كيده ‪,‬اودخپل پت ‪,‬رياست او غزواتو له امله يې په‬
‫نورو قومونو كې ځانګړې بڼه درلوده ‪ .‬دحضرت عثمان ذوالنورين رضي ا ‰ عنه‬
‫نيكه اميه بن شمس د قريشو دقبيلې مشرتوب په غاړه درلود‪,‬داموي خليفه ګانو نسبت‬
‫ھم دې اميه بن شمس ته كيږي له ھمدې كبله د)امويين( په نامه باندې پيژندل كيږي ‪.‬‬
‫دقريشو قومي بيرغ )عقاب( ھم دھمدې كورنۍ په قبضه كي وو ‪,‬دفجار دوتلي جګړې‬
‫سرلښكر حرب بن اميه او دزور اوځواك څښتن داسالم وتلى دښمن عقبه بن‬
‫معيط‪,‬ھمداراز ابوسفيان بن حرب چې داسالم له راوړو مخكي يې دبدر له غزا پرته په‬
‫نورو ټولوغزاګانو كي دقريشو دمشر په توګه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره‬
‫مقابله كوله دھمدې )اموي( كورنۍ سترګي اوڅراغونه وو ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دعمر څلورديرشم پسرلى په سپړيدو وو چې په مكه‬
‫مكرمه كي دتوحيد زړه راښكونكي اوازونه پورته شول ‪ ,‬دملكي رسم ورواج اودعربو‬
‫دمذھبي تخيل له كبله حضرت عثمان رضي ﷲ عنه له دې اوازونو سره نااشنا وو‪ ,‬خو‬
‫دفطري سپيڅلتيا ‪,‬ريښتينولي او ديانت درلودو له كبله حضرت عثمان رضي ﷲ عنه‬
‫حق ته درابلونكو شاځلموددې اوازونو قبلولو ته تيار وو ‪.‬‬
‫داسالم لومړي خليفه حضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه چې كله ايمان راوړ نو‬
‫داسالم تبليغ او پر مخ بيول يې خپله ديني دنده بلله ځكه يې نو دخپلو ملګرو په كړۍ‬
 ‫كې داسالم دتلقين او الرښوونې په كار پيل وكړ ‪,‬دجاھليت په زمانه كې د حضرت‬
‫ابوبكر صديق رضي ﷲ عنه له حضرت عثمان رضي ﷲ عنه سره خوږه ملګرتيا وه‬
‫‪,‬او ډيرى مھال به يې ډير ځانګړي مجلسونه سره كول دھمدې پيژندګلوي له امله يوه‬
‫ورځ حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دحضرت ابو بكر صديق رضي ﷲ عنه مجلس ته‬
‫راغى او داسالم په اړه يې خبرې اترې ورسره پيل كړې دحضرت ابو بكر صديق‬
‫رضي ﷲ عنه خبرو په حضرت عثمان رضي ﷲ عنه كې دومره اثر وكړ چې‬
‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دنبوة دربارته په تللو سره داسالم قبلولو ته اماده شو ‪.‬‬
‫دواړه ملګري درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم لورې ته د ورتلو په تكل كې وو چې‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم د دوی مجلس ته تشريف راوړ‪ ,‬كله چې درسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم سترګې په حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ولګيدې نو ورته ويې‬
‫فرمايل ‪:‬عثمانه ‪:‬دخدای جل جالله جنت قبول كړه ‪,‬زه ستا او دټول مخلوق د‬
‫الرښوونې لپاره ټاكل شوى يم ‪.‬دنبوة دژبي دې ساده اوپاكو تورو په حضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عمه کې دومره اغيزه وكړه چې بې اختياره يې د)اشھدان الاله االﷲ‬
‫واشھدان محمداعبده و رسوله( كلمه ترخوله ووته او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په‬
‫مبارك الس كې يې الس وركړ او داسالم سوچه او حق مذھب يې قبول كړ ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه شمير له ھغو كسانو څخه كيږي كومو چې آن دجاھليت‬
‫په زمانه كې ليك لوست تر سره كړي وو ‪.‬‬

‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه واده‬

‫داسالم له قبلولو وروسته حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته ھغه وياړ ور په برخه شو‬
‫كوم چې ډيرو صحابۀ كرامو ته نه وو ورپه برخه شوى ‪ ,‬ھغه داچې رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم ده ته خپله لور حضرت رقيه رضي ﷲ عنھا په نكاح وركړه او دخپل‬
‫ځوم توب وياړ يې حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته ورپه برخه كړ ‪.‬‬
‫حضرت رقيه رضي ﷲ عنھا لومړى دابو لھب د زوی عتبه په نكاح كې وه مګر‬
‫داسالم له راتلو وروسته دابو لھب له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره دښمني دې‬
‫پوړ ته رسيدلې وه چې خپل زوی عتبه يې اړ كړ چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫پتمنې لور ته طالق وركړي ھماغه وو چې عتبه طالق كړه او رسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم يې له حضرت عثمان رضي ﷲ عنه سره نكاح وتړله ‪.‬‬

‫دبدردغزا پيښه او دحضرت رقيي رضي ﷲ عنھا ناروغي‬

‫دكفر او اسالم تر ټولو لومړۍ جګړه چې د بدر په څيره كي ښكاره شوه حضرت‬
‫عثمان رضي ﷲ عنه ديوې اتفاقي پيښې له امله چې دحضرت رقيي رضي ﷲ عنھا‬
‫دناروغي په صورت كې ورپيښه شوه دبدر په غزا كې ګډون ونه كړ ‪.‬‬
 ‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه ميرمنه او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دزړه ټكړه‬
‫حضرت رقيه رضي ﷲ عنھا چې كله بيماره شوه نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته وفرمايل چې ته بدر ته مه ځه ‪ ,‬بلكې دخپلې ميرمنې‬
‫د دارو درملو څه چاره وكړه ‪,‬كه څه ھم دبدر په غزا كې دګډون نه كولو خبر اوريدل‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ لپاره تر يوې لويې پيښې لږ نه وو خو درسو ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم امر وو ځكه يې په سرا وسترګو منلو ته تيار شو‪.‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دده دال خوښۍ لپاره ورته وفرمايل چې ته به دبدر په‬
‫غزا كې په ګډون نه كولو سربيره ھم ګډ شميرل كيږې او د بدر د غزا په ثواب او‬
‫دغنيمت په مالونو كي )په دواړو كي( به تاته ھرو مرو خپله برخه دركول كيږي ‪.‬‬
‫خو دحضرت رقيي رضي ﷲ عنھا دا ناروغي په اصل كې دمړينې يو پيغام وو‪,‬‬
‫ناروغي ورځ په ورځ مخ په زياتيدو وه تردې چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دنه‬
‫موجوديت په مھال يې څو ورځې وروسته دمرګ مالئكې ته ښه راغالست وويل ‪.‬‬
‫انا ‰ وانا اليه راجعون‬
‫حضرت عثمان او حضرت اسامه بن زيد رضي ﷲ عنھمادجنت د دې ملكي په جنازه‬
‫او خښولو بوخت وو چې حضرت زيد بن حارثه رضي ﷲ عنه چې درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم په اوښه سپور وو او په بدر كې يې دمسلمانانو دسوبي زيرى راوړ‪.‬‬
‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دخپلې ميرمنې په مړينې ډير غمجن وو ‪,‬يوه ورځ‬
‫حضرت عمررضي ﷲ عنه ورته وفر مايل چې څه چې خدای جل جالله ليكلي وو‬
‫ھغه وشو دومره غمژن كيدو ته اړتيا نه ليدل كيږي ‪.‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه‬
‫ورته وفرمايل ‪ :‬زه چې دخپل نصيب په محرومۍ باندې ھرڅومره غم وكړم بيا ھم لږ‬
‫دي ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم فرمايلي چې دقيامت په ورځ به زما له خپلوۍ پرته‬
‫ټولې خپلوۍ پای ته رسيږي ‪ ,‬زه افسوس كوم چې د رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له‬
‫كورنۍسره زما تړاو پرې شو‪.‬‬
‫كنز العمال ‪6‬ټوك ‪ 379‬مخ ‪.‬‬
‫كه څه ھم دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه د خوښۍ لپاره رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم ھغه ته دبدر د غزا غنيمت ھم يوه برخه وركړه او ھغه ته يې د بدر د ثواب د‬
‫وړلو زيرى ھم وركړى وو خو پدې سربيره يې خپله دوھمه لور حضرت ام كلثوم‬
‫رضي ﷲ عنھا ھم حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته په نكاح وركړه چې پدې سره په‬
‫دوھم ځل دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه له نبوي كورنۍ سره تړاو راغى ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له دوو لوڼو )حضرت رقيه رضي ﷲ عنھا او حضرت‬
‫ام كلثوم رضي ﷲ عنھا( سره په پرله پسې ډول دنكاح كولو له امله حضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه ته د)ذوالنورين( )دوو رڼاوو??رقيه ‪,‬ام كلثوم‪ ,,‬خاوند( لقب وركړل‬
‫شوى‬

‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه حليه‬

‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ډير ښكلى او ښايسته غنم رنګى سړى وو‪ ,‬قد يې برابر‪,‬‬
‫پوزه يې لوړه او بند درلودونكې وه‪ ,‬مخ يې له غوښې ډك او د چيچك لږ لږ داغونه ھم‬
‫ورباندې وو‪ ,‬ږيره يې ګڼه او لويه وه ‪ ,‬د سر ويښتان يې ګڼه او ډير لوی وو چې څڼې‬
‫يې آن تر غوږونو پورې رسيدې ‪ ,‬دځينو رواياتو له مخې به يې په ويښتانو نكريزي‬
‫ھم لګولې ‪,‬غاښونه يې تك سپين ‪ ,‬ځليدونكي ‪ ,‬پرله پسې او د سرو زرو په تارونو‬
‫باندې ټينګ كړي وو ‪.‬‬
‫ابن حنبل ‪1‬ټوك ‪ 73‬مخ اومستدرك حاكم ‪3‬ټوك ‪ 96‬مخ‬

‫ميرمنې او اوالدونه يې‬

‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه تر يوه ډير ودونه كړي وو لومړۍ نكاح يې له حضرت‬
‫رقيي رضي ﷲ عنھا سره وتړله ‪,‬او له ھغې څخه يې عبدﷲ نامي زوی پيدا شو چې په‬
‫وړوكوالي كې په حق ورسيده ‪.‬‬
‫بيا يې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له دوھمې لور حضرت ام كلثوم رضي ﷲ عنھا‬
‫سره نكاح وكړه ھغه ھم شپږ كاله وروسته په حق ورسيده او له ھغې څخه يې كوم‬
‫اوالد نه دى شوى ‪.‬‬
‫له ھغه وروسته يې له الندې ميرمنو سره نكاح كړي وه ‪:‬‬
‫فاخته بنت غزوان ‪:‬له دې څخه يې ھم عبدﷲ نامى ھلك پيداشو چې ھغه ھم په‬
‫وړوكوالي كې مړ شو ‪.‬‬
‫ام عمرو بنت جندب ‪:‬له دې څخه يې عمرو‪,‬خالد‪,‬ابان‪,‬عمر او مريم پيدا شوو ‪.‬‬
‫فاطمه بنت وليد‪ :‬دا دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دزامنو وليد او سعيد مور وه ‪.‬‬
‫ام ا لبنين بنت عتيه ‪ :‬له دې څخه يې عبد الملك نومى ماشوم پيداشو چې په وړوكوالي‬
‫كي مړ شو ‪.‬‬
‫رمله بنت شيبه ‪ :‬عايشه ‪,‬ام ابان او ام عمروله دې څخه پيداشوي وو ‪.‬‬
‫نائله بنت فرافصه ‪ :‬دا دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دشھادت په مھال موجوده وه ‪.‬‬
‫په زامنو كې يې حضرت ابان وتلى دى او دبنو اميه په زمانه كي دځانګړي اعزاز‬
‫څښتن وو‪.‬‬
‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه په الندې غزاوو كې ګډون كړى وو‬

‫داحد په وتلې غزا كې حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ګډون درلود ‪,‬ھمدا راز دھجرت‬
‫په څلورم كال كې چې دذات الرقاع غزا پيښه شوه نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫غزا ته والړ او حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته په مدينه منوره كې د قايم مقام لوی‬
‫وياړ ورپه برخه شو ‪ .‬بيا د بنو نضيرو دجال وطنۍ او په پنځم ھجري كې دغزوۀ‬
‫خندق په پيښو كې ھم حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ګډون كړى دى ‪.‬دھجرت په شپږم‬
‫كال كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دكعبې شريفې د ليدلو ھوډ وكړ نوكله چې‬
 ‫حديبيي نومې ځای ته ورسيدل نو دوی ته خبر ورسيده چې مشركين جنګ ته تيار‬
‫ناست دي خو څنګه چې درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم موخه دجنګ كول نه وو ځكه‬
‫يې نو حضرت عثمان رضي ﷲ عنه د مشركينو لورې ته دسولې لپاره‬
‫دمسلمانانودسفيرپه توګه وروليږه ‪.‬طبقات ابن سعدقسم اول ‪ 3‬ټوك دتذكرۀ عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه په بحث كې‬

‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دخال فت په مھال فتوحات‬

‫دطرابلس دفتحې لپاره كه څه ھم دھجرت په ‪ 25‬كال تياري شوې وه خوخونړى بريد‬

‫ورباندې په كال ‪ 27‬ھجري كې دحضرت عبدﷲ بن زبير اوحضرت عمرو بن العاص‬
‫او حضرت عبدالرحمن بن ابې بكر رضوان ﷲ عليھم اجمعين غوندې وتلو جھادي‬
‫سرلښكرو تر ځانګړې مشرۍ الندې وشو ‪.‬كله چې طرابلسي مشرانو وليدل چې‬
‫دمسلمانانو مقابله ممكنه نه ده نوپدې جګړه كې د مجاھدينو دعمومي مشر حضرت‬
‫عبدﷲ بن ابي السرح رضي ﷲ عنه حضور ته راغلل او په ‪25‬لكه ديناره يې سوله‬
‫وكړه ‪ .‬يعقوبي ‪ 2‬ټوك ‪ 189‬مخ ‪.‬‬
‫افريقيه ‪ :‬كومو سيمو ته چې نن الجزائر او مراكش ويل كيږي ھغه ھم دحضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه په زمانه كې د حضرت عبدﷲ بن زبير رضي ﷲ عنه تر مشرۍ الندې‬
‫دھجرت په ‪ 26‬كال فتح شوې ‪.‬‬
‫اسپين ‪ :‬نننۍ ھسپانيه ھم دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په زمانه كې دحضرت عبدﷲ‬
‫بن نافع بن عبد قيس او حضرت عبدﷲ بن نافع بن حسين رضي ﷲ عنھما تر ځانګړې‬
‫څارنې الندې فتح شوه ‪.‬‬
‫قبرص ‪ :‬چې نن په )سائپرس( نامه باندې ياديږي‪ ,‬دروم او شام بحر ته څيرمه خورا‬
‫شنه او زړه راښكونكي جزيره ‪,‬اوداروپا او روم له لورې دمصر او شام دفتح كولو‬
‫لپاره ددروازې بڼه لري پدې سيمه ھم دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په زمانه كې‬
‫داميرالبحرحضرت عبدﷲ بن قيس حارثې رضي ﷲ عنه او بيا دھغه له شھادته‬
‫وروسته دحضرت سفيان بن عوف ازدي رضي ﷲ عنه تر مشرۍ الندې دالندې‬
‫شرائطو په منلو سره سوله وشوه ‪:‬‬
‫‪-1‬قبرصيان به اووه زره ديناره كلنى خراج ادا كوي ‪.‬‬
‫‪-2‬په بحري جنګونو كي به قبرصيان دمسلمانانو ددښمنانو دخوځښت يا نقل وحركت‬
‫خبر مسلمانانو ته وركوي ‪.‬‬
‫‪ -3‬مسلمانان به دقبرص دساتلو پړه په غاړه نلري ‪.‬‬
‫خودھجرت په ‪ 33‬كال قبرصيانو دا پريكړه ماته كړه او دمسلمانانو په مقابل كي يې‬
‫درومي جھازونو مرسته وكړه ‪,‬ځكه نو حضرت امير معاويه رضي ﷲ عنه ددوھم ځل‬
‫لپاره په قبرص بريد وكړ او ھغه ځمكه يې دمسلمانانو تر الس الندي راوسته ‪.‬‬
‫دھجرت په ديرشم كال حضرت عبدﷲ بن عامر او حضرت سعيد بن عاص رضي ﷲ‬
 ‫عنه په دوو ځانګړو الرو دخراسان او طبرستان لورې ته مخه وكړه ‪.‬له سعيد بن‬
‫عاص رضي ﷲ عنه سره حضرت امام حسن ‪ ,‬حضرت امام حسين‪ ,‬حضرت عبدﷲ‬
‫بن عباس‪ ,‬حضرت عبدﷲ بن عمر‪ ,‬حضرت عبدﷲ بن عمروبن العاص او حضرت‬
‫عبدﷲ بن زبير رضوان ﷲ تعالى عليھم اجمعين غوندي جليل القدره صحابۀ كرامو‬
‫ګډون درلود او دې كسانو دخپل پر مختګ په ترڅ كي دحضرت عبدﷲ بن عامر‬
‫رضي ﷲ عنه تر رسيدو مخكي جر جان ‪,‬خراسان او طبرستان فتح كړل ‪.‬‬
‫عبدﷲ بن عامر رضي ﷲ عنه خپله ورسپارل شوې دنده مخ پر وړاندې بوتله او‬
‫دھرات ‪,‬كابل او سجستان له فتح كيدو ورسته يې دنيشاپور لورې ته مخه كړه او ھلته‬
‫يې اسبرائن ‪,‬ارغيان او نورې څيرمه سيمې ونيوې نيشاپوريانو له دې ښار څخه څو‬
‫مياشتې دفاع وكړه خو باالخر اړ شول او دكال اوو لكو درھمو په وركولو سره يې له‬
‫اسالمي لښكر سره سوله وكړه ‪.‬‬
‫عبدﷲ بن عامر رضي ﷲ عنه له نيشاپوره وروسته حضرت عبدﷲ بن خازم د َس َرخس‬
‫په لورې وليږه او پخپله يې دماوراءالنھر لورته مخه كړه د َس َرخس اوسيدونكو اطاعت‬
‫قبول كړ او دماوراءالنھر اوسيدونكي له عبدﷲ بن عامر رضي ﷲ عنه سره سولې‬
‫كولو ته اماده شول حضرت عبدﷲ بن عامر رضي ﷲ سوله ورسره وكړه او قسي بن‬
‫الھيثم رضي ﷲ عنه يې خپل قائم مقام وټاكلواو پخپله له سامان وړلو سره سره‬
‫پالزمينې ته ستون شو ‪ .‬ابن اثير ‪3‬ټوك ‪ 84‬مخ ‪.‬‬
‫دھجرت په ‪ 31‬كال دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په زمانه كې خبيب بن مسلمه‬
‫فھري آرمينيه فتح كړه ‪.‬دھجرت په ‪ 32‬كال حضرت امير معاويه رضي ﷲ عنه تر‬
‫قسطنطنيي پورې ټولې سيمي فتح كړې ‪.‬په ھمدې كال عبدﷲ بن عامر مرو‪,‬طالقان‬
‫‪,‬فارياب او جوزجان فتح كړل ‪.‬دھجرت په ‪ 33‬كال حضرت امير معاويه رضي ﷲ‬
‫عنه دروم دخاوري په حصن المرأة سيمه بريد وكړ‪.‬‬

‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه ځانګړتياوې‬

‫‪ -1‬دحضرت عثمان )ذوالنورين(رضي ﷲ عنه ترټولو لويه ځانګړتيا دا وه چې‬

‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دوه لوڼې يې په پرله پسې ډول په نكاح كې راغلې وې‬
‫‪.‬‬
‫‪-2‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دمسلمانانو ددريم خليفه په توګه وټاكل شو ‪.‬‬
‫‪-3‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه يو له ھغو لسو كسانو څخه وو چې درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم له لورې ورباندي دجنت زيرى وشو‪.‬‬
‫‪-4‬دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په اړه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم فرمايلي چې ‪:‬‬
‫??ان عثمان اول من ھاجر باھله من ھذه االمة ‪ ,,‬عثمان د دې امت تر ټولو ھغه‬
‫لومړى سړى دى چې له خپلې كورنۍ سره يې ھجرت وكړ ‪.‬اصابه ‪ 8‬ټوك تذكرۀ رقيه‬
‫رضي ﷲ عنھا‬
 ‫‪-5‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دبير رومه په نامه باندې څا دمسلمانانو لپاره له يوه‬
‫يھودي څخه په دوو وارو په شل زره درھمه واخيسته او عامو مسلمانانو ته يې وقف‬
‫كړه ‪.‬‬
‫‪-6‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دخپل ښه ليك دليكلو له كبله درسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم له لورې دوحي دليكونكي په توګه وټاكل شو ‪.‬‬

‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دشھادت پيښه‬

‫كه څه ھم دبصرې ‪ ,‬كوفې او مصر فتنه اچوونكي چې په زوراو زياتۍ سره دخپلو‬
‫غوښتنو دپوره كولو لپاره راغلي وو په لمړي ځل دحضرت علي رضي ﷲ عنه په‬
‫دريم ګړيتوب سره بيرته ستانه شول او خلكو نوره داھيله درلوده چې داسالم په چمن‬
‫كې به چې له شپږو كلونو راھيسې دخزان بادونو وھلى وو اوس يو پسرلى راشي‬
‫خويوه ورځ په ناڅاپي توګه دمدينې په كوڅو كې داسونو د قدمونو غږ شو صحابۀكرام‬
‫وويريدل او له كورونو نه راووتل چې ويې كتل نو دا فتنه ګر بيا راغلي او‬
‫د)انتقام‪,‬انتقام( چيغې وھي ‪.‬‬
‫حضرت علي رضي ﷲ عنه له دوی څخه دبيرته راتللو المل وپوښت دوی ورته وويل‬
‫چې مونږ په الره دتلو په مھال دخالفت ددربار يو قاصد وليد چې ډير په چټكۍ سره‬
‫روان وو نو ګمان مو وكړ چې ګواكې د حضرت عثمان رضي ﷲ له لورې به زمونږ‬
‫په اړه د مصر والي ته څه احكام جاري شوي وي نو كله چې مو له دې سړي څخه‬
‫تاالشي وكړه نو يو ليك مو ورڅخه راپيداكړ چې په ھغه كې دمصر والي ته الرښوونه‬
‫شوې وه چې ھغه دې زمونږ سرونه پرې كړي ځكه نو دحضرت عثمان رضي ﷲ‬
‫عنه ددې ژمن ماتي )وعده خالفي( له كبله له ھغه څخه كسات اخيستلو ته راغلي يو ‪.‬‬
‫كله چې حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ته ددې ليك خبر ورسيد نو لوړه يې وكړه چې‬
‫زه له دې ليك نه ھيڅ خبر نه يم او ماته ددې ليك په اړه ھيڅ معلومات ھم نشته ‪ ,‬كله‬
‫چې فتنه ګرو داخبره واوريده نو ويي ويل چې كه څه ھم دا كار به مروان كړى وي‬
‫خو يو خليفه دوخت چې دومره كمزورى شي چې ھغه ته دداسي امورو په اړه ھيڅ‬
‫معلومات نه وي نو ھغه خليفه ددې وړ نه دى چې نوردې په خلكو حكومت وچلوي‬
‫ځكه يې نو وغوښتل حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دي له خالفته الس په سرشي ‪.‬‬
‫حضرت عثمان رضي ﷲ عنه چې د دوی له دې غوښتن خبر شو نو ويي فرمايل چې‬
‫ترڅو په ماكې يو نفس ساه موجوده وي نو دغه دخدای جل جالله له لورې راكړل‬
‫شوى منصب به پرې نږدم اودرسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له وصيت سره سم به‬
‫دخپل ژوند تر آخيري سلګۍ پورې صبر غوره كړم ‪.‬ابن سعدتذكرۀ عثمان رضي ﷲ‬
‫عنه‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دانكار له امله باغيانو دخالفت ددربار ټينګه محاصره‬
‫وكړه چې تر څلويښتو ورځو پورې يې په پرله پسې ډول دوام درلود په دې موده كې‬
 ‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه ځای ته يو غړپ اوبه وروړل ھم جرم بلل كيده ‪.‬‬
‫حضرت عثمان اوحضرت ابی بن کعب رضي ﷲ عنھما څو ځله دباغيانو دپوھولو‬
‫لپاره ويناوې وكړې خو په باغيانو باندې دې ويناوو ھيڅ اثر ونه كړ او حضرت‬
‫عثمان رضي ﷲ عنه يې آن دلمانځه داداكولو لپاره ھم دباندې نه راپريښود ‪.‬‬
‫خو كله چې باغيانو وليدل چې دحج موسم په ختميدو دى او د دې موسم له پای ته‬
‫رسيدو سره سم به خلك بيرته مدينې ته راځي او دا مساعده موقع مو له السه وځي نو‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دشھيدولو مشورې يې سره پيل كړې ‪ ,‬حضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه چې دا حالت وليد نو باغيانو ته يې وويل چې تاسي ما په كومه ګناه‬
‫وژنئ ؟‬
‫په اسالمي شريعت كې خو يو چاته دبل چا وژل له دريو الرو رواكيږي ‪:‬لومړى داچې‬
‫چا بدكاريې كړی وي نو ھغه په ډبرو ويشتل كيږي ‪,‬يا كه يو څوك بل څوك په قصد او‬
‫اراده ووژني نو وژونكى قصاصا وژل كيږي ‪,‬او دريم چې يو څوك مرتد شي نو ھغه‬
‫وژل كيږي ‪.‬‬
‫ماخو نه دجاھليت په زمانه كې او نه داسالم په زمانه كې بدكاري كړې‪,‬او نه مې څوك‬
‫وژلي او نه له اسالم راوړو ورسته مرتد شوى يم زه اوس ھم دا شاھدي وركوم چې‬
‫خدای جل جالله يو دى او محمد صلى ﷲ عليه وسلم دخدای رسول او بنده دى ‪ .‬ليكن‬
‫په باغيانو يوې خبرې ھم ھيڅ اثر ونه كړ ‪.‬مسندابن حنبل ‪1‬ټوك ‪ 62‬مخ ‪.‬‬
‫څنګه چې له يوه پلوه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه‬
‫دشھادت وړاندوينه كړې وه او له بله پلوه دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دشھادت په‬
‫اړه دباغيانو مشورې روانې وې نو دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دايقين وو چې‬
‫شھادت دده په برخه كيږي ‪.‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت عثمان رضي ﷲ‬
‫عنه ته دھغه دشھادت خبر وركړى وو او پداسې حالت كې يې دصبر غوره كولو‬
‫وصيت ورته كړى وو ځكه نو ذھنا َ حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دې ته تيار وو چې‬
‫يوه داسې ورځ ھم راتلونكې ده او د باغيانو دمحاصرې په مھال په ھره لحظه كې‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه شھادت شونى وو ‪,‬ځكه نو دا حاالت حضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له وصيت سره سم په پوره صبر سره‬
‫زغمل ‪.‬ھمداراز حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دجمعې په مباركه ورځ خوب ھم ليدلى‬
‫وو چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له حضرت ابو بكر صديق او حضرت عمر‬
‫فاروق رضي ﷲ عنھما سره ناست وي او ده ته وايي چې ‪,,‬عثمانه زرراشه مونږستا‬
‫دافطار په انتظار يو ‪,,‬كله چې راويښ شو نو حاضرينو ته يې خوب ووايه او خپلې‬
‫ميرمنې ته يې وفرمايل چې زما دشھادت مھال راغلى او باغيان ما شھيدوي ‪ ,‬ھغې‬
‫ورته وويل چې امير المؤمنينه داسې نشي كيدای‪ ,‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه ورته‬
‫وويل چې ما خوب ليدلى ‪.‬‬
‫ھمداراز په يوه بل روايت كې راځي چې ‪?? :‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت‬
‫عثمان رضي ﷲ ته ووايي چې عثمانه ‪:‬نن جمعه له ما سره ادا كړه‪,,‬ددې خوب له ليدلو‬
‫سره سم يې خپل شل غالمان راوبلل او ھغه واړه يې ازادكړل ‪,‬او قرآنكريم يې پرانست‬
‫اوپه تالوت باندې بوخت شو ‪.‬ابن سعد ‪3‬ټوك ‪ 53‬مخ ‪,‬حاكم ‪3‬ټوك ‪ 99‬او ‪103‬‬
‫مخونه‪,‬په مسند ابن حنبل كې يواځي لومړى او په حاكم كي ددواړو خوبونو ذكرراغلى‬
‫‪.‬‬
‫ھماغه وو چې باغيانو دخپلې دې ناوړې موخې دپوره كولو په غرض دحضرت‬
‫عثمان رضي ﷲ عنه په كور بريد وكړ حضرت امام حسين رضي ﷲ عنه چې‬
‫ددروازې په څارلو ټاكل شوى وو له لږ دفاع كولو وروسته زخمي شو ‪,‬څلور باغيانو‬
‫تر ديوال ورټوپ كړ او دبام سر ته وختل ‪,‬په دې كسانو كې د حضرت ابو بكر صديق‬
‫رضي ﷲ عنه كشر زوی حضرت محمد بن ابي بكر رضي ﷲ عنه ھم ګډون درلود‬
‫چې له حضرت عثمان رضي ﷲ عنه څخه ديوې لويې دندې د ورسپارلو غوښتنه يې‬
‫كوله خو دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه له لورې دنوموړې دندې دنه وركولو له امله‬
‫دباغيانو په ډله كې ورګډ او له حضرت عثمان رضي ﷲ عنه سره يې ددښمنۍ الر‬
‫ونيوله ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په كور باندې دباغيانو له لورې له بريدكولو وروسته‬
‫محمد بن ابي بكر رضي ﷲ عنه راوړاندي شو او حضرت عثمان رضي ﷲ عنه يې‬
‫تر ږيره ونيواوپه ډير زور سره يې َوج َړقَاوه ‪,‬حضرت عثمان رضي ﷲ عنه په ھغه‬
‫مھال ھم ورته وويل چې وراره! كه دې پالر ژوندى وای نوداڅه به دھغه نه وو خوښ‬
‫شوي ‪,‬كله چې محمد بن ابي بكر رضي ﷲ عنه دا خبره واوريده نو د شرم ورتلو له‬
‫كبله په شا شو ‪,‬د ده په شاتلو سره سم يو بل تن چې كنانه بن بشرنوميده رامخكې شو‬
‫اوپه حضرت عثمان رضي ﷲ عنه يې داوسپنيز سيخ يوګزار وكړ د وسپنې سيخ‬
‫دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په مبارك تندي ولګيداو دبغل په لورې ولويدواو په دې‬
‫مھال يې ھم د)بسم ﷲ توكلت على ﷲ( توري په ژبه جاري وو ‪,‬له لويدو سره سم‬
‫ورباندي ديوه بل سخت زړي )سودان ابن حمران مرادي( له لورې يو بل ګزار وشو‬
‫چې له دې ګزار سره سم دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه له مباركه بدنه دسرو وينو‬
‫فواري پورته شوې ‪,‬په ھمدې حالت كې ورباندې يو بل باغي عمرو بن الحمق په سينه‬
‫مباركه ور وختلو اودجسم په مختلفو برخو كې يې دنيزې پرله پسې نھه وارونه وكړل‬
‫‪,‬يو بل بدبخت بيا ورباندې له بله لورې دتوري وار وكړدحضرت عثمان رضي ﷲ‬
‫عنه وفادارې ميرمن حضرت نائله رضي ﷲ عنھا چې كله دتوري ګزار وليد نو‬
‫دتوري مخي ته يې دالس په نيولو سره دحضرت عثمان رضي ﷲ له بدن څخه دتوري‬
‫دنيولو نابريالۍ ھڅه وكړه چې له امله يې دحضرت نائلې رضي ﷲ عنھا درې ګوتي‬
‫شھيدانې شوې او توره دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه په زړه كې خښه شوه ‪,‬دتوري‬
‫ھمدې وار دتل لپاره دحضرت عثمان رضي ﷲ عنه دژوند ډيوه مړه كړه او حضرت‬
‫عثمان رضي ﷲ عنه دجمعې په مباركه ورځ ‪ ,‬دژړ مازديګري په مھال ‪,‬دروژې په‬
‫حالت كې ‪ ,‬دقرآنكريم د تالوت په سردشھادت له ليلى سره غاړه غړۍ شو‪ .‬انا ‰ وانا‬
‫اليه راجعون ‪.‬‬
 ‫دشھادت پر مھال حضرت عثمان رضي ﷲ عنه دقرآنكريم له مخي دسورة البقرة دا‬
‫ﷲُ َوھُ َو ال ﱠس ِمي ُع ْال َعلِي ُم }‪,, {137‬ژباړه‪ :‬نو ژر ده چې كافي به شي په‬
‫آيت ??فَ َسيَ ْكفِي َكھُ ُم ّ‬
‫)دفع دشر( د دوی كې تا لره ﷲ ‪,‬او ھم دى دى ښه اوريدونكى )داقوالو( ښه عالم )په‬
‫احوالو( ‪ ,‬تالوت كاوه چې په توره ولګيده او دقرآني پاڼو دنوموړي آيت پاڼي ته په‬
‫تكوسرو عثماني )رضي ﷲ عنه( وينو درنګيدو وياړ ورپه غاړه شو ‪.‬‬
‫تر دوو ورځو پورې د حضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه مړى بې ګوراو كفنه‬
‫پروت وو ‪,‬په حرم رسول كې قيامت جوړوو ‪,‬دباغيانو له ويرې چا دحضرت عثمان‬
‫رضي ﷲ عنه لورې ته ھم نشوای كتالی څه خو يې ښكاره خښول وو‪,‬ددوشنبې‬
‫دورځې له تيريدو سره سم يو څو كسانو دسرښندنې لپاره خپل سرونه په تلي كې‬
‫كيښودل او دجنازې اوخښولو ھمت يې وكړ‪,‬او له المبولو پرته يې د دې مظلوم او په‬
‫وينو كې لت پت شھيد جنازه له كفن وركولو پرته په خپلووينو لمدو كاليو سره پورته‬
‫كړه او له كابله تر مراكشه دمسلمانانو د دي محبوب مشرجنازه يواځي اوولسو)‪(17‬‬
‫كسانو اداكړه ‪.‬‬
‫په مسند احمد كې يې ليكلي چې حضرت زبير رضي ﷲ عنه او په ابن سعد كې يې‬
‫ليكلي چې حضرت جبير بن مطعم رضي ﷲ عنه يې دجنازې لمونځ اداكړ ‪,‬او جنت‬
‫البقيع ته څيرمه په )حش كوكب( نامې سيمه کې دصبر ‪ ,‬زغم ‪,‬بېكسۍ او مظلومۍ‬
‫دغه پيكر خاورو ته وسپارل شو ‪.‬چې وروسته بيا دغه سيمه ھم په جنت البقيع كې ګډه‬
‫شوه نن ھم دجنت البقيع په پای كې د حضرت عثمان رضي ﷲ عنه مزار مبارك‬
‫موجوددى ‪.‬‬
‫دحضرت عثمان ذوالنورين رضي ﷲ عنه په دې شھادت باندې ځمكو او اسمانونو‬
‫وژړل ‪,‬دبې كسۍ پدې مھال باندې ځمكنيو او اسماني كائناتو اوښكې توی كړې‬
‫‪,‬دمظلوميت پدې حالت باندې عالم امكان ھم ګريوانونه المده كړل ‪,‬دقضا او قدر‬
‫كاركوونكو وويل ‪:‬كومه وينې څښونكې توره چې نن بې تيكي شوې ھغه به تر قيامته‬
‫بې تيكي وي ‪ ,‬ا و دكومې فتنې او فساد دروازه چې نن پرانستل شوې ھغه به بيا تر‬
‫قيامته ونه تړل شي ‪ .‬رضي ﷲ عنھم ورضوا عنه‬
‫حضرت علي حيدر رضي ﷲ عنه‬
‫نوم يې علي كنيت يې ابو الحسن او ابو التراب وو‪,‬حيدر )زمرى( يې لقب وو‪ ,‬دپالر‬
‫نوم يې ابو طالب او دمور نوم يې فاطمه وو ‪ ,‬دنسب پوره لړۍ يې داده ‪:‬‬
‫علي بن ابي طالب بن عبدالمطلب بن ھاشم بن عبد مناف بن قصى بن كالب بن مره بن‬
‫كعب بن لوئ ‪.‬‬
‫څنګه چې دابو طالب واده دخپلې كا كا له لور سره شوى وو ځكه نو حضرت علي‬
‫رضي ﷲ عنه دمور او پالر دواړو له لورې ھاشمي او د رسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم سكه د كاكا زوی كيږي ‪ .‬دھاشموكورنۍ ته چې په عربو او قريشو كې كوم‬
‫عزت حاصل وو د ھغې بيان ته ھيڅ اړتيا نه ليدل كيږي ‪ ,‬د كعبې شريفې چوپړ ھم د‬
‫ھمدې كورنۍ ځانګړتيا وه ‪ ,‬دھمدې ځانګړتيا له كبله ھغوی ته په ټولو عربو باندې‬
 ‫دمذھبي مشرۍ كولو شرف حاصل وو ‪.‬‬
‫دحضرت علي رضي ﷲ عنه پالر ابو طالب دمكې له لويانو څخه وو او رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم د ھمده دشفقت په غيږكې رالوی شو ‪ ,‬او له بعثت څخه وروسته‬
‫يې دابو طالب تر څارنې الندې دمكې په كوڅو كې دحق بلنه پيل كړه ‪ ,‬د كفارو له‬
‫لورې د رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ترڅنګ ابو طالب ته ھم ډول ډول تكليفونه‬
‫ورسيدل ‪ ،‬دساري په توګه له ھغه سره يې ھر ډول راكړه وركړه ودروله ‪,‬په خوښۍ‬
‫‪,‬غم ‪,‬خوراك او څښاك كې يې ګډون ورسره پريښود‪,‬لنډه داچې له ھيڅ ډول ربړ و‬
‫ورسولو نه يې ډډه نه كوله ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ډيره تلوسه وه چې دابو طالب زړه دايمان په رڼا‬
‫روښانه كړي او ھغه ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دحمايې او څارنې په بدل كې‬
‫جنت الفردوس وركړل شي‪ ,‬ھمداالمل ووچې دمړينې په مھال په وار وار رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ابو طالب ته دكلمې ويلو بلنه وركوله ‪ .‬خو ابو طالب رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم ته په ځواب كې وويل چې ‪ :‬پتمنه وراره ‪:‬كه له ما سره دقريشو‬
‫دپيغور راكولو ويره نه وای نو ما به په ډيره خوښۍ سره ستا بلنه په ځان منلې وه‬
‫‪.‬سيرت ابن ھشام ‪ 1‬ټوك ‪ 228‬مخ ‪.‬‬

‫كه څه ھم په سيرت ابن ھشام كې دحضرت عباس رضي ﷲ عنه دا روايت ھم راوړل‬
‫شوى چې په ھغه كې حضرت عباس رضي ﷲ عنه ويلي چې دزنكدن په مھال دابو‬
‫طالب په ژبه دحق كلمه جاري وه ليكن دا روايت خورا كمزورى دى ‪.‬‬
‫كه څه ھم په ښكاره ډول باندې دابو طالب داسالم منلو كوم روايت نه ليدل كيږي ‪,‬مګر‬
‫بيا ھم درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دپالنې ‪ ,‬حمايت او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه‬
‫وسلم له امله دكفارو ټولو ربړونو ته دسينې وركولو له كبله نن ھم دابو طالب نوم له‬
‫ھغه څخه ددې څه په بدله كې دمننې په توګه د اسالمي تاريخپاڼو په زرينو كرښو كې‬
‫ليكل كيږي ‪.‬‬
‫دحضرت علي رضي ﷲ عنه مور حضرت فاطمې رضي ﷲ عنھا ھم دبي بي آمنې‬
‫ددې سپيڅلي يتيم پالنه په ډيره مينه سره كړيوه ‪.‬دمستندو رواياتو له مخې حضرت‬
‫فاطمه رضي ﷲ عنھا مسلمانه شوه اودھجرت په آړكې مدينې منورې ته والړه او‬
‫ھملته په حق ورسيده ‪.‬انا ‰ وانا اليه راجعون ‪ .‬دمړينې په مھال رسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم ھغې ته خپل كميس دكفن په توګه ورواغوست ‪,‬او دھغې په قبر كې پريووت‬
‫او پدې څه كولو سره يې دھغې قبر متبرك وګرځاوه ‪.‬كله چې خلكو له رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم څخه ددې مھرباني كولو المل وپوښت نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫ورته وفرمايل چې له ابو طالبه وروسته زه ددې ميرمنې د ډيرو احسانونواو‬
‫نيكيومنونكى او له امله يې له ھغې څخه مننه كوم ‪.‬اسدالغابه ‪ 5‬ټوك ‪ 517‬مخ ‪.‬‬

‫حضرت علي رضي ﷲ عنه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له بعثت څخه لس كاله‬
 ‫دمخه وزيږيد‪,‬له زيږيدو سره سم وروسته حضرت علي رضي ﷲ عنه درسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم تر ځانګړې څارنې الندې وو ‪ ,‬ځكه خو ھم حضرت علي رضي‬
‫ﷲ عنه له ډير وړوكوالي څخه درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په مجلسونو كې‬
‫كيناستلو اودرسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ويناوې به يې دزړه په غوږونو اوريدلې‬
‫‪.‬زرقاني ‪ 1‬ټوك ‪ 280‬مخ ‪.‬‬

‫لكه څنګه چې مو وويل حضرت علي رضي ﷲ عنه دلسو كالو وو چې رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم دﷲ تعالى له لورې دنبوة په لوی مقام وټاكل شو ‪,‬څنګه چې‬
‫حضرت علي رضي ﷲ عنه له رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم سره يو ځای اوسيده‬
‫ځكه يې نو داسالم دمذھبي تګالرو ننداره له ډيره نژدې نه كړې وه ‪.‬‬
‫يوه ورځ حضرت علي رضي ﷲ عنه رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم او حضرت‬
‫خديجة الكبرى رضي ﷲ عنھا په عبادت باندې بوخت وليدل ‪,‬ددې تاثيركوونكي نندارې‬
‫په ليدو سره يې په ډير ماشومانه استعجاب سره وپوښتل چې تاسې دواړو څه كول ؟‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته دنبوة دلوی مقام دترالسه كولو خبر وركړ او دكفر‬
‫اوشرك بدي يې ورته بيان ‪ ,‬او توحيد ته دراتلو بلنه يې وركړه ‪.‬‬
‫څنګه چې حضرت علي رضي ﷲ عنه له داسي خبرو سره نااشنا وو ځكه يې نو‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته په ځواب كې وويل چې زه به پدې اړه له خپل پالر‬
‫ابو طالب څخه وپوښتم ‪ ,‬خو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم نه غوښتل چې وحدانيت ته‬
‫درابللو داخبره دې په ناڅاپي توګه په لومړي ځل عام ډګرته ووځي ځكه يې نو‬
‫حضرت علي رضي ﷲ عنه ته وفرمايل چې ‪:‬ته پخپله پدې خبر ه فكر وكړه چاته‬
‫دويلو اړتيا يې نه ليدل كيږي ‪.‬‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په مجالسو كې دګډون له كبله دحضرت علي رضي ﷲ‬
‫عنه فطرت ډير پاك وواودتوحيد په اړه فكر كولو كې دخدای جل جالله توفيق ورسره‬
‫مل شو ھماغه وو چې ډير ژر دنبوة په دربار كې حاضر شو او داسالم په سپيڅلي دين‬
‫يې ايمان راوړ‪,‬او توحيد ته دخلكو رابلل يې خپله ديني كړنالره وبلله ‪.‬او پدې ډول يې‬
‫په ماشومانو كې تر ټولو دلومړي ايمان راوړونكي ماشوم ځانګړتيا تر السه كړه ‪.‬‬

‫له حضرت فاطمې رضي ﷲ عنھا سره دحضرت علي رضي ﷲ عنه واده‬

‫دھجرت په دوھم كال حضرت علي رضي ﷲ عنه ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫دځومتوب وياړ ور په برخه شو ‪,‬او درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له محبوب ترينې‬
‫لور سيده فاطمة الزھرا رضي ﷲ عنھا سره يې نكاح وشوه ‪.‬كله چې حضرت علي‬
‫رضي ﷲ عنه له فاطمة الزھرا رضي ﷲ عنھا سره دنكاح تړلو غوښتنه وكړه نو‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت علي رضي ﷲ عنه ته وفرمايل چې ته دمھر‬
‫اداكولو په بڼه څه شى لرې ؟‬
 ‫حضرت علي رضي ﷲ عنه ورته وفرمايل چې زه له يوه اس اويوې ذرې پرته بل‬
‫ھيڅ شى ھم نلرم ‪ .‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل چې اس خو دجھاد‬
‫لپاره دى والړشه ذره خرڅه كړه ‪,‬حضرت علي رضي ﷲ عنه ھغه ذره په حضرن‬
‫عثمان رضي ﷲ عنه په څلور سوه اتيا)‪ (480‬درھمه وپلورله او ھغه قيمت يې درسول‬
‫ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم مخې ته كيښود ‪,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم حضرت بالل‬
‫رضي ﷲ عنه ته امر وكړ چې له بازاره عطر)خوشبو( راوړي او پخپله رسول ﷲ‬
‫صلى ﷲ عليه وسلم نكاح وويله او په دواړو )خاوند او ميرمن( يې داوداسه اوبه‬
‫وشيندلې او دخير او بركت دعا يې ورته وغوښته ‪.‬زرقاني ‪2‬ټوك ‪ 4‬مخ ‪.‬‬

‫دحضرت علي رضي ﷲ عنه حليه‬

‫حضرت علي رضي ﷲ عنه غنم رنګى ‪,‬دمنځني قد‪ ,‬د غټو غټو سترګو ‪,‬ښايسته سپين‬
‫مخ ‪,‬او دبَبَرې پراخې سينې څښتن وو ‪.‬بدن يې غوښين او ګيډه يې لږ دباندې لور ته‬
‫راوتلې وه ‪ ,‬د سر ويښتان يې نه وو ‪ .‬په يوه روايت كې راځي چې خرييل به يې ‪ ,‬او‬
‫په بل روايت كې راغلي چې له څيلمي يې دسر ويښتان وو نه ‪ .‬ږيره يې لويه او دومره‬
‫پراخه وه چې له يوې اوږې او بلې اوږې سره به لګيدله ‪,‬دعمر په پای كې يې ويښتان‬
‫خورا سپين شوي وو او په ټول عمر يې يواځې يو ځل خضاب )نكريزي( لګولې وې ‪.‬‬

‫ميرمنې او اوالدونه يې‬

‫دجنت دسردارې حضرت فاطمة الزھرا رضي ﷲ عنھا له نكاح وروسته يې له يوه نه‬
‫ډير ودونه كړي وو ‪,‬او ډير اوالدونه يې زيږيدلي وو تفصيل يې دادى ‪:‬‬
‫حضرت فاطمه رضي ﷲ عنھاچي درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دزړه ټكړه وه له‬
‫ھغې څخه يې په ھلكانو كي حضرت حسن ‪,‬حضرت حسين ‪,‬حضرت محسن رضي ﷲ‬
‫عنھم پيدا شوي وو ‪ .‬او په ښځينه اوالدونو كې يې زينب كبرى ‪,‬او ام كلثوم كبرى‬
‫رضي ﷲ عنھما پيدا شوې وې ‪,‬محسن په كوچني توب كې مړشو ‪.‬‬
‫ام البنين بنت حزام ‪ :‬له دې څخه يې عباس ‪,‬جعفر ‪,‬عبدﷲ او عثمان پيداشوي وو‪ ,‬چې‬
‫له دوی څخه له عباس څخه پرته نور ټول له حضرت امام حسين رضي ﷲ عنه سره‬
‫په كربال كې شھيدان شول ‪.‬‬
‫ليلى بنت مسعود ‪:‬له دې څخه عبيدﷲ او ابو بكر پيداشو‪,‬چې له يوه روايت سره سم دا‬
‫دواړه ھم له حضرت امام حسين رضي ﷲ عنه سره شھيدان شول ‪.‬‬
‫اسماء بنت عميس ‪ :‬له دې څخه يحيی او محمد اصغر پيداشو ‪.‬‬
‫صھبا )ام حبيب بنت ربيعه( ‪ :‬دا ام ولده وه ‪,‬له دې څخه عمر اورقيه پيداشو ‪.‬‬
‫امامه بنت ابي العاص ‪ :‬دا دحضرت زينب رضي ﷲ عنھا لور اودرسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم لمسۍ وه له دې څخه محمد)اوسط( پيداشوي وو‪.‬‬
 ‫خوله بنت جعفر ‪ :‬محمد بن علي چې په محمد بن حنفيه باندٻس شھرت لري له ھمدې‬
‫څخه پيدا شوى وو ‪.‬‬
‫ام سعيد بنت عروه ‪:‬له دې څخه ام الحسن او رمله كبرى پيداشوي وو ‪.‬‬
‫محياة بنت امرأالقيس ‪ :‬له دې څخه يې يوه لور پيداشوه او په وړوكتوب كې په حق‬
‫ورسيده ‪.‬‬
‫له دې ميرمنو پرته ھم دحضرت علي رضي ﷲ عنه نورې مينځې ھم وې ‪,‬چې له‬
‫ھغوی څخه يې الندې ښځينه اوالدونه شوي ‪:‬‬
‫ام ھانئ ‪ ,‬ميمونه ‪ ,‬زينب صغرى ‪ ,‬رمله صغرى ‪ ,‬ام كلثوم صغرى ‪ ,‬فاطمه ‪ ,‬امامه ‪,‬‬
‫خديجه ‪ ,‬ام الكرام ‪ ,‬ام سلمه ‪,‬ام جعفر ‪,‬جمانه او نفيسه ‪.‬‬
‫لنډه داچې دحضرت علي رضي ﷲ عنه نژدې ‪ 17‬لوڼي او ‪ 14‬زامن وو ‪,‬په دوی كې‬
‫يواځې له الندې څلوروكسانوڅخه دنسب لړۍ روانه شوه ‪:‬‬
‫حضرت امام حسن رضي ﷲ عنه ‪,‬حضرت امام حسين رضي ﷲ عنه ‪ ,‬حضرت محمد‬
‫بن حنفيه رضي ﷲ عنه ‪ ,‬او عمر رضي ﷲ عنه ‪.‬‬

‫حضرت علي رضي ﷲ عنه په الندې غزاوو كې ګډون كړى وو‬

‫دبدر وتلې غزا ‪,‬داحد وتلې غزا ‪,‬دھجرت په ‪5‬كال كې دبنو نضيرو په جالوطنۍ كې‬
‫ھم حضرت علي رضي ﷲ عنه ګډون درلود‪,‬په ‪ 5‬ھجري كال كې دخندق په وتلې غزا‬
‫كې ھم دكفارو مشر عمرو بن عبدود ھم دحضرت علي رضي ﷲ په الس دوزخ ته‬
‫وليږل شو ‪ ,‬دخندق له پيښې وروسته بنو قريضه و دمسلمانانو په خالف دقريشو‬
‫مرسته كړې وه او له مسلمانانو سره شوى تړون يې مات كړځكه نو له ھغوی سره‬
‫دجګړې كولو په موخه يې حضرت علي رضي ﷲ عنه دمسلمانانو مشر وټاكه او ھغه‬
‫درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم په امر دكفارو كال ونيوله او دمازديګر لمونځ يې ھم‬
‫پكې ادا كړ ‪.‬‬
‫دھجرت په ‪ 6‬كال رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ته څرګنده شوه چې بنو سعد دخيبر‬
‫ديھودو دمرستې لپاره يوځای شوي ځكه يې نو حضرت علي رضي ﷲ عنه دسلو‬
‫كسانو مجاھدينو سره دھغوی دمقابلې لپاره واستاوه اوحضرت علي رضي ﷲ عنه‬
‫دشعبان په مياشت كې په بنو سعدو بريد وكړ او له ھغوی څخه يې ‪ 500‬اوښان او‬
‫‪ُ 200‬وزې په غنيمت ونيولې ‪.‬‬
‫په ھمدې كال رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم له ‪ 14000‬صحابۀ كرامو رضوان ﷲ‬
‫تعالى عليھم اجمعين سره يوځای دكعبې شريفي دزيارت كولو لپاره والړ‪ ,‬كله چې‬
‫حديبيي نومې ځای ته ورسيدل نو مشركينو جګړه كول غوښتل خو درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم موخه جنګ كول نه وو ځكه يې حضرت عباس رضي ﷲ عنه دسفير په‬
‫توګه ھلته ورواستاوه ‪,‬دلته داخبره مشھوره شوه چې حضرت عثمان رضي ﷲ عنه‬
‫شھيد كړى شوى نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دھغه دكسات اخيستلو له كبله له‬
 ‫صحابۀ كرامو څخه بيعت واخيست پدې بيعت وركولو كې حضرت علي رضي ﷲ‬
‫عنه ھم ګډون درلود او دسولې پاڼه ھم دحضرت علي رضي ﷲ عنه په ګوتو وليكل‬
‫شوه ‪.‬‬
‫دخيبر په سيمه كې دكفارو ډيرې مضبوطې كالوې او مركزونه موجودوو ‪,‬چې په فتح‬
‫كولو يې حضرت ابوبكر صديق او حضرت عمر فاروق رضي ﷲ عنھما زور وواھه‬
‫خو بريالي نه شول ‪,‬يوه ورځ رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وفرمايل چې سبا به زه‬
‫دجګړې بيرغ دداسې چا په الس وركوم چې ھغه خدای جل جالله او رسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم ته خورا محبوب دى كله چې سھار شو نو رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫بيرغ دحضرت علي رضي ﷲ عنه په الس كې وركړ ھغه دسترګو د ناروغي درلوده‪،‬‬
‫رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم خپلي الړې دھغه په سترګو ورومښلې او ھغه رك روغ‬
‫شو او خپله ورسپارل شوې دنده يې مخ پر وړاندي بوتله تردې چې دخيبر سيمه يې‬
‫فتح او دكفر او شرك اولسونه يې پو پناكړل ‪.‬‬
‫د ُحنَين په وتلې غزا كې ھم حضرت علي رضي ﷲ عنه ډير په ميړانه له دښمن سره‬
‫وجنګيده ‪ .‬او دھغوی مشر يې په خپل حيدري وار باندې دتل لپاره د دوزخ برغولى‬
‫وګرځاوه ‪.‬‬
‫دھجرت په ‪9‬كال كې چې كله رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم تبوك نومې ځای ته دتلو‬
‫ھوډ وكړنو داھل بيتو دساتنې لپاره يې حضرت علي رضي ﷲ عنه په مدينه كې‬
‫پريښود ‪.‬‬
‫دھجرت په لسم كال رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم وروستى حج وكړ‪,‬حضرت علي‬
‫رضي ﷲ عنه ھم له يمن څخه راغى او په دغه مبارك حج كې يې ګډون وكړ‪.‬‬

‫دحضرت علي رضي ﷲ عنه ځانګړتياوې‬

‫‪ -1‬حضرت علي رضي ﷲ عنه يو له ھغو لسو كسانو څخه وو چې درسول ﷲ صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم له لورې ورته دجنت زيرى وركول شوى وو‪.‬‬
‫‪-2‬حضرت علي رضي ﷲ عنه داسالم دڅلورم خليفه په توګه وټاكل شو ‪.‬‬
‫‪-3‬حضرت علي رضي ﷲ عنه ته درسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم دځومتوب وياړ‬
‫ورپه برخه شو ‪.‬‬
‫‪ -4‬حضرت علي رضي ﷲ عنه ته دترټولو لومړي ايمان راوړونكي ماشوم وياړ ورپه‬
‫برخه دى ‪.‬‬

‫دحضرت علي رضي ﷲ عنه دشھادت پيښه‬

‫دھجرت په ‪ 40‬كال دخوارجو دباطلې ټولۍ له لورې د كورنيو جګړو او دھغوی‬

‫دالملونودجاج اخيستلو په اړه دحج په موسم كې خبرې اترې پيل شوې ‪ ,‬دخبرو په ترڅ‬
‫كې په يوه خله دا ومنل شوه چې ددې پيښو الملونه يواځې درې كسان حضرت علي‬
 ‫رضي ﷲ عنه ‪ ,‬حضرت عمرو بن العاص رضي ﷲ عنه او حضرت امير معاويه‬
‫رضي ﷲ عنه دي ‪.‬‬
‫دخبرو په پای كې يې وويل چې د دې پيښو يواځينى حل د نوموړو دريو كسانو‬
‫شھيدانول دي ‪,‬ځكه نو دريو كسانو عبدالرحمن بن ملجم دحضرت علي رضي ﷲ عنه‬
‫‪,‬نزال دحضرت امير معاويه رضي ﷲ عنه او عبدﷲ نامي تن بيا دحضرت عمرو بن‬
‫العاص رضي ﷲ عنه دشھيدولو دروند پيټي په خپلو ځانونو كيښودل ‪.‬او د دې شومو‬
‫موخو دتر سره كولو لپاره روان شول ‪.‬‬
‫كوفې ته په رسيدو سره ابن ملجم له يوې پيمخي قطام نومې ميرمنې سره مخامخ شو‬
‫او دخپلې موخې په اړه يې توضيحات وركړل دې بدبختې ميرمنې نه يواځې داچې‬
‫دابن ملجم دناوړي كار تاييد يې وكړ بلكه د دې كارپه برياليتوب سره دپای ته رسيدو‬
‫په صورت كې يې دنكاح كولو ژمنه ھم ورسره وكړه ‪.‬‬
‫لنډه داچې دې دريو واړو كسانو دھجرت په ‪ 40‬كال د روژې په مياشت كې دسھار په‬
‫مھال په دريو صحابه وباندې بريد وكړ ‪,‬حضرت امير معاويه رضي ﷲ عنه د تورې‬
‫دنه لګيدو له امله ‪,‬حضرت عمرو بن العاص رضي ﷲ عنه امامت ته دنه تلو له امله‬
‫روغ پاتې شول او ھغه تن چې دحضرت عمرو بن العاص رضي ﷲ عنه په ځای‬
‫امامت ته تللى وو دخوارجو دتيروتنې له كبله په شھادت ورسيد‪.‬‬
‫خو دالھي قضا له مخې داميرالمؤمنيين حضرت علي رضي ﷲ عنه دژوند نيټه نوره په‬
‫پوره كيدو وه ‪,‬كله چې ھغه لمانځه ته راغى نو ابن ملجم چې په مسجد كې ويده وو يې‬
‫دلمانځه داداكولو په نيت راويښ كړ‪.‬او پخپله دلمانځه داداكولو په نيت ابن ملجم چې كله‬
‫حضرت علي رضي ﷲ عنه دسجدې په حالت كې وليدنو په ھغه يې د تورې سخت‬
‫ګزار وكړ ‪,‬توره دحضرت علي رضي ﷲ عنه په سر مبارك كې خښه شوه او حضرت‬
‫علي رضي ﷲ عنه سخت زخمي شو ‪.‬‬
‫كه له يوې خوا دتورې وارونه ډير ژور وو نو له بلې خوا دابن ملجم توره په زھرو ھم‬
‫ككړه وه او دزھرو اغيزې په ډيره چټكتيا سره دحضرت علي رضي ﷲ عنه په ټول‬
‫بدن كې وغزيدلې چې له امله يې داسالم دغه څلورم ځليدونكى ستورى حضرت امام‬
‫حسين رضي ﷲ عنه ته دڅه نصيحت له كولو وروسته دھجرت په ‪ 40‬كال دروژې په‬
‫شلمه نيټه دجمعې په مباركې شپې دشھادت لوړ مقام ته ورسيد ‪.‬انا ‰ وانا اليه راجعون‬
‫‪.‬‬
‫اودس‬
‫د اوداسه فرضونه‬

‫د اوداسه فرضونه څلور دي‪.‬‬

‫‪ ( ١‬د ټول مخ پرٻمنځل دي د تندي د ويښتانو د شنه کېدلو له ځای څخه د زنې تر‬
‫الندې پورې او د يو غوږ له نرمۍ څخه د بل غوږ تر نرمۍ پورې‪.‬‬
 ‫‪ ( ٢‬د دواړو السونو پرٻمنځل دي د څنګلو سره ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬د سر څلورمه برخه مسح کول دي‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬د دواړو پښو پرٻمنځل دي د پړکو يا غوزانو سره‪.‬‬

‫د اوداسه سنتونه‬

‫د اوداسه سنتونه ‪ ١٣‬دي چې په الندې ترتيب سره بيانيږي‪.‬‬

‫‪ (١‬نيت دی‬
‫‪ ( ٢‬بسم ﷲ الرحمن الرحيم وٻل دي‬
‫‪ ( ٣‬د واړو السونو پرٻمنځل دي تر مړوندونو پورې‬
‫‪ ( ٤‬د خولې پرٻمنځل دي ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬مسواک وھل دي ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬د پوزې پرٻمنځل دي‬
‫‪ ( ٧‬د ګوتو په واسطه د ږيرې خاللول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ٨‬د ټول سر مسح کول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ٩‬د دواړو غوږونو مسح کول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١٠‬د السونو او پښو د ګوتو خاللول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١١‬درې ‪ ،‬درې ځلې د ھر غړي پرٻمنځل دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١٢‬په ھغه ترتيب د غړو پرٻمنځل دي څرنګه چې په آيت شريف کې راغلي دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١٣‬د لومړي وينځل شوي اندام له وچېدونه د مخه ورپسې د بل اندام ويځل دي‪.‬‬

‫د اوداسه ماتوونکي‬

‫د اوداسه ماتوونکي څېزونه په دې ډول دي‪.‬‬

‫‪ ( ١‬د شرم د ځايونو څخه د څه شي وتل دي‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬له بدن څخه د وينې يا زوې وتل او جاري کېدل ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬په ډکه خوله قی کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬ھغه وينه ده چې له خولې څخه راشي او الړې پرې غالبه نه وي ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬په مالسته خوب ‪ ،‬يا په ناسته خوب په داسې حال کې چې کوم شي ته يې تکيه‬
‫کړي وي ھغه ترې لرې شي پرې به وځي ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬بې ھوشي ‪.‬‬
‫‪ ( ٧‬مستي ) نشه کېدل (‬
‫‪ ( ٨‬لېونتوب‬
‫‪ ( ٩‬په لمانځه کې په قھقھه خندل ‪\.‬‬
 ‫د اوداسه ترتيب‬

‫‪ ( ١‬لومړی به د اوداسه په نيت بسم ﷲ الرحمن الرحيم ووايي ‪.‬‬

‫‪ ( ٢‬دواړه السونه به تر مړوند پورې درې ځله پرٻمنځي ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬مسواک يا د شھادت ګوته به په خوله کې ووھي ‪ ،‬او په ښي الس به درې کرته‬
‫خولې ته اوبه واچوي او غړغړه به وکړي‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬په ښي الس به درې کرته په پوزه کې اوبه واچوي او په چپ الس به پوزه سوڼ‬
‫کړي او پاکه به يې پرٻمنځي ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬درې ځله به ټول مخ په دواړو السونو پرٻمنځي ‪ .‬مخ د تندي د ويښتانو د شنه‬
‫کېدو له ځايه څخه تر زنې الندې ‪ ،‬او د يو غوږ د نرمۍ څخه د بل غوږ د نرمۍ‬
‫پورې دي ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬که ږيره ګڼه وي نو حالل به يې کړي او که رنګۍ وي ‪ ،‬نو ھڅه به وکړي چې د‬
‫ويښتانو بېخو ته اوبه ورسيږي‪.‬‬
‫‪ ( ٧‬بيا به دواړه السونه ‪ ،‬لومړی ښي الس او بيا به کيڼ الس د څنګلو سره‬
‫پرٻمنځي ‪.‬‬
‫‪ ( ٨‬د السونو ګوتې به خالل کړي ‪ .‬که چېرې ګوته ‪ ،‬بنګړي او ګړۍ په الس وي ‪،‬‬
‫له خپلو ځايو څحه به يې ښکته پورته وخوځوي تر څو ترې الندې ځايونه المده شي‬
‫‪.‬‬
‫‪ ( ٩‬بيا به دواړه السونه المده کړي او ټول سره به له اوله تر آخره پورې مسح کړي‬
‫‪.‬‬
‫‪ ( ١٠‬بيا به په غټو او مسواکي ګوتو د غوږونو ظاھري او دننه برخه مسح کړي ‪.‬‬
‫‪ ( ١١‬بيا به السونه المده کړي او د ھر الس د درې ګوتو په شاه به غاړه مسح کړي‬
‫‪.‬‬
‫‪ ( ١٢‬بيا به دواړه پښې ‪ ،‬لومړی ښي او بيا به کيڼه پښه د غوزانو سره درې کرته‬
‫پرٻمنځي ‪.‬‬
‫غسل‬
‫د ټول بدن وينځلو ته غسل وايي ‪.‬‬
‫د غسل فرضونه‬
‫د غسل فرضونه درې دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١‬د خولې پرٻمنځل دي ) غړغړه (‬
‫‪ ( ٢‬د پوزې پرٻمنځل دي )) استنشاق ((‬
‫‪ ( ٣‬د ټول بدن پرٻمنځل دي ‪.‬‬
 ‫د غسل سنتونه‬
‫د غسل سنتونه په الندې ډول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١‬تر مړوندو پورې د دواړو السونو پرٻمنځل ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬استنجا کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬له بدن څخه د ظاھري نجاست لرې کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬له غسل څخه لومړی د لمانځه د اوداسه په شان اودس کول خو که غسل يې په‬
‫داسې ځای کې کولو چې اوبه ھلته ډنډ ودريږي نو پښې به له غسل څخه ورورسته‬
‫پرٻمنځي ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬بيا به ټول بدن باندې درې ځلې اوبه تېرول ‪.‬‬
‫که غسل کوونکی ښځه وي او د ويښتانو بېخونو ته يې اوبه رسېدلي وي نو د‬
‫کوڅيو خالصول او وينځل ورباندې ضروري نه دي ‪ .‬او که نارينه وي او کوڅۍ يې‬
‫لرلې نو د کوڅيو سپړل او پرٻمنځل ورباندې ضروري دي ‪.‬‬
‫د غسل قسمونه‬
‫غسل په څلور قسمه دی ‪.‬‬
‫‪ ( ١‬فرض ‪ ،‬د ُجنابت غسل او د حېض او نفاس د پاکېدلو غسل فرض دی ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬واجب ‪ ،‬که کافر په حالت د جنابت کې مسلمان شي ‪.‬‬
‫غسل ورکول مسلمان مړي ته په ژوندو مسلمانانو واجب دي‪.‬‬
‫که ټول بدن ته يې ظاھري نجاست رسېدلی وي‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬سنت ‪ :‬د جمعې د لمانځه ‪ ،‬د اخترونو د لمونځونو ‪ ،‬د احرام او په عرفات د‬
‫درٻدلو لپاره عسل کول سنت دي‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬مستحب ‪ :‬ھلک يا نجلۍ چې پنځلس کلنۍ ته ورسي ‪ ،‬کافر چې مسلمان شي او‬
‫جنب نه وي ‪ ،‬مدينې منورې ته د ننوتلو د پاره او داسې نور ‪.‬‬
‫تې ُمم‬
‫تې ُمم ‪ :‬قصد کول د پاکې ځمکې او پاکې خاورې ته د پاکوالي په نيت ‪.‬‬
‫تېمم ھغه وخت روا کيږي چې يا اوبه نه وي او يا شخص د اوبو له استعمال څحه‬
‫عاجز وي‪ .‬لکه چې سړی ناروغه وي او اودس کول ورته ضرر رسوي او يا د اوبو‬
‫نه اقالً د يو ميل په اندازه لرې وي چې که په اوبو پسې ځي نو لمونځ ترې قضا‬
‫کيږي او يا له قافلې نه پاتې کيږي يا د ځناورو يا د دښمن ويره وي ‪ ،‬او يا اوبه‬
‫دومره يخې وي چې له استعمال څخه يې د مرګ يا کوم اندام د تلف کېدو وٻره وي ‪،‬‬
‫يا دا چې يو څه اوبه خو ورسره وي مو که ھغه مصرف شي نو له تندې څخه‬
‫وٻريږي نو په دغه ټولو وختونو کې ھغه ته روا ده چې تې ُمم وکړي ‪ .‬ھمداراز که د‬
‫جنازې يا اخترونو د لمونځونو د تېرٻدلو وٻره وي ھم تېمم ورله روا دی ‪.‬‬
‫د تېمم عملي طريقه‬
 ‫په تېمم کولو کې نيت کول فرض دي ‪.‬لومړی به داسې اراده کوې چې ناپاکي رانه‬
‫لرې شي او لمونځ راته روا شي ‪ .‬وروسته به دواړه السونه په پاکه ځمکه او يا ھغه‬
‫شي چې د ځمکې له جنسه وي ووھې او بيا به دواړه السونه لږ غوندې څنډ وھې او‬
‫خپل ټول مخ به ورباندې مسح کړې ‪ ،‬په دوھم ځل به بيا دواړه السونه په پاکه ځمکه‬
‫ووھې او لږ غوندې به يې څنډ وھې او په چپ الس به ښي الس ‪ ،‬او په ښي الس به‬
‫چپ الس د څنګل تر پايه پورې وسح کړې‪.‬‬
‫د بې اودسۍ ‪ ،‬جنابت ‪ ،‬حېض ‪ ،‬او نفاس ټولو د پاره يو شان تېمم دی څه توپير نه‬
‫لري ‪.‬‬
‫د لمانځه اذان او اقامت‬
‫اذان اعالن کولو ته وايي ‪ ،‬او خلک پرې د جماعت د لمانځه د ادا کولو لپاره رابلل‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫اذان په الندې ډول دی‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫اَش َھ ُد اَن الَ اِلهَ اِالﷲُ ـــــ اَش َھ ُد اَن الَ اِلهَ اِالﷲُ‬
‫سو ُل ﷲ‬ ‫اَش َھ ُد اَن ُم َح َم ُد ا َر ُ‬
‫سو ُل ﷲ‬ ‫اَش َھ ُد اَن ُم َح َم ُد ا َر ُ‬
‫صال ۀ‬ ‫صال ۀ ــــ َح َی عَل َی ال َ‬ ‫َح َی عَل َی ال َ‬
‫ح‬‫ح ــــ َح َی عَل َی الفَالَ ِ‬ ‫َح َی عَل َی الفَالَ ِ‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫الَ اِلهَ اِالﷲُ‬
‫د لمانځه لپاره اقامت‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫اَش َھ ُد اَن الَ اِلهَ اِالﷲُ ـــــ اَش َھ ُد اَن الَ اِلهَ اِالﷲُ‬
‫سو ُل ﷲ‬ ‫اَش َھ ُد اَن ُم َح َم ُد ا َر ُ‬
‫سو ُل ﷲ‬ ‫اَش َھ ُد اَن ُم َح َم ُد ا َر ُ‬
‫صال ۀ‬ ‫صال ۀ ــــ َح َی عَل َی ال َ‬ ‫َح َی عَل َی ال َ‬
‫ح ــــ َح َی عَل َی الفَالَ ِ‬
‫ح‬ ‫َح َی عَل َی الفَالَ ِ‬
‫صالۀ‬ ‫ت ال َ‬ ‫صالۀ ـــــ قَد قَا َم ِ‬ ‫ت ال َ‬‫قَد قَا َم ِ‬
‫ﷲُ اَکبر ‪ ،‬ﷲُ اَکبر‬
‫الَ اِلهَ اِالﷲُ‬

‫د مقتدي له خوا په حاضر امام پسې په جيږ غږ د لمانځه اقامت وٻل کيږي‪.‬‬
‫د لمانځه فرضونه ‪ ،‬شرطونه ‪ ،‬ارکان ‪ ،‬واجبات‬
 ‫د لمانځه فرضونه‬
‫دلمانځه فرضونه شپاړلس دي چې نھه) ‪ ( ٩‬له لمانځه نه دباندې او اووه) ‪( ٧‬په‬
‫لمانځه کې دننه دي‪ .‬دلمانځه نه د باندې فرضو ته د لمانځه شرطونه وايي او د‬
‫لمانځه دننه فرضونو ته د لمانځه رکنونه وايي ‪ .‬د شرطونو د پوره کولو ‪ ،‬او د‬
‫رکنونو د ادا کولو نه پرته لمونځ نه کيږي‪.‬‬
‫د لمانځه شرطونه‬
‫‪ (١‬د بدن پاکوالی‬
‫‪ (٢‬د جامو پاکوالی‬
‫‪ ( ٣‬دلمانځه د ځای پاکوالی‬
‫‪ ( ٤‬اودس کول په ھغه صورت کې چې اودس ونه لري او که جنب وي غسل کول ‪،‬‬
‫او که اوبه نه وي او يا له استعمال څخه عاجز وي نو تېمم وھل ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬د عورت پټول ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬د کعبې شريفې په لورې مخ کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٧‬د لمانځه نيت ‪.‬‬
‫‪ ( ٨‬تکبير تحريمه )) لومړی تکبير ((‬
‫‪ ( ٩‬د لمانځه د وخت داخلېدل‬
‫د لمانځه ارکان‬
‫‪ ( ١‬قيام ‪ ،‬يعنې نېغ ودرٻدل په داسې شان سره چې السونه يې زنګنونو ته ونه‬
‫رسي ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬قرات ‪ ،‬يعنې لږ تر لږه د قرآن شريف يو آيت لوستل‬
‫‪ ( ٣‬رکوع‬
‫‪ ( ٤‬سجده‬
‫سولَهُ ‪ ،‬پورې د وٻلو په اندازه‬
‫‪ ( ٥‬وروستۍ قعده ‪ :‬يعنې د التحياتُ څخه د عَب ُد هُ َو َر ُ‬
‫کېناستل ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬له لمانځه څخه په عمل خپل سره وتل‬
‫‪ ( ٧‬ترتيب دی د لمانځه د ھغو ارکانو تر مېنځ چې په ټول لمانځه کې يو ځل راغلي‬
‫‪ ،‬لکه تکبير تحريمه او آخره قعده ‪ ،‬او يا د لمانځه په ھر رکعت کې يو ځل راغلي دي‬
‫‪ ،‬لکه قيام او رکوع ‪.‬‬
‫د لمانځه واجبات‬
‫د لمانځه واجبات په الندې ډول دي ‪.‬‬
‫‪ ( ١‬د فاتحې ‪ ،‬الحمد • ‪ ،‬د سورت لوستل‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬د فرض لمانځه په دوه لومړيو رکعتونو او د سنتونو او نفلونو په ھر رکعت کې د‬
‫فاتحې د سورت سره د قرآن کريم د کوم بل سورت او يا څو آياتونو د قرات پېوسته‬
‫کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬د فرض لمونځ د دوه لومړيو رکعتونو ټاکل د قرات د پاره ‪.‬‬
 ‫‪ ( ٤‬په دواړو قعدو کې د تشھُد لوستل ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬لومړۍ قعده ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬د وترو په وروستي دريم رکعت کې د قنوت د دعا لوستل ‪.‬‬
‫‪ ( ٧‬د دواړو اخترونو د لمونځونو تکبيرونه‬
‫‪ ( ٨‬په جھري لمانځه کې د امام لخوا قرائت په زوره لوستل‬
‫‪ ( ٩‬په ُخفيه لمانځه کې قرائت په پټه سره لوستل ‪.‬‬
‫‪ ( ١٠‬د ارکانو تعديل ‪ :‬يعنې ارکان په طمانيه او آرامتيا سره پوره ادا کول ‪.‬‬
‫‪ ( ١١‬د جماعت په لمانځه کې د امام متابعت‪.‬‬
‫د لمانځه سنتونه‬
‫‪ ( ١‬د لومړي تکبير وٻلو په وخت کې نارينه ولره د غوږو تر نرمېو پورې ‪ ،‬او‬
‫ښځو لره د اوږو تر سرونو پورې دواړه السونه پورته کول ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬د السونو د پورته کولو په وخت کې وتې په خپل حال پرٻښودل ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬په لوړ آواز د امام تکبير وٻل ‪.‬‬
‫‪ ( ٤‬د ښي الس ايښودل په کيڼ الس باندې په داسې ترتيب سره چې د ښي الس غټه‬
‫او خچه ګوتې د کيڼ الس له مړوند څخه حلقه شي ‪ ،‬او درې نورې ګوتې يې د کيڼ‬
‫الس په تخته ‪ ،‬بند ‪ ،‬باندې راشي ‪.‬‬
‫‪ ( ٥‬د نارينه و د پاره د نامه د الندې ‪ ،‬د ښځو لپاره په سينه د السونو تړل ‪.‬‬
‫‪ ( ٦‬په خفيه د اعو ُذ بِا•ِ لوستل ‪.‬‬
‫سم ﷲ لوستل ‪.‬‬ ‫‪ ( ٧‬په خفيه د بِ ِ‬
‫ک اللھُمه لوستل ‪.‬‬ ‫سبحانَ َ‬‫‪ ( ٨‬په خفيه د ثنا ُ‬
‫ضآلِين څخه وروسته آمين وٻل ‪.‬‬ ‫‪ ( ٩‬د َوالَال َ‬
‫‪ ( ١٠‬د انتقاالتو تکبير وٻل ‪.‬‬
‫بحانَ َربِ َی ال َعظَيم (( وٻل ‪.‬‬
‫س َ‬ ‫‪ ( ١١‬په رکوع کې درې ځلې )) ُ‬
‫‪ ( ١٢‬په رکوع کې د السونو په ګوتو د دواړو زنګنونو ټينګ نيول ‪.‬‬
‫الحم ُد (( او‬
‫ک َ‬ ‫س ِم َع ﷲُ لِ َمن َح ِمدَه (( او مقتدي لره )) َربَنا َولَ َ‬‫‪ ( ١٣‬امام لره )) َ‬
‫يواځې لمونځ کوونکي لره د دواړو وٻل ‪.‬‬
‫‪ ( ١٤‬وروسته له رکوع څخه قومه کول ‪ ) .‬سم نېغ ودرٻدل (‬
‫‪ ( ١٥‬سجده په داسې ترتيب کول ‪ ،‬چې اول به زنګنونه بيا السونه ‪ ،‬بيا پوزه او‬
‫ورپسې تندی د دواړو السونو په مېنځ کې کېږدي ‪ ،‬څنګلې به له اړخونو نه ‪ ،‬او‬
‫ګيډه به له ورنونو ‪ ،‬او ورنونه به له پنډيو نه ‪ ،‬او پنډۍ به له ځمکې نه لرې ساتي ‪.‬‬
‫او د پښو ګوتې به قبلې ته مخامخ کوي ‪ .‬ښځه به څنګلې د اړخونو ‪ ،‬ګېډه به د‬
‫ورنونو او ورنونه به د پنډيو ‪ ،‬او پنډۍ په د ځمکې سره نښلوي ‪.‬‬
‫سبحانَ َربِ َی االَ علی (( وٻل ‪.‬‬ ‫‪ ( ١٦‬په سجده کې درې ځلې )) ُ‬
‫‪ ( ١٧‬د دواړو سجدو په مېنځ کې جلسه )) کېناستل ( او په زنګنونو باندې د‬
‫دواړو السونو اٻښودل ‪.‬‬
 ‫‪ ( ١٨‬د نارينه و د پاره د ښي پښې ودرول او د کيڼې پښې غوړول ‪ ،‬او ورباندې‬
‫کېناستل ‪ .‬ښځې لره د دواړو پښو ښي خوا ته ويستل او په کيڼ کوناټي کېناستل ‪.‬‬
‫‪ ( ١٩‬په وروستۍ قعده کې د تشھد څخه وروسته درود او دعا لوستل ‪.‬‬
‫کم َو َرح َمتهُ ﷲِ په وٻل سره مخ ښي او بيا کيڼ طرف ته ګرځول ‪.‬‬ ‫‪ ( ٢٠‬د اَا َ‬
‫سال ُم عَلي ُ‬
‫د جماعت د لمانځه د ادا کولو ترتيب‬
‫کله چې د لمانځه وخت داخل شو‪ ،‬اذان کيږي ‪ ،‬څو مسلمانان خبر شي او د جماعت د‬
‫لمانځه د ادا کولو د پاره مسجد ته راشي لکه چې خلک مسجد ته راغلل ‪ ،‬اقامت وٻل‬
‫کيږي ‪ .‬پدې وخت کې لمونځ کوونکي په برابرو صفونو کې اوږه په اوږه ودريږي ‪.‬‬
‫واړه ھلکان به د لويانو په صف کې نه دريږي ‪ ،‬په اخر کې به دريږي ‪.‬‬
‫امام به په زوره )) ﷲُ اَکبَر (( وايي او مقتديان به يې ورو وايي‪ ،‬او بيا به امام او‬
‫ک اللھ َم (( تر اخره پورې د ځان سره ورو وايي ‪.‬وروسته به‬ ‫سبحنَ َ‬‫مقتديان دواړه )) ُ‬
‫امام قرائت وايي او مقتدي به چپ وي ‪ .‬که امام قرائت په جھر وٻلو نو مقتديان به‬
‫ضالِين (( ووايه ‪ ،‬نو مقتديان به ورو ) امين‬ ‫ورته غوږ نيسي او کله چې امام )) َوالَال َ‬
‫( ووايي‪.‬‬
‫له قرائت څحه وروسته امام په زوره )) ﷲُ اَکبَر (( وايي او رکوع ته ښکته کيږي ‪،‬‬
‫مقتدي به ھم ځان سره يو ځلې )) ﷲُ اَکبَر (( وايي او رکوع ته به ځي ‪.‬‬
‫سبحانَ َربِ َی ال َعظيم (( ووايي ‪.‬‬
‫او په رکوع کې به امام او مقتديان درې ځلې )) َ‬
‫س ِم َع ﷲُ لِ َمن َح ِمدَه ((‬
‫کله چې امام رکوع څخه راپورته کيږي ‪ ،‬په جھر سره ) ) َ‬
‫الحم ُد(( په ورو وٻلو سره له رکوع نه پورته‬ ‫ک َ‬ ‫وايي ‪ ،‬ورپسې به مقتديان د )) َربَنالَ َ‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫کله چې امام په زوره )) ﷲُ اَکبَر (( ووايه او سجدې ته والړ ‪ ،‬مقتدي به ھم د )) ﷲُ‬
‫اَکبَر (( په ورو وٻلو په امام پسې سجدې ته ځي او په سجدې کې به درې ځلې ))‬
‫سبحانَ َربِ َی االَ علی (( وايي‪ ،‬او په ھمدې ډول د امام په متابعت دوه سجدې به پوره‬ ‫ُ‬
‫کوي ‪.‬‬
‫دوھم رکعت به ھم د لومړي رکعت په شان د امام سره ادا کوي ‪ .‬او په اوله قعده کې‬
‫دې )) التَ ِحيَاتُ ِ•ِ (( تر )) عَب ُدهُ َو َرسولُهُ (( پورې ووايي ‪ .‬که لمونځ دوه رکعتي وي‬
‫نو درود شريف او دَعا دې ھم ولولي ‪ ،‬او د امام په متابعت دې سالم وګرزوي او که‬
‫لمونځ څلور رکعتي يا درې رکعتي وي نو د )) عَب ُدهُ َو َرسولُهُ (( له ويلو وروسته دې‬
‫د امام په متابعت پاڅي او پاتې رکعتونه دې ادا او په اخره قعده کې دې د )) التَ ِحيَاتُ‬
‫ِ•ِ (( درود او دعا له وٻلو نه وروسته د امام په پيروۍ ښي او کيڼ خوا ته سالم‬
‫وګرزوي ‪ .‬امام سالم په لوړ غږ وايي او مقتديان يې ورو‪.‬‬
‫داخترونو لمونځ‬
‫ددواړو اخترونو )كوچني او لوی( لمونځونه دوه دوه ركعته كول واجب دي ‪.‬او د‬
‫دواړو لمونځونو لپاره اذان او اقامت نشته ‪.‬‬
‫داداكولو طريقه يې څه داسې ده ‪:‬‬
 ‫تر ھرڅه له مخې دې داسې نيت وكړي ?‬
‫زه دعيد االضحى يا عيد الفطر لمونځ سره له ھغو شپږو تكبيرونوچې واجب دي په ما‬
‫باندې پدې امام پسې كوم مخ مې كړى لورې دكعبې ته ‪.‬‬
‫بيا دې السونه غوږونو ته پورته كړي او )ﷲ اكبر(دې ووايي او السونه دې تر نامه‬
‫الندې وتړي او ثناء‬
‫)سبحانك اللھم وبحمدك وتبارك اسمك وتعالى جدك والاله غيرك(‬
‫دې ووايي بيا دې السونه غوږو ته پورته كړي او )ﷲ اكبر( دې ووايي او السونه دې‬
‫ايله پريږدي دا لومړى تكبير شو ‪ ,‬بيا دې په دوھم ځل )ﷲ اكبر( ووايي او السونه دې‬
‫غوږو ته يوسي او بيا دې ايله پريږدي دا دوھم تكبير شو ‪ ,‬بيادې په دريم ځل )ﷲ اكبر‬
‫( ووايي او السونه دې غوږو ته يوسي او پدې ځل دې السونه تر نامه الندې وتړي دا‬
‫دريم تكبير شو ‪ ,‬اوس به نو امام قرأت پيل كړي او دنورو لمونځونو په څير به دا‬
‫ركعت پوره كړي ‪.‬‬
‫كله چې دوھم ركعت پيل شي نو امام به قرأت ووايي او دقرات له فراغت نه وروسته‬
‫دې )مخكې تردې چې ركوع ته والړ شي ( السونه غوږو ته پورته كړي او )ﷲ اكبر(‬
‫دې ووايي او السونه دې ايله پريږدي دا لومړى تكبير شو ‪,‬بيا دې السونه غوږونو ته‬
‫پورته كړي او )ﷲ اكبر(دې ووايي او السونه دې ايله پريږدي دا دوھم تكبير شو‪, ,‬بيا‬
‫دې په دريم ځل بيا )ﷲ اكبر( ووايي او السونه دې غوږو ته پورته كړي او ايله دې‬
‫كړي دا دريم تكبير شو‪ ,‬بيا دې بې له الس پورته كيدو )ﷲ كبر( ووايي اوركوع ته دې‬
‫والړشي ‪.‬بيا دې دغه ركعت ھم دنورو عادي ركعتونو په څير پوره كړي ‪.‬‬
‫بيا دې امام خطبه ووايي او خلك دې پټه خوله كيني او خطبه دې واوري ‪,‬ځكه چې‬
‫ددې خطبو اوريدل ھم واجب دي ‪ .‬په اخترونو كې ھم دجمعې په څير دوه خطبې دي ‪,‬‬
‫اوامام ته ددواړو خطبو تر منځ ناسته سنت ده ‪.‬‬
‫وﷲ تعالى اعلم باالصواب‬
‫په لمانځه کې د تيروتنې سجده‬
‫كله چې څوك لمونځ كوي نو كله ناكله له ھغه څخه په لمانځه كې تيروتنه ھم كيږي ‪,‬نو‬
‫كه يو څوك په لمانځه كې تيروځي نو دھغه دلمانځه دسم والي لپاره په ھغه باندې‬
‫دتيروتنې سجده )سجدۀ سھوه( ضروري ګڼل كيږي ‪,‬دا چې په كومو تيروتنو سره په‬
‫لمونځ کوونکي باندې د تير وتنې سجده واجبيږي د دې پوښتنې په ځواب كي ښايي‬
‫وويل شي چې ‪:‬‬
‫‪ -1‬كله چې دلمانځه له واجباتو نه كوم يو پاتې شي نو دتيروتنې سجده ضروري بلل‬
‫كيږي ‪.‬‬
‫‪ -2‬كله چې دلمانځه دكوم واجب په اداكولو كې تاخير راشي نو ھم دتيروتنې سجده‬
‫ضروري بلل كيږي ‪.‬‬
‫‪ -3‬كله چې دكوم واجب څيره وربدله شي دساري په توګه په جھري لمونځ كې خفا‬
‫وشي يا په خفي لمانځه كې قرائت وشي نو پدې صورت كې ھم د تيروتنې سجده‬
 ‫ضروري ګڼل كيږي ‪.‬‬
‫‪ -4‬د ډيرى علماوو په آند په فرضو كې د تاخير په صورت كې ھم دتير وتنې سجده‬
‫اړينه بلل كيږي ‪.‬‬
‫دسجدې ادا كولو طريقه‬
‫دسجدې كولو طريقه څه پدې ډول ده چې ‪-‬كله تيروتنه رامنځته شوه نو خپل لمونځ په‬
‫خپل حالت جاري ساتل پكاردي خو كله چې په آخري التحيات كيناستلې نو تر تشھد‬
‫)اشھد ان ال اله االﷲ واشھد ان محمدا عبده ورسوله( پورې به يې ولولې او)په اصح‬
‫قول( يواځې ښي لورې ته به سالم وكړې او بياه به دﷲ اكبر په ويلو سره سجدې ته‬
‫ټيټ شې او دوه سجدې به دنورو سجدو په څير اداكړې او بيا به التحيات له پيله تر پايه‬
‫پورې ووايې كله چې دې التحيات پوره كړ نو دواړو لورو ته به سالم وګرځوې‪.‬‬
‫كه په يو لمونځ کې )دساري په توګه دسھار په دوو ركعتونو يا دماسپښين په‬
‫څلوروركعتونو كې( له يوې نه ډيرې تيروتنې رامنځته شوې وې نو دټولو تيروتنو‬
‫دجبيرې لپاره يوځل سجده كول كافي بلل كيږي ‪.‬‬
‫د تالوت سجده‬

‫په قرآنكريم كې ټولې )‪ ( 14‬سجدې دي او د سجدې لرونکي آيتونه په قرآنكريم كې د‬

‫)السجدة( په توري په نښه شوي دي ‪ ,‬او په خوا كې يې ورسره شمېره ھم ليكلي وي‬
‫چې دا لومړۍ سجده ده يا دوھمه يا دريمه يا‪............‬يا څوارلسمه ‪.‬‬
‫دسجدې دآيت دتالوت په پای كې دسجدې كول واجب دي ‪ ,‬او دسجدې كولو طريقه يې‬
‫داسې ده چې ‪:‬‬
‫كله يې دسجدې آيت تالوت كړ نو پورته دې شي او نيت دې وكړي چې ‪:‬‬

‫نويت ان اسجد • تعالى ‪ ,‬لسجدة تالوة القرآن ‪ ,‬آمنت باالرحمن ‪ ,‬ورضيت بااالسالم‬
‫‪,‬متوجھا الى جھة الكعبة الشريفة‬

‫كله چې يې دا نيت وكړ نو دتكبير )ﷲ اكبر( په ويلو سره به د السونو پورته كولو او‬
‫ركوع كولو پرته سيخ سجدې ته والړشي او يوه سجده به وكړي او په ھغې كې به‬
‫درې يا پنځه يا اووه ځله تسبيح )سبحان ربي االعلى ( ووايي او سربه راپورته كړي ‪.‬‬
‫د لمانځه ژباړه‬
‫تكبير )ﷲ اكبر( ژباړه ‪:‬‬

‫ﷲ ډير لوی دى ‪.‬‬

‫ثنا ‪) :‬سبحانك اللھم وبحمدك وتبارك اسمك وتعالى جدك وال اله غيرك(‬
‫ژباړه ‪:‬اى ﷲ ! مونږ ستا دښاكس اقرار كوو‪ ,‬او ستا تعريفونه بيانوو ‪,‬او ستا نوم دډير‬
‫بركت څښتن دى ‪,‬او ستا بزرګي ډيره لوړه ده ‪,‬او له تاپرته ھيڅ دعبادت وړ نشته ?‬

‫تعوذ‪) :‬اعوذ با• من الشيطان الرجيم (‬

‫‪:‬‬ ‫ژباړه‬
‫زه په ﷲ سره پناه غواړم له شيطان ترټلي څخه‬

‫تسميه ‪) :‬بسم ﷲ الرحمن الرحيم(‬

‫ژباړه ‪:‬پيل كوم په نامه دخدای جل جالله چې ډٻر مھربان او خورا رحم كوونكى دى‬

‫سورة فاتحه ‪) :‬الحمد • رب العلمين ‪ .‬الرحمن الرحيم ‪.‬ملك يوم الدين ‪.‬اياك نعبد‬
‫واياك نستعين ‪ .‬اھدنا الصراط المستقيم ‪ .‬صراط الذين انعمت عليھم ‪.‬غير المغضوب‬
‫عليھم‪ .‬والالضالين ‪ .‬آمين ‪(.‬‬

‫ژباړه ‪:‬ټول تعريفونه ﷲ لره دي ‪,‬كوم چې پالونكى دمخلوقاتو دى ‪ ,‬ډير مھربان او‬
‫خورا رحم كوونكى دى ‪ ,‬دقيامت دورځې څښتن دى ‪) ,‬اى ﷲ( مونږيواځې ستا عبادت‬
‫كوو‪,‬او يواځې ستا څخه مرسته غواړو ‪ ,‬مونږته حقه الر راوښايه ‪ ,‬دھغو كسانو الرپه‬
‫كومو چې تاسې انعام كړى ‪ ,‬نه دھغو كسانو الرپه كومو چې ستا غضب نازل شو‪,‬او‬
‫نه دګمراھانو الر‪ ,‬قبوله كړې ته خدايه دعا زمونږ ‪.‬‬

‫سورة اخالص قل ھوﷲ احد ‪ .‬ﷲ الصمد ‪ .‬لم يلد ولم يولد‪ .‬ولم يكن له كفوا احد(‬

‫ژباړه ‪):‬اى نبي!( ووايه ‪ :‬چې ﷲ يو دى ‪,‬ﷲ بې نيازه دى ‪ ,‬نه له ھغه څخه څوك‬
‫زيږيدلی ‪ ,‬او نه ھغه له چا څخه زيږيدلى ‪ ,‬او نه يې څوك سيال شته ‪.‬‬

‫دركوع )دټيټيدو دمھال (تسبيح سبحان ربي العظيم(‬

‫پاكي بيانوم دخپل لوی پالونكي ‪.‬‬

‫دقومې )له ركوع نه دپورته كيدو دمھال ( تسميع ‪) :‬سمع ﷲ لمن حمده(‬

‫واوريده ﷲ تعالى دھغه چا )خبرې( چاچي دھغه تعريف وكړ‪.‬‬

‫دقومې )والړې( تحميد‪) :‬ربنا لك الحمد(‬

‫اى زمونږ پالونكيه ‪ :‬يواځې تالره دي ټول تعريفونه ‪.‬‬

 ‫دسجدې تسبيح ‪) :‬سبحان ربي االعلى(‬

‫پاكي بيانوم دخپل لوی پالونكي ‪.‬‬

‫تشھدبالتحيات التحيات •‪ ,‬والصلوة ‪,‬والطيبات ‪,‬السالم عليك ايھا النبي ‪ ,‬ورحمة ﷲ‬

‫وبركاته ‪ ,‬السالم علينا‪ ,‬وعلى عبادﷲ الصالحين ‪,‬اشھد ان الاله االﷲ ‪ ,‬واشھد ان‬
‫محمدا عبده ورسوله ‪.‬‬

‫ژباړه ‪:‬ټول قولي ‪,‬فعلي ‪,‬او مالي عبادتونه ﷲ تعالى لره دي ‪ ,‬سالم دې وي پر تا او‬
‫رحمت دﷲ او دھغه بركتونه ‪,‬سالم دې وي په مونږ او دﷲ په نيكو بندګانو باندې ‪,‬‬
‫ګواھي وركوم چي پرته له ﷲ څخه بل معبود نشته او ګواھي وركوم چې محمد )صلى‬
‫ﷲ عليه وسلم ( دﷲ تعالى بنده او دھغه رسول دى ‪.‬‬

‫درود شريف ‪) :‬اللھم صل على محمد‪ ,‬وعلى آل محمد‪ ,‬كما صليت على ابراھيم ‪,‬‬
‫وعلى آل ابراھيم انك حميد مجيد‪ ,‬اللھم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت‬
‫على ابراھيم وعلى آل ابراھيم انك حميد مجيد‪(.‬‬

‫ژباړه ‪:‬اى ﷲ ! رحمت نازل كړه په محمد)صلى ﷲ عليه وسلم( او دھغه پر آل‬
‫)اوالدونو(باندې ‪,‬لكه څنګه چي تا رحمت نازل كړى دى په ابراھيم عليه السالم او‬
‫دھغه پر آل باندې ‪ ,‬بيشكه ته دتعريف وړاودلويۍ څښتن يې ‪ .‬اى ﷲ !بركت نازل كړه‬
‫په محمد)صلى ﷲ عليه وسلم (او دھغه پر آل باندي ‪,‬لكه څنګه چي تابركت نازل كړى‬
‫پر ابراھيم عليه السالم او دھغه پر آل باندي ‪,‬بيشكه ته دتعريف وړ او دلويي څښتن يي‬
‫‪.‬‬

‫له درود وروسته دعا ‪) :‬اللھم ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي اآخرة حسنة وقنا عذاب‬
‫النار ‪(.‬‬

‫ژباړه ‪ :‬اى ﷲ ! ماته په دنيا او آخيرت كې نيكي راكړه ‪ ,‬او مونږ وساته داورله عذابه‬
‫څخه ‪.‬‬

‫او په ځينو رواياتو كي دادعا ھم رغلې دھاللھم اني ظلمت نفسي ظلما كثيرا واليغفر‬
‫الذنوب اال انت ‪ ,‬فاغفرلي مغفرة من عندك وارحمني انك انت الغفور الرحيم ‪(.‬‬

‫ژباړه ‪ :‬اى ﷲ ! مونږ پخپل نفس ډير تيرى كړى ‪,‬او له تاپرته ھيڅوك ھم ګناھونه نشي‬
‫بښالی ‪,‬اوس ته پخپله ځانګړې بښنې سره ما وبښه او رحم راباندې وكړه ‪ ,‬بيشكه ته‬
‫بښونكى او مھربان يې ‪.‬‬
 ‫سالم ‪) :‬السالم عليكم ورحمة ﷲ(‬

‫سالم دې وي پر تاسو او دﷲ رحمت ‪.‬‬

‫دلمانځه وروسته دعا ‪) :‬اللھم انت السالم ومنك السالم تباركت يا ذالجالل واالكرام ‪(.‬‬

‫ژباړه ‪ :‬اى ﷲ !يواځې ته سالمتي وركوونكى يې ‪ ,‬او ھم ستا له لورې سالمتي ده ته‬
‫دډيربركت څښتن يې ‪,‬اى دلويۍ او پت خاونده ‪.‬‬
‫د وترو د قنوت دعا او ژباړه يې‬
‫اللھم انا نستعينك ‪ ,‬ونستغفرك ‪,‬ونؤ من بك ونتوكل عليك ‪,‬ونثني عليك الخير ‪,‬ونشكرك‬
‫‪,‬وال نكفرك ‪,‬ونخلع‪ ,‬ونترك‪ ,‬من يفجرك ‪,‬اللھم اياك نعبد ولك نصلي ‪,‬ونسجد ‪,‬واليك‬
‫نسعى ‪,‬ونحفدو نرجوا رحمتك ونخشى عذابك ان عذابك بالكفار ملحق ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬اى ﷲ ! مونږ له تا څخه مرسته غواړو ‪ ,‬او له تاڅخه بخښنه غواړو ‪,‬او په‬
‫تا ايمان راوړو ‪,‬او تكيه كوو پر تا‪ ,‬او ستا ښه تعريف كوو ‪ ,‬او ستا ښه شكر ادا كوو‬
‫‪,‬او ستا ناشكري نه كوو ‪ ,‬او لرې كوو او پريږدو ھغه څوك كوم چې ستا نافرماني‬
‫كوي ‪ .‬اى ﷲ مونږ يواځې ستا عبادت كوو ‪,‬او يواځې ستا لپاره لمونځ كوو‪,‬او سجده‬
‫كوو ‪,‬او يواځې ستا لور ته منډې وھو او حاضريږو ‪,‬او يواځې ستا درحمت ھيله لرو‬
‫‪,‬او ستا له عذابه ويريږو ‪ ,‬بيشكه ستا عذاب كافرانو ته رسيدونكى دى‬
‫دزنكدن مھال‬
‫كله چي مسلمان مرګ ته نژدي شي نو ستونې ستاغ يي پرې باسئ ‪ ,‬پښي يې دقبلې‬
‫لورته كړئ ‪ ,‬سر يې لږ پورته كړئ ترڅو خوله يې دقبلې لورته شي ‪ ,‬او ترڅنګ يي‬
‫په زوره زوره كلمه طيبه واياست تر څو ھغه ستاسې كلمه واوري او پخپله ھم كلمه‬
‫پيل كړي ‪.‬‬
‫كله چې ھغه كلمه ووايي نو بيا پټه خوله شه ځكه چي دمرګ په وخت كي دسا ختلو په‬
‫مھال كې كلمه ويل ضروري نه دي بلكې كه يو وارې يې كلمه وويله نوھمدا كافي ده‬
‫‪,‬خو كه يې له كلمې ويلو وروسته بيا خبرې وكړې نو بيا ورسره په لوړ آواز كلمه ويل‬
‫پيل كړئ تر څو ھغه بيا كلمه ووايي كله چې بيا كلمه ووايي نو پټه خوله شئ ‪.‬‬
‫قريب الموت ته دكلمې ويلو امر مه كوئ ځكه ھغه ډير سخت مھال وي ھسې نه چې‬
‫سړى په عين مھال كي دمرګ دسختۍ له كبله ستاسې ځواب په )نه يې وايم( سره‬
‫دركړي چې خدای مكړه په دې څه ويلو سره به يې آخيرت تباه او بربادشي ‪.‬‬
‫كله چې دسړي ساسخته او لنډه لنډه كيږي ‪,‬پښې يې ډيله او سستې شي ‪ ,‬پوزه يې كږه‬
‫شي ‪,‬او غامبوري يې ولويږي نو پوه شه چې ددې سړي مرګ رانزدې شو نو اوس په‬
‫زوره زوره كلمه شريفه پيل كړه ‪.‬‬
‫په حديث شريف كې راغلي چې دسورة يسين شريف ويل دمرګ په سختيوكې اساني‬
‫راولي نو ياخو پخپله دزنكدن په مھال دسړي سر ته كينئ او يا ھم بل څوك كينوئ تر‬
 ‫څو ھغه سورة يسين شريف ووايي ‪.‬او دچا دزنكدن په مھال ددنيا خبرې كول نه دي‬
‫پكار ځكه ھسي نه چي دقريب الموت كس ھم د دنيا په لورې پام شي او د دنيا په مينې‬
‫كې مړشي او دا ډيره ناوړه خبره ده ‪.‬‬
‫كله چې سړى مړشي نو دھغه ټول عضالت ښايي برابر شي او په كومه څيره يې‬
‫زنه)خوله( ښايي داسي ور وتړله شي چې څيره تر زنې الندې تيره شي او دڅيرې‬
‫دواړو خواوو ته دمړي په سرباندې ښايي غوټي ور واچول شي ترڅو خوله يې وازه‬
‫پاتې نشي او دخولې اونورو عضالتو دبندولو په مھال ښايي دا دعا ولوستل شي )بسم‬
‫ﷲ على ملة رسول ﷲ ( ‪,‬او ښايي سترګې يې وربندې كړى شي ‪,‬او دواړه پښې يې‬
‫سره نزدې کړى شي اودواړه غټې ګوتې يې سره وتړل شي ترڅو پښې يې سره وازې‬
‫پاتې نشي ‪.‬بيا ښايي يو څادر پرې واچول شي او په لمبولو او خښولو كې يې ښايي‬
‫ډيره بيړه وشي ‪.‬له مړيني وروسته دمړي تر څنګ دقرآنكرين تالوت كول سم كار نه‬
‫دى ‪ .‬ھمداراز اړينه ده چې جنب سړى يا ښځه ‪,‬حايضه او نفاسه ښځه دمړي له خوا نه‬
‫ليرې شي ‪.‬‬
‫دمړي دلمبولو بيان‬
‫كله چې دمړي دلمبولو وخت راشي نو ښايي مړی په تخته پرې ايستل شي او كالي‬
‫ورڅخه وايستل شي او يواځې له نامه تر ځنګنو پورې يوه څيره ښايي ورباندې واچول‬
‫شي )ترڅو چې عورت يې معلوم نشي ( او تر تخته الندې ښايي ځمكه لږ وكيندل شي‬
‫ترڅو دالمبلو اوبه په ھغې كندې كې تويې شي ( دا ھلته كچيرې دمړي دلمبولو لپاره‬
‫كوم ځانګړى ځای نه وو البته كه ځانګړى ځای وو بيا دځمكې كنستلو ته اړتيا نه ليدل‬
‫كيږي ( ‪.‬دمړي دلمبولو په مھال لومړى ښايي مړي ته استنجا ور وكړل شي ليكن‬
‫دمړي له ورنونو او داستنجا په ځای ښايي الس ونه لګول شي بلكه يوه څيره)كپړه(‬
‫ښايي په الس تاوه شي او تر ھغې ټوټې الندي )چي تامخكي دستر دپټولو لپاره‬
‫ورباندي اچولي وه ( الس ورننه ايستل شي او مړى پريمينځل شي ‪.‬‬
‫بيا بايد اودس وركړل شي ليكن په خوله او پوزه كې اوبه وراچول ضروري نه دي‬
‫اونه تر مړوندو دالسونو ور مينځل اړين دي بلكې لومړى ښايي خوله ور ومينځل شي‬
‫بيا السونه له څنګلو سره بيا دسر مسح وروكړل شي بيا دواړه پښې ور ومينځل شي ‪.‬‬
‫ليكن كه څوك پنبه )مالوچ( لمده كړي او دمړي په ) ُوريُو(يي ورومښي او دپوزې په‬
‫سوريو كې ور ننه باسي دا ھم روادي ‪.‬آن تردې كه مړى دناپاكۍ په حالت يا دحيض‬
‫او نفاس په حالت كې مړشي نو بيا خو يې پوزې او خولې ته په نوموړي طريقه سره‬
‫اوبه وررسول خورااړين بريښي ‪.‬‬
‫او دمړي په پوزه ‪,‬غوږونو او خوله كې ښايي پُنبه كيښودل شي تر څو دلمبولواو اودس‬
‫وركولو په مھال يې په نوموړو ځايونو كې اوبه والړې نشي ‪ .‬نو كله چې اودس‬
‫وركول شي اوس يې ښايي سرپه خوشبويه صابن يا دګل خيرو)چي يو خوشبويه ګل‬
‫دى ( په اوبو سره ور ومينځل شي ‪ ,‬بيا دې مړى په ښي خوا راواړول شي او درې‬
‫ځلي دې له سر نه تر پښو پوري نيم ګرمې اوبه ور باندي واچول شي تر دې چې اوبه‬
‫يې كيڼ لورې ته ورسيږي بيا دې مړى په كيڼ لور راواړول شي او له سره ترپښو دې‬
‫ورباندې درې ځله دومره نيم ګرمې اوبه واچول شي ترڅو دا اوبه دھمدې كيڼ لورې‬
‫دپای خوا ته ورسيږي بيادې مړى لږ كينوي او ګيډه دې په ورو‪ ,‬ورو سره ور ومښي‬
‫كه چيري له ګيډې څه شى راووځي نو ھغه دې ھم ومينځي او نوموړى ځای دې پاك‬
‫كړل شي او له ګيډې نه دڅه شي دراوتو په صورت كې دې اودس يا غسل په دوھم‬
‫ځل نه وركوي ‪ .‬بيا دې مړى په ښي خوا پرې ايستل شي اود كافورو خوشبويه اوبه‬
‫دې ورباندې له سر نه تر پښو درې ځله توی كړل شي )دكافورو اوبه ضروري نه دي‬
‫بلكې كه دعامو عطرو اوبه وي ھم كافي دي ( بيا دې ټول بدن په كوم جانپاك يا بله‬
‫كومه ټوټه وروچ كړي او كفن دې ور واغوندي ‪.‬‬
‫مړي ته دكفن وراغوستلو طريقه‬
‫دسړي كفن درې ټوټې سنت دى ‪ -1 :‬څادر ‪ -2‬ازار ‪ -3‬كميس دضرورت په مھال دوه‬
‫ټوټې ھم روا دى البته بې ضرورته مكروه دى ‪.‬‬
‫دښځې كفن پنځه ټوټې سنت دى ‪ -1 :‬كميس ‪ -2‬ازار ‪ -3‬سينه بند ‪-4‬څادر ‪-5‬سربند‪ -‬دا‬
‫له ازار څخه نيولې تر پښو پورې وي او څادر تر دې )سربند( يو الس لوی وي او‬
‫كميس له غاړې نيولی ترپښو پورې وي ليكن په ھغه كې به لستوڼي او ګريوان نه وي‬
‫او سينه بند به له سينې نيولی تر ورنو پورې اوږد وي اوسور)عرض( به يې دومره‬
‫وي چي يو پلو او بل پلو يي سره وتړل شي ‪.‬‬
‫مړي ته دكفن وركولو په مھال به لومړى څادر اوار كړئ بيا به ازار او په ازار بر‬
‫سيره به كميس وي بيا به مړى دھغو په سر پري باسئ ‪ .‬لومړى به كميس ور‬
‫واغوندئ او دسر ويښتان به يې په دوو برخو وويشئ او په سينه به يې ور واچوې يوه‬
‫برخه ښي لورې ته او يوه كيڼ لورې ته له ھغه وروسته به يې سربندپه سر اوويښتانو‬
‫ور واچوې مګر تړې به يې نه بيا ازآر ور واغونده لومړى يي ښي لورې ونغاړه بيا‬
‫يې كيڼ لورې ‪ .‬له ھغه وروسته يې سينه ور وتړه بيا يې په څادر كې ونغاړه لومړى‬
‫ښي لورې بيا كيڼ لورې بيا يې په كومه څيره يا ټوټه سره دسر او پښو خواته كفن‬
‫وتړه او يوه څيره يې تر شا ھم وتړه تر څو په الره كې دھوا چليدو له امله پرا نه نيزي‬
‫)بېرته نشي ( او دجنازې كولو پر لور يې يوسه ‪.‬‬
‫)داخو دښځينه مړي طريقه ده او نارينه به ھم لومړى څادر اوار كړئ برسيره به ازآر‬
‫او په ازآر برسيره به كميس اواركړئ مړى به دھغه په سر پرې باسئ او لومړى به‬
‫كميس ور واغوندئ بيا به ازآر ورواغوندئ بيا به يې په څادر كې لومړى ښي لورې‬
‫بيا كيڼ لورې ونغاړئ او دكفن دواړه سرونه به وروتړئ ( او دجنازې پر لورې يې‬
‫يوسئ‬
‫دجنازې لمونځ دلمانځه نيت‬

‫كله چې مسلمان مړ شو نو اوس به يې دجنازې دلمانځه داداكولو لپاره جنازه ګاه ته‬
‫يوسئ ‪ .‬دجنازې دلمانځه مسنونه طريقه داده چې مړى به مخكې كيږدئ او امام به‬
‫دھغه دسينې په برابر ودريږي اوامام او خلك به دجنازې دلمانځه دادا كولو نيت وكړي‬
‫چې په اظھرقول په پښتو ژبه يې توري دادي ‪:‬‬

‫نيت مي كړى لمونځ كوم دجنازې خاص خدای جل جالله ته دعا كوم دې حاضر مړي‬
‫ته ) اقتدا مې كړې په دې حاضر امام پسې( مخ مې كړى كعبې شريفي ته‬

‫)امام به داتوري نه وايي چي )اقتدا مې كړې په دې حاضر امام پسې (‪ .‬او په عربي‬
‫ژبه يې دنيت لپاره داتوري غوره ګرځول شوي ‪:‬‬

‫" نويتُ ان اصلي صالة الجنازة للل ِه تعالى داعيا للميت )اقتديت بھذااالمام (متوجھا‬
‫الى الكعبة الشريفة "‬

‫دلته به امام د)اقتديت بھذااالمام ( توري نه وايي ‪.‬‬

‫كله چې مقتدي نيت وكړ نو په سمدستي ډول به )ﷲ اكبر( ووايي او له تكبيره وروسته‬
‫به دادعا پيل كړي ‪:‬‬

‫سبحان َك اللھُ َم َوبِ َحم ِد َك َوتَبا َر َك اس ُم َك َوتَعالى ِج ُد َك َو َج َل ثنا ُء كَ َوالاِل َه َغي ُر َك "‬
‫" ُ‬
‫كله چي يې دا دعا وويله نو بيا به )ﷲ اكبر( ووايي او له ھمدې دوھمه تكبيره وروسته‬
‫به دا درود ووايي‬

‫" اللھم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت وباركت ورحمت وترحمت على‬
‫ابراھيم وعلى آل ابراھيم انك حميد مجيد "‬

‫)دلته عام درود ھم ويالي شي يعني(‬

‫" اللھم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على ابراھيم وعلى آل ابراھيم انك‬
‫حميد مجيد "‬

‫كله چې يې درود شريف ووايه نو دريم تكبير)ﷲ اكبر( به ووايي او كه مړى بالغ وو‪،‬‬
‫كه نر وو كه ښځه نو دادعا به ووايي‬

‫صغي ِرنا‪َ ,‬و َكبي ِرنا‪َ ,‬و َذ َك ِرنا َواِنثانا اَللھُ َم‬
‫" اللھُ َم اغفر لِحينا‪َ ,‬و َميتِنا‪َ ,‬وشا ِھ ِدنا‪َ ,‬وغائِبِنا‪َ ,‬و َ‬
‫السالم َو َمن تَ َوفَيته ِمنا فتوفه عَلى اِاليمان "‬ ‫ِ‬ ‫َمن احييتَه ِمنا فَاحيه على اِ‬
‫بيا به دڅلورم ځل لپاره )ﷲ اكبر( ووايي او له څلورم تكبير وروسته به سمدستي يوې‬
‫او بلې خواته سالم وګرځوي او ھرلورې ته په مخ ګرځولو سره به " السالم عليكم‬
‫ورحمة ﷲ " وايي ‪.‬‬
 ‫دماشوم‪-‬ماشومي دجنازې لمونځ‬
‫كه مړى نابالغ ھلك وو نو نور لمونځ يې ھماغسي دى البته له دريم تكبير څخه‬
‫وروسته دې د دعا په ځای كې دا دعا ولولي‬

‫" اَللھُ َم اج َعلهُ لَنا فَ َرطا ً واجعلهُ لَنا اجراً َو ذخرا واجعلهُ لَنا شافِعا ً َو ُمشفِعا "‬

‫او كه مړى ماشومه وه نو بيا دې له دريم تكبيره وروسته دا دعا ووايي‬

‫" اَللھُ َم اج َعلھا لَنا ف َرطا ً َواجعلھا لَنا اجراً وذخرا واجعلھا لَنا شافعةً ومشفعة "‬

‫دجنازې په لمانځه كې پنځه فرضونه دي ‪ :‬څلور تكبيرونه او يوه والړه ‪ .‬ځكه نو كه يو‬
‫تكبير له تكبيرونو څخه پاتې شي نو لمونځ يې نه كيږي ‪ ,‬او كه يې دجنازې لمونځ په‬
‫ناسته وكړ ھم نه كيږي ‪.‬‬
‫ثنا ويل او درودشريف ويل سنت دي ‪ ,‬او په دعا ويلو كې اختالف دى څوك يې سنت‬
‫بولي او څوك يې فرض ‪.‬‬
‫او سالم ويل دجنازې په لمانځه كې واجب دي ‪.‬‬
‫دجنازې په لمانځه كې مستحب داده چې ښايي لږ تر لږه درې صفونه وي آن تردې كه‬
‫اووه كسان وو نو يو دې له دوی څخه امام شي او درې دې په لومړي صف كې‬
‫ودريږي ‪ ,‬او دوه دې په دوھم ‪ ,‬او يو دې په دريم صف كې ودريږي ‪.‬او كه تردې ډير‬
‫وو نو بيادې تر آخيره ھمداسې طاق صفونه پسې جوړوي ‪.‬‬

‫دمړي ښخول‬
‫دمړي ښخول فرض كفايه دي نوكله چې د مړي جنازه وشي نو په سمدستي ډول يې‬
‫دقبر ځای ته وړل اړين بريښي ‪.‬او داخستلو طريقه يي داده چې لومړى دې دھغه‬
‫دتابوت )ياھغې تختې چې مړى پكې پروت وي ( دمخې لورې ښي خوا په اوږه‬
‫كيښودل شي اولږ ترلږه لس ګامه دې ورسره والړشي ‪,‬بيا دې دشا د لورې ښي خواته‬
‫اوږه وركړي او لږ ترلږه لس ګامه دې ورسره والړشي ‪,‬بيا دې د مخې لورې كيڼ‬
‫خواته اوږه وركړي او لس ګامه دې يوسي بيا دې دكيڼ لورې وروستۍ پښې ته اوږه‬
‫وركړي او لس ګامه دې يوسي چې داټول ‪ 40‬ګامونه كيږي ‪.‬‬
‫دمړي قبر تيارول‬
 ‫دمړي قبر دې دھغه دنيمايي قد سره په برابره اندازه وكنستل شي )كډى دې شي( او‬
‫دمړي دپوره قد په اندازه دې نه كنستل كيږي )نه كډى كيږي( ‪.‬البته دقبر اوږدوالى دي‬
‫دمړي دقد په اندازه وي ‪ .‬په قبر كې بغل وھل يا لحد جوړول غوره دي ‪ ,‬خو دا ھله كه‬
‫چيرته دقبر دلويدو ويره نه وه او كه دقبر دلويدو ويره وه او يا ځمكه نرمه وه نو بيا په‬
‫صندوقي قبر جوړولو كې ھم ھيڅ حرج نشته ‪ .‬يعنې دقبر په مينځ كې دې كنده جوړه‬
‫كړي او مړى دې پكې كيږدي ‪.‬‬
‫كله چې قبر تيار شي نو مړى دې دقبلې له لورې قبر ته ننه ايستل شي چې طريقه يې‬
‫داسې ده چې جنازه دې له قبر سره دقبلې په لورې كيږدي او دمړي رااخستونكي دي‬
‫ھم دقبلې په لور ودريږي او مړى دې راواخلي او ورو دې په قبر كې كيږدي ‪.‬‬
‫په قبر كې دمړي د کېښودونكو لپاره طاق يا جفت شميره اړينه نه ده ‪ ,‬د دواړو نړيو‬
‫سردار محبوب رب العالمين حضرت محمد مصطفى صلى ﷲ عليه وسلم يې په څلورو‬
‫كسانو قبر ته ښكته كړو ‪.‬‬
‫په قبر كې دمړي د کېښودو په مھال ښايي د)بسم ﷲ على ملة رسول ﷲ ( دعا وويله‬
‫شي ‪.‬په قبر كې له کېښودلو وروسته دې دكفن ھغه غوټې چې دمړي سراوپښوته مو د‬
‫ھوا د لګيدلو او د كفن د وړلو له ويرې وركړې وې پرانستل شي ‪.‬‬
‫له دې وروسته دې قبر په خټه يا خامه خښته باندې بند شي او پخه خښته يا لرګي تخته‬
‫دې نه پكې استعماليږي ‪.‬‬
‫مګر كچيرې ځمكه نرمه وي او دقبر دكيناستلو ويره وي ھلته بيا دپخې خښتې او لرګي‬
‫استعمال مكروه نه دى ‪ .‬وﷲ اعلم‬
‫دښځينه مړي قبر ته د ټيټولو په مھال پرده كول مستحب دي خو كه چيرې دمړي دبدن‬
‫دښكاريدو ويره وه نو بيا پرده كول واجب دي ‪ .‬وﷲ اعلم‬
‫كله چې مړى په قبر كې كيښودل شي نو ھغه خاوره چې دقبر د كنستلو په مھال‬
‫ورڅخه راايستل شوې وه ھغه دې ټوله دوباره په مړي ورواچوي تردې ډيره خاوره‬
‫پرې اچول مكروه دي ‪.‬‬
‫په قبر باندې دخاورې د وراچولو پيل دمړي دسر له لورې كول غوره دي او ھر سړى‬
‫دې خپل دواړه موټي له خاورې ډكوي او په قبر دې ور اچوي او په لومړي ځل‬
‫خاورې اچولو دې وايي " ِمنھا َخلقنا ُكم " او په دوھم ځل دې وايي " فيھا نعيدكم " او‬
‫په دريم ځل دې وايي " َو ِمنھا نَخر ُج ُكم تارة اخرى "‬

‫دقبر څلور ُكنجه جوړول مكروه دي بلكې مستحب داده چې قبر مسنم وي يعنې د اوښ‬
‫دكوھان په څير وي او له ځمكې څخه ښايي ديوې لويشتې په اندازه پورته وي‬
‫دقبر تر يوې لويشتې نه ډير پورته كول مكروه تحريمي او ناروا دي ‪.‬‬
‫دمړي له ښخولو وروسته په قبر باندې ګنبده يا قبه لګول دښايست په بڼه حرام دي او د‬
‫قبرمضبوطي په بڼه مكروه دي ‪.‬‬
‫كه چيرې د قبر دوركيدو ويره وه يا بله كومه اړتيا ليدل كيده نو دمړي په قبر ديادښت‬
 ‫په توګه څه ليكل روادي او كه اړتيا نه ليدل كيده نومكروه دي ‪.‬‬
‫په قبر باندې له خاورو اړولو وروسته داوبوشيندل مستحب دي ‪.‬‬
‫مړى كه غټ وي او كه ماشوم وي په كور كې يې ښخول نه دي روا‪ ,‬ځكه چې دا‬
‫دانبياووځانګړتيا ده ‪.‬‬
‫د حېض مسايل او حکمونه‬
‫مسئله ‪ -‬حيض ھغو وينو ته وايي چې وروسته له نھوكلونوپه مختار قول وعليه الفتوى‬
‫)ردمحتار( بې له والدته دښځې له رحمه ځي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬له نھو كلونو وروسته كه ھر كله ښځې وينه وليده نو په سمالسي ډول به لمونځ‬
‫‪,‬روژه او جماع پريږدي )که واده شوې وه (كه څه ھم د وينو دليدولومړى ځل وي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬دحيض په مھال جماع كول او ترنامه الندې او په ورنونو باندې خوند اخيستل‬
‫ھم حرام دي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬دحيض په مھال كې لمونځ نه فرضيږي ځكه يې نو قضا ھم نشته او روژه‬
‫فرضيږي ځكه يې قضا ھم راوړل ضروري دي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬دحيض لږ ترلږه موده درې شپې او ورځې ده او ډير تر ډيره يې لس‬
‫شواروزه ده ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه وينې تر دريو ورځو لږې وې نو داحيض نه بلكې دې ته استحاضه يا‬
‫مرض ويل كيږي ‪,‬نو له دې وينو وروسته كه كومې ميرمنې لمونځ پريښى وو نو‬
‫قضابه يې راوړي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬ھمداراز كه له لسو ورځو وينې تيرې شي نو داھم حيض نه بلل كيږي له‬
‫المبلو وروسته به لمونځ كوي ‪,‬روژه به نيسې او له المبلو مخكې جماع ھم ورسره روا‬
‫ده ‪.‬‬
‫فايده ‪ :‬ھر حيض ته تير شوى نژدې حيض عادت بلل كيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه وينې ودريږي وروسته له لسو شواروزو او دكوم لمانځه يواځې دومره‬
‫مھال وو چې تكبير اولى پكې ځاييدو نو لمونځ پرې فرضيږي او قضا به يې راوړي‬
‫‪,‬او جماع له المبلو مخكې ورسره رواكيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه وينې وروسته له عادته له لسو شواروزو مخكې ودريږي او دكوم لمانځه‬
‫دومره وخت پاتې وو چې غسل )سره له اغوستلو دكاليو(او تكبير اولى دواړه پكې‬
‫ځايدل نو ددې مھال لمونځ په ميرمن فرضيږي او قضابه يې ھرو مرو راوړي ‪,‬او‬
‫جماع له المبلو مخكې ورسره روا ده ځكه چې دا حكما پاكه ده و او كه دومره وخت‬
‫وو چې لمونځ او تكبير اولى دواړه نه پكې ځاييدل نو لمونځ نه پرې فرضيږي او‬
‫ترڅوچي يې المبلي نه وي جماع ھم نده ورسره روا ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه وينې له عادته مخكې ودريږي نو ودې المبي لمونځ به كوي ‪,‬روژه به‬
‫نيسي او جماع نه ده ورسره روا ترڅو چې عادت يې تير نه شي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه وينې له لسو شواروزو تيرې شي او دښځې عادت معلوم وو نو دعادت‬
‫شپې يې حيض بلل كيږي او نورې له عادته ډيرې مرض ګڼل كيږي نو دھغو ورځو‬
 ‫دلمانځه قضا به راوړي كومې چې له عادته زياتې وي ‪ .‬او كه يې عادت نه درلود او‬
‫دوينو لومړى ځل وو نو لس شواروزه به حيض بلل كيږي او تردې زياتې به مرض‬
‫بلل كيږي و نو غسل دې وكړي لمونځونه به كوي ‪,‬روژه به نيسي اوله المبلو مخكې‬
‫جماع ورسره روا ده ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه په لومړي ځل يوې ښځې ته يوه ورځ وينه ورغله او څوارلس شپې پاكه وه‬
‫او شپاړلسمه ورځ بيا وينه ورغله نو داټولې شپې وينې بلل كيږي نو لس شپې يې‬
‫حيض او نوري يې مرض ګڼل كيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه عادت درلودونكې ښځې ته له عادته يوه ورځ مخكې وينه ورغله او لس‬
‫شپې پاكه وه او دوولسمه ورځ بيا وينه ورغله او عادت يې دساري په توګه لس شپې‬
‫وو نو پداسې حالت كې به ھغه لس شپې چې ښځې په ظاھري ډول پاكې تيرې كړي‬
‫ھغه پاكې شپې به حيض او ھغه دوه لومړنۍ او آخيرنۍ شپه چې په ظاھره ويني وې‬
‫ھغه دوه ورځې به مرض ګڼل كيږي ‪.‬لنډه داچې دعادت شپې كه پاكې وې او كه وينې‬
‫وې كه په پيل كې وې يا ھم په منځ كې ھغه حيض بلل كيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه پاكي راغله په منځ د دوو وينو كې او داپاكي له پنځلسو شپو لږه وه نو نو‬
‫ھغه پاكي وينې بلل كيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬حايضه ميرمنه كه بيګاه ناپاكه ويده شوه سھار چې راجګه شوه پاكه وه نو‬
‫دماسخوتن دلمانځه قضا به راوړي ‪ .‬وﷲ اعلم باالصواب‬
‫د نفاس مسايل او حکمونه‬
‫مسئله ‪ -‬نفاس ھغو وينو ته وايي چې له ميرمنو څخه له والدته وروسته ځي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬دنفاس لږه موده نده څرګنده ‪ ,‬او زياته موده يې څلويښت شواروزه ده ‪ .‬كه له‬
‫څلويښتو شواروزو نه وينې زياتې شوې او ښځې عادت درلود نو دعادت موده يې‬
‫نفاس ده اوله عادته زياتې شپې يې په مرض كې شمارل كيږي ‪ ,‬ځكه به نو دھغو‬
‫لمونځونو چې دخپل عادت په زياتو شپو كې يې قضاكړي قضايي راوړي ‪.‬‬
‫دساري په توګه ديوې ميرمنې دنفاس عادت ‪ 35‬شپې دي او دې ميرمنې ته له ‪40‬‬
‫شواروزو نه زياته وينه ورغله نو اوس به دا ښځه ‪ 35‬شپې دخپل عادت په بڼه په‬
‫حيض كې شماري او دنورو ورځو دلمونځونو قضايي به راوړي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه په لومړي ځل كومې ميرمنې ته داپيښه وروشي او وينه يې له ‪40‬‬
‫شواروزو زياته شي نو د داسې ميرمنې حكم دادى چې ‪ 40‬شپې به نفاس شميري اوتر‬
‫دې زياتې به مرض ګڼل كيږي ځكه به نو دا المبي او لمونځ به كوي ‪,‬روژه به نيسي‬
‫او له المبلو مخكې جماع ھم ورسره روا ده ‪.‬‬
‫مسئله ‪-‬دلمانځه په نه كولو او دروژې په نه نيولو او دجماع په نه كولو كې دنفاس حكم‬
‫دحيض دحكم په څير دى ‪,‬البته كه كومه ميرمنه دنفاس په موده كي ‪ 15‬شپې پاكه شوه‬
‫او بيا يوه ورځ وينه ورغله نو دا ‪ 15‬ورځې ھم په نفاس كې شمارل كيږي نه په پاكي‬
‫كې ‪.‬وعليه الفتوى ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه كومې ميرمنې ته يوه ورځ وينه ورغله او ‪ 38‬شپې پاكه وه بيا بله ورځ بيا‬
 ‫وينه ورغله نو داټوله موده په نفاس كې شمارل كيږي ‪.‬‬
‫مسئله ‪ -‬كه يوې ميرمنې يوه ټكړه وزيږوله او ھغې يوشى درلودل لكه الس ‪,‬يا پښه ‪,‬يا‬
‫نوكونه ‪,‬يا ويښتان‪,‬يا ګوته نو دا ټكړه داوالد په حكم كې راځي او له دې وروسته كومې‬
‫وينې چې راځي په ھغې دنفاس حكمونه جاري كيږي ‪,‬او كه يې كومه نښانه نه وه نو‬
‫بيا به ګورو چې آيا دا وينه درې شواروزه جاري وه كه نه او آيا تردې وينو مخكې دې‬
‫ميرمنې طھر صحيح يعنې پوره پنځلس ورځې پاكې تيري كړي كه نه كه دا دواړه‬
‫حالتونه موجود وو وينه ھم لږ تر لږه درې شواروزه روانه وه او له دې وينې مخكې‬
‫ميرمنې طھر صحيح ھم تير كړى وو نو بيا پدې وينو دحيض احكام جاري كيږي او‬
‫كه له نومړو شرطونو نه كوم يو ھم نه وو نو بيا دا وينې مرض ګڼل كيږي او دحيض‬
‫حكمونه ھم نه ورباندې جاري كيږي ‪.‬‬
‫د زكات وجوب‬
‫زكات ياخو په لغت کې پاكي ته وايي نو زكات ته ھم ځكه زكات وايي چې په وركولو‬
‫سره يې پاتې مال او شتمني پاكېږي ‪ ,‬او ياھم زكات زياتوالي ته ويل كيږي نو زكات‬
‫ته ھم ځكه زكات وايي چې دﷲ تعالى له لورې دفرض كړای شوې برخې په وركولو‬
‫سره دمال نوره برخه زياتيږي ‪.‬‬
‫په قرآنكريم کې پالونكي څښتن جل جالله زكات نژدې په ‪ 34‬ځايونو کې دلمانځه تر‬
‫څنګ ذكر كړى ‪ .‬او فرمايلي يې دي چې ‪:‬‬
‫ُوا َم َع الرﱠا ِك ِعينَ ]البقرة ‪ - 43 :‬ژباړه ‪ :‬او سم‬ ‫وا ال ﱠز َكاةَ َوارْ َكع ْ‬
‫صالَةَ َوآتُ ْ‬ ‫وا ال ﱠ‬ ‫‪َ -1‬وأَقِي ُم ْ‬
‫قائموۍ )په ښه ترتيب سره اداكوۍ ( لمونځ اووركوۍ زكات او ركوع وكړۍ سره له‬
‫ركوع كوونكو )لمونځ كوونكو مسلمانانو( ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬
‫ﷲ َوبِال َوالِ َد ْي ِن إِحْ َسانا َو ِذي القرْ بَى‬‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ﱠ‬
‫يل الَ تَ ْعبُ ُدونَ إِال َ‬ ‫ق بَنِي إِ ْس َرائِ َ‬‫‪َ -2‬وإِ ْذ أَ َخ ْذنَا ِميثَا َ‬
‫صالَةَ َوآتُ ْ‬
‫وا ال ﱠز َكاةَ ثُ ﱠم تَ َولﱠ ْيتُ ْم إِالﱠ قَلِيالً‬ ‫اس ُحسْنا ً َوأَقِي ُم ْ‬
‫وا ال ﱠ‬ ‫وا لِلنﱠ ِ‬ ‫َو ْاليَتَا َمى َو ْال َم َسا ِكي ِن َوقُولُ ْ‬
‫ْرضُونَ ]البقرة ‪ 83 :‬ژباړه ‪) :‬او ياد كړه ھغه وخت اى محمده ( چې‬ ‫ﱢمن ُك ْم َوأَنتُم ﱢمع ِ‬
‫واخيست مونږه ټينګه ژمنه له بني اسرائيلو نه چې عبادت مه كوئ مګر يواځې دﷲ او‬
‫)نيكي كوئ ( له مور او پالرسره ‪,‬او له خاوندانو دخپلوۍ سره ‪,‬او له يتيمانو سره ‪,‬او‬
‫له مسكينانو سره او وايئ خلكو ته ښې خبري ‪,‬او سم قائموئ لمونځ اووركوئ زكات ‪.‬‬
‫بيا وګرځيدئ تاسې )له دې ژمنې ( مګر )ونه ګرځيدل( لږ له تاسې څخه حال داچې ھم‬
‫دا تاسي مخ اړوونكي ياست )له الھي احكامونه ‪(.‬‬

‫ھمداراز دا الندې آيتونه ھم دزكات دفرضيت په اړه راغلي دي ‪:‬‬

‫وا ألَنفُ ِس ُكم ﱢم ْن َخي ٍْر تَ ِج ُدوهُ ِعن َد ّ‬

‫ﷲِ إِ ﱠن ّ َ‬
‫ﷲ بِ َما‬ ‫وا ال ﱠز َكاةَ َو َما تُقَ ﱢد ُم ْ‬
‫صالَةَ َوآتُ ْ‬ ‫وا ال ﱠ‬ ‫‪َ -3‬وأَقِي ُم ْ‬
‫صي ٌر ]البقرة ‪[110 :‬‬ ‫تَ ْع َملُونَ بَ ِ‬
‫ا‰ِ َو ْاليَوْ ِم‬‫ب َولَـ ِك ﱠن ْالبِ ﱠر َم ْن آ َمنَ بِ ّ‬
‫ق َو ْال َم ْغ ِر ِ‬
‫وا ُوجُوھَ ُك ْم قِبَ َل ْال َم ْش ِر ِ‬ ‫ْس ْالبِ ﱠر أَن تُ َو ﱡل ْ‬‫‪ َ◌◌ّ - 4‬لي َ‬
‫ال َعلَى ُحبﱢ ِه َذ ِوي ْالقُرْ بَى َو ْاليَتَا َمى َو ْال َم َسا ِكينَ‬ ‫ب َوالنﱠبِيﱢينَ َوآتَى ْال َم َ‬ ‫اآل ِخ ِر َو ْال َمآلئِ َك ِة َو ْال ِكتَا ِ‬
 ‫ب َوأَقَا َم الصﱠالةَ َوآتَى ال ﱠز َكاةَ َو ْال ُموفُونَ بِ َع ْھ ِد ِھ ْم إِ َذا‬‫َوا ْبنَ ال ﱠسبِي ِل َوالسﱠآئِلِينَ َوفِي ال ﱢرقَا ِ‬
‫ص َدقُوا َوأُولَـئِ َ‬ ‫س أُولَـئِ َ‬ ‫ْ‬ ‫وا َوالصﱠابِ ِرينَ فِي ْالبَأْ َساء وال ﱠ‬
‫ك ھُ ُم‬ ‫ك الﱠ ِذينَ َ‬ ‫ضرﱠاء َو ِحينَ ْالبَأ ِ‬ ‫عَاھَ ُد ْ‬
‫ْال ُمتﱠقُونَ ]البقرة ‪177 :‬‬

‫صالَةَ َوآتَ ُو ْا ال ﱠز َكاةَ لَھُ ْم أَجْ ُرھُ ْم ِعن َد َربﱢ ِھ ْم‬ ‫ت َوأَقَا ُم ْ‬
‫وا ال ﱠ‬ ‫وا َو َع ِملُ ْ‬
‫وا الصﱠالِ َحا ِ‬ ‫‪-5‬إِ ﱠن الﱠ ِذينَ آ َمنُ ْ‬
‫ف َعلَ ْي ِھ ْم َوالَ ھُ ْم يَحْ َزنُونَ ]البقرة ‪[277 :‬‬ ‫َوالَ َخوْ ٌ‬

‫ب َعلَ ْي ِھ ُم‬ ‫صالَةَ َوآتُ ْ‬

‫وا ال ﱠز َكاةَ فَلَ ﱠما ُكتِ َ‬ ‫وا ال ﱠ‬ ‫وا أَ ْي ِديَ ُك ْم َوأَقِي ُم ْ‬
‫‪-6‬أَلَ ْم تَ َر إِلَى الﱠ ِذينَ قِي َل لَھُ ْم ُكفﱡ ْ‬
‫ت َعلَ ْينَا‬ ‫ﷲِ أَوْ أَ َش ﱠد َخ ْشيَةً َوقَالُ ْ‬
‫وا َربﱠنَا لِ َم َكتَ ْب َ‬ ‫اس َك َخ ْشيَ ِة ّ‬ ‫ق ﱢم ْنھُ ْم يَ ْخ َشوْ نَ النﱠ َ‬ ‫ْالقِتَا ُل إِ َذا فَ ِري ٌ‬
‫ظلَ ُمونَ‬‫ب قُلْ َمتَا ُع ال ﱠد ْنيَا قَلِي ٌل َواآل ِخ َرةُ َخ ْي ٌر لﱢ َم ِن اتﱠقَى َوالَ تُ ْ‬ ‫ْالقِتَا َل لَوْ ال أَ ﱠخرْ تَنَا إِلَى أَ َج ٍل قَ ِري ٍ‬
‫فَتِيالً ]النساء ‪[77 :‬‬

‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ك‬‫نز َل ِمن قَ ْبلِ َ‬‫نز َل إِلَيكَ َو َما أ ِ‬ ‫‪-7‬لﱠـ ِك ِن الرﱠا ِس ُخونَ فِي ْال ِع ْل ِم ِم ْنھُ ْم َو ْال ُم ْؤ ِمنُونَ ي ُْؤ ِمنُونَ بِ َما أ ِ‬
‫ا‰ِ َو ْاليَوْ ِم اآل ِخ ِر أُوْ لَـئِكَ َسنُ ْؤتِي ِھ ْم أَجْ راً‬
‫صالَةَ َو ْال ُم ْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َو ْال ُم ْؤ ِمنُونَ بِ ّ‬
‫َو ْال ُمقِي ِمينَ ال ﱠ‬
‫َع ِظيما ً ]النساء ‪[162 :‬‬

‫ﷲُ إِنﱢي َم َع ُك ْم لَئِ ْن‬ ‫ق بَنِي إِ ْس َرائِي َل َوبَ َع ْثنَا ِمنھُ ُم ْاثنَ ْي َع َش َر نَقِيبا ً َوقَا َل ّ‬‫ﷲُ ِميثَا َ‬ ‫‪َ -8‬ولَقَ ْد أَ َخ َذ ّ‬
‫ﷲَ قَرْ ضا ً َح َسنا ً ﱠألُ َكفﱢ َر ﱠن‬ ‫صالَةَ َوآتَ ْيتُ ُم ال ﱠز َكاةَ َوآ َمنتُم بِ ُر ُسلِي َو َع ﱠزرْ تُ ُموھُ ْم َوأَ ْق َرضْ تُ ُم ّ‬ ‫أَقَ ْمتُ ُم ال ﱠ‬
‫ك ِمن ُك ْم فَقَ ْد َ‬
‫ض ﱠل‬ ‫ت تَجْ ِري ِمن تَحْ تِھَا األَ ْنھَا ُر فَ َمن َكفَ َر بَ ْع َد َذلِ َ‬ ‫عَن ُك ْم َسيﱢئَاتِ ُك ْم َوألُ ْد ِخلَنﱠ ُك ْم َجنﱠا ٍ‬
‫َس َواء ال ﱠسبِي ِل ]المائدة ‪[12 :‬‬

‫صالَةَ َوي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َوھُ ْم َرا ِكعُونَ‬ ‫ﷲُ َو َرسُولُهُ َوالﱠ ِذينَ آ َمنُ ْ‬
‫وا الﱠ ِذينَ يُقِي ُمونَ ال ﱠ‬ ‫‪-9‬إِنﱠ َما َولِيﱡ ُك ُم ّ‬
‫]المائدة ‪[55 :‬‬

‫صيبُ بِ ِه َم ْن‬ ‫ك قَا َل َع َذابِي أُ ِ‬ ‫‪َ -10‬وا ْكتُبْ لَنَا فِي ھَـ ِذ ِه ال ﱡد ْنيَا َح َسنَةً َوفِي اآل ِخ َر ِة إِنﱠا ھُ ْدنَـا إِلَ ْي َ‬
‫ت ُك ﱠل َش ْي ٍء فَ َسأ َ ْكتُبُھَا لِلﱠ ِذينَ يَتﱠقُونَ َوي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكـاةَ َوالﱠ ِذينَ ھُم بِآيَاتِنَا‬ ‫أَ َشاء َو َرحْ َمتِي َو ِس َع ْ‬
‫ي ُْؤ ِمنُونَ ]األعراف ‪[156 :‬‬

‫صرُوھُ ْم‬‫ْث َو َجدتﱡ ُموھُ ْم َو ُخ ُذوھُ ْم َواحْ ُ‬ ‫وا ْال ُم ْش ِر ِكينَ َحي ُ‬
‫‪- 11‬فَإ ِ َذا ان َسلَ َخ األَ ْشھُ ُر ْال ُح ُر ُم فَا ْقتُلُ ْ‬
‫ﷲ َغفُو ٌر‬ ‫صالَةَ َوآتَ ُو ْا ال ﱠز َكاةَ فَ َخلﱡ ْ‬
‫وا َسبِيلَھُ ْم إِ ﱠن ّ َ‬ ‫ُوا َوأَقَا ُم ْ‬
‫وا ال ﱠ‬ ‫ص ٍد فَإِن تَاب ْ‬ ‫وا لَھُ ْم ُك ﱠل َمرْ َ‬‫َوا ْق ُع ُد ْ‬
‫ﱠر ِحي ٌم ]التوبة ‪[5 :‬‬

‫صالَةَ َوآتَ ُو ْا ال ﱠز َكاةَ فَإ ِ ْخ َوانُ ُك ْم فِي الدﱢي ِن َونُفَصﱢ ُل اآليَا ِ‬

‫ت لِقَوْ ٍم‬ ‫ُوا َوأَقَا ُم ْ‬
‫وا ال ﱠ‬ ‫‪-12‬فَإِن تَاب ْ‬
‫يَ ْعلَ ُمونَ ]التوبة ‪[11 :‬‬
 ‫اآلخ ِر َوأَقَا َم ال ﱠ‬
‫صالَةَ َوآتَى ال ﱠز َكاةَ َولَ ْم يَ ْخ َ‬
‫ش‬ ‫ا‰ِ َو ْاليَوْ ِم ِ‬
‫ﷲ َم ْن آ َمنَ بِ ّ‬
‫‪-13‬إِنﱠ َما يَ ْع ُم ُر َم َسا ِج َد ّ ِ‬
‫وا ِمنَ ْال ُم ْھتَ ِدينَ ]التوبة ‪[18 :‬‬ ‫ك أَن يَ ُكونُ ْ‬ ‫ﷲ فَ َع َسى أُوْ لَـئِ َ‬ ‫إِالﱠ ّ َ‬

‫ْض يَأْ ُمرُونَ بِ ْال َم ْعر ِ‬

‫ُوف َويَ ْنھَوْ نَ َع ِن ْال ُمن َك ِر‬ ‫ضھُ ْم أَوْ لِيَاء بَع ٍ‬ ‫‪َ - 14‬و ْال ُم ْؤ ِمنُونَ َو ْال ُم ْؤ ِمنَ ُ‬
‫ات بَ ْع ُ‬
‫َزي ٌز‬‫ﷲَ ع ِ‬ ‫ﷲُ إِ ﱠن ّ‬ ‫ﷲ َو َرسُولَهُ أُوْ لَـئِ َ‬
‫ك َسيَرْ َح ُمھُ ُم ّ‬ ‫صالَةَ َوي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َويُ ِطيعُونَ ّ َ‬ ‫َويُقِي ُمونَ ال ﱠ‬
‫َح ِكي ٌم ]التوبة ‪[71 :‬‬

‫‪-15‬فَأ َ َر ْدنَا أَن يُ ْب ِدلَھُ َما َر ﱡبھُ َما َخيْراً ﱢم ْنهُ َز َكاةً َوأَ ْق َر َ‬
‫ب رُحْ ما ً ]الكھف ‪[81 :‬‬

‫‪َ - 16‬و َحنَانا ً ﱢمن لﱠ ُدنﱠا َو َز َكاةً َو َكانَ تَقِيّا ً ]مريم ‪[13 :‬‬

‫ت َحيّا ً ]مريم ‪[31 :‬‬ ‫نت َوأَوْ َ‬

‫صانِي بِالص َﱠال ِة َوال ﱠز َكا ِة َما ُد ْم ُ‬ ‫‪َ -17‬و َج َعلَنِي ُمبَا َركا ً أَ ْينَ َما ُك ُ‬

‫‪َ -18‬و َكانَ يَأْ ُم ُر أَ ْھلَهُ بِالص َﱠال ِة َوال ﱠز َكا ِة َو َكانَ ِعن َد َربﱢ ِه َمرْ ِ‬
‫ضيّا ً ]مريم ‪[55 :‬‬

‫‪َ -19‬و َج َع ْلنَاھُ ْم أَئِ ﱠمةً يَ ْھ ُدونَ بِأ َ ْم ِرنَا َوأَوْ َح ْينَا إِلَ ْي ِھ ْم فِ ْع َل ْال َخ ْي َرا ِ‬
‫ت َوإِقَا َم الص َﱠال ِة َوإِيتَاء ال ﱠز َكا ِة‬
‫َو َكانُوا لَنَا عَابِ ِدينَ ]األنبياء ‪[73 :‬‬

‫ض أَقَا ُموا الص َﱠالةَ َوآتَ ُوا ال ﱠز َكاةَ َوأَ َمرُوا بِ ْال َم ْعر ِ‬
‫ُوف َونَھَوْ ا‬ ‫‪-20‬الﱠ ِذينَ إِن ﱠم ﱠكنﱠاھُ ْم فِي ْاألَرْ ِ‬
‫ُ‬
‫ور ]الحج ‪[41 :‬‬ ‫َع ِن ْال ُمن َك ِر َو ِ ﱠ‰ِ عَاقِبَةُ ْاأل ُم ِ‬

‫ج ﱢملﱠةَ أَبِي ُك ْم‬‫ق ِجھَا ِد ِه ھُ َو اجْ تَبَا ُك ْم َو َما َج َع َل َعلَ ْي ُك ْم فِي الدﱢي ِن ِم ْن َح َر ٍ‬
‫ﷲ َح ﱠ‬‫‪َ -21‬و َجا ِھ ُدوا فِي ﱠ ِ‬
‫إِ ْب َرا ِھي َم ھُ َو َس ﱠما ُك ُم ْال ُم ْسلِمينَ ِمن قَ ْب ُل َوفِي ھَ َذا لِيَ ُكونَ ال ﱠرسُو ُل َش ِھيداً َعلَ ْي ُك ْم َوتَ ُكونُوا ُشھَدَاء‬
‫ا‰ِ ھُ َو َموْ َال ُك ْم فَنِ ْع َم ْال َموْ لَى َونِ ْع َم‬ ‫اس فَأَقِي ُموا الص َﱠالةَ َوآتُوا ال ﱠز َكاةَ َوا ْعتَ ِ‬
‫ص ُموا بِ ﱠ‬ ‫َعلَى النﱠ ِ‬
‫صي ُر ]الحج ‪[78 :‬‬ ‫النﱠ ِ‬

‫‪َ -22‬والﱠ ِذينَ ھُ ْم لِل ﱠز َكا ِة فَا ِعلُونَ ]المؤمنون ‪[4 :‬‬

‫ت ال ﱠش ْيطَا ِن فَإِنﱠهُ يَأْ ُم ُر‬‫ان َو َمن يَتﱠبِ ْع ُخطُ َوا ِ‬‫ت ال ﱠش ْيطَ ِ‬ ‫‪-23‬يَا أَيﱡھَا الﱠ ِذينَ آ َمنُوا َال تَتﱠبِعُوا ُخطُ َوا ِ‬
‫ﷲ َعلَ ْي ُك ْم َو َرحْ َمتُهُ َما َز َكا ِمن ُكم ﱢم ْن أَ َح ٍد أَبَداً َولَ ِك ﱠن ﱠ‬
‫ﷲَ‬ ‫بِ ْالفَحْ َشاء َو ْال ُمن َك ِر َولَوْ َال فَضْ ُل ﱠ ِ‬
‫ﷲُ َس ِمي ٌع َعلِي ٌم ]النور ‪[21 :‬‬ ‫يُ َز ﱢكي َمن يَ َشا ُء َو ﱠ‬

‫‪ِ -24‬ر َجا ٌل ﱠال تُ ْل ِھي ِھ ْم تِ َجا َرةٌ َو َال بَ ْي ٌع عَن ِذ ْك ِر ﱠ ِ‬

‫ﷲ َوإِقَ ِام الص َﱠال ِة َوإِيتَاء ال ﱠز َكا ِة يَ َخافُونَ يَوْ ما ً‬
‫ْصا ُر ]النور ‪[37 :‬‬ ‫تَتَقَلﱠبُ فِي ِه ْالقُلُوبُ َو ْاألَب َ‬
 ‫‪َ -25‬وأَقِي ُموا الص َﱠالةَ َوآتُوا ال ﱠز َكاةَ َوأَ ِطيعُوا ال ﱠرس َ‬
‫ُول لَ َعلﱠ ُك ْم تُرْ َح ُمونَ ]النور ‪[56 :‬‬

‫‪-26‬الﱠ ِذينَ يُقِي ُمونَ الص َﱠالةَ َوي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َوھُم بِ ْاآل ِخ َر ِة ھُ ْم يُوقِنُونَ ]النمل ‪[3 :‬‬

‫‪َ -27‬و َما آتَ ْيتُم ﱢمن رﱢبا ً لﱢيَرْ ب َُو فِي أَ ْم َوا ِل النﱠ ِ‬
‫اس فَ َال يَرْ بُو ِعن َد ﱠ ِ‬
‫ﷲ َو َما آتَ ْيتُم ﱢمن َز َكا ٍة تُ ِري ُدونَ‬
‫ك ھُ ُم ْال ُمضْ ِعفُونَ ]الروم ‪[39 :‬‬ ‫ﷲ فَأُوْ لَئِ َ‬
‫َوجْ هَ ﱠ ِ‬

‫‪-28‬الﱠ ِذينَ يُقِي ُمونَ الص َﱠالةَ َوي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َوھُم بِ ْاآل ِخ َر ِة ھُ ْم يُوقِنُونَ ]لقمان ‪[4 :‬‬

‫‪َ -29‬وقَرْ نَ فِي بُيُوتِ ُك ﱠن َو َال تَبَرﱠجْ نَ تَبَرﱡ َج ْال َجا ِھلِيﱠ ِة ْاألُولَى َوأَقِ ْمنَ الص َﱠالةَ َوآتِينَ ال ﱠز َكاةَ‬
‫ط ِھيراً‬‫طھ َﱢر ُك ْم تَ ْ‬ ‫س أَ ْھ َل ْالبَ ْي ِ‬
‫ت َويُ َ‬ ‫ﷲُ لِي ُْذ ِھ َ‬
‫ب عَن ُك ُم ال ﱢرجْ َ‬ ‫َوأَ ِط ْعنَ ﱠ‬
‫ﷲَ َو َرسُولَهُ إِنﱠ َما ي ُِري ُد ﱠ‬
‫]األحزاب ‪[33 :‬‬

‫‪-30‬الﱠ ِذينَ َال ي ُْؤتُونَ ال ﱠز َكاةَ َوھُم بِ ْاآل ِخ َر ِة ھُ ْم َكافِرُونَ ]فصلت ‪[7 :‬‬

‫ﷲُ َعلَ ْي ُك ْم فَأَقِي ُموا‬ ‫ت فَإ ِ ْذ لَ ْم تَ ْف َعلُوا َوتَ َ‬

‫اب ﱠ‬ ‫‪-31‬أَأَ ْشفَ ْقتُ ْم أَن تُقَ ﱢد ُموا بَ ْينَ يَ َديْ نَجْ َوا ُك ْم َ‬
‫ص َدقَا ٍ‬
‫ﷲُ َخبِي ٌر بِ َما تَ ْع َملُونَ ]المجادلة ‪[13 :‬‬ ‫ﷲ َو َرسُولَهُ َو ﱠ‬ ‫الص َﱠالةَ َوآتُوا ال ﱠز َكاةَ َوأَ ِطيعُوا ﱠ َ‬
‫ك يَ ْعلَ ُم أَنﱠكَ تَقُو ُم أَ ْدنَى ِمن ثُلُثَ ِي اللﱠ ْي ِل َونِصْ فَهُ َوثُلُثَهُ َوطَائِفَةٌ ﱢمنَ الﱠ ِذينَ َم َعكَ َو ﱠ‬
‫ﷲُ‬ ‫‪-32‬إِ ﱠن َربﱠ َ‬
‫اب َعلَ ْي ُك ْم فَا ْق َر ُؤوا َما تَيَس َﱠر ِمنَ ْالقُرْ آ ِن َعلِ َم أَن‬
‫يُقَ ﱢد ُر اللﱠ ْي َل َوالنﱠھَا َر َعلِ َم أَن لﱠن تُحْ صُوهُ فَتَ َ‬
‫ﷲ َوآ َخرُونَ‬ ‫ض يَ ْبتَ ُغونَ ِمن فَضْ ِل ﱠ ِ‬ ‫ضى َوآ َخرُونَ يَضْ ِربُونَ فِي ْاألَرْ ِ‬ ‫ون ِمن ُكم ﱠمرْ َ‬ ‫َسيَ ُك ُ‬
‫ﷲ فَا ْق َر ُؤوا َما تَيَ ﱠس َر ِم ْنهُ َوأَقِي ُموا الص َﱠالةَ َوآتُوا ال ﱠز َكاةَ َوأَ ْق ِرضُوا ﱠ‬
‫ﷲَ‬ ‫يل ﱠ ِ‬ ‫يُقَاتِلُونَ فِي َسبِ ِ‬
‫ﷲِ ھُ َو َخيْراً َوأَ ْعظَ َم أَجْ راً‬
‫قَرْ ضا ً َح َسنا ً َو َما تُقَ ﱢد ُموا ِألَنفُ ِس ُكم ﱢم ْن َخي ٍْر تَ ِج ُدوهُ ِعن َد ﱠ‬
‫ﱠحي ٌم ]الم ّز ﱢمل ‪[20 :‬‬ ‫ﷲَ َغفُو ٌر ر ِ‬ ‫ﷲَ إِ ﱠن ﱠ‬ ‫َوا ْستَ ْغفِرُوا ﱠ‬

‫‪-33‬قَ ْد أَ ْفلَ َح َمن َز ﱠكاھَا ]الشمس ‪[9 :‬‬

‫‪َ -34‬و َما أ ُ ِمرُوا إِ ﱠال لِيَ ْعبُ ُدوا ﱠ‬

‫ﷲَ ُم ْخلِ ِ‬
‫صينَ لَهُ ال ﱢدينَ ُحنَفَاء َويُقِي ُموا الص َﱠالةَ َوي ُْؤتُوا ال ﱠز َكاةَ‬
‫ين ْالقَيﱢ َم ِة ]البينة ‪[5 :‬‬ ‫ك ِد ُ‬ ‫َو َذلِ َ‬

‫ھمداراز په مباركو نبوي احاديثو کې ھم دزكات د وركړې حكمونه شوي دي ‪.‬له‬

‫حضرت عبدﷲ بن عمر )رض( نه روايت دی چې رسول ﷲ صلى ﷲ علھي وسلم‬
‫فرمايلي چې داسالم بنسټ په پنځو خبرو ښودل شوى ‪-١‬كلمه ‪:‬چې له ﷲ تعالى نه پرته‬
‫نور ھيڅوك اليق دعبادت نشته او محمد )صلى ﷲ عليه وسلم( دﷲ تعالى بنده او‬
‫رسول دى ‪-٢,‬دلمونځ اداكول ‪-٣,‬دزكات اداكول ‪- ۴,‬دبيت ﷲ حج ‪ ,‬او‪- ۴‬درمضان‬
 ‫دمياشتې روژې ‪ -.‬بخاري او مسلم ‪-.‬‬

‫حضرت عبدﷲ بن عباس رضي ﷲ عنه وايي كله چې رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم‬
‫حضرت معاذ بن جبل رضي ﷲ عنه يمن ته دامير په توګه ورواستاوه نو ورته يې و‬
‫فرمايل ‪ :‬چې ھلته والړشې نو خلك داسالم لورې ته رابوله ‪,‬او ھغوی ته وايه چې‬
‫داسالم لپاره تر ټولو لومړى د دې اقرار اړين دى چې ﷲ تعالى يودى او له ھغه پرته‬
‫ھيڅوك دعبادت وړ نه دی ‪,‬او زه )محمد صلى ﷲ عليه وسلم( دخدای رسول يم ‪,‬كه‬
‫ھغوی ستا دا خبره ومني نو بيا ورته ووايه چې ‪ :‬ﷲ تعالى په شپه اوورځ کې په تاسې‬
‫باندې پنځه لمونځونه ھم فرض كړي دي ‪,‬كه دا خبره ھم ھغوی ومنله نو بيا ورته‬
‫ووايه چې ‪ :‬ﷲ تعالى په تاسې زكات ھم فرض كړى دى ‪,‬چې ستاسې له شتمنو به‬
‫اخستل كيږي او په غريبانو به مو ويشل كيږي ‪) .‬بخاري او مسلم( ‪.‬‬

‫له حضرت عبدﷲ بن عمر رضي ﷲ عنه څخه روايت دى چې رسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم فرمايلي ‪ :‬ماته امر شوى چې ترھغو له خلكو سره وجنګېږم ترڅو ھغوی‬
‫دا شاھدي ورنكړي چې خدای جل جالله يودى او محمد دﷲ تعالى رسول دى ‪,‬او‬
‫لمونځ قائم نكړي‪ ,‬او زكات ورنكړي ‪ ,‬خو كله چې ھغوی كلمه ووايي ‪ ,‬لمونځ ادا كړي‬
‫زكات وركړي نو بيا زما له لورې دھغوی ځانونه او مالونه خوندي كيږي له ھغه‬
‫وروسته به داسالم غو ښتنې له دوی نه پوره كول كيږي او دنوروورځوحساب په‬
‫كتاب ﷲ کې دى ‪).‬بخاري او مسلم(‬
‫حضرت ابو ايوب انصاري رضي ﷲ عنه وايي چې ‪ :‬يو سړى درسول ﷲ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم حضورته راغى او عرض يې وكړ چې ‪ :‬ماته داسې كړۀ راوښيه چې جنت‬
‫ته دننوتلو المل وي ‪ ,‬رسول ﷲ صلى ﷲ عليه وسلم ورته وفرمايل ‪ :‬دﷲ تعالى بنده‬
‫ګي كوه ‪,‬له ﷲ تعالى سره څوك شريك مه نيسه ‪,‬لمونځ كوه ‪,‬زكات وركوه ‪,‬او صله‬
‫رحمي كوه) ‪ .‬بخاري او مسلم ‪( .‬‬
‫حضرت جرير بن بن عبدﷲ رضي اله عنه فرمايي چې ‪ :‬ما له رسول ‰ صلى ﷲ‬
‫عليه وسلم سره دلمونځ په ا داكولو ‪,‬دزكات په وركولواو ھر مسلمان ته په ښو غوښتلو‬
‫باندې بيعت كړى وو ‪) .‬بخاري او مسلم ‪( .‬‬
‫كه څه ھم دزكات دفرضيت په اړه نور ھم ډير احاديث راغلي دي خو مونږ په پورتنيو‬
‫حديثونو باندې بسنه كوو ‪.‬‬
‫دزكات داداكولو بيان‬
‫لومړۍ مسئله ‪:‬‬
‫كله چې په مال باندې كال تير شي نو په سمالسي ډول دې زكات ادا شي ‪ ,‬ځكه چې په‬
‫غوره كار كې ځنډ كول ښه خبره نده ‪ ,‬ھسې نه چې خدای مكړه ناببره مرګ راشي او‬
‫دزكات دنه ادا كولو ګناه دانسان پر غاړه پاتې شي ‪,‬كه چيرې دكال له پوره كيدو سره‬
‫سم زكات ادا نه كړل شو نو بيا دې په راتلونكي كال كې دلومړني كال دزكات دنه‬
 ‫اداكولو له امله په توبې ايستلو سربېره ددواړو كلونو زكات په يو وار ادا كړي ‪.‬لنډه‬
‫داچې په ژوند كې دې ھرو مرو پاتې زكات اداكړې او دا وجيبه دې پر ځان باندې نه‬
‫پرٻږدي ‪.‬‬

‫دويمه مسئله ‪:‬‬

‫دټول مال څلوٻښتمه برخه وركول په زكات كې اړين دي يانې په سلو كې دوه نيمې‬
‫روپۍ او په څلوٻښتو كې يوه روپۍ ‪.‬‬
‫‪ -٣‬مسكين )بې وسه ( ته دمال دوركولو پر مھال دې په زړه كې ھرو مرو دا ور‬
‫وګرځوي چې زه دا مال دزكات په بڼه وركوم ‪ ,‬كه يې داسې نيت نه وي كړى او ھسې‬
‫يې مال فقير ته وركړى وي نو بيا زكات نه ادا كېږي له سره يې ادا كول اړين بلل‬
‫كېږي ‪ ،‬البته دوركړل شوي مال به ځانته اجر او ثواب وركول كېږي ‪.‬‬

‫څلورمه مسئله ‪:‬‬

‫كه يې مسكين ته دمال دوركولو پر مھال نيت نه وو كړى نو تر كومه مھاله چې ھغه‬
‫مال دفقير په الس كې وي تر ھغو دزكات وركوونكي له لورې نيت پكې سم ) صحيح‬
‫( دى او كه يې اوس نيت وكړ ھم زكات ادا كېږي ‪,‬خو كه فقير ھغه مال خرڅ‬
‫)مصرف ( كړى وي نو بيا دنيت كولو ھيڅ اعتبار ھم نشته بلكې له نوي سره به زكات‬
‫وركوي‪.‬‬

‫پينځمه مسئله ‪:‬‬

‫كه چا له خپله ماله يوه برخه فقيرته دزكات په نيت له نوره ماله را جال كړه او ويې‬
‫ويل چې فقير ته به يې دزكات په بڼه وركوم بيا يې ھغه كوم فقيرته وركړخو ھغه مھال‬
‫يې نيت ھير شو نو بيا ھم زكات ادا شو ‪ ,‬البته كه يې دجال كولو پر مھال دزكات نيت‬
‫په ھغه مال كې نه و كړى نو بيا يې زكات ھم نه ادا كيده ‪.‬‬

‫شپږمه مسئله ‪:‬‬

‫دزكات په وركړه كې زكات وركوونكي ته اختيار دى چې دزكات ټولې روپۍ يوه‬
‫مسكين ته وركوي او كه يې په څو مسكينانو وٻشي ‪ ,‬ھمداراز كه وغواړي چې ټولې‬
‫روپۍ په يوه ورځ چاته وركړي او كه وغواړي لږې لږې روپۍترڅو مياشتوھم‬
‫مسكينانو ته وركوالی شي ‪.‬‬

‫اوومه مسئله ‪:‬‬

‫غوره داده چې مسكين ته دومره روپۍ وركړي چې لږ تر لږه يې ديوې ورځې كار خو‬
‫پرې وشي ‪,‬اوپدې ورځ له چا څخه بسپنې اخيستلو ته اړ نه شي ‪.‬‬
 ‫اتمه مسئله ‪:‬‬
‫يوه مسكين ته دومره مال وركول چې د ډير والي له امله يې په مسكين زكات فرض‬
‫شي مكروه دي ‪ ,‬خو كه بيا ھم فقير ته چادومره مال وركړ نوزكات يې ادا كېږي ‪ ,‬او‬
‫تردې لږ مال وركول بې له كراھيته روادي ‪.‬‬

‫نھمه مسئله ‪:‬‬

‫كه كومه ميرمن چې تنګالسي يې ټولو ته څرګنده وي يا ھم دپور په نه ادا كولو كې‬
‫وتلې وي چاته دپور غوښتلو په موخه راشي نو زكات وركوونكى ھغي ته دپور په‬
‫نامه دزكات پيسې وركوالی شي البته په زړه كې به يې دا وي چې زه دا روپۍ دې‬
‫ميرمنې ته دزكات په بڼه وركوم نو زكات ادا كېږي ‪ ,‬كه څه ھم دغه ميرمن به دا فكر‬
‫كوي چې ګواكې ھغې ته دا پيسې دپور په توګه وركړل شوي دي ‪.‬‬

‫لسمه مسئله ‪:‬‬

‫كه چاته دجايزې په توګه روپۍ وركړل شي او په زړه كې يې دا تيره شوې وي چې‬
‫زه دزكات روپۍ وركوم نو بيا ھم زكات ادا كېږي ‪.‬‬

‫يوولسمه مسئله ‪:‬‬

‫كه دزكات وركوونكي په كوم مسكين باندې دساري په توګه لس روپۍ پور باندې وې‬
‫نو زكات وركوونكى دا روپۍ دزكات په بڼه مسكين ته نشي وربښالی ‪ ,‬البته كه يې‬
‫لس روپۍ زكات مسكين ته وركړې او بيا يې بيرته له مسكين نه دخپل پور په بدله‬
‫واخيستې نو دا روا دي ‪ ,‬او زكات ھم ادا كيږي ‪.‬‬

‫دوولسمه مسئله ‪:‬‬

‫كه له چا سره دساري په توګه دسپينو زرو دومره ګيڼه ) ګاڼه ( وي چې له امله يې‬
‫دساري په توګه په ھغه سړ ي باندې دسپينو زرو درې تولې زكات وركول واجبيږي ‪,‬‬
‫او په بازار كې دساري په توګه ددريو تولو سپينو زرو بيه دوه روپۍ ده نو دا سړى‬
‫اوس د دريو تولو سپينو زرو په ځای دھغو بيه )دوه روپۍ( نشي وركوالی ‪,‬ځكه چې د‬
‫دووروپو وزن د دريو تولو سره برابر ندى ‪ ,‬او دسپينو زرو په زكات كې كه سپين زر‬
‫وركول كېږي نو دوزن اعتبار يې كېږي نه دبيې ‪.‬خو كه په ھمدې مسئله كې دزكات‬
‫ور كوونكى په نوموړو دوو روپو سره زر واخلي ‪،‬يا ګيلټ واخلي ‪ ،‬يا كپړه ) رخت (‬
‫يا يو بل شى واخلي او دزكات په بڼه يې وركړي ‪,‬يا پخپله درې تولې سپين زر دزكات‬
‫په بڼه وركړي نو بيا زكات ادا كېږي ‪.‬‬

‫ديارلسمه مسئله ‪:‬‬

‫كه دزكات وركوونكي دزكات روپۍ پخپله مسكين ته ورنكړې بلكې بل چا ته يې‬
 ‫وركړې او ورته ويې ويل چې ته دا روپۍ زما له لورې مسكينانو ته دزكات په بڼه‬
‫وركړه ‪ ،‬نو كه چېرې ھغه سړي دغه روپۍ مسكينانو ته وركړې ‪،‬خو د وركړي پر‬
‫مھال يې دزكات نيت ھم نه وو نو بيا ھم زكات ادا كېږي ‪.‬‬

‫څوارلسمه مسئله ‪:‬‬

‫زكات وركوونكي چاته دساري په توګه دوه روپۍ وركړې ‪ ،‬خو ھغه چا بعينه دزكات‬
‫وركوونكي له لورې وركړل شوې روپۍ مسكين ته ورنه كړې بلكې له خپله ځانه يې‬
‫نورې دوه روپۍ مسكين ته وركړې او له ځانه سره يې وويل چې ھغه دزكات‬
‫وركوونكي دوه روپۍ به زه ځانته راوګرځوم نو پدې صورت كې زكات ادا كېږي‬
‫خو پدې شرط چې دزكات وركوونكي دوه روپۍ به له نوموړي سړي سره موجودې‬
‫وي او ھغه به دخپلو دوو روپيو په بدل كې دزكات وركوونكي ددووروپود اخيستلو‬
‫نيت ھم كړى وي ‪ ،‬ليكن كه چېرې دزكات وركوونكي دوه روپۍ له ھغه سړي نه‬
‫دزكات تروركولو د مخه مصرف شوې وې او له ھغه وروسته يې غريب ته خپلي‬
‫روپۍ وركړې نو پدې صورت كي زكات نه ادا كيږي ‪ .‬ھمداراز كه يې دخپلو روپو‬
‫دوركړې پر مھال دا نيت ھم نه وو چې دى به دزكات وركوونكي دوه روپۍ ځانته‬
‫ورګرځوي نو بيا ھم زكات نه ادا كيږي ‪ .‬اوس به ھغه له سره نورې دوه روپۍ په‬
‫زكات كې وركوي ‪.‬‬

‫پينځلسمه مسئله ‪:‬‬

‫كه چېرې زكات وركوونكي چاته روپۍ نه وي وركړي بلكې يواځې دومره يې ورته‬
‫ويلي وي چې ته زما له لوري زكات وركړه او ھغه سړي دده له لورې زكات ادا كړ‬
‫نودزكات وركوونكي زكات ادا شو ‪،‬او څومره روپۍ چې نوموړي سړي دده له لورې‬
‫په زكات كې وركړې زكات وركوونكى به ھغه روپۍ نوموړي سړي ته وركوي‪.‬‬

‫‪ ١۶‬مه ‪-‬مسئله ‪:‬‬

‫كه چېرې زكات وركوونكي دزكات دوركړې په اړه ھيچا ته ھم څه نه وو ويلي مګر‬
‫بيا ھم كوم دخدای بنده راوالړ شو اود زكات وركوونكي له اجازې پرته يې دھغه له‬
‫لورې زكات اداكړ نو دا زكات نه ادا كېږي ‪،‬كه چېرې دزكات له وركولو وروسته‬
‫زكات وركوونكي ھغه ته اجازه ھم وكړه بيا ھم دا زكات نه ادا كېږي ‪ ،‬او ھغه روپۍ‬
‫چې نوموړي سړي دزكات وركوونكي له لوري اداكړې نو د ھغو دغوښتلو حق شرعا ً‬
‫دى له زكات وركوونكي څخه نشي كوالی ‪.‬‬

‫‪ ١٧‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه زكات وركوونكي چاته روپۍ وركړې چې ته دا زما له لوري كوم غريب ته وركړه‬
‫نو دھغه اختيار دى چې پخپله يې كوم غريب ته وركوي او كه يې بل چاته وركوي او‬
‫ورته وايي چې دا كوم غريب ته دزكات په بڼه وركړه )دنوم وراخستل اړين نه دي چې‬
‫دفالني له لوري يې وركړه ( او که ھغه سړي دا روپۍ كوم خپل خپلوان يا پالر مور‬
‫ته چې غريب وو وركړې نو زكات ادا كېږي ‪.‬خو كه ھغه پخپله غريب وو نوځان ته‬
‫يې نشي ګرځوالی ‪.‬‬
‫خو كه زكات وركوونكي ورته ويلي وي چې ته چې څه غواړې پدې پيسو يې وكړه او‬
‫يا چې چاته يې وركول غواړې وريې كړه نو بيا يې په ھغه صورت كې ځانته ھم‬
‫ګرځوالې شي ‪.‬‬
‫دكرھنې دزكات بيان‬
‫‪١٨‬مه ‪-‬مسئله ‪:‬‬
‫كه كوم ښار دكفارو په ولكه كې و او كفار پكې اوسېدل ‪ ،‬بيا مسلمانانو په ھغه ښار‬
‫بريد وكړاو ھغه يې تر خپلې ولكې الندې راوست او ھلته يې اسالم خپور كړ ‪ ،‬او‬
‫اسالمي پاچا ھغه ځمكې له كفارو نه راوګرځولې او په مسلمانانو يې وويشلې نو داسې‬
‫ځمكو ته په شريعت كې ُعشري ځمكې وايي ‪ .‬ھمداراز كه ددې ښار اوسېدونكي پخپله‬
‫خوښه اسالم راوړي او له ھغوی سره دجګړې كولو اړتيا نه وي پېښه شوي بيا ھم‬
‫دنوموړي ښار ځمكو ته ُعشري ويل كېږي ‪.‬او دعربو دھيوادونو ټولې ځمكې ُعشري‬
‫دي ‪.‬‬

‫‪١٩‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه چاته له پالر نيكه نه دا ځمكې ُعشري په الس ورغلي وي ‪،‬يا يې له كوم داسې‬
‫مسلمان نه اخيستي وي چې آن تر ھغه پورې دا ځمكې ُعشري تللي وي نو په داسې‬
‫ځمكو كې چې ھرڅه پيدا شي نو په ھغه كې صدقه خيرات وركول واجب دي ‪ ،‬چې‬
‫دزكات دوركړې طريقه به يې څه په دې ډول وي ‪:‬‬
‫كه يې كښت اوبه كړى نه وي بلكې يواځې دباران په اوبو يې پيداوار كړى وي ‪،‬يا يې‬
‫دلښتي يا درياب له غاړې په لمده بله ځمكه څه كرلي وي او اوبه يې نه وي پرې‬
‫لګولي نو دداسې كښت له پيداوار نه لسمه برخه خيراتول واجب دي ‪،‬يانې په لسو منو‬
‫كې يو من او په لسو سېرو كې يو سېر ‪.‬‬
‫او كه يې چېرې كښت ته اوبه وركړي وي او يا يې له نوموړو طريقو پرته په كومه‬
‫بله طريقه خړوبه كړې وي‪ ،‬نو دداسې پيداوار نه شلمه برخه خيراتول واجب دي ‪،‬يانې‬
‫له شلو منو نه به يو من او له شلو سېرو نه به يو سېر خيراتوي ‪.‬او ھمدا حكم دبڼ ھم‬
‫دى ‪،‬پداسې ځمكو كې دصدقې په وركړه كې دلږ يا ډٻر پيداوار ھيڅ توپير نشته بلكې‬
‫په ھر حال كې دصدقې وركول اړين دي ‪.‬كه پيدا وار لږوو كه ډير ‪.‬‬

‫‪٢٠‬مه ‪ -‬مسئله ‪:‬‬

‫د دانو ‪،‬ساكو‪،‬تركاريو‪،‬ميوو‪ ،‬او ګالنو يانور ھغه څه چې پدې ځمكو كې پيداشي ھمدا‬
‫حكم دى ‪.‬‬
 ‫‪٢١‬مه ‪ -‬مسئله ‪:‬‬
‫په ُعشري ځمكو‪،‬غرونو يا ځنګلونوكې كه شات )شھد( راوايستل شي نو په ھغو كې‬
‫ھم داصدقه واجبه ده ‪.‬‬

‫‪٢٢‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه چا پخپل كور كې ونه ولګوله يا يې دتركارۍ كوم شى وكرلواو په ھغو كې ميوه‬
‫راغله نو په ھغو كې صدقه واجبه نه ده ‪.‬‬
‫‪٢٣‬مه مسئله ‪:‬‬
‫كه ُعشري ځمكه كوم كافر واخلي نو ھغې ته اوس ُعشري نه ويله كيږي‪ ،‬كه يې بيرته‬
‫مسلمان واخلي يا يې په يوه بل ډول تر السه كړي نو بيا ھم ھغې ته ُعشري نه ويل‬
‫كيږي ‪.‬‬

‫‪٢۴‬مه مسئله ‪:‬‬

‫داخبره چې آيا دا لسمه يا شلمه برخه دچا په ذمه واجبه ده ‪ :‬دځمكې دڅښتن ؟ كه‬
‫دپيداوار دڅښتن ؟ كه څه ھم پدې كې دعلماوو اختالف دى خو غوره خبره داده چې‬
‫زكواة دپيداوار دڅښتن په غاړه واجب دى ‪ .‬كه چېرې كښت چاته دنغدوپه بدل کې په‬
‫ټېکه ورکړي يا دغلې دانې په بدل كې ‪ ،‬نو بيا داصدقه دبزګر)چاچې په ټېكه‬
‫اخيستى( له غاړې كيږي ‪ ،‬اوكه يې كښت په دھقانۍ وركړى وي )په دوھمه برخه يا‬
‫دريمه برخه يا چې په څو يې وركړى وي ( نو بيا به دځمكې څښتن او بزګر دواړه‬
‫ھريو يې دخپلې خپلې برخې سره سمه صدقه وركوي ‪.‬‬
‫زکوات چاته ورکولی شو ؟‬
‫‪٢۵‬مه مسئله ‪:‬‬
‫له چا سره چې دوه پنځوس نيم تولې سپين زر يا اووه نيمې تولې سره زر يا له نوموړو‬
‫شيانو سره برابر دسوداګرۍ سامان موجودوي نو داسې چا ته په شريعت كې شتمن‬
‫ويل كېږي ‪ ،‬داسې چا ته دزكات پيسې وركول روا نه دي‪،‬او داسې چاته دزكات‬
‫اخستل ھم روانه دي ‪ ،‬ھمداراز كه له چا سره دذکرشويو شيانو )سپينو او سرو زرو (‬
‫له بيې سره سم سوداګريز مال خو نه وي ليكن په ھمدې بيې برابرله اړتيا نه ډير مال‬
‫ورسره وي نو دا سړى ھم شتمن دى او دزكات وركول ورته ناروادي ‪،‬كه څه ھم‬
‫پداسې شتمن باندې پخپله دزكات وركول واجب نه دي‪.‬‬

‫‪٢۶‬مه مسئله ‪:‬‬

‫او كه له چا سره دومره مال نه وي بلكې لږوي يا بيخي ورسره نه وي يانې ديوې‬
‫ورځې دتيرولو په اندازه مال ھم ورسره نه وي نو داسې چا ته په شريعت كې غريب‬
‫يا مسكين وٻل كېږي ‪ ،‬چې ھغه ته دزكات وركول او ھم يې اخيستل دواړه روادي ‪.‬‬
 ‫‪٢٧‬مه مسئله ‪:‬‬
‫ھغه غټ اوستر دٻګونه ‪ ،‬فرشونه ) قالينې او داسې نور ( شاميانې ) ترپالونه او لويې‬
‫لويې پردې ( اودې ته ورته نورشيان ‪ ،‬چې ھره ورځ نه کارول کېږي ‪ ،‬بلکې يواځې‬
‫په ودونو او خيراتونوکې ترې کار اخيستل کېږي ‪ ،‬نو داډول شيان په اړينو توکو کې‬
‫نه شمېرل کېږي ‪.‬‬

‫‪٢٨‬مه مسئله ‪:‬‬

‫داوسېدو لپاره كور ‪ ،‬داغوستو لپاره کالي ) جامې يا کپړې ( ‪ ،‬او دكار او چوپړكولو‬
‫لپاره خادمان نوكران او دكورھغه څه ‪ ،‬چې ډٻرى مھال ورته اړتيا ليدل كيږي دا‬
‫ھرڅه اړين توکي ګڼل کېږي ‪ ،‬ددې شيانو په درلودلو څوك نه شتمن كيږي كه څه ھم‬
‫نوموړي شيان د ډٻرې بيې ھم وي ځكه نو داسې چاته دزكات وركول روادي ‪،‬‬
‫ھمداراز له لوستو كسانو سره دخپلې پوھې سره سم كتابونه درلودل دھغه د اړينو‬
‫اسبابوپه ډله كې راځي ‪.‬‬

‫‪٢٩‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه يوڅوک تراړتيازيات کورونه لري )درې ‪،‬پنځه ‪،‬لس ‪ (...‬اوھغه يې په كرايه‬
‫وركړي وي او ددغو کورونو نه چې کومه کرايه ورته راځي په ھغې خپل كور چلوي‬
‫‪ ،‬يا يې يو كلى وي او دھغه آمدني ورته راځي ليكن دده بچيان ‪،‬او په كوركې نور‬
‫خوړونكي كسان دومره ډير وي چې سره له نوموړې آمدني يې ھم ګزاره ډٻره تنګه‬
‫وي او له ھغه سره نور داسې مال ھم نه وي چې له امله يې په دې کس زكات واجب‬
‫شي نو داسې چاته دزكات وركول روا دي ‪.‬‬

‫‪٣٠‬مه مسئله ‪:‬‬

‫که له يوچا سره زر روپۍ نغدې وي )دساري په توګه (‪ ،‬خو له بله پلوه ھغه زر‬
‫ياتردې زيات پوروړی وي نو داسې چا ته زكات وركول روا دي‪،‬او كه له زرو روپو‬
‫نه لږ پور ورباندي وي نو بيا كتل پكار دي چې دزكات له وركولو وروسته له سړي‬
‫سره څومره روپۍ پاتې كېږي ؟ كه چيرې دزكات له وركولو وروسته دومره‬
‫روپۍورسره پاتې شي چې له امله يې زكات ورباندې واجبېږي نو بيا داسې چا ته‬
‫دزكات وركول نه دي روا‪ ،‬او كه دزكات له وركړې وروسته تردې لږ روپۍ ورسره‬
‫پاتې شي نو بياھغه ته دزكات وركول روا دي ‪.‬‬

‫‪٣١‬مه مسئله ‪:‬‬

‫يو سړى دخپل كور لوی شتمن دى ليكن په سفر کې ترې چا ټول مال غالکړ آن تردې‬
‫چې كورته بېرته دتلو لپارھم ورسره ھېڅ پيسې نشته نوداسې سړي ته ھم دزكات‬
 ‫وركول روادي ‪،‬ھمداراز كه له حاجي سره په الره كې خرڅ خالص شي خو دھغه په‬
‫كور كې ډيره شتمني موجوده وي نو داسې حاجي ته ھم دزكات وركول روادي ‪.‬‬

‫‪٣٢‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دزكات پيسې كوم كافر ته وركول نه دي روا مسلمان ته به يې وركوي ‪ ،‬ھمداراز له‬
‫زكات ‪ُ ،‬عشر‪،‬صدقۀ فطر‪،‬نذر او كفارې پرته نور ھرډول خيراوخيرات كافر ته‬
‫وركول ھم روادي ‪.‬‬

‫‪٣٣‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دزكات روپۍپه كوم مسجد كې لګول ‪،‬يا دكوم الوارثه مړي په كفن دفن كې لګول او يا‬
‫دمړي له لورې د ھغه ) مړي ( پور پرې اداكول يا په كوم بل نيك كار كې لګول نه‬
‫دي روا‪،‬ترڅو پورې چې يې دا روپۍ كوم مستحق ته نه وي وركړي نو زكات يې نه‬
‫اداكېږي ‪.‬‬

‫‪٣۴‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دزكات روپۍ خپل پالر ‪،‬مور‪،‬نيكه‪،‬انا) نيا ( ‪ ،‬اونورو ھغه كسانو ته چې دى ورنه پيدا‬
‫شوی وي وركول نه دي روا ‪ -،‬ھمداراز خپلو بچيانو‪ ،‬لمسيانو كړوسيانو اونورو ھغو‬
‫كسانو ته چې دده په اوالدكې راځي ھم دزكات وركول روانه دي ‪ -،‬ھمداراز خاوند‬
‫خپلې ميرمنې او ميرمن يې خپل خاوندته ھم دزكات پيسې نشي وركوالی ‪.‬‬

‫‪٣۵‬مه مسئله ‪:‬‬

‫له پورتنيويادوشويو خپلوانو پرته نورو ټولو خپلوانو ته دزكات وركول روا دي لكه‬
‫‪:‬ورور ‪:‬خور ‪،‬ورٻره ‪،‬خورځه ‪،‬تره ‪،‬ترور‪،‬خاله ‪،‬ماما‪،‬ميرنۍ يا ناسكه مور‪،‬نا سكه‬
‫پالر ‪،‬نا سكه نيكه ‪،‬خواښې‪،‬خسر او نورودغسې ټولوخپلوانو ته دزكات وركول روادي‬
‫‪.‬‬

‫‪٣۶‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دنابالغ ھلك يا نجلۍپالر كه شتمن وي نو داسې نابالغ ته دزكات وركول روانه دي ‪ ،‬او‬
‫كه ھلك يا جينۍبالغ وو او پخپله دوی خو شتمن نه وي ليكن پالر يې شتمن وي نو‬
‫داسې ھلك اوجينۍ ته دزكات وركول روادي ‪.‬‬

‫‪٣٧‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه د واړه )کوچني ( ھلك پالر شتمن نه و ليكن مور يې شتمنه وه نو داسې ھلك ته‬
‫دزكات وركول روادي ‪.‬‬
 ‫‪٣٨‬مه مسئله ‪:‬‬
‫سيدانو او علويانو ته ‪ ،‬ھمداراز ھغه چاته چې دحضرت عباس رضي ﷲ عنه‬
‫‪،‬حضرت جعفر رضي ﷲ عنه ‪،‬حضرت ُعقيل رضي ﷲ عنه ‪ ،‬اوحضرت حارث بن‬
‫عبدالمطلب له زامنو نه وي دزكات وركول ناروادي ‪،‬ھمدارازنوموړو كسانو ته ھغه‬
‫صدقه چې شرعا واجبه شوې وي لكه نذر ‪،‬كفاره ‪ُ ،‬عشر او صدقة الفطروركول ھم‬
‫ناروا دي او له نوموړو شيانو پرته نوره كومه صدقه او خيرات وركول روادي ‪.‬‬

‫‪٣٩‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دكور نوكر ‪،‬چاپړاسي ‪،‬او خدمت ګارې ته دزكات وركول روادي ‪،‬ليكن دھغوی په‬
‫تنخواه كې حسابول يې روا نه دي البته كه يې له تنخواه پرته دجايزې او اكرام په ډول‬
‫وركول او په زړه كې يې دزكات نيت وكړ نو داھم صحيح ده زكات يې اداكيږي‪.‬‬

‫‪۴٠‬مساله مسئله ‪:‬‬

‫كوم ھلك ته كه زكات وركوونكې ښځې شيدې وركړې وي ھغه ته ‪،‬يا دزكات‬
‫وركوونكي ته په ماشومتوب كې كومې ښځې شيدې وركړې وي ھغې ته دزكات‬
‫وركول روادي ‪.‬‬

‫‪۴١‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه دكومې ښځې مھر زر روپۍ وي ليكن دھغې خاوند ډيرغريب وي او مھر نه شي‬
‫اداكوالی نو داسې ښځې ته دزكات وركول روادي ‪،‬ليكن كه يې خاوند شتمن وي ليكن‬
‫مھر نه وركوي ‪،‬يا ښځې خاوند ته مھر وباښه نو بيا ھم ښځې ته دزكات وركول‬
‫روادي ‪،‬ليكن كه دمېرمنې دا تمه وه چې كله ھم زه له خاوند نه دخپل مھر روپۍ‬
‫وغواړم نو راكوي يې نو داسې ښځې ته بيا دزكات وركول روا نه دي ‪.‬‬

‫‪۴٢‬مه مسئله ‪:‬‬

‫كه يوچاته پدې ګومان زكوة وركړل شي چې مستحق دى خووروسته ورته څرګنده‬
‫شوه چې ھغه شتمن ياسيددى‪ .‬اويايې ھم په تياره كې چاته زكات وركړخووروسته‬
‫ورته په ښکاره شوه چې ھغه يې ياخوموريا لوروه اويايې ھم يوله ھغو خپلوانوڅخه و‬
‫چې زكات وركول ورته ناروادي?نوپدې ټولوصورتونوكې زكات اداشو اوله نوي سره‬
‫يې بيا اداكول واجب ندي‪ .‬خوكه اخستونكي ته داڅرګنده شوه چې ھغه مستحق نه دى‬
‫اوداھم ورته جوته وه چې دا دزكات پيسې دي نونه دې اخلي اوكه يې واخستلې‬
‫نوبېرته دې زكات وركونكي ته وروسپاري‪.‬اوكه له زكات وركولووروسته معلومه‬
‫شوه چې ده خپل زكات كافرته وركړى نوزكات يې نه اداكېږي اوله سره دې اداكړي‬
‫‪.‬‬
 ‫‪٣۴‬مه مسئله ‪:‬‬
‫كه دچاپه اړه څوك شك لري چې خدای خبرھغه به خواروي كه شتمن نوترڅوچې يې‬
‫دھغه په اړه پوره تحقيق نه وي كړى زكات دې نه وركوي‪.‬خوكه يې پرته له تحقيقه‬
‫زكات وركړنوودې ګوري چې زړه يې څه وايي‪.‬كه يى زړه ويل چې ھغه خواردى‬
‫نوزكات يې اداشواوكه يې ويل چې شتمن دى نوزكات يې نه اداكېږي اوله سره دې‬
‫وركړي ‪ .‬اوكه دزكات له وركولو وروسته ھغه ته معلومه شوه چې ھغه غريب دى‬
‫نوزكات يې اداشو اوله نوي سره دزكات اداكول اړين نه دي ‪.‬‬

‫‪۴۴‬مه مسئله ‪:‬‬

‫دزكات اودصدقې په وركړه كې دې دلومړيتوب حق خپلوخپلوانوته وركړل شي ځكه‬
‫چې له نبوي احاديثونه په ډاګه كېږي چې خپلوخپلوانوته زكات ياصدقه وركول دوه‬
‫ګوني اجرلري ‪ .‬لومړى يې دخيرات اجردى اودوھم يې له خپلوانوسره داحسان‬
‫اوښيګڼې ‪ .‬البته ددې لپاره چې ھغوی يې بد ونه ګڼي ھغوی ته بايدداونه ويل شي چې‬
‫دغه پيسې دزكات ياصدقې دي )كه څه ھم چې دوركونكي نيت به دزكات ياصدقې‬
‫وي(‬

‫‪۴۵‬مه مسئله ‪:‬‬

‫له يوه ښارنه بل ښارته دزكات لېږل مكروه دي خوكه چيرې په بل ښاركې‬
‫اوسيدونكي دھغه خپلوان ‪ ،‬دنژدې اوسيدونكوپه پرتله خواران وو نوبيايې ھلته لېږل‬
‫بې له كراھيته روادي ‪.‬البته علماو?طالبانو اوددين په نوروكارونوكې بوختوخلكو ته‬
‫زكات وركول خورا اجراوثواب لري ‪.‬‬
‫وﷲ اعلم بالصواب‬
‫نکاح‬
‫‪-١‬نکاح په لغت او اصطالح کې ‪،‬صفت يې ‪،‬رکن يې‬
‫‪-٢‬دنکاح شرطونه‬
‫‪-٣‬دنکاح حکم‬
‫‪-۴‬نکاح په کومو تورو تړل کيږي ؟‬
‫‪-۵‬نكاح چې په كومو تورو تړل كيږي ھغه په دوه ډوله دي‬
‫‪ -۶‬دمحرماتو بيان‬

‫‪-١‬‬
‫نکاح په لغت كې يو ځای كولو ‪,‬او په اصطالح كې ھغه تړون ته ويل كيږي چې له‬
‫امله يې سړي ته له ميرمنې او ميرمنې ته له سړي نه دشريعت په چوكاټ كې دننه‬
‫دخپل غريضه غوښتنو دپوره كولو حق حاصليږي ‪.‬‬
‫صفت يې ‪ :‬نكاح داعتدال په مھال سنت مؤكده ‪,‬او دورپسي كړيدو په مھال واجبه ده ‪,‬‬
 ‫خو كه دسړي له لوري په ميرمنه باندې دتيري كولويا دنه سمبالولوويره وه نو بيا‬
‫داسې چاته دنكاح كول مكروه دي ‪.‬‬
‫دنكاح ركن ‪ :‬ايجاب او قبول دى ‪,‬له تړون كوونكو نه چې ھر يو يې په لومړي ځل كوم‬
‫تورى ادا كوي ھغه ته ايجاب او له دوھمه لوري دنوموړي توري ځواب وركولو ته‬
‫قبول ويل كيږي ‪.‬‬

‫‪ -٢‬دنكاح شرطونه په الندې ډول دي‬

‫‪-١‬تړون كوونكي به عاقل بالغ او ازادوي ‪ ,‬نو دليوني او ھغه ماشوم چې عقل نلري‬
‫نكاح نه منعقده كيږي ‪ ,‬او دمريي او ھغه ماشوم چې عقل ولري نكاح بيا د)ولي( تر‬
‫اجازې پورې موقوفه بلل كيږي ‪.‬‬
‫‪ -٢‬محل به دنكاح وړ وي ‪,‬يعنې داسې ميرمن به وي چې له ھغې سره شرعا نكاح روا‬
‫وي ‪.‬‬
‫‪-٣‬تړون كوونكي به ديوه او بل خبرې اوري‬
‫‪-۴‬دنكاح په مھال به دوه شاھدان نارينه يا يو نارينه او دوه ښځينه موجودي وي ‪,‬په‬
‫شاھدانو كې ھم اسالم ‪,‬عقل ‪,‬ازادي او بلوغ شرط دى‬
‫‪-۵‬شاھدان به دتړون كوونكو خبرې اوري‪ ,‬ځكه نو دبيدو خلكوپه شاھدي سره نكاح نه‬
‫تړل كيږي‬
‫‪ -۶‬ايجاب او قبول به په يوه مجلس كې وي‬
‫‪-٧‬ايجاب او قبول به سره مختلف نه وي ‪ ,‬دساري په توګه كه يو سړي چاته وويل چې‬
‫زه خپله لور تاته په يو لك روپۍ ولور په نكاح دركوم او دوھم سړي وويل چې نكاح‬
‫مې قبوله ده خو ولور نه قبلوم نو دانكاح باطله ده‬
‫‪-٨‬نكاح به دښځې ټول بدن ته يا داسې اندام ته راجع وي چې ھغه په ټول بدن باندې‬
‫تعبيريږي لكه سر او غاړه ‪ ,‬ځكه نو كه چا وويل چې زه دلور الس يا پښه تاته په نكاح‬
‫دركوم نو دا نكاح نه تړل كيږي ‪,‬خوكچيري يې ګيډه يا شا وښودله نو داحنافو دمشايخو‬
‫په اند يې نكاح تړل كيږي ‪,‬او كچيري يې وويل چې نيمايي لور تاته په نكاح دركوم نو‬
‫غوره قول دادى چې نكاح يې نه كيږي ‪.‬‬
‫‪-٩‬خاوند او ميرمنه به څرګندوي ‪,‬نو كه دچا دوه لوڼې وې او ويې ويل چې زه يې يوه‬
‫تاته په نكاح دركوم او څرګنده يې نكړه چې كومه يوه نو نكاح يې نه كيږي‬
‫‪-١٠‬ښځه به په نوموړي نكاح خوښه اوراضي وي ‪ ,‬كه ھغه باكره بالغه)پيغله( وي او‬
‫كه ثيبه )يو ځل واده شوي ( ‪.‬‬

‫‪-٣‬دنكاح حكم‬

‫دادى چې سړي ته له ميرمنې او ميرمنې ته له سړي څخه تر شرعي چوكاټ الندې‬

 ‫دھرډول غريضه اړتياوو دپوره كولو اجازه وركول كيږي ‪.‬او په سړي باندې دښځې‬
‫نفقه ‪,‬لباس ‪,‬او َول َورواجبيږي ‪,‬اوميرمنه دخاوند له اجازې پرته دباندې تللو حق نلري‬
‫‪,‬ھمداراز حرمت مصاھرت )چې تفصيل يې دمحرماتوپه بيان کې راځي( اودميراث‬
‫وړلو حقونه دواړو غاړو ته ور په برخه كيږي ‪.‬‬
‫ھمداراز په خاوند باندې له يوې نه دډيرو ښځو په مھال دھغوی تر منځ برابري كول‬
‫په شپه تيرولو ‪,‬لباس او خوراك كې واجبيږي ‪,‬ھمداراز په ميرمنه باندې دخاوند‬
‫دوربللو په مھال دخاوند خواته ورتلل واجبيږي او دخاوند او ښځې تر منځ په ښه ډول‬
‫ګزاره كول اړين بلل كيږي ‪ ,‬او خاوند ته دھمدې ميرمنې له خور سره نكاح كول‬
‫دنوموړې ميرمنې تر ژونده پورې حراميږي ‪.‬‬

‫‪ -۴‬نكاح په كومو تورو تړل كيږي ؟‬

‫نكاح په ايجاب او قبول تړل كيږي خو داخبره په ياد ساتل اړين بريښي چې دايجاب او‬
‫قبول توري به دواړه يا يې ھم كوم يو په تيرې شوې زمانې داللت كوي ‪,‬دساري په‬
‫توګه داسې به ويل كيږي )ما خپله فالنۍ لور تاته دركړې وه ( دابل لورې به وايي )ما‬
‫قبوله كړې وه ( يا به داسې وايي )ماخپله لور تاته په نكاح دركړيوه (دا بل لورې به‬
‫وايي )ما قبوله كړيده ( دګونګي نكاح په اشاره باندې تړل كيږي كه يې چيرې دقبول‬
‫لپاره ځانګړې اشاره څرګنده وه ‪.‬‬

‫‪-۵‬نكاح چي په كومو تورو تړل كيږي ھغه په دوه ډوله دي‬

‫لومړى صريح توري ‪ ,‬لكه دنكاح توري )ما خپله لور تاته په نكاح در كړيوه ( دتزويج‬
‫توري )زه خپله لور تاته په تزويج دركوم ( ھمداراز ھغه ټول توري چې په ھغو سره‬
‫ديوه څرګند شي ملكيت په سمالسي ډول تر السه كيږي په ھغو تورو سره نكاح ھم‬
‫تړل كيږي لكه ‪:‬ھبه ‪,‬تمليك ‪,‬صدقه ‪,‬بيع او شرا تورو سره نكاح تړل كيږي ‪.‬‬
‫دوھم ـ دنكاح دتړلو لپاره كنايي توري ‪:‬‬
‫څنګه چې دنكاح دتړلو لپاره كنايي توري ډير دي او حكمونه يې سره جال جال دي ځكه‬
‫يې نو له ليكلو نه ډډه كوو ‪,‬البته دنكاح په ترڅ كې دكنايي تورو دكارولو په مھال كې‬
‫دې د نكاح دتړل كيدو او نه تړل كيدو پوښتنه له ځايي علماو نه وپوښتل شي ‪.‬‬

‫‪-۶‬دمحرماتو بيان‬

‫له نكاح مخكې او له نكاح وروسته چې له كومو ميرمنو سره نكاح تړل حرام دي ھغه‬
‫په نھه ډوله دي ‪:‬‬
 ‫لومړى ‪-‬محرمات باالنسب ‪ :‬يعنې ھغه ميرمنې چې دنسب له امله ورسره نكاح حرامه‬
‫ده لكه ميندې ‪,‬خويندې ‪ ,‬تروريانې ‪,‬خاله ګانې ‪ ,‬وريرې ‪ ,‬خورزې ‪ ,‬له نوموړو ميرمنو‬
‫سره دتل لپاره نكاح كول )ياھم ورسره يو ځای كيدل دملك يمين په ډول ( حرام او‬
‫ناروا دي ‪.‬‬
‫په ميندو كې دسړي ميندې او نيا ګانې كه ھغه دپالر له لورې وي كه دمور له لورې تر‬
‫ھرڅومره لوړه پوړه پورې ټولې ګډې دي ‪.‬‬
‫ھمداراز په لوڼو كې خپلې لوڼې او دزامنواو لوڼو لوڼې تر ھر څومره ښكته پوړه‬
‫پورې ټولې ګډې دي ‪.‬‬
‫ھمداراز په خويندو كې ھغه خور چې په مور او پالر دواړو كې سره ګډوي )حقيقي‬
‫خور(‪,‬يا يواځې په پالر كې سره ګډوي )اخيافي خور( يا يواځې په مور كې سره ګډوي‬
‫)عالتي خور( ټولې ګډې دي ‪.‬‬
‫ھمداراز په وريرو او خورزو كې خپله دوي او دھغوي لوڼې او دھغوی دلوڼو لوڼې تر‬
‫ھر څومره ښكته پوړه پورې ټولې شريكې دي ‪.‬‬
‫په عماتو كې ھغه عمه چې دپالر او مور دواړو له لورې وي يا يواځې دپالر يا يواځې‬
‫دمور له لورې وي ھمداراز دنيكونو عمې دمور عمې دنياګانو عمې تر ھرڅومره لوړه‬
‫پوړه پورې ټولې ګډې دي ‪.‬‬
‫له خاالګانو نه ھم دعمه ګانو په څير دمور او پالر يا يواځې دپالر يا يواځې دمور‬
‫ھمداراز دپالر ‪،‬نيكونو‪ ،‬مور او نياګانوخاله ګانې تر ھر څومره لوړه پوړه ټولې‬
‫مراددي ‪.‬‬
‫دوھم ‪-‬محرمات صھريه ‪ :‬ھغه ميرمنې چې دخسر ګنۍ توب له امله ورسره نكاح‬
‫حرامه ده په څلور ډوله دي ‪:‬‬
‫‪-١‬دميرمنې ميندې او نيا ګانې كه ھغه دمور له لورې وي كه دپالر تر ھرڅومره لوړه‬
‫پوړه پورې چې وي ټولې حراميږي ‪.‬‬
‫‪-٢‬دميرمنې لوڼې )چې ھغه له بل خاوند څخه وي يا دھغې داوالدونو لوڼې تر‬
‫ھرڅومره ښكته پوړه پورې چې وي خو پدې شرط چې له نكاح وروسته به له‬
‫نوموړې ميرمنې سره جنسي اړيكې ټينګې شوي وي خو كه له نكاح وروسته دجنسي‬
‫اړيكو تر ټينګيدا له مخې دخاوند او ښځې تر منځ جدايي )طالق( راغله نو بيادې‬
‫خاوندته دميرمنې دعدت )دريو حيضونو كه حامله نه وي او كه حامله وي بيا يې عدت‬
‫دماشوم پيدايښت دى ( تر تيرولو وروسته دنوموړې ميرمنې له ھغو لوڼو سره چې له‬
‫بل خاوندڅخه وي نكاح روا کيږي ( ‪.‬‬
‫‪-٣‬دځوی ميرمنه ‪,‬دځوی دځوی ميرمنه ‪,‬تر ھر څومره ښكته پوړه پورې ‪,‬كه ځوی له‬
‫نوموړې ميرمنې سره جنسي اړيكې تر سره كړې وي او كه يې نه وي په ھر صورت‬
‫حراميږي ‪ .‬البته دمتبني )يعني ھغه چاته چي يواځي په خوله ورته ځوی ويل شوي وي‬
‫او په حقيقت كي يي ځوی نه وي (له ميرمنې سره نكاح كول روادي ‪.‬‬
‫‪-۴‬نوموړي تړون كوونكي ته دميرمنې دپلرونو او نيكونوتر ھر څومره لوړه پوړه‬
‫پورې وي )كه ھغه دپالر له لورې وي او كه دمورله لورې( له ميرمنوسره نكاح كول‬
‫ندي روا ‪.‬‬
‫دا ھم ھغه ميرمنې دي چې دتل لپاره ورسره نكاح حرامه ده ‪.‬‬
‫دريم ‪-‬محرمات بالرضاع ‪ :‬ھغه ټولې مير منې چې دنسب اوصھريت له امله ورسره‬
‫نکاح حرامه ده درضاع)ددوه نيمو کلونوپه موده کي دکومې ميرمنې د شيدوڅښلو( له‬
‫امله په شيدې څښونکی ھلک يا انجيلۍ باندې حراميږي ‪ .‬که څه ھم ماشوم يا ماشومې‬
‫د ميرمنې تی يواځې يو ځل رودلی وي بياھم رضاع ثابتيږي ‪.‬‬
‫څلورم ‪ -‬محرمات باالجمع ‪ :‬يعنې ھغه ميرمنې چې په يوه مھال يې په نکاح کې يو‬
‫ځای کول حرام دي په دوه ډوله دي ‪-١ :‬د اجنبياتو تر منځ يو ځای کول ‪ -٢‬د ذوي‬
‫االرحامو تر منځ يو ځای کول ‪.‬‬
‫‪ -١‬د اجنبياتو تر منځ خو ھيڅکله ھم ترڅلورو نه ډيرې ښځې يو ځای کول روا نه دي‬
‫‪.‬ھر مسلمان ته په يوه مھال يواځې دڅلورو ښځو د په نکاح کولو اجازت شته او بس‬
‫‪،‬خو کچيرې له څلورو نه کومه يوه يې مړه شوه نو بيا له بلې ښځې سره نکاح کول‬
‫ورته رواده که په نوموړې ډول دنکاحګانو شميره تر لسو ھم ور واوړي کومه پروا‬
‫نلري ‪ .‬يواځې دومره خبره په ياد ساتل پکاردي چې په يوه مھال تر څلورو ډيرې‬
‫نکاح کول روا نه دي ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دذوات االرحامو تر منځ يو ځای والی ـ نو د دوو خويندو تر منځ يو ځای والی نه‬
‫په نکاح سره روا دی او نه په مينځي توب سره ‪.‬که ھغه دواړه خويندې نسبي وي که‬
‫رضاعي ‪.‬‬
‫ھمداراز پدې اړه د يوې قاعدې په ياد ساتل پکار دي اوھغه دا چې ‪ :‬د داسې دوو‬
‫ميرمنو تر منځ په نکاح کې يو ځای والی نه دی روا چې که له ھغو دواړو ښځو نه يې‬
‫کومه يوه مونږ نارينه فرض کړو نو د دوی تر منځ نکاح نه وي روا يا دنسب له امله‬
‫يا ھم درضاع له امله ‪ ،‬دساري په توګه د يوه سړي لپاره په يوه مھال د وريرې او‬
‫دھغې د عمې تر منځ نکاح نه ده روا ځکه له دې دواړو ميرمنو نه کومه يوه که مونږ‬
‫سړی فرض کړو نو نکاح يې نه سره کيږي دا وريره توب او عمه توب که دنسب له‬
‫امله وي او که د رضاع له امله وي په دواړو صورتونو کې د يوه سړي لپاره د داسې‬
‫دوو ميرمنو تر منځ نکاح کول نه دي روا ‪.‬‬

‫پنځم ? په ازاده ښځه برسيره مينځه په نکاح کول نه دي روا ‪ ،‬ځکه نو که چا مينځه او‬
‫ازاده ښځه په يوه تړون کې سره يو ځای کړل نو په ازاده ښځه کې نکاح سميږي او په‬
‫مينځه کې نه سميږي ‪.‬‬
‫شپږم ‪ -‬ھغه ميرمنې چې په ھغوی پورې د بل چا حق تړلی وي نکاح نه ده ورسره‬
‫روا ‪ ،‬لکه د ميړو ښي سره نکاح حرامه ده ‪،‬ھمداراز که يوه ميرمن د بل چا په عدت‬
‫کې ناسته وه ھم نکاح ورسره حرامه ده تر څو يې عدت تير شي ‪ ،‬عدت که دطالق‬
‫وي ‪،‬که د وفات وي ‪،‬که د نکاح فاسد وي ‪،‬او که شبھي نکاح دټولو عدتونو ھمدا حکم‬
 ‫دی ‪.‬‬
‫اووم ‪-‬محرمات باالشرک ‪ :‬ھغه ميرمنې چې مجوسۍ يا بت پرستې وي نکاح نه ده‬
‫ورسره روا ‪ ،‬ھمداراز له لمر پرستو ‪،‬ستوري پرستو ‪،‬اباحيه و‪،‬باطنيه و ‪،‬انځور‬
‫پرستو او زنادقه و سره ھم نکاح نه ده روا ‪.‬البته له کتابيې ميرمني سره نکاح روا ده ‪.‬‬
‫اتم‪ -‬محرمات باالملک ‪ :‬مير منې ته دا نه ده روا چې له خپل مريي سره نکاح وکړي‬
‫ھمداراز که کوم مريي دنوموړې ميرمنې او بل چا تر منځ ګډ وي ھم نکاح ور سره نه‬
‫ده روا ‪.‬‬
‫نھم ? محرمات باالطالق ‪ :‬که يوه سړي خپلې ميرمنې ته درې طالقونه ورکړل نو تر‬
‫څو چې له نوموړې ميرمنې سره بل چا نکاح نه وي کړي او جنسي اړيکي يې نه وي‬
‫ورسره ټينګې کړي تر ھغه لومړي سړي ته د دوھم ځل لپاره نه روا کيږي ‪.‬‬
‫وﷲ اعلم باالصواب‬
‫طالق‬
‫‪-١‬د طالق لغوي اواصطالحي څيړنه‬
‫‪-٢‬طالق ولي روا شو؟؟؟‬
‫‪-٣‬دطالق اچولودری ډولونه ‪ :‬احسن ‪،‬حسن ‪،‬بِدعي ‪،‬پېژندنه يې‬
‫‪-۴‬د احکاموله پلوه دطالق دری ډولونه ‪ :‬رجعي ‪ ،‬بائن ‪ ،‬مغلظ‪ ،‬پېژندنه يې‬
‫‪-۵‬يوه مھمه يادونه‬
‫‪-۶‬دشرعي حاللې څېړنه‬
‫‪-٧‬د طالق توري په دوه ډوله دي ‪ :‬صريح ‪ ،‬کنايه ‪ .‬او حکمونه يې‬

‫‪ -١‬طالق په لغت کې مطلقا دتړلي شي پرانستلو ته وايي ‪ ،‬او د شريعت په اصطالح‬

‫کې په ځانګړو تورو سره سمدالسه )لکه په طالق باين کې( ياپه راتلونکي کې )لکه په‬
‫طالق رجعي کې (د نکاح د تړون پرې کولو ته طالق ويل کيږي ‪.‬‬
‫که څه ھم په مباحو شيانو کې تر ټولوابغض )بد) شی دپالونکي څښتن په وړاندې‬
‫طالق دی ځکه چې رسول ﷲ صلی ﷲ عليه وسلم فر مايلي )ان ابغض المباحات عند‬
‫ﷲ الطالق (خو څنګه چې په ژوندانه کې کله نا کله د خاوند او ميرمنې تر منځ نا‬
‫خوالي آن تر دې ځايه راورسيږي چې نور يې نو له بيلوالي پرته بله کومه الره نه وي‬
‫ځکه نو د ھمدې اړتيا له امله په شريعت کې طالق روا شوی دی ‪.‬‬

‫‪-٢‬خو دلته اوس دا پوښتنه راپورته کيږي چې طالق خو د خدای جل جالله په وړاندې‬
‫مبغوض دی نو ښايي چې ناروا وای ؟‬
‫ددې پوښتنې په ځواب کې علماوو دوه ځوابونه ويلي لومړی داچې په قرآنکريم کې‬
‫راغلي چې )ال جناح عليکم ان طلقتم النساء ما لم تمسو ھن (نو دا ايت شريف د دې‬
‫دليل دی چې د اړتيا په مھال خپلې ميرمنې ته طالق ورکول روا دي دوھم ځواب‬
 ‫علماوو دا ھم ويلی چې ‪:‬په حديث شريف کې طالق ته مبغوض ويل د طالق دناروا‬
‫والي دليل ځکه نشي کيدای چې ابغض دعربي ګرامر له پلوه د اسم تفضيل صيغه ده او‬
‫مضاف دی مباحات ته او مباحات يې مضاف اليه دی نو له عربي قاعدې سره سم اسم‬
‫تفضيل دمضاف اليه ځنې وي ځکه نو طالق ھم مباح شو نه ناروا ‪.‬‬
‫يوه بله پوښتنه دلته دا ھم ده چې داسې حديثونه ھم شته چې په ھغو کې په مطلقاتو‬
‫ښځو باندې لعنت ويل شوی نو له ھغو نه د طالق نارواوالی څر ګنديږي لکه رسول‬
‫ﷲ صلی ﷲ عليه وسلم چې فرمايلي )ايما امرأة اختلعت من زوجھا بغير نشوز فعليھا‬
‫لعنت ﷲ والمالئکة والناس اجمعين( ھغه مېرمنې چې بې له اړتيا نه له خاوند نه جال‬
‫شي په ھغوی باندې دې د خدای جل جالله ‪،‬مالئکو او ټولو خلکو له لورې لعنت وي‬
‫؟؟‬
‫له پورتني او ھمداسې نوروھغو حديثونو څخه چې ھلته په مطلقاتو د لعنت ذکر راغلی‬
‫ھغه مېرمنې مراد دي چې بې له کومې اړتيا نه له خاوند نه جال کيده غواړي ‪ ،‬مطلقا‬
‫مطلقاتي مراد نه دي ‪.‬‬

‫‪ -٣‬فقھي کتابونو ته له کتلو وروسته َج َوتيږي چې مېرمنې ته دطالق وراچولو درې‬

‫ډولونه دي چې لومړي ته يې طالق احسن او دوھم ته يې طالق حسن )سني( او دريم‬
‫دٻته يې بيا طالق بِدعي ويل کيږي ‪.‬‬
‫‪ -١‬طالق احسن ‪ :‬دٻته وايي چې سړی خپلې مېرمنې ته په داسې )طھر(پاکي کې‬
‫يوطالق ور واچوي چې په ھغې پاکي کې له مېرمنې سره جنسي اړيکي نه وي نيول‬
‫شوي ‪ ،‬او بيا مېرمن پرٻښودل شي تر څو عدت يې تېر شي ‪ ،‬صحابه کرامو به دچا‬
‫له لورې خپلې مېرمنې ته په داسې ډول طالق ور اچول مستحب ګڼل ‪.‬‬
‫دلته دا خبره په ياد ساتل پکاردي چې طالق احسن ته احسن ويل ددې معنا نه لري چې‬
‫مېرمن ته داسې طالق ورکول اړين او ښه کاردی ځکه چې طالق خو د خدای جل‬
‫جالله په وړاندې مبغوض دی ھغه ھيڅکله ھم ښه نه شي کيدای بلکې طالق احسن ته‬
‫دطالق حسن له امله احسن ويل شوي تر څو ددواړو تر منځ تو پير راشي ‪.‬‬
‫‪ -٢‬طالق حسن )سني( ‪ :‬دٻته وايي چې په دريو پاکيو کې مېرمنې ته درې طالقونه‬
‫ور واچول شي يعنې په ھرې پاکي کې يو طالق ‪.‬‬
‫پورتني طالق ته طالق سني )مسنون( ھم وايي خو د دې د امعنا نه ده چې طالق‬
‫احسن نو مسنون نه دی ‪ ،‬بلکې مسنون دواړه طالقونه دي البته د مسنون معنا دا‬
‫ھيڅکله ھم نه ده چې داسې طالقونه ورکول خپلې مېرمنې ته ښه او سنت کار دی‬
‫بلکې د مسنون معنا داده چې خپلې مېرمنې ته په پورتني ډول طالق ور اچولو سره‬
‫سړی نه ګناھګاريږي ‪.‬‬
‫‪-٣‬طالق بدعي‪ :‬دٻته وايي چې په يوه پاکي کې خپلې ميرمنې ته په مختلفو مھالونو کې‬
‫په مختلفو توروسره درې طالقونه ور واچول شي ‪ ،‬يا ھم په يوه توري سره په يوه وار‬
 ‫ميرمنې ته درې طالقونه ور واچوي ‪ .‬مېرمنې ته د دې ډول طالق په ور اچولو‬
‫باندې سړی ګناھګاريږي ھم ‪.‬‬

‫‪-٤‬د احکامو له پلوه ھم د طالق دری ډولونه دي ‪ :‬رجعي ‪ ،‬بائن ‪ ،‬مغلظ ‪.‬‬

‫‪ -١‬طالق رجعي ‪:‬‬

‫دٻته وايي چې خاوند خپلې مېرمنې ته يو يا دوه ځله په سوچه تورو کې طالق‬
‫ورکړي دساري په ډول ته په ما طالقه يې اوداسې نور چې دطالق په تورو صراحت‬
‫پکې شوی وي ‪.‬‬
‫د طالق رجعي حکم ‪:‬‬
‫دا دی چې د عدت دپوره کيدو تر مھاله پورې ښځه دسړي په نکاح کې وي او سړی‬
‫کوالی شي د عدت په منځ کې کله چې يې ھم زړه وغواړي رجوع کوالی شي )‬
‫رجوع دې يا په تورو سره وکړي يعنې مېرمن ته دې ووايي چې ما خپل طالق‬
‫اخيستی او يا دې ھم مېرمنې ته په عملي ډول رجوع وکړي الس وروړل ښکلول‬
‫اومستي کول ھم رجوع بلل کيږي ( په طالق رجعي کې په دوھم ځل د نکاح تړلو‬
‫اړتيا نه ليدل کيږي ‪.‬‬
‫ليکن که عدت تېر شو او سړي مېرمنې ته په وٻنا يا څه کړنې سره رجوع ونکړه نو‬
‫بيا د دوی دواړو تر منځ نکاح شکيږي او مېرمنه دوھم ځای نکاح تړالی شي ‪،‬‬
‫ھمداراز که له عدت نه وروسته د خاوند او مېرمنې تر منځ روغه جوړه وشوه نو بيا‬
‫ھم ميړه له مېرمنې سره نکاح کوالی شي ‪.‬‬

‫‪ -٢‬طالق بائن ‪:‬‬

‫دٻته وايي چې ياخو سړی مېرمنې ته په کنايي تورو سره طالق ورکړي يا ھم له‬
‫طالق سره کوم داسې صفت ذکر کړي چې په ھغه صفت کې د سختې اظھار وي د‬
‫ساري په توګه خاوند مېرمنې ته ووايي )تاته مې سخت طالق در کړی ‪ ( ،‬يا )تاته‬
‫مې اوږد طالق در کړی( او داسې نور ‪.‬‬
‫د طالق بائن حکم ‪ :‬دا دی چې د طالق له ور اچولو سره سم د ميړه او مېرمنې تر‬
‫منځ بيلوالی راځي ښځه د سړي له نکاح نه وځي ميړه ته د رجوع کولو حق حاصل نه‬
‫وي ‪ ،‬البته په عدت کې دننه يا له عدت نه وروسته ميړه له ھمدې مېرمنې سره نکاح‬
‫کوالی شي ‪.‬‬

‫‪ -٣‬طالق مغلظ ‪:‬‬

‫دٻته وايي چې سړی مېرمن ته درې طالقونه ورکړي ‪ ،‬پدې صورت کې ښځه په‬
‫ميړه باندې حراميږي او له شرعي حاللې پرته نکاح نشي ور سره کوال ‪.‬‬
 ‫يوه مھمه يادونه ‪:‬‬

‫دلته دا خبره ھم په ياد ساتل پکاردي چې کوم طالقونه چې ميړه مېرمنې ته‬
‫وراچولي له رجوع يا نکاح وروسته به ميړه دباقي پاتې طالقونو د وراچولو ځواک‬
‫لري معنا دا چې که سړي يو طالق ور اچولی وو او بيا يې ھمدې مېرمن ته‬
‫رجوع ياله عدته وروسته نکاح ورسره وکړه نو په راتلونکي کې به دا سړی‬
‫مېرمنې ته د دوو نورو طالقونو د وراچولو ځواک لري که يې بيا دوه طالقونه‬
‫ښځې ته ور واچول نو ھغه مغلظه ګرځي او ورباندې حراميږي ‪،‬اوله شرعي‬
‫حاللې )چې څېړنه يې مخکې را روانه ده( پرته لومړي ميړه ته نه حالليږي ‪.‬‬
‫او که يې دوه طالقونه ور اچولي وواو بيا يې له ھمدې مېرمن سره نکاح يايې‬
‫رجوع وکړه نو په راتلونکي موده کې به دا ميړه د يوه طالق د ور اچولو ځواک‬
‫لري نو که يې مېرمنې ته يو طالق ور واچاوه نو ښځه ور باندې مغلظه ګر ځي ‪،‬‬
‫او له شرعي حاللې پرته نه ورته روا کيږي ‪.‬‬

‫‪-۶‬دشرعي حاللې څېړنه ‪:‬‬

‫په قرآنکريم کې راغلي چې که يوه خاوند خپلې مېرمنې ته درې طالقونه ورکړل‬
‫نو دا مېرمنه نوموړي سړي ته حالله نه ده تر څو دا مېرمن له )عدته وروسته(‬
‫له بل ميړه سره )صحيح( نکاح ونکړي او له نکاح وروسته دوھم مېړه له دې‬
‫سره جنسي اړيکې ټينګي نکړي ‪،‬بيا يې ھغه دوھم ميړه مړ شي يا ھم طالق‬
‫ورکړي او ددې ښځې عدت ھم تېرشي نو بيا دا مېرمنه په دوھم ځل د لومړي‬
‫خاوند لپاره حالله ګرځي اونکاح ورسره تړالی شي ‪ ،‬دٻته شرعي حالله ويل‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫له دريو طالقو وروسته که ښځې له چا سره پدې شرط نکاح وکړه چې ھغه سړی‬
‫به له جنسي اړيکو وروسته دا طالقوي او بيا به دا په دوھم ځل له لومړي ميړه‬
‫سره نکاح کوي نو دا شرط باطل دی او په حديث شريف کې په داسې حالله‬
‫کوونکي باندې لعنت ويل شوی ‪ ،‬خو له ملعونېدو سره سره که چا له کومې‬
‫مېرمنې سره په ھمدې شرط نکاح وکړه او جنسي اړيکې يې سره ټينګې کړې او‬
‫نوموړي سړي ښځې ته طالق ورکړاو دښځې عدت تېرشو نو د لومړي سړي‬
‫لپاره له دې ښځې سره په دوھم ځل نکاح روا ده ‪ .‬او که يې له جنسي اړيکو‬
‫ټينګيدو پرته طالق ورکړ نو لومړي سړي ته نه حالليږي او نکاح يې نه ورسره‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫خوکه کومې مېرمنې له کوم سړي سره له پورتني شرط څخه پرته نکاح وکړه که‬
‫څه ھم د سړي په زړه کې دا خبره وي چې زه به له جنسي اړيکو ټينګولو وروسته‬
‫نوموړې ښځې ته طالق ورکوم نو دا صورت بيا د لعنت وړ نه دی ‪ ،‬ھمداراز که د‬
 ‫مېرمنې ھم دا نيت وو چې له دوھم مېړه سره دجنسي اړيکو له ټينګيدو وروسته‬
‫به بېرته له لومړي ميړه سره نکاح کوي او بېرته به خپل کور ورسره جوړوي‬
‫نو دا ھم ګناه نه ده‪ ،‬ځکه ګناه يواځې دشرط په صورت کې راځي نه د نيت په‬
‫مھال ‪.‬‬

‫‪-٧‬د طالق توري په دوه ډوله دي ‪ :‬صريح او کنايه ‪.‬‬

‫‪-١‬طالق صرٻح ‪:‬‬

‫دٻته وايي چې سړی مېرمنې ته په داسې سوچه تورو سره طالق ورکړي چې په‬
‫ھغوی کې ھيڅ ډول پټوالی نه وي ‪ ،‬دساري په توګه مېرمنې ته ووايي )ته طالقه يې‬
‫‪ ،‬ته مطلقه يې ‪،‬ما تاته طالق در کړی او داسې نور( ‪.‬‬

‫دطالق صرٻح حکم ‪:‬‬

‫دا دی چې يو طالق رجعي ور څخه واقع کيږي ‪ ،‬که څه ھم سړي له نوموړو تورو‬
‫څخه د طالق نيت نه وي کړی ‪.‬‬

‫‪ -٢‬طالق کنايه ‪:‬‬

‫ھغه طالق ته وٻلی شي چې په نا څرګندوتورو)مبھمويعنې داسی تورو سره چې ھغه‬
‫له طالقه پرته دنور څه امکان ھم لري ( سره خاوند خپلې ښځې ته طالق ورکړي ‪،‬‬
‫دساري په توګه ميړه ښځې ته ووايي )ته بائنه يې ‪،‬ته خالصه يې ‪،‬ستا پړی ستا په‬
‫غاړه کې دی ‪ ،‬ماته جال کړي يې ‪،‬خپل اھل ته والړه شه ‪ ،‬او داسې نور( ‪.‬‬
‫د کنايي طالق حکم ‪:‬‬
‫دادی چې په داسې ټولو تورو سره د ميړه له لورې د طالق د نيت په مھال يو طالق‬
‫بائن واقع کيږي او که د خاوند نيت د طالق نه وو نو بيا طالق ھم نه واقع کيږي ‪ .‬البته‬
‫د علماو په اند داللة حال ھم دنيت قائم مقام کيدای شي يعنې که ميړه او مېرمنې جګړه‬
‫سره وکړه او ميړه له پورتنو تورو نه کوم توری د مېرمنې په حق کې وکاراوه نو‬
‫دلته ھم طالق واقع کيږي که څه ھم نيت يې نه وي ځکه چې دلته دغصې او غضب‬
‫حالت د دې ښکارندوينه کوي چې د سړي به ھرو مرو دطالق نيت وو ھسې اوس‬
‫انکار کوي نو کله چې د غصې حالت دطالق په نيت داللت کوي ځکه نو پداسې چا‬
‫ښځه ھم په بائن طالق سره طالقيږي ‪.‬‬

‫وﷲ اعلم باالصواب‬