Ostra reakcja na stres (ASD) i Zespół Stresu Pourazowego

(PTSD) należą do najdotkliwszych zaburzeń

potraumatycznych.
Oba zespoły mogą być rozpoznawane u osób, które doświadczyły
sytuacji stresowej o skrajnym natężeniu, to znaczy takiej, w której
następstwie zetknęła się ona z zagrożeniem życia, ryzykiem poważnych
obrażeń lub zagrożeniem integralności cielesnej. Co ważne sytuacje te
nie muszą dotyczyć tylko pacjenta, ale również innych osób – bycie
świadkiem (bezpośrednim lub emocjonalnie zaangażowanym) takowych
wydarzeń również jest ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń
pourazowych.
Drugim, kluczowym aspektem diagnostycznym pozwalającym na
stwierdzenie ASD lub PTSD jest zbadanie, w jaki sposób została prze żyta
owa sytuacja traumatyczna. Istotne rozpoznawczo jest wystąpienie
zarówno silnej reakcji emocjonalnej podczas wydarzenia
traumatycznego (lęku, paniki, poczucia przerażenia i bezradności,
odrętwienia), jak i objawów dysocjacyjnych w okresie następnych dni
(ASD) lub miesięcy (PTSD) po tymże zdarzeniu.
Dysocjacja jest psychicznym mechanizmem obronnym pozwalającym na
chociaż częściowe odizolowanie się czy też odcięcie od intensywnych,
raniących wspomnień doświadczonej traumy. Niesie ona jednak za sobą
ryzyko poważnej dezorganizacji psychiki osoby straumatyzowanej i
wyraźnego pogorszenia jej poziomu funkcjonowania psychospołecznego.
Dysocjacja może dotyczyć niektórych funkcji psychicznych poprzez:
1. Wycofanie się z przeżywania – amnezja dysocjacyjna
(dysocjacja pamięci), stępienie lub odrętwienie emocjonalne
(dysocjacja emocji), znieczulenie konwersyjne (dysocjacja
doznań),
2. Nieintencjonalne, intensywne przeżywanie – intruzje
(wtargnięcia niechcianych, przykrych wspomnień), flashback
(czuciowe ponowne przeżywanie traumy), wybuchy
intensywnych emocji, chwiejność afektu,
3. Dezorganizację zachowania – depersonalizację, derealizacj ę,
fugę dysocjacyjną.
Objawy dysocjacyjne są objawami osiowymi dla zaburzeń
potraumatycznych – ostrej reakcji na stres (ASD) oraz zespołu stresu
pourazowego. Należy jednak pamiętać, że oba te zespoły mają bardzo
zróżnicowaną symptomatologię – rzadko kiedy obraz choroby jest
typowy, prawie zawsze niezbędna jest wnikliwa diagnoza lekarska.
Również skala nasilenia objawów jest różna – uwarunkowane jest to
charakterem przeżytej traumy, predyspozycjami osobniczymi pacjenta,
wcześniejszymi doświadczeniami urazowymi, ale i też tym jaka była
następcza reakcja otoczenia i jak szybko wdrożone zostało odpowiednie
postępowanie profilaktyczne i terapeutyczne.
Ze względu na zróżnicowanie objawowe istotnym jest dokładny opis
kryteriów diagnostycznych ostrej reakcji na stres (ASD) i zespołu stresu
pourazowego (PTSD). Pozwala to na postawienie właściwego
rozpoznania i wdrożenie należytego leczenia.
W naszej ocenie najsensowniej kryteria ASD i PTSD opisane są przez
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w klasyfikacji DSM V.
Ostra reakcja na stres – ASD (kryteria diagnostyczne według DSM V)
A. Dana osoba przeżyła zdarzenie traumatyczne, w którym były spełnione
obydwa warunki:
1. osoba ta doświadczyła, była świadkiem lub miała styczność ze
zdarzeniem/zdarzeniami, które wiązały się ze śmiercią, zagrożeniem życia,
poważnymi obrażeniami lub zagrożeniem integralności cielesnej, własnej
lub innych osób;
2. reakcja tej osoby obejmowała strach, poczucie bezradno ści i
przerażenie.
B. W trakcie przeżywania zdarzenia traumatycznego lub po u osoby tej
wystąpiły trzy (lub więcej) spośród następujących symptomów
dysocjacyjnych:
1. Subiektywne odczucie odrętwienia, obojętności lub braku
reaktywności emocjonalnej;
2. Zmniejszenie świadomości własnego otoczenia (na przykład „bycie
oszołomionym”);
3. Derealizacja;
4. Depersonalizacja;
5. Amnezja dysocjacyjna (to znaczy niezdolność przypomnienia sobie
ważnych aspektów traumy).
C. Zdarzenie traumatyczne jest nieustannie przeżywane na nowo
przynajmniej na jeden z następujących sposobów: poprzez nawracające
obrazy, myśli, sny, złudzenia, przebłyski pamięci albo poczucie
ponownego przeżywania doświadczenia traumatycznego; lub poprzez
cierpienie emocjonalne pojawiające się na skutek ekspozycji na coś, co
przypomina o zdarzeniu traumatycznym.
D. Wyraźne unikanie bodźców, które przypominają o traumie (myśli,
uczuć, rozmów, czynności, miejsc, ludzi).
E. Wyraźne symptomy lęku lub zwiększonego pobudzenia (np. trudności z
zasypianiem, drażliwość, słaba koncentracja, nadmierna czujność,
przesadne reakcje na niespodziewane bodźce, niepokój ruchowy).
F. Zaburzenia prowadzą do klinicznie istotnych poziomów cierpienia lub
do upośledzenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych
ważnych dziedzinach albo stanowią przeszkodę w wykonywaniu
niezbędnych zadań, na przykład utrudniają otrzymanie niezbędnej pomocy
lub mobilizację osobistych zasobów (na przykład opowiedzenie bliskim o
doświadczeniu traumatycznym).
G. Zaburzenia trwają co najmniej dwa dni, ale nie dłużej niż cztery
tygodnie i występują w okresie czterech tygodni po zdarzeniu
traumatycznym.
H. Zaburzenia nie są bezpośrednim skutkiem stosowania substancji
psychoaktywnej (na przykład narkotyku lub leku) lub schorzenia
ogólnomedycznego, nie wyjaśnia ich lepiej krótkotrwałe zaburzenie
psychotyczne i nie są po prostu nasileniem uprzednio istniejącego
zaburzenia osi I lub II.
Zespół stresu pourazowego – PTSD (kryteria diagnostyczne według DSM-
V)
A. Dana osoba przeżyła zdarzenie traumatyczne, w którym były spełnione
obydwa warunki:
1. Doświadczenie, bycie świadkiem lub styczność ze
zdarzeniem/zdarzeniami, które wiązały się ze śmiercią, zagrożeniem życia,
poważnymi obrażeniami lub zagrożeniem integralności fizycznej, własnej
lub innych;
2. reakcja obejmowała silny strach, poczucie bezradności i przera żenie.
Uwaga: U dzieci mogło się to objawiać dezorganizacją zachowania lub
pobudzeniem.
B. Zdarzenie traumatyczne jest nieustannie przeżywane na nowo
przynajmniej w jeden z następujących sposobów:
1. Nawracające, intruzywne i powodujące cierpienie wspomnienia
zdarzenia, w tym obrazy, myśli i wyobrażenia. Uwaga: U małych dzieci
mogą występować powtarzające się zabawy, w których wyrażane są
treści związane z traumą;
2. Nawracające, powodujące cierpienie sny o zdarzeniu. Uwaga: U dzieci
mogą się pojawiać przerażające sny o nieokreślonej treści;
3. Osoba zachowuje się tak, jakby zdarzenie traumatyczne nawracało (co
obejmuje ponowne przeżywanie doświadczenia, złudzenia, halucynacje i
przebłyski pamięci), w tym takie, które mają miejsce po przebudzeniu lub
pod wpływem alkoholu. Uwaga: U małych dzieci może występować
odgrywanie zdarzenia traumatycznego;
4. Intensywne cierpienie psychiczne w chwili ekspozycji na sygnały
wewnętrzne lub zewnętrzne, które symbolizują lub przypominają o
zdarzeniu traumatycznym;
5. Reaktywność fizjologiczna w momencie ekspozycji na wewnętrzne lub
zewnętrzne sygnały, które symbolizują lub przypominają o zdarzeniu
traumatycznym.
C. Uporczywe unikanie bodźców kojarzonych z traumą oraz stępienie
ogólnej reaktywności (niewystępujące przed traumą), na co wskazuj ą trzy
(lub więcej) spośród poniższych:
1. Dążenie do unikania myśli, uczuć lub rozmów kojarzonych z traum ą;
2. Dążenie do unikania działań, miejsc lub ludzi wywołujących
wspomnienia traumy;
3. Niezdolność przypomnienia sobie ważnego aspektu traumy;
4. Wyraźnie ograniczone zainteresowanie ważnymi zajęciami lub udział w
nich;
5. Poczucie zobojętnienia lub wyobcowania;
6. Ograniczony zakres afektu (na przykład niemożność doświadczania
miłości);
7. Poczucie braku perspektyw na przyszłość (na przykład klient nie
spodziewa się udanej kariery, zawarcia małżeństwa, posiadania dzieci,
normalnej długości życia).
D. Uporczywe objawy podwyższonego pobudzenia (niewystępujące przed
traumą), na co wskazują dwa (lub więcej) spośród poniższych:
1. trudności z zasypianiem lub spaniem;
2. drażliwość lub wybuchy gniewu;
3. trudności z koncentracją;
4. nadmierna czujność;
5. przesadne reakcje na niespodziewane bodźce.
E. Zaburzenia (objawy w kryteriach B, C lub D) trwają ponad miesi ąc.
F. Zaburzenia prowadzą do klinicznie istotnych poziomów cierpienia lub
do upośledzenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych
ważnych dziedzinach.
Jak widać w obydwóch zespołach klinicznych – ostrej reakcji na stres
oraz zespole stresu pourazowego (zaburzeniach stresowych
pourazowych) kluczowe diagnostycznie jest stwierdzenie wystąpienia
objawów z każdej z trzech grup – niechcianego ponownego prze żywania
wydarzenia traumatycznego, unikania wspomnień dotyczących
przeżytego wspomnienia traumatycznego oraz różnorakich przejawów
wzmożonej drażliwości i nadmiernego pobudzenia emocjonalnego.
Oba zespoły w zasadzie nie różnią się od siebie objawowo – ASD jest po
prostu rozpoznawany sytuacji występowania objawów w okresie
krótszym niż 30 dni, PTSD to jednostka o znacznie dłuższym przebiegu.
Rozpoznanie zarówno ostrej reakcji na stres (ASD), jak i zespołu stresu
pourazowego wymaga wdrożenia natychmiastowego leczenia. Terapia
ma charakter złożony i zintegrowany, dzięki czemu ściśle łączy
zdefiniowane oddziaływania psychoterapeutyczne, farmakoterapi ę i
przedłużoną opieką psychologiczną.