Sytuacja trudna – jeżeli wewnętrzna równowaga sytuacji normalnej zostanie zakłócona tak, że

normalny przebieg aktywności podstawowej zostanie zakłócony, prawdopodobieństwo realizacji

zadania na poziomie normalnym stanie się mniejsze – mówimy o sytuacji trudnej.

Sytuacja psychologiczna – układ stosunków człowieka ze światem otaczającym w danym czasie mający
znaczenie z punktu widzenia życia, rozwoju i aktywności jednostki. Jednostka decyduje o tym czy dana
sytuacja jest dla niej znacząca.

Cechy sytuacji trudnej:

 Zawiera czynniki zakłócające przebieg czynności ukierunkowanych na cel

 Zawiera czynniki zagrażające
 Wywołują przykre przeżycia emocjonalne i powodują stany napięcia emocjonalnego

Rodzaje sytuacji trudnej:

 Sytuacja deprywacji (potrzeby) – to taka, w których nie są zaspokojone podstawowe potrzeby

jednostki np. potrzeby fizjologiczne. W takiej sytuacji często może nastąpić obniżenie się
poziomu sprawności organizmu, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia się poziomu
wykonywanych czynności, wydłużania się czasu reakcji, pobudzenia emocjonalnego, błędów
w spostrzeganiu itp.
 Sytuacja przeciążenia – powstaje w chwili, gdy ,,trudność zadania jest na granicy możliwości
podmiotu, na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej”
 Sytuacja utrudnienia – wtedy, gdy wykonanie danego zadania jest utrudnione ze względu na
pojawienie się w sytuacji elementów zbędnych lub braku elementów niezbędnych do
realizacji zadania (brak jakieś rzeczy, pojawienie się elementów zbędnych)
 Sytuacja konfliktowa – warunki, w których jednostka znajduje się w polu działań sił
przeciwstawnych (siły fizyczne, sprzeczne naciski społeczne lub moralne)
 Sytuacja zagrożenia – występuje, gdy istnieje zwiększone prawdopodobieństwo, że dojdzie do
naruszenia cenionej przed podmiot wartości (jego życia, zdrowia, bliskich itp.)

Krytyczne wydarzenie życiowe – sytuacja w której poszukujemy nowych rozwiązań poradzenia sobie.
Wyodrębniają się z nurtu, jako ważne związane z wartościami cenionymi przez podmiot, a więc
znaczące emocjonalnie. Obciążenie psychiczne, podwyższa poziom napięcia. Jest dwuwartościowe,
możemy je oceniać my jako pozytywne, negatywne albo ambiwalentne, a z punktu widzenia bliższych
i dalszych skutków krytyczne wydarzenie może być korzystne lub niekorzystne. Niekorzystne jest
wtedy, gdy podmiotowi nie udaje się podjąć skutecznego zmagania się z wydarzeniem.

Cechy (4 ogólne, przez pryzmat których analizowane były różnorodne wydarzenia):

1. Potencjalnie 2 wartościowy – może powodować wzrost rozwoju lub regres

2. Wyodrębniają się z toku codziennych zdarzeń
3. Zmuszają podmiot do działania
4. Mają swoje ramy czasowo przestrzenne

Reakcje na KWŻ – model okresu przejściowego Sugarman

1. Brak mobilizacji – gdy staje się niespodziewanie to może wzbudzić niedowierzanie, że w ogóle
miało miejsce. Niedowierzanie zawiera myśli ,,to nie może być prawdą”. W fazie tej występuje
brak mobilizacji w sferze poznawczej, emocjonalnej i w zachowaniu oraz cechuje ją
świadomość ,,przybicia”, przygniecenia, trwania w stanie, ,,zamrożenia”.
 2. Reakcja – po braku mobilizacji następują gwałtowne wahania nastroju. Dominujący nastrój
zależy od rodzaju i okoliczności zdarzenia. Dwa rodzaje reakcji:
a) Podniecie lub rozpacz
b) Pomniejszenie – pomniejszenie przeżywanego zdarzenia
3. Zwątpienie w siebie – pomniejszenie pozytywnych aspektów zdarzeń pożądanych może
prawie niepostrzeżenie zmienić się w zwątpienie w siebie. Po okresie głębokiej rozpaczy,
może pojawić się zwątpienie w siebie. Przejawiać się może to: depresją, niepokojem,
smutkiem czy gniewem.
4. Ujawnienie emocji – proces ,,wypuszczania” może przebiegać burzliwie, a zmaganie4 się z
własną przeszłością, od której trzeba się uwolnić może łączyć się z przeżywaniem bardzo
szeroko rozumianej żałoby po stracie. Jest to moment w którym nieszczęście i tragedia mogą
zostać subiektywnie przewartościowane.
5. Badanie – okres sprawdzenia nowej tożsamości, aż do nawiązania nowych więzi
emocjonalnych lub przywiązania się do zmienionych warunków. Towarzyszy temu zmiana
nastroju.
6. Poszukiwanie znaczenia – oderwanie się od własnej przeszłości nie powinno stanowić
przesłanki dla przekonania, że zachodząca zmiana nigdy się nie skończy. Poszukiwanie
znaczenia oznacza szczególną aktywność poznawczą, podczas której człowiek dąży do
uzyskania możliwie pełnej świadomości tego co się zdarzyło.
7. Integracja – integralną częścią nowego spojrzenia na siebie i świat stają się przeżyte
doświadczenia, zmaganie się ze sobą czy trudna reinterpretacja zdarzenia.

Zmaganie się z KWŻ – jest jednym z ważnych obszarów praktyki psychoprofilaktycznej

Coping – rozumiany jako radzenie sobie z przeżywanymi trudnościami. Według Eriksona coping
odnosi się do osobistego, aktywnego wysiłku, podjętego w celu obniżenia stresu i tworzenia
nowych rozwiązań, wyzwalających dalszy rozwój. Zakłada dążenie człowieka do panowania nad
sytuacją, a nie wyłącznie obronę ,,ja”.

Strategie copingu (Janis,Mann):

1. Niekonfliktowa przynależność – oznacza przeżywanie zadowolenia z siebie, które jest

podtrzymywane przez ignorowanie zagrażających informacji dotyczących ryzyka straty,
niebezpieczeństwa. Człowiek uzyskuje dobre samopoczucie, dzięki nieprzyjmowaniu
zagrażających informacji.
2. Przyjęcie nowego sposobu działania – przyjmowanie nowych odmiennych informacji w
sposób nieprowadzący do przeżywania dysonansu. Człowiek unika konfliktu dzięki
bezwarunkowemu przyjmowaniu nowej sytuacji jak oczywistej.
3. Obronne unikanie – unikanie konfliktu dzięki przenoszeniu odpowiedzialności na innych
lub tworzeniu życzeniowych racjonalizacji oraz na drodze selektywnego korygowania
nowych informacji
4. Nadmierna czujność – oznacza pospieszne poszuk8iwanie rozwiązania trudności oraz
impulsywny wybór takiego wyjścia z sytuacji, które przyniesie natychmiastową ulgę, bez
zastanawiania się nad konsekwencjami wyboru.
5. Czujność – przed podjęciem decyzji człowiek poszukuje pełnych informacji oraz ocenia
alternatywne rozwiązania przed dokonaniem wyboru.

Zadania rozwojowe – odnosi je do zbioru sprawności i kompetencji, nabywanych przez jedostkę w

trakcie jej kontaktów z otoczeniem, osiągających coraz większy poziom mistrzostwa. Przemiany
sprawności motorycznej, poznawczych, emocjonalnych i społecznych, a powodzenie zadania zależy od
tego jak jednostka poradziła sobie z poprzednimi zadaniami. Zmieniające się w kolejnych etapach
życia sposoby działania są efektem odczuwanych rozbieżności i napięć jakie powstają wewnątrz triady
psyche-soma-polis oraz sposobów ich przezwyciężenia. Jednostka przesuwa się z jednego stadium do
drugiego, dopiero gdy zajdą określone wydarzenia psychologiczne, a każdy człowiek ma swój własny
rozwojowy rozkład jazdy.

Zadania dla wczesnej dorosłości: mąż, dziecko, ślub, stabilna praca, doświadczenie, zarządzanie
domem, kariera zawodowa, odpowiedzialność obywatelska, uczenie się życia z partnerem, znalezienie
odpowiedniej grupy towarzyskiej.

Narodziny pierwszego dziecka jako KWŻ

Właściwości KWŻ (Beisert), na podstawie których możemy stwierdzić, że narodziny dziecka mogą być
rozpatrywane jako KWŻ:

 Wyodrębniają się z toku codziennych zdarzeń

 Zmusza podmiot do zastosowania nowych środków działania
 Wydarzenie krytyczne jest potenacjalnie dwuwartościowe – mogą mieć charakter rozwojowy,
równocześnie stwarzają ryzyko patologii.
 Ma swoje ramy czasowo przestrzenne – narodziny rozgrywają się w dość jasno określonej
przestrzeni życia, jest rozciągnięte w czasie.

Zmiany w życiu jednostki powodowane narodzinami pierwszego dziecka:

 Zaburzenie dotychczasowego porządku życia

 Zmiany w obszarze własnej osoby, przekonań, roli społecznej, w kontaktach społecznych
 Wchodzenie w nowe role
 Wymuszenie zdobycia kompetencji opiekuńczo-wychowawczych
 Zmian wartości w życiu
 Zwiększenie odpowiedzialności
 Zmiany w organizacji czasu

Trudności w życiu jednostki powodowane narodzinami pierwszego dziecka:

 Odpowiedzialność finansowa mężczyzn

 Izolacja kobiet od społeczeństwa
 Izolacja mężczyzn od dziecka
 Odpowiedzialność za drugiego człowieka
 Brak wsparcia, lęk
 Przymus zajmowania się dzieckiem i dolegliwości fizyczne
 Dolegliwości medyczne dziecka
 Dużo odwiedzających, presja, przesyt pomagania

Dlaczego zmaganie się ze skutkami KWŻ powoduje, że jednostka się rozwija? – kryzys rozwija nas jako
ludzi, bo jeśli nie mamy gotowej odpowiedzi na wyzwania życiowe, zaczynamy jej szukać. Pomyślne
rozwiązanie każdego z konfliktów rozwojowych pozwala na wykształcenie zdolności adaptacyjnych na
wyższym poziomie, a także pomaga poradzić sobie lepiej z następnymi kryzysami.

Narodziny pierwszego dziecka jako zadanie rozwojowe

Jakiego okresu życia jednostki dotyczy zadanie rozwojowe, jakim są narodziny pierwszego dziecka
oraz jakie zadania jednostka realizuje by móc przygotować się do podjęcia roli rodzicielskiej?
Narodziny pierwszego dziecka stanowi jedno z najważniejszych zadań rozwojowych wczesnej
dorosłości według biograficznej periodyzacji Havinghursta.

Zadania adolesencji:

 Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci

 Ukształtowanie roli męskiej i kobiecej
 Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
 Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych
 Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie
 Przygotowanie do kariery zawodowej
 Rozwijanie ideologii
 Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społeczenie

Zadania wczesnej dorosłości:

 Wybór małżonka
 Uczenie się współżycia z małżonkiem

Co może oznaczać wybiórczość i niepunktualność w realizacji zadań rozwojowych?

Niepunktualność zadań rozwojowych oznacza, że każde zadanie rozwojowe posiada swój optymalny
czas realizacji i mimo, że część z ich może być przekładana na inne odcinki życia to jednak niepodjęcie
lub niewypełnienie zadania wyklucza możliwości przejścia do zadań z kolejnych faz życia.

Wybiórczość oznacza, że jednostka posiada wybór i świadomie podejmuje lub nie podejmuje działań,
np. związanych z rodzicielstwem.

Dlaczego jednostka rozwija się w skutek realizacji zadań rozwojowych?

 Zadania stanowią dla jednostki ,,bazę doświadczeń”

 Jednostka rozwija swoje sprawności i kompetencje
 Jednostka realizuje zadania w określnym dla siebie czasie
 Jednostka podejmuje się nowych ról i zadań i musi im sprostać

Narodziny pierwszego dziecka jako kryzys rozwojowy

Wskaż na kryzysy, które ma do pokonania jednostka, by poradzić sobie z narodzinami pierwszego

dziecka, oraz wskaż, w jakich stadiach one występują:

Kryzys zgodnie z koncepcją Eriksona – rozumiany jest jako zdarzenie normatywne – czyli właściwe dla
danego stadium rozwojowego; stadia rozwoju jednostki od urodzenia aż do śmierci kształtowane są
przez wpływy społeczne, które wchodzą w interakcję z fizycznie i psychicznie dojrzewającym
organizmem

Stadium 5,6,7

5 – późna adolescencja – tożsamość indywidualna vs dyfuzja ról – jednostka osiąga

odpowiedź na pytanie: kim jestem i kim mogę być

6 – wczesna dorosłość – intymność vs izolacja – jednostka osiąga zdolności do miłości bez

utraty własnej tożsamości

7 – średnia dorosłość – generatywność vs stagnacja – potrzeba opiekowania się i troska o los

młodszych generacji
Co może oznaczać pozytywne rozwiązanie kryzysu, a co jego nierozwiązanie?

Pozytywne rozwiązania

5 – cnota: wierność, pozytywnym rozwiązaniem kryzysu jest uzyskanie tożsamości indywidualnej,

która jest narzucona

6 – cnota: miłość, pozytywnym rozwiązaniem jest intymność, która oznacza, że jest się w stanie
wchodzić w relacje romantyczne z innymi ludźmi

7 – cnota: troska, pozytywnym rozwiązaniem jest generatywność, czyli troska o kolejne pokolenie w
kontekście wychowanie dziecka

Negatywne rozwiązania konfliktu

5 – dyfuzja ról, czyli nie odnalezienie tożsamości indywidualnej, mieszanie ról

6 – izolacja, nie wchodzenie w relacje

7 – stagnacja – zatrzymanie się rozwoju

Dlaczego człowiek rozwija się rozwiązując kryzysy rozwojowe?

- zdobywanie doświadczenia

- pokonywanie słabości

- formowanie struktury ego

- buduje style radzenia sobie

- poszerza swoje horyzonty

- nabywanie ról społecznych

Przedwczesne ojcostwo jako KWŻ

Ojcostwo nastolatków – charakterystyka zjawiska:

 Niepełnoletnimi ojcami zostają najczęściej w wieku 16 oraz 17 lat

 Kiedy rodzi się ich dziecko są jeszcze uczniami
 Nie pracują
 Mieszkają wspólnie z rodzicami
 Nie mogą pełnić roli opiekuna prawnego swojego dziecka

Implikacje (nie)jednstkowe przedwczesnego ojcostwa:

Rodzina generacyjna:

 Pełni rolę opiekuna prawnego dla dziecka nastoletnich ojców

 Zapewnia utrzymanie
 Zapewnia dziecku i jego rodzicom mieszkanie
 Opiekuje się dzieckiem nastoletnich ojców

Rodzina własna:
  Rodzice nie mogą pełnić roli opiekuna prawnego dla swojego dziecka
 Nie są niezależni finansowo
 Niepełnoletni rodzice często zamieszkują oddzielnie
 Z racji weku nie są przygotowani do pełnienia ról rodzicielskich

Dlaczego ojcostwo nastolatków uznać można za KWŻ?

 ponieważ to nowe doświadczenie, które wymaga nowych, nie zawsze dostępnych zasobów
oraz środków działania
 wyodrębnione z toku codziennych zdarzeń
 ma swoje ramy czasowo przestrzenne (info o ciaży, reakcja na wiadomość, uruchomienie
dostępnych zasobów, które umożliwiają radzenie sobie z sytucją)

Zmiany jakich doświadczają nastoletni ojcowie:

 zmiana perspektywy na przyszłość

 zmiana roli
 motywacja do podejmowania nowych działań
 bardziej odpowiedzialni
 łączenie pracy z nauką
 zmiana relacji z dorosłymi
 pobudzenie emocjonalne
 rozwijanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych

Trudności jakich doświadczają nastoletni ojcowie:

 trudności materialno-bytowe
 trudności w sferze psychicznej
 zachowanie partnerek podczas ciąży
 relacja z partnerkami
 problemy w relacjach z rodziną i w szkole

Jak powinna wyglądać pomoc niepełnoletnim ojcom?

Kto powinien udzielać pomocy i kiedy?

 Wsparcie instytucjonalne
 Wsparcie rodziców
 Wsparcie szkoły
 Zrozumienie i akceptacja ze strony rodziców

Jakie instytucje mogłyby udzielać wsparcia?

 Szkoła, żłobki, kluby malucha, biblioteka, centra kultury, MOPS, przedszkola

Na czym taka pomoc powinna polegać?

 Materialna, informacyjna, edukacyjna, emocjonalna, wsparcie, medyczna

Kogo powinna obejmować?

 Nastoletnich rodziców,
 Rodziców
 Szkoły
  Złobki
 Przedszkola
 Pradziadków

Rozwód jako KWŻ

Cechy:

 Wyodrębnia się z toku codziennych zdarzeń

 Jest potencjalnie dwuwartościowe (rozwój-regres)
 Ma ramy czasowo-przestrzenne
 Zmusza podmiot do działania
 Destabilizacja

Płeć jako czynnik różnicujący zmagania się z rozwodem

Strategie kobiet:

 Pułapka podwójnej regresji – pomoc od swoich rodziców

(ponowne stawanie się córką) skupienie się co się dzieje u dziecka (nie na sobie)
 Wyłanianie się dramatu samorealizacji – czy podejmować pracę i być samodzielną czy
bardziej opiekować się dzieckiem

Strategie mężczyzn:

 Tryb zagrożeń tradycyjnej męskości – rozwód jest szpilką w męskość

 Skupienie uwagi na swojej osobie
 Wybór strategii związany z byciem mniej ważnym rodzicem – mężczyzna wycofuje się z relacji
rodzic – dziecko, ponieważ społeczeństwo uważa go za mniej ważnego rodzica

Proces reorganizacji rodziny po rozwodzie rodziców wg. Wallerstein

1. Uświadomienie sobie rzeczywistości rozpadu małżeństwa rodziców

2. Oderwanie od konfliktu rodziców i wznowienie zwykłych dążeń
3. Uporanie się ze stratami wynikającymi z rozwodu rodziców
4. Radzenie sobie z gniewem
5. Zaakceptowanie trwałości rozwodu
6. Osiągniecie realistycznych nadziei dot. Związków interpersonalnych

Reakcje dzieci na rozwód rodziców

3- 5 lat

 Żyje nadzieją, że rodzice będą razem

 Ma poczucie, że straciło rodziców
 Wzrost poczucia opuszczenia
 Może brać na siebie winę rozpadu małżeństwa
 Może wycofać się do wcześniejszych etapów rozwoju
 Może przeżywać niepewność i lęk

6-8 lat
  Może przeżywać poczucie smutku (popłakuje)
 Bardzo tęskni za rodzicem
 Może odczuwać lęk
 Może złościć się na rodzica
 Czuje, że musi wybierać pomiędzy rodzicami
 Liczy, że rodzice będą razem

8-12 lat

 Może wyrażać złość na rodzica

 Może przeżywać głębokie poczucie straty
 Może wstydzić się przed innymi
 Może zachowywać się agresywnie
 Może utracić wiarę w siebie

13-18 lat

 Może czuć nadmierne obciążenie emocjonalne wsparcie rodzica

 Może czuć się zmuszone do podjęcia samodzielnej decyzji z którym rodzicem chce zostać
 Może oczekiwać wynagrodzenia mu straty
 Może czuć się nieswojo widząc rodzica z nowym partnerem
 Może być nieufne wobec ludzi
 Może przeżywać chroniczne zmęczenie
 Może wycofać się z kontaktu z rodzicami

18<

 Może czuć się zobowiązane do emocjonalnego wspierania rodziców

 Może odebrać im poczucie zajmowania się swoim życiem

Wskazówki dla rodziców rozwodzących się:

 Przekładanie nad wszystko dobra dziecka

 Starajcie się, aby życie codzienne przebiegało normalnie
 Rodzice powinni wspólnie powiadomić dziecko o separacji
 Zapewnić, że dziecko nie jest winą
 Nie posługujcie się dzieckiem jako szpiegiem
 Wytłumaczcie dziecku, że cokolwiek się stanie z małżeństwem, ono będzie bezpieczne
 Dajcie odczuć dziecku, że rozwodzicie się ze sobą, a nie z dzieckiem

Śmierć bliskiej osoby jako KWŻ

Etapy zmagania się z własną śmiercią:

1. Zaprzeczani i izolacja – chory nie potrafi zrozumieć diagnozy, doszukuje się pomyłek lekarzy.
Reakcja jest wynikiem wstrząsu przez osobę chorą.
2. Gniew – pacjent jest pełen rozgoryczenia i żalu, ,,dlaczego ja?” – gorycz skierowana jest
przeciwko rodzinie, pracownikom medycznym. Jest to ciężki okres, wymagający wytrwałości
psychicznej
3. Targowanie się – etap krótkotrwały. Chory zakłada w tym etapie, że złość na Boga i ludzi jest
niekorzystna dla niego, zaś ważniejsze jest ukazanie pokory i żalu.
 4. Depresja – faza w której pacjent najbardziej odczuwa chorobę. Zamiast poczucia gniewu
pojawia się smutek, poczucie winy. W tym etapie ważne jest wrażliwość rozmówcy, Powinien
wspierać i pocieszać chorego.
5. Pogodzenie się – etap, w którym pacjent nie jest ani zdesperowany, ani zły na swój los.
Pacjent ze spokojem będzie czekał na śmierć. Staje się osobą bez uczuć, pustą, chce być sam,
spi. Obecność stanowi dla niego wsparcie.

W jaki sposób mówić dziecku o śmierci?

 Mów językiem prostym

 Zawsze mów prawdę
 Spokojnie przyjmuj gwałtowne wybuchy i niezgodę dziecka
 Nie oczekuj, że wystarczy powiedzieć wszystko na raz
 Nie nadużywaj słowa ,,niebo”
 Wytłumaczyć dziecku, że nie jest winne śmierci danej osoby

Etapy kształtowania się pojęcia śmierci u dziecka:

 Do 2 lat – pojęcie nie istnieje. Największy wpływ na dziecko wywiera brak stałej relacji z
jedynym opiekunem
 2-5 lat – zaczyna reagować na śmierć bliskiej osoby podobnie jak dorosły, nie umie jednak
wyrazić własnych uczuć. Nie rozumie do końca zjawiska śmierci – postrzega jako formę snu,
wyjazdu, obecności w innym wymiarze
 5-8 lat – rozumie zjawisko oraz wszystkie jego aspekty, nie jest jednak wyposażone w
umiejętności rdzenia sobie z trudnymi emocjami.
 8-12 lat – dziecko ma trudności z pokazaniem swojej bezsilności i bezradności. Może
nadmiernie się kimś opiekować.
 Nastolatki – najtrudniejszy moment na przeżywanie żałoby. Gwałtowne zmiany nastroju
nakładają się z brakiem równowagi emocjonalnej. Jest postrzegany jako dorosły, ale nie
powinniśmy poddawać się tej iluzji. Powinien on przeżyć różne swoje emocje.

Baśnie i bajki terapeutyczne w redukcji lęków:

Rodzaje:

 Relaksacyjna – przypisuje się jej silne działanie oczyszczające, uwolnienie od napięć

(uspokojenie)
 Psychoedukacyjna – wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli
rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań
 Psychoterapeutyczna – występują symbole i metafory, które pozwalają w dotarciu do
prawdziwych odczuć dziecka

Funkcje:

 Psychoedukacyjna – dokonanie zmian w zachowaniu dziecka – dają przykłady działań, za

sprawą których łatwiej rozwiązać problem
 Psychoterapeutyczna – wsparcie emocjonalne dziecka (świat wszystkich emocji jest naturalny)