ZABURZENIA LĘKOWE

Lęk jako istotna emocja w życiu człowieka

Funkcja lęku: sygnalizacyjna, mobilizacyjna, motywacyjna.

Lęk u dzieci i młodzieży:

• Może być normatywny lub patologiczny.
• Związany z różnymi etapami życia dziecka.

Przykładowe lęki normatywne dla różnych grup wiekowych:

• Lęk przed osobami obcymi (6–9 miesięcy).
• Lęk separacyjny (9 miesięcy - 2 lata).
• Lęki przypominające fobie (okres przedszkolny).
• Lęk przed śmiercią, wydarzeniami poza kontrolą (późne dzieciństwo).
• Lęki związane z funkcjonowaniem społecznym (późne dzieciństwo).

Charakterystyka lęku normatywnego:

• Sygnał realnego zagrożenia.
• Umożliwia adaptacyjne reakcje.
• Konfrontacja z lękiem przynosi satysfakcję i zadowolenie.

Charakterystyka lęku patologicznego:

• Nadmiernie nasilony, nieproporcjonalny.
• Towarzyszą mu uporczywe objawy fizjologiczne i somatyczne.
• Dezadaptacyjny, zaburzający funkcjonowanie psychospołeczne.

Istotne cele diagnozy:

• Określenie czy objawy mają charakter normatywny czy patologiczny.
• Wskazanie potrzeby wsparcia psychologicznego, psychospołecznego lub
farmakologicznego.

Lęk jest istotną emocją w życiu dzieci i młodzieży, mogącą przybierać zarówno formę normatywną,
jak i patologiczną. Klasyfikacje zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży pozwalają na diagnozę i
odpowiednie wsparcie, przy uwzględnieniu różnorodnych objawów i etapów rozwoju.

Epidemiologia
• Najczęściej występujące zaburzenie psychiczne: zaburzenia lękowe.
• Dane światowe: dotknięcie 6–20% populacji w ciągu życia.

Różne wskaźniki w zależności od rodzaju zaburzenia:

• Lęk separacyjny (4%)
• Fobie specyficzne (3%)
• Uogólnione zaburzenia lękowe (1–7%)
• Lęk społeczny (1–13%)
• Objawy obsesyjno-kompulsyjne (0,5–4%)
• Najrzadziej diagnozowane: lęk napadowy i mutyzm selektywny.

Struktura objawów zaburzeń lękowych

Obszar psychiczny:
• Odczuwanie nerwowości, napięcia, niepokoju.
• Obawy, przekonania o zagrożeniach.
• Drażliwość, zmęczenie.
• Koszmary senne.
Obszar fizjologiczno-somatyczny:
• Objawy z różnych układów biologicznych.

Obszar behawioralny:
• Zachowania dezadaptacyjne, utrudniające rozwój społeczny.

Charakterystyka najczęściej występujących zaburzeń

Lęk separacyjny:
• Nadmierny lęk w sytuacji separacji z bliskimi.
• Obawy o niepowrót.
• Martwienie się hipotetycznymi, nierealistycznymi sytuacjami.

Lęk społeczny:
• Obawy przed nieakceptacją, krytyką.
• Skrępowanie, zawstydzenie w obecności innych.
• Unikanie nowych sytuacji społecznych.

Uogólnione zaburzenia lękowe (GAD):

• Przewlekły, nieukierunkowany lęk.
• Nadmierna aktywność układu autonomicznego.
• Potrzeba ciągłego uspokajania i zapewnienia o braku zagrożeń.

Zaburzenia paniczne:
• Nagłe ataki paniki.
• Silny lęk, objawy somatyczne.
• Obawy o brak pomocy w sytuacji ataku.

Fobie:
• Lęk wywołany przez określone sytuacje lub przedmioty.
• Przerażenie, ucieczka lub unikanie.

Zaburzenia lękowe są powszechnym problemem wśród dzieci i młodzieży, obejmującym różne

rodzaje lęków oraz różnorodne objawy psychiczne, fizjologiczne i behawioralne. Skuteczna
diagnoza i interwencja terapeutyczna są kluczowe dla poprawy funkcjonowania społecznego i
psychologicznego osób dotkniętych tymi zaburzeniami.

Współwystępowanie z innymi zaburzeniami

Zaburzenia internalizacyjne:
• Zaburzenia lękowe zaliczane są do grupy zaburzeń internalizacyjnych.
• Podłoże tych zaburzeń stanowią silne obrony, które prowadzą do wycofania się dziecka z
życia społecznego.
Różnorodność przebiegu:
• Dzieci z jednym rodzajem zaburzenia lękowego mogą rozwijać inne typy lęków w
przyszłości.
• Istnieje większe ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja,
zaburzenia nastroju, nadużywanie substancji psychoaktywnych i zaburzenia psychotyczne.

Relacje między różnymi rodzajami zaburzeń lękowych:

• Lęk separacyjny może być poprzednikiem agorafobii, zaburzeń panicznych w dorosłości lub
być ich dziecięcym odpowiednikiem.
• Około połowy dzieci z lękiem separacyjnym cierpi również na inne zaburzenia lękowe,
takie jak fobia specyficzna, lęk napadowy lub uogólnione zaburzenia lękowe.
 • Nasilony lęk społeczny może prowadzić do zaburzeń lękowych z napadami panicznymi,
depresji lub schizofrenii.

Zaburzenia psychosomatyczne
Desomatyzacja i somatyzacja:
• U dzieci z zaburzeniami lękowymi często występują objawy psychosomatyczne.
• Zakłócenia procesu desomatyzacji mogą prowadzić do reakcji cielesnych na stresowe
sytuacje.
• Somatyzacja jest formą radzenia sobie z napięciem i stałym pobudzeniem.

Współwystępowanie z innymi zaburzeniami

Współwystępowanie z zaburzeniami neurorozwojowymi:
• Objawy lękowe mogą również towarzyszyć zaburzeniom neurorozwojowym, takim jak
zaburzenia spektrum autyzmu (ASD), ADHD czy zaburzenia opozycyjno-buntownicze.

Prodromalne symptomy depresji:

• Symptomy lękowe mogą być wczesnymi objawami poważniejszych zaburzeń nastroju,
szczególnie depresji.
• Niektóre badania sugerują, że dzieci z wysokim nasileniem objawów depresyjnych i
lękowych w wieku przedszkolnym są bardziej narażone na myśli i próby samobójcze w
późniejszym wieku.

Czynniki etiopatogenetyczne
Rola czynników biologicznych i psychologicznych:
• Czynniki genetyczne, temperament dziecka oraz desomatyzacja mają istotny wpływ na
rozwój zaburzeń lękowych.
• Traumy relacyjne związane z relacjami z rodzicami odgrywają kluczową rolę w
kształtowaniu się tych zaburzeń.
• Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny, negatywne doświadczenia społeczne oraz inne
trudne życiowe doświadczenia są ważnymi czynnikami ryzyka.

Sytuacje związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem rodziny są kluczowe dla kształtowania

zaburzeń lękowych u dzieci. Doświadczenia takie jak przemoc fizyczna i psychiczna, zaniedbanie
czy brak wsparcia mogą prowadzić do braku poczucia bezpieczeństwa. Nadopiekuńczość oraz
nadmierna kontrola ze strony rodziców, jak również ich wycofanie i wrogość, są czynnikami
predykcyjnymi dla zahamowania społecznego, lęku oraz depresji u dzieci. Rodzice lękowi mogą
nadawać lękowe znaczenie różnym sytuacjom, co ogranicza radość dziecka z rozwoju oraz może
prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych. Dzieci rodziców z zaburzeniami lękowymi są bardziej
narażone na doświadczanie objawów lękowych w porównaniu z dziećmi rodziców bez zaburzeń
psychicznych, szczególnie jeśli rodzice cierpią na lęk uogólniony (GAD) lub zaburzenie paniczne.
Zaburzenia lękowe u dzieci często towarzyszą depresji matki. Negatywne doświadczenia społeczne,
takie jak porażka, upokorzenie i brak akceptacji ze strony rówieśników, również mają istotny
wpływ na rozwój zaburzeń lękowych. Natomiast inne trudne lub traumatyczne doświadczenia
życiowe, takie jak istotne zmiany w sytuacji życiowej dziecka czy wydarzenia traumatyczne, mogą
wywoływać lęk u dzieci. Ważnym aspektem leczenia jest uwzględnienie rodzaju i nasilenia
objawów, gdzie psychoterapia, zwłaszcza poznawczo-behawioralna, oraz terapia skojarzona są
zalecanymi metodami. Metody te mogą być wspomagane przez aplikacje mobilne, takie jak Youper,
które pomagają w radzeniu sobie z lękiem i niepokojem. Czynnikiem ochronnym jest umiejętność
radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych, dlatego kształtowanie aktywnych strategii
rozwiązywania problemów oraz umiejętności relaksacji może przeciwdziałać rozwojowi zaburzeń
lękowych.